Fluor– pierwiastek, który zrewolucjonizował stomatologię

MEDYCYNA W PRAKTYCE
Fluor – pierwiastek, który
zrewolucjonizował stomatologię
Dr n. med. Małgorzata H.J. Sikorska­
‍‑Jaroszyńska
Katedra i Zakład Stomatologii
Wieku Rozwojowego
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
ul. St. Staszica 11
20‑071 Lublin
Związki fluoru występują
nie tylko na Ziemi, ale także
w meteorytach, atmosferze
Wenus oraz próbkach
pobranych z Księżyca.
26
W roku 1886 Henri Moissan wyodrębnił
i opisał fluor – pierwiastek, który zrewolucjoni‑
zował stomatologię. Jest on niemetalem zalicza‑
nym do jednych z bardziej rozpowszechnionych
w przyrodzie. Pierwiastek ten zajmuje 13. miej‑
sce pod względem ilości w skorupie ziemskiej.
Równocześnie jest on jednym z najbardziej elek‑
troujemnych i aktywnych z dotychczas znanych
pierwiastków. Należy podkreślić, że reaguje
on praktycznie ze wszystkimi pierwiastkami,
gazami szlachetnymi, związkami organicznymi
i nieorganicznymi. W temperaturze pokojowej
fluor jest gazem żółto­‍‑zielonym, mającym spe‑
cyficzny, przenikliwy zapach. Cechą charakte‑
rystyczną fluoru jest oksyfilność oraz zdolność
do migracji w środowisku hipergenicznym. Flu‑
orki przedostają się do atmosfery podczas eks‑
halacji wulkanicznych, jednak źródła antropo‑
genne, czyli źródła będące skutkami „uprzemy‑
słowienia” i rozwoju cywilizacji, stanowią dru‑
gie co do częstości źródło uwalniania tych związ‑
ków do środowiska. Z atmosfery fluorki powra‑
cają na powierzchnię Ziemi wraz z kurzem, śnie‑
giem, deszczem lub mgłą. Stężenie fluorków
w powietrzu jest z jednej strony uzależnione od
źródeł dostarczających te związki, z drugiej – od
mechanizmów usuwających je z atmosfery. Rów‑
nocześnie należy podkreślić, że fluorki, przedo‑
stając się do wód gruntowych i powierzchnio‑
wych, są rozpowszechnione w glebie. Dodat‑
kowym źródłem dostarczającym związków flu‑
oru glebie i roślinom są nawozy fosforowe. Flu‑
orki dostają się do gleby również ze ściekami.
Z uwagi na rozpuszczalność niektórych związ‑
ków fluoru w tym środowisku są one pobierane
przez rośliny i transportowane do ich nadziem‑
nych części. Związki fluoru występują nie tylko
na Ziemi, ale także w meteorytach, atmosfe‑
rze Wenus oraz próbkach pobranych z Księ‑
życa. Główne minerały fluoronośne stanowią:
fluoryt (CaF2), kriolit (Na3AlF6) i fluoroapatyt
[Ca5(PO4)3F] oraz topaz. Obecnie fluor i jego
związki są masowo wykorzystywane w pro‑
dukcji przemysłowej, np. kriolit stanowi pod‑
stawę produkcji aluminium, a fluorek sodowo­
‍‑żelazowy używany jest jako getter przy pro‑
dukcji lamp jarzeniowych. Związki te są rów‑
nież wykorzystywane w elektrowniach jądro‑
wych, w syntezie gazów szlachetnych, produk‑
cji olejów, szkła oraz emalii. Za dopuszczalny
MEDYCYNA I PASJE czerwiec 2010
MiP 3 2010 Med w prakt Fluor.indd 26
2010-06-16 12:36:07
Organizm ludzki przyswaja
fluor głównie drogą
pokarmową (ok. 2/3),
poziom związków fluoru w wodzie pitnej przyj‑
muje się 1,5 mg/l. Stężenie fluoru w zwykłej
surowej wodzie nie jest zazwyczaj wyższe niż
1,5 mg/l, natomiast w wodach podziemnych
może dochodzić nawet do 10 mg/l. W porów‑
naniu z wodami z poziomów skał niewapien‑
nych wody wgłębne w rejonach występowania
utworów wapiennych zawierają większe ilości
fluoru. W wodach mineralnych w Polsce stwier‑
dza się dość wysokie stężenia fluoru. Wody
morskie zawierają średnio 1,4­‍‑1,5 ppm fluor‑
ków. W Polsce za optymalny poziom fluorków
w wodzie przyjmuje się obecnie 1 mg/l. Oczy‑
wiście należy wziąć pod uwagę, że na określe‑
nie, jaki jest optymalny poziom związków fluoru
w wodzie pitnej, wpływa klimat danego kraju
albo jego poszczególnych obszarów. W krajach
o klimacie ciepłym lub gorącym ilość związków
fluoru powinna być niższa. Jest to spowodowane
faktem, że w tych regionach ilość spożywanej
wody, a co za tym idzie – dostarczanych związ‑
ków fluoru, jest wyższa.
Metabolizm związków fluoru w organizmie
człowieka jest procesem złożonym. Organizm
ludzki przyswaja fluor głównie drogą pokar‑
mową (ok. 2/3), natomiast drogą oddechową
wraz z wdychanym powietrzem związki fluoru
wchłaniane są raczej wtedy, jeśli w powietrzu
stwierdza się ich wysokie stężenia (najczęściej
ma to miejsce w przypadku narażenia zawodo‑
wego). Fluorki absorbowane są przede wszyst‑
kim z przewodu pokarmowego. Wchłanianie
tych związków rozpoczyna się już w jamie ust‑
nej, jednak absorbowane w ten sposób ilości
są nieznaczne i nie przekraczają 1% spożywa‑
nych dziennie związków fluoru. Uważa się,
że 40­‍‑50% z pobranych związków jest wchła‑
niane w żołądku. U ludzi absorpcja związków
fluoru może być uzależniona od wydzielania
soku żołądkowego. Biorąc pod uwagę pozostałe
części przewodu pokarmowego, uważa się, że
większość związków fluoru jest przyswajana
w górnej części jelita cienkiego. Trzeba jednak
podkreślić, że proces resorpcji jest zaburzony
i znacznie wolniejszy w przypadku połącze‑
nia się fluorków z jonami Ca 2+, Mg2+ lub Al3+.
Ogólnie można stwierdzić, że spożycie związ‑
ków fluoru łącznie z pokarmami zawierającymi
znaczne ilości dwu­‍‑ lub trójwartościowych
kationów jest istotnie zmniejszone. Wynika to
z powstawania substancji nierozpuszczalnych
albo precypitatów (w ten sposób oddziałuje na
przykład mleko, substancją wpływającą ograni‑
czająco na pobieranie związków fluoru jest rów‑
nież chlorek sodu).
Biorąc pod uwagę nauki medyczne, fluor
wraz z wdychanym
powietrzem związki fluoru
wchłaniane są raczej wtedy,
jeśli w powietrzu stwierdza
się ich wysokie stężenia
(najczęściej ma to miejsce
w przypadku narażenia
zawodowego).
MEDYCYNA I PASJE czerwiec 2010
MiP 3 2010 Med w prakt Fluor.indd 27
MEDYCYNA W PRAKTYCE
natomiast drogą oddechową
27
2010-06-16 12:36:08