D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

Sygn. akt I ACa 307/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 września 2016 r.
Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny
w składzie:
Przewodniczący :
SSA Piotr Wójtowicz
Sędziowie :
SA Elżbieta Karpeta (spr.)
SA Lucyna Świderska-Pilis
Protokolant :
Małgorzata Korszun
po rozpoznaniu w dniu 9 września 2016 r. w Katowicach
na rozprawie
sprawy z powództwa M. S.
przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K.
oraz z powództwa wzajemnego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.
przeciwko M. S.
o zapłatę
na skutek apelacji powódki-pozwanej wzajemnej
od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach
z dnia 19 listopada 2015 r., sygn. akt II C 821/12,
1) oddala apelację;
2) zasądza od M. S. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. 4 500 (cztery tysiące pięćset) złotych
z tytułu kosztów postepowania apelacyjnego.
SSA Lucyna Świderska-Pilis
Sygn. akt I ACa 307/16
SSA Piotr Wójtowicz
SSA Elżbieta Karpeta
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 19 listopada 2015r. Sąd Okręgowy w Katowicach uwzględnił częściowo powództwo M. S. zasądzając
od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. na jej rzecz 42.282,62 zł z ustawowymi odsetkami:
od kwoty 10.250 od dnia 1 marca 2012r., od kwoty 32.032,06 zł od dnia 13 czerwca 2012r.; umorzył postępowanie w
zakresie kwoty 48.183,55 zł i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Orzekając o kosztach w zakresie powództwa
głównego Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powódki 228,23 zł) tytułem zwrotu kosztów procesu; i nakazał
pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach- od powódki z zasądzonego na jej rzecz roszczenia
kwotę 2316,86 zł, a od pozwanej kwotę 1141,14 zł
Wyrokiem tym Sąd Okręgowy uwzględnił również częściowo powództwo wzajemne, zasądzając od pozwanej
wzajemnej M. S. na rzecz powódki wzajemnej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. kwotę 56.337,28 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 24 kwietnia 2012r.; oddalił powództwo wzajemne w pozostałym zakresie i zasądził
od pozwanej wzajemnej na rzecz powódki wzajemnej kwotę 5688,90 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wywołanych
pozwem wzajemnym; a także rozstrzygnął o należnościach Skarbu Państwa związanych z powództwem wzajemnym.
Przedstawiając zgłoszone w pozwie głównym i wzajemnym roszczenia Sąd Okręgowy wskazał, że powódka M. S.
po ostatecznym sprecyzowaniu żądania domagała się zasądzenia od pozwanej spółki (...) kar umownych z tytułu
zwłoki w oddaniu określonego przedmiotu odbioru robót budowlanych wykonywanych na jej rzecz przez pozwaną –
w wysokości 29 000 zł. oraz z tytułu odstąpienia od umowy w wysokości 32.032,06 zł. Powódka domagała się również
zasądzenia od pozwanej 39.733,29 zł. jako zwrotu uiszczonych przez nią na poczet prac objętych umową z dnia 28 maja
2010 roku, a nie odebranych przez powódkę na podstawie § 2 ust. 3 oraz § 9 ust. 1 umowy oraz na podstawie 494 k.c.
Pozwana (powódka wzajemna) (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w odpowiedzi na pozew,
zawierającej pozew wzajemny wniosła o oddalenie powództwa i o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kwoty
62.401,69 zł. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa. Kwota ta stanowić miała zapłatę za
wykonane przez pozwaną (powódkę wzajemną) prace do dnia zakończenia wykonywania wszelkich prac wskutek
odstąpienia przez powódkę (pozwaną wzajemną) od umowy.
Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia.
W dniu 28 maja 2010 roku powódka (pozwana wzajemna) M. S. zawarła z pozwaną (powódką wzajemną) (...) Spółką
z ograniczoną odpowiedzialnością w K. umowę o roboty budowlane, na mocy której powódka (pozwana wzajemna)
jako zamawiający zleciła, aby pozwana (powódka wzajemna) jako wykonawca przyjęła do wykonania budowę
budynku mieszkalnego jednorodzinnego w M. na działkach stanowiących własność zamawiającego. Przedmiotowa
umowa obejmowała wykonanie budynku mieszkalnego w zakresie określonym w załączniku nr (...) stanowiącym
integralną część niniejszej umowy – kosztorys ofertowy (§ (...) umowy). Wartość robót netto określono na kwotę w
wysokości 320.320,64 zł. plus należny podatek VAT (§ (...)) umowy). Wszelkie roboty nie ujęte niniejszym zleceniem
tzn. nie przewidziane w dokumentacji technicznej, których nie można było przewidzieć, a których wykonanie jest
niezbędne do zrealizowania przedmiotu zlecenia, wykonawca zobowiązany był wykonać na podstawie protokołu
konieczności potwierdzonego i zaakceptowanego przez zamawiającego ((...)) umowy). Zgodnie z § (...) umowy
rozliczenia robót miały następować po zakończeniu każdego etapu robót protokołem odbioru robót zatwierdzonego
przez zamawiającego i wykonawcę. Rozliczenie końcowe wykonanych robót miało nastąpić na podstawie kosztorysu
powykonawczego, w którym zostaną ujęte wszystkie roboty wykonane zgodnie z zakresem zawartym w § (...)
umowy oraz roboty dodatkowe uzgodnione w trakcie realizacji pomiędzy zamawiającym i wykonawcą. Termin
zakończenia robót określono na dzień 30 grudnia 2010 roku. Strony zastrzegły możliwość przesunięcia terminu
zakończenia prac z powodu wystąpienia przestoju i opóźnień zawinionych przez zamawiającego, działania siły
wyższej mającej bezpośredni wpływ na terminowość wykonywania robót. Zgodnie z § (...) umowy, do obowiązków
zamawiającego należało m. in.: dokonanie odbioru wykonanych robót budowlanych na zasadach określonych w
niniejszej umowie, odebrania przedmiotu umowy i zapłacenia należnego wynagrodzenia w wysokości zgodnej z
przyjętą ofertą wykonawcy na zasadach określonych w umowie. Natomiast do obowiązków wykonawcy (§ (...) umowy)
wykonanie robót budowlanych w oparciu o dostarczoną przez zamawiającego dokumentację projektową i przedmiary
robót, specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, poinformowanie zamawiającego o wszelkich
okolicznościach mogących mieć wpływ na terminową i prawidłową realizację przedmiotu umowy. Jako warunki
płatności strony w § (...) umowy ustaliły, że płatności miały być dokonywane w terminie 14 dni od daty otrzymania
przez zamawiającego faktury i protokołu odbioru wykonanych w danym okresie robót zgodnie z § (...) umowy. W §
(...)umowy strony zastrzegły kary umowne. Wykonawca miał obowiązek zapłaty zamawiającemu kary umownej: za
odstąpienie od umowy przez zamawiającego z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność wykonawca – w wysokości
10 % wynagrodzenia umownego; za zwłokę w oddaniu określonego w umowie przedmiotu odbioru, w wysokości
0,1 % wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki, za zwłokę w usunięciu wad stwierdzonych w protokole
odbioru robót w wysokości 0,1% wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki. Co do zasady po zakończeniu
poszczególnych etapów robót strony dokonywały rozliczeń na podstawie sporządzanych przez pozwaną (powódkę
wzajemną) protokołów odbioru robót. W dniu 19 lipca 2010 roku sporządzono protokół odbioru częściowego na kwotę
14.018,69 złotych netto (15.000 złotych brutto), w dniu 18 sierpnia 2010 roku sporządzono protokół częściowego
odbioru robót co do kwoty 23.364,49 złotych netto (25.000 złotych brutto), w dniu 3 września co do kwoty 23.364,49
złotych netto (25.000 zł brutto), w dniu 16 września 2010 roku co do kwoty 24.761,22 złotych netto (26.494,51 zł
brutto), a w dniu 15 października 2010 roku- co do kwoty 1.200 złotych netto (1284,00 zł brutto).
Pozwana (powódka wzajemna) na bieżąco wystawiała powódce (pozwanej wzajemnej) faktury VAT z tytułu
wykonanych przez siebie prac. W dniu 7 lipca 2010 roku wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 15.000 zł brutto,
w dniu 29 lipca 2010 r. fakturę VAT o nr (...) na kwotę 28.000 zł, w dniu 11 sierpnia 2010 r. fakturę VAT o nr (...)
na kwotę 10.000 zł, w dniu 18 sierpnia 2010 r. fakturę VAT o nr (...) na kwotę 25.000 zł, w dniu 6 września 2010 r.
fakturę VAT o nr (...) na kwotę 25.000 zł, w dniu 17 września 2010 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 26.494,51 zł oraz
w dniu 15 października 2010 r. fakturę VAT o nr (...) na kwotę 1.284,00 zł.
Powódka (pozwana wzajemna) dokonywała na rzecz pozwanej (powódki wzajemnej) na bieżąco zapłaty
wynagrodzenia za wykonanie poszczególnych części robót budowlanych. Przeważnie zapłata była dokonywana
przelewem na rachunek bankowy pozwanej, początkowo na rachunek wskazany w treści umowy, a następnie na nowy
rachunek bankowy pozwanej. W dniu 19 lipca 2010 r. powódka (pozwana wzajemna) przelała na rzecz pozwanej
(powódki wzajemnej) kwotę 15.000 zł, pod tytułem transakcji „częściowa zapłata budowy domu”, w dniu 17 sierpnia
2010 r. kwotę 25.000 zł pod tytułem transakcji „częściowa zapłata budowy domu 28-05-2010”, w dniu 3 września
2010 r. kwotę 25.000 zł pod tytułem transakcji „częściowa zapłata budowy domu”, w dniu 17 września 2010 r. kwotę
6.494,51 zł pod tytułem transakcji „częściowa zapłata budowy domu”, w dniu 16 października 2010 r. kwotę 3.017,29
zł pod tytułem transakcji „zapłata FV bez nr z dnia 19.07.2010 otrzymano 15.10.2010”. Powódka (pozwana wzajemna)
dokonała także trzykrotnie zapłaty gotówką: kwoty 25.000 zł, kwoty 3.000 zł w dniu 13 lipca 2010 r. tytułem zapłaty
za wykonane roboty- zasypki fundamentów piaskiem oraz kwoty 10.000 zł w dniu 10 września 2010 r, co zostało
pokwitowane przez drugą stronę umowy.
Początkowo kolejne etapy robót budowlanych wskazane w kosztorysie stanowiącym załącznik do umowy z dnia
28 maja 2010 r. były wykonywane przez pozwaną (powódkę wzajemną) bez opóźnień, w terminach pozwalających
na dotrzymanie terminu zakończenia planowanych robót. Przy wykonywaniu etapu 1.4. robót, tj. dachu budynku,
pozwana (powódka wzajemna) zmuszona była zatrzymać prace z uwagi na oczekiwanie na zamówiony materiał,
niezbędny do zrealizowania dalszych robót. Oczekiwanie na materiały doprowadziło do opóźnienia niepozwalającego
na zakończenie prac w terminie wskazanym w umowie. Pracownicy pozwanej (powódki wzajemnej) początkowo nie
poinformowali powódki (pozwanej wzajemnej) o powstałym opóźnieniu mając nadzieję, że uda im się zakończyć
prace w planowanym terminie. Dopiero w dniu 13 października 2010 r. poinformowano powódkę o opóźnieniu
prac wskazując, że przyczyną były ekstremalnie niekorzystne warunki atmosferyczne w postaci intensywnych
wielodniowych opadów. Nadrobienie zaległości w pracach przez pozwaną (powódkę wzajemną) było utrudnione także
w późniejszym okresie z uwagi na opady śniegu i mróz. Część prac była jednak wykonywana mimo występującego
mrozu.
W dniu 18 grudnia 2010 r. podczas kontroli budowy inspektor nadzoru S. Ż. stwierdził szereg nieprawidłowości przy
wykonywaniu konstrukcji więźby dachowej, co zostało przez niego odnotowane w dzienniku budowy. Inspektor zlecił
wykonanie odpowiednich poprawek. W tym samym dniu doszło do spotkania stron umowy, w trakcie którego pozwana
(powódka wzajemna) zobowiązała się wykonać niezbędne poprawki.
W piśmie z dnia 20 grudnia 2010 r. powódka (pozwana wzajemna) zwróciła bez uznania fakturę VAT nr (...) z dnia 15
grudnia 2010 r. wskazując na brak wykonania przez drugą stronę umowy wszystkich niezbędnych poprawek, zgodnie
z uwagami inspektora nadzoru budowlanego.
Pismem z dnia 13 stycznia 2011 r. powódka (pozwana wzajemna) wezwała pozwaną spółkę do wywiązania się z umowy
zawartej w dniu 28 maja 2010 r. w ciągu 14 dni od daty otrzymania wezwania pod rygorem odstąpienia od umowy.
W dniu 29 stycznia 2011 r. doszło do kolejnego spotkania, w którym uczestniczyli ojciec powódki (pozwanej
wzajemnej) R. S., kierownicy robót A. P. i J. P. oraz przedstawiciel podwykonawcy pozwanej (powódki wzajemnej)
S. J.. W trakcie spotkania strony ustaliły na piśmie, iż pozostały nieusunięte usterki dachu, które pozwana (powódka
wzajemna) zobowiązała się ostatecznie usunąć w celu zamknięcia etapu budowy i dokonania wzajemnych rozliczeń.
W dniu 1 lutego 2011 r. powódka (pozwana wzajemna) złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dniem 1 lutego
2011 r.
Wartość robót naprawczych niezbędnych do usunięcia pozostałych nieprawidłowości dachu wynosiła 5.615,19 zł netto
(6.064,41 zł brutto), co Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o opinię biegłego sądowego rzeczoznawcy kosztorysowego J.
H. – k. 352 – 383)
Pismem z dnia 22 lutego 2012 r. pozwana (powódka wzajemna) wezwała powódkę (pozwaną wzajemną) do zapłaty
na jej rzecz kwoty 59.012,63 zł wynikającej z końcowego rozliczenia robót budowlanych wykonanych na podstawie
zawartej w dniu 28 maja 2010 r. umowy.
W dniu 12 czerwca 2012 r. pozwana (powódka wzajemna) wystawiła powódce (pozwanej wzajemnej) fakturę VAT o nr
(...) na kwotę 45.146,47 zł netto (48.758,19 zł brutto) tytułem końcowego rozliczenia roszczeń wynikających z umowy
o roboty budowlane z dnia 28 maja 2010 r. Powódka odesłała fakturę i nie złożyła na niej podpisu potwierdzającego
odbiór faktury VAT.
Zgodnie z treścią art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.
Sąd oddalił wniosek dowodowy strony powodowej, która wnosiła o zobowiązanie pozwanej do złożenia oryginału
rejestru VAT oraz deklaracji podatku od towarów i usług w zakresie pobranych zaliczek i wystawionych faktur,
albowiem w ocenie Sądu dowód ten nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy. W pierwszej
kolejności wskazał Sąd Okręgowy, iż pozwana (powódka wzajemna) w toku postępowania przedłożyła do akt
wystawione przez siebie faktury VAT związane z realizacją umowy o roboty budowlane wraz ze złożeniem odpowiedzi
na pozew oraz kolejnych pism procesowych w sprawie. Nadto uznał Sąd Okręgowy, że samo wystawienie faktury
VAT stanowi realizację obowiązku podatkowego uregulowanego w ustawie o podatku od towarów i usług i nie
ma decydującego znaczenia dla ustalenia zakresu wykonanych przez pozwaną (powódkę wzajemną) prac oraz
zakresu realizacji umowy i nie przesądza w żaden sposób o zasadności dochodzonych przez strony roszczeń. Faktury
te nie mają także znaczenia dla ustalenia wymagalności samego roszczenia. W świetle powyższych okoliczności
przeprowadzenie dowodu zgodnie z wnioskiem strony powodowej należało uznać za niemające znaczenia dla
rozstrzygnięcia o wzajemnych żądaniach stron.
Na podstawie opinii biegłego sądowego do spraw budownictwa ustalił Sąd Okręgowy jakie roboty wynikające z umowy
zostały wykonane, jaka była wartość tych robót i jaki ich zakres nie został rozliczony, a także jaka była wartość
niezbędnych do przeprowadzenia wartość robót naprawczych niezbędnych do usunięcia nieprawidłowości, których
dopuścił się pozwany na etapie wykonywania pokrycia dachowego.
Mając na uwadze dokonane ustalenia Sąd Okręgowy wskazał, że strona powodowa dostatecznie wykazała okoliczności
warunkujące obowiązek zapłaty kary umownej przez pozwaną (powódkę wzajemną), zarówno z uwagi na odstąpienie
od umowy z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność druga strona umowy, jak i z uwagi na zwłokę w oddaniu przez
pozwaną (powódkę wzajemną) określonej części robót budowlanych.
Pozwana dopuściła się zwłoki w realizacji umowy na etapie wykonywania dachu budynku, albowiem to na pozwanej
spółce jako wykonawcy ciążył obowiązek dostarczenia niezbędnych do zrealizowania prac materiałów. Ten obowiązek
nie został wypełniony prawidłowo. Powoływanie się na trudności w realizacji umowy wynikające z warunków
atmosferycznych typowych dla okresu, w którym dany etap budowy miał zostać zakończony, nie mogło mieć żadnego
wpływu na stanowisko Sądu co do zasadności dochodzonej przez powódkę kary umownej. Strona powodowa (pozwana
wzajemna) prawidłowo dokonała w toku postępowania korekty dochodzonego z powyższego tytułu roszczenia,
obliczając karę umowną za okres do dnia odstąpienia przez M. S. od łączącej strony umowy, w pozostałym zakresie
cofając powództwo i zrzekając się roszczenia. Dlatego też żądanie co do zasądzenia kwoty 10.250,56 zł zostało w całości
uwzględnione.
Za zasadne także uznał Sąd żądanie pozwu głównego co do zasądzenia kwoty 32.032,06 zł z tytułu kary umownej za
odstąpienie od umowy z powodu okoliczności, za które pozwana spółka ponosiła odpowiedzialność. W ocenie Sądu
strona powodowa (pozwana wzajemna) wykazała, iż w sprawie zachodziły zarówno opóźnienia w wykonaniu umowy,
jak i nieprawidłowości w wykonywaniu dzieła. Powódka (pozwana wzajemna) odstąpiła od umowy korzystając z
możliwości, jaką daje art. 636 k.c., wzywając uprzednio drugą stronę umowy do usunięcia usterek zaistniałych przy
wykonywaniu dachu budynku i wyznaczając w tym celu odpowiedni termin. Po upływie wyznaczonego terminu
powódka skutecznie odstąpiła od umowy z dniem 1 lutego 2011 r. W ocenie Sądu nie budziło wątpliwości, iż
odstąpienie od umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosił wykonawca, albowiem
jak już wskazano wyżej, dopuścił się on zwłoki w terminowym realizowaniu umowy, ponadto nie wszystkie elementy
konstrukcji dachu, co potwierdziła sporządzona w toku postępowania opinia biegłego, zostały wykonane prawidłowo
przez pozwaną. Dlatego też strona powodowa (pozwana wzajemna) była w pełni uprawniona do naliczenia kary
umownej zgodnie z ust. (...) umowy. Kara ta została obliczona zgodnie z postanowienia umownymi przewidującymi,
iż kara ta wynosi 10 % wynagrodzenia umownego, co daję kwotę 32.032,06 zł. Wobec powyższego żądanie powódki
(pozwanej wzajemnej) zostało w tym zakresie uwzględnione w całości.
Powództwo główne zostało oddalone co do kwoty 39.733,29 zł. Jak wskazała powódka (pozwana wzajemna) powyższa
kwota dochodzona była z tytułu zaliczek uiszczonych przez powódkę na poczet prac objętych umową z dnia 28 marca
2010 r., a nieodebranych przez powódkę. Strona wskazała, że zgodnie z umową strony podpisały pięć protokołów
odbioru na łączną kwotę 86.708,89 zł netto (92,778,51 zł brutto) stwierdzających wykonanie robót objętych umową,
natomiast co do pozostałych uiszczonych przez powódkę kwot w wysokości 39.733,29 zł brak jest zarówno protokołów
odbioru robót, jak i faktur VAT drugiej strony.
Sąd Okręgowy nie uznał za wiarygodne twierdzenia powódki (pozwanej wzajemnej), iż wszystkie przelewane na rzecz
drugiej strony kwoty stanowiły zaliczki na poczet prac, które miały zostać wykonane, a nie zapłatę wynagrodzenia za
realizowanie poszczególnych etapów budowy zgodnie z umową. Na niewiarygodność stanowiska powódki (pozwanej
wzajemnej) wskazywała – zdaniem Sądu Okręgowego - zarówno treść umowy i wskazany w niej sposób rozliczenia
robót między stronami, jak i same tytuły przelewów dokonywanych przez powódkę (pozwaną wzajemną), a także treść
odręcznych zapisków na pokwitowaniach potwierdzających zapłaty dokonane przez powódkę (pozwaną wzajemną) w
gotówce. Tytuły transakcji takie jak „częściowa zapłata umowy budowy domu”, „zapłata FV bez nr z dnia 10.07.2010,
otrzymano 15.10.2010” czy zapisek na pokwitowaniu o odbiorze kwoty 3.000 zł „tytułem zapłaty za wykonane roboty”,
nie pozostawiają w ocenie Sądu wątpliwości, iż dokonywane zapłaty stanowiły częściowe zapłaty wynagrodzenia
na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego). Nazywanie tych zapłat zaliczkami stanowiło natomiast przejaw taktyki
procesowej przyjętej przez stronę powodową w toku postępowania, albowiem jeszcze w pozwie powódka wskazywała,
że kwoty powyższe wpłaciła za wykonane prace, a nie tytułem zaliczek. W pozwie znalazło się między innymi
sformułowanie: „ Powódka wykonała swoje zobowiązanie wynikające z zawartej z stroną pozwaną Umowy w sposób
należyty i terminowy. Potwierdzają to dowody dokonania przelewów bankowych na łączną kwotę 745.511,80 (powinno
być 94.511,80 zł ) oraz pisemne potwierdzenia odbioru wpłacanych kwot na łączną kwotę 38.000 zł.”, jak też zdanie „W
związku z ww. częściowym wykonaniem robót, powódka dokonała płatności za wykonane roboty terminowo zgodnie
z § (...) Umowy” i poniżej wymienia wszystkie dokonane wpłaty jako zapłatę za wykonane prace.
Nie ma racji strona powodowa (pozwana wzajemna) wskazując, iż kwota uiszczonych przez nią „zaliczek” jest wyższa
niż wartość wykonanych prac pozwanego (powoda wzajemnego) objętych umową z dnia 28 maja 2010r. Twierdzenie
powyższe jest sprzeczne już z samą treścią pozwu. Nie można zgodzić się z twierdzeniami powódki, iż wartość prac
drugiej strony umowy należy wyliczyć jedynie przy uwzględnieniu treści sporządzonych protokołów odbioru prac. Nie
ma także racji powódka wskazując, iż druga strona postępowania nie wystawiła za wykonane roboty faktur VAT. Po
pierwsze strona pozwana dołączyła do odpowiedzi na pozew dwie faktury, na które powódka nie powołała się w pozwie,
to jest fakturę nr (...) z dnia 29.07.2010r. na kwotę 38.000 zł i fakturę nr (...) z dnia 18.08.2010r,. na kwotę 10.000
zł. Powódka w żadnym z pism procesowych nie ustosunkowała się do tych dowodów, uznał zatem Sąd, że przyznała
ich wystawienie przez pozwaną. Jeżeli chodzi o pozostałe dwie faktury, to faktury zostały wystawione, jednak strona
powodowa odmówiła odbioru dwóch faktur (o nr (...) z dnia 15 grudnia 2010 r. oraz o nr(...) z dnia 12 czerwca 2012
r.), odsyłając je bez podpisu.
Wskazał również Sąd Okręgowy, iż zarówno sporządzenie protokołów odbioru wykonanych prac, jak i wystawienie
przez wykonawcę faktur VAT, nie stanowi wyłącznego dowodu co do zakresu prac wykonanych przez stronę pozwaną
(powódkę wzajemną) i nie można przyjąć, iż rozliczenie stron może nastąpić tylko i wyłącznie w oparciu o takie
dokumenty. Ze zgromadzonych w sprawie dowodów w postaci kosztorysów, faktur VAT, dokumentów przelewów
powódki, pokwitowań zapłaty gotówką, a także z opinii biegłego sporządzonej w toku postępowania, jednoznacznie
wynikało, iż zakres wykonanych prac był większy niż wynikałoby z częściowych protokołów odbioru robót oraz faktur
odebranych przez powódkę. Także zeznania świadków i stron potwierdzały, że strony nie zawsze rozliczały się w
oparciu o protokoły odbioru prac, a zapłata wynagrodzenia często następowała w niesformalizowany sposób, a więc
wbrew postanowieniom łączącej strony umowy. Co więcej, jak wynika z poczynionych ustaleń, obie strony umowy
akceptowały taki sposób rozliczeń i w sposób dorozumiany zmodyfikowały tym samym wcześniej uzgodniony tryb
rozliczenia prac i zapłaty wynagrodzenia. Powyższa dorozumiana zmiana zapisów umowy była możliwa, gdyż umowa
nie nakładała na strony konieczności jej zmian wyłącznie w formie pisemnej. Uwzględniając powyższe należy przyjąć,
iż niedopuszczalnym byłoby przyjęcie, że należne pozwanej spółce wynagrodzenie trzeba obliczyć jedynie w oparciu
o protokoły odbioru prac i te faktury, które zostały zaakceptowane przez powódkę. Dlatego też Sąd nie mógł zasądzić
na rzecz powódki różnicy pomiędzy kwotą stanowiącą równowartość zapłaconych „zaliczek” a kwotą wynikającą z
pięciu podpisanych przez strony umowy protokołów odbioru robót. Powództwo zostało zatem w powyższym zakresie
oddalone.
Sąd na podstawie art. 355 § 1 k.c. umorzył postępowanie w zakresie kwoty cofniętego przez powódkę żądania 48.183,55
zł.
Oceniając żądanie pozwu wzajemnego zasądzenia kwoty 62.401,69 zł Sąd Okręgowy uwzględnił je częściowo, a to do
kwoty 56.337,28 zł, natomiast w pozostałym zakresie powództwo wzajemne zostało oddalone.
Roszczenie powódki wzajemnej uznał Sąd Okręgowy za słuszne co do zasady, przy czym w pierwszej kolejności
jako podstawę dochodzonego roszczenia wskazał przepis art. 494 § 1 k.c., zgodnie z którym strona, które odstępuje
od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a
druga strona jest obowiązana to przyjąć. Nie może budzić wątpliwości, iż umowa o roboty budowlane jest umową
wzajemną, a zatem obowiązki stron jakie powstają w związku z odstąpieniem od umowy reguluje art. 494 k.c. Wskutek
odstąpienia, powstaje taki stan jakby umowa w ogóle nie została zawarta, czyli umowa nie wywiera skutków prawnych
ex tunc (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2015 r., V CSK 197/14). Powódka (pozwana wzajemna) M. S. w
dniu 1 lutego 2011 r. złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dniem 1 lutego 2011 r. Odstąpienie od umowy
było w ocenie Sądu Okręgowego w pełni skuteczne. Powódka (pozwana wzajemna) nie wskazała dokładnej podstawy
prawnej odstąpienia od umowy, jednak przyjął Sąd, iż odstąpienie to było dopuszczalne w świetle art. 635 k.c. w zw. z
art. 656 k.c. Jego podstawę mógł stanowić także przepis art. 491 k.c. regulujący skutki zwłoki jednej ze stron umowy
wzajemnej. W świetle poczynionych ustaleń faktycznych nie mogło bowiem budzić wątpliwości, iż pozwana spółka
jako wykonawca dopuściła się zwłoki w wykonaniu swojego zobowiązania. Odstąpienie od umowy kształtuje między
stronami nowy stan prawny w ten sposób, że łącząca je umowa przestaje strony wiązać. Umowa wygasa ze skutkiem
ex tunc, a w konsekwencji żadna z nich po wygaśnięciu umowy na skutek odstąpienia nie może dochodzić roszczeń
przewidzianych w umowie. Strony mogą dochodzić wzajemnie jedynie roszczeń określonych w art. 494 k.c. Należy
jednak wskazać, iż zwrot świadczenia pozwanej spółki w naturze nie jest możliwy. Powoduje to zgodnie z treścią art.
410 § 1 w zw. z art. 405 k.c powstanie po stronie powodowej (pozwanej wzajemnej) obowiązku zwrotu równowartości
świadczenia pozwanej (powódki wzajemnej). Świadczenie to powinno zostać obliczone po cenach rynkowych, co
sprowadza się do wyliczenia kosztorysowej wartości wykonanych przez wykonawcę robót.
Sąd ustalił równowartość świadczenia pozwanej (powódki wzajemnej), która powinna ulec zwróceniu w oparciu
o sporządzoną w toku postępowania opinię biegłego oraz zgromadzone w sprawie dokumenty w postaci faktur
wystawionych przez pozwaną spółkę, kosztorysów, transakcji przelewów oraz pokwitowań. Sąd przyjął zgodnie z
wnioskami opinii biegłego z dnia 14 lipca 2014 r., iż wartość wszystkich robót objętych umową z dnia 28 maja 2010 r.
wykonanych przez pozwaną spółkę, wynosiła 222.804,19 zł brutto (181.141, 62 zł netto). Od powyższej kwoty należało
odjąć kwoty uiszczone już przez powódkę (pozwaną wzajemną), a jak wynika z załączonych do akt potwierdzeń
przelewów oraz pokwitowań, powódka łącznie uiściła na rzecz drugiej strony kwotę 150.916,22 zł brutto (122.696,11 zł
netto). Od tak wyliczonej kwoty należało odjąć kwotę 6.906,68 zł brutto (5.615,19 zł netto), stanowiącą wartość robót
naprawczych niezbędnych do usunięcia wad, których dopuściła się pozwana spółka przy wykonywaniu umowy.
W świetle powyższych obliczeń dokonanych w oparciu o opinię biegłego, zarzuty podnoszone przez stronę powodową
(powódkę wzajemną) podważające zasadność roszczenia drugiej strony jawią się jako całkowicie bezzasadne. Jak
już wskazano, dla ustalenia jaka część robót budowlanych została wykonana przez pozwaną spółkę, a także czy
roszczenia spółki są wymagalne, bez znaczenia są takie okoliczności jak brak sporządzania protokołów odbioru robót
czy brak odbioru przez stronę powodową faktur VAT. Powódka (pozwana wzajemna) podważając zasadność żądania
strony przeciwnej podnosiła, iż nie dokonała zapłaty za wykonane przez wykonawcę roboty, albowiem zostały one
wykonane ze zwłoką. Nie kwestionując w żaden sposób zasadności twierdzenia o zwłoce co do wykonania obowiązków
wynikających z umowy z dnia 28 maja 2010 r., podkreślił Sąd, że okoliczność zwłoki drugiej strony nie daje powódce
(pozwanej wzajemnej) podstawy do uchylenia się od spełnienia własnego świadczenia. Skutki zwłoki dłużnika zostały
określone w przepisach art. 477- 480 k.c. Uzupełnienie powyższych przepisów w odniesieniu do umów wzajemnych
stanowią przepisy art. 491- 491 (2) k.c. Powyższe przepisy dają wierzycielowi szereg instrumentów pozwalających
na ochronę swojego interesu w sytuacji nieterminowego wykonywania zobowiązania przez drugą stronę umowy w
następstwie okoliczności, za które strona ta ponosi odpowiedzialność. Żaden z przytoczonych przepisów prawa nie
daje wierzycielowi prawa do uchylenia się z wykonaniem własnego świadczenia. Zgodnie zaś z treścią art. 494 § 1 k.c.,
strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej
na mocy umowy, a druga strona jest obowiązana to przyjąć. Także i ten przepis nie daje stronie powodowej możliwości
uchylenia się od spełnienia swojego świadczenia. Nakazuje natomiast każdej ze stron zwrócić drugiej stronie wszystko,
co otrzymała od niej na mocy umowy. Jak już wskazano wyżej, z uwagi na charakter łączącej strony umowy, nie jest
możliwe, aby powódka (strona pozwana) zwróciła w naturze swoje świadczenie. Jej obowiązkiem było zatem zwrócenie
równowartości wykonanego przez drugą stronę świadczenia. Podnoszone przez stronę powodową zarzuty w ogóle nie
odnosiły się do powyższej kwestii, a zatem nie mogły zostać uznane przez Sąd za skuteczne.
Oceniając zasadność żądania pozwu wzajemnego, którym powódka wzajemna domagała się zasądzenia kwoty
62.401,69 zł. Sąd Okręgowy wskazał, że dochodzona kwota nie uwzględniała równowartości wad, których dopuścił się
wykonawca na etapie wykonywania dachu budynku i co do których niezbędne było przeprowadzenie przez powódkę
prac naprawczych. Wartość prac niezbędnych do usunięcia wad została określona przez biegłego na kwotę 6.064,41
zł (5.615,19 zł netto). Co do tej kwoty należało zatem oddalone zostało powództwo wzajemne.
O kosztach postępowania Sąd orzekł po myśli art. 100 k.p.c stosunkowo je rozdzielając.
Apelację od tego orzeczenia wniosła powódka – pozwana wzajemna, kwestionując orzeczenie oddalające jej roszczenie
z pozwu głównego (pkt. I.3), jak i zasądzające świadczenie od niej z pozwu wzajemnego (pkt II. 1). Powódka zaskarżyła
również orzeczenia o kosztach procesu zawarte w punktach. I. 4 i 5 oraz II. 3 i 4.
Zarzucała naruszenie prawa materialnego, tj. art. 77 w związku z art. 648 § 1 k.c. przez ich niezastosowanie polegające
na uznaniu, że zmiana umowy o roboty budowlane zawartej między stronami mogła być dokonana w dowolnej formie,
w tym również konkludentnie. Zarzucała również naruszenie art. 74 § 1 w związku z art. 77 § 1 i art. 648 § 1 k.c. przez
jego niezastosowanie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron na okoliczności związane
ze zmianą umowy. Naruszenie art. 65 § 1 k.c. polegać miało – według apelującej – na uznaniu, że tytuły przelewów
dokonywanych przez powódkę (pozwaną wzajemną) świadczyły o tym, że wynagrodzenie płacone było za wykonane
prace, gdy tymczasem powódka dokonywała w ten sposób płatności zaliczek na prace mające być wykonane. Naruszył
według apelującej, Sąd Okręgowy także art. 494 k.c. przez przyjęcie, że na skutek odstąpienia od umowy jest ona
traktowana jako niezawarta, podczas gdy norma art. 494 k.c. nie przewiduje fikcji niezawarcia umowy w odniesieniu
do ustawowego prawa odstąpienia. Niewłaściwie zastosował Sąd Okręgowy przepis art. 410 § 1 w związku z art. 405
k.c. gdyż pozwana (powódka wzajemna) mogła dochodzić swych roszczeń wprost z art. 494 k.c. Niewłaściwie również
miał zastosować Sąd Okręgowy art. 395 § 2 k.c., który dotyczy umownego prawa odstąpienia od umowy, a powódka
nie dokonała odstąpienia na podstawie art. 395 § 1 k.c..
Zarzucała także apelująca naruszenie przepisów prawa procesowego, a to art. 328 § 2 k.p.c. przez niewskazanie z
jakiego powodu Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom świadka R. S. w zakresie braku zmiany sposobu dokonywania
rozliczeń. Naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 246 k.p.c. polegać miało na przyjęciu waloru dowodowego
zeznań świadków i przesłuchania stron w zakresie okoliczności dotyczących sposobu rozliczeń, a w szczególności
konkludentnej zmiany umowy o roboty budowlane, podczas gdy przeprowadzenie tego dowodu było w świetle
przepisów prawa materialnego niedopuszczalne. Naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 278 § 1 k.p.c. polegać
z kolei miało na uwzględnieniu przy rozpatrywaniu niniejszej sprawy opinii biegłego, podczas gdy sporządzona w
toku postepowania opinia nie zawierała wiadomości specjalnych, jak również nie spełniała innych kryteriów, które
pozwalałyby na potraktowanie jej jako istotnego materiału dowodowego.
W oparciu o podniesione zarzuty domagała się powódka zmiany wyroku przez uwzględnienie jej powództwa w całości
i oddalenie w całości powództwa wzajemnego oraz zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu w zakresie powództwa
głównego jak i wzajemnego, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje.
Apelująca podnosząc zarzuty naruszenia prawa procesowego nie kwestionuje poprawności przedstawienia przez Sąd
Okręgowy niespornych między stronami okoliczności jak rodzaj i treść zawartej pisemnie umowy oraz wysokość i daty
dokonanych przez powódkę wpłat na rzecz pozwanej. Nie ulega zatem wątpliwości, że sporne na etapie postępowania
apelacyjnego kwestie: z jakiego tytułu powódka zapłaciła pozwanej 39.733,29 zł. (oddalona część powództwa
głównego) oraz czy jest zobowiązana zapłacić pozwanej jakąkolwiek kwotę po zakończeniu stosunku umownego
wskutek dokonanego przez nią odstąpienia (uwzględniona część powództwa wzajemnego) rozpoznać należy w
przedstawionym przez Sąd Okręgowy stanie faktycznym, z którego wynikało, że strony łączyła umowa o roboty
budowlane, a uszczegółowione pisemną umową obowiązki strony realizowały prawidłowo do etapu określonego w
umowie jako etap(...). Wówczas doszło do opóźnień w realizacji przez pozwaną przedmiotu umowy, a o przyczynach
opóźnienia powódkę poinformowano dopiero w październiku 2010r. Na przełomie grudnia 2010r. i stycznia 2011r.
okazało się że prace przy budowie dachu zostały wykonane nie dość że z opóźnieniem, to także nieprawidłowo,
co stało się przyczyną złożenia przez powódkę oświadczenia o odstąpieniu od umowy z dniem 1 lutego 2011r. Nie
ulega również wątpliwości, że oświadczenie to spowodowało zakończenie stosunku umownego łączącego strony. Sąd
Okręgowy prawidłowo przyjął, że podstawy prawnej odstąpienia przez powódkę od umowy upatrywać należy w art.
635 w związku z art. 656 § 1 k.c. Podstawę prawną skutecznego odstąpienia przez powódkę od umowy stanowić także
może art. 636 również w związku z art. 656 § 1 k.c. , stanowiącym że do skutków opóźnienia się przez wykonawcę
z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu albo wykonywania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub
sprzeczny z umową, jak również do uprawnienia inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu
stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło. Powołany przepis art. 635 k.c. uprawnia zamawiającego (w
umowie o roboty budowlane – inwestora, czyli w niniejszej sprawie – powódkę) do odstąpienia od umowy w razie
zwłoki wykonawcy w wykonaniu robót, a przepis art. 636 k.c. uprawnienie to wiąże z wykonywaniem robót w
sposób wadliwy. Ponieważ obie wymienione przyczyny były powodem złożonego przez powódkę oświadczenia o
odstąpieniu od umowy to obie opisane podstawy prawne znajdują zastosowanie do oceny skutków rozwiązania w ten
sposób umowy stron. Jak prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy podstawą roszczenia zgłoszonego w pozwie wzajemnym
był art. 494 § 1 k.c., zgodnie z którym strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić
drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Nie były
uzasadnione zarzuty apelacji dotyczące naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 494 § 1 k.c. Wręcz przeciwnie –
Sąd Okręgowy dokonał w pełni prawidłowej wykładni tego przepisu, powołując się również na stanowisko zajmowane
w orzecznictwie. Dodatkowo wskazać można, że stanowisko orzecznictwa zbieżne z poglądem prezentowanym w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku prezentowane jest także w nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak np.
w wyroku z 17 czerwca 2015r. ( I CSK 622/14), zgodnie z którym „oświadczenie o odstąpieniu od umowy jest
wykonaniem przez zamawiającego prawa podmiotowego kształtującego. Jest to oświadczenie jednostronne, skuteczne
ex tunc, prowadzące do sytuacji prawnej, jak gdyby umowa nie została zawarta. Z tej przyczyny skorzystanie z prawa
odstąpienia od umowy o dzieło, która jest umową wzajemną, skutkuje na podstawie 494 k.c. obowiązkiem wzajemnego
zwrotu przez strony tego, co sobie świadczyły z tytułu umowy niedoszłej do prawidłowego wykonania.” Rozliczenie
stron dokonane na podstawie art. 494 § 1 k.c. opiera się na przewidzianej tym przepisem konieczności zwrotu drugiej
stronie umowy wzajemnej otrzymanego świadczenia. W przypadku świadczenia spełnionego przez pozwaną (powódkę
wzajemną) dokonanie zwrotu jej świadczenia w naturze nie jest możliwe, stąd przyjmuje postać zapłaty za wykonane
przez pozwaną prace, które powódka (pozwana wzajemna) zatrzymała. Prawidłowo za pomocą opinii biegłego
sądowego posiadającego wiadomości specjalne z zakresu budownictwa Sąd Okręgowy ustalił zakres wykonanych przez
pozwaną (powódkę wzajemną) prac, które nie zostały odebrane przez powódkę (pozwaną wzajemną) i tym samym
nie zostały rozliczone (zapłacone) zgodnie z postanowieniami umowy. Biegły powołany w sprawie wyjaśnił, a Sąd
Okręgowy prawidłowo przyjął te wyjaśnienia za wyczerpujące, że wobec konieczności oceny stanu wykonanych prac
na datę około pięciu lat przed opiniowaniem, a także w związku z innym stanem obiektu (przedmiotu umowy), który
jest już dokończony nie było innej możliwości ustalenia jakie prace, nie odebrane przez powódkę, wykonała pozwana
w 2010/2011roku jak tylko metodą, którą przedstawił biegły. W pełni prawidłowo także przyjął Sąd Okręgowy, że do
ustalenia okoliczności faktycznych odpowiadających na pytania jaki zakres prac wykonała pozwana i jaka była ich
wartość niezbędne były wiadomości specjalne, bowiem za pomocą innych środków dowodowych (zeznania świadków,
stron) sąd nie posiadający wiadomości specjalnych z zakresu budownictwa nie byłby w stanie poczynić stanowczych
ustaleń. Z tych względów niezasadne były także zarzuty apelacji dotyczące naruszenia wskazanych przepisów
proceduralnych. Z opinii biegłego sądowego wynikało, że pozwana do czasu opuszczenia placu budowy wskutek
odstąpienia przez powódkę od umowy wykonała prace polegające na budowie dachu. Uczyniła to z opóźnieniem i
wadliwie, co stało się przyczyną „zerwania” umowy, jednak dach został przez pozwaną położony i wymagał jedynie
wykonania prac naprawczych. Słusznie zatem biegły przyjął, że wartość wykonanych przez pozwaną prac równa
była umówionemu wynagrodzeniu za wykonanie etapów budowy przewidzianych umową do etapu budowy dachu
(włącznie), a wartość ta powinna ulec obniżeniu o wartość koniecznych prac naprawczych. Taka operacja finansowa
została przedstawiona w opinii biegłego i wynikało z niej, że pozwanej należne było wynagrodzenie o wartości netto
175 526,43zł. ( 181 141,62 zł. pomniejszone o wartość prac naprawczych 5 615,19 zł.). Ponieważ niespornie powódka
przekazała pozwanej 122 696,11 zł. zatem do zapłaty pozostała jej kwota 52 830,32 zł. Taka jest wartość wykonanych
przez pozwaną na rzecz powódki prac, które powinny zostać rozliczone między stronami na podstawie art. 494 § 1
k.c. Ponieważ biegły przedstawił wskazane wartości bez uwzględnienia podatku VAT należało kwotę 52 830,32 zł.
podwyższyć o 7% czyli o kwotę 3 698,12 zł., co daje kwotę 56 528,44 zł. Zasądzona w zaskarżonym wyroku kwota 56
337,28 zł. jest niższa od wyliczonej należnej, jednak powódka wzajemna (pozwana) nie wnosiła apelacji.
Przedstawione rozliczenie wskazuje, że Sąd Okręgowy w pełni prawidłowo rozliczył w oparciu o prawidłowo wskazany
i wyłożony przepis art. 494 § 1 k.c. świadczenia stron wynikające z rozwiązanej ze skutkiem ex tunc umowy wzajemnej.
Ponieważ kwoty wpłacone na rzecz pozwanej przez powódkę zostały ujęte w przestawionym rozliczeniu, kwestia tytułu
dokonanych przez powódkę wpłat, w tym dochodzonej pozwem głównym kwoty 39 733,29 zł. traci na znaczeniu,
bowiem nawet przy przyjęciu za uzasadnione stanowiska powódki, że były to zaliczki na poczet prac mających być
wykonanymi przez pozwaną, a nie zapłata wynagrodzenia za już wykonane prace, to wpłacone przez powódkę kwoty
zostały uwzględnione w rozliczeniu opartym na podstawie art. 494 § 1 k.c. i zmniejszyły należną na rzecz pozwanej
należność za wykonane przez nią prace.
Odnosząc się do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia art. 77 , 74 § 1 w związku z art. 648 § 1 k.c., a także art.
65 k.c. należy uznać je za bezzasadne. Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy uzasadniając rozstrzygniecie oddalające
powództwo główne w zakresie kwoty 39 733,29 zł. wskazał kilka elementów ustalonego stanu faktycznego, które
przemawiały za nieuwzględnieniem tego żądania. Przywołując skrótowo argumentację Sądu Okręgowego w tym
zakresie należy podkreślić, że żądanie powódki zwrotu „nadpłaconego” wynagrodzenia uznał Sąd Okręgowy za
niezasadne ponieważ:
(1) nie uznał za wiarygodne twierdzeń powódki, że kwota ta stanowiła zaliczki a nie zapłatę za wykonane prace;
(2) nie miała racji powódka, że kwota uiszczonych przez nią zaliczek była wyższa niż wartość wykonanych przez
pozwaną prac;
(3) nie miała racji powódka, gdy twierdziła, że pozwana nie wystawiła faktur za wykonane prace, zapłacone przez
powódkę „zaliczkami”;
(4) nie można zgodzić się z twierdzeniami powódki, iż wartość prac drugiej strony umowy należy wyliczyć jedynie
przy uwzględnieniu treści sporządzonych protokołów odbioru prac.
(5) zeznania świadków i stron potwierdzały, że strony nie zawsze rozliczały się w oparciu o protokoły odbioru prac,
a zapłata wynagrodzenia często następowała w niesformalizowany sposób, a więc wbrew postanowieniom łączącej
strony umowy;
(6) strony w sposób dorozumiany zmodyfikowały treść umowy dopuszczając formę zapłaty wynagrodzenia bez
wcześniejszego protokołu odbioru i wystawienia faktury.
Apelująca zakwestionowała tylko jeden z aspektów rozstrzygnięcia, podnosząc zarzuty naruszenia prawa materialnego
i procesowego, które miały doprowadzić do nieprawidłowego ustalenia, że kwota 39 733,29 zł. została przez powódkę
zapłacona w ramach wykonania umowy jako umówione wynagrodzenie za wykonane przez pozwaną prace, podczas
gdy pisemna umowa stron wskazywała jednoznacznie, że zapłata wynagrodzenia odbywać się miała w oparciu o
wystawione przez pozwaną faktury, a ich wystawienie poprzedzone być musiało sporządzonym w przewidzianej
formie protokołem odbioru częściowego wykonanych prac. Korespondowało z tym niewłaściwe – zdaniem powódki
– i kwestionowane w apelacji ustalenie, że strony w sposób dorozumiany zmieniły treść umowy dopuszczając
inna niż przewidywała umowa formę rozliczeń. Jako podstawę zapłaconej nienależnie (w ocenie powódki) kwoty
powódka powoływała przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Sąd Okręgowy oddalając żądanie pozwu głównego
nie podał podstawy prawnej rozstrzygnięcia w tym zakresie, co obliguje Sąd Apelacyjny do określenia tej podstawy
i jednoczesnego zbadania, czy Sąd Okręgowy naruszył przepisy prawa materialnego, wskazane w apelacji (lub inne)
oddalając powództwo o zapłatę 39 733,29 zł. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, stanowiące podstawę żądania
w tym zakresie stanowią, że „kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany
jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.” (art. 405 k.c.), który ma
zastosowanie w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 k.c.), a „świadczenie jest nienależne, jeżeli
ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli
podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna
zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia” (art. 410 § 2 k.c.).
Powódka domagając się zwrotu „nadpłaconych zaliczek” wywodziła, że dokonywane przez nią płatności na poczet prac
wykonywanych przez pozwaną nie zostały przewidziane w umowie, ponieważ zgodnie z nią, powódka zobowiązana
była jedynie do zapłaty wynagrodzenia częściowego za wykonane przez pozwaną i odebrane przez powódkę prace.
Płatności dokonywane przez powódkę odpowiadają zatem definicji ustawowej świadczenia nienależnego, gdyż
powódka uiściła kwotę 39 733,29 zł. nie będąc do tego zobowiązana. Jednocześnie jednak należy przytoczyć
uregulowanie art. 411 pkt 4 k.c., zgodnie z którym nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało
spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna. Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, dokonane w oparciu o
opinię biegłego, których prawidłowość została uznana przez Sąd Apelacyjny, wskazują na fakt, że protokoły odbioru nie
odzwierciedlają rzeczywistej wartości wszystkich wykonanych przez pozwaną prac, a ich wartość jest wyższa niż kwoty
uiszczonych przez powódkę „zaliczek”. Prowadzi to do wniosku, że nawet jeżeli powódka uiściła pozwanej zaliczki
na poczet prac, które miały zostać wykonane, to nie może dochodzić ich zwrotu, skoro pozwana wykonała prace na
poczet których zaliczki te przyjęła. Zachodzi zatem przyczyna wyłączająca możliwość dochodzenia przez powódkę
zwrotu nienależnego świadczenia określona w cytowanym przepisie art. 411 pkt 4 k.c., ponieważ zaliczki uiszczone
przez powódkę stanowiły jej świadczenie w chwili spełnienia niewymagalne, a które następnie stało się wymagalne
gdy pozwana wykonała prace. Sąd Okręgowy zatem w pełni prawidłowo na podstawie art. 410 § 1 i 2 w związku z art.
405 i art. 411 pkt 4 k.c. oddalił powództwo o zapłatę kwoty 39 733,29 zł. Szczegółowe odnoszenie się do zasadności
zarzutów apelacji naruszenia wskazanych przepisów, które miało doprowadzić do nieprawidłowego rozstrzygnięcia w
tym zakresie jest zatem bezprzedmiotowe, ponieważ miałoby walor jedynie teoretyczny, skoro nawet gdyby przyjąć
stanowisko apelującej za uzasadnione w kwestii dorozumianej zmiany umowy, niemożliwe byłoby uwzględnienie
wniosku apelacji o zmianę wyroku, który w tej także części jest prawidłowy.
Wobec bezzasadności wszystkich zarzutów apelacji podlegała ona oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c..
O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c., zasądzając je od przegrywającej
etap postępowania apelacyjnego powódki i pozwanej wzajemnej na rzecz pozwanej i powódki wzajemnej. Wysokość
tych kosztów ograniczona jest do kosztów wynagrodzenia pełnomocnika będącego radcą prawnym świadczącego
pomoc prawną pozwanej (§ 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt2) i powódce wzajemnej (§ 6 pkt 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt
2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r., które miało zastosowanie wobec faktu, że apelacja
została wniesiona przed 1 stycznia 2016r..
SSA Lucyna Świderska – Pilis SSA Piotr Wójtowicz SSA Elżbieta Karpeta