Konsekwencje przyrodnicze, gospodarcze i społeczne wysokich
Transkrypt
Konsekwencje przyrodnicze, gospodarcze i społeczne wysokich
Jakub Borkowski1, Patryk Kaczyński2 1 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn, 2Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Olsztynie Konsekwencje przyrodnicze, gospodarcze i społeczne wysokich stanów zwierzyny W ostatnich dekadach w naszym kraju, podobnie jak w wielu rejonach świata, jesteśmy świadkami wzrostu liczebności jeleniowatych i dzików. Wzrost ten powoduje liczne konsekwencje zarówno ekologiczne, jak i ekonomiczne oraz społeczne, choć w przypadku niektórych z nich trudno jest je przypisać do jednej tylko kategorii. Jeleniowate uważane są za tzw. gatunki kluczowe, posiadające niewspółmiernie większy wpływ na funkcjonowanie ekosystemu niż inne grupy organizmów. Nic więc dziwnego, że wzrost ich zagęszczenia generuje istotne następstwa ekologiczne. Można je podzielić na skutki bezpośrednie i pośrednie. Spośród bezpośrednich za najważniejsze uznać należy: zmiany w składzie gatunkowym roślin zielnych i drzewiastych (wzrost udziału roślin odpornych na presję zwierzyny i spadek gatunków podatnych), zmiany w strukturze lasu, zmiany (zarówno pozytywne jak i negatywne) w bogactwie gatunkowym roślin, zmiany w przepływie materii między środowiskami/ekosystemami. Mniej wiadomo na temat efektów pośrednich, czyli zachodzących za pośrednictwem modyfikacji składu gatunkowego roślin i struktury środowiska. Intensywna presja dużych roślinożerców prowadzi do zmniejszenia pokrywy roślinnej i zubożenia struktury, a w konsekwencji do uproszczenia środowiska występowania licznych grup zwierząt i spadku ich różnorodności gatunkowej. Wśród nich wymienić można bezkręgowce, gryzonie czy ptaki. W tej sytuacji, rosnące zagęszczenie jeleniowatych może również wchodzić w konflikt z celami ochrony przyrody (co można z powodzeniem uznać także za efekt społeczny, a jeśli prowadzi to do wzrostu nakładów na ochronę przyrody, to jednocześnie za efekt ekonomiczny). W opiniach leśników następstwa wzrostu zagęszczenia jeleniowatych uznaje się za jednoznacznie negatywne, ale w przypadku dzika, uważanego za gatunek mniej szkodliwy, te opinie nie są już tak jednoznaczne. Do pozytywnych efektów jego obecności w lesie leśnicy zaliczają ograniczający wpływ na populacje szkodliwych owadów oraz buchtowanie ułatwiające naturalne odnowienie lasu. Tymczasem badania wskazują, że ekologiczne efekty licznej obecności dzików w środowisku również należy uznać za niekorzystne. Z ekonomicznego punktu widzenia, do negatywnych skutków wzrostu liczebności jeleniowatych zaliczyć należy przede wszystkim szkody powodowane przez nie w drzewostanach i na uprawach rolnych. W skrajnych przypadkach mogą zagrażać one prowadzeniu racjonalnej gospodarki leśnej, co przejawia się między innymi w utrudnionym wyprowadzeniu upraw leśnych (także z odnowienia naturalnego), wydłużeniu okresu osiągnięcia celu hodowlanego czy zmniejszeniu udziału cennych gatunków drzew. W następstwie rosnących szkód zachodzi konieczność ponoszenia dodatkowych nakładów na ochronę lasu przed zwierzyną. W środowisku leśników dominuje pogląd, że należy w znacznym stopniu ograniczyć liczebność zwierzyny oraz zmniejszyć rozmiar stosowania środków ochrony lasu przed dużymi roślinożercami, nawet jeśli oznaczałoby to czasowy wzrost poziomu uszkodzeń. Wzrostowi presji zwierzyny w środowisku leśnym towarzyszy zwiększona jej obecność na polach. W konsekwencji stopniowo rośnie zarówno zredukowana powierzchnia szkód od zwierzyny w środowisku rolniczym, jak i kwota wypłacanych odszkodowań. Zauważalna jest rozbieżność pomiędzy wysokością odszkodowań wypłacanych na jednostkę powierzchni w zarządzie Lasów Państwowych w stosunku do obwodów dzierżawionych przez Polski Związek Łowiecki. Dla przykładu, na terenie RDLP w Olsztynie średnia kwota rekompensat wypłacanych przez Lasy Państwowe jest od 10 do 40% wyższa niż wypłacanych przez PZŁ. Chociaż bóbr nie jest zwierzęciem łownym, wydaje się, że w rozważaniach o szkodach wyrządzanych przez gatunki o rosnącej liczebności, zbyt mało uwagi poświęca się jego aktywności. Pod względem rozmiaru szkód bóbr znajduje się na trzecim miejscu wśród kręgowców wywierających negatywny wpływ na gospodarkę leśną. W części nadleśnictw RDLP w Olsztynie udział powierzchni leśnej zalanej przez bobry sięga 10%. Również wysokość odszkodowań wypłacanych za szkody wyrządzane przez bobry w województwie warmińsko-mazurskim ma wyraźną tendencję wzrostową. Jednym z następstw zwiększonych stanów zwierzyny jest wzrost jej pozyskania. W ostatnich 4 latach w Ośrodkach Hodowli Zwierzyny LP ilość pozyskanej zwierzyny zwiększyła się o ponad 270 ton. Większość tego doskonałej jakości mięsa jest sprzedawana firmom skupującym dziczyznę, które odsprzedają ją na rynek zachodni. Roczne dochody z tytułu sprzedaży tusz w OHZ LP przynoszą dochody rzędu kilkunastu milionów złotych. Kwota ta mogłaby być prawdopodobnie znacząco wyższa w przypadku większego obrotu na rynku krajowym. Odbywałoby się to również z korzyścią dla rozwoju gospodarczego kraju. Lasy Państwowe prowadzą obecnie działania mające na celu dywersyfikację rynku sprzedaży tusz zwierzyny oraz popularyzację spożywania dziczyzny w Polsce. Do społecznych konsekwencji wzrostu liczebności zwierzyny można zaliczyć transmisję chorób dotykających zwierzęta gospodarskie oraz ludzi. W przypadku chorób ludzi należy wymienić zwłaszcza boreliozę. Ważnym problemem społecznym są także wypadki na drogach z udziałem zwierzyny, których liczba rośnie zarówno wraz ze wzrostem zagęszczenia zwierzyny, jak i intensywności ruchu na drogach. Rosnąca liczebność zwierzyny może też być przyczyną konfliktów społecznych, których głównymi punktami zapalnymi są szkody powodowane przez dziki oraz bobry w uprawach rolnych.