WYPAS MITÓW Paweł Graja w swojej twórczości kieruje się własną

WYPAS MITÓW
Paweł Graja w swojej twórczości kieruje się własną systematyką gatunków i mitologii.
A tętni w niej witalnośd nasycana płodnością podzwrotnikowej flory. Swoim zainteresowaniem artysta
obejmuje głównie faunę, także tą mitologiczną, bardzo bogato reprezentowaną. Postad ludzka
zajmuje go mniej, o ile nie nobilituje jej forma hybrydy. Osobliwie, jeżeli Graję zainteresuje anatomia,
to najczęściej poszczególne jej elementy, tak jakby kompletny człowiek był dla niego przesadnie
uposażony. Są wiec ludzkie fragmenty: ręka, noga, mózg, oko, czaszka, głowa, penis, wagina.
Usamodzielnione, wydają się byd bytami samowystarczalnymi, póki nie wejdą w relacje, mnożąc
nowe , nieoczekiwane formy istnienia. SŁOOCE ZAPUSZCZA PROMIENNĄ, ULISTNIONĄ DŁOO W
ZAGON ŻYZNEJ BAŚNI (rysunek o tytule Suncoret). Przestrzeo tych prac jest nieomal zawsze
symboliczna, stylizowana i sakralna. Ulubionym sposobem artysty aby taką przestrzeo powoład i
ukazad jest horor vacui (lek przed pustką). Używa także z upodobaniem i finezją ornamentu, a robi to,
równie sprawnie jak rezydenci innych mitologii i tradycji plastycznych.
Sakralizacja przestrzeni dokonuje się w tej twórczości równolegle, na poziomie idei i formy. Częstym
zabiegiem jest użycie ramy otaczającej motyw ikoniczny. Bordiura ta pełni funkcję nie tylko zdobniczą
mimo, że zbudowana jest z tkanki geometrycznej, arabesek lub form biologicznych. Wplecione w nią
bezpośrednio lub usadowione w jej pobliżu, elementy
o kapitalnym i niepodważalnym dla autora istnieniu jak: słooca , księżyce, gwiazdy, liście, punkty,
krzyże. Wypełniając przestrzeo i czas prywatnej baśni, wydają się pozbawione tymczasowości i
przypadku. Graja, jak Aborygen, porusza się w osobistym czasie snu (Dreamtime) budując malarską
materie wokół ,,Wielkiej krewetki”, ,,Ryby z ludzką twarzą” czy ,,Robaka wykluwającego się z jaja”.
Mityczny czas snu manifestuje się więc i wtedy, gdy ,,Trzy żaby płyną w świetle księżyca, wznosząc się
drogą węża”. ,,Kokapelli o zielonym ciele gra na flecie na dywanie ” lub ,, Ławica glonojadów płynie w
bytomskim szyku” (grafika komputerowa, którą artysta wykonuje od niedawna). Ciekawą pracą od
strony przetworzenia tradycyjnych ujęd jest rysunek nawiązujący do motywu piety. Chrystus w tym
autorskim przedstawieniu występuje w symbolicznie w postaci Jednorożca, ale i tu w autorze budzi się
trickster . Wkłada w rękę Marii lustro, w którym Jednorożec ogląda się już jako… Narcyz? Interesujące
jest w tej pracy także tło ,,piety”, które wypełniają rytmicznie formy przypominające słupy zwieoczone
okiem lub urny przodków patrzących z zaświatów. Ta wielośd interpretacji i pozorna nonszalancja, z
którą buszuje w ikonologiach a czuje się
w nich jak ryba w oceanie znaczeo, to zapewne również, ale nie przede wszystkim, efekt studiów
religioznawczych , które ukooczył na Uniwersytecie Jagiellooskim. Wyróżniam też nowy cykl malarski
na deskach, jednorodny formalnie (kompozycja) i malarsko - podobna gama chromatyczna.
Przedstawia w nim, jak w oceanie czasu, zwierzęta realne i mityczne: konika morskiego, żółwia
morskiego, kajmana, żaby, ryby, króla węży. Ulubionym jego motywem jest żaba, którą ukazywał
wielokrotnie, między innymi w pięknej kolorystycznie ,,Córce króla Dahomeju”, z dostojeostwem
bliskim portretowi reprezentacyjnemu. Żaba jest na tyle ważną postacią w tej twórczości, że ostatnią
swoją wystawę w ,,Teatrze Ateneum”
w Katowicach w 2010r. artysta zatytułował Homo Ranaceus. Swoboda z jaką artysta podważa
schematy ikoniczne i regionalne konwencje (jednocześnie nie wyrzeka się ich kategorycznie) bliska
jest plebejskim tradycjom obrazowania jak chodby meksykaoskie malarstwo wotywne czy Wesoły
Cmentarz w Sopancie, w Rumunii. Podobnie jak w wyżej wymienionych, Graja wplata w swoje obrazy,
cytaty, sentencje, ideogramy, krótkie teksty poetyckie, w różnych językach, czasem pojedyncze wyrazy
i sygnatury pisane ulubioną głagolicą. Sam również pisze sporadycznie krótkie utwory przypominające
baśnie. Czasami jednak opuszcza bezpieczną przestrzeo sacrum, wdziewa szaty trickstera i
,,uzbrojony” w irracjonalną i destrukcyjną złośliwośd, wkracza w profanum, motywami bliskimi sztuce
ulicy, aby ,,Zejśd na psy” ostrzegad przed ,,Tramwajem ludojadem” lub ,,Latającymi krowami”. Na dłoni
ma wtedy wypisane (oczywiście wersalikami) jak na tarczy zaczepno-obronnej : ,,JEŚLI TAKA WOLA
WASZA, TO UCZYOCIE MI LEWATYWĘ I TAK GÓWNO NA WAS ZOSTANIE”. W znakomitym cyklu znaków
zodiaku, wysmakowanym formalnie, odnajdujemy stałe już ,,ożywienia” schematów – Lew ma
kobiece piersi i rozdzielony ogon na koocu. Baran odpoczywa w swobodnej pozie i leniwie coś
peroruje plączącym się językiem. Bliźnięta przybrały postaci maoryskich wojowników połączonych
wspólnym tatuażem a Byk jest jurnym monstrum stojącym na dwóch nogach (taurus erectus). Tak
groteskowe ujęcia, odzierające dostojny Zodiak z klasycznej formy są w moim odczuciu dużą wartością
cyklu, którego wspólnym elementem kompozycyjnym jest tu bardzo rozbudowana graficznie bordiura
przypominająca dywan. Paweł Graja snuje swoje opowieści na barwnej łące, wplatając w nie wątki
pradawnej, ,,złotej ery” pasterstwa.
A swoją bajkę opowiedział
Marek Przybyła