Problem niedożywienia dzieci - dossier

Problem ubóstwa wśród polskich dzieci
W powszechnej świadomości problem ubóstwa dzieci i towarzyszącego mu niedoŜywienia
dotyczy głównie krajów Afryki i Ameryki Południowej. Poddając analizie liczne badania
moŜna przekonać się, Ŝe problem ten dotyczy takŜe krajów najlepiej rozwiniętych, a Polska
naleŜy do państw Unii Europejskiej, w których problem ubóstwa dzieci jest szczególnie
wyraźnie widoczny i dotyczy znacznej grupy osób.
Ostatnie dane, z których moŜemy uzyskać wiedzę na temat biedy, która dotyka polskie dzieci
pochodzą z 2010 roku i zostały opublikowane w raporcie wydanym przez GUS pt.: „Zasięg
ubóstwa w Polsce w 2009 r.”. Wynika z niego, Ŝe: „w Polsce poniŜej granicy ubóstwa
relatywnego w 2009 roku Ŝyło 22% dzieci”.1 Zgodnie z tymi danymi, Polska zalicza się do
krajów o najwyŜszym stopniu zagroŜenia ubóstwem dzieci i młodzieŜy wśród państw
naleŜących
do
Unii
Europejskiej.
Najtrudniejszą
sytuację
materialną
odnotowano
w rodzinach wielodzietnych, w których na utrzymaniu rodziców znajduje się czworo lub
więcej dzieci.
Wskaźnik zagroŜenia ubóstwem relatywnym według wieku
22%
25%
16%
20%
12%
15%
10%
5%
0%
Osoby poniŜej 18 lat
Osoby w w ieku 18-64
lata
Osoby w ieku 65 lat i
w ięcej
Wykres opracowany na podstawie danych zawartych w raporcie GUS „Zasięg ubóstwa w Polsce w 2009 r.”
1
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_8292_PLK_HTML.htm
1
Niepokojące dane potwierdza takŜe raport pt.: „Nierównomierny rozwój? Rozkład dochodów
i ubóstwa w krajach OECD”, opracowany w 2009 r. przez Wydział Polityki Społecznej
Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). „Co piąte polskie dziecko jest
ubogie” – podkreśla OECD w raporcie. „W porównaniu do innych krajów OECD Polska
wypada najgorzej pod względem sytuacji materialnej i mieszkaniowej (…) natomiast
przeciętny dochód rodziny w Polsce naleŜy do najniŜszych wśród krajów OECD,
a ponad 21 proc. polskich dzieci Ŝyje poniŜej granicy ubóstwa (przy średniej wynoszącej ok.
12 proc.).” Jak podkreślił dr Simon Chapple z Wydziału Polityki Społecznej Organizacji
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) - „gorzej mają tylko Meksyk i Turcja”.2
Na kwestię ubóstwa wśród dzieci zwróciła równieŜ uwagę Komisja Europejska publikując
raport dotyczący ochrony socjalnej. Według danych zawartych w raporcie „co czwarte
dziecko w Polsce Ŝyje w biedzie lub na skraju ubóstwa”.3 Polskie dzieci są najbardziej
zagroŜone ubóstwem pośród innych krajów naleŜących do Unii Europejskiej. TakŜe w tym
raporcie podkreślono, Ŝe poziom ubóstwa jest bardzo silnie związany z wielodzietnością
rodzin.
To, w jakiej sytuacji znajdują się dzieci, ma ogromny wpływ na ich obecne i przyszłe Ŝycie.
Dorastanie w ubóstwie zazwyczaj skutkuje gorszym poziomem opieki zdrowotnej,
osiąganiem w szkole wyników poniŜej normy, słabszymi umiejętnościami i aspiracjami,
a w końcu niŜszymi zarobkami w wieku dorosłym. Podsumowanie tych zaleŜności
zaprezentował równieŜ UNICEF publikując w 2010 r. raport pt.: „Wykluczone dzieci”,
w którym ocenił materialną sytuację polskich dzieci na 21. pozycji spośród 24 krajów
naleŜących do OECD.4
Z przeanalizowanych raportów, które poruszają problematykę ubóstwa wśród dzieci
i
młodzieŜy
wynika
jednoznacznie,
Ŝe
poziom
biedy
w
tej
grupie
społecznej
jest bardzo wysoki. Dlatego teŜ, tak waŜne jest, aby zachęcać firmy, organizacje i osoby
prywatne do angaŜowania się w działania mające na celu zmianę tej sytuacji. DuŜą rolę
odgrywają w tym aspekcie firmy, które od wielu lat współpracują z organizacjami
charytatywnymi realizując programy pomocowe słuŜące poprawie warunków Ŝycia dzieci
2
http://www.oecd.org/dataoecd/46/41/41528555.pdf
http://ec.europa.eu
4
http://www.unicef.pl/centrum-prasowe/informacje-prasowe/2010/nierowne-szanse-polskich-dzieci-unicefopublikowal-raport-dotyczacy-nierownosci-spolecznych-wsrod-dzieci-w-krajach-wysoko-rozwinietych_260
3
2
pochodzących ze środowisk najuboŜszych. Dzięki temu coraz więcej środków pomocowych
jest przeznaczanych przez przedsiębiorców na walkę z ubóstwem, a co za tym idzie wzrasta
świadomość wagi tego problemu.
Caritas Polska to organizacja, której zadaniem jest przeciwdziałanie ubóstwu. Dlatego teŜ,
wiele programów pomocowych kieruje ona do ludzi dotkniętych problemem ubóstwa.
Jednym z nich jest doŜywianie dzieci. Caritas w Polsce doŜywia kaŜdego dnia
w placówkach ponad 100 tysięcy dzieci. DoŜywianie odbywa się w świetlicach
socjoterapeutycznych, szkołach jak równieŜ w stołówkach, jadłodajniach, kuchniach dla
ubogich, punktach interwencji kryzysowej oraz domach samotnej matki.
DoŜywianiem objęte są dzieci w wieku szkolnym, pochodzące ze środowisk dotkniętych
ubóstwem, rodzin wielodzietnych i rodzin dysfunkcyjnych. DoŜywianie dzieci zaspokaja
podstawowe potrzeby Ŝyciowe, które nie mogą być odłoŜone w czasie, gdyŜ często
prowadzą do wyniszczenia biologicznego oraz pozbawiają sił i motywacji do działania. Dla
wielu dzieci obiad otrzymywany w świetlicy czy w stołówce, to często jedyny posiłek
otrzymywany w ciągu dnia.
Caritas uczestniczy równieŜ w Programie PEAD - „Dostarczanie śywności dla NajuboŜszej
Ludności Unii Europejskiej”, który jest realizowany na skalę ogólnopolską i skierowany
bezpośrednio do osób najbardziej potrzebujących. Caritas w 2010 roku rozdysponowała
ponad 42 346 ton Ŝywności dla około 2 milionów najuboŜszych osób w kraju. Program PEAD
realizowany jest przez 42 Caritas diecezjalne, które za pośrednictwem ok. 4500 placówek
przekazują Ŝywność osobom najuboŜszym. Dystrybucja Ŝywności unijnej jest prowadzona za
pośrednictwem naleŜących do Caritas domów pomocy, stacji opieki, rodzinnych domów
dziecka, kuchni i jadłodajni dla ubogich, świetlic profilaktyczno-wychowawczych, ośrodków
dla osób uzaleŜnionych oraz dla osób niepełnosprawnych.
Jedną z grup społecznych najbardziej dotkniętych ubóstwem są dzieci i młodzieŜ. To właśnie
z myślą o nich powstał Program Skrzydła. W ramach tego programu Caritas w Polsce
obejmuje codzienną opieką ponad 3000 najuboŜszych dzieci. Celem programu jest
zwiększenie
szans
edukacyjnych
dla
najuboŜszych
uczniów
poprzez
objęcie
ich
kompleksową opieką.
3
Inspiracją powstania Programu Skrzydła jest przesłanie Jana Pawła II, wygłoszone podczas
ostatniej pielgrzymki do Polski: „Potrzeba «wyobraźni miłosierdzia», aby przyjść z pomocą
dziecku zaniedbanemu duchowo i materialnie; aby nie odwracać się od chłopca czy
dziewczyny”.
Definicje ubóstwa
Przy definicjach ubóstwa jest wiele kontrowersji, gdyŜ trudno określić jednoznacznie poziom
wystarczających potrzeb – zaleŜy to od kontekstu społecznego i sytuacji ekonomicznej kraju.
Większość definicji ubóstwa wiąŜe je z niezaspokojeniem pewnych potrzeb na odpowiednim
poziomie.
„Początkowo,
w
definicjach
wiązano
ubóstwo
jedynie
z
niemoŜnością
zaspokojenia podstawowych potrzeb: jedzenia, mieszkania, ubrania (basic needs approach).
Stopniowo definicje zaczęły iść w kierunku braku moŜliwości wypełnienia funkcji Ŝyciowych
wynikających zarówno z uwarunkowań społecznych, jak i osobistych niezbędnych do
prowadzenia wartościowego Ŝycia (capabilities approach).”5
5
Ubóstwo i nierówności: dylematy pomiaru, T. Panek, Instytut Statystyki i Demografii SHG
4