Wydrukuj tekst

R oz w aż ania zaw arte w rozdziałach V II-X zostały oparte na przesłankach zaczer­
p n ięty ch ze w spółczesnej wiedzy psychologicznej oraz analizy orzeczeń trybunałów
kościelnych w sp raw ach o niew ażność m ałżeństw a. Z m ierzają one do wyjaśnienia
przyczyn niezdolności do podjęcia istotnych obow iązków m ałżeńskich (rozdział VII),
ja k rów nież p ew n ych ustaleń dotyczących interpretacji now ych tytułów nieważności
m ałżeństw a, określonych w kan. 1095 K odeksu P raw a K anonicznego K ościoła łaciń­
skiego i w kan. 1051 K odeksu K anonów K ościołów W schodnich, opartych na anlizic
o rzeczeń N a jw y ż sze g o T rybunału Roty
kościelnych w Polsce.
Rzymskiej
oraz niektórych trybunałów
W ostatnim rozdziale (XI) A utor przedstaw ia rozw ażan ia na temat bardzo de­
likatnej p roblem atyki u zasadnienia obow iązków m ałżeńskich oraz przyczyn nie­
w ażności m ałżeństw a w praw ie naturalnym oraz w e w spółczesnych uw arunkow aniach
kulturow ych.
Do istotnych wartości p o zn a w cz ych prezentow anej pracy należy także zam ieszczo­
na w niej bogata bibliografia, obejm ująca obszerny i w yczerpujący zestaw pozycji
ź ródłow ych i literatury p rzedm iotu - zarów no publikacji polskich jak i zagranicznych
(s. 497-536).
P odsum ow ując po w y ższ ą charakterysty kę najnow szej publikacji książkowej ks.
prof. R. S ztychm ilera, ośm ielam się stwierdzić, że je st to pierw sze w literaturze
polskiej tak w ielopłaszczy znow e opracow anie problem atyki istotnych celów m a łże ń ­
stwa, mające charakter m onografii naukowej. Jed nocześnie rozw aż an ia w niej zawarte
m o g ą spełnić także funkcje p oznaw cze o znaczeniu praktycznym dla wszystkich
za inte re sow an yc h p roblem atyk ą m a łżeństw a i rodziny, a zw łaszcza dla w y ch o w aw ­
ców , d uszpasterzy i sędziów nie tylko trybunałów kościelnych.
J ó z e f K rukow ski
Tito Anto ni o L ó p e z A p a r i c i o , Iglesia, E sta d o y Bien Común.
E l p o lé m ic o a rtic u lo 3 de la C o n stitu ció n P o lítica d e l E stado b o li­
viano, Sa nta Cruz 1995, ss. XII, 229, nib. 1’.
A u tor publikacji - Tito A ntonio L ópez A paricio - ma 30 lat i je st adwokatem,
ab solw ente m U A G R M (U niversidad A u to nóm a Gabriel Rene Moreno). Już w czasie
studiów w ykazyw ał
zainteresow anie stosunkam i Kościoła i państw a w Boliwii.
W celu uzyskania stopnia licencjata praw a, nauk społecznych i politycznych
przedstaw ił rozpraw ę R elaciones entre la Iglesia y el E stado b o liv ia n o , która stała
się p odsta w ą dla prezentow anej książki.
Recenzję złożono do druku w 1996 r.
Pozycja składa się z ośmiu rozdziałów , p o prze dzonych notą n apisaną przez abpa
Santa Cruz Julio C em azas Sesa, wstępem Blanki N. Pérez M e rc ado , dyrektora
SEAPAS (Secretariado A rquidiocesano de Pastoral Social), w którego prace był za an ­
gażowany T. A. López Aparicio ju ż od 1985 r., oraz od autorskim w pro w a d ze n iem
(s. 1-5). Z am yk a ją bibliografia (s. 201-206), w której nie w y o d rę b n io n o je d n ak
źródeł i literatury przedmiotu, oraz 7 aneksów , w których prze d staw io n o kolejno
strukturę Kościoła katolickiego w Boliwii (s. 210), m apę archidiecezji S anta Cruz
(s. 211), najbardziej znaczące encykliki papieskie z ostatnich 120 lat, p o św ięco ne
spraw om społecznym (s. 212), korespondencję i um ow y m iędzy S tolicą A p ostolską
i rządem Boliwii (s. 213-217) oraz K onferencją E piskopatu tego kraju i rządem
(s. 218-227).
W rozdziale pierw szym (s. 7-30) zostały za prezentow ane znane teorie na temat
państw a i religii, w tym władzy państw a - ekono m icznej i politycznej. R ozdział
drugi pośw ięcono Kościołowi katolickiem u, p rz e dstaw ione m u w kontekście pięciu
wieków jego obecności w A m eryce Ł acińskiej - najpierw w epoce kolonialnej,
a następnie w Republice (od 1825 r.), po pierw szym ko nkordacie z 1851 r. oraz.
w światłach Sohoru W a tykańskiego II i K onferencji G ene ra ln y ch E pisko pa tu A m eryki
Łacińskiej (od pierwszej w 1955 r. w Rio de Janerio po cz w artą w 1992 r. w Santo
Domingo).
Po zaprezentow aniu dw óch podm iotów A utor dok onał historycznej analizy ich
stosunków (rozdział III, s. 65-88). W ięk sz a część rozdziału (par. 1-3) jest
pośw ięcona ogólnym spraw om tych relacji, m.in. system om stosunków , zaś relacje
p ań s tw o -K o śc ió ł katolicki w Boliwii (1825-1995) zostały p rze d staw io n e zaledw ie na
10 stronach (par. 4), przy zastosow aniu następującej periodyzacji: kryzys
niepodległości i trud rekonstrukcji (1825-1880), okres liberalizm u (188 0-1925), okres
kryzysu (1925-1962), okres braku bezpieczeństw a i autentyczności (1 962-1985 ), okres
odbudowy - ncoliberalizm u (1985-1995).
Miejsce Kościoła katolickiego w system ie praw nym Boliw ii p rze d staw io n e zostało
w czw artym rozdziale. W pierw szym je g o paragrafie p oznajem y zapisy dotyczące
religii i K ościoła katolickiego począw szy od pierw szej K onstytucji z 1826 r., później
szesnastokrotnie now elizow anej, ostatnio 6 lutego 1995 r. T a ostatnia n o w elizacja nie
dotyczyła interesującego A utora art. 3, który z a ch ow a no w brzm ieniu z 1967 r.:
,,Państwo uznaje i popiera religię katolicką, apostolską i rzym ską. G w arantuje w o l­
ność praktyk publicznych w szystkim kultom (religiom). Stosunki z K ościołem kato ­
lickim są regulowane za pom ocą konkordatów i p orozum ień między P aństw em b o li­
wijskim i Stolicą Ś w iętą”.
W historii konstytucji boliw ijskich zapisy traktujące o K ościele i religii były
nowelizowane 11 razy. Do 1871 r. zakazane było upraw ianie kultu pub liczn ie innym
religiom niż „katolicka, apostolska i r z y m sk a ” , z w yłąc ze nie m teren ów zależnych.
Konstytucyjną gw arancję wolności tegoż kultu w całym p aństw ie inne w yznan ia
i religie otrzym ały w 1930 r. K onkordatow y tryb układania stosu n k ó w został z a p i­
sany w Konstytucji z 1961 r. Jednakże ju ż w cześniej, bo w 1849 r., były podjęte
negocjacje do zaw arcia tego typu um ow y bilateralnej na podstaw ie art. 72, p. 21
Konstytucji z 1831 r., dającego prezydentow i praw o zaw ierania konkordatów (po­
rozum ień ) w edług instrukcji K ongresu. Podpisany 29 maja 1851 r. konkordat między
Stolicą A p ostolsk ą i R epubliką Boliwii nigdy nie został ratyfikow any przez Z gro­
m adzenie N a rodow e (par. 3).
Z p raw a o b o w iązu jącego doniosłe znaczenie mają: So len n a ko n w en cja m iędzy
S to licą A p o sto lską i R epublikę B o liw ii w spraw ie p ro w a d zen ia d zia ła ln o ści m isyjn ej
(1957), U roczysty U kład [...] w spraw ie a sy sten c ji re lig ijn ej w Siłach Z brojnych
i P olicji N a ro d o w ej (1958), u zupełniająca U m owa m iędzy N u n cja tu rą A p o sto lską
i M inisterstw em Spraw Z agra n iczn ych i K ultu (1989) w raz z klauzulam i rządowymi
z 3 sierpnia 1993 r. (par. 3).
P arag raf 4 rozdziału czw artego zaw iera analizę umów między Konferencją
E piskopatu i R ządem . D otyczą dw óch obszarów - edukacji i opieki zdrowotnej.
P ierw sza um o w a w spraw ie edukacji została podpisana 8 m arca 1979 r., kolejna 13 grudnia 1994 r. P oza system em szkół katolickich pryw atnych państw o angażuje
osoby praw ne kościelne (głów nie zg rom adzenia zakonne) do p ro w ad zen ia szkół
państw ow yc h, dla popraw y pozio m u ich organizacji i zarządzania nimi.
W 1982 r. Kościół katolicki w Boliwii posiadał ok. 30 procent jednostek służby
zd ro w ia i opieki społecznej, które zorganizow ano w ykorzystując własne środki i ko­
ścielną p om oc m iędzy narodo w ą. Dla le pszego w łączenia ich w system opieki
państw ow ej 2 sierpnia 1985 r. zaw arto porozum ienie między M inistrem Spraw So­
cjalnych i Opieki Zdrow otnej oraz K onferencją Episkopatu.
Prezentacji
i analizie
art.
3
K onstytucji
w obow iązującym
brzmieniu
z 1967 r. pośw ię co n o piąty rozdział rozpraw y. T. A. L ópez A paricio wyróżnił
w treści k onstytucyjn ego zapisu 5 części: a) uznanie, b) p opieranie religii katolickiej,
c) g w aranc ja w olności kultu publicznego innych religii, d) sposób układania
stosun ków między państw em i K ościołem katolickim, e) zasady tych układów. Ź ró ­
dłem dla tych ostatnich m ają być dokum enty m iędzynarodow e: A m ery k a ń sk a D ekla­
racja Praw C z łow ieka i O byw atela (2 V 1948) - art. 3; M ię d zy n a ro d o w a Deklaracja
Praw C zło w ie k a (10 XII 1948) - art. 18 i A m ery k a ń sk a K onw encja Praw Człow ieka
(Pakt z San José de C osta Rica, 22 XI 1969) oraz inne przepisy obowiązującej
Konstytucji Politycznej Boliwii: art. 28 w spraw ie dóbr m aterialnych; art. 182
gw arantujący w olność nauczania religijnego; art. 191 zaliczający do d óbr narodow ych
bu dow le i obiekty zabytkow e, w tym kościelne, a wreszcie normy praw a p ozy­
tyw nego, zaw arte m.in. w CC (Código Civil - art. 52) i CEB (Código de la E du­
cación B oliviana - art. 4).
W toczących się debatach nad zm ianą ustawy zasadniczej postuluje się trzy roz­
wiązania:
1) W yk re ślen ie z tekstu art. 3 słow a „sostiene” (popiera);
2) N ad anie mu brzmienia: „P aństw o gw arantuje i ochrania praktyki publiczne
w szystkich kultów religijnych, jeśli tylko nie sprzeciw iają się praw u R epu b lik i” ;
3)
Poświęcenie w Konstytucji specjalnego m iejsca za gadnieniom religii. W art.
135 proponuje się zapisy:
a) państwo gw arantuje praw o do w y znaw an ia i p rak ty k o w a n ia religii,
stosownie do art. 12 e (prawa osoby);
b) religia katolicka je st historyczną i kulturalną częścią życia, a K ościół
katolicki jest osobą praw a publicznego; sz czegóło w e zasady w spółpracy regulują
konkordaty i konw encje między Stolicą A po stolską i rządem;
c) osobow ość praw ną innych kościołów i instytucji religijnych uznaje się w edług
prawa;
d) gw arantuje się wolność nauczania (kształcenia) religijnego.
Zaangażow anie Kościoła katolickiego w Boliw ii w zakresie życia społe cz nego
poznać możemy na podstaw ie rozdziału szóstego. W par. 1 tego rozdziału za m ie sz ­
czono kościelną ocenę rzeczyw istości boliwijskiej w aspekcie e k o n o m ic z n y m , p o li­
tycznym, społeczno-kulturalnym i religijnym. W łaściw ej ocenie tej rzeczyw istości,
jak również ocenie skuteczności kościelnego zaangażow ania, m a służyć prezentacja
organizacji Kościoła. Jego strukturę i ju ry sd y k c je A utor p rzedstaw ił w par. 2. To
najsłabsza część opracowania. T. A. López A paricio oparł się na danych zaw artych
w czasopism ach (z 1988 r.), zamiast oficjalnych i aktualnych z G uía E clesiá stica cle
B olivia, przewodnika w ydanego przez K onferencję E pisk opa tu B oliw ii w 1994 r.
W związku z tym błędnie podaje liczbę jurysdyk cji kościelnych (18 z a m ia st 17) oraz
ich składow ych (liczba diecezji i w ikariatów).
Zdaniem A utora interwencje Kościoła katolickiego w życie Boliwii d o ty c zą o b sz a ­
ru ubóstwa - w związku z obraną preferencją na rzecz ubogich - oraz konfliktów
społecznych, w których Kościół odg ry w a rolę m ediatora (art. 3).
Akcji społecznej Kościoła m ają służyć Sekretariaty D u szp a ste rstw a S ocjalnego
utworzone przy poszczególnych je d n o stk a ch o rg anizacyjny ch Kościoła. T. A. López
Aparicio szerzej prezentuje obszary działania (m.in. form acja, prom o cja, zdrow ie)
sekretariatu archidiecezjalnego w Santa Cruz, ukazując efekty tych działań danym i
liczbowymi. W zakresie zdrow ia Kościół tej diecezji w 1990 r. p ro w a d ził 24 dzieła,
a w 1992 r. ju ż 131 (szpitale, m ikroszpitale, przycho dnie itp.). N a polu opieki
istniały w 1990 r. 33 dzieła (m.in. jadłodajnie, ogniska, centra rehabilitacyjne), które
służyły ok. 30 tys. rodzin. W dziedzinie edukacji (do szkoły średniej w łącznie)
istniało 50 szkół kościelnych, w których pobierało naukę 40 440 uczniów . W edług
danych z 1994 r. diecezja Santa Cruz, o pow ierzchni 50 tys. k m 2, je s t z a m ie szk iw a n a
przez niewiele ponad 1 min m ieszkańców .
W zakończeniu (rozdz. VII) Autor stw ierdza, że P aństw o B o liw ijskie nic je st ani
wyznaniowe, ani ateistyczne. Zapis zaś w art. 3 nie je st ja sn y , prz e w a ż n ie faw o ry z u ­
je bardziej państwo niż Kościół katolicki. D latego w p ro pozycjach (rozdz. VIII)
opow iada się m.in. za zm ianą art. 3 w aktualnej K onstytucji, za p od pisaniem um ow y
zasadniczej (o nazwie konkordat lub innej) ze Stolicą A postolską, za d ziałaniam i na
rzecz zmiany mentalności zarówno w Kościele, ja k i w społeczn ości cyw ilnej, o d n o ­
szącej się do kwestii wolności religijnej. Ostatni z postulatów dotyczy aplikacji
w spółc ze snych teorii na tem at państw a, nauki Soboru W a tyka ńskiego II o wolności
religijnej, doktryny społecznej K ościoła w rzeczyw istość boliwijską, przy zachowaniu
cech i wartości narodow ych.
M im o p o d nosz onych w trakcie prezentacji książki zarzutów, stosowanie przez
A utora innej m etodologii, w yraźnego w ykroczenia w treści poza tytuł, opracowanie
T. A. L ó p e z a A paricio m oże przy bliżyć zainteresow anym problem atykę praw a w y ­
zn aniow ego i służyć ja k o w prow adzenie do p o znania stosunków Państwo- Kościół
w je d n y m z krajów A m eryki Łacińskiej.
W iesław B ar O F M C onr