Załącznik 2 A u t o r e f e r a t 1. Imię i nazwisko: Renata Czekalska 2

Załącznik 2 A u t o r e f e r a t 1. Imię i nazwisko: Renata Czekalska 2

Renata Czekalska
Autoreferat
|1
Załącznik 2
Autoreferat
1. Imię i nazwisko: Renata Czekalska
2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/ artystyczne – z podaniem nazwy, miejsca i roku
ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej:
Magister filologii orientalnej, specjalność: indianistyka, dyplom ukończenia studiów
uzyskany w dniu 15 maja 1992 r., wydany przez Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (praca
magisterska w j. angielskim, „Tār Saptak – the Beginning of the New Era in Ultra-modern
Hindi Poetry”, 1992).
Doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, stopień naukowy nadany w
dniu 25 kwietnia 1996 r. uchwałą Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie, na podstawie rozprawy doktorskiej pt. „Elementy struktur
analogii i podobieństw w eksperymentalnej poezji hindi i polskiej poezji awangardowej”
(promotor: prof. dr hab. Stanisław Jaworski)
3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych:
1992-1996 – doktorantka Wydziału Filologicznego UJ
1996-2001 – asystent w Instytucie Filologii Orientalnej, Wydział Filologiczny UJ
2001-30.09.2011 – adiunkt w Instytucie Filologii Orientalnej (od 2011 r. przemianowanym na
Instytut Orientalistyki), Wydział Filologiczny UJ
01.10.2011 do chwili obecnej – adiunkt w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Wydział
Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ
4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U.
nr 65, poz. 595 ze zm.):
Monografia autorska: Wartości autoteliczne w kulturze symbolicznej. Na przykładzie indyjskopolskich spotkań literackich, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013. Seria: „Societas” t. 75,
288 ss. (ISBN 978-83-7638-361-3)
Monografia Wartości autoteliczne w kulturze symbolicznej… stanowi pierwsze w Polsce
opracowanie
ukazujące
dwukierunkowo
zagadnienie
indyjsko-polskich
kontaktów
literackich, jednocześnie należące do zakresu studiów kulturowych, za przedmiot których
uznaje się między innymi badanie relacji pomiędzy słowem a światem. Problematyka książki
Renata Czekalska
Autoreferat
|2
dotyczy kulturotwórczego wymiaru funkcjonowania elementów kultury genetycznie obcej
(wyjściowej) w kulturze własnej (docelowej), na przykładzie kultur polskiej i indyjskiej,
w odniesieniu do wybranych działań artystycznych, spełniających aksjologiczne kryterium
kultury symbolicznej – a szczególnie takich, które w procesie przyswajania elementów
genetycznie obcych w kulturze własnej zachodzą na płaszczyźnie wartości autotelicznych.
W swojej monografii w sposób szczegółowy analizuję przykłady symbolicznych
interakcji, które przedstawiam w ujęciu diachroniczno-problemowym. W analizach
posługuję się metodą łączącą koncepcje należące do zakresu studiów kulturowych oraz
socjokulturowych (głównie dorobek Antoniny Kłoskowskiej dotyczący kultury symbolicznej
i kultury narodowej, wartości autotelicznych, modelu syntagmy kulturowej i komunikacji
międzykulturowej) z koncepcjami z dziedziny teorii literatury (przede wszystkim pomysły
metodologiczne Michała Głowińskiego dotyczące świadectw i stylów odbioru). Na ich
podstawie tworzę własną metodę opisu polsko-indyjskich spotkań literackich jako źródła
wartości autotelicznych w kulturze. Fakty kulturowe, czyli świadectwa komunikacji
literackiej pomiędzy literaturami indyjską i polską, które nazywam spotkaniami literackimi,
prezentuję w zarysie na poziomie szeroko rozumianej kultury, a następnie poddaję je
obserwacji w kontekście kultury symbolicznej, przedstawiając nie tylko dzieła jako takie, ale
również dostępne komentarze krytyków i autokomentarze autorów. Za pomocą analiz
historyczno-porównawczych przedstawiam zjawiska literackie będące źródłem wartości
autotelicznych i podlegające procesowi uniwersalizacji w „obcej” syntagmie kulturowej. Na
każdym z poziomów staram się ukazać fakty kulturowe na szerokim tle historycznoteoretyczno-społecznym, co wymaga wprowadzenia do tekstu pracy licznych cytacji
i odniesień.
Moja rozprawa ukazuje kontakty międzykulturowe w oparciu o literaturę. Dowodzę
w niej, że mogą one być efektem spontanicznego zainteresowania czy fascynacji pisarzy
w obu kręgach kulturowych, ale mogą też być wynikiem uwarunkowań zewnętrznych (na
przykład działań politycznych czy propagandowych). Prawidłowość ta znajduje
odzwierciedlenie w dobrze autorów, tematyki, a także w formach recepcji i asymilacji
utworów. W swojej monografii udowadniam ponadto, że tym, co decyduje o recepcji
literackich utworów pochodzących z innej kultury są wartości dostrzegane w nich przez
twórców danej kultury narodowej. Są to wartości znaczące i cenione w obydwu kulturach,
a zatem – autoteliczne, przez niektórych badaczy określane także jako uniwersalne.
Renata Czekalska
Autoreferat
|3
Za ważny element mojej rozprawy uznaję ukazanie w niej, że recepcja we własnej
kulturze narodowej wartości autotelicznych (uniwersalnych) pochodzących z innej kultury
nie jest tylko ich odkrywaniem i upowszechnianiem, ale stanowi nową, właściwą kulturze
docelowej ich interpretację. Stają się one bowiem inspiracją dla oryginalnej twórczości
zgodnej z nimi w wymiarze aksjologicznym, ale powstającej już w kontekście własnej
kultury narodowej. Dostrzeżenie tej prawidłowości pozwoliło mi udowodnić główną tezę
pracy, że wartości autoteliczne w kontakcie międzykulturowym wzbudzają autentyczne
zainteresowanie, fascynują twórców i stymulują ich talent, są w oryginalny sposób przez
nich przetwarzane i włączane we własną kulturę narodową. Poprzez analizy historycznoporównawcze oraz opis konkretnych przekładów literatury indyjskiej na język polski
i literatury polskiej na język hindi (potraktowanych jako swoiste studium przypadku)
wykazałam, że elementy kultur genetycznie obcych funkcjonujące w kulturze własnej –
w zależności od uwarunkowań aksjologicznych – mogą pozostawać na poziomie
powierzchownej recepcji lub, także w oparciu o kryterium aksjologiczne kultury
symbolicznej, podlegają głębokiemu odczytaniu, w wyniku którego mogą spełniać (i często
spełniają) funkcje kulturotwórcze. Właściwość ta – jak dowodzą przeprowadzone badania
i przedstawione w monografii analizy – powodowana jest faktem, że procesy, jakim
w syntagmie kultury narodowej mogą podlegać elementy genetycznie obce, spełniają
kryterium „długiego trwania”.
Jako swoje osiągnięcie wskazałabym także stworzenie takiej koncepcji opisu wartości
autotelicznych w kulturze symbolicznej na przykładzie indyjsko-polskich spotkań
literackich – w nawiązaniu do teorii syntagmy kulturowej A. Kłoskowskiej jako pojęcia
z zakresu kulturoznawczego oraz do koncepcji świadectw i stylów odbioru M. Głowińskiego
– dzięki której dowiodłam, że idea syntagmy kultury narodowej znajduje zastosowanie nie
tylko w badaniu relacji pomiędzy kulturami pogranicza, ale także w studiach poświęconych
komunikowaniu się i wzajemnemu przenikaniu kultur nieraz bardzo od siebie oddalonych
geograficznie. Model kulturowej syntagmy okazał się dla mnie idealną wręcz bazą
teoretyczną dla rozważań dotyczących dialogu pomiędzy odległymi kulturami, a także
umożliwił ukazanie kulturotwórczego wymiaru funkcjonowania w kulturze narodowej
tekstów
literackich
należących
do
kultury
genetycznie
obcej,
na
przykładach
zaczerpniętych z Indii i Polski. Za najbardziej nowatorską i oryginalną w mojej pracy
uważam propozycję dwukierunkowego opisu świadectw komunikacji symbolicznej
pomiędzy literaturami indyjską i polską.
Renata Czekalska
Autoreferat
|4
Dodatkową wartość mojej monografii stanowi zebrany w niej materiał faktograficzny,
na podstawie którego można stwierdzić, iż polskie tradycje badań i refleksji teoretycznej
nad kulturą w ogóle, a nad dialogiem pomiędzy odległymi kulturami w szczególności, mają
bogatą i długotrwałą tradycję. Jak potwierdzają przykłady, uczeni polscy działający
w różnych dziedzinach badawczych w wielu przypadkach wyprzedzali swoją epokę,
antycypując idee, należące dzisiaj do zakresu szeroko pojmowanych nauk o kulturze.
Książka składa się z pięciu rozdziałów. Otwiera ją wprowadzenie teoretyczne,
zawierające rekapitulację teorii kultury symbolicznej w ujęciu Kłoskowskiej oraz próbę
interpretacji stworzonego przez nią modelu syntagmy kultury narodowej, a także skrótowe
przedstawienie wybranych koncepcji odbioru dzieła literackiego i wybranych teorii
dotyczących kulturotwórczego wymiaru komunikacji symbolicznej.
W rozdziale drugim omówiłam wielopłaszczyznowe relacje społeczno-kulturowe,
a także analogie historyczno-polityczne. Spotkania dwóch kultur ukazałam na przykładach
literacko-artystycznych, zaświadczających o pomostowej funkcji literatury w komunikacji
międzykulturowej. Wykazałam także, że wielopłaszczyznowe, doraźne czy długoterminowe
relacje społeczno-kulturowe oraz paralele historyczno-polityczne pomiędzy Indiami
a Polską były niezbędne dla przyswojenia i adaptacji elementów kultury genetycznie
odmiennej w kulturze narodowej.
Rozdział trzeci poświęciłam opisaniu dalszych etapów przenikania wytworów kultury
wyjściowej do syntagmy kultury docelowej, a wśród nich pierwszych prób wczesnej recepcji
„obcych” dzieł literackich w Polsce i w Indiach w XIX oraz w pierwszych latach XX wieku.
Na wybranych przykładach przedstawiłam dwukierunkowy, a przy tym niekoniecznie
symetryczny proces, który można uznać za przykład dyfuzji kulturowej, do której doszło za
sprawą medium, jakim była literatura.
W rozdziale czwartym przeanalizowałam przykłady relacji należących do sfery recepcji
i asymilacji, stanowiące dokumentację kulturowych spotkań literackich pomiędzy Polską
a Indiami w XX wieku. W analizach dowiodłam, że historyczne świadectwa odbioru
literatury indyjskiej w Polsce i polskiej w Indiach również i w tym okresie jednoznacznie
wskazują na brak symetrii. W Polsce sposób odbioru literatury indyjskiej ewoluował od
traktowania jej jako przykładu egzotyzmu po utożsamianie jej z obrazami nędzy, różnic
społecznych oraz monotonną, anachroniczną w tematyce i formie prozą. Dzieła polskie
tłumaczone na języki indyjskie, a należące do nowoczesnych nurtów literackich, wpisują się
natomiast w ogólny kontekst zachodnich wpływów i jako takie stanowią swego rodzaju
Renata Czekalska
Autoreferat
|5
wzorzec zarówno w warstwie artystycznej, jak i estetycznej. Mechanizmy opisane
w rozdziale czwartym potwierdzają, że tłumaczenia mogą być idealnym wręcz medium
wprowadzania elementów genetycznie obcych do danej kultury narodowej. Na podstawie
analizy ich funkcjonowania wykazałam, że dzieje się tak wówczas, gdy stanowią one pomost
prowadzący od recepcji do uniwersalizacji, oraz że wyznacznikiem decydującym o funkcji,
jaką w syntagmie kulturowej pełnią tłumaczenia, jest kryterium autoteliczności działań
symbolicznych.
Rozdział piąty zawiera opis przeprowadzonych studiów nad czterema „przypadkami”
symbolicznych działań międzykulturowych. Pierwsze studium dotyczy poematu Pururawa
i Urwasi Bolesława Leśmiana, potraktowanego jako literacka uniwersalizacja wedyjskiego
mitu.
Drugie
poświęciłam
zagadnieniu
uniwersalizacji
przesłania
poetyckiego,
wykorzystując jako podstawę analiz interpretacje wierszy poetów polskich dokonane przez
poetów tworzących w języku hindi. W studium trzecim opisałam muzyczne interpretacje
poezji Rabindranatha Thakura, dokonane przez polskich kompozytorów. Studium czwarte
dotyczy wieloetapowego procesu uniwersalizacji dzieł Kabira w polskiej kulturze. Na
postawie tych czterech studiów dowiodłam, że dane dzieło literackie, czy ogólnie:
przedmiot symboliczny, uzyskuje w kulturze docelowej postać uniwersalizacji (tu
pojmowanej w sposób przedmiotowy – jako skutek procesu) wówczas, jeśli funkcja, jaką
spełnia w owej kulturze, jest analogiczna do jego funkcji w kulturze wyjściowej. Wykazałam
także, że zaistnienie zmian zachodzących w danej kulturze w rezultacie spotkania z inną
kulturą jest absolutnie konieczne, jednak jakość tych zmian – podobnie jak w przypadku
procesów prowadzących od przyswojenia do uniwersalizacji – zależy od jakości
doświadczania zarówno obcej, jak i własnej kultury. W kontekście opisanych w piątym
rozdziale książki „dynamizmów” asymilacji i uniwersalizacji tekstów poetyckich
udowodniłam, że mogą być one interpretowane jako przykłady poddające w wątpliwość
negatywne opinie o globalizacji, gdyż wzajemne polsko-indyjskie fascynacje literackie
oparte są niewątpliwie na kryterium aksjologicznym kultury symbolicznej i nie zagrażają
integralności żadnej z dwóch kultur pozostających w interakcji. Ukazałam także, iż dla
wymiaru aksjologicznego międzykulturowych relacji niekwestionowane znaczenie ma ich
moment początkowy.
Przedstawiony
w
pracy
materiał
egzemplifikacyjny,
składający
się
głównie
z przykładów literackich, stanowi potwierdzenie faktu, że proces rozumienia (czy
tłumaczenia) wytworów kultur obcych nie powinien być działaniem jednokierunkowym.
Renata Czekalska
Autoreferat
|6
Analizy prowadzone w oparciu o interaktywny model syntagmy kultury narodowej
pozwalają wyprowadzić wniosek, że próba zrozumienia własnego dziedzictwa kulturowego
poprzez pryzmat „obcej” kultury oraz świadomość tego, w jaki sposób odczytywane są kody
„naszej” kultury poza jej własną syntagmą, umożliwia wyzwolenie się z hermeneutycznej
jednokierunkowości, a także prowadzi do wnikliwszego poznania zarówno siebie, jak
i „obcego”. Analizy zawarte w pracy poświadczają przy tym, że jednym z praktycznych
narzędzi dialogu, umożliwiającym poznanie międzykulturowe, była i jest literatura.
5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych:
Dialog międzykulturowy, analogie i podobieństwa kulturowe (szczególnie literackie)
pomiędzy Polską a krajami regionu Azji Południowej, a także antropologia literatury oraz
teoria i pragmatyka przekładu literackiego stanowią najważniejsze obszary moich
zainteresowań badawczych i naukowych. Zainteresowania te znajdują odzwierciedlenie
zarówno w prowadzonej przeze mnie działalności badawczej oraz publikacyjnej, jak
i dydaktycznej (autorskie kursy poświęcone zagadnieniom kulturowym Azji Południowej).
Od 2011 roku, czyli od momentu zakończonej niepowodzeniem próby uzyskania stopnia
doktora habilitowanego w zakresie literaturoznawstwa, ewoluują one jeszcze silniej – choć
przy wykorzystaniu wcześniejszych badań pogłębiających znajomość współczesnej
literatury krajów Azji Południowej – w kierunku zagadnień związanych ze specyfiką
kulturową regionu Azji Południowej. Ponadto zajęłam się bardziej intensywnie studiami
porównawczymi dotyczącymi relacji pomiędzy kulturami europejską i indyjską, a także
naukowym opracowywaniem dzieł literackich należących do polskiego dziedzictwa
kulturowego, jednak tematycznie i problemowo związanych z terenem Indii i Azji
Południowej (por. pozycje wydawnicze w trakcie realizacji opisane w punkcie 9).
a/ Wśród moich najnowszych publikacji związanych z nowo podjętymi zagadnieniami
badawczymi, za najważniejsze uważam trzy prace. W pierwszej, należącej do zakresu badań
nad kulturą polityczną (zał. 3, I.c.1) Rower, lew i gwiazda…, czyli o niektórych aspektach wyborów
parlamentarnych w Indiach, opisałam przykłady osobliwych aspektów indyjskiej pragmatyki
wyborczej, a konkretnie mechanizmy nadawania partiom politycznym Indii oznaczeń
symbolicznych, stosowanych podczas wyborów powszechnych. Ukazałam w niej swoisty
paradoks, jakim może się wydawać tworzenie i stosowanie symboli, które z definicji mają
„nie symbolizować” oraz zabieg polegający na ustawowym pozbawianiu symbolicznych
konotacji, stosowany wobec tych symboli, które skojarzenia kulturowo-religijne wywołują.
Renata Czekalska
Autoreferat
|7
Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że niezależnie od sposobów ich stratyfikacji,
opisane praktyki są zgodne z ogólnoświatową tendencją formowania się kultur
demokratycznych. Artykuł drugi (zał. 3, II.1) Tożsamość tekstu w przestrzeni komunikacji
międzykulturowej, dotyczy zagadnienia często podejmowanego w kontekście współczesnej
literatury indyjskiej, czyli tego, na ile jest ona rezultatem międzykulturowych kontaktów,
a na ile zachowuje cechy tzw. indyjskości. W pracy postawiłam i udowodniłam tezę,
że podobnie jak w przypadku wszystkich innych dziedzin sztuki, także w przypadku
literatury (tu: indyjskiej) o wartości dzieła decydują kryteria estetyczne. Wskazywanie
wszelkich
innych
kryteriów
w
opisie
dzieła
literackiego
sugeruje
motywację
pozaartystyczną i nie powinno wpływać na wartościowanie utworu. Praca trzecia (zał. 3,
I.c.4) ‘Tar Saptak’ Poetry & the Polish Avant-Garde: Observations on the Universality of Artistic
Thought, poświęcona jest wybranym podobieństwom doświadczeń, zarówno historycznych
jak i literackich, istniejących pomiędzy twórcami pierwszej nowoczesnej antologii poezji
hindi a poetami polskiej awangardy. Podobieństwa te przeanalizowałam w kontekście
zarówno historiozoficznym, jak i międzykulturowym, w następujących zakresach
tematycznych: 1/ idea wiersza wolnego w relacji do idei wolności artystycznej wyobraźni;
2/ sposoby postrzegania świata i pojmowania zmian cywilizacyjnych; 3/ funkcja sztuki
w społeczeństwie.
b/ Wśród moich prac z zakresu antropologii literatury, napisanych w oparciu
o przykłady twórczości autorów indyjskich, za najważniejsze uważam dwa monograficzne
opracowania. Pierwsza monografia (zał. 3, I.a.2) Traktat o sztuce celebracji. Główne struktury
tematyczne
w
poezji
Aśoka
Wadźpeji.
Analizy
stanowi
monograficzno-analityczne
przedstawienie problemów programowych i artystycznych w poezji A. Wadźpeji,
indyjskiego poety (również eseisty i krytyka), zaliczanego przez badaczy literatury
indyjskiej do kręgu najwybitniejszych pisarzy indyjskich, tworzących w języku hindi w XX
wieku. Jego poezja – w historycznej perspektywie – jest twórczym rozwinięciem nurtu
nowoczesnej liryki hindi. Od strony artystycznej jest samodzielna, od strony tematycznej –
podejmująca wielkie i uniwersalne tematy egzystencjalne współczesnego człowieka
w kontekstach cywilizacyjnych i społecznych. W rozprawie dowodzę, że odniesienia do
cywilizacji indyjskiego subkontynentu funkcjonują w poezji A. Wadźpeji w postaci
fragmentarycznej, jako elementy symetryczne wobec historycznych systemów myśli
indyjskiej. Natomiast symetrie europejskie, literackie i filozoficzne, odnoszą się do jednej
nadrzędnej wartości: wolności tworzenia. Te implikacje sięgają głęboko: do filozofii języka.
Renata Czekalska
Autoreferat
|8
Z jednej strony do tradycji kultury indyjskiej, z drugiej strony – do nowoczesnej nauki XX
wieku o mowie – czyli o jednym z centralnych zagadnień antropologicznych. W tych
kontekstach poezja A. Wadźpeji znajduje się „pomiędzy cywilizacjami”, jako samoistna
projekcja dyskursu. W swojej monografii stwierdzam ponadto, że twórczość ta wpisuje się
w znamienną w globalizującym się świecie współczesnym tendencję do coraz głębszego
spotykania się kultur Wschodu i Zachodu.
W pierwszym rozdziale książki (Geografia) analizuję przestrzenie intelektualnych
zainteresowań poety – pomiędzy cywilizacją subkontynentu indyjskiego a cywilizacją
europejską oraz ich odbicie w tekstach. Po stronie cywilizacji indyjskiej omawiam
odniesienia
do
tradycji
literackiej
Indii,
po
stronie
europejskiej
–
wpływy
dwudziestowiecznej poezji, szczególnie anglosaskiej. To, co nazywam wewnętrzną geografią
poetyckiego terytorium Aśoka Wadźpeji, to duchowe przestrzenie poetyckich medytacji,
a także ich miejsca graniczne – w postaci utworów złożonych z wielu elementów
zewnętrznego świata, przetworzonych i układających się w topograficzne punkty
orientacyjne intelektualnych (a więc wewnętrznych) pejzaży artystycznych. W rozdziale
drugim (Tożsamość) przedstawiam analizę tożsamości kulturowej, a więc duchowej Aśoka
Wadźpeji, takiej, jaka została odwzorowana w tekstach. Należą do tej tożsamości: motyw
przodków genetycznych; motywy duchowego dziedzictwa, przejawione przez nawiązania
do poszczególnych epok kulturowej przeszłości, do konkretnych artystów; estetyka pejzażu;
symbolika indyjska; echa ksiąg religijno-filozoficznych; problematyka śmierci i reinkarnacji.
W rozdziale trzecim (Miłość) analizuję tematykę miłości, poczynając od rozumienia estetyki
i etyki nagości, poprzez rozumienie idei prawdy w miłości, aż do powiązań miłości
z kosmogonią i nieskończonością. W tej części poddaję również badaniu historyczne tło tego
tematu i jego reinterpretacje. W czwartym rozdziale (Słowo) poddaję analizie funkcję słowa
w tej poezji – funkcję mającą w niej znaczenie szczególnie wyeksponowane, i jako narzędzie
artystycznej ekspresji, i jako materiał do medytacji o charakterze filozoficznym. Słowo
w poezji A. Wadźpeji tworzy indywidualne kontinuum czasoprzestrzenne, posiada moc
sprawczą, ustanawia duchowe i autonomiczne eksterytorium. Funkcja komunikacyjna słowa
pełni w niej rolę rzemieślniczego narzędzia twórcy, ale w istocie jest w niej samodzielnym
bytem myślowym, o cechach zdolnych łączyć sprzeczne elementy świata wewnętrznego
poety ze światem bytów zewnętrznych. Zasadniczo kwestia funkcjonowania słowa w tej
poezji to meta-temat, obejmujący wszystkie jej sensy semantyczne i pozasemantyczne.
Renata Czekalska
Autoreferat
|9
W opracowaniu drugim (zał. 3, I.a.3), Rodowody nowoczesnej poezji hindi. Od ćhajawadu do
nai kawita, przedstawiłam genealogię zjawiska nowoczesności w poezji hindi. Temat
usystematyzowałam w taki sposób, aby ukazać zarówno struktury organizacyjnoprogramowe grup poetyckich, jak i działania artystyczne poszczególnych poetów. Historie
grup literackich, ich programów ideowo-artystycznych, publikowanych książek –
umieściłam w kontekstach dwudziestowiecznej historii Indii. Wyodrębniłam sylwetki
artystyczne dziesięciu najważniejszych twórców, a poprzez ich biografie, bibliografie
i wiersze starałam się ukazać zarówno wartość kulturową, jak i literacki wymiar ich dzieł.
W publikacji zamieściłam własne tłumaczenia pięćdziesięciu wierszy (po pięć każdego
z poetów), wybierając takie, które są reprezentatywne – zarówno tematycznie, jak
i artystycznie – dla twórczości każdego z nich. Z tekstów przetłumaczonych wybrałam po
jednym wierszu dla przeprowadzenia analizy interpretacyjnej (omawiającej jedynie główne
składniki
znaczeniowe
tekstu).
W
analizach
stosowałam
europejskie
standardy
interpretacyjne, mając jednak szczególnie na uwadze obecne w nich konteksty
i uwarunkowania indyjskie – tak językowe, jak i kulturowe. Zawarty w książce materiał
egzemplifikacyjny (sylwetki dziesięciu poetów ukazane na szerszym tle epoki, pięćdziesiąt
przetłumaczonych wierszy, dziesięć interpretacji tekstów) wydaje się wystarczająco
wielostronny dla uzyskania wiarygodnego wglądu w panoramę twórczości omawianych
poetów, stanowiącą jednocześnie część dwudziestowiecznej kultury Indii. Rozdział
podsumowujący książkę stanowi próbę syntetycznego przedstawienia siedmiu dekad poezji
hindi, na szerokim tle przemian historyczno-politycznych, w kontekście indyjskiej tradycji
literackiej oraz wpływów europejskich. Syntezę uzupełniają tablice chronologiczne.
Opracowanie jest pierwszą tego typu publikacją w języku polskim. Książka została
wyróżniona Nagrodą Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego III stopnia w roku 2009.
Oprócz dwóch wymienionych pozycji książkowych, zagadnieniom pozostającym
w obszarze antropologii literatury poświęciłam kilka artykułów (zał. 3, I.c.3; II.3; II.8).
Wszystkie one stanowią próbę interpretacji zjawisk występujących we współczesnej
literaturze hindi jako integralnych elementów kultury, czy wręcz jako kulturowych
egzemplifikacji odczytywania i interpretowania świata.
c/ Kolejnym istotnym obszarem moich zainteresowań badawczych jest teoria
i pragmatyka przekładu z języków orientalnych oraz na języki orientalne (szczególnie
w zakresie języków hindi oraz angielskiego – jako jednego z urzędowych języków w krajach
Renata Czekalska
Autoreferat
| 10
Azji Południowej). W moim dorobku publikacyjnym znajdują się teksty teoretyczne
poświęcone tej problematyce (zał. 3, I.c.5; I.c.8; II.7; V), spośród których za najważniejszy
uważam artykuł Przekład jako łącznik międzykulturowy (zał. 3, II.5), opublikowany wspólnie
z Haliną Marlewicz. Zawiera on obserwacje, do których inspiracją była praca nad
przekładem dwukierunkowym. Doświadczenie przekładu dwukierunkowego, czyli z języka
polskiego na hindi i vice versa, pozwoliło wyprowadzić wniosek, że dostrzeżenie w różnych
literaturach (a przynajmniej w dwóch) elementów stałych i niezmiennych, stanowiących
trwałą wartość tekstu literackiego pozwala ocenić, który z treściowych bądź formalnych
poziomów utworu powinien zostać „ocalony w tłumaczeniu”, a z jakich wartości oryginału
można zrezygnować na rzecz zachowania jakości artystycznej tekstu. Ponadto
prezentowałam również referaty podczas kilku konferencji przekładoznawczych, a także
opublikowałam ok. 250 przekładów poezji i prozy z języka hindi na język polski oraz
z języka polskiego na hindi (te ostatnie we współpracy z wybitnymi poetami indyjskimi
hindi Kunwarem Narainem oraz Aśokiem Wadźpeji).
W 2000 roku zainicjowałam prace nad projektem wydawniczym, którego celem było
przygotowanie i opublikowanie w Indiach dwujęzycznych (polsko-hindi) wyborów wierszy
czworga polskich poetów współczesnych. Projekt – w postaci czterotomowej serii
wydawniczej – zrealizowałam we współpracy z indyjskim poetą, Aśokiem Wadźpeji.
Pierwszym tomem serii jest wydany w listopadzie 2001 r. w New Delhi wybór wierszy
Tadeusza Różewicza, pt. W środku życia (zał. 3, I.b.10). Stanowi on przede wszystkim wynik
przeprowadzonych kwerend, w rezultacie których udało nam się zgromadzić istniejące
w języku hindi tłumaczenia utworów Różewicza – spośród których mogliśmy dokonać
wyboru – ale zawiera także niepublikowane wcześniej w hindi wiersze, w naszym
tłumaczeniu. W grudniu 2002 ukazał się drugi tom serii, wybór wierszy Zbigniewa Herberta,
pt. Obszar pamięci (zał. 3, I.b.9). Książka jest w części wynikiem kwerend, podczas których
dotarliśmy do istniejących tłumaczeń poezji Herberta na język hindi. Spośród nich
dokonaliśmy wyboru tekstów, a następnie przeprowadziliśmy prace redakcyjne. W tomie
znajduje się również 29 przygotowanych przez nas przekładów. Tom trzeci serii, wybór
poezji Czesława Miłosza, pt. Dom otwarty (zał. 3, I.b.8) opublikowany został w listopadzie
2003 roku. Zamieściliśmy w nim własne przekłady 73 utworów poetyckich, wybranych
z osiemnastu książek poetyckich Miłosza. Ostatnim w dwujęzycznej serii jest opublikowany
w październiku 2004 roku wybór wierszy Wisławy Szymborskiej, pt. Może być bez tytułu (zał.
Renata Czekalska
Autoreferat
| 11
3, I.b.6). Wybór zawiera 53 wiersze, wybrane z 10 tomów i przetłumaczone przez nas
na język hindi.
Seria czterech publikacji wyróżniona została w roku 2005 przyznaną przez JM Rektora
UJ Nagrodą Indywidualną III stopnia. W tym samym roku otrzymałam także przyznaną
przez Ministra Kultury Rzeczypospolitej Polskiej odznakę „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
Za ważne osiągnięcia w dziedzinie przekładu uważam ponadto dwie książki (Gramatyka
wyobraźni; przekład Tryptyku rzymskiego Jana Pawła II), w spisie publikacji oznaczone
numerami I.b.3; I.b.1, oraz opublikowany pod moją redakcją tom rocznika „Cracow
Indological Studies” pt. Literatura indyjska w przekładzie (zał. 3, I.b.5).
Jestem także współzałożycielką i współredaktorką ukazującej się od roku 2007 serii
wydawniczej „Literatura Indyjska”, publikującej przekłady z języków indyjskich na język
polski (dotychczas ukazało się sześć tomów).
Swoje osiągnięcia naukowo-badawcze w zakresie wszystkich interesujących mnie
dziedzin prezentowałam na konferencjach ogólnopolskich i międzynarodowych, których
listę zamieszczam poniżej:

Międzynarodowa konferencja Word in the Cultures of the East, Kraków, listopad 2013,
tytuł wystąpienia: „The Real and the Mythicized Function of Word in the Work of a Modern
Indian Poet”
 III Międzynarodowy Kongres Tłumaczy Literatury Polskiej, Kraków, czerwiec 2013;
udział w warsztatach poświęconych tłumaczeniu poezji (1. Ryszard Krynicki, 2. Adam
Zagajewski)
 Międzynarodowa konferencja „Ethnicity, Culture, Politics: Mutual Interrelations”,
Kraków, kwiecień 2013, tytuł wystąpienia: „Wolność państwa a wolność artysty.
Nowoczesna poezja hindi jako wyraz buntu”
 Międzynarodowe seminarium „Word and Image”, New Delhi, listopad 2012, tytuł
wystąpienia: „Expressing the Inexpressible. The Metaphorization of ‘Confined Space’ by
Two Poets from Two Distant Cultures”
 Międzynarodowa konferencja Rabindranath Tagore in the Mirror of Our Times (With
Special Focus on Europe’s Interaction with Tagore and Tagore’s Interaction with Europe), Halle
(Saale), sierpień 2012; tytuł wystąpienia: „The Wonder of Inspiration: The Poetry of
Rabindranath Tagore and Polish Culture”
 „Word and Image” spotkanie międzynarodowej grupy roboczej, Nantes Institute for
Advanced Study, Nantes, maj 2012; tytuł wystąpienia: „’Word and Image’: Concerning
Future Possibilities”
 Konferencja Naukowa „Od św. Tomasza do bł. Matki Teresy z Kalkuty – indyjskie
oblicza chrześcijaństwa”, Kraków, maj 2011, tytuł wystąpienia: „Matka Teresa. Cykl obrazów
i dwa wiersze”
Renata Czekalska
Autoreferat
| 12
 Międzynarodowa konferencja „International Conference on Post-Independence
Hindi Literature”, Ghent University, Ghent, październik 2011, tytuł wystąpienia:
„‘Indianness’ Under A Veil. The Example Of Two Modern Indian Poets”
 Międzynarodowe seminarium „Agyeya (1911-1987) – In His Time & Ours. Literary
Formations in Mid-20th Century India”, University of California at Berkeley Symposium,
Berkeley, luty 2011, tytuł wystąpienia: “Matter of Imagination. The Worlds of Tar Saptak
Poetry and the Polish Avant-garde”
 II Międzynarodowy Kongres Tłumaczy Literatury Polskiej, Kraków, czerwiec 2009;
udział w warsztatach poświęcony tłumaczeniu poezji Tadeusza Różewicza
 II Międzynarodowa Konferencja „Języki orientalne w przekładzie”, Kraków, maj
2005, tytuł wystąpienia: „Przekład jako łącznik międzykulturowy”
 I Międzynarodowy Kongres Tłumaczy Literatury Polskiej, Kraków, maj 2005; udział
w warsztatach poświęconych tłumaczeniu wiersza Czesława Miłosza Do Robinsona Jeffersa
 Debata tłumaczy Jak dzieło Czesława Miłosza przegląda się w językach obcych, Letnia
Szkoła Wyszehradzka, Kraków, lipiec 2005
 Międzynarodowe seminarium „Indica-Polonica. Indo-Polish Perspectives”, New
Delhi, marzec 2005, tytuł wystąpienia: „Three Auschwitz poems by Ashok Vajpeyi”
 ‘Translating Worlds’. A Seminar on the Reception of Poetic Oeuvre of Wisława
Szymborska in India, New Delhi, październik 2004, tytuł wystąpienia: „The Non-existent
Indian Associations in Wisława Szymborska’s Poems”
 Ogólnopolska Konferencja Indologiczna „Indie w Warszawie”, Warszawa, kwiecień
2004, tytuł wystąpienia: „O tłumaczeniu literatury polskiej na język hindi”
 ‘Translating Worlds’. A Seminar on the Reception of Poetic Oeuvre of Czesław Miłosz
in India, New Delhi, listopad 2003, tytuł wystąpienia: „On Some Indian References in the
Poems of Czesław Miłosz”
 Międzynarodowe seminarium „Jan Kott in India”, New Delhi, marzec 2003, tytuł
wystąpienia: „Language as a Tool of Politics”
 ‘Translating Worlds’. A Seminar on the Reception of Poetic Oeuvre of Zbigniew
Herbert in India, New Delhi, grudzień 2002: „Indian Motifs in the Poetry of Zbigniew Herbert”
 Międzynarodowa Konferencja „Języki orientalne w przekładzie”, Kraków , maj 2002,
tytuł wystąpienia: „Uwagi o trudnościach granicznych na przykładzie tłumaczenia Metafor
Aśoka Wadźpeji”
 ‘Translating Worlds’. A Seminar on the Reception of Modern Hindi Fiction in
Europe”, Kraków, grudzień 2001, tytuł wystąpienia: „Polish Translations of Hindi Prose”
 ‘Translating Worlds’. A Seminar on the Reception of Poetic Oeuvre of Tadeusz
Różewicz in India, New Delhi, listopad 2001, tytuł wystąpienia: „’And I know the taste of
cinnamon...’ – Indian Associations in Tadeusz Różewicz’s Poetry”
 2nd International Conference on Indian Studies, Kraków, wrzesień 2001, tytuł
wystąpienia: „Between Word and Presence. Reading Ashok Vajpeyi”
 Konferencja Translatologiczna „Przekład-język-kultura”, Kazimierz Dolny,
październik 2000, tytuł wystąpienia: „Uwagi o przekładach wierszy Tadeusza Różewicza na
język hindi”
Renata Czekalska
Autoreferat
| 13
 Międzynarodowa Konferencja Przekładowa, Kraków, listopad 1999, tytuł
wystąpienia: „Tekst, tłumacz i idee uniwersalne”
 „International Conference on Sanskrit and Related Studies”, Warszawa, październik
1999, tytuł wystąpienia: „Between Myth and Mystique – Thematic Spheres Shared by
Modern Hindi Poetry and Polish Avant-garde Poetry”
 4th World Hindi Conference, Londyn, wrzesień 1999, tytuł wystąpienia: „The Idea and
Role of Free Verse in Modern Hindi Poetry”
 I Międzynarodowa Konferencja Translatoryczna „Przekładając nieprzekładalne”,
Gdańsk-Elbląg, marzec 1999, tytuł wystąpienia: „O ekwiwalencji w przekładzie z języka
hindi na język polski”
 „Academic Seminar Commemorating the Year of Adam Mickiewicz”, New Delhi,
grudzień 1998, tytuł wystąpienia: „Indian References in Adama Mickiewicz’s Forefather’s Eve.
Part II”
W różnym charakterze (jako kierownik lub wykonawca) realizowałam także szereg
projektów naukowo-badawczych:
„Urdu – język i literatura” (luty 2002, New Delhi, Indie; wspólnie z Agnieszką
Kuczkiewicz-Fraś); projekt finansowany ze środków UJ
„Badania nad przekładem z języków indyjskich na język polski” (luty 2003; styczeń
2004, New Delhi, Indie; wspólnie z Agnieszką Kuczkiewicz-Fraś i Haliną Marlewicz); projekt
finansowany ze środków UJ
„Przekład jako łącznik interkulturowy” (marzec 2005; październik/listopad 2005;
marzec 2006, New Delhi, Indie; wspólnie z Haliną Marlewicz); projekt finansowany
ze środków UJ
„Analiza głównych wątków tematycznych oraz wewnętrznych struktur znaczeniowych
w twórczości poetyckiej Aśoka Wadźpeji”, projekt finansowany przez MNiSW w ramach
grantu własnego nr N103 055 32/3327 (zakończony w lipcu 2008 r.)·– kierownik projektu
„Badanie twórczości Kunwara Naraina. Klasyfikacja i opis najistotniejszych wątków
w poezji i prozie twórcy. Analiza językoznawcza – pisarstwo Naraina jako przykład
poliglosji” (wspólnie A. Kuczkiewicz-Fraś, maj 2010-październik 2011) projekt finansowany
przez MNiSW w ramach grantu własnego nr N N103 145538 – kierownik projektu
„Orientalia Polonica. Polskie tradycje badań nad Orientem”, projekt realizowany przez
Bibliotekę Jagiellońską, przewidziany na lata 2013-2017, finansowany przez MNiSW
w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, grant nr 11H 12 042381 –
wykonawca; członek rady naukowej projektu.
6. Osiągnięcia w zakresie działalności dydaktycznej:
Zajęcia dydaktyczne, jakie prowadzę od początku studiów doktoranckich, zasadniczo
pokrywają się z kierunkami moich prac i zainteresowań badawczych, tj. z szeroko pojętą
Renata Czekalska
Autoreferat
| 14
problematyką kulturową dotyczącą Azji Południowej. Obecnie prowadzone przeze mnie
wykłady kursowe obejmują: sztukę Azji Południowej, historię Azji Południowej, literaturę
Azji
Południowej
oraz
komunikację
międzykulturową.
Wszystkie
są
wykładami
multimedialnymi i autorskimi, przygotowanymi specjalnie dla studentów studiów
azjatyckich. Ponadto prowadzę autorskie wykłady monograficzne, takie jak funkcja
przekładu w komunikacji międzykulturowej, Indie współczesne w kontekście Azji
Południowej, anglojęzyczni pisarze Azji Południowej, i in.
Dotychczas wypromowałam trzydziestu pięciu magistrów. Sześciokrotnie byłam
członkiem komisji rekrutacyjnej w trakcie egzaminów wstępnych (w tym dwukrotnie
pełniłam funkcję wiceprzewodniczącej i dwukrotnie funkcję sekretarza komisji).
Współpracowałam przy tworzeniu studiów zaocznych pierwszego stopnia „Cywilizacje
Bliskiego i Środkowego Wschodu”, którymi kierowałam w latach 2000-2004.
Od 2011 roku koordynuję powstawanie w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu
UJ nowego modułu programowego, obejmującego kompleksowe, interdyscyplinarne studia
nad regionem Azji Południowej. Dla celów tego programu opracowałam koncepcyjnie serię
kursów obowiązkowych i monograficznych, które aktualnie wdrażane są na poziomie
studiów pierwszego i drugiego stopnia.
7. Działalność popularyzująca naukę:
Spośród dokonań, które można zaliczyć do działalności popularyzującej naukę pragnę
przede wszystkim wskazać moją działalność publikacyjną, obejmującą zarówno
wspomniane już w punkcie 5c autoreferatu i wymienione w spisie publikacji (zał. 3, I.b.1-6,
8-11; V) przekłady utworów literackich, jak i opracowania edytorskie książek. Ponadto
aktywnie uczestniczę w pracach komitetu redakcyjnego ukazującego się w języku
angielskim czasopisma „Politeja – Jagiellonian Cultural Studies” (od 2012 r., jako sekretarz
redakcji) oraz serii wydawniczych „Literatura Indyjska” (od 2007 r., współzałożycielka
i współredaktorka serii) i „Orientalia Polonica” (od 2012 r., członek rady naukowej serii).
Jestem również członkiem rady naukowej specjalistycznego pisma internetowego „Atma.
Pisma o myśli Wschodu”. W latach 2000-2011 byłam członkiem komitetu redakcyjnego
czasopisma „Cracow Indological Studies”. Jestem autorką 27 haseł dotyczących pisarzy
południowoazjatyckich do Słownika Pisarzy Świata pod redakcją Juliana Maślanki oraz
współautorką (z H. Marlewicz) hasła „literatura indyjska” w Encyklopedii Literatury Światowej
pod redakcją Juliana Maślanki.
Renata Czekalska
Autoreferat
| 15
Kilkukrotnie uczestniczyłam w organizacji międzynarodowych konferencji naukowych:
2nd International Conference on Indian Studies (Kraków 2001, w funkcji sekretarza
komitetu organizacyjnego); seria międzynarodowych seminariów „Translating Worlds”
(New Delhi 2001, 2002, 2003, 2004; Kraków 2001); International Symposium „Human Values
in Intercultural Space”(Kraków-Przegorzały 2012). W roku akademickim 2011/2012
koordynowałam organizację wydziałowego cyklu wykładów eksperckich, objętych
patronatem Prezydenta Miasta Krakowa, poświęconych zagadnieniom Azji Południowej
„South Asia – Challenges & Perspectives”. Celem przedsięwzięcia, którego koncepcji byłam
autorką, było wzmacnianie tzw. kompetencji międzykulturowej, pojmowanej jako twórcza
i dynamiczna synergia wiedzy i postaw, a jego tezą wyjściową – potrzeba integracji
w Europie wielorakich odmienności kulturowych, których źródłem są często kraje
pozaeuropejskie, w tym także z obszaru Azji Południowej. W ramach cyklu odbyło się
dziesięć spotkań. Od października 2012 r. jestem wydziałowym koordynatorem cyklu
„Jagiellońskie
Spotkania
Dyplomatyczne/Jagiellonian
Diplomatic
Encounters”
organizowanego na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ. Dotychczas
wykłady w ramach cyklu wygłosiło jedenastu wysokich urzędników – zarówno
przedstawicieli dyplomacji innych państw, jak i polskiej służby dyplomatycznej.
Wiedzę o Azji Południowej popularyzuję również podczas rozmaitych spotkań
tematycznych, otwartych dla szerokiej publiczności – jak np. impreza tematyczna
poświęcona sari w krakowskim Śródmiejskim Domu Kultury i podobne spotkanie w Klubie
Podróżnika „Atlantyda”, wykład dotyczący świąt indyjskich podczas zorganizowanych
przez studentów obchodów święta Holi itp. (to tylko kilka przykładów tego typu
działalności z ostatnich dwóch lat).
W ramach współpracy z instytucjami przeprowadziłam wykłady gościnne w: Muzeum
Okręgowym w Sandomierzu (2008); University of Delhi, Hindi Department (2011); Mykolo
Romeris University, Wilno, (2012).
Jestem członkiem następujących towarzystw naukowych: Association for Asian Studies
(USA); Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland; Polskie Towarzystwo
Kulturoznawcze, a także ekspertem Letniej Szkoły Wyszehradzkiej.
8. Nagrody i wyróżnienia:
Nagrody Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego za działalność naukową: 2005 (3 stopnia),
2009 (3 stopnia, zespołowa)
Odznaka „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2005)
Renata Czekalska
Autoreferat
| 16
9. Plany badawcze:
W swoich planach badawczych na najbliższe lata przewiduję kontynuowanie studiów nad
dialogiem międzykulturowym pomiędzy Europą a regionem Azji Południowej. Zamierzam
również zająć się kulturowymi transformacjami zachodzącymi współcześnie w krajach Azji
Południowej
(Indie,
Pakistan,
Bangladesz,
Sri
Lanka,
Nepal),
ze
szczególnym
uwzględnieniem procesów charakteryzujących się cechą „długiego trwania”. Ponadto
zamierzam kontynuować udział w pracach międzynarodowej grupy badawczej „Word and
Image”, zapoczątkowanych w maju 2012 roku w Institute of Advanced Study w Nantes.
W najbliższej przyszłości planuję również zakończenie prac redakcyjnych nad
przygotowywanymi do druku następującymi publikacjami:
Helena Willman-Grabowska. Uczona, orientalistka, popularyzatorka; publikacja współredagowana
z A. Kuczkiewicz-Fraś (planowany termin druku: maj 2014 r.)
Between Uniqueness and Universality. Modern South Asia: a Space of Intercultural Dialogue.; tom
tematyczny Pisma Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ „Politeja”;
publikacja współredagowana z A. Kuczkiewicz-Fraś (planowany termin druku: grudzień
2014 r.)
Ignacy Krasicki, Zbiór potrzebniejszych wiadomości porządkiem alfabetu ułożonych, t. 1 i t. 2
(1781); opracowanie naukowe haseł z zakresu Azji Południowej (publikacja w ramach
projektu NPRH „Orientalia Polonica…”; planowany termin wydania: grudzień 2014 r.)
Joachim Lelewel, Dzieje starożytne Indji ze szczególnem zastanowieniem się nad wpływem, jaki mieć
mogła na strony zachodnie, reedycja tekstu z opracowaniem naukowym (publikacja w ramach
projektu NPRH „Orientalia Polonica…”; planowany termin wydania: grudzień 2014 r.)
Fryderyk Szembek, Tybet Wielkie Panstwo w Azyey… (1628) oraz Tunquin Krolestwo Możne w Azyey…
(1629), reedycja tekstu z opracowaniem naukowym (publikacja w ramach projektu NPRH
„Orientalia Polonica…”; planowany termin wydania: maj 2015 r.)
Czekalska, Renata, Halina Marlewicz, red., Józef Tretiak, O dramacie staroindyjskim (1879),
reedycja tekstu z opracowaniem naukowym (publikacja w ramach projektu NPRH
„Orientalia Polonica…”; planowany termin wydania: maj 2015 r.).