Tajemnica Patoki kryje się w piecu

TECHNOLOGIA
Tajemnica Patoki
kryje się w piecu
Patoka jest przysiółkiem wsi Panoszów, położonej na linii
Częstochowa – Opole. Od XIX wieku teren ten, dzięki bogatym
złożom gliny, związany jest z przemysłem ceramicznym.
Z
najdująca się tu cegielnia ma dużą renomę,
Klinkier (w roku 1998) cegielnia była już zakładem na
a wytwarzane w niej cegły cieszą się uzna-
wysokim poziomie.
niem krajowych i zagranicznych odbiorców.
Co sprawia, że w dobie ogromnego postępu tech-
Surowiec
nicznego stara cegielnia z tradycyjnym węglowym
piecem produkuje tak poszukiwane przez odbior-
Do produkcji ceramiki używa się tu zaledwie dwóch
ców wyroby?
składników: piasku oraz czystej, pozbawionej szkodliwych substancji gliny.
Trochę historii
Cegielnia korzysta z własnego złoża gliny. Jej pokłady znajdują się na obszarze 27 hektarów. Wydobywa
Cegielnia w Patoce działa od 120 lat, od początku czer-
się ją metodą odkrywkową. Jest to glina jednorod-
piąc surowiec z okolicznych bogatych złóż gliny. W XIX
na, wysokiej jakości, znakomicie nadająca się do pro-
i XX wieku, gdy panowała moda na palenie tytoniu
dukcji cegieł klinkierowych. Poza tym wykorzystują
w fajkach ceramicznych, produkowano ich w okolicy
ją także firmy produkujące płytki ceramiczne oraz
kilkaset tysięcy rocznie, a do wytwarzania ściągnię-
producenci dachówek. Ocenia się, że – przy obec-
to fachowców z Holandii. Produkowano także cegłę
nym poziomie eksploatacji – patockie złoża wystar-
budowlaną, klinkierową i dachówki. Na terenie cegiel-
czą na 50-70 lat.
ni znajdował się również tartak.
Kopalnię odkrywkową z cegielnią łączyła nitka wąskotorowej kolejki. Glinę wożono małymi wagonikami,
ciągnionymi przez spalinową (wcześniej parową) lokomotywę. Od kilku lat transport odbywa się wielotonowymi wywrotkami.
Po II wojnie światowej cegielnia została upaństwowiona. Działający w ramach Przedsiębiorstwa Materiałów
Budowlanych Przemysłu Węglowego zakład dostarczał cegłę do podziemnych prac budowlanych w śląskich kopalniach. W 1991 r. cegielnia stała się własnością obywatela duńskiego. Rozpoczął się nowy rozdział w historii Patoki. Odnowiono kulturę produkcji poprzez poprawę dyscypliny, organizacji i jakości
produktu. W momencie przejęcia przez koncern CRH
16
Patockie złoża gliny rozciągają się na obszarze 27 ha
TECHNOLOGIA
Produkcja
Przywieziona z kopalni glina trafia na składowisko w obrębie cegielni (fot. 1).
Przed produkcją glina musi leżakować
Formownia
Stąd pobierana jest do wstępnej mechanicznej obróbki. Dwa rodzaje gliny: wierchowa i czerwona mieszane są z dodatkiem schudzającym, czyli piaskiem (20%
mieszanki). W gniotowniku niszczona jest struktura gliny, potem mieszanka przechodzi przez zestaw
dwóch gniotowników walcowych. Ostatni walec
przepuszcza mieszankę przez szczelinę szerokości
ok. 1 mm.
Ustniki
Gniotowniki walcowe przepychają glinę przez 1-milimetrową szczelinę
Przerobiony surowiec leżakuje przez 2-3 tygodnie,
aby po tym czasie trafić do hali z zestawem formującym złożonym z zasilacza, mieszadła i układu formującego.
Glina jest tu mielona i doprowadzona do postaci
plastycznej jednorodnej masy. Masa ta (w końcówce zestawu formującego odpowietrzana i prasowana) przechodzi przez wymienną końcówkę zwaną
„ustnikiem”.
Schnące cegły w suszarni
17
TECHNOLOGIA
Uformowane pasmo trafia na zestaw tnący, skąd pocię-
na plac magazynowy. Tu oczekują na załadunek i wy-
te elementy, uzyskawszy swój ostateczny kształt (czyli
wiezienie do punktów sprzedaży.
kształt przyszłej cegły), zostają załadowane na wózki
i odtransportowane do suszarni.
Tajemnica
Cegły opuszczają suszarnię po uzyskaniu odpowiednio
niskiej wilgotności. Ich transport na obszarze cegiel-
Tajemnica jakości klinkieru z Patoki związana jest z pie-
ni odbywa się tak jak od dziesięcioleci – na wózkach,
cem i technologią wypalania.
pchanych ręcznie po wąskich torach.
Sercem cegielni jest tradycyjny, kręgowy piec Hoffmana
opalany węglem.
Historia pieca kręgowego sięga roku 1858, gdy Fryderyk
Hofmann zbudował piec pierścieniowy. Udoskonalona
przez lata konstrukcja tego pieca doprowadziła do
powstania pieca kręgowego. Współczesne piece składają się z dwóch równoległych, wielokomorowych kanałów, połączonych na końcach komorami półkolistymi.
Każda komora ma swoją bramkę, przez którą odbywa
się załadunek i wyładunek wsadu, w sklepieniu znajdują
się dymniki odprowadzające spaliny do komina poprzez
kanał dymowy. Zasyp paliwa odbywa się przez otwory
w sklepieniu pieca. Obmurze pieca kręgowego o grubości 1,5-2,8 m składa się z ogniotrwałej ściany wewnętrz-
Piec Hoffmana – na zdjęciu oczywiście w wersji współczesnej
nej (cegła szamotowa na zaprawie ogniotrwałej) i zewnętrznej (cegła na zaprawie cementowej). Wypalanie
w piecu kręgowym podobne jest do wypalania w pie-
Na takich wózkach osuszone cegły docierają do wnę-
cach wielokomorowych. Wyróżnia się tu strefy: dosusza-
trza pieca.
nia (kurzawkowania), podgrzewania, wypalania (ognio-
Tu są one ręcznie układane, a po zakończeniu wypala-
wą) i studzenia (poogniową). Oprócz tego część komór
nia również ręcznie ładowane na wózki i wywożone do
zarezerwowanych jest do załadunku i wyładunku wsadu,
sortowni. Potem trafiają na palety, a po zafoliowaniu
a także dla bieżących prac konserwatorskich.
Wysuszone cegły
ułożone w jednej
z komór pieca
gotowe do wypału
18
TECHNOLOGIA
Nad właściwym przebiegiem wypalania cegły czuwa
czterech palaczy pracujących w systemie zmianowym.
Proces wypalania trwa 8 dni i odbywa się w temperaturze 1100°C. Uzyskuje się ją przez odpowiednie dozowanie (ręczno-mechaniczne) miału węglowego.
Palenisko stanowi odpowiednio ułożona cegła, a dozowniki umieszczone są w „suficie” paleniska. Przez
odpowiednie otwory odbywa się dozowanie miału
i kontrola procesu spalania, a tym samym właściwej
temperatury.
Określone odcienie cegły uzyskuje się poprzez odpowiednią temperaturę. Charakterystyczną cechą pieca
kręgowego Hoffmana jest „wędrujący” cykl produkcji. Gdy na jednym odcinku odbywa się układanie
Dozowanie miału
cegły do wypalania, to w tym czasie na innym odcinku odbywa się wypalanie, a na kolejnym – już wypaloną cegłę układa się na wózkach i wywozi z pieca. Cały
ten cykl związany jest z przemieszczaniem się ognia
w piecu. Palacze kontrolujący proces wypalania wiedzą, w którym dokładnie momencie należy przestawić dozowniki miału węglowego (i tym samym przesunąć ogień w palenisku) na kolejny odcinek pieca.
Ogień w piecu wygasa na krótko jedynie w okresie
zimowym. Wtedy prowadzone są prace konserwacyjne i remontowe w cegielni, m.in. wymieniane są
cegły stropowe pieca.
Produkt
Przez takie otwory kontroluje się przebieg procesu wypału
Cegielnia Patoka Industries Ltd. produkuje 6 mln cegieł
rocznie. 90% to cegły o wymiarach podstawowych,
pozostałe 10% to kształtki wykończeniowe oraz inne
formy, czasami klinkier brukowy.
Cegły z Patoki mają bardzo dobre właściwości fizyczne oraz charakteryzują się szeroką paletą kolorystyczną, spełniają wymagania najostrzejszych norm, w tym
niemieckiej DIN 105. Są one cenione przez handlowców i inwestorów. Liczne jest też grono „fanów”
cegieł z Patoki wśród architektów, którzy w tworzonych przez siebie projektach potrafią um ejętnie wykorzystać różne odcienie cegły licowej, a także przebarwienia, drobne odkształcenia, finezyjne deformacje
i ożużlenia, nadając elewacjom wyjątkowy, niepowtarzalny wyraz.
Jacek Sasin
Zdjęcia: Autor
Dozowniki, przez które podaje się miał, znajdują się w suficie
paleniska
19