Podwójna diagnoza

,,Podwójna diagnoza”
Jak sam termin wskazuje, pacjent może otrzymać podwójną diagnozę.
Występuje jednocześnie uzależnienie od substancji psychoaktywnych i choroba
psychiczna. Nie chodzi tu o pojawienie się pojedynczych objawów np.
obniżonego nastroju, tylko o rozpoznanie pełnego zespołu
psychopatologicznego, jak schizofrenia, zaburzenia afektywne lub lękowe.
Podwójna diagnoza wcale nie jest wyjątkowo spotykana, jest tylko za rzadko
rozpoznawana.
Jaka jest?
U pacjenta uzależnionego, u którego wystąpiły objawy psychotyczne
trudno jest stwierdzić, czy jego stan jest konsekwencją zażytych substancji
psychoaktywnych, czy choroby psychicznej. Uzależnienie redukuje, lub
,,zamazuje” niektóre objawy choroby psychicznej, pogarsza przebieg zaburzeń.
Symptomy wynikające z uzależnienia imitują zaburzenia psychiczne, np.
depresję. Objawy psychotyczne powstające np. w zespołach abstynencyjnych
lub psychozach alkoholowych są podobne do tych w chorobie psychicznej.
Często nie wiadomo, czy pacjent ma podwójną diagnozę, bo sięgał po
substancje psychoaktywne i wywołało to chorobę psychiczną, czy miał ją
wcześniej, a dopiero później używał tych substancji. Osoby chore psychicznie
niezwykle często sięgają po alkohol i narkotyki. Robią to dlatego, że
początkowo czują się lepiej po ich zażyciu. Schizofrenicy np. czują się bardziej
normalnie ,ponieważ łagodnieją objawy charakterystyczne dla schizofrenii.
Niestety, szybko się uzależniają, a w związku z uzależnieniem pojawiają się
nowe zaburzenia a, te które istniały wcześniej zaostrzają się. Tak się dzieje też u
osób z depresją, gdzie alkohol nasila objawy depresji. Zażywanie substancji
psychoaktywnych przez osoby chore psychicznie w celu złagodzenia objawów
choroby lub niepożądanych skutków zażywanych leków psychotropowych
można nazwać ,,samoleczeniem” się. Osoby te często używają alkoholu, aby
zmniejszyć lęk. Nikotyna pomaga im w łagodzeniu objawów ubocznych leków
psychotropowych .
Używanie substancji psychoaktywnych nie zawsze jest następstwem
choroby.
Wiele osób sięga po alkohol i narkotyki nawet kilka lat wcześniej, zanim
pojawiły się pierwsze objawy zaburzeń psychicznych. U nich zażywanie
substancji psychoaktywnych mogło przyczynić się do wystąpienia pierwszego
epizodu choroby psychicznej. Według. badań amerykańskich w przypadku
schizofrenii u połowy chorych wystąpienie choroby poprzedzone było
intensywnym piciem alkoholu lub używaniem innych substancji. Pierwsze
objawy psychotyczne były właściwie wywoływane przez substancje
psychoaktywne. Mówi się więc, że substancje psychoaktywne mogą uaktywnić
drzemiącą chorobę w człowieku. Zauważono że zdarza się tak w przypadku
palenia marihuany przez młodych ludzi , która wyzwala pierwszy epizod
schizofrenii .Sytuacja ta dotyczy osób z predyspozycją do zachorowania na
schizofrenię.
Zbadano, że w przypadku tej choroby u połowy chorych wystąpienie objawów
schizofrenii poprzedzone było intensywnym piciem alkoholu lub zażywaniem
narkotyków. Stosowane substancje psychoaktywne zaburzają równowagę
neuroprzekaźników, w tym serotoniny i dopaminy, co powoduje wystąpienie
objawów psychotycznych i zaburzeń nastroju. U części osób po uzyskaniu
abstynencji te objawy znikają, u pozostałych utrzymują się. I u tych osób
właśnie w ten sposób zainicjowana została choroba psychiczne. Za jakiś czas
zostanie postawione rozpoznanie – podwójna diagnoza, jeśli te osoby zdążyły
uzależnić się od narkotyków lub alkoholu.
U kogo pojawi się ?
Niewątpliwie do wystąpienia podwójnej diagnozy predestynują czynniki
genetyczne i biologiczne. Wskazują na istnienie wspólnej cechy fizjologicznej
w układzie nerwowym prowadzącej do wystąpienia zaburzeń psychicznych i
zaburzeń związanych z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych.
Ważne też są czynniki psychospołeczne takie jak: zdarzenia traumatyczne
we wczesnym dzieciństwie, zaburzenia zachowania w dzieciństwie, cechy
antysocjalne osobowości, problemy z uczeniem się , słabe warunki
ekonomiczne.
Ryzyko uzależnienia się jest większe u osób z chorobą psychiczną, a
ryzyko zachorowania na chorobę psychiczną jest większe u osób
uzależnionych.
Do czego prowadzi ?
Zażywanie substancji psychoaktywnych może zainicjować nieujawnioną
chorobę psychiczną, zaostrzyć objawy i nawrót tej choroby. To skutkuje
najczęściej przerwaniem przyjmowanych leków, trudnościami we współpracy z
personelem medycznym, koniecznością szybkiej hospitalizacji.
Osoby z podwójną diagnozą mają tendencję do zachowań ryzykownych,
takich jak : stosowanie agresji fizycznej, nadmiernej swobody seksualnej,
skłonności samobójczych. To prowadzi do pogorszenia się ich stanu zdrowia,
pojawiania się licznych chorób somatycznych. Szczególnie picie alkoholu i
stosowanie opiatów dożylnie zwiększa ryzyko zakażenia wirusem HIV i
zapalenia wątroby. Osoby te późno podejmują jakiekolwiek leczenie. Zanim do
niego dojdzie wchodzą w konflikty z prawem i zostają osadzeni w zakładach
karnych.
Pomoc
Z powodu problemów diagnostycznych osoby z podwójną diagnozą
późno zaczynają być właściwie leczone. Jeśli podejmą terapię uzależnienia
gorzej rokują, mają mniejsze efekty. Jest im trudniej. Jednak leczenie tych osób
jest niezbędne, aby zapobiec dalszej autodestrukcji . Powinny jak najszybciej
podjąć leczenie w jednym wyspecjalizowanym ośrodku.
Tam prowadzona jest terapia uzależnienia równolegle z leczeniem choroby
psychicznej. Pozwala to takim pacjentom związać się z miejscem, grupą
terapeutów ,co jest w przypadku podwójnej diagnozy ważnym czynnikiem
leczącym. Natomiast prowadzenie terapii obu zaburzeń w odrębnych ośrodkach
nie przynosi efektów. Pacjent z podwójną diagnozą nie jest w stanie oddzielić
swojego uzależnienia od choroby psychicznej, dlatego nie jest w stanie leczyć
się w dwóch odrębnych programach. To prowadziłoby tylko do dezorientacji,
chaosu i zaostrzenia objawów.
Kiedy zacząć leczenie?
W przypadku podwójnej diagnozy leczenie najczęściej zaczyna się, gdy
pacjent jest w złym stanie psychicznym. Jeśli ma urojenia, omamy, jest
pobudzony, niespokojny, ma nasilony lek, początek leczenia polega na
opanowaniu tych objawów. Musi odbyć się na oddziale szpitalnym. Po
opanowaniu farmakologicznym tych objawów i utrzymaniu abstynencji może
podjąć pracę psychoterapeutyczną. Jeśli nie występują objawy psychotyczne, a
konieczna jest detoksykacja, również po niej powinien podjąć leczenie
farmakologiczne choroby psychicznej . Wówczas po uzyskaniu wstępnego
okresu abstynencji, jeśli jest dość współpracujący i ustabilizowany może podjąć
psychoterapię uzależnienia.
Celem terapii uzależnienia u osób z podwójną diagnozą jest uzyskanie i
utrzymanie całkowitej abstynencji. Powrót do picia kontrolowanego lub
okazjonalnego używania lżejszych narkotyków jest dla nich niemożliwy bo zbyt
niebezpieczny. Sporadyczne używanie środków psychoaktywnych
powodowałoby zaostrzenie objawów i wejście w interakcję z lekami
psychotropowymi. To doprowadziłby więc do pogorszenia stanu psychicznego
pacjenta i nawrotu zarówno choroby psychicznej jak i uzależnienia. Fakt
utrzymywania całkowitej abstynencji jest szczególnie trudny do zaakceptowania
dla osób z podwójną diagnozą. Jednak jest to możliwe. Wielu z nich pomimo
trudności stara się i ją utrzymuje. Zdarzają się jednak sytuacje, że w trakcie
leczenia uzależnienia przy utrzymaniu abstynencji pojawiają się nasilone
objawy depresji lub psychotyczne, co może prowadzić do nawrotu. Jest to
normalne zjawisko. U tych pacjentów proces zdrowienia będzie wolniejszy,
będzie wymagał dużo wytrwałości a nierzadko kolejnych prób podejmowania
leczenia.
Postawienie prawidłowego rozpoznania ,,podwójna diagnoza” jest bardzo
ważne dla procesu leczenia uzależnienia ze względu na jego specyfikę . Osoby
te częściej przechodzą kryzysy, ponoszą większe szkody uzależnienia. Jest im
trudniej, dlatego potrzebują więcej czasu .
Dotarcie jak najszybciej do specjalistycznej placówki pozwoli uniknąć błędów
diagnostycznych daje szansę na właściwe leczenie i poprawę jakości życia .
Eliza Książczak
specjalista terapii uzależnień
Opracowano na podstawie :
Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii - ,,Uzależnienie od narkotyków”
Bohdan T. Woronowicz - ,,Bez tajemnic o uzależnieniach i ich leczeniu”