Sierpik różnolistny

Gatunki roÊlin
4087
Serratula lycopifolia
(Vill.) A. Kern.
Sierpik ró˝nolistny
Serratula lycopifolia
1
1cm
1cm
Syn.: Klasea lycopifolia (Vill.) Á. Löve D. & Löve,
S. nitida (Waldst. Kit.) Besser
Spermatophyta, Magnoliophytina [=Angiospermae],
Magnoliopsida [=Dicotyledoneae], Asteraceae
[=Compositae] – astrowate [z∏o˝one]
owocek
Mo˝liwoÊç pomy∏ki
przy identyfikacji gatunku
Pomy∏ki z innymi gatunkami z rodzaju Serratula sà wykluczone. Gatunki ró˝nià si´ siedliskami. Znacznie cz´Êciej spotykany
sierpik barwierski S. tinctoria o wielokoszyczkowym, z∏o˝onym
kwiatostanie (1), wyst´puje w widnych lasach i wilgotnych zaroÊlach, na ca∏ym obszarze, poza wy˝szymi partiami gór.
Biologia gatunku
Forma ˝yciowa
Bylina, hemikryptofit.
Rozmna˝anie generatywne
Kwitnie w czerwcu i lipcu. Wszystkie kwiaty w koszyczku
obup∏ciowe. Rozmna˝a si´ przez owocki rozsiewane przez
wiatr (anemochoria), wyposa˝one w aparat lotny w postaci puchu kielichowego, do 10 mm d∏ugoÊci.
Rozmna˝anie wegetatywne
Brak danych.
Aspekty populacyjne
Populacja sierpika ró˝nolistnego na jedynym w Polsce stanowisku, w Skorocicach, jest bardzo ma∏a; ulega pewnym
184
1cm
RoÊlina o ∏odydze nierozga∏´zionej, 40–110 cm wysokoÊci,
w górnej cz´Êci bezlistnej, w nasadzie otulonej resztkami
zesch∏ych ogonków liÊciowych. LiÊcie pokryte z rzadka
szorstkimi w∏oskami, odziomkowe, o brzegu grubo zàbkowanym, z d∏ugimi ogonkami. LiÊcie ∏odygowe dolne lirowato-pierzasto-klapowane lub pierzastodzielne, o d∏ugich
ogonkach; ku szczytowi ∏odygi liÊcie coraz s∏abiej podzielone a˝ do niepodzielonych, siedzàce. ¸odyga zakoƒczona jednym du˝ym koszyczkiem. Okrywa koszyczka kulistawa lub kulistawojajowata, 20–30 mm d∏ugoÊci i do 20 mm
szerokoÊci, o ∏uskach zielonawych, brzegiem brunatnych.
Kwiaty ró˝owopurpurowe, rurkowate, z koronà o d∏ugoÊci 22 mm. ˚eberkowane, lekko sp∏aszczone owocki – nie∏upki, opatrzone puchem kielichowym o w∏oskach nierównej d∏ugoÊci, barwy s∏omkowej.
1
10cm
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
Serratula tinctoria
wahaniom z roku na rok. Obejmuje zazwyczaj kilkadziesiàt osobników kwitnàcych i podobnà liczb´ osobników
m∏odocianych, których obecnoÊç Êwiadczy o dobrym odnawianiu si´ gatunku (Mirek 2001).
Charakterystyka ekologiczna
Autekologia
Gatunek Êwiat∏olubny. RoÊnie na zboczu o ekspozycji pó∏nocno-zachodniej i nachyleniu 10º–20º. Gleb´ stanowi
tam doÊç g∏´boka r´dzina wykszta∏cona z gipsu.
Ekologiczne liczby wskaênikowe Êwiat∏a, temperatury,
odczynu gleby i trofizmu wg Zarzyckiego i in. (2002) wynoszà odpowiednio: L = 5, T = 5, R = 5, Tr = 3.
Zbiorowiska roÊlinne, z którymi gatunek
jest zwiàzany
W Skorocicach sierpik roÊnie w p∏acie kwietnego stepu reprezentujàcego zespó∏ Thalictro-Salvietum pratensis (zwiàzek Cirsio-Brachypodion, klasa Festuco-Brometea).
Siedliska
(wg Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej)
6210-3 – kwietne murawy kserotermiczne – ekstrazonalne
zbiorowiska ciep∏olubnych muraw na pod∏o˝u
zasobnym w wapƒ, nawiàzujàce do zbiorowisk
stepowych.
RoÊliny kwiatowe
Rozmieszczenie geograficzne
Wyst´powanie na Êwiecie
Endemit europejski. Gatunek pontyjsko-pannoƒski, zwiàzany z murawami stepowymi, luênymi zaroÊlami i lasostepem.
W Europie, poza Polskà, znany jest z Czech, S∏owacji (ze
stanowisk w S∏owacji do dziÊ przetrwa∏o tylko 1, Holub,
Grulich 1999), Austrii, by∏ej Jugos∏awii, Rumunii, W´gier,
Ukrainy i po∏udniowej Rosji; ponadto na oderwanych stanowiskach w po∏udniowo-wschodniej Francji i we W∏oszech
w Arbuzzo (Paw∏owski, Jasiewicz 1971, Tutin i in. 1976).
Wyst´powanie w Polsce
W Polsce wyst´puje tylko na jednym stanowisku w rezerwacie „Skorocice“ ko∏o Buska, na Wy˝ynie Ma∏opolskiej.
Stan i dynamika populacji,
potencjalne zagro˝enia
Potencjalne zagro˝enia
Ze wzgl´du na po∏o˝enie stanowiska w brze˝nych partiach
rezerwatu, kontaktujàcych si´ bezpoÊrednio z otaczajàcymi
polami uprawnymi, gatunek nara˝ony jest na negatywny
wp∏yw chemizacji (nawozy sztuczne, Êrodki ochrony roÊlin).
Zagro˝enie dla tego Êwiat∏olubnego gatunku stanowià te˝
naturalne procesy sukcesyjne zachodzàce w obr´bie p∏atu.
Ochrona gatunku i jego siedlisk
Propozycje dotyczàce siedlisk
Niezb´dna jest ochrona czynna, polegajàca na usuwaniu pojawiajàcych si´ drzew i krzewów oraz okresowym koszeniu.
Prawo mi´dzynarodowe:
Konwencja Berneƒska (1979) – nie uwzgl´dniono;
Dyrektywa Siedliskowa (1992) – gatunek proponowany przez Polsk´ jako uzupe∏nienie do Za∏àcznika II DS, uzyska∏ akceptacj´ ekspertów Unii Europejskiej (Makomaska-Juchiewicz i in. 2001); w∏àczony
na mocy Traktatu Akcesyjnego podpisanego w Atenach w 2003 r.
Prawo krajowe:
Ochrona gatunkowa – Êcis∏a, od 2004 r.
Kategorie IUCN:
„Czerwona lista IUCN” (1996) – R;
„Czerwona ksi´ga [...] Czech i S∏owacji” (Čeřovský
i in. 1999) – CR;
„Polska czerwona ksi´ga roÊlin” (Kaêmierczakowa,
Zarzycki 2001) – CR.
Wyst´powanie gatunku na obszarach
chronionych prawem
Jedyna w Polsce populacja sierpika ró˝nolistnego wyst´puje wy∏àcznie w obr´bie rezerwatu Êcis∏ego „Skorocice”,
utworzonego dla ochrony roÊlinnoÊci kserotermicznej.
Ewentualny wp∏yw dzia∏aƒ ochronnych
na inne gatunki
Proponowane zabiegi ochronne, przeprowadzone w∏aÊciwie i w odpowiednim terminie, b´dà sprzyja∏y rozwojowi
murawy typu kwietnego stepu.
Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniami
ochronnymi
W rezerwacie „Skorocice“ prowadzone sà dzia∏ania ochronne.
Kierunki i zakres badaƒ naukowych
Planujàc upraw´ gatunku w ogrodach botanicznych, nale˝a∏oby podjàç bardziej szczegó∏owe badania nad efektywnoÊcià kie∏kowania i wymaganiami siedliskowymi gatunku.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Propozycje dotyczàce gatunku
Powinna byç kontynuowana obserwacja populacji in situ;
wskazana tak˝e ochrona gatunku ex situ – rozmno˝enie
z wysiewu i utrzymywanie populacji z∏o˝onej z kilkudziesi´ciu osobników, przynajmniej w jednym ogrodzie botanicznym. Owocki powinny byç przechowywane w banku nasion.
Status gatunku
4087
Stan i dynamika populacji
Por. punkt „Aspekty populacyjne“.
Monitoring
Populacja jest systematycznie kontrolowana w ramach
ogólnopolskiego monitoringu przyrodniczego. Monitoring
powinien byç kontynuowany w nast´pnych latach. Kontrola liczebnoÊci i stanu populacji oraz procesu sukcesji powinna byç prowadzona w odst´pach 1 roku.
Bibliografia
ČEŘOVSKÝ J., FERÁKOVÁ V., HOLUB J., MAGLOCKÝ S.,
PROCHÁZKA F. (red.) 1999. Červená kniha ohrozených
185
Gatunki roÊlin
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
4087
186
a vzácných druhov rastlin a živočichov SR a ČR. 5. Vyššie
rastliny. Priroda a. s., Bratislava.
HOLUB J., GRULICH V. 1999. Klasea lycopifolia (Vill.) Á. Löve
et D. Löve. W: Čeřovský J, Feráková V. , Holub J., Maglocký
S., Procházka F (red.) Červená kniha ohrozených a vzácných
druhov rastlin a živočichov SR a ČR. 5. Vyššie rastliny. Priroda a. s., Bratislava, s. 204.
KAèMIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.) 2001. Polska
czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish
red data book of plants. Pteridophytes and flowering plants.
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków.
MAKOMASKA-JUCHIEWICZ M., PERZANOWSKA J., ZAJÑC K.
2001. Dyrektywa Siedliskowa – wyst´pujàce w Polsce gatunki wa˝ne dla Wspólnoty Europejskiej. Chroƒmy Przyr.
Ojcz. 57.2: 5–60.
MEDWECKA-KORNAÂ A. 1959. RoÊlinnoÊç rezerwatu stepowego
„Skorocice” ko∏o Buska. Vegetation de la reserve steppique
„Skorocice” (District Kielce, Pologne meridionale). Ochr.
Przyr. 26: 172–260.
MIREK Z. 2001. Serratula lycopifolia (Vill.) A. Kern. Sierpik ró˝nolistny. W: Kaêmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona ksi´ga roÊlin. Paprotniki i roÊliny kwiatowe. Polish red
data book of plants. Pteridophytes and flowering plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, s. 388–389.
*TUTIN T. G., HEYWOOD V. H., BURGES N. A., MOORE D. M.,
VALENTINE D. H., WALTERS S. M., WEBB D. A. (red.) 1976.
Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge University Press, Cambridge.
ZARZYCKI K., TRZCI¡SKA-TACIK H., RÓ˚A¡SKI W., SZELÑG Z.,
WO¸EK J., KORZENIAK U. 2002. Ecological indicator values
of vascular plants of Poland. Ekologiczne liczby wskaênikowe
roÊlin naczyniowych Polski. Biodiversity of Poland 2. Instytut
Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków.
Zbigniew Mirek