zdrowie

ZDROWIE
zdrowie
J
uż blisko pół wieku naukowcy przyglądają się lawinie zniszczeń
komórkowych, powodowanych działalnością wolnych rodników.
Te niezwykle agresywne cząstki, powstające w złożonym procesie
metabolizmu, nie tylko przyspieszają proces starzenia się organizmu,
ale także biorą czynny udział w powstawaniu ponad 100 jednostek
chorobowych, w tym najbardziej niebezpiecznych nowotworów.
Tylko w ciągu jednej doby wolne rodniki powodują w pojedynczej komórce
ok. 10 tys. uszkodzeń DNA, prowadząc
w efekcie do licznych mutacji w kodzie
genetycznym. Chociaż na przestrzeni
tysięcy lat ewolucji ustrój człowieka
wykształtował własne, złożone mechanizmy odpierające brutalne ataki tych
cząstek, to jednak i tak kilka procent
z nich wymyka się wewnątrzkomórkowej kontroli, siejąc w organizmie spustoszenie. Niewątpliwie nasileniu tych
reakcji sprzyja nasz błędny styl życia.
Wysoka podaż kalorii w diecie, brak ak-
46
tywności fizycznej, częste sięganie po
różne leki, nadmierne korzystanie z kąpieli słonecznych czy solarium powodują, że wolne rodniki mnożą się w ustroju w niesłychanym tempie. Również
wszelkiego rodzaju używki stwarzają
doskonałe warunki dla ich egzystencji.
Tylko przy jednym „zaciągnięciu się”
papierosem, do płuc wnika ok. 1015
wolnych rodników. Nadużywanie zaś
trunków alkoholowych powoduje nasilenie w wątrobie procesu wytwarzania
bardzo niebezpiecznych odmian tlenu.
W wyniku kumulowania się czynników
nasilających proces powstawania reakcji
wolnorodnikowych, komórki naszego
ciała zaczynają przedwcześnie się starzeć, chorować i umierać. Rozwijają
się różne procesy zapalne, skóra żółknie i marszczy się, a narządy, takie jak
serce, wątroba czy nerki coraz częściej
odmawiają posłuszeństwa. Typowymi
objawami zewnętrznymi wskazującymi
na działalność wolnych rodników są
przebarwienia zwane plamami starczymi (bardzo często widoczne na twarzy).
Jest to nic innego, jak podskórne skupisko zniszczonych ciał tłuszczowych.
Co gorsze, zmiany te obecne są nie tyl-
ko pod skórą, ale również w układzie
krwionośnym, systemie nerwowym oraz
w wielu narządach wewnętrznych.
„ Obrona witaminowa
Ale skoro istnieje tak wiele czynników
zewnętrznych nasilających powstawanie reakcji wolnorodnikowych, to może
również istnieją metody osłabiające ich
negatywną siłę? Jak dowodzą badania
ostatnich lat, niezwykle istotnym czynnikiem spowalniającym wytwarzanie
wolnych rodników w organizmie jest
ubogokaloryczna dieta, której stosowanie powoduje zmniejszenie tempa przemian metabolicznych. W warunkach
wolniejszej przemiany materii, komórki są w stanie dokładniej kontrolować
reakcje chemiczne zachodzące w ich
wnętrzu. Dieta antyrodnikowa powinna jednocześnie charakteryzować się
wysoką wartością odżywczą, przede
wszystkim odpowiednią zawartością
witamin antyoksydacyjnych, jak: witamina E, C czy beta-karoten. Z tego tytułu w naszym codziennym menu
niewiele pozostaje miejsca na słodycze,
potrawy smażone czy tłuste gatunki
mięs. Produkty te są nie tylko źródłem
ponadnormatywnych kalorii, ale także
niewiele zawierają potrzebnych dla naszego organizmu witamin oraz obfitują w składniki nasilające powstawanie
wolnych rodników, jak choćby tłuszcze
nasycone, czy tzw. izomery trans kwasów tłuszczowych.
Szczególnie ważną rolę w odpieraniu
ataków niebezpiecznych i agresywnych związków odgrywa witamina
E. Jedna jej cząsteczka jest w stanie
unieszkodliwić ponad 100 wolnych
rodników. Jak się okazuje, jej niedobór
w diecie przyczynia się do nadmiernej
kumulacji związków odpowiedzialnych
za procesy uszkodzenia naczyń krwionośnych, gromadzenia się komórek
zapalnych, niekorzystne zmiany cholesterolu LDL oraz uszkodzenia kwasów
nukleinowych. Doskonałym źródłem tej
witaminy w pożywieniu są oleje roślinne oraz produkowane na ich bazie margaryny miękkie. Na szczególną uwagę
zasługuje olej słonecznikowy, sojowy,
kukurydziany i z zarodków pszennych.
Jako źródło witaminy E, znaczący udział
w naszej diecie mają warzywa liściaste,
strączkowe oraz produkty uzyskane
z tzw. pełnego przemiału, jak pieczywo
razowe czy gruboziarniste kasze.
Chociaż witamina E zaliczana jest do
najsilniejszych wymiataczy wolnych
rodników w organizmie, to jednak
zdecydowanie pewniej czuje się ona
w obecności innych witamin antyoksydacyjnych, szczególnie witaminy C. Jak
wykazały badania, pojedyncza witamina
E przyjęta w formie suplementu chroni
związki tłuszczowe przed niekorzystnymi reakcjami mniej więcej w 50%, zaś
dodatek witaminy C powoduje zwiększenie jej skuteczności prawie do 80%.
Podobne efekty obserwowane są podczas łączenia witaminy E i beta-karotenu. Zaopatrując się więc w dodatkowy
preparat witaminowy pamiętajmy, aby
zawierał on w swoim składzie wszystkie trzy witaminy antyoksydacyjne,
a także był wzbogacony w selen i koenzym Q10.
produktów, ale - jak się okazuje - nie
jedyny. Pokarm pochodzenia roślinnego
charakteryzuje się bardzo niską energetycznością, a co najważniejsze zawiera
tzw. flawonoidy – substancje wykazujące bardzo silne właściwości antyrodnikowe. Jak do tej pory, w świecie roślinnym zidentyfikowano ponad 5000
tych substancji. Związki te są bardzo
zróżnicowane pod względem budowy
chemicznej i dzielą się na szereg grup
obejmujących: flawony, flawany, flawonole, izoflawony, katechiny, antocyjany
i inne. Wszystkie z nich wykazują niezwykle szerokie spektrum działania na
organizm ludzki. Flawonoidy hamują
agregacje płytek krwi, posiadają zdolność rozpuszczania skrzepów, działają
przeciwzapalnie, diuretycznie, zwiększają wydalanie szkodliwych metali, zapobiegają arytmii serca oraz uszczelniają
maleńkie naczynia krwionośne. Jednak
niewątpliwie ich największą zasługą jest
zdolność wyłapywania i unieszkodliwiania wolnych rodników, dzięki czemu zmniejsza się podatność komórek na
przedwczesne starzenie i śmierć.
Do produktów żywnościowych, szczególnie bogatych w związki flawonoidowe, możemy zaliczyć warzywa,
takie jak: brokuły, pomidory czy
cebulę, owoce cytrusowe – szczególnie grejpfruty, owoce jagodowe,
a także niektóre napoje jak herbatę,
czerwone wino gronowe czy kakao.
Każdy z tych produktów zawiera różne
rodzaje flawonoidów, dlatego niezmiernie ważne jest urozmaicanie codziennej
diety. Niewątpliwie warto również
sięgać po różne preparaty farmaceu-
tyczne, takie jak wyciągi z owoców
cytrusowych, skórek i nasion winogron, pomidorów, czarnej porzeczki
czy aronii, które w swym składzie
zawierają bardzo skondensowane
dawki flawonoidów.
„ Zielona herbata
Chińczycy i Japończycy wypromowali ten napój już ponad pięć tysięcy lat
temu. Jednak w Europie zainteresowano się nim stosunkowo niedawno.
Mieszkańcy Dalekiego Wschodu już
od zamierzchłych czasów upatrywali
w nim recepty na długie i zdrowe życie, a także eliksiru na opóźnianie procesów starzenia się. I rzeczywiście jest
w tym sporo prawdy. Dzięki szeroko
zakrojonym badaniom udowodniono, że
codzienne picie zielonej herbaty może
być pomocne w profilaktyce
i leczeniu kilkudziesięciu
schorzeń, między innymi w chorobach serca
i układu krążenia oraz
nowotworów szczególnie w obrębie przewodu pokarmowego.
Wiele publikacji potwierdza, że regularne
picie tego napoju obniża poziom niekorzystnego cholesterolu, reguluje ciśnienie tętnicze
krwi, oraz zapobiega
uszkodzeniom wątroby, nerek i trzustki.
Jak się okazuje zielona herbata jest
najbogatszym
„ Flawonoidy
Doskonałym źródłem witamin antyoksydacyjnych w naszej diecie są
warzywa i owoce. To dość istotny argument przemawiający na korzyść tych
47
źródłem flawonoidów, wśród których
najważniejszą rolę odgrywają flawony
i katechiny, a zwłaszcza jedna z nich
– EGCG, która zdaje się mieć nadzwyczajne umiejętności w unieszkodliwianiu
wolnych rodników. W obecności tego
związku, rodniki grasujące w tkance
mózgowej są 200 razy szybciej unieszkodliwiane niż w obecności witaminy E.
Nic więc dziwnego, że napój ten wpływa wyjątkowo na proces koncentracji
i zapamiętywania oraz powoduje zachowanie jasności i bystrości umysłu.
„ Czerwone wino
Wiadomo, iż dieta wysokotłuszczowa
sprzyja powstawaniu zmian miażdżycowych, w efekcie czego w układzie
krążenia i sercu pojawiają się nieodwracalne zmiany chorobowe. Ale, co
ciekawe, istnieją na świecie rejony,
których mieszkańcy pomimo wysokiego spożycia tłuszczu rzadko umierają
z powodu choroby niedokrwiennej serca. Tym rejonem jest np.: Basen Morza Śródziemnego. Naukowców już od
dawna zastanawiał fakt, dlaczego liczba
zawałów serca we Francji jest znacznie
niższa niż w innych częściach Europy,
czy nawet w Stanach Zjednoczonych.
Fakt ten wydaje się tym bardziej tajemniczy, że dieta Francuzów nie wyróżnia
się niczym szczególnym i podobnie jak
w innych krajach rozwiniętych
obfituje w nadmiar niebezpiecznych dla organizmu
kwasów tłuszczowych
nasyconych, których
spożycie kształtuje się
na poziomie aż 1415% ogółu energii.
Rozwiązanie tej tajemniczej zagadki
wprawiło w osłupienie
niejednego
naukowca. Jak się
okazało, jedyną wyraźną różnicą między
populacją Francuzów a innymi mieszkańcami naszego
kontynentu, było dość znaczne spożycie wina. Jak wykazały różne badania
epidemiologiczne, spożycie alkoholu
na takim poziomie jak we Francji (2030 g dziennie) może przyczynić się do
zmniejszonej zapadalności na choroby
serca i układu krążenia. Na podstawie
przeprowadzonych badań stwierdzono,
że zawarte w czerwonym winie flawonoidy hamują reakcje wolnorodnikowe
w błonach komórek oraz tłuszczach
krążących we krwi. Jak się okazało,
flawonoidy zawarte w czerwonym
winie zmiatają wolne rodniki o 40%
skuteczniej niż witamina E, a ponadto działają rozkurczowo na naczynia
krwionośne, redukują w nich stany
zapalne, zapobiegają zlepianiu płytek krwi i tworzeniu się skrzepów. Na
szczególną uwagę w tym niezwykłym
napoju zasługuje związek – resweratrol. W Japonii składnik ten często stosowany jest przy produkcji preparatów
ziołowych, wspomagających leczenie
zaburzeń lipidowych i chorób układu
krążenia. Wino czerwone zawiera także
inną niezwykle cenną dla naszego organizmu grupę flawonoidów – antocyjanidyny. Zlokalizowane są one przede
wszystkim w skórkach winogron. Z tego
też tytułu właściwości prozdrowotne ma
jedynie wino czerwone, gdyż w procesie
fermentacji wina białego uczestniczy jedynie sam miąższ owoców bez obecności cennych skórek.
Nasuwa się wreszcie pytanie, czy tylko
czerwone wino ma cenne właściwości
sprzyjające naszemu zdrowiu, czy może
również sok z tych owoców? Jak się
okazuje, flawonoidy z wina są znacznie
lepiej wykorzystywane przez nasz organizm. W owocach i sokach owocowych
związki te występują w złożonych kompleksach, które są słabo rozpuszczalne
i dość opornie trawione przez nasz organizm. Tymczasem w produkcie fermentowanym, jakim jest wino, kompleksy
te ulegają rozbiciu na prostsze, znacznie
łatwiej przyswajalne składniki. Ponadto
niemałe znaczenie dla naszego zdrowia
ma również zawartość alkoholu w winie,
który nie tylko zwiększa rozpuszczalność flawonoidów, ale również przyczynia się do podwyższenia korzystnego cholesterolu HDL oraz zmniejszenia
lepkości płytek krwi. Warunkiem jest
jednak, aby spożycie alkoholu nie przekraczało 20-30 g / dobę.
Chociaż w wielu pracach naukowych
udowodniono, że spożywanie w niewielkich ilościach czerwonego wina wpływa
korzystnie na stan naszego zdrowia, to
należy pamiętać, iż jest to trunek alkoholowy, do którego picia istnieje również
wiele przeciwwskazań. Sok z winogron,
który - jak się wydaje - działa odrobinę gorzej niż czerwone wino, może być
wspaniałą alternatywą dla ludzi młodych
oraz osób, które z różnych przyczyn nie
mogą spożywać alkoholu.
Dariusz Szukała
Agencja Promocji Zdrowia, www.apz.pl
„ REDAKCJA POLECA
&#!$$
" ( + '%! !'&"%1 !0 &$
% "# #$ & " !% / "' %)"& "1 .1
' "1 '!% # & %" !%)%1 !0#&%.-!'1+% )%&"#'0&
!$ #"#"#!$ !' %).% $% +% "& $ # & $ 0/'&' /
% )&1- %'!"# # ).- '#!"% ""
& & "# # % "# '"' !.
!%"!'")& "&('&'
!$
" + '%! %&" !'&"%& !%"#
"$ % ! "$ %"% '%&
&!) )%/1!0% !"%' !.
"'!'$$#"&'#'#&!'' %
!%)%1 !'0 #! "# "& !'%$#
'#+!&!!' !' !'%'"&"#!'
"0 !' $#!'&$ )','1 "#&'.- # %0"'
'"& ! # ""$ !' "#% "##& ")
)&$"
(#0"#"#% # ()'$)$)& !"!' &+
)!%(
)!
! !#%!#$+ & (! .% !%)
!' !&'&&"$#'& !" !'"'#)!)+%
% "#-%&" !'&"%1 !''!''0$#
#%!)+%" $ )1'$'
%" !)& * "1 )$/!#!% "
'* #!&&& ! !#+%
1 # ! ') ")+% #&/&%'&
")1 ') %# !' "#%!'1 "' !&'&
!'%%
# 0# '(#0 "#"#% # ( )'$) !"!' &$)&) )+
& !.- '(,$)
"#)($' !.-
" ( + !' " + '"#)& !
' *!%( + %! %&1#%
"$#'.')&"$ #&''#&'
!#!&'$1 "0 '(,$)0 !!$%/" !.0 !'' !'
!'%&/"'1 #&%'0%0"'.- ! !#+%&
!&$
zdrowie
+( +
#*( '(,$)$&%) !.)'# 0!.
"#0 % "'& #
48
49