Wywiadówka z promocji zdrowia i kultury fizycznej
Transkrypt
Wywiadówka z promocji zdrowia i kultury fizycznej
Zbigniew Cendrowski Wywiadówka z promocji zdrowia i kultury fizycznej W skutecznej realizacji strategii edukacyjnej, wyrażonej miedzy innymi w nowej podstawie programowej, dużego znaczenia nabiera dobra współpraca szkoły i rodziny, nauczycieli i rodziców. Ważnym elementem sprzyjającym tej współpracy, jest radykalne zwiększenie autonomii szkół i oddanie wielu decyzji podmiotom składającym się na lokalną społeczność wychowującą (dyrektor, rada pedagogiczna, rodzice, samorząd, uczniowie). Powinno to umożliwić nadążanie za wzrastającymi wymaganiami procesu wychowania, co w szczególności odnosi się do wychowania w zdrowiu i dla zdrowia. Wydatnie rośnie w szkole rola nauczyciela wychowania fizycznego. Stosowny zapis w nowej podstawie wyraźnie to podkreśla : "Dotychczasowe deklaracje zaangażowania w sprawy zdrowia uczniów, wsparte zawodowymi kompetencjami nauczycieli wychowania fizycznego przesądziły, iż w nowej podstawie programowej tę dziedzinę edukacji w największym stopniu wysycano treściami edukacji zdrowotnej, czyniąc z nauczyciela wychowania fizycznego wiodącą postać w szkole w tym zakresie". W opublikowanym niedawno bardzo interesującym dokumencie "Polska 2030" wyznaczającym strategię Polski na najbliższe dwie dekady, znajdujemy mocne potwierdzenie tych tendencji. Czytamy tam miedzy innymi : "Wspólnym elementem udanych programów edukacyjnych jest położenie nacisku na interaktywną, angażującą współpracę między nauczycielami, opiekunami, rodzicami i samymi dziećmi...Niezbędne jest zwiększenie zaangażowania i odpowiedzialności rodziców za wychowanie i edukację dzieci...Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi nauczycielami dzieci. To na nich spoczywa zadanie wykształcenia w dziecku postaw i nawyków niezbędnych w dorosłym życiu...System edukacyjny nie docenia edukacyjnego wpływu domu rodzinnego. To szkoła jest postrzegana jako główny ośrodek edukacyjny. Szkoła i dom nie liczą na siebie wzajemnie, często pozostają w konflikcie i podważają swoje pozycje... Brak wsparcia rodziców skutkuje słabszymi wynikami i rosnącym zniechęceniem do nauki. ...Wpojone w szkole dobre wzorce i rzetelną wiedzę zniweczą negatywne cechy środowiska rodzinnego...analogicznie, dobre wzorce wyniesione z domu rodzinnego mogą podlegać erozji w szkole źle zorganizowanej i nieprzygotowanej do roli edukacyjno-wychowawczej...Rodzina wydaje się najbardziej efektywnym i ekonomicznym systemem sprzyjającym trwałemu rozwojowi dziecka. Bez zaangażowania rodziny udzielane dzieciom wsparcie będzie prawdopodobnie nieudane, a wszelkie uzyskane efekty przepadną, gdy tylko go zabraknie... Ani rodzina ani szkoła nie są w stanie, działając oddzielnie, sprostać zadaniu wychowania zdrowotnego i fizycznego dzieci i młodzieży. Rodzice najczęściej nie dysponują odpowiednią wiedzą w tym zakresie, sami z reguły prowadza niezdrowy tryb życia, nie ma więc młodzież w hipokinetycznym społeczeństwie dorosłych, dobrego przykładu. Wywiadówka z promocji zdrowia i kultury fizycznej może być jednym z konkretnych przykładów nawiązywania korzystnej współpracy rodziny i szkoły. Wywiadówka z promocji zdrowia i kultury fizycznej od strony organizacyjnej nie różni się od innych spotkań nauczycieli z rodzicami, z tym, że w tym przypadku jest w całości poświęcona problematyce zdrowia i sprawności fizycznej dzieci. Jej celem jest nie tylko pogłębienie wiedzy rodziców o zasadach zdrowego stylu życia, ale co najważniejsze, 1 zaproponowanie im różnych konkretnych, zachowań, metod, form i technik pracy z dzieckiem w rodzinie. Wywiadówka z promocji zdrowia i kultury fizycznej nie jest propozycją nową. Z powodzeniem jest już organizowana w wielu szkołach. Jak zaobserwowaliśmy w praktyce, i jak potwierdzają to liczne badania i konstatacje teoretyczne, zalecenia ogólne dotyczące zasad zdrowego stylu życia, są mało inspirujące i nieskuteczne. Zupełnie inaczej są przyjmowane oceny, nakazy i zakazy kiedy odnoszą się do własnych dzieci a nie dzieci w ogóle. Wykorzystuje się w tym przypadku jedno z najsilniejszych uczuć i więzi międzyludzkiej : miłość rodziców do swych dzieci, kiedy gotowi są oni ponieść wszelkie trudy aby zapewnić dziecku zdrowie i powodzenie. Największy skutek odnoszą wywiadówki, podczas których, na przykładzie konkretnej klasy i konkretnych dzieci, dokonuje się fachowej analizy i oceny stanu zdrowia i sprawności fizycznej, łącząc je z praktycznymi zaleceniami, pokazami i warsztatami przy aktywnym udziale samej młodzieży. Głównymi referentami podczas takich spotkań są z reguły nauczyciel wychowania fizycznego i pielęgniarka szkolna, często zaprasza się innych specjalistów : lekarza, dietetyka, psychologa, seksuologa itp. Obok klasycznej problematyki dotyczącej wychowania fizycznego, podejmowane są podczas takich spotkań z rodzicami problemy higieny życia codziennego, zasady hartowania się, profilaktyki chorób układu krążenia, walki z nowotworami, problemy AIDS, eliminacji nałogów i uzależnień, prawidłowego odżywiania się, złożona i powszechnie niedoceniana sprawa stresu, problemy wychowania prorodzinnego i seksualnego. Podczas takich wywiadówek występuje znany, ale niedoceniany efekt edukacji zwrotnej, kiedy rodzice przekonani o wielkim znaczeniu przykładu osobistego, podejmują własne działania prozdrowotne wiedząc, że może to mieć istotny wpływ na zachowania dzieci. To, że rodzice sami wiele na tym zyskują, zmieniając korzystnie swój styl życia, jest nader oczywiste. Opisywałem już wielokrotnie, szczególnie na łamach Lidera, praktyczne efekty takich wywiadówek, myślę teraz, że warto te przykłady zebrać i przypomnieć z nadzieją, że mogą one być przydatne przy realizacji nowej podstawy programowej. Tym większą pokładam w tym nadzieję, że żaden z niżej opisanych przykładów nie został wymyślony, ale jest relacją z konkretnego wydarzenia, a głównymi autorami opisanych poniżej praktycznych przykładów są sami nauczyciele wychowania fizycznego i szkolni edukatorzy zdrowotni. Spośród wielu przykładów wybrałem formy najczęściej stosowane w praktyce. Opis ten zatytułowałem : 12 optymistycznych scenariuszy, nie ma bowiem nic bardziej optymistycznego, jak dzieło człowieka, który ma nadzieję, który wierzy w skutek swych działań, który po prostu działa i cieszy się efektami swych działań. 12 Optymistycznych scenariuszy 1. Scenariusz pierwszy: NAUCZYCIEL, SOŁTYS, KSIĄDZ W pewnej dużej wsi, zebrała się cała wieś, starzy i młodzi, kobiety i mężczyźni i sportowo-odświętnie ubrane dzieci z miejscowej szkoły. One to były aktorami i przedmiotem szczególnego zainteresowania. Zebranie odbywało się w miejscowej remizie straży pożarnej i przylegających do niej zielonych terenach. Tu zawsze zbierała się cała wieś na każde publiczne debatowanie. Cała rzecz odbyła się w niedzielę po sumie, a większość uczestników spotkania przyszła tu wprost z kościoła i z księdzem na czele Zaczął sołtys witając przybyłych, i oddał głos naszemu "panu od wychowania fizycznego". Ten po krótkim referacie o wartości ruchu w życiu człowieka, po prostu zrobił pokaz, w którym wystąpiły dzieci demonstrując to, czego się na wychowaniu fizycznym nauczyły. Potem wystąpił lekarz opiekujący się szkołą, opisując stan zdrowia dzieci, analizując na co 2 najczęściej chorują i co najważniejsze informował, jak należy postępować, aby tym schorzeniom skutecznie zapobiegać. Szczególnie cenne w wystąpieniu lekarza było to, że nie mówił jakie leki w poszczególnych chorobach i dolegliwościach stosować, ale jak zachowywać się, aby do takich chorób nie dochodziło. Nauczyciel wychowania fizycznego zademonstrował w wykonaniu uczniów różne interesujące ćwiczenia zachęcając, aby były one wspólnie z rodzicami wykonywane także w domu. Miałem i ja swój praktyczny występ. Pod hasłem "Bieg ku słońcu" wspólny (rodzice, nauczyciele i uczniowie) zdrowotny trening biegowy, podczas którego uczyłem pomiaru tętna, mówiłem na czym polega znaczenie prozdrowotne wysiłku wytrzymałościowego, co się dzieje z organizmem człowieka gdy ćwiczy. Wywiadówkę kończył ksiądz, o którym wiadomo, że chodzi z młodzieżą na wędrówki i zna się na sędziowaniu, bo często „gwiżdże" na zawodach sportowych. Ksiądz, który biegał razem z nami, podkreślił wielkie znaczenie wspólnego sportowania dzieci z rodzicami. 2. Scenariusz drugi: CZY MAMA TO POTRAFI? Wynajęto dużą halę sportową, bo ta lekcja miała być poglądową dla wszystkich nauczycieli i rodziców. A na parkiecie 25 par : matka z córką lub synem albo ojciec - też z córką lub synem. Dwóch nauczycieli (to był bardzo dobry pomysł): jeden prowadził zajęcia, drugi je komentował wyjaśniając intencje prowadzącego i analizując poszczególne ćwiczenia. Atmosfera była jak na wielkich międzynarodowych zawodach. Prowadzący wprowadził liczne elementy współzawodnictwa pomiędzy rodzicami i dziećmi. I tu ciekawe zjawisko: rodzice byli w rozterce: pokażę, że jestem sprawniejszy od syna, to będzie mu przykro, więc też rodzice byli tu znacznie bardziej tolerancyjni, a nawet ułatwiali zwycięstwo swym dzieciom przeciwnikom, dzieci raczej bezlitośnie wykorzystywały wszystkie słabości swych przeciwników - rodziców. A o co chodziło przede wszystkim? O to by zachęcić rodziców do wspólnego sportowania z dziećmi i aby dostarczyć im możliwie najwięcej praktycznych wzorców tych wspólnych ćwiczeń. Znakomity, dyskretny komentarz współprowadzącego inspirował i rozbudzał wyobraźnię. I o to właśnie najbardziej chodzi - by pobudzić wyobraźnię. 3. Scenariusz trzeci: SESJA NAUKOWA Obecni byli wszyscy nauczyciele szkoły i rodzice uczniów z klas IV-VI. Dobrze przygotowana sala konferencyjna. Na stołach przyrządzone przez uczniów sałatki warzywne, owoce, napoje mleczne w czym znaczący udział mieli miejscowi producenci - sponsorzy. Wygłoszono trzy referaty: zaproszony prelegent mówił o zagrożeniach chorobami cywilizacyjnymi, wspierając wykład filmem i prezentacją komputerową. Po nim lekarz szkolny dokonał gruntownej analizy stanu zdrowia uczniów i mówił o metodach zapobiegania najpopularniejszym schorzeniom. Wreszcie nauczyciel wf na wykresach i zdjęciach opisał stan sprawności fizycznej dzieci, analizując przyczyny różnych odchyleń od normy i prezentując różne konkretne formy korektywnych możliwości wychowania fizycznego. Na zakończenie dyrektor szkoły zaproponował bardzo zwięzły, ale konkretny program współpracy szkoły i rodziców. 4. Scenariusz czwarty: WYCHOWANIE FIZYCZNE ZADANE DO DOMU Ta wywiadówka była poświęcona nauczeniu rodziców kilku wybranych konkretnych technik i form pracy z dzieckiem w domu. Przedmiotem demonstracji były formy biegowe, ćwiczenia gimnastyczne i nauka gry w ringo. Wybrano takie więc ćwiczenia, które bez większych trudności każdy rodzic może wykonywać wraz z dziećmi. Kiedy rodzice rozumieją na czym polega wartość ćwiczeń i wiedzą jak je przeprowadzać, wystarczy już tylko trochę dobrej woli, by zachęcali dzieci do ćwiczeń i ćwiczyli wraz z nimi. Nauczyciel wf ma do dyspozycji wtedy jeszcze jeden bardzo ważny impuls - może po prostu zadawać wf do domu, tzn. może, wiedząc, że dziecko uzyska w tej sprawie pomoc ze strony rodziców, zalecić uczniowi przeprowadzanie 3 określonych ćwiczeń wyrównujących braki i wspomagających jego rozwój fizyczny. Rodzice na te zajęcia przyszli w strojach sportowych i zapoznawali się z każdym ćwiczeniem praktycznie. 5. Scenariusz piąty: ZAWODY SPORTOWE Wiele szkół stosuje „od święta" tę formę: zawody sportowe rodzice - dzieci. Jednak tylko niektóre szkoły nadały tej zabawie taką systematyczność połączoną z przekazywaniem różnych informacji, jak szkoła podstawowa, do której zawsze w piątek po południu wszyscy niemal rodzice przychodzą, bo w tym dniu odbywa się zawsze olimpiada w kilku konkurencjach sportowych i sprawnościowych tak pomyślanych, aby udział mogli wziąć wszyscy. Programy tych zawodów są układane wspólnie: przez rodziców, dzieci i nauczycieli i znane są wszystkim. Tworzy to ciekawą atmosferę: dzieci zabiegają, by rodzice przyszli, bo zabraknie zawodników do drużyny, zachęcają się wspólnie do treningów, wspólnie też przeżywają sukcesy i niepowodzenia. Zawody są organizowane w różnych konfiguracjach : rodzice - nauczyciele, rodzice - dzieci, turniej rodzin itp. 6. Scenariusz szósty: INDEKS W tej szkole głównym bohaterem był dr Krzysztof Zuchora i jego indeks. Rasowy nauczyciel wychowania fizycznego, poszukujący prostej i atrakcyjnej oferty dla rodziców, szybko odkrył taką możliwość właśnie w Indeksie Zuchory. Zaproszeni rodzice najpierw wysłuchali wystąpienia autora, który nie tylko mówił, ale przede wszystkim demonstrował poszczególne ćwiczenia. Cała impreza odbywała się przy aktywnym udziale rodziców i dzieci. Tu szanse się wyrównywały, bo ćwiczenia i system ich punktowania, są tak opracowane, aby każdy, bez względu na wiek, mógł porównywać swe wyniki z innymi. Rodzice przekonani o swej mniejszej sprawności odkrywali nagle, że mogą rywalizować ze swymi dziećmi. Każdy wychodząc zabierał oczywiście egzemplarz Indeksu z autografem autora. 7. Scenariusz siódmy: ZIELONA RECEPTA To spotkanie miało charakter konsylium. W „Prezydium" zasiedli : lekarz, nauczyciel wf i pielęgniarka, a przed nimi siadali kolejno rodzice, nierzadko oboje, by zapoznać się szczegółowo ze stanem zdrowia i sprawności swego dziecka. Wszyscy rodzice otrzymywali ponadto, od prowadzących wywiadówkę, indywidualny wykres sprawności swego dziecka oraz, dostosowany do potrzeb i możliwości konkretnego dziecka, zestaw zalecanych ćwiczeń. Walor takiej wywiadówki polega na tym, że nie musi się omawiać różnych szczegółów, często krępujących, dotyczących konkretnego dziecka, wobec wszystkich, można takie problemy omówić bezpośrednio z zainteresowanymi. Koncepcja "Zielonej Recepty" została zresztą wykorzystana poza szkołą, przy kontaktach wielu lekarzy z pacjentami, kiedy po badaniu i zapisaniu lekarstw, lekarz dodawał (zapisywał na specjalnej recepcie) różne wskazania dotyczące aktywności fizycznej. 8. Scenariusz ósmy: SPECJALNIE DLA DZIEWCZĄT W tym liceum nauczyciele doszli do wniosku, że specjalną wywiadówkę poświęcić należy sprawie wychowania fizycznego dziewcząt. Wiele z nich ucieka z wychowania fizycznego, bierze zwolnienia, ćwiczy niechętnie. Dziewczęta mają też w tym wieku inne problemy zdrowotne. W szkole wprowadzono więc znaczne innowacje w realizacji programu wychowania fizycznego. Uznano też, że niezbędne jest nawiązanie bezpośredniego kontaktu z rodzicami. Rodzicom przedstawiono specjalistyczny referat o specyfice rozwoju fizycznego i szczególnych potrzebach dorastających dziewcząt. Do informacji wpleciono liczne wskazówki nt. diety, higieny, mody, tańca, kosmetyki itp. 4 9. Scenariusz dziewiąty: NAUCZYCIELSKIE WARSZTATY Aby pomóc nauczycielom wychowania fizycznego i szkolnym edukatorom zdrowotnym w przygotowaniu wywiadówek w ich szkołach, Szkolny Związek Sportowy we współpracy z innymi zainteresowanymi partnerami organizuje od kilkunastu już lat warsztaty poświęcone problemom promocji zdrowia, zdrowego stylu życia i sprawności fizycznej dzieci i młodzieży. W spotkaniu biorą udział nauczyciele wychowania fizycznego i pracownicy szkolnej służby zdrowia, a referaty ilustrowane wygłaszają : lekarz epidemiolog, lekarz pediatra, metodyk wychowania fizycznego i psycholog. Uczestnicy spotkania mogą zaopatrzyć się w różne materiały programowe, kupić różne interesujące książki, prezentacje i materiały poglądowe. Ważnym elementem warsztatów są pokazy demonstrowane przez nauczycieli podczas których prezentują oni nowe formy pracy. Warsztaty takie, wobec konieczności prowadzenia edukacji zdrowotnej przez nauczycieli wychowania fizycznego nabierają szczególnego znaczenia dostarczają bowiem nauczycielom niezbędnej wiedzy teoretycznej i praktycznej w tym zakresie. W ostatnich 20 latach SZS, przy pomocy wielu placówek naukowych i ośrodków metodycznych edukacji, zorganizował ponad 400 takich spotkań z udziałem około 20000 nauczycieli i liderów szkolnej promocji zdrowia. Sponsorem tych spotkań były m.in. MEN, MSiT oraz różne ośrodki nauki jak np. Instytut Kardiologii i Szkoły Wyższe. 10. Scenariusz dziesiąty: SPORT DLA KAŻDEGO To chyba najczęściej stosowana forma wywiadówki. Rodzice są często zapraszani na imprezy sportowe i obserwują swoje dzieci w akcji. Jednak to co oglądałem w jednej ze szkół, było majstersztykiem wychowawczym. Po pierwsze, nauczyciel tak zorganizował zawody, że wszyscy uczniowie brali w nich udział i wszyscy byli potrzebni. Podczas kiedy zawody się odbywały, a polegały one na pokonywaniu bardzo bogato wyposażonego toru przeszkód, nauczyciel komentował ich przebieg, bardzo ciekawie i szczegółowo opowiadając o każdym uczestniku, jakie ma osiągnięcia i jakie kłopoty, na co powinien zwrócić uwagę, co poćwiczyć. Nauczyciel ten znalazł też czas, by przy poszczególnych ćwiczeniach zwrócić uwagę rodziców na to, czym charakteryzują się i jakie mają znaczenie dla zdrowia dziecka. Nauczyciel ten osiągnął rzecz bardzo trudną, pokazał bardzo zróżnicowaną co do sprawności klasę, ale omawiając sprawność każdego dziecka, nie dzielił klasy na sprawnych i na niesprawnych. Wszyscy mieli jakieś osiągnięcia i każdy coś do poprawienia. 11. Scenariusz jedenasty WOLONTARIUSZE To były pokazowe zajęcia sportowe zorganizowane dla rodziców, ale głównymi bohaterami, organizatorami prowadzącymi zajęcia i sędziami byli sami uczniowie. Nauczyciel, który zorganizował tę wywiadówkę, wystąpił w roli komentatora tego co się na boisku działo, a wszystko robili sami uczniowie. Aby zajęcia nie były zbyt nużące i mogły obrazowo eksponować talenty organizatorskie i sędziowskie młodzieży, tak ułożono program, aby były to formy proste, o wysokiej dynamice i ekspresji, a uczniowie zamieniali się często rolami między sobą, występując raz w roli ćwiczących, a za chwilę w roli organizatorów. Był więc w programie : bieg z liderem, pokazy taneczne - sportowe, gry i zabawy sportowe, pokazy rozgrzewki, itp. Bardzo interesującym rozwiązaniem było to, że prowadzący poszczególne zajęcia uczniowie mieli założone kolorowe kapelusiki co ułatwiało wyróżnienie ich w gronie ćwiczących i obserwacje ich zachowań. Uczniowie byli do swych ról dobrze przygotowani i obyci z takimi formami, bo nauczyciele w tej szkole systematycznie korzystali z pomocy młodzieży, prowadząc szkolenie na stopnie Młodzieżowych Organizatorów Sportu i Młodzieżowych Sędziów Sportowych. 12. Scenariusz dwunasty INTERNETOWE TECHNIKI EDUKACJI ZDROWOTNEJ 5 Przed kilku laty obserwowałem wywiadówkę zorganizowaną dla rodziców uczniów gimnazjum podczas której uczniowie zademonstrowali różne techniki wykorzystania internetu dla celów edukacji zdrowotnej i wychowania fizycznego. Była to wywiadówka zorganizowana wspólnie przez nauczycieli wychowania fizycznego i nauczycieli informatyki. Uczniowie mieli zadanie samodzielnego wyszukania w internecie różnych informacji o znaczeniu zdrowego stylu życia i systematycznej aktywności fizycznej i przygotowania na ten temat kilkuminutowych prezentacji komputerowych. Mimo, że techniki komputerowe nie były jeszcze wtedy tak zaawansowane jak obecnie, przygotowane pokazy były bardzo interesujące. Wielu rodziców było zdumionych rozległością wiedzy zdobytej samodzielnie przez młodzież podczas przygotowania pokazów i pomysłowością co do sposobów przedstawienia tej wiedzy. Dodatkowym efektem edukacyjnym było to, że wielu rodziców pomagało swym dzieciom w przygotowaniu pokazów i wyszukiwaniu potrzebnych informacji. Pokazy dotyczyły wynalezionych w internecie zasad odżywiania się, różnych technik ćwiczeń, niektórzy sporządzili pokazy, w których demonstratorami byli oni sami, albo zaproszeni koledzy, bardzo interesujące były też próby tworzenia programów służących opracowywania komunikatów z zawodów sportowych. Przy niezwykle dynamicznie rozwijającej się technice komputerowej, możliwości te ogromnie wzrastają i wykorzystanie zasobów internetowych daje wielkie możliwości, szczególnie w realizacji programów edukacji zdrowotnej z czego niewątpliwe będzie się w coraz szerszym zakresie korzystać. Tę listę scenariuszy można wydłużać. Jest bardzo pocieszające, że mimo wielu trudności i problemów tylu nauczycielom nie jest wszystko jedno i czegoś im się jeszcze chce. Obie instytucje wychowujące : rodzina i szkoła, dość zgodnie współuczestniczą w wyścigu, który ma dzieciom zapewnić lepszy start w dorosłe życie. Trudno się zresztą temu dziwić. Kiedy wszyscy biegną po nagrody, ten kto odstaje, zostaje z pustymi rękoma. I nie można mieć pretensji do rodziców, którzy chcą za wszelką cenę, aby to ich dziecko wygrało, trudno się dziwić szkole, że w tym wyścigu uczestniczy, skoro jest za to oceniana. Nie mając jednak pretensji do rodziców i do szkoły o takie priorytety, nie zapominajmy jednak, że tylko część wygrywa w tak zaprojektowanym życiu. Znaczna część, a może nawet większość odstaje, przegrywa, często mimo wielkiego wysiłku wszystkich zainteresowanych. Kiedy zaś nie ma sukcesu, rodzi się brak wiary, żal, pretensja i niechęć. Żal rodziców a nierzadko i pretensja do dziecka, że zostaje w tyle. Często niechęć nauczycieli i szkoły, że słabsi uczniowie ciągną szkołę w dół. Po skończeniu szkoły następuje ostra selekcja w wyścigu po pracę. To najbardziej powszechne źródło kolejnych niepowodzeń i czynnik ryzyka zdrowotnego. Dla zapewnienia dziecku dobrego startu w dorosłe życie konieczna jest bliższa współpraca i współdziałanie szkoły i rodziców. Szczególnie istotnym obszarem tej współpracy może być troska o zdrowie i sprawność fizyczną dzieci i młodzieży. Mam nadzieję, że zaproponowane formy wywiadówki z promocji zdrowia i kultury fizycznej mogą być interesującą formą takiej współpracy. 6