Żaglik włoskowaty, moczara włoskowata

Mszaki
Dichelyma capillaceum
(With.) Myr.
˚aglik w∏oskowaty
Moczara w∏oskowata
Dichelyma capillaceum
1383
szczyt
listka
Bryophyta, Bryopsida, Fontinalaceae – zdrojkowate
˚aglik w∏oskowaty mo˝liwy jest do pomylenia z pokrewnym gatunkiem Dichelyma falcatum. Ró˝ni si´ od niego
przede wszystkim wychodzàcà ze szczytu liÊcia cz´Êcià ˝ebra d∏ugoÊci oko∏o 1/2 d∏ugoÊci blaszki liÊciowej (u D. falcatum wychodzàce ˝ebro ma najmniej 1/4 d∏ugoÊci blaszki
liÊciowej). Od niektórych form z wychodzàcym ˝ebrem
z rodzaju Drepanocladus s. l. (D. exannulatus, D. capillifolius) ró˝ni si´ brakiem tzw. komórek skrzyd∏owych, czyli
grupy komórek o odmiennym kszta∏cie, wielkoÊci i barwie,
znajdujàcych si´ w dolnej cz´Êci blaszki liÊciowej (u rodzaju Dichelyma komórki skrzyd∏owe nie wyst´pujà).
Biologia gatunku
Forma ˝yciowa
˚aglik w∏oskowaty jest chamefitem lub hydrofitem (Ellenberg i in. 1992), rosnàcym na okresowo zalewanych, rzadziej stale zanurzonych kamieniach lub korzeniach drzew
i krzewów na brzegach jezior i potoków.
Biologia rozmna˝ania
˚aglik w∏oskowaty jest gatunkiem dwupiennym, bardzo
rzadko wytwarzajàcym sporofity. Z terenu Polski znany jest
tylko w stanie sterylnym.
Aspekty populacyjne
Brak danych na temat wielkoÊci populacji ˝aglika w∏oskowatego w Polsce.
100µm
1mm
Mo˝liwoÊç pomy∏ki
przy identyfikacji gatunku
listki wegetatywne
komórki blaszki listka
Charakterystyka ekologiczna
Autekologia
Ekologia tego gatunku w Europie jest s∏abo poznana. Ze
skàpych informacji z terenu Polski wynika, ˝e ˝aglik w∏oskowaty wyst´powa∏ na korzeniach drzew i krzewów
na brzegach jezior, bagien i stawów.
Ekologiczna liczba wskaênikowa temperatury wynosi wg
Ellenberga i in. (1992): T = 6.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
˚aglik w∏oskowaty roÊnie w darniach koloru od bladozielonego do brunatnego.
Gametofit: ∏ody˝ki 6–10 cm d∏ugoÊci, nieregularnie rozga∏´zione, na szczycie nieco sierpowato zgi´te. LiÊcie doÊç
luêno na ∏odydze ustawione, oko∏o 4–6 mm d∏ugoÊci
i 1 mm szerokoÊci, lancetowate, na brzegu p∏askie,
na szczycie t´po zàbkowane, ku do∏owi coraz s∏abiej. Komórki blaszki liÊciowej wyd∏u˝one. ˚ebro, szerokoÊci oko∏o 1/10 cz´Êci nasady liÊcia, wychodzi ze szczytu w kszta∏cie w∏osa d∏ugoÊci oko∏o 1/2 d∏ugoÊci blaszki.
Sporofit: seta oko∏o 3–4 mm d∏ugoÊci. Zarodnia jajowatowyd∏u˝ona, oko∏o 1,5 mm d∏ugoÊci, 0,6 mm szerokoÊci,
˝ó∏ta, ukryta wÊród liÊci perychecjalnych.
roÊlina p∏onna
1mm
Opis gatunku
Zbiorowiska roÊlinne, z którymi gatunek
jest zwiàzany
Na temat zbiorowisk roÊlinnych, w których wyst´powa∏ ˝aglik w∏oskowaty, brak bli˝szych danych. Mo˝na przypuszczaç, ˝e by∏y to nadbrze˝ne lasy i zaroÊla z klas Salicetea
purpureae, Alnetea glutinosae lub zwiàzku Alno-Ulmion
z klasy Querco-Fagetea.
Siedliska
(wg Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej)
91E0 – ∏´gi i górskie olszyny.
33
Gatunki roÊlin
Rozmieszczenie geograficzne
1383
Wyst´powanie na Êwiecie
˚aglik w∏oskowaty jest gatunkiem borealnym (Düll 1994),
wyst´puje w pó∏nocnej cz´Êci Ameryki Pó∏nocnej i Europy
(Nyholm 1960).
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Wyst´powanie w Polsce
W Polsce mech D. capillaceum znany jest z kilku stanowisk
na Pomorzu Zachodnim (Klinggraeff 1893; Lützow 1896;
Dietzow 1938), z okolic Cz´stochowy (B∏oƒski 1890a, b)
oraz ˚agania (Milde 1869).
Ochrona gatunku i jego siedlisk
Propozycje dotyczàce gatunku
Wszelkie nowo odkryte lub potwierdzone stanowiska D.
capillaceum powinny zostaç bezwzgl´dnie obj´te ochronà.
Propozycje dotyczàce siedliska
Nale˝y ograniczyç przede wszystkim regulacj´ koryt cieków
wodnych, zabudow´ brzegów rzek i zbiorników wodnych,
niszczenie roÊlinnoÊci nadbrze˝nej, a zw∏aszcza zanieczyszczanie wód.
Ewentualny wp∏yw dzia∏aƒ ochronnych
na inne gatunki
Ochrona stanowisk D. capillaceum nie powinna mieç negatywnego wp∏ywu na inne rzadkie, chronione i zagro˝one gatunki.
Status gatunku
Prawo mi´dzynarodowe:
Konwencja Berneƒska (1979) – Za∏àcznik I;
Dyrektywa Siedliskowa (1992) – Za∏àcznik II.
Prawo krajowe:
Ochrona gatunkowa w Polsce – Êcis∏a, od 2001 r.
Kategorie IUCN:
„Red Data Book of European bryophytes” (Schumacker, Martiny 1995) – V;
„Zagro˝one gatunki mchów...” (˚arnowiec i in. 2004) – E.
Stan i dynamika populacji,
potencjalne zagro˝enia
Stan i dynamika populacji
Wszystkie stanowiska ˝aglika w∏oskowatego podane zosta∏y w drugiej po∏owie XIX w. i na poczàtku XX w. Pomimo istnienia licznych miejsc, szczególnie na Pomorzu Zachodnim, gdzie omawiany gatunek móg∏by wyst´powaç, brak
informacji o potwierdzeniu bàdê odkryciu jego nowych stanowisk. Najprawdopodobniej wyginà∏ na Pojezierzu Kaszubskim (Rusiƒska 1981) oraz w okolicach Cz´stochowy
(Stebel, Fojcik 2003). Stanowisko z ˚agania wymaga
sprawdzenia.
34
Potencjalne zagro˝enia
Do czynników mogàcych negatywnie wp∏ywaç na wyst´powanie ˝aglika w∏oskowatego zaliczyç nale˝y przede wszystkim: niszczenie roÊlinnoÊci nadbrze˝nej, zanieczyszczenie
cieków i zbiorników wodnych oraz zabudow´ technicznà
i rekreacyjnà ich brzegów. Niewàtpliwie istniejà tak˝e bli˝ej nieznane czynniki naturalne, które ograniczajà wyst´powanie tego gatunku.
Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniami
ochronnymi
W Polsce brak tego typu obszarów.
Kierunki i zakres badaƒ naukowych
Nale˝y zastosowaç takie same procedury, jak w przypadku
bezlista okrywowego.
Monitoring
Stanowiska D. capillaceum powinny byç pod ciàg∏à kontrolà.
Bibliografia
B∏O¡SKI F. 1890a. Wyniki poszukiwaƒ florystycznych skrytokwiatowych dokonanych w ciàgu lata 1889 r. w obr´bie pi´ciu
powiatów Królestwa Polskiego. Pam. Fizyjogr. 10: 129–190.
B∏O¡SKI F. 1890b. Conspectus muscorum Poloniae. Mchy Królestwa Polskiego. Cz. 1. Mchy bocznozarodniowe. Bryinae
pleurocarpae. Dokoƒczenie. Pam. Fizyjogr. 10: 191–243.
DIETZOW L. 1938. Die Moose Altpreussens und ihre Standorte.
Sonderabdruck aus dem Jahresber. des Preuss. Bot. Vereins,
Königsberg.
DÜLL R. 1994. Deutschlands Moose. 3 Teil. Orthotrichales: Hedwigiaceae – Hypnobryales: Hypnaceae. IDH Verlag, Bad
Münstereifel, Ohlerath.
Mszaki
Ênia 2001 r. w sprawie okreÊlenia listy gatunków roÊlin dziko
wyst´pujàcych obj´tych ochronà gatunkowà Êcis∏à i cz´Êciowà (Dz U Nr 106, poz. 1079 i Nr 100, poz. 1085).
RUSI¡SKA A. 1981. Mchy Pojezierza Kartuskiego. Prace Komisji
PTPN Biol. 59: 1–153.
SCHUMACKER R., MARTINY P. 1995. Red Data Book of European bryophytes. Part. 2: Threatened bryophytes in Europe including Macaronesia. The European Committee for Conservation of Bryophytes, Trondheim.
STEBEL A., FOJCIK B. 2003. Atlas rozmieszczenia mchów chronionych Polski w województwie Êlàskim. Materia∏y Opracowania Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Âlàska w Katowicach 7: 1–111.
*SZAFRAN B. 1961. Flora polska. RoÊliny zarodnikowe Polski
i ziem oÊciennych. T. 2. PWN, Warszawa.
˚ARNOWIEC J., STEBEL A., OCHYRA R., 2004. Threatened moss
species in the Polish Carpathians in the light of a new Redlist of mosses in Poland. W: Stebel A., Ochyra R. (red.)
Bryological studies in the Western Carpathians. Wydawnictwo Sorus, Poznaƒ, s. 9–28.
Adam Stebel
1383
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
ELLENBERG H., WEBER H. E., DÜLL R., WIRTH V., WERNER W.,
PAULIßEN D. 1992. Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scripta Geobotanica 18.2: 5–258.
KLINGGRAEFF H. V. 1893. Die Leber – und Laubmoose Westund Ostpreussens. Danzig, Commission Verlag von W.
Engelmann in Leipzig.
*LIMPRICHT K. G. 1895. Die Laubmoose Deutschlands, Oesterreichs und der Schweitz. W: Dr Rabrnhorst's L. Kryptogamen-Flora von Deutschlands, Oesterreichs und der Schweitz. 2
Aufl. 4.2 – Bryinae (Stegocarpae [Acrocarpae, Pleurocarpae
excl. Hypnaceae]). Eduard Kummer, Leipzig.
LÜTZOW C. 1896. Botanische Exkursionen in den Jahren 1893, 1894, 1895. Schrifften Naturforsch. Ges. Danzig.,
N. F. 9.1: 206–215.
MILDE J. 1869. Bryologia Silesiaca, Laubmoos-Flora von Nordund Mittel-Deutschland, unter besonderer Berücksichtigung
Schlesiens und mit Hinzunahame der Floren von Jütland, Holland, der Rheinpfalz, von Baden, Franken, Böhmen, Mähren
und der Umgegend von München. Arthur Felix, Leipzig.
*NYHOLM E. 1960. Illustrated moss flora of Fennoscandia, 2.
Musci. Fasc. 4. CWK Gleerup, Lund.
ROZPORZÑDZENIE MINISTRA ÂRODOWISKA z dn. 11 wrze-
35