ożywi(a)ć v żëwic, ożëwi(a)c, zrëszë(wa)c, zwelechni(a)c
Transkrypt
ożywi(a)ć v żëwic, ożëwi(a)c, zrëszë(wa)c, zwelechni(a)c
ożywi(a)ć v żëwic, ożëwi(a)c, zrëszë(wa)c, zwelechni(a)c; ~ się (z)robic sã żëwi, welech, zrëszëc sã òdżëwic, -ã, -ił, sł., ‘przywrócić do życia’: Ju le Pón Bóg jegò mòże òdżëwic. (II) ôżëwiac, òżiwióm, -ôł, òżëwiôj, sł., ‘ożywiać’. òżëwic, -ã, -ił, sł., ‘ożywić’ ożywienie n ożëwienié, zrëszenié n ożywiony ad ożëwiony, rëszny, welech, pòdskacony; ~ chãcią pòdskacony chãcą Ó ósemka ósemka ósemka ƒ ósemka ƒ; format ~ki format ósemczi, ósemkòwi format ósmak m (jakaś dawna moneta wartości ósmej części pełnej jednostki monetarnej) ósmôk m ósmy - ósmi EG Ósma część beczki - achtel(-k) RA ósmy num ósmi; pò ósme pò ósmémù ów prn nen, ten nen, na, no, zaim., ‘ów, owa, owo’: Nen kòscół stoji ju dwasta lat. Nen ksądz tak gôdôł. Na góra je wësokô. Jak no swińczã kwiczi! ‘jak owo prosię kwieczy’. Na nym dakù sedzą warnë. Na nëch błotach. Do nëch kôt. Trafił w nã wierzbã ; owa kòbieta na białka, owe dzieckò no dzeckò, to i owò to ë no, mówiono o tym i owym bëła gôdka o tim ë o nym, gôdało sã o tim i o nym ówczesny ad notejszi, nonejszi, noczôsny, notejny Tr, tejczasny, tedëczasny Gò; ówczesna moda móda z tegò (tegò tam) czasu; tejczasnô / notejszô móda; ówdzie prn gdzes (tam); tu i ~ tam sam, môlama, stron pac! int bó! paca f 1. paca f - cegła niewëpôlonô; 2. narzędzie murarza: a) mała paca: rajberka f; b) duża paca: kardecza f (Gò) {‘kardecza’ in – zob. kardacz} pacha ƒ pôcha f, pòdpôszé n; nosić pòd ~ą nosëc pòd pôchą pachciarka ƒpachtôrka, najimôczka ƒ pachtôrka, -czi, ż., ‘pachciarka, dzierżawczyni’: To je nasza pachtôrka. Òna wzã w pachtã tamné niwë. pachtôrczin, -ëna, -ëné, przym., ‘należący do pachciarki’: Pachtôrczëné dzecë zriwają jabka w wajim ògrodze. pachciarski ad pachtarsczi, najimny pachtarsczi, -kô, -czé, przym., ‘pachciarski, dzierżawny’: ùgòda pachtarskô. To są jegò pachtarsczé dochòdë. pachtarstwò, -a, n., ‘pachciarstwo, dzierżawienie’: Pachtarstwò mie ju zmierzało, terô pùdã na swòje włôsné gòspòdarstwò. pachciarz m pachtôrz, najimôcz m pachtôrz, -a, m., ‘pachciarz, dzierżawca’: Na swiãti Jón ë na Gòdë pachtôrz przënôszô mù pieniądze pachtarzów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘pachciarzów’: To są pachtarzowé kònie. pachnący - òb. wonny pachnący ad pôszny, pôchnący, wòni(aj)ący pachnąć - òb. wonieć 359 pachnąć v pôchnąc, wòniac, czëc, cknąc; to ~nie kòzą to niese sôdzą, to ~nie szubienicą to niese szëbnicã a. tim sã zarobi na szëbnicã, wiesz, czym to ~nie? wiész, co to niese? Wòniô (pôchnie) jak pańsczé gówno. Robòta smierdzy, chleba (chléb) wòniô. Sy pachnidło n pôchniączka, pôchaƒ pacholę zob. chłopiec, młodzieniec pacholęcy zob. dziecinny, chłopięcy, młodzieńczy pachòłek m 1. pachôłk, Tr: pachôłka, bùzer m {‘pachôłk’ arch Sy: chłopiec uczący się rzemiosła}; chùdy ~ biédôk, pléwka m 2. parobk (do skòrzen); pachołki nabrzeżne nôbrzeżny pòlérë [Założëta (załóżta) linë na pòlérë. Sy] pachòłkòwać v szarwarkòwac, służëc pacht m pachta f pacht m, harąd ƒ [Móm w pachce sztërë mòrdżi gruntu. Wieleż të bierzesz pachtë (òpłatë za dzerżawã) za to pòle? Sy] pacht, -u, m., ‘czynsz dzierżawny; dzierżawa’, niem. Pacht: Òni mie dają dzesãc talarów pachtu. Ob. pachta [dzerżawa, harãda]. (II) [Hilf] pachta, -ë, ż., ‘dzierżawa, pacht’, niem. Pacht: Te niwë òjc wëpùscył jemù w pachtã. Òni tu sedzą na pachce. Tã łączkã wzãlë w pachtã. [Ob. pacht] {‚pachta’ żart charłãstwò [Jidzemë na pachtã (na jabka do sąsada).] Gò} pachtowy ad pachtowi, harãdny pachwina f an słabiznaƒ pacierz m 1. pôcérz (lok: || -curz || -cerz || -córz), zdr pôcórk m; ew. mòdlëtwa ƒ; [tegò pôcerza; Jesz móm dzys tëlé pôcerza do mówieniô. Nie ùcz ksãdza pôcurza, czej òn gò sóm mòże. Mów z wilkã pôcérz, a òn gôdô: òwca. Jaczi pôcérz, taczi całi dzéń. Tam dze czeliszczi zwònią, tam pôcurza nie òdmôwiają. Czôrny pôcérz (gùsła). Diôbli pôcérz (nôłóg przeklinaniô). Z tobą gadac / robic, a z mëszą pôcerz mówic. Sy Zmówił pôcérz ë szedł spac. Ra]; mówić ~ mówic pôcérz; odmówić ~ zmówic / òdmówic pôcérz; umieć coś jak ~ rozmiôc cos jak pôcérz; nienabożny, bylejak odmawiany ~ robaczi (Sp) / pòpstrzony (Sy) pôcérz [Jak môsz mówic taczi pòpstrzony pôcérz, to lepi nie mów żódnégò. Sy]; nie ucz księdza ~a nie ùcz(ë) ksãdza pôcerza; nie ùczë stôrégò kòta mëszë chwatac (Sy); nie pòùczôj méstra / stôrégò chłopa co / jak òn mô robic; 2. kręgosłup: krzél, pôcornik m pacierzowy ad 1. do modlitwy: pôcórny, pôcerzowi; ew. mòdlëtewny; 2. dot kręgosłupa: krzélny, krzélowi; stos ~ zob. pacierz 2 paciorek m 1. pôcórk m [Mówkôj le, dzeckò pôcórk. Sy Zmówiã jesz pôcórk ë spac pùdã. Ra]; 2. kuleczka, koralik, paciorek różańca: pôcórka ƒ [Na szëji mô pôcórczi. Ra] pacjent m chòri, pacjent, chwiérnik, chwiérôcz ƒ packa ƒ1. klapka, pëta ƒ 2. szëpla, szëpelkaƒ Pacyfik m Pacyfik m, Wiôldżi a. Spòkójny Ocean pacyfikacja ƒpacyfikacjô f, ustatkòwanié, uspòkòjenié n pacyfikacyjny ad pacyfikacjowi, statkòwi, uspòkòjeniowi pacyfista m lubòtnik spòkòju pacyfizm m zgrôwa do spòkòju 360 pacykarz m 1. mùlôrz, pòdrzucôrz m 2. fam pépla, bëlejacznik m pacykòwać v 1. pòdrzëcac 2. fam péplac, bëlejaczëc paczenie (się) n kòszlawienié (sã), wëkòszlôwianié (sã), krzéwienié (sã), wëkrzéwianié (sã), rzad: paczenié (sã), òd(k)sztôłcanié (sã) / znie(k)sztôłcanie (sã), defòrmòwanié (sã); ew. dżãcé / wëdżibanié (sã); o mokrych deskach, wystawionych na słońce: wąbierzenié (sã), łãgòwanié (sã), kòlbierzenié (sã), kòpónkòwanié (sã), kòpërczec (sã) n [Ni móm niżódny radë na to łãgòwanié. Ra] pacześ zob. zgrzebie pacześny zob. zgrzebny paczka ƒ 1. paczk, -ù, m., zdr. od pak, ‘paczka’. (II) paczét m 2. karno, grónkò n; mãżczyzna sortujący ~ki paczétnik m, kòbieta sortująca ~ki paczétnica ƒ ~ bielizny pak piérze, ~ pòcztowa pò-cztowi paczét, wesoła ~ wiesołé, roz-wòloné karno paczkarnia ƒ paczétny môl, paczetow-niô ƒ paczkòwać v paczétowac paczula ƒ bòt paczula ƒ paczuszka ƒ paczétk m paczyć v (deformować, koślawić) kòszlawic, krzéwic / wëkrzéwiac; rzad: paczëc / wëpaczëwac, szpòtawic, defòrmòwac, znie(k)sztôłcac; ew. psëc (psëc sztôłt / fòrmã); w zn. zginać, wyginać: dżąc || lok dżic, wëdżibac / wëdżinac, łãgòwac [òn to kòszlawi / krzéwi / wëkrzéwiô / paczi / wëpacziwô / szpòtawi / defòrmùje / sznie(k)sztôłcô || znie(k)ształcywô / psëje / gnie / wëdżibô / wëdżinô / łãgùje; Ten te bótë tak kòszlawi, że òn je zarô i tak wëkòszlawi. Gò Łãgòwôł swój czij, jaż gò złómił. Ra] paczyć się kòszlawic sã / wëkòszlawiac sã, krzéwic sã / wëkrzéwiac sã, rzad: paczëc sã / wëpaczëwac sã, òd(k)sztôłcac sã / znie(k)sztôłcac sã, defòrmòwac sã; ew. dżąc / wëdżibac sã, robic sã krzëwi, pùklati; o mokrych deskach, wystawionych na słońce: wąbierzëc sã (lok: || bąbierzëc sã || wąbiedrzëc sã || gąbierzëc sã), kòlbierzëc sã, łãgòwac sã || wãgòwac sã, lok: lëgnąc sã, kòpërczec sã; o deskach paczyć się w poprzek, tworząc półkoliste zagłębienia: kòpónkòwac sã {‘kòpónkòwac sã’ - por. kòpónka = niecka; ‘łãgòwac sã’ – por. łãdżi = dżibczi; ‘lëgnąc sã’ in lok. = pol. a) lęgnąć się – zob.; b) pol. przeciągać się - zob.; ‘lëgnąc sã’ – por. ‘lëga’ = pol. nizina; ‘lëgłi’ pol. o terenie: nizinny; ‘wlëgłi’ = pol. wklęsły} [Swiéżé déle, abò czej déle długò leżą na deszczu i słuńcu, to òne sã wąbierzą / łãgùją / kòlbierzą / paczą / krzéwią / wëkrzéwiają / kòpërczą / kòpónkùją. Gò Mòkré desczi (déle) sã łãgùją letkò. Lz Te dwiérze gąbierzą sã. Deska sã łãgùje, czej je mòkrô Te dwiérze sã łãgùją. - Ra Dél lëgnie sã na słunuszkù. Déle sã kòpërczą na słuńcu. Déle na deszczu kòpónkùją sã. Sy] paćkać v pòt péplac, pacanic, klaksac paćkanina ƒ péplanié, pacanié n, péplón-ka, pacónka ƒ padaczka zob. epilepsja padaczkòwy zob. epileptyczny 361 padać - padac. 1. w znacz. ùpadac, przewracac sã, np. Człowiek pôdô czasã na zemiã, ale sã pòdniese. 2. w znacz. zdëchac, np. Jima chòwa czãsto pôdô. 3. ò deszczu, sniegù, plëskù: padac, szlagac (môl.) SY, ewent. ò sniegù: sëpac, walëc, kwaczac lok Sy; ò deszczu: strzic, lôc, chilac [Deszcz / sniég / grôd padô(-ł) całi dzéń. To bądą lëché żniwa, bò to całi tidzéń padô. Sniég sëpie, to padô / wali jaż taczima szëszmieniama. To (ten deszcz) strzëże. Wczora jesz barżi strzëgło. Sy Wejle jak to leje, to jaż chilô całima wãbórkama, richtich òberwanié chmùrë. Gò] Padać często, z przerwami padac tej sej, przepadëwac [Nôlepi wszëtkò rosce, czej to tak przepadiwô, nawetka pôrã razy na dzéń. Gò] 4. Lëstë / jabka / krëszczi / slëwë spôdają / òpôdają. 5. brzôd òpôdô / spôdô. padac, pôdóm, -ôł, padôj, sł., ‘padać, upadać’: To deszcz padô. Lëstë z drzewa pôdają. padać v padac, prëczkòwac, mżëczkòwac, twérowac, żmiôc, chajac, monotonnie padać: kroplowac; uderzać bez przerwy: maczkòwac {‘maczkòwac’ in zob. maczek} [Deszcz maczkùje na òkna. Sy]; {‘chajac’ = pol. a) o śniegu a. śniegu z deszczem: padać; b) uciekać} ; pada deszcz deszcz padô, prëczkùje, mżëczkùje, twérëje, żmi, mżi, monotonnie pada: kroplëje, żart seje [To dzys kroplëje całi dzéń. Sy] pada śnieg sniég padô, parzi, lopi, chajô a. to snieżi, pada grad padô grôd a. to gradëje, czã-sto ~ (prze)padëwac, szlagac, szla-gòtac, ~ (śnieg z deszczem) plëskac, plëszczec, plëzgac, czapac, kwaczac; ew. padac; pada śnieg z deszczem padô plësk a. to plëskô, plëszcze, czapi [Padô plësk, prosto w pësk. Sy], skòń-czyć ~ wëpadac, wëmżëc, wëżmiôc, wëplëszczëc, ~ (o zamarzającym de-szczu) zlodzëc, żłodzëc, ~ w odstã-pach (o deszczu) tãczëc, bydło pada bëdłô pôdô, zdëchô, pada na cztery łapy uchôdô sëchim pãczem ◊ lësa a. wilka ogrôżka trzãse; w piekle jôr-mark; zaraza padô (pada deszcz i zara-zem świeci siońce); zob. paść padalec m slëmiéń, padalc ◊ głôdczi, sëti, tłësti jak slemiéń padalc, -a, m., ‘padalec’: ●jadowiti jak padalc. slëmiéń, -a, m., ‘padalec niejadowity’. padanie n padanié, zwrôcanie, walenién padlina ƒ scyrz m, zdechlëna f,scërzëskò, scërzëszcze n padół m dolë(z)na f; ~ płaczu dolëzna jiwru Padwa fgeo Padówaƒ padyszach m padiszach m pafi int bó! paginacja ƒdr stronowanié n, numeracëjo, paginacëjo ƒ paginować v stronowac, numerowac, paginowac pagòda ƒ pagòda f, indijskô kòntina pagórek pagórk, -a, m., ‘pagórek, wzgórze’: Tam na pagórkach mieszkają Kaszëbi, dołã zôs Niemcë. zob. górka pagórkòwatość ƒ grzëp(k)owatosc, (u)rz- 362 mistosc ƒ pagórkowaty - górkòwati EG, pagórkòwati EG, pnisti SY (= pnący sã pòd górã), np. Bądzemë më jesz długò jachelë pò tim pnistim? SY pagórkòwati, przym., ‘pagórkowaty’: pagórkòwatô òkòlëca. pagórkòwaty ad grzëpòwati, (u)rzmisti, górkòwati, kòsmati {‘kòsmati’ in zob. kosmaty} Na kòsmatim pòlu lëchò sã òrze. Sy]; teren ~ urzmi(z)na ƒ pajac m hómpelman niem.; ew. pajac m [Wëwijô pajama jak hómpelman / pajac. Gò] pająk zool pajk [Sedzy cëchò jak pajk. Ra] pająk m 1. pajk, paji(cz)k m ◊ jesc (mało) jak pajk 2. żirandol m pająkòwaty ad pajkòwati pajda (chleba) - fajt RA, żuchel SY, żuchòlińc (môl.) SY, żugòl (zab.) SY. Cëż të za żuchle walisz, białkò! SY, Czej të twaczé dwa zjész żuchòlińce, tej môsz dosc. SY Chto bë taczé żugòle krojił jak të. SY pajda ƒ gleń, pézôk, fëfel, rzãp, lok pajda (chleba) m pajãczarz m pòt złodzéj od piérze pajãcznica: ~ gałãzísta bòt pajicznik m pajęczy ad pajkòwi, pajiczi (|| lok pajãczi); sieć ~cza pajiczëna f, pajiczô séc, pajiczé jadro; nić ~cza pajkòwa / pajiczô przëdza = nitka) pajęczyna pajiczëna (|| lok pajãczëna || pajczëna Ra), arch lok: paruszëna ƒ [Brzãczec jak mùcha w pajiczënie. Sy] Pajk sedzy na pajiczënie. Ra pak m pëk a. pék m; smarować ~iem pékòwac ◊ trzëmac sã kògòs jak pëk osë (upòrczywie) paka ƒ 1. paka f, bal m 2. sodzô, kluzô, prizô ƒ 3. karno n pakiecik m paczétk m pakiet m paczét m pakłak m wôrp; warpòwé, slédné płótno pakòwacz m pakòwnik, pakôcz m pakować (się) - pakòwac (sã). Ò nieproszonym gòscu, nadchadac przëchadac - òb. przychodzić, przyjść. Wpakować się - wtarmòlëc sã (môl.) SY || wtromòlëc sã EG, przëtarmòlëc sã (môl.) SY} pakòwać v pakòwac pakòwanie n pakòwanié n pakòwny ad rëmny, pakòwny pakòwy ad pakòwi pakt m pakt m, ugòda, zgòda ƒ, dorozmienié, ugôdanié n; ~ o nieagresji ugòda o nieagresji, niénarabczënkù, ~ piãciu mòcarstw ugòda pińc mòcarz-twów paktować - paktowac EG paktować v paktowac, dogadowac sã pakùły pl paklepié n; ew. odpadki wełny, lnu, : klutë, kluntrë pl. ~ do uszczelniania łodzi mãg m pakunek pakùnk pakùnek m pakùnk m, bòrda f, paczi pl; rãczne ~nki rãczné paczi, bagaże pal m pôl, słup, (arch Tr || stołp), rzad kólc m, zgr: pôlëszcze || -skò n; wbić na ~ wcygnąc na kólc, ~ do suszenia sieci ja-drownicaƒ {‘kólc’ = pol. a) pałka, maczuga; b) słup, pal; c) kołek w płocie, sztacheta} 363 palacz m pôlôcz, pòdskôcôrz, kùrzajk m palëpiéck, -a, m., ‘palacz; ten, co pali w piecu; kopciuszek’. W powieści o trzech braciach głupi nazywa się palëpiéckã. (II) [Ceyn] pôlôcz, -a, m., ‘palacz, człowiek palący tytoń’. (II) paladyn m paladina, wòjôrz m palafít m nawòdnica ƒ, nawòdné szëdlëce na pôlach palanka ƒ stołpnica ƒ palant m sp klepatkaƒ, pòdbijôkm; piłka ~owa pùczk pòdbijôka palarnia ƒ kùrzalniô ƒ; ~ kawy brunica kawë palący ad pôlący, kùrzący; ~ca kwestia nëkającô, nieodłożnô sprawa; ~ się pôlący sã; snop ~cej się słomy kùrléwc m [To sã pôlëło, a wiater z kùrléwcama gònił pò wsy. Sy] palba ƒ strzélëzna ƒ pakòwać v pôlcovac palcowy ad palcati, paleczny palczasty ad palcati; kòło ~te palcaté kòło palec pôlc (|| lok palec),, arch bòdél Sy (por. bód, bòdik = róg, różk) [Pòdôj kòmù pôlc, a òn pò całą rãkã sygô. Môsz të dłudżé bôdéle jak złodzéj. Të tima swima bòdélama wëbódł całą czeszéń. - Sy Ùkôzôł na niã wiôldżim pôlcã. Òna mô grëbé, cenëchné, brëdné pôlce. Nacziwôł mù pôlcã. - Ra ]; daj komu ~ a on... dôj kòmù pôlc, a òn zarô bądze chcôł miec rãkã; pòdôj kòmù pôlc, a òn bądze pò twój łokc sygôł (Sy) ~ ser-deczny piestrzińc, sejk m, ~ środ-kòwy (wë)strzédnik m, (wë)strzédny pôlc, ~ wielki palecznik, wiôlgòsz m, wiôldżi pôlc, ~ maly malëczk m, môłi pôlc, ~ wskazujący pòkôzywôcz m, pòkôzywający pôlc, ~ Bòży Bòżi pôlc, biegły w palcach spòsobny w pal(ë)-cach, chòdzić na palcach chòdzëc na czëpkach, na pal(ë)cach, odcisk pal-ców odcësk pal(ë)ców, mòżna pòłi-czyć na palcach mòże pòrechòwac na pal(ë)cach, wyssać z paka ubzdurzëc, zmëslëc so, wësusac z pôlca ◊ miec pôlce smòłą utrzepónë (o złodzieju) [Wszëtkò z palca ten łżéla sobie wësusôł. Sy] Por. paluszek palenie n pôlenié, bùzowanié, balrowanié, skwarzenié n; ~ tytoniu kùrzenié n, ~ kawy brunienié kawë, ~ wzbronione! nie mdze kùrzoné! a. tu sã nie kùrzi! ~ w gardle żgaga f, pôlenié w gardle palenisko w piecu - żôlnica SY, trzón SY [‘trzón’ mô jesz jiné znaczenia - òb. trzon] paleniskò n ogniszcze n, blat, szparét, szpòr, trzón lok {‘trzón. in = pol. a) dno pieca chlebowego = kasz. tło; b) spodnia skórka chleba}, pòdgrôpnik m, żôlnica ƒ paleografia ƒ paleografijo f, znajemnosc stôrëch pismión paleontologia ƒ paleontologijô f, wiédzô o skamiałoscach palestraƒadwòkacëzna, palestra, justicjô ƒ, anwaltstwò n palestrant m jurista, adwòkata m, uczałi w prawie Palestyna fgeo Palestina ƒ paleta ƒpalétaƒ paletka (deska do gry rzutnej krążka) òtlówka f paliatyw m med pòłspòsób, paliatiw m palić (się), płonąć - palëc sã, gòrzëc RA òd HF, gòrac SY, RA (= błyszczeć), np. To gwës te pieniãdze gòrzałë. RA. Na złodzéju skóra gòrô. RA òd CE. To sã swiécy, jaż gòrô. SY Taczi òdżin, że jaż gòrô. SY. [przër. ‘dogòrëwac’ SY - 1. gasnąc, dogasac, dopôliwac sã, np. Òdżin dogòrzôł. SY. 2. ùmierac, ùtëpòwac, np. Nasz tatk ju dogòriwô. SY]. Płonąć - gòrac, palëc sã, swiecëc sã. Przër. spalić się 364 palić v napalać v napôlëwac || -liwac; w zn. mocno palić w piecu: bùzowac, lok: balrowac, glejowac, gluzowac {‘bùzowac’ Sy: a) dorzucać opału do ognia; b) dobrze się palić; c) wiele jeść; d) mocno pukać} [òn napôliwô / bùzëje / balrëje / gluzëje] [Nie bùzuj tak wiele, bò sã piec rozwali. Terô më bądzemë mòglë balrowac (w) piécczi, bò jidze zëma. Më tak nie gluzëjemë jak wa, bò ni mómë wãgla. - Sy]; palëc, pôlã, -ił, palë, sł., ‘palić’: Wilëją Swiãtégò Jana pôlą na Kaszëbach wiôldżé ògnie pò pòlach ë na pagórkach. (II): ●piec pôlony ‘piec ogrzany; piec, w którym się właśnie paliło’: Òn całą noc w pôlonym piecu sedzôł. pôlëc, glejowac, bùzowac , balrowac, lok gluzowac; ~ w piecu pôlëc, bùzowac, balrowac w piecu, piéckù, blace, ~ papierosy kùrzëc, smãdolëc cygaretë, dimkòwac (zadimkòwac) Sy, kwalmòwac, czadzëc, dëmic / smrodzëc cygaretama - Gò ~ kadzidło kadzëc, przeslécac sã, palić się palëc sã, pôlã sã, -ił sã, palë sã, sł., ‘: Mòkré drzewò nie chce sã palëc (nie pôli sã dobrze). Ra pali się! pôli sã! a. odżin!, dobrze sie palić (w wpiecu): bùzowac [Òdżin bùzëje. Sy] robòta pali mù się w rãkù robòta mù jidze od rãczi, nie pali się to sã nie pôli a. to mô czas, słońce pali słuńce brënie, prô, pôli, sëje płomã, pal gò sześć, diabli! niech gò klinë wezną, daj gò klinowi, niech to szwernót weznie, móm namkłé! ◊ na nim sã wszëtkò pôli (szybkò niszczy odzież); pòd nim sã pôli (śpieszy się) palik m pôlëk m, ew. lok: kólc palikòwać v pôlëkòwac, wbijac pôlëczi; w zn. mocować łańcuch bydła do palika wbitego w ziemię: pôlowac, kólcowac, ùwiãzac / ùrzeszëc do pôl(ëk)a / kólca [Më kólcëjemë krowë, tej òne wicy mléka dôwają. Ùrzeszë krowã do kólca. - Sy]; wbić palik wraz z łancuchem i uwiązanym bydlęciem w inne miejsce: przepôlowac / przekólcowac (krowã) [Wez i przekólcuj tã òwcã, bo tam ju żódny trôwë ni ma. Sy] palisada ƒ palisada, ogarda a. ogroda ƒ palisadować v ogrodzëc palisada, palisander m palisander m paliwo palëwò Lz, Gò [Zbiornik palëwa w mòtocyklu / auce, tj. bak.]; por benzyna, olej, ropa, gaz, opał, węgiel, koks paliwò n opôł m; ~ stałe, plynne, gazowe opôł cwardi, rzôdczi, gazowi paliwòda m jarchòla, rozwòlińc, stożoch, plesta m paliwowy palëwòwi Gò [Stacjô || -cja benzynowô / palëwòwô. Zbiornik / zawór (kran) palëwòwi. Por opałowy palma ƒ palma ƒ; ~ mãczeństwa palma mãczelnictwa, ~ pierwszeństwa palma pierszëznë, przédnictwa, dobëcô palmiarnia ƒ palmiarniô ƒ, palmòwi bùdink palmòwy ad palmòwi; P~wa Niedziela Palmòwô Niedzela palnąć (strzelić) palnąc Sy [Scygnął krzos i pôlnął. Sy (krzos - kurek przy broni palnej starszego typu)] palnąć v wpôlëc, strzélnąc, wëniécëc, pôlnąc [Scygnął krzos (kùrk strzélbë) i pôlnął. Sy] ; ~ sobie w łeb zastrzélëc sã, strzélëc so w łep, ~ z bicza pãknąc batigã, ~ kògò wëniécëc, wpôlëc, wczadzëc kòmùs, ~ głupstwò rzec głëpstwò; w zn. pomylić sie, zrobić błąd: , strzélnąc (a. pôlnąc) boka, tj. zmilëc sã, zrobic błąd / zmiłkã, pòpełnic / zrobic głëpstwò 365 , ~ kòmùś słowa prawdy wëniécëc kòmùs całą prôwdã palnik m pôlëdło n, palnik m kuchenka dwu- / czteropalnikowa plôt(k)a dwa- / sztërëpalnikòwô; palność ƒ pôlenié sã n palny ad ts Gò, pôlący; materiał ~ materiôł palny materiał łatwopalny materiôł łôtwòpalny palony ad pôlony palować v stołpòwac, pôlowac, obzowac palowanie n stołpòwanié, pôlowanié, obzowanié n, pôlëzna ƒ palpitacja ƒ klëwa, klepanié serca, palpitacëjo ƒ palto zob. płaszcz palto n wiérzknica ƒ, mańtel m paluch m pôlcoch, palecznik m, pôlcëszcze n paluszek m paluszk, pôlck m paluszeczk, -a, m., zdr. od paluszk, ‘paluszeczek’. paluszk, -a, m., zdr. od pôlc, ‘paluszek’: ●òn je tak wiôldżi jak dzecny paluszk. palusznik: ~ krwawy m bòt palësznica ƒ pała zob. pałka; ~łę (stopień niedostateczny, dwóję) dostać / postawić komu dostac / pòstawic (dac) kòmù dwójã / stãpiéń niedostateczny; kłaść ~łę na wszystko kłasc / pòłożëc lagã na wszëtkò; miec na wszëtkò namkłé, miec wszëtkkò (g)(dzes (vulg dosł. w dupie), òlewac wszëtkò [òn to òléwô]; zakuta ~ zob. głupek pałac królewski - króléwc SY pałac m pałac, palast, dwór m We westrzódkù wsë stoji pałac. Ra; wart Pac ~a, a ~ Paca są so(bie) wôrt, ni mają so nick do wëtikani pałacowy ad pałacowi, palastny, dwórny pałacowi, przym., ‘pałacowy’: wachtôrz pałacowi ‘stróż pałacowy’. pałacyk m pałack, palastk, dwórk m pałać v żôlëc, sëjac, pôlëc, gòrac, płomic {‘sëjac’ in = bùchac cepłã} [Mie głowa tak sëjô, jakbë jem miôł gôrączkã. Òna w piéckù tak napôlëła, że jaż sëjô. Ra]; ~ miłością sëjac mi(e)łotą ~ żądzą, zemstą sëjac chełpizną, mstą, twarz pała skarniô sã żôli, gãba pôli pałający ad sëjący, żôlący, pôlący pałasz m szabla ƒ pałaszować v 1. wëwijac szblą 2. chmòlëc plëkac, tłómic pałąk - pałąg, np. tegò pałąga EG pałąk m pałąg m pałąg, -ãga, m., ‘kabłąk, pałąk, ucho przy cebrze itp.’: Chwôcëła za pałąg ë przëniosła wãbórk do jizbë. pałążk, -a, m., zdr. od pałąg, ‘kabłączek, mały pałąk’. ; ~ resorowy piórowi pałąg, człowiek wyrabiający ~ ki dżibnik, pałãżnik m; najwyższy punkt pałąka przy koszu dzib m lok [Schwacëc kòsz za dżib. Pałąg nôrëchli złómie sã w dżibie. - Sy]. Por. łuk pałąkowaty ad pałãżny, pałãgòwati pałãgòwati, przym., ‘kabłąkowaty, zakrzywiony’: Òn taczi całi pałãgòwati. pałeczkaƒpôłeczkaƒ, czijôszk, bijôczk m; ~ do bãbnienia czijôszk do bãbnieniô, ~ kapelmistrza czijôszk kapelméstra pałka - pôłka EG, skôl [tegò skôla] Sy, bònnik SY [Jak ce òbòniã bònnikã, to të sã jak żaba rozplaszczisz. Jô móm bònnik wiedno pòd łóżkã, bez bònnika nigdë niejdã (nie jidã) spac. - Sy]. Pałka do mielenia tabaki - pôłka do rozcéraniô tobaczi, 366 wiercëpôl, tobacznik, młolôk, mielôk, mielnik, krãcëszk [Jak ce tim mielnikã zadwignã, tej të Pùck ùzdrzisz. Sy] {‘mielôk’ in zob. pogrzebacz, żarna} Pałka bot rogòżëna, pôłka Lz. - Przër. maczuga pałka ƒ pôłka, karkùlëca, pôlnica dãbówka, palëga, karkùlëca, laga ƒ, kramólc, skôl, kólc, krëkùlc, mielôk, palcôter m [ Sprac kògòs lagą. Chto wié, gdzeż je mòja laga? Kólce wiészają krowóm i òwcóm, żebë nie lôtałë. - Sy]; szalona~ szôl m; ~ do miele nia tabaki tobacznik, mielôk, młolôk, mielnik, krącëszk m, ~ szerokòlistna bòt doktarzkô a. wòdnô baszka pałka szerokolistna bot rogòżëna [akc. –gò] Sy pałuba ƒwòznô deka pamflecista m pòdkòrbiajk, pamflétnik m pamflet - ts. EG, ewent. paszkwil EG pamflet m pòdkòrbiónka, pamfléta ƒ pamiątka - ts., np. Ju ni ma na swiece zakątka, gdze bë nie òsta pò nas pamiątka. DH. Zgùbiła jem szpilkã òd włosów, co prôwda to je małô ùrónka (zgùba), ale dlô mie pamiątka. SY Jô chcã ji pòdarowac na mój złoti zégark, to dlô ni bądze pò mie fëjnô pamiątkã. EG W znacz. znak, szlach, pòòstałosc pò czim - pòmión SY, np. Pò nich ju ani pòmiónu nie òstało. - Przër. wspomnienie, ślad, zabytek pamiątka, -czi, ż., ‘pamiątka’: Na pamiątkã tegò cëdu wëstawilë pòtemù na tim môlu wiôldżi kòscół. pamiątka pamiątka; na pamiątkę na wdôr neol pamiątka ƒ wdôr, wspòmink m, pamiątka f; na ~tkã na wdôr, na pamiątkã, na pamiątkowy - pamiątkòwi, np. Ksądz pò swòji primicji rozdôwôł pamiątkòwé òbrôzczi.pamiątkòwy ad pamiątkòwi, wdôrny, wdôrzający, wspòminkòwi; kòlumna ~wa pamiątkòwi stołp, medal ~ pamiątkòwô medala, tablica ~wa pamiąt statkòwô tôfla, tôblëca pamięć pamiãc; ku pamięci na wdôr neol Tr? Mający dobrą pamięć, pojętny, łatwo uczący się spamiãtlëwi || spamiãtny (môl.) SY. Por. pojętny pamięć nieulotna inform nieùlotnô pamiãc (Rkj) pamiãc, -ë, ż., ‘pamięć’: Jô móm dobrą pamiãc. Òna ni mô nijaczi pamiãcë. pamięć ƒ môg, wdôr m, pamiãc, pamiãtlëwòsc ƒ, pamiãtanié n Łżéla mùszi miec dobrą pamiãc. Sy ; jeśli mnie ~ nie myli jele mie pamiãc nie mili, być zakòchanym bez ~ci bëc za nią, jakbë mia zadóné, dla ~ci na wdôr, dlô pamiãcë, do merkaniô, merkù, na ~ z głowë, z pamiãcë, zachòwać co w ~ci otrzëmac cos w głowie, w pamiãcë, bëc pamiãtlëwi, utrwalić się w ~ci umòcpangernic sã w pamiãcë, to mi wyszło z ~ci to mie wëlecało z głowë, dziękùjã za ~ dzëkùjã za wdôr, za pamiãc, uwiecznić czyją ~ uwiecznić, uwiekòwac, ustalatnie kògòs pamiãc, za ludzkiej ~wci za lëdzczi pamiãcë ◊ miec kùrzą pamiãc (o słabej pamiãci) pamiãtać pamiãtac, -óm, -ôł, sł., ‘pamiętać’: Jô to długò pamiãtôł, ale w kùńcu jô to zabéł. v wdôrzac, pamiãtac, mëslëc, bôczëc; ja o tym ~tam jô o tim mëszlã, pamiãtóm, ~taj o mnie! wdôrzë mie! mëslë o mie! pamiãtôj o mie!, ~ o sobie mëslëc, pamiãtac o se, odkąd ~tam jak le so wdarzëc mògã, jak le mòja pamiãc sygô, nie ~tam jegò słów nie przëbôcziwóm, nie wdôrzóm so, nie pamiãtóm jegò słów, o ile ~tam jele so przëbôcziwóm ◊ miec rozëm mechã obrosłi (nie pamiãtać) pamiãtlëwi EG, spamiãtlëwi (w 2 znacz. = pòjãtny) SY, np. Pón Bóg nie je pamiętliwy rëchlëwi, ale spamiãtlëwi. SY 367 pamiãtnik m pamiãtnik, dniewnik, wspòmnik m pamiętny pamiãtny, przym., ‘pamiętny’: To mdze pamiãtny dzéń w mòjim żëcu. - pamiãtny EG, np. To béł pamiãtny dzéń, czej sã zaczãła wòjna, bò...pamiãtny ad pamiãtny, pamiãtlëwi; ~ dzień pamiãtnica f, pamiãtny dzéń pan - pón, np. tegò pana. Jesz je Pón Bóg w niebie. Do Pana Bòga... Przódë do pana (dzedzëca, szlachcëca) abò do ksãdza mówilë: jegòmòsc. EG (òd; SY). Jô nie jem niżódnym panã, gadôj do mie: të. EG Ach Panie, wezce mie ju do sebie, bò... EG Chłop jak snop, pón jak zbón. Ra; panëszk, -a, m., zdr. od pón, ‘pan, panuś’: To béł dobri panëszk. pl: panowie; ew. o panu i pani (dawniej o szlachcie): państwò [‘Miãso dlô państwa, gnôtë dlô czeladzë. Ra]; jaki ~, taki kram jaczi pón, taczi króm (Ce) pan m pón, wasta m, Wë; ~ domù pón chëcze, môla, P~ Bóg Pón Bóg, być swòim własnym ~em bëc sóm sobie panã, , co ~ ówi? co Wë gôdôce? ~ młody na(ł)ożeni, żeńbiôrz, kawalér nawòżeny, -égò, m., ‘pan młody, narzeczony’: Nawòżeny przëstąpił do wôłtarza. ●jemù sã wiedze jak nawòżenémù. Przysł. Zeszlë sã rôz dwaji nawòżeny (nawòżeniowie). nawòżéńc, -a, m., ‘narzeczony, pan młody’. Ob. nawòżeny. (II) panoszec, -ejã, -ił, sł., ‘panoszeć, hardzieć, robić się panem’: Przëszedłszë do majątkù, znôjma panosził, a terô ze mną nie chce gadac. panów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘panów’: To béł panów pies. Na panowëch niwach. Za panowé dëtczi. pón, pana, m., 1. ‘pan’: To je pón Francëszk Janta-Pôłczińsczi ‘Franciszek JantaPołczyński’; pón szkólny ‘nauczyciel’; Pón Jezës; Pón Bóg. Jô panu nieco pòwiém ‘ja panu coś powiem’. Zaniesë to panowi ‘zanieś to panu’. Z panã Bògã! Ó panie! Kòchóny Panie! (II): 2. ●młodi pón ‘pan młody, nowożeniec’. panaceum n oglowi spòsób (na wëlékarzenié), panaceum n panama ƒ kłobùk panama m pancernik m pancernik m pancerny ad pancerny, pancerowi; pòciąg wspòmink ~ pancerny cug pancerz m pancer m; ~ pòkładowy pòsadowi pancer, dolna czãść ~a krokówc m Pandora ƒ Pandora ƒ; pùszka ~ry biksa Pandorë panegiryczny ad wëchwôlający panegiryk m wëchwôlającé pismò, mòwa panegirysta m wëchwôliwôcz m panek m pónk, panëszk, pańc, wastk m pónk, -a, m., zdr. od pón, ‘panek, półpanek, ubogi panek’półpónk, -a, m., ‘półpanek; niby szlachcic, niby gbur; szlachcic zubożały’: Lepszi gbùr jak héwò taczi półpónk. panewƒ1. panewkaƒ2. bùska = biksa ƒ panewka ƒ1. môłô panewka 2. òsnô bùska; spalić na ~wce spòwiedzec pangermanizm m pangermanizna ƒ pangermański ad pangermańsczi, mańsczën pani - ts. EG, np. Pani z miasta, dupa z casta. EG Jô panią skądkas znajã, le tak terô zarô ni mògã na panią wlezc. EG (òd: SY) Mòja pani prosëła, żebë waspani bëła tak dobrô, a pòżëcza ji miech, żebë mòja pani sã mògła przëkrëc, bò to deszcz padô. EG 368 (òd: SY) Z ni je terô wiôlgô pani stónô, a tak to le bëła takô... EG Jô bë sã chcôł pani spëtac, czë... EG Tam te dwie panie tak ze sobą rozmôwiałë, a jô... EG pani ƒ pani, wastnô, dama ƒ, Wë; ~ domù pani domôcégò, ~ dobrodziejka łaskòwô pani, udawać wielką ~ą miec sã za wiôlgą panią, złośl ósmôkòwô pani, czy ~ jedzie z pòwrotem? czë Wë jachôce nazôt? panëszka, -czi, ż., ‘pani, paniczka’: Panëszka szła na niwë ë pilëje lëdzy ‘pani poszła w pole i pilnuje ludzi’. Mòja złotëchnô panëszkò! panin, przym., ‘panin’: z paninégò rozkazu; w paninym łóżkù. panic(z) - pańc SY || panic Lz, np. Ti pańcowie na królewsczim dwòrze... EG (òd: SY) panicz m pańc, pańck, paniczk, panëlk m panic, -a, m., ‘panicz’: ●szëkòwny jak panic. Ob. pańc. pańc, -a, m., ‘panicz’: Pani z pańcã przëszła do naju. Taczi pańcowie krëpów nie jôdają ‘tacy panicze nie jadają kaszy’. Uw: W okolicy Żywca słyszałem formę paniec, pańca. paniczk, -a, m., zdr. od panicz, ‘paniczyk’: Naszi paniczkòwie w karczmie sedzą, gòrzôłkã piją. Mój paniczkù! paniczyk (zgardl.) - panëczk EG || paniczk EG paniczny ad paniczny; ~ strach paniczny, wiôldżi strach panienka - òb. panna panienka ƒ panienka, panulka, panëszka, jakòszka, wastka, brutuszka ƒ panienka, -czi, ż., zdr. od panna, ‘panienka’: Baro miłô panienka. panieński ad dzéwczëcy, jakòszny; wianek ~ jakòszny wiónk, w stanie ~ńskim za dzéwczëca panieństwò n dzéwczëcëzna, dzéwczëcosc, jakòsznota ƒ, dzéwczëctwò n; pòzbawić ~ństwa odjakòszëc, wëzbëc dzéwczëctwa ◊ wzyc wiónk a. skazëc dzéwczã a. zerwac dzéwczëcy kwiat panika - òb. popłoch, przestrach panika zob. popłoch paniusia - paniusza EG pannna 1. panna Gò, zdr. panienka EG, brutka (niem.) EG, zdr. panienka EG, wëkwitnica [akc. –kwit-] [Nie bądã ce słëchała, bò jesz twòją czôpnicą (białką, żoną) nie jem – rzekła brutka do kawalera. Czejże të sã òżenisz, wëkwitnico? Ni mògã sã nazdrzec na tã wëkwitnicã. – Sy]. Stara p. - kòkwa (môl.) SY, kùczepa SY [‘kùczepa’ (niem.) HPT]. [Òni mają dwa dzéwczãta, a to są ju taczé pannë do żeńbë. EG Takô wiôlgô panna të jes, a takô łaszczëwô (przëmilnô). SY]. - Przër.podlotek. 2. ~ wodna zob. nimfa panna ƒpanna, panulka, panëszkaƒ, dzéw czã n, dzéweczka ƒ; ~ na wydaniu do mãżnô, na(ł)ożeniô, żeniôrka ƒ, dzéwczã zdatné do żeńbë [Żeniôrków we wsë je dosc, le jich nicht nie chce. Sy], stara ~ ajkùla, bacza, klukawica, kòkwa, krëszka, not(k)a, łãpa, përa, knëraƒ panna, -ë, ż., ‘panna’: ●skôcze jak panna w tuńcu; czerzwieni sã jak panna. , zostać starą ~ną ostac ajkùlą, baczą, klukawicą, stôrą panną ◊ złośl ostac stôra bëką, krëszką; zniesc jaje Òstac sedzec na klepiskù (òstac stôrą panną). – Sy , ~ bez pòsagù gòlëca f, skajca bez spòsobù a. przëdôcë,; ~ młoda skajca, na(ł)ożeniô, nażeniô, brutkaƒ pannica ƒ brut(usz)ka, panulka ƒ, dze-wùs m panoplia ƒ całowné uzbarnienié wòjarza 369 panoptikùm n panoptikùm n, wëstôwk apartnosców panorama ƒ panorama ƒ, krãgòbrôzk panoramiczny ad panoramòwi, panoramny, krãgòbrazny panoszyć się - panoszëc sã EG, rozkrzeszczac sã SY (= dosł. ò krzach: rozrastac sã)panoszyć się panoszëc, paniowac, pańsz-czëc, bùsznic, rozsôdac, rozkòscérzac sã, dôwac od se, miec sã za cos panoszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘panoszyć się, być hardym’: Òn sã panoszi, òn sã spòlasził ‘panoszy się, spolaczał’. Nie panoszë sã tak strodze! panować v panowac, rzãdzëc, gòspòdarzëc, królowac, wastowac [òn panëje, ò panowôł, òni panëją; Nie lubiã do nich jic, bò tam taczi pòsep (smùtk / pòsãpnosc / kòmùda) panëje. Tam (w Darmacji) nie bëło pieniãdzy le panowa darmòwizna. - Sy]; ~ nad sobą panowac nad sobą, trzëmac sã, ~ nad czym trzëmac nad czims górã, pa~ nowac nad czims, przestać ~ wëpa-nowac, wërządzëc, wëgòspòdarzëc, wëkrólowac Przër. królować, dominować, rządzić, istnieć panowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘panować’: Të ni môsz nade mną panowac. Za panowaniô césarza Titusa. Czej na drożëzna panowa na Kaszëbach. panowanie panowanié Gò [np. Pón swòjim panowanim òbjimô wszechswiat. Gò bibl] panowanie n panowanié, rządzenié, gò-spòdarzenié, królowanié, wastowa-nié, arch państwò n [Naszi biédë mdze dłëżi jak jejich państwa. Ce, Ra Pòd carsczim panowanim. Ra] pantalony pl bùksë, pantalónë pl pantałyk: zbić z ~u zdostac z równowôdżi pantarka ƒ zoo perliczka ƒ panteista m panteista m panteistyczny ad panteistny panteizm m panteizna ƒ panteon m panteón m, môl sławë pantera zool ts. zdr. panterka pantera zob. lampart pantofel - bócëk. Kobieta trzymająca męża pod pantoflem - òb. babsztyl pantofel m 1. wstãpka || stãpka || żart sztãpka, czómpa, trãpta, szlora f; ew. w zn. kapeć: kapioszka, jizbówka ƒ; pl: wstãpczi || stãpczi || żart sztãpczi, czómpë, trãptë, szlorë, jizbòwé pantofle; żart kòcé łapczi; zob. kapcie, laczki; 2. bót m; ~ drewniany (laczek) kòrka ƒ, kòrcëszcze, kòrcëskò n, ~ lakierowany lakòwi, laké-rowóny bót, ~fle spòrtowe szpòrtowé bótë; wziąć męża pod ~ òbùzdac / òbùzdzëc {‘òbùzdac’ / ‘òbùzdzëc’ dosł. nałożëc ùzdã kòniowi – zob. okiełznać} [Jô sã nie dóm òbùzdac. Niebòszczëka òna òbùzdzëła, ale mie òna tak chùtkò nie òbùzdzy. - Sy Trzëmac kògò na tidrze. Jem dosc stôrô, a wa mie chceta jak kòzã trzëmac na tidrze. Òn je na tidrze (pòwrózkù) ù swòji białczi. - Sy]. ; być pòd ~flem bëc czitlőnã, babùlą ◊ jegò białka nosy bùksë; chtos czitle a. spódnik nosy; bëc na tidrze; ona mô te lécczi a. tã uzdã. Por. buty, kapeć, laczek pantofelek m bócëk m; ~ balowy balowi bócëk pantoflarz m 1. czómpòwnik m 2. czitlóna, babùla m; trzymać męża pòd ~flem – zob. pantofel pantoflowy: pòczta ~flowa klapë pl ◊ wieskô pòczta pantograf m tech pantograf m, statk do céchòwani pantomima ƒ pantomima ƒ panujący ad panëjący; dom ~ panëjącô chëcz a. rózga panowników pański ad pańsczi; Pański Bòżi, Pańsczi; „oto Słowo Pańskie / Boże” to je słowò Pansczé / Bòżé; Wieczerza ~ska Swiãtô Wieczerzô 370 pański ad pańsczi; Pański Bòżi, Pańsczi, Wieczerza ~ska Swiãtô Wieczerzô; ~kie oko konia tuczy pańsczé òkò w kòżdi nórt zazdrzi Sy pańsczi, -kô, -czé, przym., ‘pański’: Mòdlëtwa Pańskô. Pò pańskù. To są dëcht pańsczé wëmësłë. Pańskô łaska jezdzy na pestrim kòniu. Pańsczé òkò kònia tëczi. Przysł. [Ceyn] Chłopsczi rozëm – pańsczé szczescé! Ra; z pańska, przysł., ‘z pańska’. państewko n państewko n, krôjik m państewkò n krôjik m, państewkò n państewkò, -a, n., zdr. od państwò, ‘państewko’: Do césarstwa niemiecczégò nôleżą różné môłé państewka. państwo n 1. państwo n; ~ młodzi państwò młodi Gò, na(ł)ożeni pl, młodô pôra, ti młodi, młodo-żeniałi pl 2. państwo n, krôj m; ~ lenne państwò lenné Gò, podléżny krój Tr; ~ demokratyczne demòkraticzné państwò; ~ ludowe lëdowé państwo; głowa ~stwa głowa (a. szef / przédnik) państwa / kraju państwò n 1. wastwò, państwò n Miãso dlô państwa, gnôtë dlô czeladzë. Ra panów, owi, -owô, -owé, przym., ‘panów’: To béł panów pies. Na panowëch niwach. Za panowé dëtczi. państwò, -a, n., 1. ‘państwo (Staat)’: mòsczewsczé państwò; w państwie prësczim, 2. ‘państwo, pańskość’: ●Chòrëją na państwò. 3. ‘państwo (pan i pani)’: Pùdã do naszégò państwa. Mòscëwé Państwò! - Ra ; ~ młodzi na(ł)ożeni pl, młodô pôra, młodo-żeniałi pl 2. krôj m, państwò n; ~ lenne pòdléżny krój, ~ ludowe lëdowé pań~ stwò, głowa ~stwa przédnik kraju państwowość ƒ państwòwòsc, ewent państwòwiznaƒ państwòwòść ƒ krajowizna, państwòwiz-naƒ państwowy ad państwòwi, ewent krajowi; budżet ~ państwòwi / krajowi bùdżet; pożyczka ~wa krajowi pożiczk, urząd ~ krajowi ùrząd państwòwy ad krajowi, państwòwi; bùdżet ~ krajowi bùdżet, pieniãżny ustôw, pòżyczka ~wa krajowi pòżiczk, urząd ~ krajowi urząd pańszczyzna ƒ szarwarkowizna, paniczëna Sy, pańszczëzna Ra ƒ, szarwark m. - Przër. szarwark pańszczëzna, -ë, ż., ‘pańszczyzna’: W dôwnëch czasach chłopi mùszelë robic pańszczëznã. pańszczyzna ƒ szarwarkòwizna, paniczëna ƒ, szarwark m pańszczyźniany ad szarwarczny, szarwarkòwi, paniczny; chłop ~ szarwarczik, panicznik, szarwarkòwnik m, ludność ~źniana paniczëna ƒ, szarwarkowi lëdze pańszczyźniany ad szarwarczny, paniczny, szarwarkòwi; chłop ~ szarwarczik, panicznik, szarwarkòwnik m, ludność ~źniana paniczëna ƒ, szarwarkòwi lëdze papa m 1. òjc, tata, zdr. tatk, papaszk m; 2. pap m; 3. munia, flaba ƒ papa m 1. ojc, tatk, papaszk m 2. pap m 3. mùnia, flaba ƒ papier m papiór m; ~ listowy papiór do pisaniô; ~ śniadaniowy papiór do òwijaniô sztulów / jedzeniégò, papiór sniadaniowi; ~ rysunkowy papiór do céchòwaniô, ~ higieniczny higeniczny / toaletowi / usôdkowi papiór, ~y wartościowe wôrtoscowé papiorë, ~ liniowany linkòwóny, réżkowóny papiór; bristol bristol; ~ milimetrowy papiór milimétrowi papier m papiór m; ~ listowy papiór do pisaniô, ~ rysunkòwy papiór do céchòwaniô, ~ higieniczny usôdkòwi papiór, ~y wartościowe wòrtné pa-piorë, ~ liniowany réżkòwóny papiór; ~ ścierny szmërgel m; ew. papiór scérny; ew. niem. zandpapiór m [Szmërglã szorëją topòrzëska, grablëska, szëflëska (sztilë òd topòrów, grablów / szëplów), żebë bëłë głôdczé. 371 Òstrzëc so jãzëk na szmërglu (ò òstrim, cãtim jãzëkù.) - Sy] papiór, -oru, m., ‘papier’: To wszëtkò bëło na tim papiorze napisóné. Skùpiają stôré papiorë. papiórk, -a, m., zdr. od papiór, ‘papierek’: Docz të mie dôł ten papiórk? papierek m papiórk, rzesz m, banknota ƒ papiernia ƒ papiérniô f, fabrika / wëtwórniô papiora || -ru papiernia ƒ papiérniô f, fabrika papiora; papiorowi, przym., ‘papierowy, papierzany’: pieniądze papiorowé. Ra papiernictwò n fabrikòwanié papiora papiernictwo n fabrikowanié / produkcjô / wërób papiora miazga papiernicza papiórowô || papiórnô mùżdżówka; papierniczy ad papiorny; przemysł ~ pa-piornô industrëjô papierniczy ad papiorny, papiorowi; przemysł ~ przemësł papiorowi / papiorny ~ papiernicze / piśmienne / biurowe materiałë / artikùłë || -tikle papiórowé / pisemné (a. pismienné / pismieniowé) / biórowé; papiernik m fabrikańt, hańdlôrz papiorã papiernik m 1. fabrikańt - producent papioru; 2. hańdlôrz papiorã) papieros m cygareta ƒ papieros m cygareta ƒ, pl cygaretë, zgr. cygarecëska; lufka do ~sów szpëc do cygaretów, fifka papierośnica ƒ cygaretnica ƒ papierośnica ƒ cygaretnica ƒ papierośnik m cygaretnik m papierowy ad papiorowi; pieniądz ~pa-piorowé dëtczi, pieniãdze papierówka ƒ wczasné jabka papiorówka, papieski ad papiesczi, papieżny papieski – papiesczi Gò pôpiesczi, -kô, -czé, przym., ‘papieski’: wòjskò pôpiesczé. papiestwò n papieżëna ƒ papieżstwò Gò pôpiestwò, -a, n., ‘papiestwo’. papież m papiéż || lok pôpiéż m, ojc swiãti [tegò papieża; Papiéż Jan Trzëdwadzesti. Bëc w Rzimie, a nie widzec papieża. Sy]; sprawòwać urząd ~ża papieżowac [Leòn Trzënôsti baro długò papieżowôł. Sy] pôpiéż, -eża, m., ‘papież’: Pôpiéż je nôwëższą głową kòscoła katolëcczégò. ●mądri, swiãti, nieòmilny jak pôpiéż. Ra papiloty - papilotë (pòl.) EG. Np. Òna so włosë nakrącëła na papilotë. Przódë sã robiło papilotë ze stôri gazétë. EG papilot m papilota ƒ, ~ty (kołki używane do kręcenia włosów) pl tëblë ( lok || té- || tu-) [Mùszã sobie włosë na tëble zakrãcëc, bò mie tak lëchò leżą. Sy] {‘tébel’ – zob. kołek} papinek m pépczoch, łamisz, pieszczk papinkòwaty ad wëpépkóny papista m papista, papieżnik m 372 papka ƒ papka ƒ || papk m [Chcesz të chleba z blutką? –Blutworztë jô nie jém. – A mòże zjész përznã zôcérczi? – Paczérczi jô nie jém. – A cëż të, ù diôchła jész? – Papk. Gò]. Por. kleik papkòwaty ad papkòwati papla (czł. gadatliwy a. nie umiejący dochować tajemnicy) czł. nie umiejący dochować tajemnicy: rozplestańc, pleskòt m, papla m/f [Rozplestańcowi lepi ò tim nie gadac, bò òn to zarô rozpleszcze. Pòwiém tobie, bò wiém, że nie jes papla. - Sy]. Por. gadulski pépa, -ë, m. i ż., ‘papla, gaduła’: Ten pépa wszëtkò wëgôdô, co mù le pòwiész. paplać v plesc, pleskòtac, pleszczëc, pleskac, gadac trzë pò trzë, trzepòtac, szczebielëc, szlabrotac, gãstolëc; rzad lok: kôrkòtac, paplac, përotac, pëdrotac, żabrotac, paprotac, bablotac, jazgòtac, feflotac, pùszczac słowa na wiater SY, brãtolëc (môl.) SY Plestac krëpë z bùlwama (gadac bële co). Sy {‘szlabrotac’ - ò kaczkach: czapac dzëbą w mùle; ‘kôrkòtac’ – ò kùrach: kôrkac, skrzeczec} [Co të tam plecesz / pleszczesz / pleskòcesz / pleskôsz / szlabrocesz? Gò Pleszcze, jakbë mù gapa mùsk wëżarła. Ten stôri Gafka, czej ten do nas przińdze, to òn brãtoli ë brãtoli, to ni mô ani rãczi, ani nodżi, nicht nie wié, co òn chce.. Jô na wiater słów nie pùszczajã || pùszczóm, le kòżdé słowò rzeszotëjã (= dobiéróm òstróżno). Chtos kôrkôł, że të sã żenisz z Pawłã... Lëdze kôrkòcą, a nie wiedzą co. – Sy: Òn tak bële co paproce. Wa bë tak paprotała do kùńca swiata. Paproce jak papùga.- Ra]. Por. bredzić, gadać, ględzić pépac, -óm, -ôł, sł., ‘paplać’: Co òna pépa? ‘co ona paplała?’. Òna tak pépô bële co ‘ona tak gada byle co’ paplanina - pleskòtanié || pleskanié EG || pleszczënë EG, szlabrotanié EG, szlabrot SY [ w 2 znacz. ‘szlabrot’ = pòl. gaduła - òb.].Np. Ten człowiek mie zamãczi tim swòjim szlabrotã (szlabrotanim, pleszczenim || pleskòtanim - EG) SY Kòmù bë sã chcało wiedno taczich pleszczënów słëchac. EG [np. Ale ne słowa wëdôwałë sã jima pleszczënama i nie delë jima wiarë.]- Przër. brednie, ględzenie paplanina zob. brednia, gadanie, ględzenie, jazgot paprać (się) pòt péplac, zobòtac, oëblac, bùlbrotac (sã); ten, kto paprze (się) pépla, péplot, zobòt, bëblot, bùlbrot m papranie n, ~ranina ƒ péplëna, ƒ, péplota-nié, zobòtanié, bëblotanié n; w zn. robota w polu podczas niepogody: papranina f paprochy pl (to, co się naprószyło) parzënë [akc. pa-] arch pl [Wëjim z tegò mléka te parzënë. Sy] paproć ƒ bòt parpac, parparc, parpòcƒ paproc, -ë, ż., ‘paproć’: lëst paprocë. Òna szuka kwiata òd paprocë. Ob. paparc paprocëna, -ë, ż., ‘łodyga paproci’: Légł na paprocënie. paprotka: ~ słodka bot miodny kòrzónk, miodnô parpac [Miodny kòrzónk temù sã tak nazéwô, bò òn mô miodnawi (słodkawi) kòrzéń. Sy] {kasz. ‘paprotka’ = pol. bot. rokiet pierzasty} papryka ƒ paprika ƒ papuć zob. kapeć papùga ƒ papùga ƒ papuga zool papùga Paproce jak papùga. Ra papùzi ad papùgòwi papùżka ƒ papùżka ƒ papużka zool papùżka para - 1. pôra zdr. pôrka, dwòje - EG. [Jô le gò tak wzãła na szôl (òb. wabić), ani jem 373 nie mësla(ła), żebë z nas czedës bëła pôra. Sy Jima sã ùrodzëła pôrka / òni mają pôrkã (tzn. dwòjôczczi, knôp i dzéwczã). Gò]; Ropa sã ùnôsza nad grôpã ‘para się unosiła nad garnkiem’. Ropa jidze z wòdë. - Ra ~ wiader a. koszy niesiona na „szchaniach” , tj. drewnianych nosidłach a. w rękach dracht m [Nie niesë wicy bùlew, trzë drachtë starczą. Halôj mie dracht wòdë. Sy] - Przër. parzysty. 2. para wodna - para Sy, Gò, Bù, ropa Gò, ewent. dôka; [np. Òtemknijta òkna, co ta para / ropa wëlecy. Nie pùscëc parë z gãbë. Lepi tã parã òstawic na gòrącą strawã (lepi nie gadac za wiele). – Sy Ten gãsti dim to bëła mòja cepłô para, zmiarzłô w tim zëmnym lëfce. Bù „Lifringa swini”] – por téż: parowniô Sy = czôrnô kùchniô, bakùz; por. opary para ƒ1. pôra, zdr. pôrka pôra, -ë, ż., ‘para, dwoje’: Pierszô pôra lëdzy, to bëlë Adóm ë Éwa. Piérwi diôbeł pôrã lëdzy [skòrzni] zedrze, niżlë pôrã lëdzy do grëpë dostónie. Przysł. [Ceyn] To kòsztëje pôrã złotëch. ; ~ małżeńska żeniałi, pôra żeniałëch, chłop z białką, mtoda ~ młodô pôra, kawalér z bùrtką, na(ł)o-żeni pl, chòdzić ~mi chòdzëc pôrama, chôdac w pôrach, nie do ~ry nie je do pôrë, dobrać do ~ry spôrowac, skùro-wac, kòpërlëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘łączyć się, kojarzyć się, parzyć się’: Biéda z Jãdzą sã kòpërlą ‘Bieda łączy się z Jędzą, tj. Bieda z Jędzą chodzą w parze’. Przysł. [Ceyn] (II) dobrany do ~ry spôrowóny, iśé w ~rze jic w pôrze 2. ropa, para ƒ [Jak para z kòcełka, tak dôka sã pòdniosła z łąk. Lz Jôd (drobny grôd) to je para zmiarzłô pòdczas mrozu. Sy]; całą siłą ~ry całą mòcą, nie śmiał pary z ust pùścić nie wôżił sã gãbë otemknąc a. on ani mùk parabòla ƒ 1. parabòla ƒ 2. jinoskarniô ƒ, przërównanié n parabòliczny ad 1. parabòlowi 2. jinoskarny, przërównóny parać się 1. zajëmac sã, zajimac sã / trudnic sã czim; ew. sprawiac cos / kògòs; żart: bawic sã w cos; 2. drëszëc sã parada ƒ parada, widzałosc, pómpa ƒ; głowa od ~dy słabô, pùstô głowa, wleźć kòmù w ~dã przińc kòmùs przéką ◊ parada, móda grzeje (marznąć dla elegancji) paradny ad paradny, widzałi, oczny, pëszny, apartny; on jest ~! on je apartny! paradoks m paradoks m, dba procëm zdrów rozëmòwi paradoksalny - ts. EG paradoksalny ad paradoksowi, procëm zdrów rozëmòwi paradować v statkòwac, przeslécac sã, paradowac paradowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘paradować’: ●paradëje w tëch ruchnach jak jakô szlachcónka. (II) [Hilf] paradyż m rôj, paradiz m parafia ƒ parafiô ƒ [Jaczi ksądz, takô parafiô, a jakô parafiô, taczi ksądz. Sy] parafijô, i, ż., ‘parafia’: Nasza parafijô mô przez òsmë tësący dësz. parafijka, -czi, ż., zdr. od parafijô, ‘parafijka’: môłô parafijka. 374 parafialny ad parafialny, parafiowi parafijalny, przym., ‘parafialny’: kòscół parafijalny; wëdatczi parafijalné. ; wieś ~na kòscelnô wies, gmina ~na parafijôƒ parafíanin m parafión m parafijón, -a, m., ‘parafianin’: Zeszło sã czile parafijanów ë tak sã dogôdelë, jeżbë zarô jic do ksãdza. parafianka ƒ parafiónka ƒ parafijónka, -czi, ż., ‘parafianka’: To je nônôbòżniészô parafijónka. parafiański ad małomiastny parafiaństwò n małomiastnosc ƒ parafiańszczyzna ƒ małomiascëzna ƒ parafinaƒ parafina ƒ parafować v parafowac, pòdpisowac parafraza ƒ parafraza ƒ, przesztôłcenié n parafrazować v parafrazowac, przesztôłcac paragraf m paragraf m Paragwaj m geo Paragwaj m paragwajski ad parag-wajszczi paralela ƒ paralela ƒ; przeprowadzić ~lã przerównac jedno z drëdżim paralelny ad paralelny paralityczka ad rëszony paralityk m rëszony paraluszã paraliż m paralusz a. paralisz m {‘paralusz’ = parala, paralk, paraluch, złi dëch, diôbéł; por. paralusznik = niegòdzwc; parala in = natrzasélc, naczidlôk} paraliżować v paraluszã rëszëc paraliżująco adv paraluszno, rëszącë; dziatać ~ paraluszno, rëszącë dzejac parantela ƒ krewiństwò n, krewnosc, parantela ƒ parapet m oknica f, oknownik m parasol szorëm, parasón || parasol Sy parasol m deszczownik, szorm m parasolka ƒ słuńcownik, słuńcowi szorm ◊ żart kòcé niebò parasolnik m fabricznik, fabrikańt szormów parawan m òdgroda ƒ; ew. ścianka ze słomy chroniąca od wiatru / deszczu: cyszónka, cyszokôpa, schróniô, zôstawa, zaszczit, lesëca f [akc. na pierszą szlabizã] {‘lesëca’ in = pol. przenośny płot, którym odgradzają owce na pastwisku [Òwce są w lesëcach. Sy]} [Schòw sã za schróniã. Za tą zôstawą wiater nóm g... zrobi. - Sy] parcela ƒ parcela f, plón m parcelacja ƒ parcelacjô ƒ parcelacyjny ad parcelacyjny parch m parch m, parchnica, parchawica ƒ; parch2, -ù, m., 1. ‘parch (choroba owiec i ludzi)’: Òna mô parchë. Parchã lecy ‘czuć od niego parchy, a może: żydem trąci’. 2. ‘przezwisko na żydów’: Parchòwi nosy wòdã. Pùdzesz të parchù!. Używa się także tylko w l.mn. w pierwszym znaczeniu. ~kòński kóńsczi lësziń, parch, 375 swôrb, zarazić się ~em zarwac parch, oparchniec, pòkrywać się ~em parchniec parchaty zob. parszywy parcianka ƒ part, warp m parciany ad parcany, warpòwi; parcany, przym., ‘parciany, z grubego płótna zrobiony’: Òni nawet w swiãto przëòblokają parcané bùksë. Parcanô szlachta ‘szlachta zagonowa, chodaczkowa’. ~na czãść odzieży parcónka ƒ, ~ne spòdnie parcónczi pl, parcané bùksë parcie n piercé, cësnienié n, nëkanié na bùten parcieć v przec, parszczec, gnic pardon m przebôczenié, darowanié n; bez ~u bez miłoserdzégò, nieustãpno pardwa ƒ orn pardwaƒ parę - pôrã || (môl.) pôrë EG, czile parã prn pôrã; za ~ dni w pôrë dniach a. za pôrã dniów parędziesiąt - pôrãdzesąt EG paręnaście - pôrãnôsce. - Przër. kilkanaście parias m parias m, człowiek bez prawa park m park, ogard m, ogrodowiszcze n; ~ kùltury ogardnica ƒ, park kùlturë, ~ samòchòdowy autopark m, môl stojeni autów parka ƒ pôrkaƒ pôrka, -czi, ż., zdr. od pôra, ‘para, parka’: pierszô pôrka lëdzy; pôrka krôsniãt. Szëkòwnô pôrka! parkan m ogrodzenié n, płot z délów, ogrodzëna, ogarda ƒ parkiet m parkét m parkiet - parket EG. Np. Pòdłoga z parketu. EG parkietowy - parketowi EG parkinsonizm m med szëdrówka ƒ; czło~ wiek cierpiący na ~ szëdrôk, szëderjón m parkòcić się 1. kùnowac, bùkòwac, prësowac 2. kòzlëc sã parlament m parlament m parlamentariusz m parlamentarnik m parlamentarny ad parlamentny, parlamentarny parlamentaryzm m parlamentarëzna ƒ parlamentarz m parlamentora m parlamentować v parlamentowac parlamentowanie n parlamentowanié n parmezan m sér parmezan Parnas m 1. Parnas m, góra mùzë 2. fig pòezëjô ƒ, pòécë pl parnik m ropnik m, kòceł do parzeni, gò-towani parno (-nie) - parno SY (= pòl. upalnie, duszno). Np. To sã mô na bùrzã, bò to je tak parno. Sy Słuńce parno przëswiécało. Bù. - Przër. upalnie 376 parny - ts. SY (= pòl. upalny, duszny). Np. [Parny dzéń. Sy Parné cepło słuńca. Bù]. Przër. upalny parno adv spôrzno parność ƒ spôrznosc ƒ parny ad spôrzny ropisti, przym., ‘parny, nasycony parą’. (II) parobek parobk [Tãdżi / bëlny parobk. Ra]; być za ~ka parobczëc arch Sy parobczak, ~bek m parobk m; być ~kiem parobczëc; bëc, służëc za parobka parodia ƒ parodiô ƒ. Por. imitacja, naśladownictwo, przedrzeźnianie parodiować v prodiowac. Por. drwić, małpować, naśladować, przedrzeźniać parodysta m parodista m. Por. drwinkarz, figlarz, imitator parodniowy ad pòrëdniowi parokònka ƒ wóz na pôrã kòni parokònny ad we dwa kònie, w pôrã kòni parokrotnie adv pôrãrazowò parokrotny ad pôrãrazowi paroksyzm m paroksëzna ƒ, napòdënk (chòroscë, gòrzu) m parol m paróla ƒ; zagiąć ~ na kògò, na co na kògòs, na cos uwząc sã, obsa-dzëc sã paronychia ƒ obiég m, obranié, sturzenié nokca parostatek m ropôcz m, ropny okrãt parotygòdniowy ad pôrëtidzeniowi, pôrë-niedzélny parować - parowac, dãpòwac (niem.) ropic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘parować’: Wôr sã ropi ‘z wrzątku para unosi się do góry’. Ob. ropòwac sã. (II) ropòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘parować’: Wòda sã ropùje. Bùlwë w grôpie sã ropùją. parować v 1. òdbijac uderzenié 2. ropic (sã), parowac, dãpòwac (żelë: para... = ropa Gò) parowanie n ropienié n parowiec (statek z napędem parowym) - sztimer SY, NéceL {‘sztimer’ in = piéck żelôzny}, ropôcz TR, parôcz BU, parowiec m sztimer, ropôcz m, ropny okrãt [Kùter, sztimer abò jakô łodza bë sã przewrócëłë, czejbë òne ni miałë balasztë (-sztu). Jô ju jachôł sztimrã. – Sy]; ~ osobòwy osobny, pasażérny ropôcz, ~ to-warowy wôrny ropôcz, sztimer m parowisty ad wiłozowati, dołowati parowòzowania ƒ pòdwòzark do lokòmò-tiwów parowòzowy ad lokòmòtiwny parowóz m lokòmòtiwa, banowô maszina [W Elbiągù fabrëkùją parowé wòzë (parowòzë, lokòmòtiwë). Ra] ƒ; ~ doprzãgòwy doprzëgłô lokòmò~ tiwa, ~ z paleniskiem stalowym lokò~ mòtiwa ze stalanym trzónã parowy ad ropny, ropòwi; [W Elbiągù fabrëkùją parowé wòzë. Ra] kąpiel ~wa ropne kąpanié, maszyna ~wa ropnô maszina parów m wiwóz, wiłoz, dół m parówka ƒ1. parzówka ƒ, wòrztka do pa~ rzeni 2. mòknica ƒ parposz (ryba z rodziny śledziowatych) zool majewnik (w 2 znacz. = pol chrabąszcz) parpòsz m zoo majewnik m parsek m fiz ast parsek m – jednostka miarë długòscë w astronomii parsk m pôrzk m, prusënaƒ 377 parskać v pôrzkac, prusac; zob. parsknąć parskac, pôrskóm (-czã), -ôł, parskôj, sł., ‘parskać’: ●pôrscze jak kóń. (II) parskanie n pôrzkanié, prusanié n parsknąć v pôrzknąc (|| lok pôrsknąc) [Pôrsknął (pôrzknął) jak kóń. Ra]; ~ śmiechem pôrzk-nąc ze smiéchù parskniãcie n pôrzknienié, pôrzkniãcé n parszywiec m parch, parchańc, parchat-nik m parsziwc {‘parsziwc’ Sy: a) czł. pokryty parchami, brudas, niechluj; b) pleśń na owocu} parszywieć v parchniec parszywość f parchatosc parszywy ad parchòwi, parchati, parszny parszëwi {‘parszëwi’ Sy: a) pokryty parchami; b) obłudny, nieszczery} [Të parszëwi strëchù, bądzesz mie w òczë swiécył, a slôdë w dupie òrôł. Sy] parchati, przym., ‘parszywy’: Jedna parchatô òwca całą strzódã zarazy. Przysł. [Ceyn] Parchaté żëdë. partacki ad niezdarny, sfùchrowóny, pòpëzglóny, pòczwarzony. Zob. spartaczony partactwo n czwarzenié, pëplanié || péplanié, pëzlowanié, pëzglotanié, pëzg(ò)lenié, pizgòlenié, piskanié, pazlakòwanié, paskùdzenié, fùchrowanié, wôrpanié, kletoszenié, parcenié, kùckanié arch, szustanié n, pëzglëna, madrota Sy; ew. Tr: pëplëna || pëplowina, niérzwina, kletoszëna, gwińdrzëna ƒ; ew. psëcé materiału, zszustónô, zwôrpónô, spëplónô, lëchô robòta {‘pizgòlenié’ = dosł: piskanié, rëcé, nurcowanié, norzenié; ‘szustanié’ = robienié pò łepkach, niedokładno a chùtkò} [Przódë jednak taczégò parceniô nie bëło jak dzys. Sy Të wiész, że taczégò fùchrowaniô / pëzlowaniô / pizgòleniô jô nie lëdóm. Kò to je le psëcé materiału. Gò] partacz m pëzglôcz, pëzgòla, pëzlôk Gò || Sy pazlôk, fùchrownik, czwara, czwaruga, czwarzuch, madrôcz (lok: || madrownik || madôcz m || madra || mada m/f), niezgraba, niezgaja, pazgaja, niérzwa (lok || nirzwa), parcëch, parzëch || parzuch, paprôcz, paskùda, brozler lok || brodel lok, mëdlôk || mëdlôrz, pépla, pëploch, kùck arch, przëklepnik, grëczôl || -czôk arch, brodel, dżińda, gwińdra Tr; ew. szczególnie w zn. lichy krawiec: łatôcz, prëzdoluch, prãtola; szczególnie w zn. lichy malarz: grëzdôcz, grëczôl, mazôcz, czapa; szczególnie w zn. lichy murarz: klaks; ew. ktoś robiący szybko ale niedokładnie: szustôcz / (ò)szuster, méza, mézek; ew. niedbały rolnik: patarôk || paterôcz, nierzwicczi m {‘parcëch’ – por. „part” w zn. grëbé, samòrobné płótno; ‘pëzglôcz’, ‘pëzgòla’, ‘pëzlôk’ || ‘pazlôk’ („pëzl-„ > „pëzgl”) – por. pëzglëc = pol. a) wiązać byle jak; b) partaczyć; ‘pazgaja’ in = pol. nicpoń; ‘czwara’, ‘czwaruga’, ‘czwarzuch’ in = lëchi gòspòdôrz, lëchô gòspòdëni; ‘czwara’ in = a) czł. kłótlëwi; b) pleskòt, flabòcëch; ‘niérzwa’ in = pol. a) motłoch; b) bałagan; c) pole zaniedbane; d) guzdrała; ‘paterôcz’ = gòspòdôrz a rzemiãsnik niedbałi ‘paprocz’ = pol. brudas, niechluj; ‘pépla’, ‘pëploch’ – por. pepla = pol. guzdrała; por. pép(lónk)a = glëmza, gãstô pòtrawa; ‘szustôcz’, ‘(ò)szuster’ - por. „szustac” pracować powierzchownie, pośpiesznie, szastać [Òna nie robi, le szustô]; ‘méza || zek’ – por. méznąc = ùderzëc – por. maznąc, chlapnąc; ‘mëdlôk || -lôrz’ in = òszëkańc - por. mëdlëc = pol. a) mydlić; b) oszukiwać; ‘przëklepnik’ in = pol. majsterklepka; ‘parzëch’ in = bògati gbùr, gòspòdôrz; ‘paskùda’ mô jesz 5 jin. znaczeniów; ‘madrôcz’ || ‘madrownik’ || ‘madra’ || ‘madôcz’ || ‘mada’ = pol. nieudolny majsterkowicz – por. mad(row)ac = pol. manipulować 2,; ‘mada’ in – zob. mada; ‘grëczôl’ – por. ‘grëczë’ pl = pol. a) gryzmoły; b) narośle, zgrubienia na 378 korzeniach roślin okopowych; por. ‘grëczôł’ = pol. gruczoł; por. grëczôk = pol. chleb a. placek z mąki gryczanej, lok: chleb razowy} [Pò tim parcëchù wszëtkò sã zarô psëje. Tegò nie bierzë do robòtë, ten pëzglôcz jesz nic dobrégò nie zrobił. Co za pëzgòla z cebie. Szchalëjetą (szka-) na pazlaka, a do niegò łazyta z bótama. Z niegò je taczi czwaruga. Madrôcz to je, a nié méster. Ten madra wszëtkò pòmadrze. Nowëch bótów ten niezgraba bë nie ùsził, ale naprawic òn tëlé na prawi. Ni ma to jinszich krôwców, że wa prawie do tegò prëzdolucha jidzeta? Na co të chòdzysz do tegò niezgaje. Dzys sã mało trafi jaczi dobri rzemiãsnik, to colemało są dzys parzëchòwie. ! Nasz kòwôł to je taczi kùck. Jeden kùck rozwali całi Pùck. Ju le ju nie chòdzta wiãcy z bótama do tegò paprôcza. Do tegò prãtolë të chcesz jic? Ùzdrzisz le, ten prãtola ce to tak sprãtoli, że to nie mdze do òbleczeniô. Môta wa dobrégò szewca? – Taczégò sobie pazgajã. Jô ju z niczim wicy nie pùdã do tegò zmëdlôrza. Mój chłop to je taczi przëklepnik, òn wszëtkò zrobi, chòc òn sã nigdze nie ùcził. To nie je szewc, le dżińda. Ten pëploch nie pòtrafi ani gòzdza wbic pòrządno. Jô ju z niczim wicy nie pùdã do tegò zmëdlôrza. Le do tegò niérzwë nie chòdzta z bótama, bò je wama pòniérzwi. Nie dawôj wicy szëc temù łatôczowi. Paterôcz nigdë nic ni mô ani sã niczegò nie dorobi.- Sy] partaczka f pëzglôczka || pëzlôczka Gò || Sy pazlôczka [akc. pë-, pa-], czwara, zmëdlôrka, parcëcha, parzëcha, niezgraba, fùchrownica Gò [akc. czwa-, zmë-, pa-, gra-, -row-] f [Ta pëzglôczka nie pòtrafi nic bëlnégò zrobic. Ta so wëszuka krôwczkã pazlôczkã. To je takô czwara, òna le tak czwarzi, ji nic robòta nie jidze òd rãkù (rãczi). Jô ce gôda, nie chòdz do ti zmëdlôrczi, bò ce zmëdli tã sëkniã. Kòmù ta niezgraba jesz co dobrze ùszëła? - Sy] {parcëcha’ Gò – por. ‘parcëch’ – pol. partacz; ‘mëdlôrka’ por. zmëdlëc = pol. spartaczyć; por. „mëdlëc” = pol. a) mydlić; b) oszukiwać; por. „zamëdlëc” = pol. a) zamydlić; b) zatuszować aferę}. Por. partacz partaczyć v pëzg(ò)lëc || pëzglotac, pëzlowac Gò || Sy pazlakòwac, czwarzëc (ew. czwarzëc sã z czim), fùchrowac, madrac, kletoszëc || klutoszëc, niérzwic, paskùdzëc, prëzdolëc (= òsoblëwie w zn. lëchò krawczëc / szëc), parcëc, brozlowac lok || brodlowac lok, prãtolëc (òbszëwac / (p)łatac przëòdzéwk), pëplac || péplac, pëzg(ò)lëc || pizgòlëc, piskac (= dosł. rëc), dżińdac, brodlowac, wôrpac || lok wôrpòlëc (= òsoblëwie w zn. lëchò szëc), grëczac arch, kùckac arch, gwińdrowac Tr, mëdlëc (= dosł. òszëkiwac); ew. szustac (= robic chùtkò ale niedokładno), ew. cos (z)robic w rãkawicach [Do naszégò kòwôla nie chòdzta z tim, bò ten za baro parcy. Nasz krôwc pëzgli, ale czej òn chce, to òn pòtrafi ùszëc. Cëż të tak pëzgòlisz? Nie radzył bëm tobie jic do naszégò krôwca z òbùcym do szëcô, bò za baro pazlakùje (pëzlëje). Czwarzi, chòc sã na tim nie znaje. - Sy Òn to czwarzi / òn sã z tim czwarzi (tzn. kùstrzi, gniece długò). Gò Do tegò kòwôła nie chòdzta wicy, bò òn kletoszi. Nie chòdzta do tegò strëcha, bò òn niérzwi. Tak prëzdolëc to jô téż pòtrafiã, chòc krôwcã nie jem. To je taczi brodel, co le brodlëje. Òn kùckô. Tak kùckac jak nasz szewc, to jô téż pòtrafiã. Piérwi lëdze tak nie pëplalë jak dzys. Jak të wôrpiesz! Na co të wôrpiesz (rozpôrôsz, przerôbiôsz) tã sëkniã? – Òna je mie za môłô. Sedzała kòle òkna i prãtolëła bùksë. Jô tak całi dzéń prãtolã, abò czas mie minie. - Sy Të to tak le péplôsz Ce Le rób dokładno, nie fùchruj, starôj sã, co të tegò nie sfùchrëjesz. Gò] {‘wôrpac’ in = pol. a) pruć, łatać, naprawiać; b) pędzić (zob.), śpieszyć się, posuwać się, biegać, jechać, płynąć; arch tkać „wôrp” (tj. samodział) - materiał wełniany domowej roboty; ‘prãtolëc’ dosł. ekspr. = (p)łatac, òbszëwac, flëkòwac òbùcé; ‘pëzglëc’ = pol. a) wiązać byle jak; b) partaczyć = ‘pëzgòlëc’ (spieszëc sã przë robòce), ‘pëzl(ow)ac” Gò („pëzl-„ > „pëzgl”) || Sy ‘pazlakòwac’; kasz. ‘partaczëc sã’ Sy = ‘czwarzëc sã’ pol. przestawać z hołotą; ‘mëdlëc’ = pol. a) 379 mydlić; b) oszukiwać; por. ‘zmëdlëc’ = spartaczyć;’ zamëdlëc’ = pol. zatuszować aferę} partaczenie zob. partactwo parter - ts. EG, dół SY, EG, dólnô kondignacjô EG, przëzemié (czech.) EG. Np. Òni mieszkają na parterze / na dole / w przëzemim. - EG parter m pierszi szos, parter m; mieszkać na ~rze mieszkać na pierszim szosu partia - partiô EG. - Przër. skrzydło w 2 znacz. partia ƒ part, dzél m, partëjô, rola ƒ; ~ małżeńska żeń m, żeńba, żeńka f, ~ szachów szachòwô rozegra / rozgriwka f / rozegranié n; ~mi partama, dzélama, w małych ~ch w môłëch partach, dzélach, ~ pracy partëjô robòcëch, członek ~tii nôleżnik partëji, trudna ~ teatr cãżkô rola partner m partner, wespółbiwôcz m partnerka ƒ partnerka, wespółbiwôczka ƒ partolić v wôrpac, kletoszëc, szustrac partota m prãtola, pépla, szustôcz, niérzwa, niezgaja, dżińda m partycypòwać v bëwac, wespół bëc, wespół dzejac partyjka ƒ (roze)grôwka ƒ partyjniak m partnik m partyjność ƒ partnictwò n partyjny - partijny EG partyjny ad partny, partiowi partykùlarny ad sobisz, sobiech, partikù-larista m partykùlaryzm m sobieszëna, partikùlarëzna partykùlarz zob. odludzie partykùta ƒ gr partikla ƒ partytura ƒ mùz partituraƒ partyzancki ad partizancczi, chróstowi Sy partyzant m lasowi, laséwc, partizana, rzad chróstowi m {‘lasowi’, ‘laséwc’ in = robòtnik lasowi abò mieszkańc lasu} [Przëstãpic do lasowëch. Nierôz ti lasowi do nas przëszlë. Co të psë tak szczekają, to dze pewno ti lasowi jidą. Jic do laséwców. Më mëslelë, że to bëlë Miemcë, a to bëlë laséwcë. – Sy] partyzantka ƒ 1. partizanka ƒ 2. tacewnô wòjna parweniusz - òb. dorobkiewicz parweniusz m doroslôk, doskrobôcz m paryski ad parisczi parytetm paritet m, równowôrtnotaƒ Paryż m geo Pariz m paryżanin m parizón m paryżanka ƒ parizónka ƒ parzenie n 1. parzenié, brzëskanié n, brzësk m 2. pôrowanié n; ~się pôrowanié sã, kùnbwanié, bùkòwanié, zolenié n parzony ad parzony, brzëskóny parzyć v 1. parzëc, brzëskac parzëc, -ã, -ił, sł., 1. ‘parzyć’: To miã parzi. 2. ‘sypać, rozsypywać’ 2. parzyć się parzëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., 1. ‘parzyć się’, 2. ‘sypać się, rozsypywać się, rozpraszać się’: 3. parzyć się o zwierzętach: kojarzyć się w pary, ewent. kopulować ze sobą) - pôrowac sã EG, np. Òne sã tam pôrëją / pôrowałë. 380 pôrowac, kùnowac, bùkòwac parzysty - pôrzësti, do pôrë, np. Lëczbë pôrzësté - dwa, sztërë, szesc.... Dwa bótë pòdobné, ale nié do pôrë, bò jeden mniészi, drëdżi wikszi. parzysty ad pôrowati, pôrzësti, do pôrë pas - 1. pas, zdr. pasyk m [Òn nie nosy pasa do bùksów, le ùżiwô drôbantë. Na pasu tatk przódë òstrził brzëtew. - Gò To je stôrodôwny pas pòlsczi. Ra]; 2. w zn.ciało ponad biodrami, brzuch, talia: przëpaszé || przipaszé, òpaszé n, pas m – zob. kibić [W przipaszim të jes cenkô, za to twòja sostra ni mô niżódnégò przipaszégò. Sy Wiérnota mù bądze jegò pasã na òpaszim. Gò bibl Jiz]; 3. pas karc. jô paszëjã Sy (paszowac = pol. chwilowo rezygnować z gry [Jô paszëjã. = terô nie grajã]; w 2 znacz paszowac kartë = pòl. tasować karty). pas m 1. pas, skrôw(k), sztremel, sztrép m, m(o)rãga ƒ; ~ bezpieczeństwa retny pas, ~ rupturowy wëpãklënowô pòdwiązka, zima za ~ein zëma je za dwiérzama, kòl wrotk, ~y z kògò drzeć zdzerac, żiwcã ze skórë obdzerac, tragarski pas do noszeniô, ~transmisyjny nëkòwny pas, zacisnąć ~a zmie-rac, skrómno żëc, do ~a wpół, do przëpaszé, w ~y w sztrépë, w pasë, w mòrãdżi, ~ ziemi sztremel zemi, ~ natarcia mil cona ataczi, ~ obronny obarny sztremel, cona zatôrczeniô sã; 2. karc pas inv, wëcopanié sã z licytacji [Jô gôdajã (gôdóm) kątór (żart: kóntra), na co przecywnik, czej òn mô mòcną kartã, òdpòwiôdô re, a czej òn mô słabą, to òn rzecze pas. Sy]. pasać v pasac [òn pôsô. Nasz pies sóm pôsôł. To są ju lata, jak jô gãsë pôsała. Òni pôsają òwce na naszim. – Sy] pasac, pôsóm, -ôł, pasôj, sł., ‘pasać, paść’: Òni bë chcelë pasac swój dobëtk w królewsczich lasach. Chto pôsô w piątczi, ten mùszi ë w swiątczi. Przysł. [Ceyn] pasc2, pasã, pasł, pasë, sł., ‘paść’: Të môsz pasc na swòjim pastwiszczu, a nié na mòjim. pasamòn m obsada, knëpka, bòrta ƒ pasamònik m obsadnik, pasamentéra m pasat m pasat m pasaż m pasaża ƒ pasaż ts. Gò pasażer m pasażéra, jachôcz m, rézëjący człowiek; miły ~ ir zbrzëgłi chłop, wesoły ~ wiesołi chlop; wëkrëkùs m pasażerski ad pasażérny, rézëjący; satno-lot ~ pasażérné lacadło, pòciąg ~ pa~ sażérny cug pascha ƒ żëdowsczé Jastrë pasek - pasyk òpaszé, -ô, n., ‘pasek u fartucha, spódnicy itp.’ pasek m pôsk, pasyk, sztremelk, sztrép, sznurk m; ~ do wecowania brzytwy pasyk do odcyganiô brzëtwie, w paski mòrãgòwati, sztrépòwati, w pasyczi, ~ sukna sztremel sukna, wòdzić kògò na paskù prowadzëc kògòs na sznurkù pasemkò n sztremelk m, blewiązka ƒ paser - odbiérnik SY, ewent. hamstrownik EG (inacz. = pòl. przemytnik), kombinator (pòl.) EG paser m òdbiérnik, òdbiérôrz || -cz kùpc kradłégò [Gdze ni ma òdbiérnika, tam ni ma kradnika. Sy] paserka ƒ kùpcka kradłégò paserstwo - przechòwiwanié abò skùpianié (i sprzedôż dali) ùkradłëch rzeczi EG, hamster EG (inacz. = pòl. przemyt) paserstwò n kùpisz kradłégò pasiasty ad mòrãgòwati, sztrépòwati 381 pasibrzuch m żarłôk, darmòjôda, legan m brzuchopas m żérôk, òbżartélc, sëtôcz, sëtobrzësznik m. Por. brzuchacz pasiecznik m pszczołownik, pszczolnik m pasieczny ad pszczołowy pasieka ƒ pszczelnik m pasierb - paserzb || -sérzb SY pasierb m paserzba m pasierbica - paserzbica || -sérzbica SY pasierbica ƒ paserzbica ƒ pasikònik m skòczk m pasjaƒ1. legòtka, chełpiznaƒ, trôpich m; ~ do gry trôpich na granié, ~ do pò-dróży legòtka, trôpich na rézã, ~mi (co) lubić lubic bez kùńca, jegò ~ to obrazy jegò ulubienim są obrazë a. on so ulubił obrazë 2. górz m; wpaść w ~jã wpadnąc w górz pasjans ts. Gò pasjans m pasjansaƒ pasjonat m pasjonat(a) m; ew. w zn. miłośnik czegoś: lubiéńc m; w zn. entuzjasta: entuzjasta, zapôlińc m (entuzjastka, zapôlińcka ƒ); w zn. zwolennik: przëstojnik m (czegòs); w zn. ideowiec: jideówc || Tr dejówc(a) m [tegò jideówca / dejówcë / wca], człowiek òddóny jaczi deji / ùdbie; w zn. czł. uparcie realizujący zamiar: ùdbôcz, ùdbélc, ùdbôla, nôdbón, nôdbélc m [Ùdbôla wiedno sobie cos taczégò ùdbô, czegò wëkònac ni mòże. Co ùdbôcz sobie ùdbô, to òn zrobi, chòcbë sã całô wies smiała. – Sy]. Ew. zob. altruista, idealista pasjonować się rozlubic sã paskarski ad hamstrowny, hamsterny, hamstersczi paskarz m hamster m paskòwać v hamstrowac paskuda zob. paskudnica paskudnica f nielusnica, czura, szluńca, szlizdra, szlińdra, szlągwa, paskùdnica, brzëdôlka, swiniôrka f paskudnie adv brzëdkò, lëchò, swiníarzkò, paskùdnie || -no paraluszno . Por. diabelnie, pieklielnie paskudnik m swiniôrz, paskùda, trzepòt, brzëdôl m paskudny - òb. odrażający paskudny ad swiniarsczi, paskùdny, brzëdczi paskùdny, paraluszny, przesniti. Por. diabelny, piekielny paskùdziarz m paskùda, patarôk, pépla, niezgaja, swiniôrz m paskùdzić v kletoszëc, szustrac, wôrpac, swiniarzëc; ~ się trzepac sã, swinic sã, nie warto się tym ~ nie je wôrt so tim rãce trzepac paskùdztwò n swiniarztwò, brzëdalstwò n, czura ƒ paskùda, -ë, ż., ‘paskuda, nieczystość, plugastwo’. paskùdztwò, -a, n., ‘paskudztwo, nieczystość, plugastwo’. pasmanteria ƒ obsadë pl, obsadzëna ƒ pasmanteryjny ad obsadowi pasmo - pasmò SY, np. tegò pasma. Jedno pasmò mô sztërdzescë nitków, dzesãc pasmów to jeden tôl. SY W znacz. czãstotlëwòsc (elektron.) - pasmò radiowé, np. Radio trzeba przestawic na jiné pasmò, bò na tim pasmie lëchò graje. EG pasmo górskie, łańcuch górski réga 382 pasmò n pasmò n, swòra ƒ, w zn. nić przeznaczona na osnowę: parmiéń m; w zn. jedno z trzech pasm włosów, na które składa się warkocz: parmiéń m {‘parmiéń in = pol. a) promień [Parmienie słuńca. Sy]; b) garść rozproszonego lub źle zagrabionego zboża [Pòdniesë nen parmiéń. Sy]} [Parmiéń nawijô sã na snowadła. Jedno pasmò mô sztërdzesce nitków (nitków wełnë), dzesãc pasmów to je jeden tôl. Sy] ; ~ gór réga, sztremel gór, ~ dni naszych pòsãbica naji dniów a. stegna naj żëcégò pasować - pasowac, ewent. stosowac sã SY, np. Te cemno wëmalowóné sanë nie stosëją sã do ti cemny jizbë, lepi żebë wa je bëła na jasno wëmalowa. SY. W znacz. zgadzać się „grac” EG, zgadzac sã EG, „klapòwac” EG, sztëmòwac (niem.) EG, pasowac EG. pasowac1, -ëjã, -owôł, sł., ‘być stosownym, pasować’: Pasëje jak wół do karétë. To jemù tak pasëje jak żëdowi flińta. [Przysł.] Nie pasować - nie pasowac, ewent. nie stosowac sã SY, nie składac sã, ewent. „nie grac” EG, nie zgadzac sã EG. Np. Jô sã do nich wëbiéróm, ale mie nigdë nie pasëje / mie sã jakòs wszëtkò tak nie skłôdô. Jô próbùjã te dwie czãscë òd autoła spasowac (złożëc / pòskładac do grëpë), ale jedna z drëgą mi sã tu nie skłôdô. EG cos pasëje kòmù jak Żëdowi flinta; chtos pasëje jak wół do karétë Pasëje jak garbôl (pùklati) do scanë. (Ra) òni do se pasëją (to dwòje do se pasëje) jak pi(ã)sc do òka Ja pasować v 1. pasowac; ~ do siebie paso-wac do se(bie) dobrze pasujący zob. dopasowany 2. paszowac; ~w kar-tach paszowac w kôrtach, rzec pas a. nie jic dali 3. biôtkòwac; ~ się (z kim) biôtkòwac sã (z czims) 4. ~ na rycerza zrobic wòjarzã pasowanie n 1. pasowanié n 2. paszo-wanié n 3. biôtkòwanié n; ~ ze śmier-cią biôtkòwanié ze smiercą; umierac 4. ~ na rycerza zrobienié wòjarzã pasożyt m cëzożiwaca m pasożytnictwò n cëzożëwizna ƒ pasożytniczy ad cézożëwny; roślina ~a cëzożëwnô roscëna pasożytować v cëzożëwic pasta ƒ pasta ƒ, wiks m; ~ do obùwia wiks m, ~ do pòdłogi wiks na pòdłogã, ~ do zãbów pasta, krém do zãbów pastel m pastela ƒ; malarz stosujący ~te-le pastelnik m, pastelny malôrz pastelowy ad pastelny, pastelowi; obraz ~ pastelny obrôz, ołówek ~ pastelny ołówk pasterka - 1. dziewczyna pasąca gęsi - pasturka. 2. kobieta pasąca bydło - skòtôrka (zab.) SY skòtôrka, -czi, ż., ‘pasterka do bydła’. . 3. nabożeństwo nocne w Boże Narodzenie - pasterka EG pasterka ƒ 1. pasturka, skòtôrka pastureczka, ƒ2. Pa-sterka fkòśc pasternak (bot.) - pasternôk SY? pasternak m bòt pasternôk (lok: || pesternôk Ra || pestarnôk) m {‘pasternôk’ in: môłi chłop} [Cebie, pasternôkù, jô w taszã wsadzã. Zmiarzłi jak pasternôk. - Sy]; figa z makiem (... z pasternakiem) figa z makã (.. z pasternôkã) - nic pasterski - pastursczi EG, Sy [Pastursczi pies. Szedł z torbą pasturską przez remiã. – Sy Pastursczi rënczôk (czij z òstrzim i rënką). Sy] pasterski ad pastersczi, pastursczi, pas-térzny; list ~ pastersczi lëst pasturniô, -i, ż., ‘chata pasterska’: To je pasturniô, czëlë kôta dlô pasturzi. Pón Jezës przëszedł na swiat w pasturni. pastursczi, -kô, -czé, przym., ‘pasterski’: To są psë pastursczé. Pasturskô kôta; kłobùk pastursczi. 383 arch skòtarsczi, -kô, -czé, przym., ‘pastuszy’: kłobùk skòtarsczi ‘kapelusz pasterski’. skòt, -u, m., ‘skot, bydło’. pasterstwò n pasterzëzna, pasterzëna ƒ, pasterztwò n pasturstwò, -a, n., ‘pasterstwo’. skòtarstwò, -a, n., ‘pasterstwo, paszenie bydła’. pasteryzator m pasterizownik m pasteryzować v pasterizowac pasteryzowanie n pasterizowanié n pasterz - pasturz, zdrobn. pasturk SY. Np. Na przëùrzmie pase pasturk krowã. SY. Pasterz bydła - skòtôrz (zab.) SY pasterz m pasturz, skòtôrz, -a, m., ‘pasterz do bydła’.skòtôrz m; ~ kóz kòzy pasturk ◊ najesc sã jak pasturz (do syta); (wë)tłómaczëc cos kòmù jak pa~ sturz krowie (bić kògò kijem) pasterzować - pasturzowac SY pastewnik m pôsnik m, wédaƒ pastewny ad pôsny; prawò ~ne pôsné prawò, opłata ~na pôsny dëtk, zôpłata za wédã pastor (duchowny ewangelicki) - préder || predich || (môl.) predisz - SY.{‘préder’ niem. Prediger} Np. Dzys nie mdze nôbòżéństwa w kòścele, bò préder mùszôł wëjachac. „Préder wlôzł w mlékò” || „préder zawitôł do waju” – tzn. mlékò sã przëpôlëło. - SY - Przër. pastorski pastor m ksydz, pòp, pastor m, syn, córka ~a pòpiã, pòpiątkò n, ziemia należąca do ~a pòpòwizna ƒ pastoralny ad idilny, wsowi, pastoralny pastorał - pastorôł np. tegò pastorału EG pastorał m biskùpòwa palëca, pastorał m pastorowa ƒ ksydzka, pòpka, pòpinô, pastorkaƒ pastorski (dotycz. pastora) - prédrów SY. Np. Prédrów syn téż sã ùczi za prédra. Prédrowe kònie sã dzys spłoszëłë. - SY pastorstwò n ksydztwò n, ksydzëna, pòpòwina, pastorzëzna ƒ pastuch m pasturz m pastuszek m pasturk, pastuszk m pastuszka ƒ pasturka, pastuszkaƒ pastwa ƒ zwënéga, nikwa ƒ, zrabczenié n; stać się ~wą płomieni zrobic sã zwënégą płominiów, oddać na ~wã niechac, ostawic namienienimù 384 pastwić się (kòmùs) dożérac, (kògòs) mãczëc / katowac , (na kògòs) górz wëlewac, pastwic sã (Gò), ew. mscëc sã (òkrutno / bestialskò a. w òkrutny / bestialsczi spòsób sã mscëc) / wëżëwac sã na kògùms; ew. bawic kògùm sã jak kòt mëszą. Por. dokuczać, napastwić się znęcać się dosôdzac, doskôcac (kòmùs), mãczëc, pizakòwac (kògòs) ◊ orzechë kòmùs na głowie lãbrac a. drewka na czims rãbic znęcanie się n dosôdzanie, doskôcanié, mãczenié, pizakòwanié pastwienie się n dożéranié kòmùs, mãczenié / katowanié kogòs n, lëché obchôdanié sã z kògùm; pastwienié sã (Gò), ew. mszczenie sã / wëżiwanié sã na kògùms n pastwisko n pôsnik m, wéda, arch karwia, parzëdniô ƒ;pastwisko pastwiskò || pastwiszcze n, pasnô łąka, łąka do paseniô, wigón m, wéda niem f Gò {‘wigón’ = pol. wygon w 2 znacz. = droga prowadzącô z wiosczi na pòle} [Dobré pastwiskò tëczi bëdło. Nëkôj krowë na wigón. Sy [Wënëkelë wszeden dobëtk na pastwiskò.Të môsz pasc na swòjim pastwiszczu, a nié na mòjim. Dobëtk chòdzy pò pastwiszczu ë sã nie pase. - Ra] pôsnik, -a, m., ‘pastwisko, wygon’: Dobëtk swój pôsają na pòspólnym pôsnikù ‘bydło swoje pasą na wspólnym pastwisku’. ]. Pastwisko w pobliżu zabudowań, ogrodzone kòpla Gò~ przeznaczona na pastwisko pasnô łąka, łąka do paseniô Gãsô / krowiô krziwda (= łąka, pastwiskò). [Pasc na gãsy krziwdze. Nëkac krowë na krowią krziwdã. Të, smôrkòla, pôlisz? - Lepi żebës szedł na gãsą krziwdã, tam mdzesz miôł dosc do pôleniô (... gãsëch luńtów). - Sy] {‘gãsô krziwda’ in = pierzëna [Jic pòd gãsą krziwdã. Mòżesz jic kùlac sã pò gãsy krziwdze. - Sy]} ~ ogrodzone rozgarda ƒ, ~, gdzie krowy się bòdą bòdowiszcze n Por. łąka pastylka ƒ tabletka, tôfelka, tôflaƒ; ~ czekòladowa szekòladowô tôfelka, ~ prasowana tablet(k)a ƒ pasujący do czego pasowny Sy, pasowiti lok Sy; zob. odpowiedni pasujący zob. dopasowany pasyjka ƒ lubòtnictwò n pasywa pl pasywa pl pasywność ƒ pasywnota, obzëbłosc ƒ pasywny ad pasywny, obzëbłi pasza fùter niem, òkôrma arch Sy, kôrma Gò, żercé Gò, pasza pòl. Gò, pastew (w 2 znacz. = kasztan bot) [téż czesczé: pastwa = pòl. pasza] [ Òkôrmë móm latos dosc. 385 Bez òkôrmë sã lëchò gòspòdarzi. Jak wrëczi nie ùroscą, mało mdze òkôrmë. – Sy]; pasza treściwa òbsëpka Sy || òbsëp Sy || òsëpka lok Sy, por. obrok pasza1 ƒ charna, pastwa, pastew, kôrma, òkôrma, jôda ƒ [Më mómë latos kôrmë i kôrmë. Sy]; ~ treściwa o(b)sëpka, obmiészkaƒ pasza2 zob. basza paszcza ƒ 1. mùnia, flaba, mërma, rzad pol. paszcza Lh ƒ [Òdżin smòkóm z paszczë bùchô. Lh] 2. fig gôrdzel, przepadniô f, zôtor m paszczęka f paszczãka f rzad La, Lh, Tr; pl: pãszczãczi [Kòżdi nalôzł straszną smierc w paszczãkach smòka. Lh, La?- Lz] paszkwil m wëszczerzëna ƒ paszkwilant m wëszczërga, wësmiéwôcz, wësmiéwca m paszpòrt m pas m paszpòrtowy ad pasowi; urząd ~ pasowi urząd, wydział ~ pasowi oddzél, przymùs ~ pasowi mùsz paszteciarnia ƒ pasztétowniô, pasztéterë-jô f pasztecik m pasztétk m pasztet m pasztéta ƒ pasztetnik m pasztétnik m pasztetowa pasztetowô, zob. wątrobianka pasztetowy ad pasztétny, pasztétowi paść - 1. pasc [Kòle drodżi pas òwczôrz bëdło. Jô z tobą swini nie pasł (w piôskù sã nie bawił – nei spòùfalôj sã ze mną). - Sy Òno pase òwce, gãsë na tëch rzmach. Wa bądzeta kò 2 zë pasła przed piekłã (òstónieta stôrima pannama). pasc , pasã, pasł, pasë, sł., ‘paść’: Të môsz pasc na swòjim pastwiszczu, a nié na mòjim. Ra Por. pasać. 2. padnąc, np. òna padła, òn pôdł, òni pedlë || padlë. W rozmòwie padło taczé zdanié... paść v 1. padnąc; zob. padać ◊ pad-nąc na swiat (narodzić się); bëc za czims padli (wdać się w kògò) Padni przed Panã Bògã na kòlana! Ledwie te słowa wërzekł, pôdł na zemiã ë ju wicy nie pòwstôł. Ra ; 2. pasc, kôrmic, tëczëc; zob. pasać ◊ psë, kòzë z czims pasc (cudzołożyć); (pò smiercë) kòzë przed piekłã pasc (o starej pannie); ~ się (czymś) krzésëc, rôczëc są (czims) pat m pat m patelnia panewka Gò, Sy, patelnia || -niô Sy [Mój chłop zjé sóm dzesãc patelniów plińców. Sy „Patelnia na òdżin” (tzn. chùtkò). Sprzedôł kònia, sprzedôł wóz, na patelni dupã wiózł. Sy] (w 2 znacz. ‘patelnia’ żart = slôdk, tiłk [Sadnij le na tã twòjã patelniã, a nie stój jak słup. Sy] patelnia ƒ panewka, patelniô ƒ patena ƒ patena ƒ, hostiowô miseczka patent m patent, wieprzin m; ~ na wyna-lazek patent na wënalôzk patentować v patentowac patentowany ad patentowóny; ~ złodziej czësti złodzéj patentowy ad patentny, patentowi; rzecznik ~ osądnik od patentów, urząd ~ urząd od patentów patera ƒ szôla, statk do brzadu 386 paternoster m pòt szkalinga, wëwada f, wëzbranié n, paternoster m patetyczny ad pateticzny, swiãtny, dôwają-cy od se patoka ƒ swiéżi miód patolog m patolog m patologia ƒ patologijô ƒ, uczba o chòro-scach patologiczny ad patologòwi, chòroscowi patos m patos m patriarcha m patrijarcha, praojc m patriarchalny ad patrijarszny patriarchat m patrijarszëzna ƒ patriota m patrijota m, lubòtnik tatczëznë patriotyczny ad patrijotny patriotyzm m patrijocëzna f, lubòta tat- czëznë; krzykliwy ~ jarchòlnô patri- jocëzna patrochy pl wątpia pl patrol m patróla, patrólëjô ƒ; ~ kònny kónskô patrólëjô, ~ zwiadowczy prze-szpiegòwô patrólëjô patrolować v patrolowac patron m patrón m ◊ żart spiący patrón (niedbalec) patrón, -a, m., ‘patron’: Swiãti Szczepón je mòjim patrónã.patronów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘patronów’: w patronów dzéń. patronat m patronat m, patronizna ƒ patronka ƒ patrónka ƒ swiãtô patrónka Ra patronować v strzec, ogrodzac, przëstojec patroszyć v wëprawiac || lok wësprawiac, lok: papruszëc, pãpùszëc; ew. czëszczëc z flaków patryca ƒ dr patrica ƒ patrycjusz m patricjusz, Tr: patric(ë)jón m patrycjuszka ƒ patricjuszka, Tr: patricjónka ƒ patrzeć, ~rzyć v zdrzec, wzerac, rzad patrzec (na cos), przëzerac sã (czemù), arch spòzerac, zdrobn: zérkac, zdrzéjkac (na cos); w zn. spoglądać to tu, to tam: strzelac òczama; w zn. zerkać: zérkac, czikrowac (|| kikrowac) na cos / za czims; w zn. rozglądać się za czym: zdrzec / wzerac / ùzerac za czims; w zn. wyglądać (np.przez okno / z okna), a. rozglądać się: wëzerac [Patrzë radë, białkò, bò bãdą wkrótce trzôsk ë zwadë. Ra]; on patrzy òn zdrzi / wzérô / zérkô / zdrzéjkô / strzélô òczama / czikrëje [Czej òn tak jidze, to òn le tak òczama strzélô pò dzeùsach. Sy Gniéwno spòzérô, jakbë jem Bóg wié, co zrobiła. Ra]; nie mogę ~ na to ni mògã na to zdrzec, wzerac; w zn. nie mogę tego ścierpieć: ni mògã na to zgarac, ni mògã tegò scerpiec / zlëdac; ew. nienawidzã tegò; ~ na co przez palce przëmëkac na cos òkò / òczë; zdrzec / wzerac na cos przez pôlce; tylko go ~ (zaraz się zjawi) òn zarô(zka) / wnet(ka) bądze (tu) / zarô / wnet / niedługò przińdze; ~ na wszystko przez różowe okulary widzec wszëtkò na różewò; zdrzec / wzerac na wszëtkò przez różewé brële / òkùlôrë; wszystko jest tak (przygotowane), jak się patrzy wszëtkò je tak (przëgòtowóné), jak sã przënôlégô / jak sã nôleżi / jak pòwinno bëc; źle mu z oczu ~trzy jemù z òczu || òczów lëchò wëzdrzi a. jemù z òczu dobrze nie wëzdrzi [Temù tacochòwi dobrze z òczu nie wëzdrzi. Sy]; ~ spode łba blészczëc sã, rożëc sã, sãpic sã; blészcz(ow)atô / mùr’zowato / krzëwò zdrzec / wzerac; patrzący spode łba blészcz(och) m; ~ wilkiem (z nienawiścíą a. nieufnie) zdrzec / wzerac wilkã / z nienawiscą / nieùfno / z niedowiérzanim; arch wôłczëc (na kògò); krzywo na kogo ~ krzëwò na kògòs zdrzec / wzerac na kògòs a. nienawidzec kògò, ni mòc zgarac na 387 kògò [òn ni mòże na niegò zgarac]; ~ ukradkiem ùkrôdkã / krëjamkò / nurkã zdrzec; ew. tej sej z bòkù pòd’zerac (na kògò); patrz (no)! zdrzë!, zdrzë le!, (në) wzerôj (le)!, (në) przëzdrzë (le) sã!, patrz le! wej!, wej le / leno!, wejleszcze!, hewò le(no)! patrzcie no! zdrzëta le!, wejta le!, (në) wzerôjta (le)!, (në) przëzdrzëta le sã! patrzta le!; ~ na kogo z góry zdrzec na kògòs z górë; zadzerac nosa, miec kògòs za nic; ~ bezmyślnie zdrzec jak gapa w gnôt; wzerac jak rëba / czapla na wòdã; patrząc od tej strony... / patrząc z tego punktu widzenia... òd ti stronë zdrzec / zdrzącë...; zdrzec / zdrzącë (a. czej sã zdrzi / wzérô, a. żelë sã przëzdrzimë) z tegò pónktu widzeniô patyczak m zoo drãtewnik m patyczak (zool.) - drãtewnik (zab.) SY [akc. -tew-]. Np. Pòj le sa, tu je drãtewnik, të jesz pewno drãtewnika nie widzôł. SY patyczek m czijôszk, szlig, tébel, trups, knëpel(k) m, drewkò, drewienkò n f {‘tébel’ = pol. m.in. a) patyczek na końcu kiełbasy; d) kołek, zatyczka; e) szypułka owocu; f) kołek drewniany wbity w ścianę – zob. kołek} patyczkować się (nie patyczkować się z kim / czym wiele) zob. cackać się patyk m czij, knëpel m, drew(ien)kò n [Nazbierôj knëplków, zrobimë so môłé ògniskò. Gò Nałami (nałóm(i)) knëpelków. Ra] patykowaty zob. szczudłowaty, szczupły patyna ƒ kòprowô rec patynka ƒ bótk, bócëk m pauperyzm m biédnienié, ubòżenié n, pauperëzna ƒ pauza ƒ pauza f, odpòczink m pauzować v robic pauzã, odpòcząc paw m paw (|| pôw) m paw zool paw, ewent. fau niem; zdr. pawiã, pawiątkò.[Pëszny / bùszny jak pôw ] pawąz m pòwãżé n, pòwãżnik m Paweł m Paweł, Pauel m; dotyczący ~wła Pawłów || Paulów [Pawłowé lëstë. Ra] Pawełek m Pawełk m pawęż m 1. szczit m, szczidlëna f 2. tôrcz ƒ pawi ad pawi [Pawié piórkò. Pawi ògón. Ra] pawian m pawión m pawiątkò, -a, n., zdr. od pawiã, ‘pawiątko’. pawica f (samica pawia) pawica, (ònôczka pawia), zdr. pawiczka (- Ra) pawić się statkòwac, przeslécac sã pawię n pawiã n pawik m pawk, pawik m pawilon m pawilón m; ~ na ule pszczolnicaƒ pazdur m odnëczk, szczitnik m, wëkrajónkaƒ◊ kaszëbsczi znak paznokieć m paznokieć paznokc Gò, nokc || pazgnoc lok. nokc, paz(g)nokc m nokc, -a, m., 1. ‘paznokieć’: Òna bë ji nokcama òczë wëdzarła. 2. 388 ‘nogietek, calendula offic. (rośl.)’. (II) [Hilf] ; obcięte ~kcie nokcënë pl ◊ (paz)nokce kòmùs kwitną (wróżba pòmyślności lub śmierci) ò paznokcach: pòkrëwac sã biôłima plamkama: kwitnąc Sy paznokietek nokcëk Lz pazucha ƒ pazëcha ƒ zanadrzé || -drze, Tr, neol?: napiersé n; za ~chą za pazëchą, w zanadrzim. Zob. zanadrze pazur m pazura f, grabc lok Sy f, rzad póta niem., zdr. pazurka, pl. pazurë, zdr. pazurczi [Kùrón / kòt mô òstré, pazurë. A kùrë le pazurama czeprzą || czeparzą. Grëzdôsz jak kùra pazurą. Dôj, jô ce të pazurë / pazurczi òberznã, bò wëzdrzą brzëdkò. - Gò Mô grabce jak jastrząb Sy (a. jak kùra) Gò Grëzmòlëch grëzmòli, jakbë kùra pótą czechlała ògród. Sy] pazur m drapc, grabc, nokc, grzebańc m, pazura f; pazur, -a, m., ‘pazur’: ●mô pazurë jak kòt. Drapnął gò pazurã. Także: pazura, ë, ż. pazurk, -a, m., zdr. od pazur, ‘pazurek’: kòcé pazurczi dostać się w czyje ~y dostac sã w kògòs paszczãczi, paje, pazrë krogulczy ad pazurnikòwi, pazurniczi, kagùlcowi; ~cze ma paznokcie / pazury mô (te) pazurë / krole òstré i zadżãté / hô(cz)kòwaté jak jastrzib / pazurnik / kagùlc / òrzéł krogulec m orn pazurnik, kagùlc m {kagùlc’ in = pol. bot: ostrożeń błotny} paź m paż, przëdón(k) Gò m październik m rujan, brzadownik, pajicznik, paklepnik m pazdzérznik arch (Ra, Sy) [To bëło w pazdzérznikù. Sy] październikòwy ad rujanów, pajicznikòwi pazdzérznikòwi, przym., ‘październikowy’. paździerz m pazdzerzé, pazdzewié arch. paklepié n, tłuk m, pl: pazdzorë arch, strzeńce [Skądka to pazdzewié sã sëpie?Przecągac sã jak pe=ies na pazdzorach. – Sy] paździerzowy ad pazdzerzowi, paklepny, tłukòwi, strzeńsczi pączek m 1. zalążek liścia ew. kwiata: pãczk, pãczuszk pãp? m; ~czki wypuszczać pùszczac pãczczi pãpòwati, przym., ‘okryty pączkami (rózga, pręt)’. (II) Ra 2. ciastko o kształcie kulistym, często nadziewane, smażone w tłuszczu: pączk, pùrcel m {‘pùrcel’ (a. pączk) = pol. typowy pączek, dziś najczęściej kupowany w cukierni; ‘pączk’ in = pol. a) placek z ciasta przeznaczonego na chleb, smażony na maśle na patelni; c) placek na drożdżach, pieczony na patelni; d) placek z utartych surowych ziemniaków, pieczony na fajerkach; e) człowiek powolny, flegmatyk; f) fig zgardl kot; g) fig czapka barankowa bez daszka i nausznic} [W zôpùstë pieczą pączczi. Zrobic z kògòs pączka („napączkòwac”, nabic kòmù). Grëbi jak pączk. Më dzys pieklë chléb i przë tim jô ùpiekła pączka. Pòpielowi / sëchi pączk. – Sy]; opływać jak ~ w maśle żëc jak pączk w masle Sy pąk m pãczk, młodzyszk m 389 pąkòwie n pãczkòwina f, młodzyszczi pl pąs m czerwionosc a. czerwònosc f, zażôlenié n; stanął caly w ~ach zaczerwònił sã, zażôlił, rozżôlił sã pąsowieć v czerwònic, czerzwienic, żôlëc sã pąsowy ad czerzwiony, czerwòny, rozżôlony pątnica ƒ odpùstownica, pielgrzimka ƒ pątnik m odpùstownik, pielgrzim m pchać (się) pchac, cësnąc, przecëskac (sã), sztopac; ~ w kògò łakòcie pchac, sztopac w kògòs smaczczi, ~się naprzód pchac, cësnąc, przecëskac sã w przódk; zob. pchnąć pchanie (się) n pchanié, cësnienié, prze-cyskanié (sã) n pchełka ƒ pchełka, arch błeszka (Ra) ƒ pchli, przym., ‘pchli’: pchlé jôjkò ‘pchle jajko’. pchlisty pchlësti LZ pchłaƒ pchła, zdr pchełka, zgr pchlëca, arch błëcha (Ra) ƒ, rzad pchélc m, pchlëszcze n, {‘błecha’ arch – téż czesczé: blecha} ; miejsce od pògryzienia przez pchły pchlëszczënë pl, pòmieszczenie, gdzie łatwò o pchły pchlowiszcze n, zanieczyścić pchtami napchlëc, zapchlëc, opchlëc, uwòlnić od pcheł odpchlëc pchnąć - pchnąc EG. Zepchnąć - zepchnąc EG, spichnąc RA pchnąć v pchnąc, seknąc, kòlnąc, sztur-nąc; ~ kògò łokciem pchnąc, szturnąc kògòs łokcã, ~ nożem, sztyletem pchnąc, seknąc, kòlnąc kògòs nożã, dolchã, ~ kògò dokąd chùtkò kògòs dokądka pòsłac; zob. pcha pchnięcie n pchniãcé, sekniãcé, kòlniãcé, pchnienié n; ~ kulą sp cësnienié kùglą Tr, pchniãcé kùglë (Rkj) pech - ts. (niem.) EG, BU, niszcz (zab.) SY, np. Jaczis niszcz mie tu wlôzł... mô dzys dostãp do mie, co jô wëjadã, to jô stojã na pòlu, abò kòło spadnie, abò diszla sã złómie, abò sla sã pòrwie. SY Abò (człowiek) sã jiscy, abò nié, na niszcz ni ma radë. SY. Na niszcz nie pòmòże niżóden jiszcz (narzékanié). SY. Ewent. biéda EG, przegrzecha EG, nieszczescé EG, òczarzenié EG. Mieć pecha - nieszczescëc sã RA, lëchò jic EG (np. Mie lëchò szło / jidze. ). pech m niszcz, pech m, nieszczescé n; mieć ~a miec niszcz, pech ~ jic w labùdowã. Por. peszyć (się) jakiś pech mnie prześladuje jaczis niszcz (pech / złi dëch) mie tu wlôzł / je wlazłi... Sy; ew. ni móm szczescégò; mie lëchò jidze; pechowiec m nieszczeslëna, nieszczesliwc, ew. niezdarzélc, pechówc m pechòwy m pechòwi feralny ad nieszczeslëwi, nieszczestny, lëchi, pechòwi, feralny, fatalny [To bëła nieszczestnô gòdzëna, czej jô jã ùzdrzôł. Ra]. Por. fatalny pedagòg m pedagóga, szkólny m; znakòmity ~ widzałi pedagóga pedagògiczny ad pedagógòwi pedagògika ƒ pedagógika ƒ, uczba chòwani pedał m depta, pedała (|| -la) f, cësnidło n, lok: deptôk, nożnik, stãpiéń m, przëszlëc, pòdnożnica, pòdima ƒ, pãdzëdło n; ~y pl deptë, pedałë || -lë, cësnidła, żart nodżi pl [Òn miã 390 chcôł minąc, alem przëdeptôł na deptë i gò wzął. Sy] {‘depta. in = czurpa, pol. guzdrała, guzdralski} pòdnóżnice, -ic, l.mn., ‘dolna część krosien, na których opiera się nogi i poruszając nimi, wprawia zarazem w ruch przyrząd tkacki’. (II) pedałować v pedałowac, krãcëc pedałama, fig mòtac [Na kòle mòtac. Sy] pedałówka ƒ dr tiglówka ƒ pedant m pedant m - człowiek przesôdzający z ùtrzimanim pòrządkù, ew. sztrépk m(= człowiek przesadno dbający ò òbleczenié) pedanteria ƒ pedanteriô ƒ, przesadnô dokładnosc pedantka ƒ pedantka, ew. wëmiôtôrka f Sy pedantyczny ad pedanticzny, baro / przesadno dokładny, przesôdzający z pòrządkã pedantyzm m pedantizm m pedel m szelin, pedel, wòzny m pedel m selin(a), pedel m; zob. bedel pederasta m pederasta m pediatra m pediatra m, doktór od dzecy pedicure n dozéranié nóg; pedicure n pedometr m pedométer m, rechòwnik kroków pegaz m pegaz m pejcz m kòrbacz, batig m pécz, -a, m., ‘bicz’, niem. Peitschke, dniem. Peetsch: Trzasnął péczã. Chlastnął gò péczã. (II) péda, -ë, ż., ‘świnia, prosię’: Ni mia baba biédë, kùpiła so pédë. Przysł. [Ceyn] (II) pejs m przëùsznica, baka ƒ; pl: przëùsznice, baczi pejzaż m krôjobrôz(k), pejzaż m pejzażowy ad krôjobrazowy, krôjobrôzkòwi, pejzażowi pejzażysta m krôjobrazny malôrz pejzażista Gò m pekłować v przëprawic, zaprawic peklowina ƒ zaprawioné miãso, miãsno kònzerwa pektorał m napiersnica ƒ, napiersny krziż pelargònia ƒ pelargònijô ƒ peleryn(k)a pelerin(k)a, zarzutnica [akc. –rzut-] ƒ, płôszcz na deszcz; ew. régenmańtel niem., arch malzacht m; ew. w zn. stary płaszcz, jakiekolwiek okrycie przed deszczem - zob. narzuta pelikan m pelikón m pelikan - ts. EG peluszka f peluszka f [To (peluszka) tak wëzérô jak wika czerzwionô. Na letczich grëńtach (peluszka) wëdô dzesãc kòrcy òd kòrca ë dwanôsce, czedë gò robactwò nie zepsëje. Ra]; pole na którym rosła ~ peluszkòwiszcze || -skò [akc. –kò-] [Na to peluszkòwiszcze wsadzymë pôrã wrëków, jaczé kòrusë (môłé wrëczi) jesz wiedno ùroscą. pełen ad skòpicą, fùl, liczi; zob. pełny pełgać v môłnic pełgać (o świetle) mërgac, slôdkòwac, bùkòwac lok, ew. ùtëpòwac (ò gasnący swiéczce) [Wid / bliza (latarniô mòrskô) / môłniô (łiskawica bez grzmòtu) slôdkùje. Wid / swiéca / lãpa bùkùje. - Sy] {‘mërgac’ in = pol. a) mrugać; b) spółkować; c) zapładniać; ‘slôdkòwac’ dosł = wierzgac, wierzgòlëc; ‘bùkòwac’ in – zob. bukować} 391 pełgający ad môłniany pełnia ƒ pełnia - pôłniô LZ, EG || pełniô SY, LZ, EG, MÒ. Np. Miesąc || ksãżëc je terôw pôłni. Duńc do pôłni wiarë. Dać /otrzymać coś w pełni - dac / dostac cos w spòsób pełny / całowny EG Kochać w pełni - kòchac / miłowac w spòsób pełny / w całi pôłni. EG w pełni całi, całowno (ewent. całowny), w całoscë („w całoscë” téż = wcale, nijak), w spòsób pełny EG. Być w pełni człowiekiem - bëc pełnym człowiekã / bëc człowiekã w całim znaczeniu tegò słowa EG. - Òb. pełnia skòpicëzna, fùlnosc ƒ; ~ księżyca pôłniô ƒ, w~ni praw czësto w prawie, we fùl prawie, w ~ni sit przë nôlepszi mòcë pełnić v sprôwiac, robic pôłnic, -ã, -ił, sł., ‘pełnić’. (II); ~ służbã sprôwiac urząd, robic shiżbã pełnienie n sprôwianié n pełniui(eń)ki ad czësto fùl, czësto skòpicą pełno, z czubem skòpicą pełno adv skòpicą, fùl, bòlësto, opatrzno, pôłno, bòkadno; wszãdzie gò ~ jegò je wszãdze fùl, ~ ludzi wiele, fùl, skòpicą lëdzy, ~ nalać nalôc bòlësto, skòpicą pełnokrwisty ad czësti krëwi pełnoletni - ùstny EG, SY, dorosłi SY, pełnolatny (pòl.) EG [Na niegò ni mòglë przepisac tegò mieszkaniô, bò òn jesz nie béł dosc ùstny. EG Te twòje córczi mają prawò chòdzëc gdze chcą, kò òne ju są ùstné. KW Dorosłi człowiek. Òni ju mają dorosłé dzecë. - Sy] pełnoletni ad ustny, przësyżny arch doroczny [Ten òtrok (syn, knôp) jesz nie béł doroczny, ga (czej) ten tatk zdechł (ùmarł) Lz] pełnoletniość - ùstnosc SY, pełnolatnosc (pòl.) EG. Np. Dochòdzëc ùstnoscë. Czej òsygniesz ùstnosc, tej rób co chcesz. SY. pełnoletność ƒ ustnosc, ustnotaƒ; dojść do ~ści dóńc do ustnotë pełnomocnictwo n pełnomòcnictwò n – ùprawnienié do zastãpòwaniô / reprezentowaniô kògòs; pl: -ctwa pełnomocnik m pełnomòcnik m pełnomocny ad pełnomòcny m, mający wszëtczé pòtrzébné ùprawnienia do zastãpòwaniô / reprezentowaniô kògòs pełnoprawny ad pełnoprawny pełność ƒ skòpicëzna, fùlnotaƒ pôłnosc, -ë, ż., ‘pełność’. (II) Por. pełnia pełnowartościowy - pełnowôrtoscowi EG, pełnowôrtny EG (ò mlékù, piwie: pełny, np. Pełné mlékò / piwò. - EG) pełnowartościowy ad fùlwôrtny pełnoziarnisty ad fùlzôrny pełny, pełen - ts., fùl (niem.) pełny ad skòpicą, fùl, bòlësti; {st (naj)wyższy: (nô)pełniészi EG, (nô)barżi pełny EG}. Przër. dopełniony, przepełniony ~ne mòrze otemkłé mòrzé ~na twarz fùl gãba, 392 pùza, pùża ƒ, ~na waga fùl wôga pełzacz m, ~cze pl zoo czôłgacze Gò, brzëchòczorgôcze pl Tr pełzać v czôłgac sã, czorgac sã; ew. kraczëc sã; ~ przed kim czorgac sã przed czim penaty pl 1. starkòwie, przodcë, penacë pl 2. fig domôcëna ƒ pendent m przezremny pas pendent Oriona astr pendent Òriona Gò, grabiôrczi lok Sy (w 2 znacz. = plejadë astr; dosł ‘grabiôrka’ - białka zajãtô grabienim) penetracja ƒ sznëpringa, penetracjô ƒ, przemikanié, sznëpòrzenié n penetrator m penetrator; ew. badôcz m, sonda f penetrować v sznëpòrzëc, przemikac, penetrowac; ew. maklac, badac, wmaklëwac sã, zagłãbi(w)ac sã, wchòdzëc w głąb / głãbòk penis zob. prącie penitent - ewent. ts. EG, òsoba spòwiôdónô / człowiek spòwiôdóny (prawie w nym sztërkù spòwiôdóny), człowiek, co jidze do spòwiedzë, ten, co sã spòwiôdô EG, np. Tam bëło / stojało / szło małolëdzy do spòwiedzë. EG Ù tegò ksãdza sã wiele lëdzy spòwiôdô / spòwiôdało. EG. - Przër. spowiednik penitent m pòkùtnik, penitent m peniuar m pena f, pens m pensjaƒ1. zôróbk m; stała ~ stojący,nieprzeriwny zôróbk, pòbierać ~jã brac zôróbk 2. penzëjô, starkòwizna, rińta f, ~ dożywòtnia starkòwizna ƒ 3. dzéwczëcô szkòła pensjonarka ƒ uczenkaƒ pensjonarz m penzjowi, penzjôrz m pensjonat m penzjónat m, wiktowô chëcz pentoda f elektron pentoda f pepiniera ƒ rozsadnik m, szkòła drzéwiãt pepsyna ƒ pepsyna ƒ percepcja - pòstrzéganié (zjawiszczów, rzeczi), przëswòjiwanié so, òdbiéranié, przëjimanié, ògarninanié mëslama EG perełka ƒ 1. perełka ƒ 2. fig mùlk m perfekcja ƒ doskònałosc, perfekcjô ƒ perfidia ƒ przekrãcznota, falszëwòta f, ochëbstwò n perfidnie adv przekrãczno, falszëwò, ochëbno perfidny ad przekrãczny, falszëwi, ochëbny perforacja ƒ dzurkòwanié n; maszyna do ~cji dzurkòwnik m perfùmeria ƒ parfùmerëjô ƒ perfùmiarz ƒ parfùmnik m perfùmòwać v parfùmòwac perfùmy pl parfùm m pergamin m pergament m 393 pergaminowy ad pergamentny, pergamentowi; papier~ pergamentny papiór period m 1. cząd m, perioda ƒ 2. cządzawica ƒ (U białczi) periodycznośćƒ cządnica, cządnotaƒ periodyczny ad cządny, periodny perkal m kartun m perkaty ad szeroczi, przëplëszczony, bùlwiasti perkoz zausznik m orn perkòz zaùsznik m Gò perkusja muz bãbnë Gò, perkùsja Gò, trądel Sy m [Mùzyka bez trrądla to nie je mùzyka. Sy] perkùsja ƒ trądle pl, perkùsëjô ƒ perkusista muz bãbnista, bãbnôrz || bãblôrz, zgardl. bãblok– Lz, perkùsysta Gò perkùsyjny muz perkùsyjny Gò [Jinstrumeńtë perkùsyjné. Zestôw(k) perkùsyjny. Gò] perkùsyjny ad trądelny, trądlowi, perkùsjowi, uderzeniowi perlic(zk)a ƒ perlit(k)a ƒ perlić v skrzëc, perlëc, swiécëc sã perlisty ad skrzący, swiécący, perlowati; pòt ~ krople mòklëznë, kroplastô mòklëzna perła ƒ pòcór(k )a, perla ƒ pertowy ad perlën, perlowi; kasza ~wa perlowô krëpa, perlowé krëpë, masa ~wa perlmùtra ƒ perłówka: ~ zwisła bòt niedbôłk m permanencja ƒ nieustôwnota f, warowanié n, wiednodzejnota ƒ permanentny ad nieustôwny, warëjący, wiednodzejny permski ad permsczi peron m stãpnik, perón m peronowy ad stãpnikòwy, perónowi peronówka ƒ stãpniczka f, stãpnikòwi biliet perorować v kôzanié trzëmac, bakòwac Pers m Persa m PersjaƒPerskô, Persëjô ƒ perski ad persczi; ~ dywan persczi wëscélôk, ~ proszek proszk na inzektë persona ƒ osobaƒ, widzałi człowiek personalny ad osobny, lëdzczi; ruch ~ osobnô rësznota, unia ~na osobnô unijô personel m obsada ƒ, personel m perspektywa (-y) - perspektiwa (-ë) EG, ewent. widok (widoczi) EG perspektywa ƒ widzenié n, perspektiwa ƒ; widzieć w ~wie widzec w perspektiwie; mieć coś w~wie miec cos na okù, w udbie a. cos so uwidzec perspektywiczny ad perspektywiczny; obraz ~ òbrôz perspektiwiczny; widzenie ~e widzenié perspektiwiczné; planowanie ~e planowanié perspektiwiczné, planowanié z czasowim wëprzedzenim, planowanié na jaczis czas (na czile lat) do przódkù / w przódk perspektywicznie adv perspektiwiczno || -nie; widzieć ~ widzec perspektiwiczno || -nie; planować ~ planowac perspektiwiczno || -nie perswadować - namawiać RA, EG, przekònëwac EG (np. Òn gò przekònywôł. EG) 394 perswadować v dogadowac, wëgadowac, dogôdac, wëgôdacw zn. namawiać, przekonywać, perswadować: przëgadëwac (|| dowac) {‘przëgadëwac (|| -dowac)’ in. zob. przymawiac} [Òna jemù tak przëgadowa, jaż òn ji to przërzekł. - Ra perswazja ƒ dogôdiwanié, wëgôdiwanié n pertraktacja ƒ dogôdiwanié sã, ujednywanié sã n pertraktować - dogadëwac sã || dogôdiwac sã, prowadzëc rozmòwë, ewent. spierac sã, radzëc, naradzac sã (np. Òni sã narôdzają nad... EG), „hańdlowac”, „targòwac sã” RA pertraktowaé v dogôdiwac sã, ujednëwac sã pertraktujący m dogôdiwôcz, ujednywôcz, ugòdiwôcz m perturbacja ƒ pëzglëna, zôwada, perturbacjô f, wërwark, jôch m. Por. perypetie peruka - paruka SY, czisz SY ( = w 2 znacz. = pòl. czupryna) peruka ƒ paruka f, czisz m perukarz m parukôrz m Peruwiańczyk m Peruwiana m peruwiański ad peruwiańsczi; ~ baisam peruwiańsczi balzam perwersja ƒ procëmnôtërnota ƒ perwersyjny ad procëmnôtërny peryferia ƒ okòlé n, obéńda, periferëjô f, okrąg m peryfraza ƒ perifrazaƒ perypetie pl peripetie, przëżëca, dole i niedole, przëgòdë || przigòdë, kłopòtë, ùtrudnienia, kómplikacje, lok, w zn. kłopoty, ambaras: termedije, ùtradije pl; ùcemiãga, przeprawa f, ùtrôpienié n [Móm tëlé termedije ze sąsadama, że to nie je mòżno. Z timi ludzami to same ùtradije. - Sy]. Por. ambaras, heca, kłopot peryskòp m periskòp m, zdrzawnica ƒ perz bot òszôc || lok òsôcz || òsocz Ra, zgadiwôcz lok (w 2 znacz. czł., chtëren niczegò nie wié na pewno), piãtrownik, piãtrówka - Sy perz m bòt oszoc a. osocz, pachãcëna, pażãcëna, trôwnica, kòrzenica ƒ [Kòrzenica zachwaszczëła (zachwascëła) mie całé pòle. Sy]; zara-stać ~em oszocowac, zarosnąć ~em zaoszocowac, ~ zebrany z pòla wë-trzãslënë perzasty ad oszocowati perzyć się znôszac sã, jarchòlëc sã perzynaƒpòpiółm, pòpielëszcze n; w ~nã obrócić spôlëc, obrócëc w pòpiół ◊ w parzënë, w gruzmaczi pòtłuc, rozlecec sã, jic pestka (ziarno owocu) - ts. EG [w 2 znacz. ‘pestka’ = niewiôldżi chłop, np. To z niegò le je takô pestka, ale zaradny i robòcy òn je. EG. - Przër. skwarka], np. ti pestczi; te pestczi, tëch pestk || pestków. pestka ƒ pestkaƒ; wyjmòwać ~ki z owòcu pestkòwac pestkòwiec m pestkòwi brzôd; pestkówc m pestkòwy ad pestkòwi pesymista - ts. EG, ewent. jiscoch SY || jiszczoch, martwioch zab Sy [= człowiek wiedno zmôrtwiony)]. - Przër. malkontent pesymista m jiscoch, czôrnozdrzélc, pesy-mista m czarnowidz m jiscoch, czôrnowidz, czôrnozdrzélc Tr, pesymista m. Por. malkontent 395 czarnowidztwo n czôrnowidztwò, czôrnozdrzélstwò n, czôrnozdrzelëzna Tr, pesymizm m; ew. brak wiarë / nôdzeji. Por. beznadzieja, pesymizm pesymistyczny ad czôrnozdrzélny, pesymi-stny pesymizm m czôrnozdrzélëzna, pesymi-zna ƒ peszyć v zbijać z tropu: zbijac z tropù, wprowadzac w zakłopòtanié / zmieszanié, krãpòwac kògò swòją òsobą (a. zachòwanim / słowama), òdbierac kòmùs jegò pewnosc sebie (przez pòdwôżenié wiarëgòdnoscë jegò twierdzeniô), sprawiac, że chtos je „baf” (głupi a. pòkònóny); wëprowadzac (kògò) z równowôdżi, òdbierac (kòmù) spòkój, grac (kòmù) na nerwach, milëc (kògò); ew. przënaszac (kòmù) pecha, peszëc pol (kògò) [To gò peszi.] .Por. pech peszyć się krãpòwac sã; ew. peszëc sã, czëc sã zaniepòkòjonym, tracëc spòkój / równowôgã dëcha / pewnosc se, òdczuwac skrãpòwanié (np. z przëczënë jaczis òsobë), milëc sã (przez kògòs, chto òsobie „peszony” graje na nerwach). Por. pech petarda ƒpetardaƒ petent m proszący, petent m petit m dr petit m, môłi drëk petroleum n pétroch, pétrus m petunia ƒ petunijô ƒ petycja – peticjô [ti –cji] EG, prosba. - Przër. wniosek, postulat, skarga petycja ƒ proszenié, peticjô ƒ EG, taczi jeden EG, pewien pewien w znacz. ‘jakiś, bliżej nie określony’ - jeden SY, np. Pewien (jeden - EG) chłop mie pòwiôdôł, że to mdze wòjna. Pewnégò (jednégò - EG) razu / dnia. SY. Przër. pewny pewien ad gwësny, jeden; ~ pan gwësny wasta, jeden pón przez / na ~ (pewien) czas przez / na jaczis (jeden) czas [Przez jaczis / jeden czas më mielë spòkój, ale... Gò Bądzemë mielë spòkój na jaczis czas. Sy]; ~ (pewien) pan jaczis (jeden) chłop; ew. jaczis (jeden) pón) {‘pón’ – w zn. pol. szlachcic, ziemianin} [Tu béł przëszłi jaczis / jeden chłop i pitôł (sã) ò tatã / za tatą. - Gò]; pewnego rodzaju / typu - swòjégò || swégò / swòjistégò / pewnégò / jaczégòs ôrtu EG, np. Narodzenié w znaczenim dëchòwim je to swòjégò ôrtu jinicjacjô. pewnie adv zagwës, gwës(no), pewno / na pewno, tak a tak; na ~ na pewno, gwës(no), za gwës, na pewno ◊ gwësno jak drót [Czej tegò kraczôłka wezną do wòjska, tej to na pewno mdze wòjna. To na pewno ta krzëwònosô pòwiedzała. - Sy]pewnie pewno || -wnie, gwësno (niem.) - EG. - Przër. niezawodnie, skutecznie pewnie adv wierã, gwës(no), pewno, mést, szónc, bòdôj, nëja pewnik m pewnik, aksjomat m. Zob. aksjomat pewno zob. pewnie pewność - pewnosc SY, EG, gwësnota (niem.) EG; z pewnością, bez wątpienia - z pewnoscą SY, na pewno, gwës(-no)- Przër. niezawodność, skuteczność, bez wątpienia - z pewnoscą SY, na pewno, gwës(-no) pewność ƒ gwësnota ƒ; ~ siebie odwôżnota, dzyrzkòsc ƒ, bëc swòjégò gwës, dla ~ści na ostrzegã, z ~ścią gwës(no), za gwës, na pewno pewny - ts., gwësny (niem.), np. To je pewné, mòżesz smiało tam jic i... - Przër. zapewni(a)ć, niezawodny, skuteczny pewny, przym., 1. ‘pewny’: To je nôpewniészô prôwda. 2. ‘zaufania godny’: Jima nie chce pón wierzëc; Kaszëbi są jesz nôpewniészi ‘niech im pan nie wierzy; Kaszubi zasługują jeszcze na największą ufność’. (II) 396 pewny ad gwës(ny), pewny, zycher; być ~m czegòś bëc na cos gwës a. bëc swòjégò gwës, jestem tegò ~ jem na to gwës a. jem swòjégò gwës, ~na rãka (chirurga etc.) zycher, spòkójnô rãka, nie być~m życia nie bëc zycher, pewny, gwës żëcégò, w ~ch rãkach w zycher rãkach a. w pewnym rãkù, ~ siebie swòjégò gwës, nie ~negò nic(k) gwësnégò, to ~na, że... to je gwës, że..., ~negò razu jeden rôz, jednégò razu w pewnym sensie - w jaczims / w pewnym znaczeniu || -nim EG, wedle jaczégòs / wedle pewnégò spòsobù rozmieniô EG, z jedny stronë (zdrzec) EG, dzélã = pòl. ‘ częściowo’ (np. Dzélã jo / dzélã jô bë sã z tim mógł zgòdzëc / na to przëstac. EG) w pewnej mierze / w pewnym stopniu / do pewnego stopnia- dzélã EG, jaczims dzélã EG, do jaczégòs momentu EG, w jaczims stopniu (pòl.) EG.- Przër. w dużej (niemałej) mierze pęcherz m pãchôrz (|| -chérz), [Nadãti jak swińsczi pãchérz.. Knôpi strzélają z rëbich pãcherzów. – Ra] - 1. ~ spowodowany oparzeniem albo ukłuciem pãchôrz (|| chérz), pãp Gò, prãpel arch, bąbel m; 2.~ moczowy pãchôrz m (szczënowi pãchôrz); latać jak kot z ~rzem,,,,,,,,, ; 3. bańka na wodzie: zob. bąbel 4. wypukłość na tapecie: pãp m pãcherzyk m pãchôrzk, pãcherzik || -rzëk, bąbelk m; ~ żółciowy żôłcowi pãchôrzk, ~ pławny u ryb kséń m, dësza ƒ pãcherzykòwaty ad pãchôrz(i)kòwati, bą-belkòwati, bąblowati pãcina ƒ wet kòstka ƒ pãczak m pëszka ƒ, jiczné a. pszéné krëpë pęczek m pãczk, pãczuszk, lopk m w zn. kwiatostan, pęk kwiatów a. jagód na jednej szypułce - zob. pęk pãczk, -a, m., zdr. od pãk, 1. ‘pęczek, kitka’: pãczk słomë, sana, trôwë, chróstu itp., 2. ‘pączek’: Na drzewach są ju pãczczi. pęcznieć od wilgoci bùczëc Sy (inacz. = a) bùczëc bãczëc, rëczëc; b) płakac) napęcznieć od wilgoci nabùczëc; napęczniały od wilgoci nabùczałi Sy pãcznieć v pãczniec, bùczniec, nabrzmie-wac, pùchnąc pãcznienie n pãcznienié, bùcznienié, na-brzmiéwanié, pùchnienié n pęd – òdnóżka f; 1. gałązka młoda służąca do zaszczepienia - wszczépka; 2. pędy krzewów - lécczi; 3. pãd, szwąg (niem.) EG, biég EG, gón, EG, nëk Tr, Gò, [Ten krąg miôł taczi pãd, że sã jaż òtlówka (in: òdczid – dél a. pôłka do òdbijaniô krãga w zabawie :krąg z môla”) złómała. Sy Ta wòda w rzéce mô nëk. Gò]. - Przër. popędy, rozpęd pãd m pãd, -u, m., ‘pęd, bieg’: z pãdã rzéczi ‘z pędem rzeki’. W òkrutnym pãdze wjachôł nôgle na pòdwòrzé. 1. nëk, gón m, nëkba, chùtkòsc ƒ, piãcé n; ~em jechać chùtkò jachac, nëkac, ~ rzeki żoch rzéczi, lecënk, chùtkòsc rzéczi 2. szlig, szliżk òdrost, chłąd m, ma-tewka, wietewka, twéla, òdnóżka, lécka, gałązka ƒ pędy ~ne kwiatonosné (a. kwiatorodné) òdnóżczi / òdrostë Gò / lécczi / wëpùstë Gò / ew: gałązczi / wietewczi / chłądë pędy roślin, sadzonki òdnôżczi pędy roślin lécczi ; ~ naziemny rośliny słunecznica f, dziki ~ u drzew wilk m, twéla ƒ, roślina mająca długie ~y léckòwatô 397 pãdniaƒtech nëkba, transmisëjô ƒ pãdny ad tech nëkcwny pędny / paliwo (benzyna / ropa / olej napędowy) pãdny / napãdowi / Tr: nëkòwny materiôł m; palëwò n (benzyna / ropa / òléj napãdowi / nëkòwny - Gò pędrak podgryzjący korzenie roślin - pòdgrizk SY, pònarwa [= pòl. ‘larwa’. W 2 znacz. ‘pònarwa’ = człowiek stroniący òd lëdzy, sómk, samsón], np. Zabij tegò pòdgrizka. Kùrë zbiérają pònarwë. pędrak pònarwa / pònór LZ pędrak m 1. pònarwa (|| arch pònéra Ra) f, pòdgrizk m [Pòd sczibama są pònérë. Ra ]; 2. fig gzub, czech, bòrénk, knôpik m pãdzarka ƒ nëkadło n, maszina, co nëkô pãdzący świnie na skùp dëmriza m, pãdzący owce, gãsi drëwôrz m pãdzel m pãzel m pędzel pańzel (|| pãzel || peńzel). Pedzel do bielenia, ławkowiec biélnik Sy pãdzelek m pãzelk, pãzeluzk m pędzenie n nëkanié, gnanié, drawòwanié, pãdzenié lok; ekspr: lecenié, dzerzgnienié, pnienié, piãcé, czadzenié, chëjanié, żganié, paraszkòwanié, wôrpanié, sadzenié n; ~ za kim nëkanié za kògùms / czims; pędzenie bydła (a. gęsi) nëkba arch [Dzys z nëkbë w pòle nic nie mdze, bò to je za wiôldżi deszcz. Sy]; ~ do roboty nëkanié / gnanié / pògónianié / gònienié do robòtë; ~ wódki / bimbru robienié kòrnusu (a. wódczi / sznapsu) / bimbru; ~ moczu jidzenié na szczanié. Por. popędzanie, wypedzanie pędzić v 1. (biec, jechać prędko) nëkac, gnac, drawòwac, pãdzëc lok; ekspr: lecec, piąc, czadzëc (czadzëc jak na jeleniu Sy), sëpac, perowac, sadzëc, parzëc, dżąc, chëjac, żgac, dzerzgnąc, paraszkòwac, wôrpac; ew. biegnąc / jachac chùtkò {‘nëkac’ arch Lz nãkac; ‘wôrpac’ = pol. a) pruć, łatać, naprawiać; b) arch: tkać wôrp (tj. samodział), tkaninę domowej roboty; c) robić coś niedokładnie, partaczyć; d) pędzić, śpieszyć się, płynąć prędko} [jô nëkóm / gnajã || gnóm /drawùjã / pãdzã / lecã / pnã; òn nëkô / gnaje / drawùje / pãdzy / lecy / pnie; rozk: nëkôj / rzad: gnôj / drawùj / pãdz(ë) / lec(ë) / pni!]; pędzić na koniu nëkac / drawòwac / sadzëc na kòniu; galopòwac, jachac galopã / skòkã / w skòk, chùtkò jachac / ridowac turzëc (Sy) (Ra: || tërzëc || tirzëc); ~ za kim gnac (nëkac / piąc itp.) za kògùms / czims, gònic kògòs; 2. zmuszać do podążania w pewnym kierunku a. do pośpiechu: gnac, nëkac, pòganiac, pònëkiwac {‘nëkac’, ‘pònëkiwac || -kòwac’- arch Lz: nãkac, pònãkòwac} [Òn gnaje / nëkô / pãdzy bëdło na łąkã / pastwiszcze. Dze tak drawùjesz? - Gò Pasturz pãdzy bëdło do lasa. Nie pãdzë tak kòni, bò sã baro zmarachùją. Òn z tima gãsama tak perëje, jaż òne zépią (ledwie diszą, òdmikają dzobë z pragnieniô) - Ra] - por. popędzać, popędzić; ~ kogo do robòty gnac / nëkac / gònic / zanëkiwac kògòs do robòtë; 3. ~na szczanie nëkac / gnac na szczanié; ~ wódkę / bimber robic / kòrnus (a. wódkã / sznaps) / bimber; 4. ~ (wieść) spokojny żywot żëc so spòkójno, prowadzëc spòkójny żëwòt / spòkójné żëcé; ~ życie bogobojne żëc bògòbójno / pòbòżno; prowadzëc bògòbójné żëcé; ~ życie próżniacze zob. próżnować; ~ marny żywot prowadzëc biédné żëcé / marny żëwòt, żëc jak prachôrz / pies itp. pędziwiatr m wërwiwiater, wietrznik, ùtrzëwiechc, chòwierôł lok, latawc; ew. wãdrowczik, òblecyswiat m. Zob. lekkoduch. Por. frant, włóczęga pędzlować v pãzlëc, pãzlowac 398 pęk m pãk, lop(k) m, bòrda ƒ pãk, -a, m., 1. ‘pęk, snop’: Przëniósł pãk słomë ze stodołë. Pãk sana. (II): 2. ‘próżna beczułka, utrzymująca sieci, zarzucona w morze lub jezioro, pod powierzchnią wody’. Dawniej używano do tego pãkù chrustu, z którego nazwa przeszła na beczułkę. ; ~ kluczy pãk kluczów, ~ chrustu pãk, bòrda chróstë, związany w ~ pãczny {‘grądo’, ‘grądkò’ = pol. a) pęk jagód na jednej szypułce; b) kwiatostan złożony z osi, na której wyrastają kwiatki ku górze; c) – in zob. grono} pękać v pãcac, pãkac, , trzaskac, , plôstrowac, knëpac, rëtac pãkac, -óm, -ôł, sł., ‘pękać’: Deska pãkô na samim westrzódkù ‘na samym środku’. pãkanie n pãcanié, pãkanié, plôstrowanie, knëpanié n pękatość ƒ pãkatosc ƒ pękaty ad pãkati pãkati, przym., 1. ‘pękaty, wypukły, gruby, otyły’: To bëłë pãkaté snopë. 2. ‘brzemienny’: Mòja białka je pãkatô. pęknąć - pãknąc EG pãknąc trzasnąc. Rozpęknąć się - rozpãknąc sã, rozpãczëc sã RA rozpãczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pęknąć, rozpęknąć się’: Bòdôj jes sã rozpãcził! (II) rozpãknąc sã, -ã sã, -pãkł sã, sł., ‘rozpęknąć się’: Smiôc sã do rozpãknieniô. Bò sã serce we mie rozpãknie. (II) pãkniãcie n pãkłosc, rozpãklëna, rëta, pãklëna, (pò)pãcënaƒ, rozpãk m, pãk-nienié, pãkniãcé, trzasnienié n wyraz naśladujący ~ knëks [Te żarówczi nie są nic wôrt, òne le zrobią knëks i òne są przepôloné. To le zrobiło knëks i bëło pò sklónce. - Sy] pãkniãty ad pãkłi, trzasłi pãknąc, -ã, -ął, sł., ‘pęknąć’: Të pãkniesz, jeżlë mdzesz tak dużo [wiele] jôdł. Òn so pôlc przerznął na pãkłi bùdelce ‘przeciął sobie palec na pękniętej butelce’ Ra pępawa: ~ dachowa bòt pãpk m, czarownicczé zelé n pãpek m pãpk, pãpùszk m; wgłãbienie pãpk, -a, m., ‘pępek’: Waju dzeckò mô wiôldżi pãpk. Bòlało jã strodze kòl pãpka. pãpka dołuszk m ◊ żart brzësznô knąpka pãpkòwaty ad pãpkòwati pãpkòwy ad pãpkòwi pãpòwina ƒ pãpòwina, pãpinaƒ pãpùszek m pãpùszk m pãset(k)a ƒ pinceta ƒ pęta pl pãta pl, òpãtnik m (pòwrózk z dwiema zôdzerzgama do zakłôdaniô na nodżi kònióm) [Włóż kònióm òpãtnik, co òne nie ùcekną. Sy] zôdzerzga ƒ, kódczi pl, opãtnik m pãtać v pãtac, k(ł)ódkòwac; założëc zô-dzerzgã, wzyc w paszczãczi; ~ się plątac sã, përtac sã pãtak m smôrkòla, smarkùl, pléwka m pętelka ƒ sydełkò, òczkò, ùszkò n, malinkô zôdzerzga pętla, ~lica ƒ 1. zôdzerzga, lok: petlëca (|| lok pãtlëca), niem. szlinga ƒ, òpãtnik m, sydło; pętlica na sarny: òkò n {‘petlëca’ – por. ‘pëtlëca’ = pëtlewnica, pleskòtka, 399 białka gadatlëwô}; zrobić pętlicę zrobic zôdzerzgã / petlëcã / sydło; zawiãzac / zarzeszëc na zôdzerzgã; zadzerzgnąc [Zrób mie nową petlëcã, bò mie sã pòrwała. Sy]; 2. teren na którym można obrócić pojazdem òbrotniskò n; ~ tramwajowa òbrotniskò tramwajowé pęto n krąg m; ~ kiełbasy krąg worztë pfe! int fùj!, ecz!, ehe!, fikak! piach m piôch, piôsk m piać v piôc, spiéwac; ew. o kokoszkach, przeciagle skrzeczeć: kôrkac piać (o kogucie) piôc, spiewac [Mój kùrk nie chce piôc. Dôwni piôł, ale terô nie pieje. – Ra Kùr(ón) pieje / spiéwô na gnoju, abò bądze pògòda abò nié... (żart przepòwiedniô). Gò]. Por. pianie piana - ts. EG, szum (niem.) EG || szim LA, ewent. sniég. Np. piana, -ë, ż., ‘piana’: Pò bùrzë je dużo [wiele] pianë, szëmù na wòdze. Ra Ùbic smiotana na sniég. SY; piana, kipiel pienizna Lz, prësk Sy; por. kipiel, pienić się, pienisty piana ƒ szum m, piana, pienizna f [Pienizną plëjącé (plwiącé) jezoro. Lz]; Żabié mëdło (piana mòrskô). Sy ;~ z białek ubité biôłtkò; ~ z ubitej śmietany ùbitô smiotana; ew. sniég (smiotana ùbitô na sniég); ubić na ~nę ubic biôłtkò; ùbic smiotanã na sniég Sy , ~ mòrska smëczka ƒ, żabié mëdło, mòrsczi szum plósac, -óm, -ôł, sł., ‘pienić się, wyrzucać pianę z pyska’: ●plósô jak pies szôlony ‘wściekły’. pianie pianié Gò || pienié Lz pianie n spiéwanié, kôrkanie, pienié n pianino n klawir(a) m (f) pianista m klawirnik, pianista m pianistka ƒ klawirnica, pianistka ƒ pianka ƒ szëmka f, szumk ra; ~ z białek szumk, sniég z biôłtków, ~ mòrska szëmka ƒ, ~z jabłek mùs z jabk(ów) piankòwy ad szumkòwi; ciasteczka ~kòwe biôłtkòwé kùszczi piardnąć zob. pierdnąć piaseczek zob. piasek piasecznic(zk)a ƒ statk do piôskù, piôszczëca ƒ (Tr) piasek m piôsk, zdr piôseczk, zgr piôch m; pl: piôsczi, zdr piôseczczi, zgr piôchë [Mòrze wërzucëło całą górã piôskù. Ra]; ~ (miałki) drobny miôłtk, melk m; mączka f; ~ namùlony naniosłi, naszla-mòwóny piôsk, wiać ~skiem piôszczëc, zabrudzić ~skiem opiôszczëc, zapiôszczëc, napiôszczëc nie bawiłem się z tobą w ~sku jô z tobą z jednégò kòrëtka nie jôdł; jô z tobą w jedny ławie nie sedzôł; jem sã z tobą w piôskù nie bawił, jô z tobą zôcérczi nie jôdł [Jô sedzôł (w briczce) jednã łôwkã za nim (tzn. kùczer sedzôł w przódkù), niech nie mësli, że jô z nim zôcérkã jôdł. Sy] piaskarka f piôskarka f Gò, autół z masziną do rozsëpiwaniô piôskù na slësczi drodze piaskarnia ƒ piôsznica ƒ, piôskòwô· kùla piaskarz m piôsznik, piôskôrz m piaskòwać v piôskòwac, sëpac piôsk piaskòwiec m piôskówc m, piôsczëti kam; ~ ciosany czosny, szczépny piôskówc piaskownica piôskòwnica Lz (dosł. dół z jaczégò kòpią piôsk) [Dzecë bawią sã w piôskòwnicë – robią bôbczi z piôskù. Gò] piaskòwnica: ~ zwyczajna bòt charztowina, pieglëca f, piôskòwô trôwa 400 piaskòwy ad piôskòwi; w zn. piaszczzysty: piôszczëti; wydmy ~we wëdmë dunë || dënë, piôskòwé / piôszczëté gòrë [Piôskòwé gòrë, czëlë dunë || dënë. Piôszczëtô góra. Piôszczëté grëńta. Ra]; zegar ~ piôskòwi zédżer, ciasto ~we krëchi kùch, tort ~ krëchô torta piasta ƒ bùsa f; ~ ze szprychami gwiôzdaƒ piastować dziecko - piastowac, bawic, hòckac (= pòdrzëcac përznã w górã) SY, TR [Starëszka piastëje mòje môłé. Ra] piastować v piastowac, hockac, hopkac, duskac, nosëc na łónie; ~ urząd obsôdac, sprôwiac urząd piastowanie n piastowanié, hockanié, hopkanié, dozéranié, obsôdanié, sprôwianié n piastun m piastôrz, piastownik m piastunka ƒ piastunka, -czi, ż., ‘piastunka’.Ra piastôrka, piastownica ƒ piaszczysty ad piôszczëti, piôszczany, piôskòwati, miałczi {‘miałczi’ in = pol. a) miałki b) niegłęboki, płytki} * [Piôszczëtô góra. Piôszczëté grëńta. Ra Miałką drogą sã lëchò jedze. Sy]; ~czyste tereny piôchë, piôseczczi, piachùdrëpƒ, piôszczëzna f, ~czyste pòla osëch m, piôsznica, głodzëzna ƒ, piaseczno n, piôsczi pl; droga ~ta mielnica, mielówka {‘mielnica’ in zob. mielnica} Piôsznica, -ë, ż., ‘Piaśnica’ (nazwa rzeki i dwu wsi na Kaszubach pn.). (II) piôsznicczi, -kô, -czé, przym., ‘piaśnicki’: Piôsznicczé Jezoro [dziś Żarnowsczé Jez.]. (II) piąć się pic1 [piąc] sã, pnã sã, piął sã, pni sã, sł., ‘piąć się, wspinać się’: Na wszelejaczi ôrt piął sã w górã. zob. wspinać się piąstka ƒ pistka, piscka, piãstkaƒ piąstkowanié ‘piąstkowanie’ sp piątek m piątk m W piątk deszcz, całi tidzéń deszcz. Przysł. [Ceyn]; Wielki Piątek Płaczë-bóg m, Wiôldżi Piątk, pòstny dzéń. ; pościć w ~tki pòscëc w piątczi, rzad piątkòwac (Sy) [Më piątkùjemë; òni piatkùją.] piątka ƒ num piątka, piãc sztëk, lëczba piãc piątkòwy ad piątkòwi pòst piątkòwi; mòdlëtwë piątkòwé.Ra ◊ żart piątkòwi pón (śledź) piąty piąti [Jô sã ùstawił w rédze jakò piąti, a za mną jesz dwie białczi. Piątégò dnia trzeba zdjąc bandôż z renë i jã wëpłókac w mëdlowinach. Gò] ●jemù to tak pòtrzébné jak psu piątô noga. Piąté kòło ù wòza. Przysł. [Ceyn] piąty num piąti; pò piąte pò piątémù, wpół do piątej pół piąti, piąte przez dzie-siąte z wikszégò dzéla, wiora pichcić v zob. gotować1 (~ lada jako) picie - picé EG. Np. Môsz të cos zëmnégò do picô || picégò? To picé (picé sznapsu) lëdzy wcygô i niszczi. EG Picie z okazji zawierania kupna, podczas kupna lëtkùp SY. Np. Wëpic lëtkùp. Më pilë lëtkùp. - SY picie n picé, pitkù, napicé n; naczynie do ~a statk do picô picować v pòt stożëc, chwôlëc sã picuś m pòt stożoch, jopkùszk, vvëmùj-kajkm pić - pic. [jô pijã, òn pije; rozk: pij!; Nie pij wòdë. Òn bë le gòrzôłkã wiedno pił. – Ra] „Pic” w znacz. robic kòmù wërzutë, gadac pòprzez przimówczi, przëgôdczi, „przez kwiat”. Np. Co të tu tak do mie pijesz? Dôj mie ju pòkù, zmiéń temat / zlézë ju ze mie, bò mie sã dëszno robi... EG Pić ponad miarę, zbyt dużo òpawac sã Sy [Nasze 401 dzecë tak sã òpôwają słodczim mlékã, że mają brzëchë jak bãben. Sy ]. Pić alkohol ponad miarę – zob. upijać się pić v pic, grzëzc; pić mi się chce mie sã chce pic a. jô jem spragłi picégò, do mnie pije on na mie mësli, bùty chcą ~ skòrznie są pòrwóné ◊ pic jak tãga; kòmùs sã chce pic jak lësowi (mòcno); pic pò stajszewskù a. pò zãblewskù (za swòje pieniądze) pidżama ƒ piżama ƒ, reny oblék piec1 m piec, piéck, bùznik m, zdr – zob. piecyk; ~ służący do ogrzewania izby piéck m; wielki ~ wiôldżi, wësoczi piec, ^· kaflowy ka-chlowi piéck, ^- kùchenny blat, szór, szparét m, ~ martenowski martenowi piec, ~ piekarski piekarnik m, piec do chleba [Co bë dwanôsce pieców chleba przez jedną noc zjôdł. Ra], ~ żelazny bôrdiszk, je-loch, józefk, franuszk, môrcón, michôł, (żelôzny) pioter, sztimer, żelôznik, lok ceplarnik m, kòrona ~a napiecé n ◊ krzebt w piéck zapierac (grzać się); w starym ~cu diabeł pali Na dakù sniég, a w piéckù sã òdżin żôli. Sy on (już) nie z jednego ~a chleb jadał òn (ju) z niejednégò pieca mô chleba jadłé; òn (ju) jôdł zôcérkã z niejedny déżczi (to je człowiek biwałi / doswiôdczony / òcarti w swiece); piec2 v piec, ew. przëpiekac, rzad: prażëc, smażëc; ekspr: smërlëc; słońce piecze słuńce piecze / prażi / smërli / pôli {‘piec’ kasz = smażëc, prażëc – np. jaja piec / smażëc / prażëc [Òna napiekła całą panewkã jajów. Gò Ùprażoné rëbë. Sy] – por. prażnica = pol,. jajecznica; ‘smërlëc’ in = ‘smùrlëc (sã)’ = dëmic (sã), przëpôlëwac (sã), skwarzëc (sã)}; ~ mięso (robić pieczeń) piec / szmórowac / rzad prażëc / smażëc / żart szmórażëc miãso; ~ wstępnie lub pòwtórnie pòpiekac, òpiekac [òn (p)òpiékô]; ~ ciasto, placka piec kùcha / rzad plôcka [Nie pieczë wicy taczich rogôli. Ra] piec (się) piec (sã), przëpiekac (sã), rzad: prażëc (sã), smażëc (sã); ew. przypalać (się): smërlëc (sã), skwarzëc (sã), przëpôliwac (sã) piechota ƒ piechòta ƒ; służyć w piechocie woj służëc w piechòce; iść ~tą / na ~tę, piechotą piechti / rzad piechtą (Lz, Ra), jic piechti, to ~tą nie chodzi to piechti nie chòdzy a. Tr: to nie je za psã do cëskaniô. Por. pieszo piechur m piechtôrz, piechòtnik m piecowy ad piecowi [Kamienie piecowé. Ra]; lakier ~ laker piecowi piecuch (kot lub człowiek lubiący przesiadywać przy piecu) - zapiecoch SY, zapiecnik SY, pòdpiecnik SY, przëpiecnik SY, zôpiecuch JA piecuch m piecëch, -a, m., ‘piecuch, zmarzluch’: Tegò piecëcha wiedno zyb trzëse ‘tego zmarzlucha ciągle zimno trzęsie’. domańc, zasedzańc, doma-rus m piecyk m piecyk, piécëk, piécuszk m [Piec pòd ògniszczã do chleba pieczeniô to je piecyk. Ra]; ~ kąpielowy kąpny piécuszk, ~ naftowy piécëk na pétroch, ~ gazowy piécëk na gaz piecza ƒ stara, dbałosc ƒ, dozér m, dozdrzenié n; mieć ~ã nad czym, nad kim miec starã o cos, o kògòs pieczara zob. jama pieczarka ƒ pólnicë, pieczarzëce, pieczarczi, szampeliónë pl [akc. pól-, -cza-, -lió-] [Pieczarzëce roscą colemało na pòlach i łąkach. Sy] pieczarki (bot.) - pólnice (môl.) SY, biéle lok Sy (słowò ‘biéle’ òznôczô téż jiné pòtrusë), szampòliónë (môl.) SY, pieczarczi (pôlasz.) EG kotlet z pieczarkami kòtlet z pólnicama / pieczarzëcama / pieczarkama 402 pieczątka - ts. EG, sztãpel pieczątka ƒ sztãpel m pieczeniarstwò n przëchlébizna ƒ, darmòzjédztwò n pieczeniarz m przëchlébnik, darmòzjôda m pieczenie n pieczenié, brunienié, pôlenié, żôlenié n pieczeń pieczéń Lz || pieczeniô Ra, zdr pieczónka f, piekłé / szmórowóné miãso [Celëczô pieczéń / pieczónka Lz Wòłowô, celëcô pieczeniô. Ra Më so dzys zrobimë gãsą pieczéń na pôłnie. Ùważôj na pieczónkã, co sã nie przepôli. Smażëc plińce / pieczéń. – Sy]; ~ cielęca celëczô pieczéń / pieczónka; przy jednym ogniu upiec dwie ~nie jedną wòdą dwa młinë òbracac / nëkac; ew. na jednym ògniu dwie pieczenie (ù)piec; Tr: za jednym môchã zrobic dwie sznërdżi pieczęć - pieczãc SY pieczęć pieczãc / pieczëc LZ || arch pieczãt Lz pieczãć ƒsztãpel m; strażnik ~ci państwòwej starżnik krajowégò sztãpla, pierścień z ~dą piestrzéń(c) ze sztãplã pieczãtarz m sztãplôrz, sztãplownik m pieczãtować v sztãplowac; ~ się czym prowadzëc w swòji rózdze pieczołowicie adv starowno, opieczno, dbało, dozérno pieczołowitość ƒ starownota, dbałosc, dozérnota ƒ pieczołowity ad starowny, opieczny, dbałi, dozérny pieczony - piekłi EG, ùpiekłi EG, ùszmórowóny EG, ùsmażony (môl.) SY. Np. Ùsmażony kùrk je smacznészi jak ùgòtowóny. SY pieczony ad piekłi; kùra ~na piekłô kùra ◊ żart piekłi pòd pôchą (źle wypieczony chłeb) pieczyste n upiekłé n, pieczónkaƒ pieczywo n pieczëwò n (Ra, Lz); Tr: pieczë(z)na f piedestat m palôr m, pòdwëszëna ƒ pieg m piega ƒ piega, piedżi EG. Np. Òd tegò słuńca mie sã piedżi pòkôzałë na remionach. Të môsz tëch piegów mało. Kò wedle jedny czë drëdżi piedżi të nie mdzesz so żëcégò òdbiérała. - EG ; środek przeciw ~om spòsób na piedżi, dostawać piegi dostôwac piedżi, robic sã piegòwati piegowaty - piegòwati EG,.żart. òpôlony przez rzeszoto SY piegowaty ad piegòwati, plachcowati; ew. krëpisti, bestri [Bestri jak kùropatka. Bestrô kùropatka (dzéwczã piegòwaté). W lece mój pësk je taczi krëpisti, że jô sã wstidzã lëdzóm pòkazac. - Sy] {‘bestri’ = pstrokati = pol. pstry, kolorowy, różnobarwny, 403 jaskrawy, piegowaty, pstrokaty zob.; ‘krëpisti’ - jak pòsëpóny krëpama; krëpë = pol. kasza}; człowiek ~ piegôcz m ◊ żart pòdzobóny od kùr a. opôlony przez rzeszoto piekarczyk m piekarczëk Ra piekarzów ucznia piekar(ecz)ka f piekôrka, zdr piekareczka f; należący do piekarki piekôrczin, -ëna, ëné, piekarnia ƒ piekarniô, arch piekarëjô ƒ piekarski ad piekarsczi, piekarzów,piekarzën; piec ~ piec piekarsczi,.piekarnik m piekarstwo n piekarstwò; ew. zajmowanie się piekarstwem: piekarzenié n; zajmować się ~wem piekarzëc rzad [Òni tu piekarzą òd dôwnégò czasu. Ra] piekarz m piekôrz m; żona ~a piekôrka f, być ~em piekarzëc piekarzów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘piekarzów’: piekarzów dóm. piekący ad pieczący, pôlący piekielnie adv pieczelno; ~się nudzić miec (baro) dłudżi czas Por. paskudnie, diabelnie piekielnik m pieczelnik, diôblin, pùrtk, diôchlin, spieklińc m piekielny ad pieczelny (|| arch pieklany Lz) [Mãczi pieczelné. Trzôsk pieczelny. Ra]; wrzawa ~na pieczelny trzôsk, pòmiana ƒ. Por. diabelny, paskudny, przebrzydły pieklić się - pieklëc sã EG. Np. Jô sã nie mdã żenił, do cze móm sã z jaką babą pieklëc, lepi bëc sóm. EG Wezta wajégò paruzlôka i sã sami z nim pieklëta, jô jesz chcã żëc. SY piekło piekło Lz miejsce, gdzie się ludzie gniewają, kłócą, wyzywają: jadowiszcze Ra [To czësté jadowiszcze! prawdziwe piekło Ra] {por. ‘jadowic sã’ – pol. gniewać się, srożyć się} piekło, -a, n., ‘piekło’: Ju ë w piekle gòrzi bëc ni mòże. To tak, jakbë wszëtcë diôchlë w piekle tuńcowelë. Chto pòd piekłã mieszkô, mùszi diôbła w kmòtrë prosëc. Przysł. piekło n piekło n; baba rodem z ~ła pieczelnica ƒ, robić ~ robic piekło, cëda, pòmianë; pieklowac sã, piekòlëc sã pielacz m płolôk, płolôrz m pielaczka ƒ płolôczka ƒ pielenie n płocé, pùlowanié n pielesz m ojczëzna, domôcëna ƒ, môl m, doma, dodóm n; wródć do swòich ~y przińc nazôt na swòjã ojczëznã pielęgnacja zob. pielęgnowanie pielęgnacyjny ad dozérny, kùltiwacyjny; ew. òpiekùńczi Gò pielęgniarka ƒ dozérôczka, dozérnica, òpiekùnka, sostra ƒ pielęgniarstwò n dozér m, dozérëzna, òpieka f pielęgniarz m dozérôcz, dozérnik, òpiekùn m pielęgnować v dozerac, dozdrzec, òpiekòwac sã, dbac ò cos, troszczëc sã / starac sã ò cos pielęgnowanie n dozéranié, òpiekòwanié sã n, dozérënk m; ~ chorych dozéranié chòrëch, òpieka nad chòrima, òpiekòwanié sã chòrima, dbałota / troska / stara ò 404 chòrëch; ~ ciała / skóry dbałota / zabieganié / stara ò higenã i jãdrznosc cała / skórë, dozéranié cała / skórë; za(pò)biedżi dlô ùtrzimaniô jãdrznoscë cała / skórë pielgrzym - pielgrzim EG, LZ, ewent. òb. wędrowiec pielgrzym m pielgrzim, odpùstownik m pielgrzim, -ëma, m., ‘pielgrzym’: Do wsë przëszedł niejaczi stôri pielgrzim. pielgrzymi ad pielgrzimòwi, odpùstowny, odpùstownikòwi pielgrzimsczi, -kô, -czé, przym., ‘pielgrzymski (?)’: ●òn je tak stôri jak pielgrzimsczi las. Szedł przez wies z pielgrzimską palëcą w rãce. pielgrzymka - pielgrzimka EG, LZ. pielgrzimka, -czi, ż., 1. ‘pielgrzymka, pątnica’: Miedzë nima bëła téż jedna pielgrzimka. 2. ‘pielgrzymka, wędrówka’: Pielgrzimka do Zemi Swiãti. Pielgrzymko-wycieczka - òb. wycieczka pielgrzymka ƒ pielgrzimka f, odpùstownictwò n pielgrzymòwać v pielgrzimòwac, odpùstowac pielgrzëmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘pielgrzymować’: Nasz òjc wiele pielgrzëmòwôł pò swiece. pielgrzymstwò n pielgrzimstwò n, odpùstowiznaƒ pielucha ƒ pielëcha, pielëszka ƒ pielëcha, -ë, ż., ‘pielucha’: Pielëchama òwiniony jak dzeckò. pielëszka, -czi, ż., zdr. od pielëcha, ‘pieluszka’: Dzeckò leżi na pielëszce. ; zmienić dzieckù ~chy zasëszec, (z)robic (dzeckù) sëchò pieniacki ad jarchòlny, prawòwny pieniactwò n jarchòlëzna f, prawòwanié, prawùlstwò n pieniacz m jarchòla, prawòwnik, prawùtnik, pòdstrôwańc m pieniaczyć się jarchòlëc sã, prawòwac sã ◊ złośl prawòwac sã o starczëną spódnicã a. o skrzëniã pò starce (o byle co) pieniądze - pieniãdze, dëtczi, np. Miec pieniãdzy jak lodu. Pieniądze, kapitał, „flota”, „forsa”, mamona pieniãstwò Lz, Sy pieniądz m pieniądz, zdr pieniążk; dëtk, zdr dëtuszk m; ~dze pl pieniãdze (lok: || pieniądze || rzad skróc: pieńdze || arch piądze), dëtczi, lok faforczi pl; ew. pieniãżstwò (|| -niãżtwò Sy, Ra || -niąsztwò Ra) n (por. kapitał) [tëch pieniãdzy || pieniądzy || pieńdzy || arch piądzy; Pieniądz nie lubi biédë, òn lubi pò bògatëch chòdzëc. Sy Dobrze miec piądze, lepi szczescé. Òn mô miech fùl pieniądzy. To mùszi bëc stôri pieniądz. Złoté, strzébrzné, miedzané, niklowé, papiorowé pieniądze. Ù tëch panów bëło wiele pieniąsztwa. Mój òjc miôł bòkadosc wszelejaczégò pieniãżstwa. - Ra Kùli pieniądzy jô ce móm dac? Kùle pieniądzy òn żądôł, tëlé òjc mù dôwôł. - Lz] ; drobne ~e drobné pieniãdze, dëtczi, za psie ~e za psy dëtk, mieć grube ~e bëc przë pieniãdzach a. bëc pieniãż-nikã, pòtrzeba pieniãdzy brëkòwnota pieniãdzy, przypływ pieniãdzy przë-chód dëtka, wplyw pieniãdzy wzątk pieniãdzy || -niądzy; mieć ~dzy jak lodu miec pieniãdzy jak lodu / gnoju; ~ dla panny młodej pòd-czepnik m ◊ przerzadzëc miészk (wy-dać pieniądze); nie mieć ~dzy ni miec (a. bëc bez) dëtków / pieniãdzy (|| pieniądzy), fig miec dzurawé czeszenie / tasze, miec mëszë w czeszeni (Sy); ~dze się jego nie trzymają pieniãdze sã jegò nie trzimają || trzimią 405 pieniążek pieniążk || -niążk, dëtuszk m [Tu môsz pieniążk, kùp sobie suska (bómka do susaniô). Sy Dze të jes nalôzł tegò pieniążka? Ra] pienić v pienic sã, szëmòwac (sã), czipiec, prëszczëc; o morzu, jeziorze: bëstrzëc sã, skrzëwic sã (Sy) {‘bëstrzëc sã’ Sy = ò mòrzu: pienic sã; ‘zbëstrzëc sã’ / ‘zabëstrzëc sã’ = ò mòrzu: spienic sã, wzbùrzëc sã}; o ludziach, zwierzętach (‘pianę wyrzuca z ust, z pyska’) mówi się: plósac [òn plósô] (Ra) [Wòda sã pieni. Ra Mòrze sã bëstrzi (pieni sã), jakbë widë pôlëlë. Dzys je bëstrosc (prësk) na mòrzu. Mòrze sã skrzëwi. – Sy]; ~ się ze złości jarchòlëc sã, czipiec z / òd gòrzu, miec wiôldżi górz, bëc baro złi / rozgòrzony pieniek m pionk m, môłi kôrcz, kùzëp(k) kôrcz(ë)k – zob. karcz; ew. w zn. naziemna część cieńszego drzewa, oprócz gałęzi: sztama niem., zdr sztamka f; rzad piéń m, ew. arch słi sniacëk m [tegò pionka / na pionkù; Më dzys kòpiemë w naszim ògrodze pionczi pò tëch drzéwkach, jaczé nóm sztorëm pòłómôł jesenią. Sy]; ~ zęba zob. ząb; mieć z kim na ~ńku miec kògòs na żôłądkù, miec cos z czim(s) / kògùm(s) cos na pionkù a. miec kògòs na pionkù [Nasz sąsôd mùszi miec cos na pionkù, bò chòdzy wedle naju jak taczi mùczk. Co më tim lëdzóm zrobilë, że nas mają jaż tak na pionkù. – Sy]. Por. pień, karcz pieniężny ad pieniãżny, dëtkòwi; kara ~na pieniãżnô sztrofa, list ~ pieniã-dzowi lëst, sprawa ~na pieniãdzowô leżnota, sprawa, zapas ~ pieniãżny dostónk, ferôt, dëtczanô rezerwa; zasiłek ~ wspòmóżka pieniãżnô [Delë mù wspòmóżkã pieniãżną. Ra] pienisty ad szëmòwati pienisty pienisti Lz pień m ~ ogólnie (nadziemna część drzewa, oprócz gałęzi czy konarów) piéń (|| lok pień), arch słi: sniat m; zdr – zob. pieniek {‘piéń’ kasz. = pol. a) zob. karcz; b) nadziemna część drzewa, oprócz gałęzi czy konarów; c) ul z pnia – zob. ul; d) korzeń zęba, ząb wypróchniały – zob. ząb; e) tułów – zob.} [tegò pnia; na pniu; Co te drzewa mają za piãkné, prosté pnie. Jaczi taczi piéń, czej le daje céń. Jaczi piéń, takô céń. - Sy Wëlôzł na piéń. Ra]; ~ nadający się na deski, belki róna f, rzad: rón, camer arch m; ~ sciętego drzewa bôl m, scãti (a. spùszczony) piéń / rón / arch camer, scãtô (a. spùszczonô) róna f [Z ti rónë dało bëlné déle. W lese leżałë scãté rónë. Wej, co jô dzys za rónã nalôzł na zôloju (na brzegù mòrza). Mój chłop jachôł z rónã do piłë. To bë béł dobri camer na déle. - Sy Chłop jak camer. Pa, Lz]; dłuższy kawał pnia kłoda f, bôl, òblôk arch m; ew. sztëk kłodë / bôla; ~ od ziemi, po gałęzie ùzémk arch m; w zn. sękata kłoda, nadająca się na opał: mézer arch m {‘kłoda’ in arch słi = beczka; ‘ùzémk’ (|| lok ùzymk’ Sy: a) pień od ziemi po gałęzie (lok: ‘ùzémk’ = gałęzie drzewa); b) dolna część koszuli; c) ‘ùzémczi’ bot opieńki} [Pòdniósł òblôk i z nim szedł. Wieleż të dôł za te ùzémczi? Wez, pòrãbi tegò mézra. - Sy Nakùpił samëch ùzémków. Ra]; krótszy kawał pnia kloc m, krótkô kłoda, krótczi bôl [Na cwiardi kloc trzeba jesz cwiardszi klin. Ce]; cieńszy kawałek pnia, nadający się na szczapy klóba f; drzewo z dolnej części pnia ùzémkòwé drzewò; pocięte pnie pòcãté / pòrznioné || pòrzniãté / pòsztëkòwóné pnie pl: kloce, klóbë; ew. bardzo krótkie: klocczi, wałczi; ~ pozostały po ściętym drzewie, wraz z korzeniami kôrcz, piéń; ew. kòrzéń, kùzëp, lok caban, knużel; zdr: kôrcz(ë)k, pionk, kòrzónk, kùzëpk m [Sôdł na pniu. Ra] - zob. karcz; ~ do rąbania drzewa kloc m; ~ zęba zob. ząb; ~ pszczeli zob. ul; głuchy jak ~ głëchi jak piéń / kam; sprzedać zboże na pniu (s)przedac zbòżé na pniu (tzn. zbòżé jesz nie je zeżniwoné, a na zôrno ju je kùpc); wyciąć w ~ wëcąc || wëcyc / wërznąc / wëbic w piéń / do nédżi / do òstatka / w trón (a. w trón jasny) 406 pierdnąć v piardnąc; ew. pùscëc bąka, zabzdzëc. Por. zabździć pieprz m pieprz, zdr pieprzëk m [Òn sã na tim znaje jak swinia na pieprzu. Delë mù gòrącégò pieprzëkù do zgrëzeniô. Ra]; ~ wodny bòt gòrzczi żabińc pieprznie zob. pieprzno pieprzniczka ƒ pieprznica f, bùska = biksa a. taska do pie-przu pieprznik m bòt peperlëszka f, kùrzélc m pieprznie zob. pieprzno pieprzno adv pieprzno; ew. òstro, pikantno [To tak pieprzno szmakô. Gò Jô lubiã jesc pieprzno. Sy To tak pieprzno szmakô. Ra] pieprzny ad pieprzny; òstri, pikantny, òstro / mòcno / baro doprawiony pieprzã [Ta zupa je baro pieprznô. Sy] pieprzowy ad pieprzowi [Pieprzowé zôrka (zôrnka) są czôrné. Ra]; smak ~ pieprzowô szmaka; ~wa gorycz pieprzowô gòrzkòta || -kòsc / gòrszczëzna / gòrëcz (Ra) pieprzyć v pieprzëc, pòsëpiwac pieprzã, dosëpiwac pieprzu [Të za baro wszëtkò pieprzisz. Sy Docz të tak strodze pieprzisz? Dostóniesz pòtemù pragniączczi. Ra] pieprzyk m 1. zob. pieprz; 2. kropka, piega; ew. bardówka f pierdel m piôrd m [tegò piardu; Krący sã jak piôrd w rzëcë. Ce] pierdzieć v pierdzec. Zob. bździć pierdziel zob. bździel pierdzielka zob. bździocha piernat m spódnô pierzna, pòdrzëtnica, pòdchlastnicaƒ pierniczek m pierniczk m; ew. pieprzny kùszk; pierniczki pierniczczi (kùszczi – pierniczczi) (Gò) pierzniczk, -a, m., zdr. od pierznik, ‘pierniczek’: Tatink przëwiózł pierzniczków dzecóm. piernik piernik Lz, Sy || piérnik Sy || lok pierznik || lok piérznik - Sy [ Nënka napiekła pierników na gwiôzdkã. Sy Są to kùpczé pierniczi, czë të je sama ùpiekła? Sy] piernik świąteczny piernik swiąteczny (Gò) pierznik, -a, m., ‘piernik’: Dzéwczãta zajôdają pierzniczi. stary ~ (pierdziel) żart zob. bździel piernikarka f pier(z)nikôrka f piernikarczyk m pier(z)nikarczëk m piernikarski ad pier(z)nikarsczi piernikarstwo n pier(z)nikarstwò piernikarz m pier(z)nikôrz, piekôrz pier(z)ników piernikarzów ad pier(z)nikarzów piernikowy ad pier(z)nikòwi [pierznikòwé casto. Ra] pierog m pieróg (Gò) m; ew. nadzéwónô (natkónô / (na)fùlowónô) klóska [egò pieroga || -gù, ti klósczi]; ~ z mięsem / kapustą / grzybami pieróg / klóska z miãsã / kapùstą / grzëbama; ~gi pl pierodżi pl [tëch pierogów / klósk(ów)]; ~gi z mięsem (kołduny) w rosole pl pierodżi z miãsã w rosole piersiasty ad piersati [To je piersati dzeùs. Gò Dzewczëna piersatô. Gãsë piersaté. Ra] piersiowy ad piersowi, piersny [Piersnô chòrosc. Ra]; bóle ~ bóle piesowé / -sné / w piersach piersisty zob. piersiasty pierś ƒ piers ƒ [Piers nënczi. Pchô miã w piersach. Ra] ; ~ gãsia piersnikm, kòbieta z wydatnymi ~siami piersnica f, kò~ bieta z płaskimi ~siami przëplësnica ƒ, chòry na ~si piersowi człowiek ◊ miec piers jak bòcón łësënã a. jak gãs utrôpionô (o szczupfym) pierścieniasty ad piestrziniowati pierścienica ƒ 1. bot mùrchla ƒ, babié uszë; 2. zool ~ce pl piestrzenice pl piersceniowi, przym., ‘pierścieniowy’: złotô piersceniowé. 407 pierścień m pierscéń, -enia, m., ‘pierścień’: Na pôlcach mô mnóstwò [wiele] drodżich piersceniów. piestrziń, piestrzińc m; ~ for-tów piestrziń, wińc gôrczów, fortów pierścionek m pierscónk || piestrzónk, zdr: pierscóneczk || piestrzóneczk m pierścionkowy ad pierscónkòwi (Ra) pierśnik m 1. część uprzęży, pas napierśny: (na)piersnik m; 2. zob. półgęsek pierśny zob. piersiowy pierw(ej) adv 1. w zn. ongiś: piérwi (|| pierwi), przódë – zob. ongiś; 2. w zn. wcześniej, najpierw: nôprzód, rëchli, piérwi [Piérwi jô duńdã do majątkù, niżlë të. Ra] pierwiastek m pierwiôstk m Gò; 1. mat [np. pierwiôstk kwadratowi, szescenny]; 2. w znacz element, czinnik, składnik [np. Dlô wszëtczégò, co sã rëszô pò zemi i mô w sobie pierwiôstk żëcégò, pòżëwienim bądze wszelakô trôwa zelonô. bibl] pierwiastek m pierwińc, element, dër-żéń m pierwiastkòwać v pierwinic pierwiastkòwanie n pierwińcowanié n pierwiastkòwòść ƒ pierwińcëna ƒ pierwiastkòwy ad pierwińcowi pierwiosnek lekarski (bot.) - pierwùlce SY, [w 2 znacz. wczasné grzëbë], primùlczi EG, kùkówczé rãkawice Sy Klucze Matczi Bòsczi (bot primùlka, pol. pierwiosnek). pierwiosnek (lekarski?) m bot kaczé nóżczi, Panajezuskòwé paluszczi, kùkùczczine nóżczi, kùkówczé rãkawice, kòcé jãzëczi, kluczëczi, primùlczi, pierwùlce pl [Czim zymk òdmikô dwiérze? – Kluczëkama. Kluczama Matczi Bòsczi òdmikô zymk dwiwrze. - Sy] pierwociny - pierszińce EG [dosł. ‘pierszińc’ SY - pierszé celã òd młodi krowë], ewent. pierwùlce EG [SY dosł. wczasné grzëbë, w 2 znacz. kwiatë „primùlczi”, pòl. ‘pierwiosnek lekarski’] pierwociny pierszińce Gò [np. Hewò... pierszińce płodów zemi, jaką Wë, Panie nóm delë.] pierwociny, np. pierwsze cięlę od krowy, albo pierwsze owoce pierszińce Sy pierwòciny pl pierwòszënë, pòkónë pl pierwòkùp m przedkùpisz m pierwòrodny ad pierwòrodny; ~ syn pierwòrodny syn, tatéra, pierwòródk m [Ùmiłowôł gò jakbë pierwòrodnégò sëna. Ra], ~na córka pierwò-ródkaƒ pierwòrództwò n pierwòrodnota, tatérzë-na ƒ [Òdprzedôł mù swòje pierwòrództwò. Ra] pierwòtnie adv pierwòszno pierwòtność ƒ pierwòszëzna ƒ pierwòtny ad pierwòszny pierwotny piérwny Tr ; ~ kształt pra-forma ƒ, pierwòsztôłt m, góry ~tne pierwòszné górë, ~tny mieszkaniec pierwòszny mieszkańc pierwòtwór m originał, prausôdzk m, pra-zrobina ƒ pierwòtyp, ~wzór m praobrôz m pierwszeństwo n pierszeństwò n, arch pierszosc ƒ [Starszi mają pierszosc przed dzecama.Ra]; dać komu ~ / udzielić komu ~wa dac kòmùs pierszeństwò / ùdzelëc kòmù pierszeństwa; prawo ~wa prawò pierszeństwa pierszoscë pierwszoklasista m pierwszoklasownik, ucznia pierszi klasë pierwszoroczny ad pierszoroczny 408 pierwszorzędny ad pierwszoklasowi, pierszorégòwi pierszorzãdny, z pierszi rédżi, z nôwëższi pòlëcë, prima (prima zort), ekstra (ekstra klasa) pierwszy num pierszi [Pierszi jô, pòtemù të. To bëło jejich pierszé dzeckò. - Ra]; pò raz ~ pierszi rôz, ~ lepszy równo chto, chto le, ja-czi le, kto ~ przychòdzi... chto pierszi przińdze, przëchôdô... w pierwszej chwili - òb. zrazu pierwszyzna (rzecz nowa) f pierszëzna f (Sy) pierzany ad piórowi, piórkòwi pierzasty ad pierzasti Gò || pierzati Ra, piórowati Tr; ew. posypany pierzem: òpierzałi [Të wëzdrzisz jak takô òpierzałô Léna. Gò] pierzchać v pierzchac, rozpierzchac sã (Ra), ùcekac, rozbiegac sã, wôrpac, zmëkac. Por. uciekać pierzchnąć v pierzchnąc, rozpierzchnąc sã (Ra), ùcec, (pò)rozbiegnąc sã, rozlecëc sã, fùrgnąc, zdżinąc pierzchliwòść ƒ strachòblëwòsc, wëlãk-łoscƒ pierzchnąć - RA. - òb. téż: uciec pierzchniãcie n ucék m, uceczenié, fùrg-nienié n pierzę pierzé Lz = pióra pierze n pióra pl, arch pierzé (Lz) || piérzé (Ra), pierzawa ƒ [Wóz wjachôł na gãsë, le pierzawa òsta. Sy Pierzé skórca je czôrné. Òna zbiérô gãsé pierzé na pierzënë. - Lz Kòżda dzewczëna mô so nazbierac piérzô na pierzënã. Ra]; w pierze porastać bògacëc sã; ew. òbrastac w piórka (= stawac sã za baro pewnym se, bëc przemądrzałim); gubić ~ (sypać ~m) zob. pierzyć (się); ~ na pierzyny pióra do pierz(ë)nów, nôsëpnica f, nôsëpné pióra [Nadzerlë piérzô. na dwie pierzënë. – Ra]; skubanie / darcie ~a skùbanié piór(ów) a. dzercé piór(ów) / pierzô || pierzégò; zrobiony z pierza pierzany [Pierzanô pòdrzëtnica. Pierzany zôgłówk. arch Lz] pierzenie (się) n lënienié, pierzenié (sã) n pierzyć (sypać piórami) - pierzëc SY. Np. Czas kùpic nowé wsëpë, bò staré pierznë ju mòcno pierzą. SY pierzyć się 1. pòrôstac piórama 2. lëniec, pierzëc sã gubić ~ (sypać ~m) pierzëc (sã), gùbic pióra, sëpac piórama [Gãsë sã pierzą (gùbią pióra). Łóżkò pierzi. Lz] pierzyn(k)a ƒ pierzëna (|| pierzna), pierzënka || -rzinka, pierzën(ecz)ka, pùltinka, ekspr: plucha, zachlastnica lok f, pùltin lok m; zgardl: pierzëniskò || -niszcze n; ew. w zn. pierzyny, łóżko: pózë pl lok [Wëlezë rôz spòd pierzënë! Ra Trzeba tak dalek nodżi wëcëgac, jak pierzëna sygô (miec miarã w tim, co sã robi).Gò Bierzëta sã w pózë. Sy]; ~ puchowa pùchòwô pierzëna, pùchawica ƒ; ~ny pl pierzënë, lok: pózë, pùltinë pl; poszwa na ~nę pószew, pószwa (|| -szwia), pòwłoka, zdr: pószewka, pòwłoczka ƒ; nędzna ~ plur, pluch m, plucha, pluga ƒ, pluszëskò n pies m pies, tósz rzad, zdr. piesk, pieseczk, tószk, tósy || tószi m; polit: psëszcze n, zgardl: szczirz || rzad scyrz, pchlôcz, klatôk, sobaka m, szczërzëskò || scërzëskò || szcze n [tegò psa / tósza; temù psy / tószowi; të psu! / tószu! / pieskù! / szczërzu!; Wezta te òbierzënë i dôjta psowi || psu. Sy Czëjesz, jak psë łają. Sromô sã jak pies, 409 czej czij ùzdrzi. - Ra]; ~ ku-dłaty wszëkla, klatôk, klatińc m; ~ szczekający zajadle, ciągle czawrot || czafrot, ùjôdôcz, pies òłajóny [Cëchò czawroce! Gò Cëż ten waju ùjôdôcz tak ùjôdô? Mùszimë so nabëc jaczégò ùjôdacza, tej nóm abò nie bądą pò pòdwòrzu łazëlë. - Sy]; ~ podwórzowy pòdwòrzowi pies, pòdwòrznik (Sy) {‘pòdwòrznik’ in = stróż na majątkù, wiôldżim gòspòdarstwie rolnym}; pogoda pod psem – zob. niepogoda; wykonanie (coś zrobione) pod psem wëkònanié (cos zrobioné / wëkònóné) na sermater / bële jak, (to wëzdrzi) jak psu z gardła wëcygnioné – zob. partactwo; psy na kim wieszać wieszac na kògùms psë, òbmawiac / òbgadëwac / òbrabiac kògòs [òni wiészają / òbmôwiają / òbgôdiwają / òbrôbiają]; zejść na psy zlezc || zeńc na psë / na psé bótë, òpùscëc sã, znielusëc sã, zrobic sã (a. ze se) szôtornikã; ty psie! të szczërzu || scërzu!; ~, co wiele szczeka, nie gryzie pies, co wiele szczekô, nie grëze; pies, chtëren wiele łaje, nie kąszô (Ce); w jaju, co mô wiele biôłtka, mało je żôłtka (Sy); kopnąć (kogo) jak psa kòpnąc (kògò) jak psa [Kòpnął gò jak psa. Sy]; psy szczekają, ~ jedzie dalej pies szczekô, a chłop jedze dali [Nic sobie nie robiã z ti wërąpiôrczi, pies téż szczekô, a chłop jedze dali, ani sã nie òbezdrzi, bò to pies. Sy]; psa żal wypędzić w taką niepogodę psa (je) żôl wënëkac w taką krzëkwã (w zawieruchã, sniegawicã); to je dzys tak brzëdkò, że nie je ani psa do wënëkaniô / wëgnaniô bùten; to człowiek bë psa nie wënëkôł / wrgnôł w taka niepògòdã; nie dla psa kiełbasa nié dlô psa kôłbasa (|| czełbôsa. Ce) piesek m piesk, psyk, psónk, psyczk, psniôk, tulk m [Òni mają môłégò pieska, chtërnégò baro kòchają. Ra] pieszczenie n pieszczenié, péckanié, smùczkanié n pieszczoch - wëpôsk (môl.) SY pieszczuch pieszczón LZ pieszczoch m pieszczk m; zob. maminsynek pieszczony ad pieszczony pieszczoszka ƒ pieszczka, smùlónkaƒ pieszczota ƒ pieszczenié n, pieszczëna ƒ pieszczotka ƒ pieszczka, pùjczka, smùlónka ƒ pieszczotliwie adv pieszczëwò, łaszczëwò pieszczotliwy ad pieszczëwi, łaszczëwi pieszek m piechtôrz m pieszo adv piechti || rzad piechtą ( Lz, Ra) || pieszką [Ten je ò wiele za wëgódny, żebë òn piechti miôł jic. Sy]. Por. piechota pieszy ad piechòtny, piechtny pieścić pieszczëc; Por. cackać się, certolić się, miętosić, czulić się, łasić się, tulić się pieścić się wzajemnie (o zakochanych) - miãgòlëc sã, mùżdżëc sã [Nie wstidzą sã na lëdzczich òczach miãgòlëc. Ti młodi le stoją pò nórtach i sã miãgòlą. Më sã chcelë përznã miãgòlëc, a Pón Bóg zarô dusziczkã dôł. – Sy] pieścić (się) piescëc pieszczëc, péckac, smùkac, czikòlëc, przecëwiac, czôglëc, ajkac, czulëc, pùpkòwac (sã); to pieści uchò, okò to krzésy uchò, okò Sy: mùszkac (sã) lok Józulk lubi tak dzéwczãta mùszkac pò gãbie. Nasze dzeckò mùszkô kòtka. To je taczi pieszczek òd dzeka, bò sã tak mùszkô. (W zn. zalecac sã: Òdwal sã, a tak sã nie mùszkôj do mie, bò i tak z nas pôrë nie bądze. – Sy) pieścidełkò n pieszczëdło n, lubòta ƒ, mùlk, mùluszk m pieśniarka ƒ spiéwôczka, piesniodzejka ƒ pieśniarstwò n spiéwizna, piesniodzejno- 410 taƒ pieśniarz m spiéwôrz, spiéwôk, spiéwôcz, piesniodzeja m pieśn f piesniô || piesń, rzad: spiéwa, piosna, zdr piesniczka, piosenka, rzad piesónka; świecka / ludowa ~ swieckô / kòzô / lëdowô piesniô || piesń, kòzanka, kòzlinka lëfórka, letëpëlka, chòranka, kùrantka, wróżenka, szaro-pùtka, szãtopórka, frantówka ƒ {‘kòzanka’ in = kòzëch(n)a, kòzuchlëna (Sy) = jërk?, pol. kozibród [Z kòzuchlënë wiążą miotłë do wëmiôtaniô chléwów. Sy]; ‘kòzlinka’ mô jesz jinszé zn.} [Szãtopórczi ë frantówczi to są piesnie wiesołé. Ra]; ~ religijna / nabòżna bòżô / nôbòżnô, pòbòżnô / kòscelnô / religijnô piesniô || piesń; bòżónka, rzad pôcerzónka f [Më spiéwelë rozmajité piesnie, i te bòżé i te kòzé. Gò]; ~ taneczna piesniô || piesń do tuńca, Tr: wëskòcznô piesniô; ~ dziadowska strëszô piesniô pieter m: mieć ~tra miec strach, napãdzić kòmù ~a nanëkac kòmùs strachù, wiatrë pietruszka ƒ piotrëszka ƒ ◊ znac sã na czims jak kòza na piotrëszce (nie znać się) pietruszkowy ad piotrëszkòwi [Szmaka piotrëszkòwô. Ra] pietyzm m uwôżanié, uczestnienié n, pietizm m piewca sławnik (neol.) EG || słôwnik SY [„słôwnik” SY dosł. człowiek wëbitny, rozsłôwiający nôród - ò H. Derdowsczim, np. Słôwnik Derda pòchòdzył z Wiela. SY], słowòséwca Sy, piewca m piesniodzeja, lërnik, pòéta m pięcio- piãco- || piãc- [np. piãcodniowi || piãcdniowi piãc(o)tigòdniowi, piãc(o)miesãczny, piãc(o)latny; piãc(o)krotny, piãc(o)raczi] piãcioaktowy ad pińcaktny, pińcaktowi piãciobój m pińcbiôtkaƒ pięcioboczny piãcobòczny pięciobok piãcobòk pięciobój m piãcobój m (Gò); Rkj: piãcjigra f, pentatlón m piãciodniowy ad piãcdniowi, przym., ‘pięciodniowy’: piãcdniowé dzeckò. pińcdniowi, pińcdniewi piãciokąt m pińcnórt m pięciogwiazdkowy piãc(o)gwiôzdkòwi pięciokąt piãcokąt, piãconórt pięciokątny piãcokątny, piãcnórtowi - Gò pięciokrotnie ad piãc razy, rzad piãc(o)krotnie || -no pięciokrotny num piãc(o)krotny; ew. piãcrazowi, piãc razy zrobiony / wëkònóny / pòwtórzony Pięcioksiąg - Piãcoksąg EG, ewent Piãcoknéga Gò, KP piãcioksiąg m pińcksãga, pińckniżô ƒ piãciolecie n pińclaté n pięcioletni ad piãc(o)latny (|| lok pińclatny), piãcroczny [Mómë piãcrocznégò dzeùsa. Ra] pięciolinia f muz piãcoliniô f; jedna z ~ni: linia jedna z piãcolinii: linka / liniô {‘linia’, ‘linka’ zob. linia}; nuty poniżej ~ni nótë pòniżi piãcolini / pòd piãcolinią / pòd linkama; ~ powyżej ~ni nótë pòwëżi piãcolini / pònad piãcolinią / nad linkama pięciomasztowy piãcomasztowi 411 piãciopiętrowy ad pińcszosowi piãcpiãtrowi || lok -przãtrowi piãcioprocentowy ad pińcprocentowi, pińcprocentny pięcioraki num piãcoraczi, wëkònóny na piãc spòsobów / ôrtów, arch Ra: piãcorny [W ny karczmie dostónie piãcoraczégò piwa. Ra] pięciorako adv piãcorak, na piãc spòsobów / ôrtów, arch Ra: piãcornie [Òn to piãcorak ùmieje zrobic. Ra] pięcioraczki - piãcoraczczi Gò pięciornik: ~gęsi bòt pòwroznik m, gąsówka f, gãsé zelé, pięcioro num piãcoro, piãc òsób / lëdzy (ew. dzecy / dzéwczãt / knôpów) pot sztëk [Jô jem jich piãcoro narechòwôł. Òni mielë piãcoro dzecy, terô mają le czwioro. - Ra Òni miele pò dwanôsce sztëk dzecy. Gò]. pięciostrunowy piãc(o)strënowi Gò pięcioro num piãc (|| lok pińc); piątka f; ew. piãc òsób / lëdzy, pot: piãc sztëk; rzad piãcoro; dla nich, pięciorga dlô tëch piãc òsób / lëdzy / sztëk; ew. dlô ti piątczi; rzad dlô nich, piãcorga; temu pięciorgu dzieci ti piątce dzecy piãć num pińc a. piãc pięć piãc || lok pińc [Przë rãce je piãc pôlców, tima piãc pôlcama môsz wëgrac gamã na klawiszach. Piãc razy piãc je dwadzescë piãc. Gò] piãc, licz., ‘pięć’: Minãło piãc dniów òd tegò czasu. piãćdziesiąt num pińcdzesąt, arch półsta [To wëniese półsta złotëch. Dwa razë półsta je sto. – Sy Sétmë ë półsta (57). Ra] pięćdziesiąt piãcdzesąt piãcdzesãt, licz., ‘pięćdziesiąt’: Na wajim wieselim zeszło sã przez piãcdzesãt lëdzy ‘na waszym weselu zebrało się przeszło pięćdziesiąt ludzi’ piãćdziesiątka ƒ pińcdzesątka ƒ (|| arch Ra piãcdzestka) piãćdziesiąty num pińcdzesąt i(|| arch Ra piãcdzesti) piãćdziesięciolecie n pińcdzesątlaté n piãćdziesięcio(paro)letni ad pińcdzesąt(pôrã)latny [Piãcdzesątlatny człowiek.] pięćdziesięciominutowy piãcdzesątminutowi pięćdziesięciopięcioprocentowy ad piãcdzesątpiãcprocentowi pięćkroć zob. pięciokrotnie pięćset num piãcset (|| lok pińcset) pięćsetlecie piãcsetlecé Gò, piãcset lat pięćsetletni piãcsetlatny Gò [To béł piãcsetlatny dąb. Gò] piãćsetny num pińcsetny piãdźƒsztremel, kawał(usz)k m; ani ~dzi ziemi nie ustąpić ani sztremla zemi nie pòpùscëc piãknie adv piãkno | -nie, cëno, pëszno, snôżo, szëkòwno, oczno, widzało, pòzorno, paradno, spòsobno, piszo rzad ładnie [Òna to tak piãknie wërzekła. Dzëkòwelë mie piãknie. -Ra Dzéwczã wëzdrzało bar’zo ładnie. Ma, Lz] nadobnie arch (Ra) [Ùsmiéchała sã nadobnie. Ra] 412 adv piãkno, spòsobno, szëkòwno, niem. fëjn(o), rzad (pol.?) ładnie, dziec: aj(k)a, atoto, piszo, piszinkò (pëszno?); to bardzo ~ z Waszej strony to je baro piãkno z Waszi stronë. Por. przystojnie, pysznie, wspaniale pięknieć piãkniec ładniec rzad [òna ładnieje, òna ładniała || ładnia; Ji córka ładnia (ładniała) co rok wicy. Lz].; Tr neol: spòsobniec; ew. bëc / robic sã / stawac sã corôz piãkniészi / spòsobniészi / ùrodniészi / (pol.?) ładniészi; nabierac piãknotë / ùrodë / snôżotë / szëkù [òna piãknieje / spòsobnieje / je / robi sã / stôwô || staje sã corôz piãkniészô / ùrodniészô; òna nabiérô piãknotë / ùrodë / snôżotë / szëkù piękno snôżota piãkno n piãknota, snôga, cënosc, szëkòwnosc, spòsobnosc (= leżnosc) ƒ, pòzor m; pòczucie ~na (od)czëcé piãknotë piękność - snôżota, piãknosc, ùrodnosc, spòsobnosc (Sy) {‘spòsobnosc’ in = leżnosc, òkazjô}; w zn. dziewczyna piękna: arch: piãknotka, ew. w zn strojnisia: piãknusza - Sy [akc. piã-], Tr: spòsobnica f; ew. piãknô panna, piãkné dzéwczã [To jich dzéwczã, to béł taczi ùlizańc, a wej le, co to za piãknotka z niegò wërosła. Mają trzë córczi, jedna wikszô piãknusza òd drëdżi. - Sy] pësznosc, -ë, ż., ‘piękność, okazałość, wspaniałość’: Pësznosc tegò żëwòta nick tam nie płacy. (II) nôdobnosc arch || nadobnosc arch, nôdoba arch f (Lz, Bù) [Dlô swi nôdobnoscë dzéwczã sã widzało wszëtczim lëdzóm. Lz Mëslôł, że jegò córka nôdobą wszëtczé dzéwczãta przetrafi. Bù Wszëtczé białczi zazdroscëłë ji nadobnoscë. Ra]. Zob. piękność ]. piãkność ƒ piãknosc, -ë, ż., ‘piękność’: Òna zdrzi w szpédżel, abë sã dzëwòwac swòji piãknoscë. piãknosc, snôżota, pësznosc, cënosc, pòzornota ƒ ładność ƒ szëkòwnota, ùroda, piãknosc || -nota, arch ładnosc f, szëk m, piãkno n [Jô nie mëslôł, że takô ładnosc je na swiece. Lzarch ładnosc f, szëk m, piãkno n [Jô nie mëslôł, że takô ładnosc je na swiece. Lz]. Zob. uroda, kształtność piękny ad piãkny, rzad ładny, datny, widzałi, spò-sobny, cëdny (|| arch słi cëny), oczny, paradny, pëszny, pòzorny, szëkòwny, snôżi, piszi; ładniutki ad piãknëchny, snôżëchny pëszny, przym., ‘piękny, wspaniały, okazały’: To je piãknô dzéwùszka. Piãkny kwiôtk. Piãkné wiodro. Të jes piãkniészô niżlë Francusza.To bëło pëszné kôzanié! Jaczé to pëszné słowò! Taczich pësznëch rzeczi jô jem jesz nigdë nie widzôł. Skądczi wa jesta wzã taczégò pësznégò mrózka? ‘skąd wzięliście, gdzieście kupili, takiego dzielnego siwosza?’ ładny ad spòsobny, piãkny, pëszny, snôżi, widzałi, szëkòwny, dziec piszi, piszeninczi, aj(ecz)ka (naj)~niejszy (nô)piãkniészi, (nô)ładniészi} nadobny ad ùrodny, piãkny, spòsobny, snôżi, widzałi, pëszny, arch nôdobny || nadobny [Nôdobné dzéwczã. Lz, Bù Nadobnô dzéwùszka. Nadobné òczë. - Ra]]; [Ùrodzył sã ji chłopôk taczi ładny, jak nôładniészé królewiątkò. Córce ładny majątk dôce. Òna mô ładny grosz. Lz Ładnô kòkòszka. Òni mają w tim brzadowiczim (pol. w drzewach owocowych) ładny pieniądz. – Ra Te piądze (pieniãdze) mù ùmòżniłë,co òn se (so, sobie) mógł kùpic cëné (cëdné, piãkné) gòspòdarstwò. Lz słi ] ~na kòbieta szëkòwnica, spòsobnica ƒ, spòsobnô biatka, pewnegò ~negò pòrankù jednégò, gwësnégò snôżégò pòrénkù {st. wyższy: piãkniészi, snôżniészi [Co wa môta rejinów w ògrodze, co jedne to snôżniészé! Sy]}Por. kształtny, przystojny 413 pięściarski zob. bokserski piãściarski zob. bokserski piãściarstwò zob. boksowanie, boks piãściarz zob. bokser piãść ƒ pisc a. piãsc ƒ; jak ~ do nosa jak pisc w okò / do òka; prawò ~ści prawò piscë, prawò mòcniészégò, walka na ~ści zob. boksowanie pisc [piąsc], -ë, ż., ‘pięść’: Òna mù piscą pògrozëła. ●Waji bùlwë tak wiôldżé jak kòcé piscë ‘wasze ziemniaki tak wielkie jak kocie pięści’ [tj. malutkie]. pięta - piãta EG, zdr. piãtka [Padalc ùgrizł gò w piãtã. Ra Òd nëch nowëch bótów móm całé piãtë jaż do krwi zdzarté / zeszorowóné. Gò Wa nama le dërch depceta pò piãtach, biéjta gdze dali szëkac nëch grzëbów. Gò Nasze dzeckò ùderzëło sã w piãtkã. Sy] Pięta achillesowa - krëchòwizna SY, piãta achillesowô EG, słabô strona, słabi / ewent. wrazlëwi / czułi pónkt / môl / słabé miescé EG, „słabizna” EG [dosł. ‘słabizna’ = ‘krok’, môl pòmidzë nogama, kòle pôchwinë], ewent. „kùrzé slépiã” [dosł. òdtłok na môłim pôlcu òd nodżi, w przenos. wrazlëwi pónkt hònoru] EG, np. Czej òn mù na to kùrezé slépiã nadepnął (wëtkł mù jakąs wadã), tej òni sã wzãlë za łbë. EG. Por. piętka piãta ƒ piãta ƒ; deptać kòmù pò ~ch bëc na kògòs szlachù, na kògòs nalënac, bëc kòmùs na piãtach; to mu aż w pięty pójdzie to mù w piãtë pùdze [Jak ten ùgrizała bądze sã z cebie natrząsôł, to mù tak òdpòwiedzë, jaż mù w piãtë pùdze. Sy]; to mu aż w ~ty poszło on niôł z pòłowë dosc, to mù jaż w piãtë szło, to jemù sygło [Jô mù przëgôdôł, że to mù jaż w piãtë szło. Ten pòtrafi kòmùs tak wëkrëkno przëgadac, że to jaż w piãtë jidze. Tak mie sztreknął (frëchòwno rzekł), że mie jaż w piãtë szło. Sy]; mam gò w pięcie móm na nie(gò) namkłé; ~ Achillesa piãta Achillesa, krëchòwizna arch f [Szkólny wlôzł na mòjã krëchòwiznã i jô przepôdł. Kòżdi nôlepi znaje swòjã krëchòwiznã. - Sy] piętka f piãt(k)a, òbierzka, skrajka, kańtka, krómka (lok: || krónka arch lok || skrómka || zgr króma), zdr krómeczka f {kasz. ‘(s)króm(k)a’ || ‘krónka’ = pol. piętka, przylepka, a nawet w zn. skórka chleba, ukrojona ze spodu a. z wierzchu bochenka, jak o tym świadczą przytoczone zdania} [Jô rôd jém òbierzkã. Delë mù òbierzkã, a òn zãbów ni mô. – Ra Òd dzys bądã same krómczi jadła. Krómka dlô Tómka. Spódnô krónka je smaczniészô jak wiérzchnô. Zerznij krónkã, bò ni móm zãbów. Jô nômili jém skrómczi. Temù nie dawôjta chleba, bò ten krómkama durë (dzurë) w mòsce zatikô. Zjédz le nôprzód tã skrajkã, tej dostóniesz wiãcy chleba. Chòri baro mało jé, òn le krómeczkã zjôdł. - Sy] piętka 1. zdr. òd: pięta – zob. 2. przylepka, pierwsza kromka chleba odcięta z bochenka òbierzka Sy, Gò, zrzinka Sy (w 2 znacz. òbierzka, zrzinka = szwôrta, zrzinka Sy, pierszi a. òstatny dél òderzniony z bôla), piãtka Sy, Gò [Skrojiła òbierzkã, pòsmarowała masłã i pòdała biédny. Zjédz òbiérzkã, a mdzesz starkã kòchôł. Sy Zjédz tã piãtkã, bò zeschnie. Sy Pòdôj mie zrzinkã chleba. Sy ]; por. kromka piętnastka piãtnôstka piętnastolecie piãtnôscelecé piãtnastoletni ad pińcnôscelatny piãtnasty num pińcnôsti piętnasty piãtnôsti [Piãtnôstô gòdzëna, to je trzecô pò pôłnim. Gò] piãcnôsti [piãtnôsti], licz., ‘piętnasty’: Òna ju piãcnôsti dzéń leżi w łóżkù. 414 piãtnaście,~naścioro num pińcnôsce piãcnôsce [piãtnôsce], licz., ‘piętnaście’: piãcnôsce, czëlë mãdel. piętno n znanka, plam(k)a, szrama ƒ; ew. céch znak, slôd, szlach m – por. ślad {‘szlach’ – zob. cios, ślad} [Òd czegò të môsz tã plamã na gãbie? Sy]; odcisnąć na czymś swoje / wyraźne ~ òdcësnąc / zaznaczëc na czim swój wërazny céch / pl: céchë ew. wpłiw; òstawic na czim swòjã / wërazną znankã / swój wërazny znak / slôd / szlach; niedobre ~ niedobrô znanka; ujemne / hańbiące ~ plama; ew. skaza, szrama f, ùjemnô / sromòtnô znanka [Ta plama ju òstónie na naji rodzëznie. Ti plamë më ju ze se nie zmażemë. – Sy] piãtnować v céchòwac, znankòwac piętnować 1. dosł. òznaczac wëpôlonym żelazłã, wëpôliwac merk / znak / pieczãc / sztãpel / znankã, znaczëc, znankòwac; 2. pòtãpiac, ganic pùbliczno, wskazëwac pôlcã winowajcã - Gò piãtnowanie n céchòwanié, znankòwa-nié n piętro - piãtro (pòl.) EG, przãter m || sprzãto n (przestarz.) EG (= pòl. strych, kasz. ùstrzech || pòdùstrzech (= w 2 znacz. pol. okap), góra), szos (niem.) LA, ewent. kondignacjô EG piãtro n piãtro n (lok || przãter || piãter m), przestarz szos m; ew. pierwsza kondygnacja, drewniana, obita deskami nadbudowa nad murowanym budynkiem, krytym dość płaskim dachem: trãpel m [tegò trãpla, przë trãplu]; na drugim ~trze na drëdżim piãtrze || przãtrze / przestarz szosu. Por. strych, szopa piętrowy ad szosowi piãtrzyć v piãtrzëc Lh [Chmùrë piãtrzą sã. Lz] urzmic, szosowac, znaszac; ~ się urzmic sã, pòdnôszac sã., dwigac sã. Por. spiętrzony pigmej, ~czyk m pigmeja m, krôsniã n pigment m farwina, farbizna ƒ, pigment m pigùlarz m aptékôrz m pigùłka ƒ pëla ƒ pijacki ad przepiti, pijacczi pijacczi, -kô, -czé, przym., ‘pijacki’: ●przëszła na niegò pijackô gòdzëna; to je jegò rozëm pijacczi. ; towarzystwò ~kie przepitô stowôra; ~ka melina pitlówka f [Ta karczma to je pitlówka, tam ti pitlóni sã schôdają. Sy] pijaczka f pijôczka, dunaska, żłãpica ƒ pijać v pijac; pijac, -óm, -ôł, sł., ‘pijać’: Jô zwëczajno pijóm samã le wòdã. Nie pijôj tëlkò gòrzôłczi ‘nie pijaj tyle wódki’. zob. pić pijak - pijôk, pita EG, òchlapùs SY, żłãpk BU, ùchlóna (môl.) SY, pijaczëna Ja. Np. Co ùchlóna zarobi, to òn przez gardło przepùscy, nic nie pòsôdô, le czerwiony nos. SY pijôk, pita, dunas, żarłôk, barłoga, żłãpa, żéra, nażgôla, lok: pitlón(a), kropnik, bałamùtnik (por. bałamùta = pol. nudziarz, zrzęda) m beczka bez dna Sy (pijôk, a. nienażartélc, a. czł. co nigdë ni mô dëtków); m pijaczëszcze, pijadło n, brasól, żarłôk m pijôk, pita, żarłôk, dunas m. m pita, pijôr, pijała, pitlóna, żarłôk, dunas m dusikufel m pijôk, żłãpk, pita, żarłok, dunas m [Gòrzôłka czëszczi gardło pijôka. Ra Ta karczma to je pitlówka, tam ti pitlóni sã schôdają. Sy] pijalnia ƒ karczma, pijalniô f, zala napicégò pijanica zob. pijak pijany ad upiti, spiti, ugrzëstli, użarti, pijany; ~ jak bela upiti jak beczka Sy, pijany jak beczka. Lz, spiti / ùpiti jak gózdz / skòrznia, briwka, jak sztërë dzéwczi ◊ chòdzëc na 415 rzãsach a. miec cepło w głowie; ir upiti lnianym olejã, pò pijanemù adv w upicym, pò spitémù pijaństwo - pijaństwò EG, pictwò Lz. Np. Proszã państwa, tu ni ma pijaństwa, tu są leno toastë. EG pijaństwò n pijaczëzna ƒ, picé n pijaństwò, -a, n., ‘pijaństwo’. Ob. pijactwò. pijactwò, -a, n., ‘pijaństwo’: Przez pijactwò stracył całi majątk. pijar m pijar m pijarski ad pijarsczi pijatyka - pijatëka (Gò, Ra), pijôtwa SY, pòpijocha (môl.) SY. Np. To tam bëła takô pijôtwa, to le tak czeliszczi brząkałë. SY pijatyka ƒ picé n, pijôtwaƒ pijawka ƒ pijówka, pijaw(n)ica, arch? piwajca ƒ {‘pijawnica’ in = minog zob.} stawiać ~ki przësôdzac pijówczi pijus zob. pijak pik m karc pik m, wino n; zob. karta pika – zob dzida, włócznia pika ƒ1. tk pika ƒ 2. pék, kòlôk, pikôcz m pék, -a, m., 1. ‘pika, dzida’: Żôłnérz pékã przebił mù serce. 2. ‘koniec skrzydła u ptaków’: Waju gãsë mają òberznioné péczi. 3. ‘człowiek chudy a wysoki’: Jô nierôd gôdóm z tim pékã. pikader m pikadora m pikanteria ƒ pikantnota, ostrosc, niezbed-nosc, doskrzëwnotaƒ pikantny ad pikantny, ostri, doskrzëwny pikielhauba ƒ pikelhauba ƒ, helm z pékã pikieta ƒ pikétaƒ pikling m wãdzony slédz piknik m piknik m pikòlo m pikòlo n pikòty, ~tki pl wãzełczi pl pikòwać v 1. w zn. przeszywać wszerz i wzdłuż: arch rąbkòwac, rãbòwac {‘rąbkòwac, rãbòwac’ – por. rąb = pol. a) szew; b) zmarszczka} [òn wësziwô / rąbkùje / rãbùje]; 2. ata-kòwac z lecadła; ~ kògò doskôcac kòmùs pikowany ad (poprzeszywany wszerz i wzdłuż) rąbkòwóny, rãbòwóny - arch [Mùca rąbkòwónô / rãbòwónô. Ra]; kołdra ~na kòłdra, przest sztëpdeka f; ew. kòłdra pùchòwô, rãbòwónô pierzëna pikòwy ad pikòwi, winowi, winny pilarka ƒ żôgòwnica ƒ, maszina do żôgò-waniô pilarnia ƒ żôgòwniô ƒ pilniczek m wilëczka ƒ; ~ do paznokci wilëczka do nokców pilnie zob. pilno pilnik m wilëca ƒ gładysz côrnik m, wilëca ƒ, gładzëdło n pilnikarka ƒ tech wilëcownia, wilownica ƒ pilnikarz m wilôrz, wilownik m pilno adv pòspiéwno; ~ mi pòspiéwóm sã, mie nëkô, cygnie mie,~ mi do domù pòspiéwóm są, nëkô mie dodóm pilnie ob. pilno. (II) [Derd] pilno, przysł., ‘pilnie, raźno, ochoczo’: Prôcëje pilno, jaż sã serce redëje. 416 pilnie adv robòco, rãdo, pòspiéwno czim rëchli, jak nôrëchli najpilniej ad jak (jak tylko można) ~ jak nôrëchli, nôrëchli jak sã dô; por. najpierw(ej) piłność ƒ pilnosc, -ë, ż., ‘pilność’: Òna bëła nierôz chwôlonô za pilnosc. pilownosc, -ë, ż., ‘pilność’. Ob. pilnosc. 1. robòcosc; w zn zapał: skòrnota, òchòtnosc (= òchòta, chãc, zapôł do robòtë), pilnosc (pòl.) EG, f [Të zgniélcu, jak jô cë batugã przërznã, tej sã w tobie òbùdzy skòrnota. Sy]; 2. pòspiéwnota ƒ, nëk m pilnować pilowac [Òn pilëje gãsy.], strzéc [Òn strzeże gãsy.], dawac bôczenié, òpasowac, ùważac. por. uważać pilnować v pilowac, dozerac, pasowac; pilowac, -ëjã, -owôł, sł., 1. ‘pilnować, pilnować się, uważać’: Mùszisz dobrze pilowac w szkòle. ●Wa jesta dała wilkòwi òwce pilowac! (II) [Hilf]: 2. ●pilowac za czim ‘czyhać na coś’. òpasac, -pôsóm,, -ôł, -pasôj, sł., ‘pilnować, czuwać’. Ob. òpasowac. (II) [Hilf] òpasowac, -ëjã, -ôł, sł., ‘strzec, pilnować, czuwać’: Le dobrze òpasujta! Ni ma strachù, czej sternik [na] wszëtkò òpasëje. pasowac2, -ëjã, -owôł, sł., ‘czuwać, pilnować, baczyć’: Të mùszisz pasowac, żebë sã dobëtkù dobrze dzało. (II) ~ chòregò dozerac chòrégò, ~ gòspò-darstwa dozerac gbùrztwò, ~ czyich interesów pilnować kògòs zwësków, ~ pòrządkù dbac o pòrządk, ~ się pilnować się pilowac sã, ùważac (a. òpasowac) na sebie / na sã, miec sã na bôcznoscë, wëstrzegac sã miec sã na ostrzedze, opasowac na se, nie ~ się nie dbac o se, znielusëc, ~ ognia obskôcac ◊ pilowac jak lës na gãs (czy-hać`); (z)łapac s◊ za swój nos (pilnować swegò) pilnowanie n pilowanié, dozéranié, opa-sowanié n pilny ad 1. robòcy, rędi, môchny pilny, przym., ‘pilny, ochoczy, pracowity’: [Pilny jak mrówka. Pilnémù Bóg dopòmôgô, a próżniôka biéda smôgô. - Ra. pilowny, przym., ‘pilny’: Naju knôp je baro pilowny. 2. pilny, nôglący [Móm do cebie pilną sprawã. Sy To je baro pilnô / nôglącô sprawa. Gò], pòspiéwny, nëkòwny; to nie ~ne to mô czas, to nie nëkô, to ~na sprawa ta sprawa ni mô czasu, ni mòże żdac najpilniejszy ad nôpilniészi, nôwôżniészi, (nô)pierszi, nôbarżi nôglący pilot m pilota, prowôdnik m, lóca / lócôrz m niem. [Ny ni mieli lócë na òkrãce. Lz]; łódź ~ta lócczi bôt Lz pilotaż m pilotażô, czeringa ƒ, prowadzënk m, lóctwò n niem [Dgóńsczé (gduńsczé) lództwò. Pòtim òn krôł (krëgnął - dostôł, òbjął) lóctwò w Dgóńskù (Gduńskù). Lz] pilotka ƒ czôpka pilotë pilotować v pilotowac, czerowac, prowadzëc; lócëc niem. [Stôri kapténa lócył masz òkrãt. Lz] pilśniarka ƒ tech filcmaszina, filcówka ƒ pilśniarstwò n filcowizna ƒ pilśniarz m filcownik m pilśnić v filcowac pilśniowy ad filcowi pilśń ƒ filc m: ~ kapeluszowa kłobùczny filc 417 piła ƒ 1. żôga ƒ 2. mãczk, grëza, gniota, nalinôcz m; ~ okrągła, tarczowa kréz-żôga f, ~ parowa żôga na ropã, ~ rãczna rãcznô żôga, ~ taśmòwa pa-sowô żôga, ~ tracka gater m Piłôt, -a, m., ‘Piłat’: ●wmiészôł sã jak Piłôt w Kredo. Ùmãczony je pòd Pòncczim Piłôtã. piłka ƒ 1. bala f || rzad bal m, lok pùczk m; zdr: môłô bala, môłi pùczk {‘pùczk’ in = niebòrôk} [ti balë / tegò pùczka; Pòdôj mie pùczk. Sy Knôp rzucył szkólnémù balã w òkno. Lz Bala do „klósczi” / do palanta / ping-pónga / golfa / tenisa. Pòdôj / òdbij / pòdbij / kòpni / cësni, rzuc || rzëcë balã. Gò]; ~ gumowa gùmòwi pùczk, gùmòwô bala; gùmbala f; ~ nożna nożnô bala, nożny pùczk / bal; fùsbal m; ~ ręczna rãcznô bala, rãczny bal / pùczk; bawić się ~ką balowac, pùczkòwac; ew. bawic sã balą / pùczkã [Nôlepi pùczkùje nasz Józk. Sy]; grać w ~kę grac w balã / w pùczka; kopać / (pod)rzucać / odbijać ~kę kòpac / (pòd)rzëcac / òdbijac balã / pùczk; kopnąć / (pod)rzucić / odbić ~kę kòpnąc / (pòd)rzëcëc / òdbic balã / pùczk; grać w ~kę ręczną grac w rãczną balã / w rãcznégò bala / pùczka; grać w ~kę nożną grac w nożną bala / nożny bal / w nożnégò pùczka we fùsbal; ew. grac w kòpóną balã / w kòpóny pùczk; pot: grac w nogã [Pòjta, zagrajemë so w nogã. Gò]; ~ plażowa plażowô bala, plażowi pùczk; ew. bala / pùczk na pieglëszczu; 2. żôżka ƒ; ~ do drewna / metalu żôżka do drewna || drzewa / metalu (do żelazła); ~ do wyrzynania żôżka do wërzinaniô; ew. narzędzie elektryczne (wyrzynarka): wërzinarka f piłkarka f pùczkôrka f, grôczka w pùczka / w balã; ~ki pl pùczkôrczi; grôczczi w pùczka / w balã; trening ~rek ręcznych trening (a. czwiczenié / pl: czwiczenia) pùczkôrków rãcznëch piłkarski ad pùczkarsczi Gò; doticzący grë / graniô) w pùczka / w balã; rozgrywki ~kie rozgriwczi w balã (nożną / rãczną balã) / w pùczka (nożnégò / rãcznégò); pierwsza liga ~ska (piłkarzy / piłkarek) pierszô liga pùczkarskô (pùczkarzi / pùczkôrków); ew. pierszô liga grôczi (ew. pl / f: grôczków) w pùczka / w balã piłkarstwo n pùczkarstwò Gò n; gra / granié w balã / w pùczka; ew. w zn. zabawa piłką: balowanié Gò, pùczkòwanié Gò n piłkarz m grôcz w balã) / w pùczk(a); pùczkôrz Tr m; pl: grôczowie w balã, pùczkarze; ~ nożny (futbolista m) grôcz m (grôcz w nożną / kòpóną balã / w nożny kòpóny bal), fùsbalista f, nożny pùczkôrz m; trening ~rzy nożnych trening (a. czwiczenié / pl: czwiczenia) pùczkarzi nożnëch / fùsbalistów; trening ~rzy ręcznych trening (a. czwiczenié / pl: czwiczenia) pùczkarzi rãcznëch piłować v żôgòwac, żôżkòwac, trénowac, rznąc, żëchòlëc; ~ pilnikíem wilowac, ~kògò kògòs mãczëc, malastowac piłowanie n żôgòwanié n pinceta f pinceta f pinczer m pinczer m pinezka ƒ plëska ƒ {‘plëska’ in = niedozdrzelałi, plaskati strã(cz)k – zob. strąk} [Wez ten papiór i przëpni plëskama do dwiérzi. Sy] ping-pong m ping-póng; ew. kasz. gra: skòczk paletka do ~a (do skòczka) klepatka f 418 pingwin m orn pingwin m piołun piołun LZ, piôłnié Gò, piôłn Gò piołun m piołun (lok: || piołën || piołn m || piełnié n), ruta f (dzëwô a. psô ruta); piołunówka ƒ wermùt m . pion - ts. EG. Np. Sprawdzë le jak ten słup stoji do pionu. Stoji òn w pionie? - EGpion m 1. knôdaƒ 2. chir sondaƒ pionek m pléwka, złośl ùtrzëdëpsczi m pionek (w warcabach, młynkù) krążk, klock; ew. krick lok m (w damce, młinkù) pionki do gry (np. w warcaby) - kricczi JA, klocczi EG. Por. pieniek pionier m pijonéra m, pierszi wnożnik pionierski ad pijonérny, pijonérsczi pionowa ƒ knôdnô ƒ pionować v knôdnic pionownica ƒ knôdnica ƒ pionowo - pionowò EG. Np. Wez że sã przëzdrzë, czë to stoji pionowò? EG pionowòść ƒ knôdnota ƒ pionowy - pionowi EG. Np. Tu pòstawimë trzë pionowé pòdpiarë, a tam jesz dwie pòstawimë na szréj / na szragò / ùchëło. EG pionowy ad knôdny piorun m piorën, grom, grzëmòt m [Deszcz lôł a piorënë biłë. Ra]; ~em wnym, chùtunilkò, chùtiszkò, do stu ~ów! jasnistémù!, do parónal, idź do ~na! biôj mie z widë!, biôj do groma jaczégò! piorunochron m òdgromnik. Tr: gromnik m piorunować v gromic, piorënowac piorunowy ad piorënowi, gromòwi piorunujący ad piorënny, trzôskòwny, gromny; ~ce spòjrzenie piorënowé przëzdrzenié, blôs piosenka ƒ spiéwónka, piesniczka, spiéwka, chòranka, kùrantka, kòzanka, szãtopórka, frantowka, letëpëlka, szabôł-kaƒ pieśń (piosenka) ludowa lëdowô piesnia / arch piosna (zdr: piesniczka, piosenka) / spiéwa; lok: szãtopórka, kùran(t)ka || kòranka, chòranka, frantówka f; piosenka, -czi, ż., zdr. od piesniô, ‘piosenka’. (II) piosenkarka ƒ spiéwôrka, spiéwcowô, spiéwôczka ƒ piosenkarz m spiéwôrz, spiéwôcz, spiéwc, spiéwnik, spiéwôk m Piotr m Pioter, zdr Pioterk, zgr arch Pioch m [tegò Piotra, temù Piotrowi; Swiãti Pioter pilëje wrót nieba. Pioter Rãbisz.◊ klepac do swiãtégò Piotra (być bliskim śmierci) Piotrów, owi, -òwô, -òwé, przym., ‘Piotrów’: Piotrowô (żona). piórkò n piórkò, pióreczkò n [Słabémù ë piórkò cãżi. Chto z waju przëniese dzys kùkówczé piórkò? - Ra]; w zn. małe piórka po oskubaniu drobiu, a. nierozwinięte piórka (zalążki piór) piskląt: szpile, pikle pl; obrastać / obrosnąć w ~ka òbrastac / òbros(ną)c w piórka, (z)robic sã / sta(wa)c sã pewny sebie / przemądrzałi [òn òbrôstô / staje sã || stôwô sã, òni òbrôstają / st(ôw)ają sã] piórkòwy ad piórkòwi; rysunek ~ piór-kòwi céchùnk, waga ~wa sp wôga piórka, piórkòwô wôga piórnik m piórkòwnik m, piórkòwô kastka 419 pióro n, pióro, zdr piór(ecz)kò n [Znac kògòs pò piórach (= pol. znać na wylot). Sy]; ~ do pisania pióro do pisaniô, pisadło n, pisôk m; w zn. gęsie pióro do pisania: gãsé pióro do pisaniô), arch: piórnô(cz)k (Ra), chizop (Sy) m [Wzã pióro w rãkã ë napisa swòje miono. Ra]; wieczne ~ wieczné pióro; pióropùsz m, kruta z piór ozdobny pęk piór a. włosia, pióropusz: pióropùsz m; ew. (òzdobny) czëp / pãk z piór(ów) / z (kóńsczich) włosów; pipka zob. srom pipet(k)a ƒ pipeta ƒ piramida ƒ piramida ƒ piramidalny ad piramidalny, stolmiasti pirat m pirata m, mòrsczi zbójca Pireneje pl geo Pireneje pl piroga ƒ żeg piroga ƒ, czôłen m pirotechnik m pirotechnik, ogniownik m pirotechnika ƒ pirotechnika ƒ Pirrusowy ad Pirrusów; ~we zwycięstwò Pirrusowé dobëcé piruet m piruet m, kùżlëna ƒ piryt n min pirit m, żelôzëna ƒ pisać v pisac, Tr; chizopac [Òna tak snôżo pisze. Nie piszë wicy do mie! Òn bë pisôł, żebë le ùmiôł! - Ra ]; jak cię widzą, tak cię piszą jaczi jes z pòdrzatkù, tak ce sądzą, bratkù, ~ się zwac sã, pòdpiso-wac sã, bëc zgòdą, ja się na wszystkò piszã jô jem na wszëtkò zgòdą ◊ pi~ sac rzôdkò (z dużymi odstãpami), pisac kòzłowato a. pisac jak gwiżdż (nieczy-telnie) pisanie n pisanié n pisanina ƒ grëcze pl, grëczanié n pisanka ƒ malowóné jajco pisarczyk m pisôrk, pisark m pisarka ƒpisôrkaƒ pisarski - pisarsczi EG pisarski ad pisarsczi, pisowny, pismòwi, pismieniowi; kùrcz ~ pismòwé krãpë, znaki ~e pismòwé przeriwniczi pisarsczi, -kô, -czé, przym., 1. ‘pisarski’: pisarsczé pòtrzebë, 2. ‘sekretarski’: pisarsczé dochòdë. pisarstwo n pismienizna ƒ pisarstwò EG pisarstwò, -a, n., 1. ‘przepisywanie’, 2. ‘sekretarstwo’: Pisarstwò przënôszô mù znaczné dochòdë. pisarstwò pisarz m pisôrz m [tegò pisarza || pisôrza]; ew. autór, ùtwórca, ùsôdzca m; ~ sądowy pisôrz / zgardl pisark sądowi; ew. arch? Tr: sądownik m pisôrz, -a, m., 1. ‘pisarz, przepisywacz’: Të to mùszisz dac dobrémù pisôrzowi do przepisaniô. 2. ‘sekretarz’: Szôłtës z pisôrzã bëlë ù naju. 3. ‘autor’: Pisôrz ti ksążczi béł niedôwno na Kaszëbach. pisarzów, -owi, -owô, -owé, przym., 1. ‘pisarzów’: Pòtrzebë pisarzowé pòkriwają sã z kasë. 2. ‘sekretarzów’: pani pisarzowô. pisarzyna m grëcza, grëczajk, pisark m pisemkò n pismionkò n, gazétka ƒ pisemnie adv na pismie, pisowno 420 pisemny ad pisowny spisónô ùmòwa (pisemné zaswiôdczenié) ~na instrukcja / ~ne wskazówki pisemnô jinstrukcjô, pisemné wskôzë ùżëtkòwaniô / móntażu jaczégòs ùrządzeniô pisk m piszczenié, skòlenié n, pisk m [Swinie z wiôldżim piskã wëpadłë z chléwów. Ra] piskać v piskac {‘piskac’ in = rëc - zob. ryć} [Mój chłop piskô na pipie. 2. ‘grać na fujarce’: Piskôj nama jesz dróbkã. Ra]. Zob. piszczeć, gwizdać pisklę pizglã, żôłtëszk Sy. Pisklęta pizglãta, żôłtëszczi [Móm gąsãta, ale to są jesz żôłtëszczi. Sy] pisklątkò, ~klę n pisklątkò, piskłã n, pizgùl(c), wëlãgôłk m piskliwy ad piszczący, pisklëwi, skòlący, kôrczi; ~ śpiew piszczący, kôrczi spiéw, pipczenié n, ~wie śpiewać pipczëc, człowiek z ~wym głosem skòlôch m, skòlôszkaƒ pisknąć zob. pisnąć piskorz m icht piskôrz, piskòrc, wąsôk, błotnik m ◊ rzëcac sã jak szczëpôk (wić się jak piskòrz) [Piskòrca za ògón ùtrzimôsz, ale nié białczi za słowò. Sy ] piskòrzów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘piskorzowy’: piskòrzowô płetwa. Ra pismak m grëcza(ła) m pismo - pismò. 1. znaczi graficzné wërôżającé mòwã, np. W Europie są ùżiwóné rozmajité ôrtë pisma, wezmë: łacyńsczé, grecczé, „rusczé”, tj. dôwniészô cyrilica, a nowszô „grażdanka”... 2. lëst z / do ùrzãdu, pismò || pismiã SY, RA || pismiono SY, np. pismiono ùrzãdowé, np. Më ju dostelë z sądu òdpòwiésc na nasze pismò. Pismo Święte - Swiãté Pismiona. Np. Na kartach Swiãtëch Pismión człowiek spòtikô sã z Christusã. - Przër. szpargały, akta, piśmidło / -a, kwit pismiã, -enia, n., ‘pismo’: Niech le òbôczã to pismiã. To są ùrzãdowé szrëfta, pismiona. (II) [Hilf] pismò, -a, n., ‘pismo’: Òn mù dôł to pismò do òdczëtaniô. Pismò Swiãté; snôżé pismò ‘piękne pismo’; pismò ùrzãdowé. pismo n pismò ùwierzëtelniającé pismò n 1. pismò, pismiono n; wyrobione ~ wëpisónô rãka, P~ Świãte Swiãté Pismò, na piśmie na pismieni, zwąchać ~ nosem wëcknąc, co sã dzeje 2. gazéta f, cządnik m 3. dokôz m: ~ma Majkòwskiegò dokôzë Majkòwsczégò, wybór pism wëbróné dokôzë, ~ma pl pismiona, papiorë, dokôzë pl ◊ znac sã na pismie (µmieć czytać) pisnąć - pisknąc SY, np. Òn ani słówka nie pisknie. pisnąć v zapiszczec; pisknąc, -ã, -ął, sł., ‘pisnąć, zagrać na piszczałce’: Pisknął rôz ë drëdżi, ale pipa bëła lëchô. nie pisnąć ani słowa - nie pisknąc ani słowa SY ani ~ ani mùk pisownia ƒ pisënk, prawòpis m, ortografijôƒ pistacja ƒ bòt pistacjô ƒ pistolet m pistól, pistolet, rewòlwer m [Chto ni mógł ju jic, tegò esmani dobijelë strzałama z pistoletu w głowã. Gò]; ~ do metalizacji na-tryskòwej opriskòwô pistóla, ~ rakietowy raczétnô pistóla, ~ samòczynny samòstrzél m, samòstrzélnô pistóla piston m wentil m pistonówka ƒ uderzënkòwô barń pisuar m szczawnica ƒ, usôdk m 421 pisywać v pisëwac || pisowac [Jô pisëjã do sëna lëstë co miesąc. Jô bë pisowôł jesz czãscy, ale mie czasu felô. Ra] piszczałka ƒ piszczówka, pipówka ƒ; grać na ~ce pipkòwac, pipòlëc pipa, -ë, ż., ‘piszczałka, fujarka’: Knôpi piskają na pipach. pipka, -czi, ż., zdr. od pipa, ‘piszczałka, fujarka’, niem. Pfeife, dniem. Pîpe, Pîpke. (II) piszczeć – piszczëc, ewent skòlëc Sy [Piszczi jak kùrzã. Ra Gąsãta skòlą. Chòri skòlił całą noc. Ju të skòlisz? Kògò bòli, ten skòli. - SY Kògò nie bòli, ten nie skòli. SG]; por. skomleć, jęczeć, narzekać piszczeć v piszczec, skòlëc, pizgòłec, jazgòlëc, fitac, kôrkac; bieda u niegò aż ~czy u nie(gò) biéda, żebë ji seczerą nie ucął. Por. piskać piszczel ƒ1. gòléń ƒ 2. organowô pipa piśmidło / -dła - pismidło SY, pismidła SY. Np. Np. Schòwi le te pismidła w zanadrzé, co ce nie zmikną na tim deszczu. SY. - Przër. szpargały piśmidło n gazécëskò n, grëcze pl piśmiennictwò n pismienizna, lëteraturaƒ piśmienniczy ad pismieniowi, lëteracczi piśmiennie adv pisowno piśmienny ~ papiernicze / piśmienne / biurowe materiałë / artikùłë || -tikle papiórowé / pisemné (a. pismienné / pismieniowé) / biórowé; człowiek (nie)piśmienny człowiek niepismiennypiśmienny ad pisowny; materiały ~ne papiór do pisaniô pitny ad do picô, pitny pitrasić v pòt briżdżëc, browarzëc, bùlwarzëc, përpòlëc piuska ƒ czôpùszk m, kapka ƒ piwiarnia ƒ piwniô, piwnica ƒ piwkò n piwkò n To piwkò dobrze szmakô. Ra piwnica - sklep. Piwnica obok zabudowań gospodarskich wykopana w ziemi, pokryta dachem, przeważnie darnią - sklep SY, EG, kùla EG, dólnica (zab. môl.) SY, jama Sy [Naszi sąsadzë sã wëpôlëlë i terô w jamie mieszkają. Më mómë jabka w jamie. – Sy Przënies bùlew z dólnicë. Sy] piwnica ƒ sklep m, dőlnica, kùla ƒ piwniczy m sklepòwi piwny - ts. EG. Np. To mô taczi piwny nôszmak. Piwné òczë. - EG piwnô szmaka; piwnô pòléwka. piwny ad piwòwi, piwiasti; oczy ~ne piwiasté, bruné oczë, zupa ~na zupa z piwa, piwòwô zupa piwo - piwò (zdrobn. piwkò), bërsz (niem.) [Jô pijã piwò, nié wòdã. Òn bë za piwã szedł na kùńc swiata. - Ra]; kolejka ~ (jednorazowe podanie / zamówienie kilku piw a. wódki w gospodzie dla kilku osób) laga f – zob. kolejka; nawarzyć sobie ~wa piwa so(bie) nawarzëc Gò, sadnąc dupą w cérzniã Sy piwò n piwò n; ~ bùtelkòwe sklónkòwé piwò; nawarzyć ~a (narobić zamieszania, kłopotu) zob. ambaras. Por. nawarzyć nalôc sobie łëgù za kòlnérz (narobic so kłopòtu) ; ~ piwa wërobic, narobic cos, nabrowarzëc piwa ◊ nalôc so łëgù za kòlnérz; pùscëc so(bie) wesz do 422 kòżëcha, sadnąc dupą w cérzniã; kto piwa ~ł, niech je wypije chto zjôdł miãso, niech zji téż gnôtë. Wëpilë diôblë smiotanã, niech wëpiją i mlékò. Sy a toś piwa ~rzył! terô të cos narobił! piwònia ƒ tëlpón, bùjón m [W ògrodze roscą bùjónë. Sy] maronijô, -i, ż., ‘piwonia, łac. tanacetum balsamita (rośl.)’. Ob. piwònijô i pamiątka. piwònijka, -czi, ż., zdr. od piwònijô, ‘piwonijka’. piwònijowi, przym., ‘piwoniowy’: kòloru piwònijowégò. piwònijô, -i/-e, ż., ‘piwonia’: Skąd të jes wzã taką piãkną piwòniją? piwòsz m piwiôrz, piwka m piwowar zob. browarnik piwòwar m browôrz m piwòwarczyk m browarczik m piwòwarnia ƒ browarniô ƒ piwòwarski ad browarny piwòwarstwò n browarzenié n; zajmòwać się ~stwem browarzëc piżmò n mùskùs m, piżmò n piżmòszczur m zoo mùskùsowi szur piżmòwiec m zoo mùskùsówc, piżmówc m piżmòwy ad mùskùsowi, piżmòwi plac m plac, môl, lëdzyńc m, wòlnica ƒ; ~ bòju môl pòbitwë, bòjewiszcze n, ~ wystawy plac wëstawù, ~ bùdowlany chëczowizna ƒ, ~ handlowy kùpòwiszcze n, plac przed kościołem - przedkòscelé (zab.) SY. Np. Jak le sã zwón òdezwôł, lëdze z przedkòscelégò zaczãlë wchòdzëc do kòscoła na mszą. SY ~ przed kòściołem przedkòscelé n, ~ zebrań, wieców lëdzyńc m, wòlnica ƒ, sestaniszcze n placek m 1. „ciasto” pieczone zazw. w blasze: kùch, rzad: plôck m – zob. ciasto; 2. ~ (naleśnik) z mąki a. utartych ziemniaków plińc, rzad plôck; pańtuch, -a, m., ‘placek pieczony na patelni’, niem. Pfannkuchen: pańtuch abò plôck [plińc]. (II) [Derd] pankùk, pańtuchòwi, przym., ‘do-tyczący pańtucha’: pańtuchòwé casto. (II) placek ziemniaczany pilińc, natrzasélc Sy (w 2 znacz. = czł. natrzasłi, natrzasleńc) [Natrzasélcama mòże sã bëlno, bez wiôldżi robòtë najesc. Białka napiekła natrzasélców i bëło pôłnié. – Sy]. Por. racuch ~ ziemniaczany plińc (bùlwòwi plińc), lok: kùrpôcz || kôrpôcz, szurbòk, wańtuch, natrzasélc [akc. –sélc]l, ew. przëgón Tr; placek z ziemniaków a. z mąki gryczanej: grëczôk m {‘kùrpôcz’ in = pol. a) stary but, pantofel; b) czł. o ciężkim chodzie – por. kùrp, kùrpôl, kùrpôsz, kùrpiszcze = zgardl: bót; ‘natrzasélc’ in = natrzasleńc, człowiek natrzasłi, narwóny, nieòpanowóny; ‘grëczôk’ in = pol. chleb z mąki gryczanej} [Napiekła kòrpôczów. Natrzasélcama sã mòże bëlno najesc bez wiôldżi robòtë. Białka napiekła natrzasélców i pôłnie bëło. - Sy]; gruby ~, naleśnik z ciasta drożdżowego, pieczony na tłuszczu, na patelni, dawniej także w popiele pączk m [Òn so prawie pączka w pòpiele piekł. Ra]; paść ~ckiem ùpadnąc jak dłudżi. Por. ciast(k)o placka ƒ klapka (na mùchë) ƒ 423 placówka - ts. EG, môl (wësëniãti môl) placówka ƒ charwatëniô, wacha f, starżny môl; ~ handlowa kùpòwiszcze n, targòwi plac placówka ~na placówka kónsularnô [Wôżné / ekspònowóné stanowiskò || stanowiszcze. Wôżny môl. Wôżnô placówka.]. Por. ekspozytura, strażnica placuszek m pączuszk, plinôszk, plinck m plafon m pòsowa ƒ plaga ƒ 1. ucemiãga, biéda, obrota ƒ 2. rzniątka ƒ, bicé n utrapienie n ucemiãga, przegrzecha, zmal-ga, przepùsta, ucëżba, szremnota ƒ, wëwijôk, kłopòt, jiwer m, przesnicé, mãczenié, biésalstwò n utrapienie / plaga – zob. klęska, ew. plaga łac. -, katastrofa = cérzniawa arch [akc. nia-], nieszczescé, spùstoszenié, arch òbrota, przegrzecha, biéda, ùcemiãga, żart pòkùta f; ùtrôpienié, òczarzenié (z czim / z kògùm) n; ew. wërwas / òlér m, dopùst Bòżi, kara Bòskô / Bòżô, skôranié Bòsczé; trzë swiatë; por. ambaras [Cérzniawa sã tu robi. Co za cérzniawa! To je òbrota z tim deszczã. Më mielë òbrotã z naszim chòrim. – Sy]; { ‘przegrzecha’ = a) przëczëna grzéchù, np. przeklinaniô, wëzéwaniô kògòs; „(jak) na przegrzechã” = pol. jak na złość; b) człowiek, co je przëczińcą czëjégòs grzéchù / nieszczescô; ‘plaga’ in = plaga niem. = dzarna, pol. darń} to prawdziwe utrapienie to je nieszczescé / prôwdzëwô plaga / klãska / niszczëzna / cérzniawa / òbrota / ew. katastrofa / jistny kùńc swiata; z tymi komarami to w tym roku istna ~ (plaga) më mómë latos / tegò rokù prôwdzëwą (jistną / richtich niem.) biédã / ùcemiãgã / przegrzechã z mëgama; z tima mëgama to je latos / tegò rokù jistné (prôwdzëwé) ùtrôpienié / òczarzenié / skôranié Bòsczé; to je richtich cérzniawa / òbrota / plaga / „zaraza” / kara Bòskô / dopùst Bòżi z tima mëgama; istna ~ (utrapienie, skaranie Boskie) z tobą, człowiecze! z tobą, człowiecze, to je jistné ùtrôpienié jistné òczarzenié!;, skôranié Bòsczé; prôwdzëwé / prôwdzëwô biéda / ùcemiãga / pòkùta / to je kara Bòskô / z tobą to je ale wërwas (pol. ambaras) / to są trzë swiatë!; Sy: òbrota swiata z tobą, człowiecze! por. amabaras plagiat m plagiat m, lëterackô kradzô; do-pùszczać się ~u dôwac sã na plagiat plagiator m plagiatora m, kradélc dokôzów plagiatorski ad plagiatowi, plagiatorny plajta ƒ pot plëjta, bankrot, wëgòspòdarzenié n plajtnąć v pòt zbankrotowac, wëgòspòda-rzëc plajtować plëjtowac, barnkrutowac plakat m plakat m plakatować v rozlepi(w)ac plakatë plama - plama zdrobn. plamka (w 2. znacz. znanka, skaza, téż w znacz. òsława, pòruta), ùkalëna (= plma òd kału, błota) Sy,plachc, zdrobn. plachck SY (w 2 znacz. môl, môłé pòle, w 3 znacz. wëłësałi môl strzód włosów), placha (zab.) SY plama ƒ plachc, szpac, plac m, placha, ukalëna, plama, zdr plamka ƒ plachc(ë)k, plack m, żart landkôrta f {‘landkôrta’ (dosł: mapa) in = flëk, płat, łata} [Òd czegò të môsz tã plamã na gãbie? Òd czegò të môsz ten plachck? Jaż czôrné place òna mô pò se, tak jã zbił szkólny. Nôprzód to bëła takô môłô plamka, a zôs pòtemù zrobiła sã z ni bardówka. Wëzolił sã na pùklu, a terô léze z landkôrtą. - Sy]; w zn. piętno hańbiące: 424 plama f – zob. piętno; ~ atramentowa plachc do tintë, tintowi plac, żółta ~ma na ciele swãdra ƒ, ~ na honorze sromnô ukalëna biała ~ na czole błës, blës(k)a ƒ, ~ki spòwòdowane przez pchły pchlónë pl plamica ƒ chòrosc jedwôbniców plamić (się) - plamic (sã) (= w 1. znacz. brëdzëc (sã), swinic (sã); w 2 znacz. òkrëwac sã niesławą, np. Wërodné dzeckò plami bëlné miono starszich. SY Nasz tatk wiedno nama przëpòminôł: Dzecë, nie plamta sã nigdë nieùtcëwòtą! SY plamić v plamic, trzepac, kalëc, czapac, wôlac, szmùdrac, zobòtac, zolëc [Niepòtrzébno plamisz sobie rãce. Sy]; w zn. hańbić się: plamic sã [Wërodné dzeckò plami bëlné miono starszich. Sy] plamisty ad plachcowi, plamisti; dur ~ plachcowi / plamisti; tifùs plamka zob. plama plan – plan EG (ewent. planë = projekt, projektë), pòrządk SY, ewent. ùdba (= pòmësł, zamiar, mësl), np. Jô móm taczi plan, żebë... = Jô móm taką ùdbã, żebë... Më chcemë bùdowac nową chałpã, ale nôprzód mùszimë miec plan òd architekta, abò kùpic tipòwi projekt. Bùdowac trzeba wedle planu, a ten plan trzeba miec téż w głowie... Naszã ùroczëstosc më ùrządzële wedle taczégò pòrządkù, że... Czej sã cos robi, to mùszi jic wedle jaczégòs pòrządkù, a nié bële jak. EG. - Przër. zaplanować, zaprojektować, pomysł plan m obmëslënk, plan m, (u)dba, umë-slaƒ; ~ bùdowyplan bùdacëji, ma sze-rokie ~y mô daleksyżné (u)dbë, usunąć się na drugi ~ ustąpic do wsladë, wysunąć się na pierwszy ~ wëstąpic w przódk, ~ lekcji plan gòdzyn, uczbòwi plan,~ zabòrczy zarabnô dba, umësla, ~ działań obmëslënk dzejaniô, ~ na-tarcia mil spòsób ataczi, plan uderzënkù, nańdzeniô plandeka ƒ plandeka f, wòznô deka, plón m planetaƒplanétaƒ planetarny ad planétny, planétowi; system ~ planétnô systema planimetr m planiméter m planimetria ƒ planimetriô [ti –trii] ƒ planista m planownik, planôrz, planéra, tëmòwnik m planować planowac EG, mëslec wprzódk EG, zamëszlac SY, ewent. kombinowac EG, wëmëszlac (cos) EG, rozmëszlac (nad czims) EG. Np. Mój chłop prawie tak so rozmiszlô / mësli / planëje, gdze më latos wëjedzemë na wczasë. EG. Np. Człowiek zamiszlô to i no, a witro le z niegò toczelëzna òstónie. SY. - Przër. projektować, rozplanować, zaplanować, zaprojektować planować v tëmòwac, umëslëwac, zamëszlac [Człowiek zamiszlô to i no, a witro le z niegò toczelëzna òstónie. Sy]. Zob. zamierzać planowò adv tëmòwno, umëslono planowòść ƒ tëmòwnota, umëslëna ƒ, umëszlenié n planowy ad tëmòwny, umëslony plansza ƒ plansza ƒ plant m banowi usëp, park m plantacja ƒ plantaża, plantacëjo, sadzëna ƒ; ~ kawy sadzëna kawë plantator m plantatora, plantażnik m plantować v planérowac, urównëwac plantowanie n planérowanié, urównywa- 425 nié n plask m kòsk m plaskać, ~nąć v kòskac, kòsknąc plastelina - ts., np. Figùrczi ùlepioné z plastelinë. plaster m plôster, flaster m plôster, -tra, m., ‘plaster’: cëdowny plôster na renë ‘rany’.; ~ miodu plôster miodë, sztëk wãdzë z miodã plasterek m plôsterk, flasterk m plôsterk, -a, m., zdr. od plôster, ‘plasterek’: Przëłożił mù plôsterk na gãbã. ; ~ angielski lepny flaster, krajać w ~rki rznąc w plôsterczi plastron m piersnik, szlips m plastyczność ƒ plasticznota ƒ plastyczny - plasticzny EG, nadôwający sã do formòwaniô, dôwający sã letkò formòwac (jak glëna, plastelina), np. masa plasticznô obróbka plastyczna òbróbka plasticznô (np. kùcé, przecyganié, walcowanié); urządzenia do obróbki plastycznej ùrządzenia do òbróbczi plasticzny plastyczny ad plasticzny plastyk - plastik EG 1. ôrt artistë (np. rzezbiôrz), np. tegò plastika; 2. sztëczny / kùńsztowny sztof, masa plasticznô, sztëczné twòrzëwò EG, np. tegò plastikù plastyka ƒ plastika ƒ plastykowy - plastikòwi EG, np. plastikòwô torba, plastikòwé òkna platan m bòt platana ƒ plater m oblétë pl, oblétné statczi platerować v oblétniac, platérowac platerowanie n oblétnictwò n; zajmùjący się ~niem oblétnik, platéra m praterowany ad oblétny, platérowóny platforma ƒ 1. leżôk wòza, platforma ƒ 2. (pò)spòdlé n platonicznie adv platoniczno, dëszewno platoniczny ad platoniczny, dëszewny; miłość ~na dëszewno lubòta, mi(e)łota platyna ƒ platina ƒ platynować v platinowac platynowy ad platinowi plazma ƒplazmaƒ plaża - nadmòrzé SY, gòłobrzég, SY, pieglëszcze TR {‘nadmòrzé’ Sy: piaszczysty teren położony nad brzegiem morza, plaża} [Pùdzemë dzys na nadmòrzé, tam më sã wëgrzejemë. Sy] plaża ƒ zôlój, gòłobrzég m, pieglëszcze, słónowiszcze [Ù nas je dobré słónowiszcze. Sy], słuńcowiszcze, nadmòrzé n plażować v pieglëc, słuńcowac; plażująca kòbieta zob. plażowiczka, ~cy mężczyzna zob. plażowicz plażowicz wëzgalińc || wëzgòlińc Sy pieglińc, plażowiczka wëzgalinica || wëzgòlëca || wëzglëca Sy pieglëca f, plądrować v plądrowac (|| Lz: plundrowac), rabòwac, krasc, ògrabiac [Żôłnérze plądrowelë dwòrë, kòscołë. Ra]; człowiek plądrujący zob. grabieżca. Por. rabować 426 plądrowanie n plądrowanié n pląs m: ~sy pl tunë, tuńce pl pląsać v tunic, tańcowac pląsawica ƒ chòrosc sw. Wita plątać - plątac EG, pëzglac EG plãtac, plątóm (-cã), -ôł, plãtôj (-cë), sł., ‘plątać’: Nacz të to plącesz? Nie plãczë. (II) plãtac sã, plątóm (-cã) sã, -ôł sã, plãtôj (-cë) sã, sł., ‘plątać się’: Nie plãtôjta sã! (II) plesc sã, plotã sã, plótł sã, plecë sã, sł., ‘pleść się, wić się, plątać się’: Temù kòniowi zaczã sã nodżi plesc na ùpadnienié. (II) plątać się (np. w zeznaniach) - plątac sã EG, mieszac sã EG, wichlac sã EG, wic sã EG, wëwijac sã EG. - Przër. zagmatwać plątać (się) zob. gmatwać (się) plątanina zob. gmatwanina pleban m ksydz, plebón m plebón, -ana, m., ‘pleban, proboszcz’. plebania ƒ plebaniô, plebónka f, ksydzowa chëcz plebónka, -czi, ż., ‘dom lub folwark do probostwa należący’: plebónka kòscerskô, żukòwskô… Często proboszcz sam gospodarstwem się nie zajmuje i „plebankę” puszcza w dzierżawę. (II) plebański ad plebańsczi, -kô, -czé, przym., ‘plebański’: na plebańsczich niwach. plebaniowi, plebónkòwi plebaństwò n plebanizna ƒ plebejusz m plebeja m plebejuszostwò n plebejizna ƒ plebejuszowski ad plebejsczi plebiscyt m plebiscët m, głosowanié n plecak m czitka ƒ, bòrdôk m plecionka ƒ uplot m, lesëca, ścianka pleciona: plecëna ƒ Lz; ew. słoma oplatająca koszkę, ul słomiany: plécnica f Lz [Przódë torfniczi miałë plecënã jakò scanë. Òkòło wédë bëłë plecënë. Lz] {por. ‘plecónka’ – zob: koszka} ; ~ druciana drócany uplot, ~ słomiana słomiany uplot, lesëcaƒ pleciony ad plotłi pleciuga zob. gaduła plecy pl plecë, krziże, lok krziżëszcza pl, krziż m plecy - plecë EG, ewent. krziż EG, krzebt EG, pùczel EG. [Òna mô pùczel na plecach Tak jã pchô w piersach jaż do pleców.Ra] pòpleck, -a, m., ‘część górna koszuli, w przeciwieństwie do ùzémkù (dolnej części)’ [bóle w ~u bóle w krziżu / krziżach / krziżëszczach / ew. (w kręgosłupie) w krzélu [W krziżu / krziżach mie bòli. Klãczi (klëczi) pòd krziżã, a diôbła mô w krziżu. - Sy];]; Zabawa "na barana" - na óbak RA, czuczóbakum SY za jegò ~cami za jegò plecama, mieć ~ za sobą miec protekcjã, miec za sobą oprzenié pleciuga - òb. gaduła, nudziarz pleczysty ad plecati [Plecati chłop. Plecatô baba. Ra] pleć v płoc, krudowac; kòbieta pieląca płolôrka, pielôrkaƒ; mãżczyzna pielący płolôrz, pielôrz m 427 pled m wanożnô deka, pléd m plejada ƒ plejady astr plejadë Gò, grabiôrczi Sy lok (w 2 znacz. = pendent òrina; dosł. ‘grabiôrka’ – białka zajãtô grabienim) 1. astr Grabiôrczi, Babë pl 2. karno sétmë pleksi, pleksiglas plemię n plemiã n; ew. rôdzôj, ôrt m, rasa ƒ; lëdzkô rózga Tr, domôctwò bibl Gò {‘domôctwò’ in = pol. dom rodzinny, dom mieszkalny, zagroda} [tegò plemienia (Sy), z tim plemieniã; te plemiona, tëch plemión || plemionów; Judaszowé plemiã (zdrajcowie). Sy Judôsz sã pòwiesył, ale òstało Judaszowé plemiã. Ra] plemienny ad plemienny, Tr plemieniowi; walka (między)~nna (midzë)plemiennô biôtka / walka plenarny ad oglowi, plenarny, wszedny; ~ne pòsiedzenie oglowé zéńdzenié plenić się młodzëc sã, krzëc sã, rozkòscérzëwac sã, rozrôstac sã, brzadowac plénic sã [To zelëskò sã tu tak pléni, że co jô to wërwiã, to zarô je nazôd ùrosłé. Gh] {‘plénic sã’ in ò snach: Co to sã człowiekòwi w ti głowie pléni. Gh Człowiecze, ce sã pléni! (tzn. ce sã snije) Jd} plenipòtencjaƒmienié mòc, dowiérnotaƒ plenipòtent m majicel mòc, dowiérnik m plennie adv hòjnie arch {‘hòjnie’ arch in = pol. z wdziękiem, pięknie, zgrabnie} [Latos to zbòżé hòjnie wëdôwô. Lz] plenność - pòbiérnota SY, plennosc Gò, płodnosc, arch hòjnosc f {‘hòjnosc’ arch - in = pol. hojność, szczodrobliwość} [Wszëtcë chwôlą ten ôrt żëta dlô jegò hòjnoscë. Lz]. - Òb. urodzaj plenność ƒ brzadnosc, łubina, spòrosc, krzëstosc ƒ plenny - pòbiérny SY, plenny Sy, płodny Gò, arch hòjny {‘hòjny’ arch - w zn. = pol. uprzejmy, układny} [Ten óws je baro plenny. Ra Pani młodi na wieselim darowelë jabka, żebë bëła „plennô jak jabłónka w jabłuszka”. Sy Hòjné żëto. Lz] plenny ad brzadny, łëbny, spòri, krzësti pleonazm m pleonazma, równoznaczënaƒ plereza ƒ 1. sztrusé pióro 2. pleréza ƒ pleszowaty ad plech(ow)ati, łësy pleść – plesc EG. 1. w znacz. uplatać, splatać; [jô plecã (nié: plotę), të plecesz, òn plece; më plecemë, wa pleceta, òni plecą (|| Ra plotą); më / wa / òni plotle || pletlë || òne plotłë. Dzéwczã plece winôszk z macerzónczi. Nasz stark plótł kòsze do bùlew. - Gò To są kòszëkôrze, chtërny kòszëczi plotą (plecą). Ra]; ~ się plesc sã [Kòszi sã tak letkò nie plece, òd te pôlce bòlą. Gò] - zob. plątać się; 2. w znacz. gadać byle co òb. paplać pleść v 1. plesc, grodzëc; ~ wianek wicz-lëc, plesc wiónk, odpadki pò pleceniu pòplot m 2. zob. bajać, gadać, gawędzić, ględzić, paplać pleśniak m (rodzaj placka) plesniôk (kùch – „plesniôk“) (Gò) pleśniawka ƒ med szwem m, zwémiã n; ~ki pl szwemë pl pleśnieć v plesniewiec || plesniec [Chléb / sano plesniewieje. Sy] por. spleśnieć, zabutwieć pleśnieć v plesnie(wíe)c, mùtlec, mùrszec, 428 kwitnąc (ò chlebie, kòłôczach), mùlszec, tãchnąc pleśń plesń || plesniô Gò || plesniewiadło lok Sy || ples m lok SY, ewent bùtwiô arch Sy, mùlszëzna Sy, mùrsz Sy [Tu pôchnie za plesnią. To je ju plesnią pòkrëté (tzn. zabëté). SY Co tu je plesniewiadła. Ples sã skrzëwi (skrzi), czej je cemno. Sy To je sama bùtwiô te mùrë. Za bùtwią tu je czëc w chëczach. Sy To sano to je sama mùlszëzna. Sy Te balczi są jaż biôłé òd mùrszu. Sy]; por. spleśniały, zabutwiały pleśń ƒ ples, mùrsz || mùlsz m, plesniô ƒ, plesniewiadło n {por. ‘mùlch’ f = lok tłuszcz; ‘mùlchny’ = pol. pulchny – zob.} [To sano przeszło mùlszã, tegò krowë nie bądą żarłë. Sy] pletnia ƒ batig, kòrbaczm, hajkaƒ pletwa ƒpletwiô f, pióra pl pletwiasty ad pletwiowi, pletewny plewa ƒ plewa, oklepina, głëszëzna ƒ, pażmin m {‘plewa’ (in = pol a) bot nabłonek cieniutka warstwa pokrywająca roślinę z zewnątrz; b) anat świeży naskórek; c) med zaćma, katarakta oka; d) anat otrzewna; e) kòżuch na mlekù; f) cienka warstwa lodu}[Òd złégò dłëżnika ë plewë bierzë. Ra] plewić v płoc [pielã, płół, pielë; Pielącë w ògrodze, jem zabëła ò chëczach. Jaszk jidze drogą, Marinka len piele. Piosnka. (II) plewiasty ad plewny, plewòwi plewka ƒ pléwka, oklepinkaƒ, pażmink m plik - ts. (łac.) EG, lopk KR, TR, sztôpelk EG plik m grëp(k)a ƒ, bùńt(k), lop(k) m plisa ƒ gùb m, plisa, gùba, zakłôdkaƒ plisować v gùbòwac, plisowac, zakłôdac plisowany zob. marszczony, fałdowany pliszka f orn plëszka f, lok: pliszka f, plëszcz m, plëszczew || -wka || plësczewka f, sykórka ƒ {‘plëszcz’ ||| ‘plëszczewka’ in = plaskatti, niedozdrzelałi strãk; por: ‘plëszcz(ota)’ = pol. słota, chlapa; por. ‘plësk’ = pol. śnieg z deszczem; por. ‘plëskòt’ = pol. plusk fal} plomba ƒ blómba ƒ, zakładający ~by blómbòwnik m plombòwać v blómbòwac plombòwanie n blómbòwanié n plon (-y) - żniwò (-wa), zbiór (zbiorë), plón (plonë) SY. - Przër. przedplon plon m żniwò n, plón, zbiór m [tegò żniwa / plónu / zbioru; pl: te żniwa / plonë / zbiorë; tëch żniw / plonów / zbiorów; Grôd ë deszcze pòniszczëłë nasze plónë. Pszénica wëda(ła) latos dobri plón. Plón niesemë, plón, naszémù jegòmòscë w dóm. - Ra]; wydawać ~, rodzić plónowac [-ëjã, -owôł, sł., Jak wama jiczmë plónëje? Abë żëtkò plónowało, pò sto kòrców z kòpë dało. - Ra] plonować zob. plon (wydawać ~, rodzić) plotka 1. plotka, lok: szeptówka, tidna f; znowina, stoża, pùrzëna, chëchla ƒ;; ~tki pl klapë, plotczi, lok: klôsë, pludrë (niem.) pl; lëdzkô mòwa; w zn wymysł, dodatek: przëkłôdka f, ògón m; w zn. oszczerstwo, obmowa, potwarz: òbmòwa, òbgôdka, pòtwôrz, zniesława arch, òbspiéwa f, òbmóstwò, òbmòwiszcze, òbszczérstwò, òczernienié n; ew. łeż, nieprôwda f, łżélstwò n (zob. kłamstwo){‘szeptówka’ in = a) klapétnica, plotkôrka; b) rozmòwa prowadzonô szeptã} [ti plotczi / pòtwarzë; tegò 429 òbmòwiszcza; tëch klapów; Wa ni mùszita zważac na babsczé plotczi. Ce, Ra Pò wsë chòdzy strasznô òbgôdka ò wajim sënówcu. Co të za òbgôdczi rozpùszczôsz ò mie? Òne sã ju zlazłë na szeptówczi, żebë nas òbrabiac. Ta baba le roznôszô te tidnë. Cos tam mòże bëc w tim prôwdë, ale reszta to je przëkłôdka. Kòżdô pòwiôstka mô ògón. Białka wicy grzészi òbszczérstwã, nigle chłop. - Sy]; puścić w obieg ~kę / ~ki (roz)pùscëc (ew. pùscëc w òbiég) plotkã / plotczi / klapë; ew. lok zniwechac (Ja) (= z niczegò stwòrzëc, wëmëslec) [Òn to mô zniwechóné. Ja]; puszczać w obieg ~ki rozpùszczac / roznaszac (ew. pùszczac w òbiég) plotczi / òbgôdczi, robic (ew. znaszac / przënaszac skądkas) klapë / pludrë; (roz)pòwiadac lëdzóm (cos, co nie je prôwdą); ew. plotkòwac, klapac, òbmawiac / òczerniwac kògòs (zob. plotkować) [Òna te klapë roznôszô pò wsë / znôszô / przënôszô skądka. Gò]; narobić plotek klapów / pludrów / plotk(ów) narobic; ew. òbgadac / òbmówic / òczernic / spòtwarzac / zniesławic / fig òbspiewac kògòs [Òni mają tu taczich klapów narobioné, że to nie je do òpòwiedzeniô. Gò]; zajmować się ~mi zob. plotkować; ~ki dywersyjne diwersyjné (ew. milné, milącé) plotczi / ògłosczi / wiadomòscë. Por. oszczerstwo, pogłoska, wieść plotkarka ƒ klapétnica, plotkôrka, përpòtka, gazétnica, tidnôrka, pùrzocha, òbmòwnica, jãzownica lok [akc. –zow-] ƒ, kòzeł m {‘kòzeł’ – tu w zn. ‘klëka’ – zob. laska (~ sołecka)}, ◊ złośl wieskô pòczta [Ta baba to je kòzeł, a ji chłop téż, jô jim nic nie wierzã. – Te dwie babë to są taczé szeptówczi, òne le na drodze stoją i szeptają. Sy]; plotkarka: òbmòwnica, , szeptówka klapétnica, roztrãbnica, klôsnica, jãzownica trzepôczka, gazétnica f [akc. -mòw-, -pét-, -trãb-, klôs-, -zow-, trze-, -zét-]; zob. obmówca {‘szeptówka’ in = a) klapë, plotka; b) rozmòwa prowadzonô szeptã} plotkarka - klapétnica, roztrãbnica SY, klôsnica SY, plëtra lok, trzepôczka SY [w 2 znacz. = nôrzãdzé do trzepaniô, pòl. trzepaczka] [Le co ta roztrãbnica sã ò tim nie dowié,bò òna to na całą wies roztrąbi! Ta plëtra to wnet roztrąbi pò lëdzach. - Sy] plotkarski ad klapny, përpòtny, obmòwny, klapétny, klazdrowny plotkarstwò n klapë, znowinë, stożë, pùrzënë, klazdrë pl; zajmòwać się ~wem chëchlac, klapac, pludrowac ◊oblakac stożenczi w skòrzenczi, gazétë roznaszac, ogłaszac w klëce zob. obmowa plotkarstwo - òb. plotki plotkarz m klapétnik, klapa, klôsa, stożoch, obgadówc, kòzeł, lok plëtrôcz m {‘kòzeł’ – tu w zn. ‘klëka’ – zob. laska (~ sołecka)} [Ta baba to je kòzeł, a ji chłop téż, jô jim nic nie wierzã. Plëtrôcz je gòrszi òd plëtrë. - Sy]; zob. obmówca plotkarz - 1. klapétnik EG, plotkôrz EG, òbklazdrańc (môl.) SY, klapzdroch SY, klôsnik SY, òbgadélc Sy, òbgadówc Sy. 2. w znacz. oszczerca - zniesłôwca SY, złomówca (zab.) SY, òbmòwnik SY, òklapańc plotkować v klapac, stożëc, chëchlac, klazdrac, tidnowac, lok mòtac; ew. brac / wząc || wzyc kògòs na jãzëczi, òbrabiac kògò, vulg òbrabiac kòmù dupã [Të babë ju zôs stoją i mòtają. Òne sã ju zlazłë na szeptówczi, żebë nas òbrabiac. - Sy] zob. obmawiać plotkòwanie n klapanié, stożenié, pùrze- 430 nié, klazdranié, obga?diwanié n zob. obmowa plotkowanie - plotkòwanié, klapanié, òbmôwianié, òczerniwanié plucha ƒ 1. zob. chlapa; 2. zob. brudaska plucie n plëwanié, chrochanié n pluć Nie plwij tak czãsto! Ra , ~nąć v pl(ë)wac, plë(w)nąc, chrochac, dem pliwkac Czej gò dodóm przënieslë, krwią chrochôł ë jiczôł. Ra ; pluję na to móm na to namkłé, móm na to co jinégò zrobioné pludry pl bùksëszcza, bùksôle pl pludrë, -ów, l.mn., ‘pludry, szerokie’.{‘pludrë’ in = plotczi, klapë} spodnie plugastwò n 1. nielusosc f, niezbednictwò, swiniarztwò n 2. brzëdalstwò, robactwò n, plëgawizna ƒ plëgawstwò, -a, n., ‘plugastwo, nieczystość’: To są lëdze, co ë nôwikszé plëgastwò zjédzą. Jô w tim plëgawstwie żëc ni mògã. Por. niechlujstwo plugawić v czapac, kalëc, trzepac, niezbednic, nikwic, nielusëc, swinic plëgawic, -ã, -ił, sł., ‘plugawić, zanieczyszczać’: Lëchi to ptôch, co swòje włôsné gniôzdo plëgawi. [Przysł.] plugawie zob. plugawo plugawiec m czapa, trzepa, swiniôrz, niezbednik m pługawieć v robic sã niezbedny, nikewny, nielusy, swiniarsczi plugawo adv plëgawie, nieluso, swiniarskò, wieprzowato, nieczësto, pò swiniémù [W jejich chëczach je w kòżdim kątkù tak plëgawie, jak ù waju na gnoju. Ra] plugawòść ƒ nielusosc, swiniarzkòsc, niezbednosc, nikewnotaƒ plëgawòsc, -ë, ż., ‘plugawość, ohydność, nieczystość’: Wadzył na niã za jeji plëgawòsc.. Por. plugastwo plugawy ad plëgawi, nielusy, nikewny, swiniarsczi, niezbedny, {‘plëgawi’ = pol. a) plugawy; b) gorzki; c) o pogodzie: zły, brzydki} [plëgawé òbëczaje; plëgawô baba; plëgawé zwiérzã. Ra] ; prowadzić ~we życie prowadzëc plëgawé żëcé (Sy); używać ~wego języka, słownictwa ùżëwac plëgawégò / swiniarsczégò jãzëka, gadac brzëdkò / plëgawò, ùżëwac plëgawëch słów [Miec plëgawi jãzëk Sy]; czł. ~ rozpustnik plëgôcz m [Nie zadawôj sã z tim plëgôczã. Gò, Sy] {‘plëgôcz’ lok in = złi dëch – zob. diabeł}. por sprośny, prostacki plunąć zob. pluć plënąc, -ã, -ął, sł., ‘plunąć’: ●Òn nie je wôrt, żebë jem jemù w òczë plënął. (II) 431 pluralny ad pluralny, trójny plus m plus, zwësk m, zwënéga ƒ plusk m prësk, wôrzk, bąbrot, brëzel, chlubòt, sapòt, zobòt m lok plëskòt m, pluskanié Gò n [Plëskòt mòrza ùkòlibôł mie do spikù. Sy] pluskać v chlupac, pluskac || plësk(òw)ac; ew. chlapac, szlapac (= brodzëc) {‘pluskac’ in lok = niesc jaja bez skòrëpë}; ~, o falach (bić z lekka o brzeg / łódź itp.) pluskac || lok plëskòwac [Mòrze / jezoro pluszcze. Mòrze plëskòwało òb noc. - Sy]; ~, o deszczu ze śniegiem plëszczëc [Deszcz plëszczi na òkna. To dzys całi dzéń plëszczi. – Sy] fale morskie biją o brzeg wałë (dënëdżi || dënëszcza) biją ò brzég (a. ò strąd / ò krôj = ląd) / pãcają / rozriwają sã / rozwôlają sã na brzegù / na strądze; dënëdżi wałują / czadzą / walą ò zôlój; mòrze przëtłukô ò zôlój (‘zôlój’ – zob. brzeg); pluskać się (o rybach (żywymi ruchami okazywać radość) wielëc sã {‘wielëc sã’ in = pol. mnożyć się – zob.} [Rëba sã wieli w mòrzu. Wieli sã jak rëba w wòdze (tzn. czëje sã dobrze). Sy]; pluskać się plëszczëc sã, kaczkòwac, pëgnac, arch: bąbrotac, plazgòtac {‘pëgnac’ = bawic sã w piôskù a. wòdze; por. ‘pëgna’ = dzeckò, co „pëgnô” [Nasze dzecë całi dzéń pëgnają w piôskù. Wińdzesz të z ti kaludżi, pëgno. Sy]: ‘plazgòtac’ Ra: babrać się w czym, mącić coś’} [Kaczczi plëszczą sã w wòdze. Sy Dzecë bãbrotają w wòdze. Òna bë tak jak dzeckò rôd plazgòta w wòdze. - Ra] – por. chlapać (się); kaczka a. gęś lubiąca się pluskać plëszczówka f arch [akc. plësz-] {‘plëszczówka’ in = pol. słota} [Në, nie zlézeta wa dzys, plëszczówczi z wòdë? Sy] pluskanie n prëszczenié, brëzlowanié, zo-bòtanié, szlapanié n pluskanié || lok plëskòwanié; ew. plëskòt m; zob. plusk pluskiewka ƒ1. môło plëskwia || -skwa; 2. zob. pinezka pluskwa ƒ zoo plëskwia || -skwa ƒ [Ù nich są plëskwë. W bùdinkù lãgłë sã plëskwë. Sy] pluskwiak m plëskwiôk m; ~ równoskrzydły plëskwiôk równoskrzidłi [Miodówka (psylla) – òwôd, plëskwiôk równoskrzidłi, szkòdnik drzéwiãt i krzów. Misecznik ôrt plëskwiôka. Gò] plusnąć v plës(k)nąc, chlupnąc (Gò); ew. w zn. chlapnąć, oblać, bryznąć: chlapnąc, chilnąc, prisnąc, brëz(g)nąc; w zn. (wy)strzyknąć, siąknąć: wôrzknąc, drzistnąc~snąć błotem wôrzknąc, drzistnąc kałã; plusz m plisz. Por. aksamit pluszczeć v prëszczëc pluszowy ad pluszewi || -szowi (lok || pliszewi) [Liwk pliszewi. Ra Pliszewé bùksë. Gò] plutokracja ƒ plutokracjô ƒ, panowanié bògôczów plutokrata m plutokrata, pieniãżnik, bò-gôcz m plutokratyczny ad plutokratny pluton m pluton m plutonowy m plutonowi m plwać v plëwac a. pëlwac plwòciny pl plënë, plëwinë, chrochlë(në), chrochòlë(në) pl, pliw m płaca ƒ zôróbk m, dachlón ƒ; ~ dzienna dachlón ƒ, pòdwyższenie ~y pòdnie-senié zôróbkù płacenie n płacenié n płaceniowy - płaceniowi (SY, RA?) płachetka f płachetka f. Zob. prześcieradełko 432 płachta ƒ płôchta, zdr płachetka ƒ, pòdscelnik m; ~ do siania séwanka, séwnica ƒ, séwnik m; ~ na byka płôchta na bika / do drażnieniô bika; to działa na mnie jak ~ na byka to na mie wpłiwô (a. to mie tak drażni) jak (czerwònô || czerwionô) płôchta na bika płachta płôchta || płachta EG. - Òb. prześcieradło płôchta, -ë, ż., 1. ‘płachta, chustka, prześcieradło’: Òkrëła sã płôchtą. Białczi bierzą na sã płôchtë. (II) [Hilf]: 2. ‘prześcieradło’. płacić v płacëc [Òni cë płacą baro môłé mito. Ra]; ~ gòtówką płacëc, dôwac na rãkã ◊ płacëc jak za zbòżé (drogò płacić), (z)rëszëc miészkã (płacić); pła~ cëc z rogama (pòdwójnie); nierôd rë-szac pôlcama (niechãtnie wydawać pie-niądze) płacz m płacz, rëk, bek, skrzek, chlëch m, rëczba f, łzawinë pl [akc. łza-] [Jak jem sã z nima òddzëkòwôł, tej pòwstôł wiôldżi płacz ë lameńt. Ra W lagrach to bëła jedna krzëkwa (wrzôsk, wrzeszczenié) i rëczba, a wëbawienim béł piec. Kòmùs sã zbiérô na łzawinë. - Sy]; wybùchnąć ~em zacząc płakac, rëczec, beczec, skrzeczec, chlëchac, czébic płaczący ad płaczący, rëczący, beczący, skrzeczący, chlëchający, czébiący; wierzba ~ąca żôlącô, zwisłô wierzba; płaczka ƒ płaczek m czéba, płaczk, jazgòla, chlëchélc, chlëchôcz, jãczk, skrzeczk m. Por. beksa, gderacz płaczka ƒjiscónka, jazgòlëca, chlëchôczka, płaczónka, jãczka ƒ chlëda {‘chlëda’ in = pol. a) odwilż; b) łza) płaczliwie adv płaczno, płakawò, obecza-ło, oskrzeczało, orëczało płaczliwy ad płaczny, płakawi, obeczałi, oskrzeczałi, orëczali płaczliwy - płaczlëwi, òbeczałi, ùskrzeczałi, nôskwarny ( = kapryśny) płakać v płakac, skrzeczec, chlëchac, brëmzowac, czébic, be-czec, płacz(ul)kac, skwërac; lok chlëdnąc głośno ~ rëczec, krzëczec {‘rëczec’ in = pol. a) ryczeć; b) wrzeszczeć, łajać, besztać; ‘chlëdnąc’ w in zn. = tajac, topniec [Sniég chlëdnie, òn ju mitczã (lok: zelga, òdwilż) czëje. Sy]} [Docz të płaczesz? Òn płakôł krwawima łzama. Płaczącë wëszła z chëczë. - Ra Chto nie chce starszich słëchac, mùszi chlëchac. Ce Ò co të tak chlëdniesz, je tobie co? Krzëczi jak môłé dzeckò. Nie krzëcz tak głosno. – Sy] ~ gòrz-kimi łzami żôlącë płakac, płakac krë-wią, ~ pò kim płakac o kògòs, ~ na kògò na kògòs jiscëc sã, płakac ◊ chtos płacze, jakbë mù sódmi ojc umarł (mòcno); chtos mô mòkré oczë a. rzãsë (o dyskretnym płaczu) płakanie n płakanié, skrzeczenié, chlë-chanié, rëczenié, czébienié n płaksa zob. beksa, płaczek, płaczka, malkontent płask m plaskôcz m, plaza, plaskatosc, plôckòwatosc ƒ; na ~ plazą, plaskato, przëplësło, plôckòwato płaski - plaskati EG, płasczi (pòl.?) EG, przëplësłi (zab.) SY, np. Stazja sã jiscy, że mô przëplësłé piersë. SY Przëplësłé stopë. SY Żaba je przëplësłô. SY plasczi, -kô, -czé, przym., ‘płaski’: ●kam plasczi jak stół. (II) [słow.] plaskò, przysł., ‘płasko’. (II) plaskòsc, -ë, ż., ‘płaskość’. (II) plaszczëc, -ã, -ił, sł., ‘płaszczyć, robić płaskim’. (II) plaszczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘płaszczyć się’. (II) [słow.] 433 płaski ad 1. plazati, plaskati, przëplësłi; dach ~ plaskati dak, talerz ~ snôdczi talérz; ~ niedojrzały strąk plëszczewka, plëszczwia || -czwa || plëszczka || pluszka || pluszczka ƒ; 2. metłi, bëlejaczi; ~ dowcip metłi, bëlëjaczi żart / pãkt / szpôs płaskò adv plazą, plaskato, przëplësło płaskòdenny ad z plaskatim dnem, plaskatodnowi płaskògłowie n z przëplësłą głową płaskògłowy ad przëplësłogłowòwi płaskònogi ad plaskatonogòwi płaskònos m z plaskatim nosã płaskònosy ad plaskatonosowi, przëplës-łonosowi płaskòpiersiowy ad przëplësnopiersowi płaskòrzeźba ƒ plaskatorzezba ƒ płaskostopie n platfùs m, plaskaté (a. przëplësłé arch) stopë płaskòść ƒ plaskacëzna, plaza ƒ płaskownik m met plaskatnik (Gò) m; ew. w zn bednarka: bandówka f płaskòwyż m, ~wzgórze n plaskato wëszawa, plaskatowëszańc m płaszcz - płôszcz SY, mańtel niem EG [płôszcz na deszcz EG - régenmańtel (niem.) EG], bùrka SY [‘bùrka’ = pòl. ‘długi obszerny płaszcz na watolinie, wkładany niekiedy na drugi zwyczajny płaszcz SY], pelc niem (= pol palto) Gò, wiérzchnica SY. Np. tegò płôszcza. Wcygnij płôszcz, bò je zëmno. Wëleniałi płôszcz. Më krziża na płôszczach nie nosymë, le w sercach” SY Chòdzëc w bùrce / bez bùrczi. SY Dzys je zëmno, dôjta le mie mòjã stôrą wiérzchnicã barónkama pòdszëtą. SY Okryć się płaszczem lub czymkolwiek innym - zapłôszczëc sã || zapłachcëc sã (môl.) SY, np. Zapłôszczëła sã || zapłachcëła sã kózą (wełnianą chùstą) i szła do kòscoła. Gdzeż të jidzesz takô zapłôszczonô? SY Jakiekolwiek okrycie - zarzutnica SY, żuba HG, żubrón JB. Np. Wez jaką zarzutnicã na se, bò mdze padało. SY Latã noszą płôszcze, zëmą kòżëchë. Ra płaszcz m płôszcz, bùrka (= długi obszerny płaszcz na watolinie), czidlón, mańtel m, pelc (= pol palto), ~ długi laja ƒ [Przëszedł chłop do szijka (krówca) Mùtczi w Kartoszënie ze stôrą mùcą ùszatą i rzekł: Mésterkù zrób mie z tegò pòrządną bùrkã na zëmã, a to co ce zbiegnie mòżesz òtrzëmac. Sy]; włożyć ~ włożëc / założëc / òbléc płôszcz / mańtel, lok: zapłôszczëc sã [Òna zapłôszczëła sã.]– zob. okryć się; jakikolwiek ~, najczęściej stary, do ochrony przed deszczem zob. narzuta; ~ nieprzemakalny ~ od deszczu deszczowi mańtel, mańtel na deszcz, deszczownik, niem. régenmańtel, lok kanadijka f, arch lëmôk (in pol. kapelusz rybacki) m – por. peleryna, narzuta, lëmôk m, deszczówka ƒ {‘deszczówka’ in = pol. a) beczka podstawiona pod rynnę; b) woda deszczowa; ‘lôla’ in = pol. tuman, niedojda – zob. głupek}; ~ długi, męski laja arch f [Wez le òbleczë lajã, tej të nie zmiarzniesz. Sy W taczi laji të chcesz chòdzëc? Gò] ; ~ od kùrzu piszny mańtel, m; ◊ nosëc mańtel na dwùch remionach (być obłudnym). Por. okrycie płaszczenie n plëszczenié n, robienié (sã) plaskatim; ~ się udżibanié, kłónianié, pòdlizywanié sã (kòmùs) płaszczka ƒ zoo plaskôcz płaszczyć v plaszczëc || płaszczëc, plëszczëc lok, robic plaskati(m) [Dzecë wzérałë òknã i plëszczëłë nos ò rutã. Sy Tim kamieniã mòja białka sërë plëszczi. Ra]; ~ się 1. plaszczëc sã || płaszczëc sã, plëszczëc sã, robic sã plaskati(m) 2. udżëbac, pòdlizëwac (-zywac || -zowac) sã, płaszczëc sã [òn sã płaszczi || płôszczi; Taczi 434 człowiek, co sã łôszczi i płôszczi, nie je wiele wôrt. Tak sã płaszcził i ùdżibôł, jô mëslôł, żebë òn sã béł złómôł. - Sy]; człowiek, który się płaszczy płaszczélc m arch [Płaszczélców nigdë nie zabraknie. Sy]. Por. łasić się, pochlebiać, pochlebca płaszczyk m mańtelk, okriwk m; pòd ~kiem cnoty pòd załgą bëlnotë płôszczëk, -a, m., zdr. od płôszcz, ‘płaszczyk’. (II) płaszczyzna ƒ rówizna, płôszczëzna , plaskacëzna ƒ; ~ pòchyła uchëłô plaskatosc, ~ pòzioma niwnô / niwiznowô (Tr: widnikòwô) rówizna, ~ rzutowa ob-raznô rówizna płaszczyznowy ad rówiznowy, plaskati, równy płat m sztëk, szëszmiéń || Ra sëszmiéń, szwatół (Sy) (|| Tr szwôtôł), płat m; ~ tkaniny sztëk tkaninë / sztofù; w zn. łata: wsziwk, skrôw, flëk, lok płat m, łata f; w zn. szmata: zôtora, kòdra, lapa; w zn. strzęp: flëdra f, strzãp, rzad, lok: farfòt m; ~ mięsa sztëk, kawał miãsa, fôłt || pôłc, fëfel m; w zn. połeć: m; ~ piany klums pianë {‘klums’ m = kãs, klóska, czegòs mitczégò, np. glënë, casta, pòpëzglónëch nitków itp.}; ~ (płat, kłąb, wiecheć) siana, słomy niesionej przez wiar (np. w czasie pożaru) szëszmiéń || Ra: sëszmiéń, szwatół, lop(k), klums m, flëdra f, pl: szëszmienie, szwatołë, lopë (-pczi), klumsë, flëdrë [Czej sã Witcë pôlëlë, to béł taczi òdżin, że wiater całé szëszmienie zriwôł z dakù. To sã pôlëło, a wiater z kùrléwcama gònił pò wsy. – Sy Jak sã pôlëła stodoła, to wiater niósł taczé flëdrë słomë i papë. Gò Jak sã te wëbùdowaniô pôlëłë, to wiater niósł całé sëszmiénie słomë. Ra]. Por. płatek płatać v szczépiac, cyc, sekac, rozcënac, pòrc, rozpôrac; ~ rybã wë(s)prôwiac rëbã, ~ figle wëstwôrzac, kùczkòwac, robic na sztëkã, wërôdzac, miano-wac sã płatac, płôtóm, -ôł, płatôj, sł., ‘płatać, rozcinać’: Rëbë płôtają do smażeniô. płatek m 1. flëderka ƒ, flëczk, plachc(ë)k m; ~ śniegù snieżëna ƒ, szëszmiéň, flafor sniegù, duże ~tki śniegu pióra, kòdrë (lok. kùdrë) / szôtorë / szëszmienie / szwatołë / flafòrë / flëdrë / lopë [Terô je ceplészé wiodro, a tej sniég padô sëszmiéniama. Ra Sniég padô szëszmiéniama / szëszmienie padają. Pióra / kòdrë (lok. kùdrë) / szôtorë / szëszmienie / szwatołë / flafòrë / lopë / padają. – Sy]; ~ owsiane ówsné płatczi / Tr: plëszczënë; hafefloczi niem. musli inv mùsle n, ~ kukurydziane kùkùridzané / majsowé płatczi; ~tki przed oczyma mërganié w oczach, idzie jak z ~tka jidze jak pò mëdle, pò masle 2. lëst(in)k m, odrzëna ƒ; ~ kwiatu płatk, odrzëna {‘òdrzënë’ = pol. opadające płatki kwiatu – in zob. łupina}, lëst(in)k kwiata [Płatk pò płatkù skùbała, z kwiôtków sobie wróżëła.] płatkòwy ad lëstkòwi, odrzënowi, lopisti (o śniegù); srebro, złoto ~we lëstkòwé strzébro, złoto płatnerstwò n mésterztwò barni płatnerz m méster od barni płatniczy ad płatniczi (Gò), płacący, płacowny, płace-niowi; trudności ~cze płacowné zôwa-dë, zdolność ~cza płacownô mòżnota; nakaz ~ nôkôz (za)płaceniô / zôpłatë środki ~ płatnik m płatnik (Gò), płacownik, płacący m; ~ pòdat-kòwy pòdatnik m, płacący pòdatk 435 płatnośćƒpłacënkm, płacenié n, płacëzna ƒ; dzień ~ści dzéń płaceniégò, miejsce ~ści môl płacënkù, termin ~ści ter-min, czas płacënkù płatny ad płaceniowi; weksel ~ weksel do płaceniô, urzãdnik ~ opłôcóny urzã-downik płatowiec m aw lecadło n, latawc m; ~ bòjowy bitewny latawc, ~. dwùosobòwy dwasedzeniowi latawc, ~ pòścigòwy atakòwny latawc, ~ szkòlny uczbòwi latawc, ~ wywiadowczy wëdowiédny latawc płatwa ƒ bùd czosełka (lok: || czisełka || sysełka)ƒ pława ƒ bòja ƒ, płuto n, kùrtelt m pławić (nurzać, moczyć) - pławic SY, np. Pławił kònie i przë tim ùtonął. SY pławić v pławic, mëc, płókac, szlapac; ~ kònie pławic, szlapac, mëc kònie, ~ kruszce, rudã płókac metale, żelôzënã, ~ się w rozkòszach pławic sã w łakò-tach a. dołożnoscach pławic, -ã, -ił, sł., ‘pławić’: Parobcë pòjachelë z kòniama do pławieniô. pławik m ryb kawałek kory służący do utrzymania sieci na wodzie: kùrtelt, pławnik, płënik, kòmół, zdr kòmółk, zgr kòmólc, kùrtelt m, barélka ƒ, plutò, płutkò n [Kòmół je kòle cézë, niewòdu i grałowca (trałówca?). Sy]; (s)pławik przy wędce płutkò n pławikonik m zoo mòrsczi kònik pławny ad pławny, płiwny płaz m 1. plaza, plaskatosc ƒ; uderzyć kògò ~em uderzëc kògòs plazą, pùścić co ~em (ni)cos niechac, (ni)cos pòpùscëc, namknąc na cos, nie pùszczã mù tegò ~em tegò jô mù nie darëjã, nie pòpùszczã 2. płôz m [tegò płaza; pl: te płazë], Tr: łaza f ; ew. gadzëna f, pl, {‘gadzëna’ Sy = pol. a) gady, płazy; b) drób, ptactwo domowe; c) zły podstępny człowiek; d) zły duch w postaci żmii}; ; ~ ziemnowòdny łaza kòpnowòdny płazować v bic plazą płazowaty ad płazowati; Tr: łazny płazówka ƒ plaskatnik m, plaskaté żelazło płciowò adv pëłcowò, ~ôrtno płciowość seksualnosc, płcowòsc - Gò płciowòść ƒ pëłcowòsc f, ôrt m płciowy seksualny, płcowi [Nôrządë płcowé. Pòpãd seksualny / płcowi. – Gò] płciowy ad pëłcowi, ôrtny; części ~we pëłcowinë pl, części ~we kòbiety grajdółk m, mieć stosunek ~ skãtrac sã, bëc spiãti ◊ łowic rëbë miec stosënk płcowi (ôrtné spôrowanié) zaspokajać popęd ~ zob. spółkować; płeć (rodzaj) ôrt, ew. płec pòl Gò (|| pëłc pòl Tr ), rodzôj, ôrt, szlach m{‘szlach’ – zob. cios, ślad}; [białgłowsczi ôrt; chłopsczi ôrt. Dzeckò białgłowsczégò ôrtu / białgłowsczi płcë – dzéwczã. Dzeckò chłopsczégò ôrtu / chłopsczi płcë - knôp. – Gò; ~ piãkna białgòwsczi szlach, ~ brzydka chłopsczi szlach 2. miazdra ƒ płetwa - płatwa SY, krzél (in = pol. kręgosłup) np. Z mòrza wëszedł mòrsczi pies i òpiarł sã płatwama ò zôlój. – Sy Człowiek brez nodżi to jak rëba bez krzéla. Sy] piskòrzów, owi, -owô, -owé, przym., ‘piskorzowy’: piskòrzowô płetwa. Ra pletwa, -ë, ż., ‘płetwa’. Ra płetwaƒpletwia, płatwaƒ [Z mòrza wëlôzł mòrsczi pies i òparł sã płatwama ò zôlój. Sy]; ~ ryby (s)krzél, pikôcz m (‘(s)krzél’ in = pol. kręgosłup ludzi / zwierząt) [Krzélôcz to je kòżdô rëba z pikaczama: òkùnk, płotka, jażdż, karus. Człowiek bez nodżi, to jak ręba bez krzéla. Czejbë brzmiél (przmiél) miôł krzél, tejbë òn w wòdze żil (żił). – Sy] [Człowiek bez nodżi, to jak rëba bez krzéla. Rëba mô skrzéle. Sy] {por. ‘òskrzelëzna’ arch f = pol. ości rybie; ‘skrzelowati’ = pol. ościsty} 436 płocha ƒ tk (część warsztatu tkackiego) płocha ƒ, tkacczi grzebiń [Płocha to je takô ramka, a w ti ramce je grzebiéń, przez chtëren przetikô sã nitczi òsnowë. Sy] płochliwòść ƒ płochòta, płoszëzna, płochawòsc, płochlëwòsc Gò ƒ {‘płochòta’ in = pol. letkomyślność – zob.} płochliwy - płochlëwi EG, płochi EG, SY, płochawi SY, pierzglëwi (môl.) SY. Np. Pierzglëwé dzéwczã. Ten kóń je taczi pierzglëwi, że ani mùcha nim mòże na niegò sadnąc. SY Człowiek płochliwy - płoszëcel SY. Koń płochliwy - płoszińc SY, płoszôk SY. - Przër. lękliwy płochy ad wiatrowati, letkòmëslny, płochi, pierzglëwi płochi, przym., ‘płochy, lekki, niestały’: płochô dzewczëna. (II) płochliwy ad płochawi, płochi, płoszny, płochlëwi Gò {płochi in = a) ò wietrze: nagłi [Taczi płochi wiater sã zerwôł. Sy]; b) letkòmëslny – zob. letkomyślny} [Płochi jak celã na zymkù. Kò jem chłop, chto bë sã bòjôł na płochim kòniu jachac. Młodi kóń je płochawi. - Sy] płochò, przysł., ‘płocho, lekko, lekkomyślnie’. (II) płochość (lekkomyślność) - płochòta (zab.) SY. - Przër. lekkomyślność płochość ƒ wiatrowatosc, letkòmëslnota, płochòta ƒ płochòsc, -ë, ż., ‘płochość, lekkość, lekkomyślność, niestałość’: Młodosc – płochòsc, starosc – nie radosc. [Przysł. Ceyn] (II) płochy zob. płochliwy, niestały płoć zob. płotka płodność ƒ lëgnota, brzadnoscƒ płodny - ts. EG płodny ad lëgny, brzadny; ~ pisarz brzadny pisôrz płodny, przym., ‘płodny, urodzajny’: To je srodze płodnô zemia. płodowy ad brzadowi, lëgłi płodoziemny ad gruńtowi brzôd płodozmian m pòsobica séwù płodozmienny ad pòsobny séw płody zob. płód płodzenie n młodzenié, lëgnienié, rodzenié n płodzić - płodzëc EG płodzić (się) młodzëc, lëgnąc, rodzëc (sã) płomienić (się) 1. pôlëc płomã 2. fig cerzwienic, żôlëc sã płomienisty ad płomieniowi, płomny płomieniście adv płomieniowò, płomno płomienność ƒ płomieniowòsc, płomizna ƒ płomienny ad płomny, płomieniowi, fig ogniowi, gòrący; ~na miłość płomno, gòrąco mi(e)łota, ogień ~ny płomieniowi odżin płomień m płom, płomiéń m, płomienie pl płom, -ienia, m., ‘płomień’: płom swiécë. Ob. płomiéń. płomiéń, -enia, m., ‘płomień’. Ob. płom. ; stanąć w ~niach 1. stanąc w ògniu / w płomieniach [Całé chëcze stanãłë w płomieniach. Nad kòminã ùkôzôł sã płom. – Sy] ; mòrze ~ni las ognia 2. fig zrobic sã czerwòny,rozżôlëc sã płomyk m płom(ë)k, płomiszk m Lóntowi płomëk. Ra; ~ nadziei par- 437 mink nôdzeji płomëczk, -a, m., zdr. od płomëk, ‘płomyczek’. płomëk, -a, m., zdr. od płom, ‘płomyk’: Jasnisté płomëczi są nad bagnã. płonący - pôlący sã, rozpôlony, gòrający płonący ad pôlący, żôlący sã płonąć - òb. palić (się) płonąć v pôlëc sã, żôlëc sã, płomienić, gò-rec; ~ chãcią zemsty miec chãc mscëc sã, ~ miłością miec wiôlgą mi(e)łotã, ~ ze wstydu baro sã sromac, wstëdzëc płonąć blaskiem gòrac – zob. błyszczeć płonica ƒ med szarlach m płonić się czerwònic, żôlëc sã płonka ƒ (h)eltka, matewkaƒ, wilk m płonnik: ~ włosisty bòt bòcóni mech płonność ƒ 1. bezbrzadnosc ƒ 2. fig pòda-rcmnota, nieprzëdajnosc ƒ płonny ad 1. bezbrzadny, uschłi 2. fig pò-daremny, nieprzëdajny; ~na nadzieja nadaremno / próżnô nôdzeja, ~ne wysiłki nadaremnô / próżnô robòta / mãka / ùcemiãga wësôdzk, wësadzenié sã płoszyć się - płoszëc sã. Przër. bać się płoszyć (się) płoszëc sã ◊ płoszëc sã jak wiewiórka rozchiżac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘płoszyć się, unosić’: Te kònie bële czegò rozchiżają sã płot m pòłt a. płot m, lesëca ƒ; ~ druciany drucany, mrzéżkòwi płot, ~ żywy ze-lony płot płocëszcze, -a, n., zgr. od płot, ‘płocisko’: To stôré płocëszcze rozwali sã za dzéń. płot, -a, m., ‘płot’: ●trzimô sã jak pijany płota; zeza płota; pòd płotã. Na pòzymkù płotë grodzą. płotek m płotk, płocëk m; ~ki pl sp drąż-czi, zôwadë pl, bieg przez ~ki bieganié przez drążczi płotk, -a, m., zdr. od płot, ‘płotek’: Naòkół tegò grobòszcza stojôł dôwni môłi płotk. płotka ƒ icht płotka, lok szerlëta, gùscóra ?, czika ƒ por. gùszczor – krąp płocëca, -ë, ż., ‘płotka (ryba)’. płowieć v bladnąc || blaknąc, bielec, wëbielëwac, lëniec {‘lëniec’ in zob. linieć} [Kùp sobie nowi płôszcz, bò ten twój ju czësto lënieje. Sy] płowienie n bladnienié, wëbieliwanié, bie-lenié n płowòwłosy ad pòpielati, bielisowati płowy ad wëbladłi, wëbielałi, lenisti płowësza, -ë, ż., ‘jałówka, krowa sieści płowej’. Ob. płówka. płowi, przym., ‘płowy’: Włosë mają płowé. Płowé celãta. płowisz, -a, m., ‘wół, byk płowej maści’. Ob. płówk. płówk, -a, m., ‘byk lub wół sierści płowej’. Ob. płowisz. płówka, -czi, ż., ‘jałówka lub krowa sierści płowej’. Ob. płowësza. płoza u sań błozno Sy, klëka || klãka Sy (klëka mô jesz wiele jin. znacz.), szlipa lok Sy, [Błozno złómało sã w sónkach. Sy Z jedny szlipë spadło òkùcé. Sy Bòdôj bë sã tobie klëka złóma! Sy (przekléństwò człowieka, chtërnégò nie wzãlë na przejéżdżającé sanie)] płoza ƒ błozno n, klëka || klãka, sanecznica, sliza, szlipa, lok ława ƒ, slizgôcz m {‘sliza’ in = panna / białka wësokô i zmiartô, cenkô} [Ławë wrzinałë sã głãbòkò w sniég. Sy]; ~ ogònowa slizgôcz lecadła 438 płócienkò n paczoska ƒ, płócenkò n Do tegò pòtrzebùją białczi kwiecëstégò płócenka Ra płóciennica ƒ krosna do płótna płóciennictwò n paczosëzna, płócëzna ƒ płócienniczy ad paczosny, płótniany płóciennik m paczosnik, płótnik, płach-townik m, płótniany tkôcz płócienny ad paczosny, płótniany płótniany, przym., ‘płócienny’: płótnianô kòszëla; płótniané bùksë. płody rolne - brzôd, zbòżé, roscënë, żniwò, zbiór płody ziemi płodë zemi Gò [np. Hewò jesmë przënioslë pierszińce płodów zemi, jaką Wë, Panie nóm delë. Gò] płód m 1. brzôd m, żniwò n; płód, -odu, m., ‘płód’: Wszelejaczé zëmné płodë tam sã nachòdzą. To béł niedoniosłi płód ‘niedonoszony płód’. płody ziemi żniwò zemi, płody mòrza mòrzëzna ƒ 2. niedoródk m; ~ niedonoszony niedoródk, niedarniélc m, ~ pòroniony przedródk, niedoródk m, niedonosëna, uszkòdzë-na ƒ płód przedwczesny, niezdolny do życia - niedorodk (zab.) SY, niedarzniélc SY, przedródk (môl.) SY płókać zob. płukać płótno n płótno n, paczoska ƒ [Z biôłégò płótna. Grëbé płótno. - Ra]; ~ zgrzebne / domowe zgrzebné / samòrobné płótno; wôrp, part m [Zgrzebné płótno. Sy]; ~ lniane lniané płótno, ~ pakùnkòwe pakòwina, paklepizna ƒ, paklepié n, ~ żaglowe żeglëna ƒ, ~ na worki miechòwina [akc. –chò-] ƒ, pakùlc, pakùlôs m [Solewé miechë (miechë do solë) bëłë z miechòwinë. Dzys dzéwczãta noszą sëknie z miechòwinë. – Sy] ◊ płótno jak rzeszoto (rzadkié); mieć ~ w kieszeni (nie mieć ani grosza) miec płótnmo w czeszeni / w taszi || -szë [Pewno z tegò sã jeżi, że mô płótno w czeszeni. Sy] płucka pl płëca pl płucnica: ~ islandzka bot rëdëszk, wilcz, grzëbnik m [Rëdëszk rosce na piôskach. Sy] płucny ad płëcny; chòroba ~na płëcnô chòrosc, suchòty ~ne derë pl, płëcné suchòtë płuco n płëc ƒ, płëca pl [Człowiek òddichô płëcą. Ra] płuczka ƒ obmiwôk, przemiwôk, omiwôk m, płóczka f; ~ bùraków obmiwôk rąklë, ~ fla-szek obmiwôk sklónk, ~ rudy prze~miwôk recë płuczkarka ƒ obmiwôczka ƒ płuczkarnia ƒ môl mëcô, płókaniô płuczkarz m obmiwôrz, przemiwôcz m; ~ złota przemiwôcz złota pług m pług, zdr płużk m [Pòjachôł z płëgã w pòle. Kòłeczka òd płëga. – Ra]; ~ bezkòleśny bezkòleczkòwi pług, ~ obracalny obrotny pług, wëwrotny pług, ~ obrotowy nôwrotny pług, ~ do orki pług do oraniô, ~ parowy ropny pług, ~ śnieżny sniegòwi pług, ~ spùlchniacz régòwi kùltiwator, czãść pługa odkładająca skibã sczibòwnik m, odrzëtnica ƒ pługowy ad płëgòwi [Płëgòwé kòłeczka. Ra] płëżëna, -ë, ż., ‘płużyna, płużek’: nãdznô płëżëna. płëżëszcze, -a, n., zgr. od pług, ‘płużysko’: stôré, lëché płëżëszcze. płukać v płókac; ~ usta płókac gãbã płokac, płóczã, -kôł, płoczë, sł., ‘płukać’: Të ni mùszisz piwã płokac wąsów. 439 płukanie n płókanié, mëcé n płukanka ƒ wòda do płókaniô pòpłóczka, -czi, ż., 1. ‘płókanka’: To je takô pòpłóczka na bòlenié gardła. 2. ‘napój’: Na pòpłóczkã delë nama statuszk piwa. Òd ti pòpłóczczi gardło cë nie spùchnie. (pòpłóczka Lz) Płutnica f (rzeka w pow. Puckim) Plëtnica f płużek m môłi pług płużk, -a, m., zdr. od pług, ‘płużek’: To je płużk do wëòriwaniô bùlwów. płużyć v plużëc, plażëc, lubic płyciarz m kładzôrz plat(ów), flizownik m płycina ƒ włożëna ƒ płycizna - snôdzëzna EG [téż ‘snôdzëzna’ intelektualnô, snôdczi spòsób mëszleniô]. Przër. bród, głębia płytkòść ƒ snôdkòsc, snôdzë(z)na, snôdni-ca, snôdczëzna, miałczëzna, snada ƒ. Por. mielizna płyn m płin m, ceczô f; Tr: rzôdczëzna ƒ, cek m [tegò płënu || płinu; w płënie || płinie; Dôj ji lëżczëczkã òd tegò mãtnégò płënu. Ra]; mydło w ~nie lejné mëdło; miód w ~nie lejny miód. Zob. ciecz płynąć v płënąc, lecec, bieżec, rëdzëc drëwac || drëwòwac; jachac, ew. w zn. pol. „pruć” (pruć wodę): nëkac, sënąc, wôrpac Gò (w zn. pol. a) pruć; b) biec, gnać; por. arch wôrpôcz m – pol. dziób statku) [Bôt drëwie. Bôt zaczął drëwòwac w naszã stronã. Sy Czôłen drawò nëkô / sënie / wôrpie; nëkôł / sënął / wôrpôł (ew. wôrpôł wòdã). Gò Bôt płënął za wiatrã. Ra] płynąć - płënąc, bieżec Sy [Wòda bieżi w rzéce. Sy Niech kamiń leżi,a wòda bieżi. Sy Bieżi skòcznô strużka. Ra Drawim prądã bieżi Czôrnô Wòda. Ma] O okręcie: bieżec Sy, drëwòwac || drëwac (môl.) SY [Rëbôcë bieżą pò mòrzu. Tim biéżkã (tą łodzą, co dobrze płënie) sã dobrze bieżi. Sy Bôt drëwie. Bôt zaczął drëwòwac w naszã stronã. SY.]. - Przër. dopłynąć, podpłynąć, przepłynąć, przypłynąć ; ~ z prądem lecec z żochã, ~ną lata lata lecą, ucékają ◊ płënąc jak ołowianô kaczka (niepòradnie) płyniãcie n płëniãcé, lecenié, drëwanié, bieżenié n płynnie adv głôdkò, równo mówić płynnie (perfekcyjnie) językiem obcym (np. po niemiecku) dobrze / swòbódno / płinnie / głôdkò (perfekt) gadac / mówic cëzą mòwą (np. pò niemieckù) [Òn pò niemieckù gôdô dobrze / perfekt. Gò]; płynność ƒ 1. rzôdkòsc 2. głôdkòsc, rów-nosc, letkòsc ƒ płynny - lejny SY, np. Ten miód jesz je lejny, a ten drëdżi ju stãgłi / scëkrzony. płynny ad 1. rzôdczi, lejny mydło ~ne lejné mëdło; miód ~ lejny miód 2. głôdczi, płinny, równy, letczi; ~ kapitał rëszny kapitał; ~ne wykonanie pasaży muz głôdczé / płinné / letczé wëkònanié pasażi płyta ƒ plata, tôfla, fliza f; ~ asfaltowa asfaltowô plata, płyta gramofonowa / kompaktowa / ~ komputerowy platka (np. do gramòfónu / kompùtra / gramòfónowô) / kompaktowô f, krążk, krãdżel(k), disk m (np. gramòfónowi / kompaktowi / kompùterowi a. do gramòfónu / kompùtra) pla~ ta do gramòfónu, ~ lodu tôfla lodu, ~ stołu stolnica ƒ, pòkrywać ~ami wësôdzac platama, flizama 440 płytka ƒ platka, tôfelka ƒ; ~ probiercza próbòwnô platka płytki ad snôdczi, niegłãbòczi, rzad miałczi, sëpczi {‘miałczi’ in = pol. a) miałki, drobno zmielony; b) piaszczysty – zob.} [Kòle brzegù wòda w mòrzu je miałkô. Sy]; (naj)~tszy (nô)snôdszi; ~ intelektualnie / moralnie snôdczi intelektualnie / moralnie (głôdczi ale snôdczi) [Córeczkò tegò nie bierze, co prôwda òn je głôczi, ale snôdczi. Sy] płytko ad snôdkò; (naj)~cej (nô)snadzy płytkòść zob. płycizna pływacki ad płëwny; zawòdy ~kie płëwné miónczi pływacz m 1. płëwôk m 2. fig nierobijôsz, stożoch m pływać v płëwac, bieżec, żeglowac, jachac; Òn ùmieje płëwac. ●płëwie jak òłowiónô kaczka. [Ceyn] ~ statkiem jachac okrãtã, sztimrã ◊ płëwac jak żaba (dobrze), jak kam, seczera (iƒe) pływak m 1. płëwôk m 2. zob. pławik; ~ najszerszy zoo karëséwc m, ~ żółtobrzegi zoo wòdnô krowa pływalnia ƒ płëwnica ƒ, basen do płiwaniô pływanie n płiwanié, płëniãcé n; miejsce do ~nia môl do płëniãcô, płiwaniô, nauczyciel ~nia szkólny od płiwaniô pływanie sp ’Płiwanié ‘(Rkj) pnącze n / pnącz m pnącô / pnistô roscëna pnący ad rośliny ~ce wspinający się w górę - pnisti SY, np. Terô mómë równą drogã, ale wnet wëjedzemë na pnistą. SY Pòwój || pòwijôk je pnisti. SY wspinający ad pnisti; ~ca roślina pnistô roscëna pneumatyczny ad pneumatny, pneuma-towi, lëftowi, wiodrowi pneumatyk m pneumatik m, lëftowi réf pneumatyka ƒ pneumatikaƒ, lëftowô, wio-drowô uczba pniak m piéń, kôrcz, kloc, camer m; ~ do rąbania kloc do rąbieniô pò prp pò, za, ob, liczi, z; chòdzić pò pòkòju chòdzëc pò jizbie, pò pòlskù z pòlska, pò pòlskù, pò obiedzie pò pôłni(m), pò kòlei za régą, pòsãbicą, już pò nim ju je pò nim a. z nim je ju kùńc, już po wszystkim (poniewczasie, zbyt późno) ju pò wszëtczim, za pózno / za pòzdze, pò niewczasu, pò czasu, pòsłać pò kògò pòsłac za kògùms, za czims, pò co? docz(e), na co, za czim?, pò raz ostatni ostatny, slédny rôz, pò czemù to? kùli, wiele to kòsztô?, po pierwsze, drugie pò pierszé / pò pierszémù, pò drëdżé / pò drëdżémù, mówić pò kaszubskù gôdac z kaszëbska, pò kaszëbskù, pò drodze ob drogã, w drodze, śniegù jest po okna sniegù je pò òkna / do òknów pò, przyim., ‘po’: Szedł pò nënkã. Pòsłôł sëna pò gòrzôłkã. Chòdzy pò dakù. Sedzy na przëpiéckù. A tej mdze pò nas. Pò najémù; pò wajémù; pò kaszëbskù; pò bëlackù; pò francëskù; pò trzézwémù. pò-: Wszystkie wyrazy, poczynające się od pò-, a tu nie zamieszczone, obacz pod odnośnymi wyrazami po odtrąceniu tej przybranki [tj. prefiksu]. pobabrać v pòplazgòtac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘pomącić, porozbabrywać’: Òn to tak pòplazgòtôł, wszëtkò pòpaskùdzył. pobałamucić - òb. zbałamucić pòbankrëtowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pobankrutować’: Wszëtcë tu pòbankrëtowelë. pòbawić v zabawic; ~ się pòbawic, zaba-wic sã, pògùtorzëc so Niech sã dzéwczãta pòbawią përznã z chłopcama [parobkama]! Ra 441 pòbazgrać v pòkraczac pobazgrać pògrëzmòlëc, pògrëczac, òszmagrowac, pògrawòtac Sy [Całi papiór òszmagrowôł. Chtëźż mie mòjã ksążkã tak pògrawòtôł? - Sy] pobełkotać - pòglugdac RA, pòbùlbòtac (EG òd: SY) pobełtać v pòbéblac Ra pòbiała ƒ glazura ƒ pòbicie n pòbicé, wëbicé, pòradzenié, do-bëcé, pòbiôtkòwanié n pobić - pòbic, np. Wez, pòbij përznã ten pôlëk, żebë wlôzł głãbi w zemiã. EG.Pobić (zbić) kogo - pòbic kògò, zbic kògò, sprac kògò, wprac kòmù, nabic kòmù, wczëbaszëc EG || wczubaszëc kòmù SY, naczëbaszëc EG || naczubaszëc kòmù SY, wduzowac kòmù Sy [òn ji wduzowôł.], wmôchnąc, wkrzosac SY, ewent. „wlôc”, wtłuc, natłuc, „wladowac”, napączkòwac Sy, wpączkòwac Sy, wëgromic SY [inacz. = òszkalowac], pòrechòwac gnôtë EG, „wëpłacëc” kòmù EG, „òddac” EG, wmroczëc (môl.) SY [Òni mù wprelë / wlelë / wtłëklë / natłëklë / wczëbaszëlë / napączkòwelë / wkrzoselë. Òni sprelë gò / zbilë pòbilë. EG Jak ce pôrã wkrzosã, tej ce sã widno zrobi. Jak ce pôrã wmôchnã, to sã tobie òdniechce żëc. - Sy Jô mù zarô „wëpłacã” / „òddóm” za to jegò pëskòwanié. EG Jak ce wmroczã, to të pòlézesz. SY] Przepędzić biciem - wëczëbaszëc || wëczubaszëc SY. - Przër. wychłostać pobić się pòbic sã, zbitnąc sã [Tak sã długò wadzëlë, jaż sã zbitnãlë. Sy Czejbë nié to, że prawie nadjacha pòlicjô, òni bë sã (bëlë) pòbilë. Gò] pòbić v pòbic, wëbic, pòradzëc, dobëc, zbiôtkòwac pòbic, -bijã, -bił, sł., ‘pobić’: Òn tak strodze pòbił białkã. ; ~ kogoś pòbic / zbic / òbic kògò(s), nabic / wprac / naprac/ wczëbaszëc / wpùrgnąc / wladowac / naladowac kòmù - Gò; wëłëzgac [Chcesz, żebëm ce wëłëzgôł. Sy] { ‘wëłëzgac’ in = pol. a) wyłuskać; b) pozbawić czego} wcygnąc, wlëmic, werznąc kòmùs żart wëczosac kògòs bez grzebienia a. bùksë kòmùs wëcygnąc - Tr ~ się pòbic sã, zbitnąc sã, starnowac sã; zob. pòbijać pobiec (-gnąć) pòbiegnąc, rëgnąc || rëknąc Sy [Rëknijże, synkù do spółdzelni i przënieskôj mie òsełkã do kòsë. Sy] pòbiegnąc, -ã, -biégł, sł., 1. ‘pobiec’: Pòbiégł pò òjca. 2. ‘zachmurzyć się’: Niebò pòbiegło. Niebò je pòbiegłé. pòbiec, ~gnąć v pòbiegnąc; ~ za kim bie-gac za czims, pòbiegł pò niegò biegôł za nim pòbiegać v pòbiegac, rozrëszëc pòbielacz m bielôrz, kalkòwnik, wëléwôcz m pòbielać v farbòwac biôło, kalkòwac, wëlewac pòbielanie n bielenié, kalkòwanié, wëléwanié n pòbielany ad biôłô farbòwóny, kalkòwóny, wëlóny pobielić v pòbielëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Przed Jastrama pòbielëła wszëtczé scanë. pobielić się pòbielëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘: Pòbielił sã na krzepce. pobierać - pòbierac, brac EG. Np. Mlécznik pòbiérôł òd nas mlékò i wòzył do mléczarni. EG [w 2 znacz. ‘pòbierac’ = jesc / pic. Np. Nie żałuj so, le pòbierôj (jédz) smiało. Dzeckò pòbiérô mlékò z bùdelczi. - EG] pòbierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘pobierać’: Za swòjã prôcã pòbiérają znaczné mito. pòb(ie)rać por. pobrać v (pò)bierac, wcëgac; wzyc, scygnąc; ~ u kògò lekcje kaszubskiegò 442 uczëc sã u kògòs pò kaszëbskù, brac u kògòs gòdzënë kaszëbiznë, ~ pensjã (pò)brac, pòbierac zôróbk, ~ za zaliczeniem wcëgac za zarechùnkã,~ się (o)żenic sã, zdac, zdôwac sã pòbieranie n branié, pòbiéranié, wcyganié n pobieżnie - pòbieżno SY, pò wiérzchù, , z grëbsza || z grëbszégò, na òpis SY, pò łepkach, le dlô òka, bële jak, „na sarmater” EG, na zbëcé EG pòbieżnie adv pòbiéżno, na ogle, oglowò, nurkã ◊ z wikszégò wiora [Pòbiéżno czëtac / robic. Pòbiéżno sã na nas przëzdrzôł. – Sy] pòbieżność ƒ oglowòsc, nurkòwatosc ƒ pobieżny - pòbieżny SY, pòwiérzchny EG (TR w znacz. powierzchowny) [Ta jegò robòta je dosc pòbiéżnô, a za mało dokładnô. Sy] pòbieżny ad oglowi, nurkòwi pòbijać v pòbijac, pòklepòwac; zob. pòbić pobijak - pòbijôk SY, pòbijôcz SY pobitka zob. bijatyka pòbladły ad wëbladłi, zbladłi pòblednąć v zbladnąc pòbladnąc, -ã, -ął (-blôdł), -ni, sł., ‘poblednieć’. (II) pòbielec, -ejã, -ôł, sł., ‘zbieleć, zblednąć’: ●pòbielôł jak scana. pobliski ad pòblisczi || pòblësczi, niedaleczi, blisczi, leżący (a. ten, co je / leżi) bliskò / krótkò / niedalek / w pòblëżim (czegòs) [Ùmëła sã w pòblësczi strëdze. Ra] pobliże n pòblëżé n, lok òbliżô; ew. bliskòsc (|| lok blëskòsc) f; w ~żu w pòblëżim || -żu, w òbliżi lok, òbliżą lok; ew. przë, kòle, bliskò, lok blëze, krótkò, niedalek; ew. neol sprzëti (Tr, La, Na) [Ni ma tu dze w pòblëżim karczmë, dze bë mógł zanocowac? Òni mieszkają w pòblëżim / w òbliżi / kòle / krótkò / bliskò Czelna. Gò W pòblëżu bëlë ùkrëti żôłnérze. Blëzë wsë / chëczë / ògrodu. Òni mieszkają przë kòscele. - Ra] pòbłażać v pòbłażac (Lz), bëc pòbłażlëwi, pòstãpòwac pòbłażlëwie / łagódno / wërozëmiale / z wërozëmiałoscą || -łotą; przëzwalac kòmùs na złé zachòwanié / na brojenié / nipòcosc itp.; pòzwalac kòmùs na / za wiele, pòzwalac brojic, dawac kòmù na wòlą || -lã / na rozwòlã, dawac kòmù długą (za długą) léckã pòpùszczac kòmù léckã / cuglów; bëc dlô kògòs baro (jaż za baro) dobri / wërozëmiałi / łagódny; ew. w zn. tolerować: lëdac cos; ew. w zn. psuć przez nadmierną pobłażliwość: błaznowac kògòs, psëc kògòs, psëc kòmùs charakter [òn jima pòbłôżô / dôwô || daje długą léckã / pòzwôlô brojic; Të tim dzecóm tak pòbłôżôsz, a òne broją. Dzëwiã sã tobie, że të tak cos lëdôsz / mòżesz lëdac. Òni te swòje dzecë tak błaznëją / pòbłaznowelë, że to nie je mòżno – Gò] pobłażający zob. pobłażliwy pòbłażanie zob. pobłażliwość pobłażliwie adv pòbłażlëwie, z przëmrużenim òka [Pòbłażlëwie wzérôł na ji pòstãpczi. Sy]; postępować ~ zob. pobłażać pòbłażliwość f pòbłażlëwòsc, wërozëmiałosc (Sy) f, pòbłażanié (Sy) n [Z pòbłażanim sã do niegò òdnôsza. Sy]; nadmierna ~ rozwòlô || -la (Sy) f, za długô lécka; rozwòliwanié, rozpùszczanié kògòs / lëdzy; pòpùszczanié (pòpùszczanié lécczi / léckôw / cuglów), dôwanié kòmùs na wòlą || -lã / na rozwòlã, dôwanié dłudżi lécczi, błaznowanié, psëcé (kògò) [Z rozwòlą na cos wzerac. Dac dzecóm na rozwòlã / na wòlã. - Sy]; por. rozpieszczanie 443 pobłażliwy ad pòbłażlëwi (Sy), pòbłażający (Lz), wërozëmiałi; ew. łagódny, dobrotlëwi, dobri, tolerancyjny; zanadto ~ za baro pòbłażlëwi / pòbłażający / wërozëmiałi; za łagódny / dobri / tolerancyjny; dôwający (kòmùs) na wòlą / długą léckã [Mòże dlôtegò je tak pòbłażlëwi dlô swich dzecy, że sóm nie béł nic lepszi, czej òn béł młodi. Sy Andrisów Gùst òpisywôł żëcé swòjëch domôków z pòbłażlëwą jironią. Gò Na wszëtkò je pòbłażający. Lz]; patrzeć na coś ~m okiem zdrzec / wzerac na cos pòbłażlëwim òkã; z rozwòlą na cos wzerac (Sy); zdrzec na cos spòkójno / z przëmrużenim òka / z wërozëmiałoscą; jakbë nigdë nic; nic so(bie) z czegòs nie robic; jakbë sã nijak nie czerowac za czims; lëdac cos; nie sprzecëwiac sã czemùs; być ~m zob. pobłażać zabłądzić zabłãdzëc Sy, zbłãdzëc Sy, pòbłãdzëc [Szedł przez las i zbłądzył. Sy] zabłąkać się - zbłąkac sã Ra, zabłąkac sã Gò, pòbłãdzëc Gò [Òn sã zbłąkôł / pòbłądzył w tim lese.] zbłąkać się zabłakac sã Sy, zabłãdzëc [Ten pies zabłądzył / zabłąkôł sã. Gò] pobłądzić pòbłãdzëc, zbłãdzëc [Òn pòbłądzył / zbłądzył. òni pòbłądzëlë / zbłądzëlë. Gò], ewent. w znacz. zdemoralizować się: pòbłãdzëc w żëcym, zeńc na bezdrożëszcza Sy, zeńc na lëchą drogã. Gò [Òn pòbłądzył w żëcym / je czësto pòbłądzony. Gò] To tak łôtwie w lese pòbłãdzëc. Jô tam ju nierôz pòbłądzył. pòbłądzić v pòmilëc sã, zrobic zmiłkã, pòbłądzëc ~ w ciemnościach arch wińc z krokù na ùmrokù (ùmrok = mrok, smrok) zabłąkany zabłąkóny Sy [Chòdzy jak taczi zabłąkóny pies. Sy] zbłąkany - zabłąkóny SY, z(a)błądzony, pòbłądzony. - Przër. błędny pobłądzony ad pòbłądzony zbłądzony zbłądzenie n zbłądzenié n zbłądzić v zbłądzëc; ~ w ciemnościach zbłądzëc o cemnicą ◊ wińc z krokù na umrokù (zbłądzić; stracić wątek) zbłąkać (się) zbłądzëc, zgùbic sã zbłąkany ad zbłądzony, pòtłëczny zabłądzić, ~kać się zabłãdzëc, zbłãdzëc zabłąkać się zabłąkac sã, zabłãdzëc. Pòr. błąkać się, zabłądzić zabłąkanie n zabłądzenié n; wyjść z ~nia wëbłądzëc zabłąkany ad zabłądzony, zbłądzony pòbłogòsławić v pòbłogòsławić, ew. przeżegnac; Tr: pòżegnac [Pòbłogòsławi nas, òjcze! - Ra] ; ~ kògò czym obdarzëc kògòs czim, ~ związek małżeński zdac na(ł)ożenich pòbłysk m łisk m, łiskanié, swiécenié n pòbłyskiwać v łiskac, swiécë(wa)c pobocze - pòbòczé EG, np. Jic pòbòczim drodżi. Na pòbòczu || -czim drodżi stojôł autół. - Przër. obrzeże, skraj pòbòcze n spich, ubrzég m, ubiedrz(ô), urzma, ustronaƒ pòbòcznie adv kòl(e) te(gò), na bòkù poboczny – pòbòczny Lz pòbòczny, przym., ‘poboczny, sąsiedni’: na pòbòcznëch mòdżiłach. Ra (1. bòczny, leżący pò bòkach, ze stronë, abò na pòbòczim, np. 444 pòbòczim drodżi, bùdinkù itp. 2. mni wôżny, dalszi, nié główny) EG, np. Te pòbòczné òkna są niższé òd westrzédnëch. To tam są taczé pòbòczné sprawë. EG pòbòczny ad pòbòczny, Gò, bòkòwi, ustronowi, bòczny; kwesíia ~czna drëgòmôlowô sprawa, linia ~czna bòcznô linka. Por. marginalny pòbòjowiskò n biôtkòwiszcze, wòjowiszcze, bòjowiszcze n, môl bitwë, [Wiele Krzëżôków òstało na biôtkòwiszczu pòd Swiecënã. Całé biôtkòwiszcze pòkrëło sã zabitima żôłnérzama. - Sy] pobolewać v bòlëwac, pòbòlëwac || pòbòlewac, czmic (|| czmnic), gruzdac (lok || druzgac); ew. dokùczac, nie dawac pòkù. Zob. boleć pòbòrca m scygôcz, pòbiérôcz, pòbiérca m; ~ pòdatkòwy scygôcz pòdatków pòbòrowy m, ad zacygniãti, rekruta m, miarowi; kòmisja ~wa miarowô kòmisëjô, obwód ~ miarowô obéńda pobożnie adv pòbòżnie [Klëczëlë pòbòżnie ë sã mòdlëlë. Ra] pòbòżnisia ƒ pòbòżnica, pôcérznica ƒ pòbòżniś m pòbòżélc, pòbòżnik, pôcérznik m pòbòżność ƒ nôbòżnota, pòbòżnotaƒ pòbòżnosc, -ë, ż., ‘pobożność’: Òna je znónô ze swòji wiôldżi pòbòżnoscë. pobożny, nabożny nôbòżny LZ pobożny ad nôbòżny, pòbòżny; ew. w zn. chodzący często do kościoła: kòscelny [To je kòscelnô (pòbòżnô) białka. Naji sąsedze nie są za baro kòscelny (pòbòżny), chòc mają ksãdza w rodze. Sy Wszëtcë Kaszëbi są baro pòbòżny lëdze. Ra]. Por. nabożny pobór - 1. pòbiér (dosł. w znacz. òdbët, pòl. ‘powodzenie’). 2. w znacz. wcyganié rekruta (nowégò rocznika chłopów) do wòjska, pòl. téż: ‘branka’ - zacągaczka (môl.) SY, ewent. zacąg SY (dosł. robòta w majątkù, za ùmówioną zôpłatą - òb. zaciąg). - Przër. powołanie (p. do wojska) pòbór m 1. pobór np. wody: miara f, wcyganié n 2. scyganié n; ~ pòdatków scyganié pòdat~ ków, pòbòry pl 1. zôróbk m 2. miaraƒ, wcyganié n, ~ do wòjska wcyganié do wòjska, stôwanié do miarë – zob. rejestracja (~ wojskowa) pòbósc, -bòdã, -bódł, -bòdzë, sł., ‘pobóść’: Krowa gò pòbòdła pobrać - pòbrac EG. Np. Czej òn przińdze, tej so pòbierze rozmajité nôrzãdza, dôsz mù je. Òn pòbrôł te nôrzãdza, ale òddac jich nie mësli. Doktór pòbrôł òd mie krew do badaniô. Czej òni òd ce pòbierzą tã krew. Jô pòbierzã z magazynu nowé rãkawice. Nie pòbierzesz të tegò? - EG pobrać się (zawrzeć związek małżeński) - pòbrac sã (pòl. ?), òżenic sã, zawrzéc związk małżeńsczi (pòl.), wstąpic w związk małżeńsczi (p òl.) - EG, òpartolëc sã (përznã żart.) SY, òchajtac sã / chajtnąc sã (niem. pòl.) EG pòbrac, bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘pobrać, powybierać’: Pòbrôł òd nich pieniądze. 445 pòbrać zob. pòbierać pòbranie n scygnienié n; ~ pòcztowe scygnienié zôpłatë przez pòcztã, ~ się ożenienié sã, zdanié sã n pòbratać (się) zbracëc (sã) pòbratymczy ad zbracony pòbratymiec m zbratińc m pòbratymstwò n zbracëna ƒ pobrudzić (się) pòbrëdzëc (sã) || zabrëdzëc (sã), wë- / ù- / za- / pòswinic (sã), wë- / ùnuzlac sã, ò- / ù- / za- / s- / pòtrzepac (sã); ù- / za- / wëpaskùdzëc (sã), ùmòrësac (sã), (p)òczapac (sã) / za- / ù- / sczapac (sã), pòszlapac (sã); lok: ùszmùdrac (sã), ùszluńcëc (sã), òbzolëc (sã), ùbrechtac (sã), òpéplac (sã), ùwalac (sã), ùszwiektac (sã) [Stojącë przë ògniszczu, łôtwie sã òsmòlisz. Le nie pòbrëdzë mie ti chùstë! Ra]; ~, w zn. umazać (się) wë- / ùmazac (sã), wë- / ò- / ùsmarowac (sã); ~, w zn. umazać (się) smołą wë- / (p)ò- || ùsmòlëc (sã), rzad: pò- / s- / ùtrzepac (sã) smòłą, pòbrëdzëc / wëswinic / òczapac / ùmazac (sã) smòłą; ~, w zn. umazać (się) sadzami ùkòclëc (sã), ùkòtlënic (sã), wë- / (p)ò- || ùsmòlëc (sã), ù- / wësmarowac / ù - / wëmazac sã szadzą; ~, w zn. poplamić (się): pòplamic (sã), pòklaksac (sã), òpriskac (sã); ~, w zn. zachlapać (się), ubłocić (się) pò- / zachlapac (sã), ze- / ùszlapac, ù- / ò- / za- / s- / wëczapac (sã), ù- / s- / òkalëc (sã), ùzabòtac (sã) || ùzobòtac (sã), zapaskùdzëc (sã), ùpaprac (sã), lok: ùżabic (sã), òplëcëc sã; ew. òblepic (sã), òklejic (sã) czims [Pòszlapôł sã na tëch błotach. Ra]; ~ (się) ziemią, błotem wënorzac (sã); pobrudzić (się) gnojem ò- / ùgnojic (sã); wëswinic / ùnuzlac / òczapac / wësmarowac (sã) gnojã; ~ nogi, buty wëdeptac (sã), wëczwòrdac (sã), ùtrińdac (sã); w zn. ~, zabłocić podłogę nadeptac, naczwòrdac; ew. żart: nasztãplowac (w jizbie / chëczach); ~, w zn. umączyć (się) ò(b)mączëc / ùmączëc (sã), òtrzepac (sã) / òkùrzëc (sã) / òbzolëc (sã) mąką / piôskã / kùrzã [Pòtkôł kòminiôrz mącznika i rzekł mù: Biéj dali, bò mie pòtrzepiesz (wëswinisz, òbmączisz). Sy]; ~ (się) tabaką ù- || za- || òtobaczëc (sã), ù- || òtrzepac sã tobaką; ~ się własnym łajnem zglëmic sã, spaskùdzëc sã (w bùksë / w łóżkò), sproś: zesrac sã / òsrac sã; ew. narobic / nawalëc (pòd se / sebie / w bùksë, w łóżkò), wësmarowac sã / ùnuzlac (sã) swòjim gòwnã || gównã / łąjnã / gnojã; ~ (się) olejem na- || zaòlejic (sã), ùsmarowac (sã) òlejã; o włosach, sierści, wełnie: ~, skleić się od brudu, tłuszczu s- || uklutac (sã); ~, w zn. wyświechtać (się) ù- / wëszwiektac (sã), za- / òbmazac (sã), pòòbcerac (sã) {‘wëtrzepac (ò- / pò- / s- / ùtrzepac) sã’ = pol. wybrudzić się, też: usmarować się, usmolić się – in – zob. trzepać; ‘ùszwiektac sã’ – por. ‘szwiektac’ Lz, Sy, w zn. pol. bredzić - zob.} [Ùważôj, co sã nie pòtrzepiesz. Smòła trzepie. Gdzeż të béł, żes sã tak ùżabił?! Òd jednégò razu tak pòbrëdzył kòszlã, że òna nie je wicy do òbleczeniô. Jô eszcze (jesz) nie widzôł, żebë chtos mógł tak ùszmùdrac kòszulã (kòszëlã). Ùważôj, co sã nie ùszmùdrôsz. Ùmij sobie rãce, co òbrëska nie pòtrzepiesz. Nie łazë pò plëtach a sã nie òplëcysz. – Sy Gdze to sã tak zabrëdzëło? Gò Dzecë sã ùszwiektałë. Pa? (Lz)]. Por. obłocić się, osmarować się, osmolić się, umazać się pobrudzony ad pòbrëdzony, ùnuzlóny, òswiniony || wëswiniony, czôrny, òsmòlony, ùmazóny, (p)ò- / ù- / zaczapóny, pòszlapóny [Òsmòlony jak mòrës (murzyn). Të môsz sëkniã pòszlapóną. - Ra]. Zob. brudny pòbrykać v pòskôkac, pòwëstwôrzac pòbryzgać zob. pochlapać pòbrząkać, ~brzãkiwać v pòbrząk(iw)ac, 446 pòzwòni(wa pòbrzeże n ubrzég m, kòlmòrzé n pòbrzeżé, -ô, n., ‘pobrzeże, kraj nadbrzeżny’: Na samim pòbrzeżu negò jezora stoją dwa wëbùdowania. Ra pòbrzeżny ad pòbrzéżny, przym., ‘pobrzeżny, nadbrzeżny’: pòbrzéżné łączi. Ra ubrzeżny, ubrzegòwi, strądowi, kòlmòrsczi pòbrzãkiwać zob. pòbrząkać pòbùdkaƒ1. pòdskacënk, pònëk m, wzbùda pòbùdka, pòdskôcëna ƒ; w zn. powód do śmiechu: arch nôwód (Lz) m {To mù béł zôs nôwód do smiéchù. Lz] pobudki / czysto ludzkiej natury czësto lëdzczé pòbùdczi / pòdskôcënë; 2. bùdzenié n, sygnal m pòbùdliwòść ƒ znoszëna, oparzonoscƒ pòbùdliwy ad znoszny, oparzony pòbùdować v pòbùdowac, nabùdowac pòbùdowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pobudować, wybudować’: Na tim òstrówkù pòbùdowelë so chëcze ‘na tej wysepce pobudowali sobie domy’. pobudzać - pòbùdz(yw)ac EG, dodawac òchòtë do czegò EG (przër. zachęcać). Pobudzać do pośpiechu - naglëc SY, przënaglëwac EG, pògóniac, pònëkiwac, np. Òn gò nôgli, pònagliwô, żebë... Òn gò / jich nôglił / òna gò / jich nôglëła, żebë... pobudzać do jedzenia, dodawać apetytu, kusić na co trôpic [Bądzesz długò w lese abò w wòdze, to ten las i ta wòda bądą cebie trôpiłë. (òne sprawią, że sã pòczëjesz głodny). – Sy] {‘trôpic’ in = gnãbic (ò złim dëchù, mòrze} Por. naglić, przynaglać; pòbùdzać v 1. bùdzëc 2. pòdskôcac, trôpic, nëkac, zrëszëwac pòbùdzający ad pòdskôcający, trôpny, nëkający, zrëszny; ~ce leki trôpné léczi pòbùdzanie n pòdskôcanié, trôpienié, nëkanié, zrësziwanié n; ~ do wymiotów trôpienié na wracanié, nëkanié do wracani pobudzić v 1. zbùdzëc, pòbùdzëc [Pòbùdzë parobków, niech jidą do robòtë. Ra]; 2.(do czego, np. konia do biegu, silnik do „zapalenia”; organizm do zdrowia) - rëszëc EG, pònëknąc EG, dostac na rësz SY. Np. Czej bë to gò nie rëszëło / ni miało rëszëc, tej nie wiém, co? EG Mëszlã, że to gò rëszi.,. Móm jô cebie pònëknąc, czë të sã sóm rëszisz? EG Jô cë jesz rôz dostónã na rësz, òbôczisz të zgniélcu. SY. Pobudzić do śmiechu - dostac na smiéch SY. Np. Ten trzepòt dostôł wszëtczich na smiéch. SY. Przër. obudzić pobudzić apetyt wëtrôpic [Las i wòda pòtrafią człowieka wëtrôpic. Sy (zdanim niechtërnëch gbùrów niejedne „szitë (sztëczné nawòzë) wëtrôpiają zemiã”, bò czej sã pòsëpie szitu roscënë (np. zbòżé) wëcygają ze zemi wszëstëk „kraft” - bò szit pòbùdzywô aptit...) - EG]; (por. korcić, kusić). pòbùjać v 1. pògórowac, pòbarłożëc 2. pòzybac, pòbiżac pòbùjac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘pokołysać’: Nënka pòbùjała dzeckò a tej sama legła spac. 2. ‘pochodzić, pospacerować’: Pòbùjôj so pò ògrodze. pòbùjac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘pokołysać się’. pobuntować v pòbùńtowac, -ëjã, -owôł [Pòbùńtowelë jima lëdzy. Ra] zob. podjudzić pobuntować się pòbùńtowac sã, -ëjã sã [Wnet sã pòbùńtowałë wszëtczé nôrodë. Ra] poburzyć v pòbùrzëc [Sztorm pòbùrził kòminë na chëczach. Ra] 447 pòbyć v pòbawic, pòbëc pòbëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., ‘pobyć’: Òna tu długò nie pòbãdze. ] ~ tu i ówdzie pòbëc / pòkrãcëc sã / pòòbracac sã tam sam / tu i tam / gdzeniegdze; zob. pokręcić się pobyt m pòbët m, bëtnosc f, przebiwanié, bawienié, (pò)bëcé n; ew. òdwiedzënë pl, zatrzimanié sã [W pierszą niedzelã naszégò pòbëtu w Hëce... Ja Król sã zjawił na krótczi pòbët dlô òdpòcziwaniô òd swégò cãżczégò rządzeniô. Bù]; zatrzymać się na dłuższy ~ zatrzëmac sã / òstac na dłëżi / na dłëgszi pòbët / na (a. w) dłëgszé òdwiedzënë / na dłëgszą gòscënã; ew. òstac / zatrzëmac sã / zagòscëc përznã dłëżi; za ich ostatniego ~tu u nas czej òni òstatny rôz ù nas bëlë; òbczas / pòdczas jich òstatnëch òdwiedzënów ù nas; przë leżnoscë jich òstatny / slédny bëtnoscë ù nas; miejsce ~u môl / miescé pòbëtu / przebiwaniô || -niégò / bëcégò; môl / miescé, gdze sã je / przebiwô / bëło / przebiwało. Por. obecność pocałować v pòcałowac, kùsznąc, dac gąbczi / kùska / rzad mùczka [Të miã jesz nierôz pòcałujesz! Ra Niech òna gò terô pòcałuje (|| bëlaczącë: pòcalëje) / kùsznie. Dôj tatkòwi gąbczi / kùska. Kùszni mie niżi krzebta / w dupã / w rzëc. Të nie jes wôrt nawet tëlé, żebë mie w rzëc kùsznąc. - Gò] pocałowanie n kùsznienié, kùszniãcé, pòcałowanié n; podziękowanie z ~niem w rękę pòdzãka z pòcałowanim w rãkã pocałunek kùsk m, gąbka f, rzad: kùs, gãba, mùczka ƒ [Móm jô swini rij, że mie kùsa nie chcesz dac? Sy]. Por. pocałowanie pòcenie się n mòknienié, mòkniãcé sã n pòchełpić się pòstatkòwac sã, pòdwôrznic sã pochewka ƒ pòchewka f; ~ na chory palec palecznik m, pòchewka f (pòchewka na chòri pôlc) pochewka - pòchewka, pòwleczenié (np. pòwleczenié na szorëm || parasón) EG; por. pochwa pòchlapać v pòczapac, okalëc, uchlapac, schilac, zwôrzkac, o(b)drzistac pòbryzgać v pòpriskac, opriskac, obstrzikac, zwôrzkac pochlebca m pòdchlébca || -bc, pòdchlébiôcz, przëchlébca, przëpòchlébca, pòdlizała, pòdlizk, (pòd)lizajk, pòdlizańc, pòdlizywôcz, liżëpaja, lizus, płaszczélc, nadskakiwôcz, nadskakiwajk, pòdskakiwajk, mizgańc, ùcmùlańc; ew. ùtrzëdëpsczi, cmùłk, służka, piesk, kùndel m {‘cmùlk’ in = człowiek co sã chitrze ùsmiéchô; ‘ùtrzëdëpsczi’ zgardl = ùrzãdnik na baro nisczim stanowiskù; ‘mizgańc’ por. m(n)izgac sã / miôzgac sã / miazgrzëc sã = pol. łasić się, umizgać się} [Òtocził sã rzmą nadskakiwajków, co mù sã w pas kłóniają. Wkół niegò wiedno krący sã rzma przëchlébców. Ni mògã zgarac na tegò przëpòchlébcã. Wòlã bëc z daleka òd tegò ùcmùlańca. Ten cmùlk le chòdzy ë sã cmùli. Płaszczélców nigdë nie zabraknie. Sy Nie wierzë pòdchlébcóm, ale tëch słëchôj, co cë prôwdã gôdają. Ra]. Por. zausznik pochlebczy ad pòdchlébny, nadskakùjący, przëmilny, pòdchlébiający sã, pòdlizëjący sã,. płaszczący sã; ew. falszëwie / òbłudnie miłi / miodny / słodczi pochlebczyni f pòdchlébiôczka, nadskakiwôczka, nadskakiwajka, pòdchlébiajka, pòdlizajka, lizuska, płaszczélcka, mizgańcka [Lëdze nigdë nie zgôralë (nie lëdelë ji) na tã nadskakiwajkã. – Sy]. Por. kokietka pochlebiać v (pochlebiać komu a. przypochlebiać się / przymilać się komu) pòdchlebiac sã (kòmù) rzad: pòdchlebiac kòmù), przëpòchlebiac sã, pòdlizëwac (lok: || -zywac || 448 -zowac) sã, nadskakiwac (lok || -kòwac), płaszczëc sã, przëmilac sã (kòmù), łasëc sã (do kògò); ew. kadzëc kòmù, w òczë (kòmù) swiecëc / piãkno gadac; rub: w dupã / rzëc kòmù wlażac a. dupã / slôdk kòmù pòdcerac / lizac [òn sã pòdchlébiô / przëpòchlébiô / pòdlizëje; òn nadskakiwô / nadskakùje / płaszczi sã / przëmilô sã / łasy sã; rozk: pòdchlebiôj (sã); Òna mù sã pòchlébiô, ale òn ji równak nie weznie. Sy Òni gò głôszczą ë mù pòdchlébiają. Pòdchlebiôj, pòdchlebiôj, a bãdzesz szczestlëwi. - Ra]. Por. kokietować, łasić się pochlebić v pòdchlébic (sã) kòmùs, pòdlizac sã kòmùs, (pòde)brac (ew. (pò)smùkac) kògòs pòd włos; (pò)kadzëc kòmù, żart: pògëldzëc kògòs; ~ sobie pòdchlebic so(bie), pòchwalëc sebie samégò; ~bia mi mie je miło czëc tak cos ò se / ò sobie; to są dlô mie miłé / przëjemné słowa; żart: le mie tak chwôlta, to mie lubi / sã widzy. Por. kokietować pochlebianie (się) pòdchlébianié (sã), pòdlizywanié (sã), mizganié (sã), nadskakiwanié n, kùndlowatosc f. Por. kokieteria pochlebnica zob. pochlebczyni pochlebnie adv pòdchlébno, przëpòchlébno, przëmilno; ew. dobrze, żëczno, żëczlëwie, przëchilno; ew. Tr: gëldząco, pòdlizno pochlebny ad pòdchlébny, przëpòchlébny; ew. przëmilny, pòłaszczëwi (= łaszczący sã, przëmilny), pòdlizny; ew. gëldzący (geldzący czëjãs bùchã / próżnosc); ew. dobrí, żëczny, żëczlëwi, przëchilny, miłi; zyskać ~ne opinie / recenzje o czymś dostac / zebrac dobré / żëczné / przëchilné òpinie / recenzje ò czims pochlebstwo n pòdchlébstwò, przëpòchlébstwò n; ew. przëmilnosc, pòłaszczëwòsc, Tr: pòdchlébizna, pòdliznota f; ew. pòdchlébné / przëpòchlébné słowa; słowa gëldzącé czëjãs bùchã / próżnosc; ew. òbłudnô / falszëwô pòchwała [Të sã jes mógł ùdławic tim pòdchlébstwã. Ra] pochlubić się pòchlubic sã, pòchwalëc sã, pòbùsznic sã; miec leżnosc do chlubë / chlubieniô sã / chwôleniô sã pochłaniacz m pòchłóniôcz, Tr: wcygôcz, pòłikôcz m; ~ dymu / kurzu / gazów trujących pòchłóniôcz / wcygôcz dëmù, pichù a. kùrzu / gazów trëjacëch; ~ przy masce przeciwgazowej pòchłóniôcz / wcygôcz przë masce procëmgazowi; ~ zapasowy rezerwòwi (ew. dodatkòwi / zapasowi / fërôtny) pòchłóniôcz / wcygôcz pochłaniać zob. chłonąć, nasiąkać, wsysać; ~ szkodliwe gazy / pyły wcëgac pòchłaniac || pòchłoniwac [to wcygô / chłonie / pòchłóniô || pòchłoniwô gaz(ë) / kùrz(e) / pich(ë); rozk: pòchłaniôj!; To ni ma zëmë, co jezoro nie pòchłóniô jednégò abò dwù lëdzy. Lz Òna pòchłóniô wszeden mój zôróbk.Ra]; ~ (zajmować) uwagę czekawic, zajëmac || zajimac / zajmòwac ùwôgã, przëcëgac (ùwôgã / òczë), wcëgac (kògòs); ~ książki wiele czëtac, czëtac wiele ksążk, rzad, żart: pòżerac / pòchłoniwac / pòłikac ksążczi; ~ czas zabierac / krasc / czas; ew. mùdzëc = mãczëc, zabawiac [To zabiérô / kradnie || kradze czas. Òn mie tu mùdzy / mãczi / zabôwiô, a robòta leżi. Gò] pochłanianie n pòchłónianié || pòchłoniwanié, wcyganié, pòłikanié, pòżéranié n. Zob. chłonięcie, wchłanianie pochłonąć v pòchłonąc, wchłonąc, wcygnąc; ew. wsusac; ew. zabrac, zagarnąc, wząc || wzyc; w zn. połknąć, pożreć: pòłknąc, zeżgrzéc, strawic [Jegò piekło pòchłonie. Ra]; ~ furę jedzenia pòłknąc / zeżgrzéc / wch(a)mòlëc / wtłómic / żart wczëszczëc fórã jôdë; ziemia / wojna / woda ich pochłonęła zemia / wòjna / wòda jich pòchłonãła [Zemia sã òtwòrzëła ôs (i) pòchłonã ten zómk ze wszëtczima lëdzma. Lz]; ciemności ~nęły górę cemnosc pòchłonãła / ògarnãła / òbjãła górã [Cemnosc górã pòchłonãła Lz (Fs, Lh?)]; zamek ~nęły głębiny jeziora zómk pòchłonãłë / wchłonãłë wòdë / głãbi(z)në jezora; zómk zatonął w głãbi / głãbiznie jezora [Zómk ji wchłonãłë 449 Zagnaniu głãbinë. - Lz(Fs, Lh?)]; bagno ~nęło człowieka bagno / błoto wcygnãło / pòchłonãło człowieka; ogień ~ ich cały dobytek òdżin pòchłonął / strawił / wzął jich całi dobëtk; robota go całkowicie ~nęła robòta gò dëcht czësto wcygnãła. Por. pòchłaniać, chłonąć, wchłaniać, wchłonąć pochłonięcie zob. wchłonięcie pochłonięty ad pòchłoniãti, wchłoniãti, wcygniony || -niãti [Òstôł pòchłoniãti || wcygniony przez bagniskò / błoto / odżin / wòdã. Gò]; ~ pracą wcygniãti || -niony / wgrëzłi / wżarti w robòtã; zajãti / pòchłoniãti robòtą / prôcą pòchmùrnieć v kòmùdzëc, chmùrzëc, doczëc, blónic, pòbiegnąc, môłnic pochmurnie - pòchmùrno SY, òbłoczno (zab.) SY [téż słowacczé: ‘oblaczno’], chmùrzësto SY, kòmùdno SY, mùdno (môl.) EG [etimol. przër. niem. ‘müde’ zmãczony; tzn. mãczącé wiodro - EG]. - Przër. mglisto, zachmurzenie pòchmùrno adv kòmùdno, zachmùrzono, doczësto, chmùrzësto, pòbiegło pòchmùrność ƒ kòmùda, chmùrnosc,docznota, blóniastosc, pòbiegłosc ƒ pochmurny - pòchmùrny SY, òbłoczny (zab.) SY, chmùrzësti SY, kòmùdny SY, mùdny (môl.) EG zachmùrzony, nachmùrzony - Gò, zadôczny (zab.) SY, pòbiegłi SY, ewent. zacygniony / pòkrëti chmùrama, blónowi (môl.) SY [w 2 znacz. = pstrokati, bestri]. [Pòbiegłé niebò. Dzys je taczi pòb iegłi dzéń. - Sy] - Przër. mglisty, zachmurzenie pòchmùrny ad kòmùdny, zachmùrzony, doczësti, chmùrzësti, pòbiegłi pòchòdna ƒ mat odprowôdnô ƒ pochodnia - głownia TR, smólnica TR. - Przër. żagiew pòchòdnia ƒ głownia, smólnica f; pòchódz ~mi pòchada z głowniama, taniec z~mi tuńc ze smólnicama, żywa ~ pò-lącô głownia, smólnica pòchòdny ad odprowôdny; wyraz ~ od-prowôdné słowò pòchòdzący ad pòchòdzący, rodowiti pochodzenie pòchòdzenié Gò, Lz [Człowiek tak prostégò pòchòdzeniô. Lz]. pòchòdzenie n pòchòdzenié n, rodowizna, rózga f, kòrzéń [Nasz kòrzéń sygô w szlachtã. Sy]; świadectwò ~nia swiôdczëna rodowiznë pòchòdzić v pòchòdzëc, pòsztupac; ~ sobie swobodnie, pospacerować, poganiać so(bie) pòbùjac (so(bie) {‘pòbùjac’ in arch = pòkòlibac} [Pòbùjôj so pò ògrodze. Ra]; ~ sobie pòchòdzëc, pòsztupac so(bie), pòchòdzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘pochodzić, pospacerować’: Pòchòdzył dróbkã kòl chëczi ‘pochodził trochę około domu’. 2. ‘pochodzić, brać początek’: Òni pòchòdzą òd samégò diôbła. skąd to ~dzi, że... skądka to pòchòdzy, sã bierze, że... pòchòp m orądz, pòdskacëna (ùżëté jakò emocjô) ƒ pòchòpnie adv chùtkò, pòspiéwno, nieobmëslno pòchòpność ƒ chùtkòsc, pòspiéwnota, nieobmëslnota ƒ pòchòpny ad chùtczi, pòspiéwny, nieobmëslny 450 pòchòrować się pòzachòrzec; pòchòrowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘pochorować się’: Zjedlë përzinkã òd tëch grzëbów ë pòtemù sã wszëtcë pòchòrowelë. pòchòrowiec, -ejã, -ôł, sł., ‘pochorować się’: Wszëtczé babë pòchòrowiałë. (II) wszyscy ~wali się wszëtcë pòzachòrzelë pòzachòrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘zachorować, pochorować się’: Nôprzód krewieństwò, pòtemù wszëtcë przëjacelë pòzachòrowelë ‘najsamprzód bliższi krewni, następni zaś dalsi pochorowali się’. (II) pòchòwać (się) pòchòwac, pòschòwac (sã) pòchòwac, -iã, -ôł, sł., 1. ‘pochować, poukrywać’: A czej mielë ju wszëtkò pòchòwóné. 2. ‘pochować, pogrzebać’: Jô ce jesz pòchòwiã. pòchòwanie n pòchòwanié n pòchód m pòchód, -òdu, m., ‘pochód’: W tim pòchòdze, czëlë procesëji bëlë téż ë wiôldżi panowie. pòchada ƒ, paradny marsz; wyruszyć w ~ rëszëc w pòchadã, zaczic marsz pòchrząkiwać v gnurzëc pochrzcić v pòchrzcëc [-czã, -cył] Ten stôri ksądz wszëtczich nas pòchrzcył. Ra] pochwa - 1. pòchwa (p. zablë / miecza) SY, miecznica SY pòchwa, -ë, ż., ‘pochwa’: Włożił szablã w pòchwã. ; por. pochewka. 2. (anatom.) nôrząd rozrodny ù białczi / samnicë zwierzãt pòchwa EG, łëzga SY. Zwrot: ‘dostac pò łëzdze’ SY = zańc w cążã. Np. Wëzdrzi, jakbë pò łëzdze dostała. SY. - Przër. srom niewieści, pòchwa ƒ pòchwa, miecznica ƒ; ~ miecza, szpady miecznica ƒ, dobyć z ~wy wëcygnąc z miecznicë, ~ maciczna łëzga f, pòchwa matkòwiznë, wylot ~wy u kro-wy pòdogònica ƒPor. pochewka pòchwalać, ~lić v chwôlëc, pòchwôl(ë-w)ac, pòchwôlëc pòchwalac, -chwôlóm, -ił, chwalôj, sł., ‘pochwalać’: Jô tegò nie pòchwôlóm. pòchwalëc, -chwôlã, -ił, -chwalë, sł., ‘pochwalić’: Pòchwôlił gò. Pòchwalë rôz Pana Bòga! pòchwalëc sã, -chwôlã sã, -ił sã, -chwalë sã, sł., ‘pochwalić się’: Jô bë sã gwësno nie pòchwôlił, żebë jem na to nie zasłużił. pòchwalenie n pòchwôlenié n pochwalny - pòchwalny EG (np. himn pòchwalny EG) pòchwalny ad chwôlący; mòwa ~wlna chwôlącô mòwa, pieśń ~lna chwòlącô spiéwa, piesnia pòchwała ƒ pòchwała, -ë, ż., ‘pochwała’: To bëła dlô naju nôlepszô pòchwała. wëchwała ƒ; gòdny ~ły wôrt wëchwałë, pòchwôleniô pòchwytać, ~cić v pòchwôtac, chwacëc || chwëcëc, ùchwacëc, (pò)łapac, złapac Chëczowégò złodzeja nie ùchwôcysz. Sy; ~ za orãż chwëcëc barnią pòchwacëc1, -chwôcã, -ył, -chwacë, sł., ‘pochwycić, schwycić, uchwycić’ [Pòchwôcył gò w swòje remiona. Ra] {‘pòchwacëc’ in = pojąć – zob.} pòchwytny ad pòchwôtny pochylać (się) zob. nachylać (się) pochylenie zob. nachylenie, uchył pochylić (się) zob. nachylić się] pòchylnia ƒ techn pòchilniô ƒ – ùrządzenié stoczniowé, do spùszczaniô zbùdowónëch òkrãtów na wòdã 451 pochylony ad pòchilony, nachilony, ùchilony, ùchëłi; ew. łãczny, krzëwi, wëdżãti / z(a)dżãti / ùdżibłi / ùdżãti w pałąg; przëdżãti do zemi {‘łãczny’ zob. pochyły}; ~ wiekiem pòchilony / przëdżãti wiekã / staroscą / òd staroscë; ew. ùdżãti, ùdżibłi, przëdżãti, łãczny ùchëłi, krzëwi, przekrzéwiony, [.Nasz stark sã ju łãczny robi.Nasza starka sã ju ùchëłô robi.- Sy]; czł. stary, ~ wiekiem krzëwùszk, ùdżibnik, krzëwicha m, krzëwùszka, ùdżibnica, krzëwicha f [Cëż to béł za chłop, prosti jak swiéca, a dzys to je krzëwùszk. Ten biédny krzëwicha jaż do zemi je przëdżãti, a jesz na pòdwòrzim chòdzy a te wãbórczi wlecze do nëch chléwów. Wajô (waja) nënka je ju staruszka (starëszka), krzëwùszka, ale òna wama dzecë dozdrzi, że mòżeta spòkójno chòdzëc na pòle. - Sy]. Por. pochyły pochyło adv pòchëło, ùchëło, szrôc niem., arch kòso; ew. o drzewach krzywo rosnących: krzëwò [Më szlë pòd baro szrôc górã. Sy] pochyłość ƒ pòchilenié, nachilenié n, ùchił m; ùchëlizna, ùchëłosc, szrôcëzna niem. ƒ; ew. spôd(k) [Z taczi szrôcëznë zjachac to nie je tak letkò. Sy]. Por. nachylenie, spadek, spadzistość, uchył pochyły ad uchëłi, pòchëłi, pòchilony, nachilony, ùchilony, arch kòsy, szrôc; ew. spadzësti, ze spadã / spôdkã; ew. o drzewach krzywo rosnących a. ludziach pochylonych wiekiem: ùdżãti, ùdżibłi, łãczny, krzëwi {‘łãczny’ Sy: półkolisty, łukowaty [Kòsa je łãcznô. Łãczné drzewa. Nasz stark sã ju łãczny robi.]} [Ze szrôc dakù dobrze wòda spłiwô. Sy]; płaszczyzna ~ła ùchëłô / pòchëłô / pòchilonô / nachilonô rówizna / plaskacëzna. Por. pochylony, nachylony, skośny, spadzisty pòciąć v pòcyc, pòrznąc, pòtrénowac, pòcąc; ~ nieudolnie pòżëchòlëc, pò-rzëpczëc, pòrzëpòlëc, drobno ~ pò-szczepkòwac pociąg - 1. cuch EG (np. tegò cugù, w tim cugù, tim cugã), ban EG, pòcąg Sy, pòcãgla [To ju bądze sto lat jak pòcądżi wënowilë (= wënalezlë). Jachac pòcąglą. - Sy]. 2. pòcąg (seksualny) JA, np. Bò czejbë tegò pòcągù nie bëło... JA pòciąg m 1. cuch m, pòcãgla ƒ Jô ni móm czasu, mùszã jic na ban (na cuch / pòcąg). Lz ; ~ bezpò-średni prosti, namôlny cuch, ~ dale-kòbieżny dalekbieżny cuch, ~ kùrier-ski chùtczi cuch, ~ osobòwy pasażérny cuch, ~ pòspieszny pòspiéwny cuch, ~ pòdmiejskí przëmiastowi, przëgardny cuch, ~ towarowy wôrny cuch 2. lëgòt-ka, cygniączka ƒ, trôpich m; mieć ~ do kògò miec do (ni)kògòs lëgòtkã pociągać - pòcëgac, np. Òn pòcygô za pòwrózk / z bùdlë / „za jãzëk”. Dzéwczãta tegò kawalera pòcygałë. EG [Zdanié to mòżemë rozmiôc na dwa ôrtë: 1. Kawalér miôł pòcąg do dzéwczãt. 2. Dzéwczãta sã wëszczérzałë z niegò, robiłë so z niegò wipczi, nabiérałë gò.]. pòciągać, ~nąć v pòcëgac, pòcygnąc, przëcëgac, przëcygnąc, (przë)szalëc, trôpic, lëgac, sôrkac, sôrknąc, sôrbac, ochlëc, (przë)wléc; ~ do siebie przëcë~ gac do se(bie), ~ za sobą cygnąc, wléc za sobą, ~kògò do sądu udôwac kò-gòs do sądë, on długò nie ~gnie on długò nie mdze, nie pòżëje pòciągający ad przëcygający, trôpny, lë-gòtny, chłoscący pociągły - òb. wysmukły pòciągły ad pòdługasti, pòdługòw(ni)ati 452 pociągnąć (nieco) - pòcygnąc (kąsk, përznã), np. Pòcygnij, ale nie pùscë! EG Na, pòcygnij so z bùdelczi. EG Pòcygni dróbkã tegò wòza! Ra Długo nie pociągnąć (umrzeć) - długò nie pòcygnąc SY, np. Nasz tatk dostaje ju taczé sklëniané (przezérné, klôr) òczë i szpëc nos, òn ju długò nie pòcygnie. SY pociągnąć nie pociągniąć długo (umrzeć) - długò nie pòcygnąc SY, np. Nasz tatk dostaje ju taczé sklëniané (przezérné, klôr) òczë i szpëc nos, òn ju długò nie pòcygnie. SY pòciągnięcie n pòcygniãcé, przëcygnienié n, môch, czorch, sôrk, sztrich m; jed-nym ~em pióra jednym czorchã pióra, ~ pãdzlem pòcygniãcé pãzlã pòciągòwy ad 1. banowi; służba ~wa kòl banowô służba 2. robòcy, cygnący, zaprzëżny; kòń ~ robòcy, zaprzëżny kóń, siła ~wa cygnącô mòc po cichu zob. cichaczem pocić się mòknąc sã pòcëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘pocić się’: Niech sã rôz pòcy! ‘niech się raz poci, tj. pracuje’. Pòcył sã, jaż béł całi mòkri. Pòcë sã terô, mdzesz pózdni chléb jôdł ‘poć się teraz, będziesz później jadł chleb’. [Przysł.] [Mòknął sã, jaż mù sã pòt lôł pò gãbie ë pò szëji. Më sã tak mòkniemë, jaż pò nas czipi. - Ra]; rãce mù się pòcą rãce mù sã mòkną, ~ nad czym mòknąc, biédzëc, mãczëc sã nad czims ◊ mòk~ nąc sã jak mësz w szestnicë (silnie się pòcić); rury się pocą (osiadają na nich krople wilgoci) rérë sã mòkną / pòcą; kamień się poci kam(iéń) sã mòknie [Kam sã mòknie, przińdze deszcz. Sy] pociecha pòcecha pòciecha ƒpòcecha, omiodaƒ, pòceszenié n; słowò ~chy pòcészné słowò, chòwa się na ~chã rodziców rosce dlô omio-dë starszëch, mam z nim sto pòciech móm z nim tëlé ucechë, ~chy pl lu-bòtné dzecë, dzôtczi ◊ żart pòcecha staroscë (laska, kij) pò ciemkù adv o cemnicą, o (pò)cemkù pòciemnieć v skòmùdzëc, scemniec, pò-cemnic pòcieniować v scenic, przëcenic, nacenic pòcierać v trzéc, (pò)corni(e)wac, pòcerac [òn pòcérô(ł); Rãką pòcérôł łësënã. Ra]; zob. pòtrzeć pocierpieć - pòcerpiec EG (1. cerpiec jaczis czas bôl. 2. òkazac përznã cerplëwòtë), np. Le nie płaczë. Mùszisz përznã pòcerpiec. Pòcerpi || pòcerp terô përznã, żelë ce sã chcało tu jic. EG pòcierpieć v pòcerpiec pòcieszać, ~szyć v pòcészac, pòceszëc, uspòkòji(wa)c pòceszac, -cészóm, -ôł, sł., ‘pocieszać’: Të gò nie pòceszôj – òn twòji pòcechë nie brëkùje. pòceszac sã, -cészóm sã, -ôł sã, sł., ‘pocieszać się’: Òni sã łôtwie pòcészają. pòceszëc, -ã, ił, sł., ‘pocieszyć’: Jô gò ni móm czim pòceszëc. pòceszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pocieszyć się’: Napił sã gòrzôłczi ë sã pòcesził. pòcieszający ad pòcesz(iw)ający; ew. kòjący, dodôwający òtëchë / nôdzeji / wiarë / pòcechë pòcieszenie n pòceszenié n pòciesznie adv uceszno, zabôwno, smié-szno pocieszny zob. dowcipny, ucieszny, zabawny 453 pocieszyciel – pòceszëcél Lz, Gò, np. Dëch Swiãti, je naszim Pòceszëcelã. Mòdlë sã do Dëcha Swiãtégò - Pòceszëcela. pòcieszyciel m pòcésznik, pòcésziwôcz m pòceszëcél, -ela, m., ‘pocieszyciel’: Pón Bóg je mòjim pòceszëcelã. pocieszycielka - pòceszëcelka, np. Matka Bòskô - Pòceszëcelka strôpionëch. Ewent. pòcecha, np. Të jes mòją całą pòcechą terô, na stôré lata. Ta bùdelka, to je ta całô mòja pòcecha... pòceszëcelka, -czi, ż., ‘pocieszycielka’: Gòrzôłka bëła jegò pòceszëcelką. pòcieszyć zob. pòcieszać pocieszyć pòceszëc pòcięgiel m pas do szewcowaniô pòcięty ad pòcãti, pòkawałkòwóny, pò-rzniony pocisk m raca lok, kùla ƒ, strzél m; ew. pocisk dużego kalibru, np. z armaty: bómba f [Jedna raca za drëgą pôdała, pac raca rac, pac raca rac, tak to szło, tam le wòda i zemia òstałë. Sy]; ~ dymny dëmòwô raca, ~ karabinowy karabinowô kùla, karabinowi strzél, ~ zapalający zapôliwa-jącô raca, ~ki miłości, Amora strzéle / strzałë mi(e)łotë, Amòra por. bolid strzôłka ƒ Tr, / szpëckùla Gò, (nôbój - kùla Sy); o pocisku: paść, uderzyć racnąc [Jak to racnãło, to pòłowã lëdzy zmiotło. Sy]. Por. kula 2 pòcisnąć v pòcësnąc, docësnąc pòciśniãcie n pòcësníenié, docësnienié n pò co? za czim?, na co?, docz(e)? pòcukrzyć v pòcëkrzëc, pòsëpac cëkrc po czasie zob. poniewczasie począć - 1. zacząc EG, pòcząc || pòczic SY, np. Cóż ja teraz pocznę? - Cëż jô so terô zacznã? EG Nie wiém, co pòcząc? SY 2. pòcząc nowé żëcé, zańc w cążã - pòcząc || pòczic SY, np. Marija pòczãła || pòczã i pòrodzëła Sëna Bòżégò. EG Jidze na trzecy ksãżëc, jak jem pòczãła. SY ‘Od (chwili) poczęcia’ - òd pòczãcô, òd sztërkù / chwilë / momentu pòczãcô EG pòcząć, ~czynać v pòczic1 [-cząc], -nã, -ął, -ni, sł., ‘począć, rozpocząć’: Jak pòczął, tak skùńcził. [Przysł.] pòczic2 [-cząc] sã, -nã sã, -ął sã, -czni sã, sł., ‘począć się’: Pòczął sã z Marije Pannë. naczic, nacząc, zacząc, zaczic, naczënac, zaczënac; pòcząwszy od dziś od dzys dnia, co ja pocznę? co jô so zacznã? Gò, nie wiém, co pòcząc? Sy~czynać sobie brac, miec sã do czegò ◊ jak jem szczãti i pòczãti (od pòczątkù megò życia) początek - pòczątk, zôczątk EG || zaczątk SY, ewent. zaczãcé SY, np. Na pòczątkù / zôczątkù rokù. Zôczątk béł dobri, chto wié jaczi bądze kùńc. SY Jô ju pr zëszedł czwierc gòdzënë pò zaczãcym zebraniégò. SY Kòżdi pòczątk je grãdi. - Sy pòczątk, ù, m., ‘początek’: Kòżdi pòczątk je trëdny. [Przysł.] Na pòczątkù bëło słowò. [Biblia] Z pòczątkù. początki - pòczątczi, zôczątczi, np. W pòczątkach / zôczątkach / ù pòczątków / zôczątków pòlsczégò państwa nôwôżniészim wëdarzenim bëło przëjimniãcé chrzescëjaństwa. Taczé trudné bëłë pòczątczi bùdowë naszi szkòłë. pòczątek m pòczątk, zôczątk, pòkón m, zôwiãżé n; ~ rokù szkòlnegò pòczątk szkòłë, szkòłowégò rokù, na ~tkù na pòkónie, na pòczątkù, od naczãcô, nôprzód, zrazu, od 454 ~tkù od pòkónu, od pòczątkù, każdy ~ jest trudny kòżdi pòczątk je cãżczi, z ~tkù z pò~ czątkù, nôprzód, zrazu, z piersza, ~tki pl pòczątczi, pierwòszënë, pierszënë, zôwiãża pl początkowo - z pòczątkù, na zôczątkù, nôprzód, nôpierwi, przódë. - Przër. zrazu pòczątkòwò adv z piersza, nôprzód, na pò~ czątk początkowy - pòczątkòwi, nôpierszi, pierszi.- Przër. wstępny pòczątkòwy ad pierszi, zôwiãżny; głoska ~wa przedzwãk m, pierszi zwãk, nauka ~wa pierszô uczba, szkòła ~wa elementarnô szkòła początkujący – pòczãtnik arch Lz, swiéżi (np. swiéżi / pòczątkùjący ùczéń EG) pòczątkujący m zaczinajk, pòczãtnik arch Lz || pòczątkòwnik Gò m; ~ca ƒ zaczinajka, pòczãtnica arch Lz || pòczątkòwniczka Gò ƒ poczciarz pòcztôrz Gò pòczciarz m pòcztôrz, pòcztowi, lëstowi, pòcztëléóna m poczcić zob. uczcić pòczciwie ad pòtcëwie [Rozmówilë sã pòtcëwie. Ra] pòczciwiec m pòtcywc, pòcéusz m pòczciwina m dobri, rzetelny człowiek poczciwòść ƒ pòtcëwòta || -wòsc ƒ [Ale ù ce pòtcëwòscë jakbë w kòszu wòdë. Ra] poczciwy pòtcëwi LZ Żebë le jedno pòtcëwé słowò do mie wërzekła! Przësygóm na mój pòtcëwi charaktér. Kòżden pòtcëwi Kaszëba mô miłowac swòjã macerzińską mòwã. pòczciwy ad pòtcëwi, pòcy, rzetelny, czestny, bëlny; ~wa dusza pòtcëwô, wiérnô, bëlnô dësza poczekać v pòczekac, pòżdac, dożdac [òn pòczekô / pòżdże || -żdô / dożdże || -żdô; òni pòczekają / pòżdżą || pòżdają / dożdżą || dożdają rozk: pòczekôj(ta) / pòżdżë(ta) || pòżdôj(ta) / dożdżë(ta)! Pòczekôj le / dożdżë le || pòżdżë le || pòżdôj le, jô zarô przińdã/ zarô pùdã za tobą. Më pòczekómë / pòżdżemë, to sã nie pôli, ògnia ni ma (nama sã nie spieszi). Të jes tak niecerplëwi, pòżdżë përznã, jô zarô przińdã. SY Pòżdôjta le, dzéwùse, niech le Jastrë przińdą, më wama wrózgùjemë. SY Chcesz pòżdac na nowi zasëp, tej dostóniesz swiéżą mąkã. – Sy] poczekaj no! - òb. poczekać pòczekać v dożdac, pòżdac, pòczekac [W mącznicy jô tëlé maczi ni móm, ale pòżdôj le (dożdżë le / pòczekôj le), jô ce dóm resztã z pëtla. Sy] pòżdac, -żdżã, -żdôł, -żdżë, sł., ‘poczekać, zaczekać’: Pòżdôł chwilkã ë szedł. Pòżdżë le na miã! Jô pòżdżã na cã. Na pòżdaniu ‘na poczekaniu’. pòczekalnia ƒ żdalniô pòczekalniô ƒ, pòżdôwk m poczekalnia - pòżdôwk (môl.) SY (= przystanek, poczekalnia na dworcu albo u lekarza, mała stacja kolejowa itp.), np. Ù doktora w pòżdôwkù bëło lëdzy i lëdzy. SY; ew. miejsce na środku boiska do palanta, gdzie się gracz na chwilę zatrzymuje: żdôwk m Sy poczekanie - pòczekanié EG, pòżdanié EG, dożdanié EG. Na poczekaniu - na pòczekanim EG, na pòstojenim EG. Np. Szewc mie ten bót ùprawił na pòczekanim / na pòstojenim. Òb nen czas, czej òn robił, jô so përznã dożdôł / dożda(ła) / pòczekôł / -ka(ła) / pòstojôł / -ja(ła). EG 455 pòczekanie n (pò)żdanié, pòczekanié n; na ~niu na pòstojenim, na stojączką, na chùtkòscë, z môla, wnym, łotwie, nôlżi, zarôzkù ◊ ani pëtôj pò czemù? pòt pò kùli?, pò wiele?, jak drodżi? pòczerni(a)ć v sczôrni(wa)c, pòczôrni(wa)c pòczernic, -ã, -ił, sł., ‘poczernić’: Paniczkù, wë so mùszice pòczernic wąsë. pòczerniały ad sczôrniałi, pòczôrniałi pòczernieć v sczôrniec, pòczôrniec pòczerniec, -ejã, -ôł, sł., ‘poczernieć’: Pòczerniôł na słuńcu. pòczerpnąć v pònabrac pòczerstwieć v zespòrzec, zrobic sã spòri pòczerzwienić v pòczerwienic, pòmalowac na czerwòno’. pòczerwienieć v sczerwònic, rozżôlëc pòczerzwieniec, -ejã, -ôł, sł., ‘poczerwienieć’: Jemù lëca pòczerzwieniałë. poczesny ad 1. pòczestny, uwôżóny 2. widzałi, oczny, zawòłóny pòczet m 1. wielëna, réga ƒ, karno n; lëczba f, arch mnostwò n [W òstatny zëmie mrozë mnostwò dzëwiznë bar’zo zmiészëłë (zmniészëłë). Lz] ; zaliczyć w ~ swych przyjaciół rechòwac do karna swòjich drëchów 2. kònto n; na pòczet na kònto, wpłaía na ~ rachùnkù wpłacënk na kònto rechùnkù 3. przëdóni pl; ~ dowódcy przëdóni prowôdnika pòczęcie n pòczãcé, napòczãcé, zaczãcé n pòczęstować v pòczestowac, uczestowac, uraczëc, naczëc, ugòscëc Pòczestowelë gò czijã jak cëzégò psa ë wënëkelë z chëczë bùten. Ra poczęstować się pòczestowac sã, wząc || wzyc so(bie) kąsk / përznã po części zob. część poczęstunek - pòczestënk EG, czestënk SY?, ùraczënë Sy pòczãstunek m pòczestowanié, uczestowanié, ugòscenié, uraczenié, pòczestné n, uraczëna, raczba, czesta, naczbaƒ ùraczënë pl częstunek m naczënk, czestënk, rôczënk, gòscënk m, naczba ƒ [Tam bëłë dobré ùraczënë, tam bëłó do jedzeniô i picô. Sy] poczęty - pòczãti, np. Dzeckò, jaczé sã narodzëło z Mariji, bëło pòczãté z Dëcha Swiãtégò. Dzecë pòczãté na skùtk gwôłtu téż mają prawò do żëcégò, bò nie są winné... poczęty - pòczãti, np. Dzeckò, jaczé sã narodzëło z Mariji, bëło pòczãté z Dëcha Swiãtégò. Dzecë pòczãté na skùtk gwôłtu téż mają prawò do żëcégò, bò nie są winné... 456 pòczłapać v pòczurpac poczochrac zob. rozczochrać pòczołgać się pòkraczac, pòwléc sã poczta pòczta {Na pòczce je dlô nas paczka do òdebraniô. Gò] pòczta ƒ pòczta ƒ [Òna nama hala lëstë ë gazétë z pòcztë. Ra]; odwrotną ~tą nazôtną pòcztą, załatwić ~tã sprawic pòcztã pocztowy ad pòcztowi [Òpłata pòcztowô. Wóz pòcztowi. - Ra]; skrzynka ~wa pòcztowô skrzinka, znaczek ~ pòcztowô marka, związek ~ pòcztowi związk pocztówka zob. karta pocztowa pòcztówka ƒ karta ƒ pòcztylion m pòcztëléóna m pòczubić się pòwadzëc sã, pòszkalowac sã, pòbic sã, pòszwagrowac sã poczucie n pòczëcé n; mieć ~ obowiązkù / bezpieczeństwa / humoru / krzywdy / stabilizacji / godności / własnej wartości / pewności siebie / zadowolenia / piękna miec pòczëcé òbòwiązkù / bezpiekù / hùmòru / krziwdë / sztabilizacji / gòdnoscë / włôsny wôrtnotë / pewnoscë se(bie) / zadowòleniô (z robòtë / dobrze wëkònónégò òbòwiązkù itp.) / piãkna / piãknotë / snôżotë [Ni môsz niżódnégò pòczëcô òbòwiązkù. Tu jô móm abò pòczëcé bezpiekù. Òn ni miôł tëlé pòczëcô (pòczëcô gòdnoscë?), żebë sã nie zadawac ze zdrajcą. - Sy] poczuć v pòczëc, wëczëc, zmerkac niem. [òn pòczuł, òna pòczëła, òno pòczëło; òni pòczëlë; Òna zarô pòczëła, że cos tu sã nie zgôdzô / cos tu nie graje. Gò Jô gò dobrze czijã méznął, a òn ani pòczuł. Chto w lece próżnëje, głód w zëmie pòczëje. Ra] poczuć się pòczëc sã [Nasz tatk pòczuł sã lëchò, tej më ju chcelë wzewac doktora, ale... Pò ti harbace jô sã pòczuł zarô lepi. Gò] poczuwać się pòczuwac sã (do czegò), czëc sã (w czim) [Òni bë mielë sã pòczuwac do përznã wdzãcznotë za to, że më jima pòmòglë w biédze. Żelë òn sã nie pòczuwô do tegò, żebë pòdzãkòwac, tej niech płacy. Gò]; ~ się do obowiązku pòczuwac sã do òbòwiązkù; ew. czëc sã w òbòwiązkù, miec pòczëcé òbòwiązkù; ~ się do winy pòczuwac sã do winë; wiedzec, że sã je winny, miec pòczëcé winë poczwara - pòczwara, pòkraka f, strôszk m, , straszëdło n {‘pòczwara’ in = człowiek złi, lëchi pòd wzglãdã moralnym} [Co za pòczwara, ta bë sã jesz kòmù przësniła. Précz z òczu, jô sã z pòczwarama nie zadajã. - Sy Jô sã doch z tą pòczwarą żenic ni mògã. Ra] pòczwara ƒ niełôp m, ukôzka, przegrzecha ƒ pòczwarka ƒ larwa ƒ pòczwarny ad straszny, ukôzkòwi, strôszkòwati pòczwórnie adv pòczwórno, sztërërazowò, we czwioro, we sztërë pòczwiórnie, przysł., ‘poczwórnie’: To sã pòczwiórnie skrącô. (II) pòczwórny num pòczwórny, sztërërazowi pòczwiórny, licz., ‘poczwórny’. (II) pòczynać zob. pòcząć poczynania - pòczinania EG 457 pòczynanie n naczinanié, zaczinanié n, branié, mienié sã do czegòs pòczynić v zrobic, (pò)zaczic, (na)pòczic, (pò)naczic; ~ odpòwiednie kroki pò-robic, pòzaczic przënôléżné starë poczytać - 1. pòczëtac EG, np. Le so përznã pòczëtóm gazétã, a tej pùdã. EG. 2. poczytać” w znacz. „policzyć” - ùznac EG, brac EG, pòliczëc, pòrechòwac, ewent. w znacz. „nie pòliczëc” - pòdarowac EG, przepùscëc EG. Np. Pón ùznôł mù to za zôsłëgã. EG Nie bierzë mù tegò za złé. EG. Nie rechùj mù tegò grzéchù. EG Pòdaruj mù to! Jô mù tegò tak letkò nie pòdarëjã / przepùszczã. EG pòczytać zob. pòczytywać pòczytalność ƒ bëcé przë zdrów rozëmie pòczytalny ad bëc przë zdrów rozëmie pòczytność ƒ szérzô czëtaniégò (knidżi, cządnika), czëtiwnota ƒ pòczytny ad czëtiwny pòczyt(yw)ać v 1. pòczëtac 2. miec so, re~ chòwac so; ~tujã sobie za obòwiązek jô móm so, jô rechùjã so za obòwiązk, ~ za zasługã rechòwac za zasłużënk, ~ sobie co za zaszczyt miec so, rechò~ wac so (ni)cos za uczestnienié pòćwiartować v pòdzelëc, pòkawałkòwac, pòwiertlowac, pòrznąc poćwierkać v pòswirgòlëc || pòszwi(e)rgòlëc, pòswirzkac,pòswirzkòtac, pòszczebiotac || -bòtac || -blotac, pòczirkac lok {‘pòszwiérgòlëc’ Ra: porzępolić, zagrać lada jako, w ogóle zagrać [Pòszwiérgòlëłabë wa nóm dróbkã!]} pòd prp pòd, kòl(e); ~gòłym niebem bù-ten, pòd czëstim niebã, ~ pretekstem przë zadóny orãdzë, ~ wieczór kòl(e) wieczora, ~ Gdańskiem kòl(e) Gduń-ska, przë Gduńskù, ~ karą pòd karą, sztrôfą,~ rãką na dorãdzym, pòd rãką pod pewnym względem zob. wzgląd pòd, przyim., 1. ‘pod’: pòd mòrzã; pòd bòrã; pòd dwòrã; pòd prësczim rzãdã ‘pod pruskim rządem’. Leżi pòd pierzëną. Wlôzł pòd pierzënã. Skrił sã pòd zemiã. (II): 2. ‘ku (z B.)’: pòd pôłnié ‘ku południowi’; pòd nordã ‘ku północy’; pòd pòrénk ‘ku wschodowi’; pòd wieczór ‘ku zachodowi’. pòdać pòdac, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘podać’: Òna mù pòda spòsób do zrobieniô pieniądzy. Jô jemù rãczi nie pòdóm. Jô bë jem mù pòdôł, ale jô jegò nie znajã.zob. pòdawać pòdający ad pòdajny podanie - pòdanié. W znacz. 1. czinnosc, wrãczenié czegòs abò np. pòdanié balë òbczas graniô; 2. w znacz. pismiã || pismò ùrzãdowi, wniosk, np. Jô złożił do gminnégò ùrzãdu pòdanié ò pòzwòlenié... pòdanie n 1. pismò, proszenié n; wnieść ~ wniesc pismò, ~ o dymisjã pismò o dimisëją 2. pòdanié n, pòdôwk m; ~ szczegółów pòdanié (pò)drobnot(ów) / szczegółów, ~ do wiadomości pòdanié do wiédze 3. pòdanié n, pòwiôstka, legenda, òpòwiedniô ƒ pòdanié || kòpniãcé ‘podanie piłki’ sp pòdaniowy ad pòdajowi, opòwiôdny podarchaizować” - pòdarchajizowac EG, pòdmalowac jã na stôrodôwny ôrt, ew. pòstarzec pòdarcie n pòdzercé, pòdrzenié n pòdarek, ~runek m dôrënk m [Białka mù przëniosła kòszik jôj jak (jakò) darënk. Lz] ◊ cos je od lësa a. zajca (o gòścińcu dła dzieckă) podarunek - pòdark Lz, Sy, pòdarënk Sy, Lz || pòdarunk Lz, darënk SY, podarowizna Lz (= darowizna) Np. To jesz je pò niebòszczce cotce pòdarënk. SY. - Przër. dar pòdark, -a, m., ‘podarek’. (II) [Derd] 458 pòdarować v (pò)darowac pòdarowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘darować’: Òn mie pòdarowôł kòruszk żëta. podarunek zob. podarek pòdarty ad pòdzarti, rozerwóny podarty pòdzarti EG, pòszarpóny, pòszamòtóny, pòszargóny EG. Ò òbleczeniu: òbszarpóny EG, òbnoszałi SY, wënicowóny SY. Np. Wënicowónô kòszla. SY podatek - pòdatk SY pòdatek m pòdatk m pòdatk, -ù, m., ‘podatek’: A pòdatczi nie są jesz zapłaconé. Ra ; ~ dochòdowy pò-datk od zwëskù, zwëskòwi pòdatk, ~ dodatkòwy dodóny, dodôwny pòdatk, nałożenie ~tków opòdatkòwanié n ◊ płacëc pòdatk od progù (o pòdatkù od kòmina) pòdatkòwy ad pòdatkòwi; pòbòrca ~ wcy-gôcz pòdatków pòdatnik m pòdatkòwnik m pòdatnosć ƒ pòdatnosc, pòdajnosc Tr, pòdajnota f; ~ magnetyczna magnétowô pòdajnosc podatny – pòdatny Gò. - Przër. skłonny pòdatny ad pòdajny; ~ grunt pòdajny gruńt, ~ do czegò pòdajny do cze(gò) pòda(wa)ć v d(ôw)ac, pòd(ôw)ac, ud(ô-w)ac pòdajac, -dôjóm, -ôł, -dajôj, sł., ‘podawać’. Ob. pòdawac. pòdawac, -dôwóm, -ôł, -dawôj, sł., ‘podawać’: Paróbcë gaflama pòdôwelë sano na górã ‘parobcy widłami podawali siano na strych’. [Pòdôj kòmù pôlc, a òn pò całą rãkã sygô. Sy]; ~ skargã do sądu ud(ôw)ac do sądë, ~ kòmù rãkã 1. pòd(ôw)ac (ni)-kòmùs rãkã 2. fig dac kòmùs wëpò-móżkã, ~ z rąk do rąk pòd(ôw)ac w kół, ~ adres pòd(ôw)ac adresã, ~ do stołu pòstawic na stół, ~ do gazet wsadzëc w gazétë, ~ do wiadomòści d(ôw)ac do wiédze, ~ co do czyjej wia~ domòści odkôz(ow)ac, dac do wiédze, ~ (co) w rachùnkù wsadzëc (ni)cos w rechùnk, ~ się do dymisji pòd(ôw)ac sã do dimisëji, dac sã zwòlnic pòdaż ƒ zamòdlënk m, przedôj f; ~ prze-wyższa pòpyt przedôj je wikszi jak kù-pisz pòdąźać v jic, pòspiewac, zgrôwac, (ew. zob. płynąć); ~ za kim jic za kògùms podbechtać v pòszczwac, pòdskacëc, pòdżeglëc, pòdpùscëc pòdbechtanie n pòdszczwanié, pòdskace-nié, pòdstrôwanié n pòdbecht(yw)ać v (pòd)szczwac, pòdska-cëc, pòdskôcac, pòdstrôwic, pòdstrô-wac, pòdkòlcowac podbiał m bòt kòpëtnik, glinnik, płëcnik, pòdbiôłtk m [Kòpëtnik je dobri na zakłoté, żebë sã prãdzy zebrało. Sy] {‘kòpëtnik’ in – zob. kopytnik} podbiał bot biôłtkòwé lëstë Sy, biôłé płachtë Sy, płëcnik Sy [Na wrzodë nôlepszé sa biôłtkòwé lëstë. SY Biôłtkòwé lëstë wëcygają stur z wrzodów. Sy] podbiał bot kòbierzé podbicie n 1. zawòjowanié n 2. fùter m, pòdszëcé n 3. driwòwanié n 4. pòdbicé n; ~ kraju zawòjowanié kraju, ~ nogi wësokòsc stopë pòdbić zob. pòdbijać [A tej wnetk pòdbił wszëtczé sąsedné nôrodë. Ra] pòdbiec, ~gać, ~nąć v pòdbiegnąc, pòd-bieg(iw)ac pòdbiegac, -biégóm, -ôł, sł., ‘podbiegać’: Nie pòdbiegôj za blëzë ‘za blisko’. 459 pòdbiegnąc, -ã, -ął [-biégł], sł., ‘podbiec’: Chùtkò pòdbiégł ë wëcygnął gò z wòdë za włosë. pòdbiegùnowy ad pòdbiegùnowi, pòlarny; kòło ~we kòło pòdbiegùnowé, pòlarny krąg pòdbierać, pòdebrać v pòdbierac, pòde-brac; ~ miód w ulu wëjëmac miód z plecónczi pòdbierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘podbierać, ubierać trochę’: Na pòzymkù sã nie pòdbiérô miodu. pòdbi(ja)ć v 1. zawòjowac, zawòjëwac, udost(ôw)ac [Naszi ksążãta nie pòdbijelë nigdë jinszich nôrodów pòd swòje panowanié. Ra ]; ~ serce udostac, zwëné-gòwac serce 2. pòdszë(wa)c; ~ kòżuszek pòdszëc kòżëszk 3. driwòwac; ~ na licytacji driwòwac na utrôpie 4. pòdbi(ja)ć; ~ kòmù okò pòdbic (ni)kòmùs okò pòdbijanie n driwòwanié (prizów) pòdbitka ƒ bùd spódk, nôwiąz, nôwłok m pòdbity ad pòdbiti; ~te okò pòdbité okò pòdbój m zawòjowanié, zarabczenié n podbramkowy ad sp pòdbramkòwi; pole (pod)~we pòle pòdbrómkòwé; sytuacja ~wa sytuacjô pòdbrómkòwô podbródek - pòdbródk EG, pòdgardlëca SY pòdbródek m pòdgardlëca, pòdbarda f, drëgô broda; obwisly ~ obwisłô pòdgardlëca pòdbrzusze n pòdbrzëszé n podbrzusznik (część uprzęży, podprąg?) pòdbrzësznik Lz, Sy, pòdprąg Sy pòdbrzuszny ad pòdbrzëszny, pòdbrzëchòwi, pòdżotny pòdbùdowa ƒ spòdlé n, fùndament m, pòd-bùdowaniôƒ pòdbùdowanie n pòdbùdowanié n, fùnda~ ment m podbuntować zob. podjudzić podburzać zob. podjudzać, buntować podburzanie zob. podjudzanie podburzenie zob. podjudzenie podburzyciel zob. podjudzacz podburzyć zob. podjudzić podchmielić sobie - pòdchmielëc so EG. ‘Człowiek lubiący sobie podchmielić’ pòdchmielón SY, pòdchmielińc SY, pòdchmiéla SY, pòdchmiélc SY pòdchmielić v pòdpic, jednégò gòlnąc, czorchnąc, dżugnąc; ~ sobie pòdpic so(bie) pòdchmielony ad pòdpiti, pòdgòlony, jed~ négò czorchniãti podchody z zamaskowaniem się - tacënë SY. Np. Wòjskò na czwiczeniach ùrządzeło sobie tacënë. SY, pòdchòdë (pòl.) EG pòdchòdzenie n pòdchòdanié, pòdchòdze-nié n podchodzić pòdchòdzëc, pòdchadac [òn pòdchòdzy / pòdchôdô] pòdchòdzić` v pòdchôdac, pòdchòdzëc, ulôżac; ~ krwią pòdbiegnąc, nabieg-nąc krëwią; zob. pòdejść pòdchòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘podchodzić, zbliżać się’: Czej wilk pòdchòdzy do strzódë. Ra pòdchòrąży m stanecznik m 460 pòdchód m pòdéńdzëna, pòdchòdzëna, pòdłazëna ƒ; ~ody pl tacënë pl pòdchwycić, ~tywać v pòdchwëcëc, pòd-chwôcëc, pòdchwatowac, pòdchwëcë-wac podchwytliwie - pòdchwatlëwie SY podchwytliwy - pòdchwatlëwi SY, taczi, co łapie za słówka EG; ~e pytanie pòdchwôt pòdciąć, ~nać v pòdcyc, pòdcąc, pòde-rznąc, pòdcënac, pòdrzënac; ~skrzy-dła przëcënac skrzidła [Trzeba ti gãsë skrzidła pòdcyc. Ra] pòdciąg m bùd balczi pl pòdciągać, ~nąć v pòdcëgac, (pò)pòd-cygnąc podcienie - pòdwëstôwk, -ù, m., ‘ganek przed domem; poddasze wystające’. pòdwistôwk SY, wistôwk [akc. -ôwk] SY, pòdstôwc SY, pòddómk SY, przeddómk SY, pòdszurk SY pòdcienie n 1. (pòd)wëstôwk, przeddómk m, przededwiérzé n. Por. podstrzesze; 2. zaceniony môl pòdcieniować v zacenic, pòdcenic, scenic podcieniowy - pòdwistawkòwi (zab.) SY. Np. Më jesz doma mielë pòdwistawkòwą chëcz. SY pòdcierać, pòdetrzeć v pòdcerac, pòd(e)-trzéc [Òna so nigdë nosa nie pòdcérô. Ra] pòdcieś ƒ zwela ƒ podcięcie’ sp pòdcãcé ‘ podciśnienie n pòdcësnienié n podciśnienie (fiz. techn.) - pòdcësnienié EG, np. tegò pòdcësnieniô || -niégò, w tim pòdcësnieniu || -nim podcinać v pòdcënac, -cynóm, -ôł, -cënôj, [Nie pòdcënôj wicy ti wierzbë. Sy] podciśnieniowy ad pòdcësnieniowi pòdcyfrować v pòdznakòwac podczas w ciągu nocy / dnia / tygodnia / kilku dni / miesiąca / roku ò / òb / przez noc / dzéń / tidzéń / pôrã (a. czile) dni / miesąc / rok; pòdczas || òbczas nocë / dnia / tidzenia / miesąca / rokù; por. podczas- pòdczas SY, RA, òbczas TR, EG, pòdczaskã lok RA, w tim czasu, czej, ewent. òb nen czas, co... [Nama nierôz głód doskwiérôł pòdczas wòjnë. Szaławijowie nie bëlë jaczi zbilë majątk pòdczas wòjnë. - Sy]; w czasie żniw òb żniwa [Kątor w miedzëskù òb żniwa sã smieje z kòsnika, bò mù kòsa nic nie zrobi. – Sy] w czasie - w czase SY || w czasu SY, pòdczas Sy, òbczas Gò, Tr. Np. Sejm ùchwôlił ùstôw (ùstawã EG) ò òchronie robòtników w czase prôcë. SY W tim czasu (òb nen czas), co jô spôł, òn zajachôł dodóm i zdążił wrócëc. EG w (prze-)ciągu... - òb SY, NA. Np. Òb całą wòjnã tacył jem sã przed Niemcama. SY w ciągu dnia (nocy / lata /zimy) òb dzéń (noc / lato / zëmã), przez dzéń (noc / lato / zëmã), w dzéń (noc / lato / zëmã) pòdczas prp ob czos, ob ten czas, czej; ~ mej bytności czej jô béł(a), ob czôs mòjégò bëcégò, ~ mej nieobecności czej mie nie bëło, ~ gdy... ob ten czas, czej... òb, przyim., ‘przez, w ciągu, podczas’: òb swiãta; òb całą noc; òb drogã. Wyrazy: òb dzéń, òb noc itp. są już dziś osobnymi przysłówkami. [?] [hasła]: òb czas, przysł., ‘przez czas, w czasie, podczas’: Òb czas, czej më jachelë z Nôdolégò, przëszedł sztorm ë wëwrócył jejich czołen, òb ten sami czas. òb dzéń, przysł., ‘przez dzień, w ciągu dnia’: Òb dzéń spią ë 461 dopiérze wieczorã wst[ôj]ają ë bierzą sã do robòtë. òb noc, przysł., ‘przez noc, w ciągu nocy’: Òb noc wachtëje, dniã spi. òb jeséń, przysł., ‘przez jesień, jesienią’: Òni òb jeséń tak robią jak ë òb lato. òb lato, przysł., ‘latem, przez lato’: Òb lato ni móm nigdë na te rzecze czasu. òb zëmã, przysł., ‘przez zimę, zimą’: Òb zëmã przëdzemë len ë wizemë sécë. òb rézã, przysł., ‘w drodze, w podróży, przez drogę’: Òb rézã nie gôdelë ò niczim jinym, le ò hańdlu ‘jadąc nie mówili o niczym innym, tylko o handlu’. (II) òb wieczór, przysł., ‘przez wieczór, wieczorem’: Òb wieczór sedzą wszëtcë przë ògniszczu. (II); òb zymk, przysł., ‘wiosną, przez czas wiosny, na wiosnę’: Òb zymk mómë nôwicy wszelajaczé robòtë. (II) [Hilf] podczaszy ewent. naléwnik Sy (dosł. = „kelner”, co roznôszô wódkã dlô gòscy na wieselim i naléwô w czeliszczi) podczaszy - kanapôrz RA pòdczaszy m sklepòwi m pòdczernić v pòdczôrnic, zrobic përznã czôrno pòdczes(yw)ać v pòdczos(ëw)ac pòddać v pòddac, pòdsënąc, zdac sã; ~ myśl pòdsënąc, pòdac mëslã, ~ anali-zie, krytyce dac na obsąd, dac do ana-lizë, kriticzi, ~ twierdzã pòddac gôrcz, ~ się decyzji biegłych zdac sã na rozsą-dzenié znajôrzów,~ się kònieczności pòddac sã mùszowi, ~ się nieprzyja-cielowi pòddac sã nieprzëcélowi a. jic w pòjmanié pòddac, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘poddać’: Jô nie pòddóm mòjégò gòspòdarstwa pòd twój rozkôz. Òn to wszëtkò miôł so pòddóné. pòddac sã, -dóm sã, -dôł sã, -dôj sã, sł., ‘poddać się’: Òna mù sã pòdda. Ùsróm sã, a nie pòddóm sã. [Powiedz.] pòddanie n pòddanié, pòdsënienié n poddanka pòddanka Lz (w znacz. ?) pòddanka ƒ pòddónô ƒ poddany 1. ad pòddóny [Òn to wszëtkò miôł so pòddóné. Ra]; 2. (-na) m pòddóny m poddannik RA, pòddóny / -nô LZ pòddannik, -a, m., ‘poddany’: Kòżden szlachcëc miôł w tëch czasach swòjich pòddanników. (II) pòddónka, -czi, ż., ‘poddanka’. pòddónô, -y, ż., ‘poddanka’. pòddóny, -égò, m., ‘poddany’: To bëlë pòddóny tëch panów w dôwnëch czasach.– Por. podwładny poddańczy - pòddańczi RA? pòddańczy ad pòddaniowi poddaństwo pòddaństwò Lz || -óństwò LZ pòddaństwò, -a, n., 1. ‘poddaństwo’: Chłopi dłudżé lata żëlë w pòddaństwie ë pańszczëznã òdrôbielë. (II): 2. ‘poddani (zbior.)’: Ta całô Kãpa (Òksëwskô) to bëlë wszëtkò pòddaństwò. pòddaństwò n pòddanizna ƒ poddasze - pòdùstrzech SY, EG, pòddaczé Lz poddasze n (pòd)ustrzech(a) m (ƒ); pòdùstrzeszé, pòddaszé n, pòkój na ~szu kùkówka f, kùrk m, jizba na przãtrze / na pòdùstrzeszim / pòddaszim pòddawac, -dôwóm, -ôł, -dawôj, sł., ‘poddawać’: Òn mù pòddôwôł, czegò le jegò dësza pragnã. pòddawac sã, -dôwóm sã, -ôł sã, -dawôj sã, sł., ‘poddawać się’: Le sã nie pòddawôj! pòddział m pòdoddzél m pòddzierżawca m pòdpachtôrz m pòddzierżawić v odpachtowac 462 podźwignąć v pòdwignąc, podniesc [Òna terô dzecka ni mòże pòdwignąc.Ra ] pòde ob. pòd. pòdebrać pòdebrac, -bierzã, -debrôł, -bierzë, sł., ‘podebrać, ubrać, ująć trochę’: Jô najim pszczółkóm witro miodu përznã pòdbierzã. zob. pòdbierać podegnać - pòdegnac, pòdnëkac, nanëkac - EG. Np. Pòdegnôj / pòdnëkôj / nanëkôj te kùrë w mòjã stronã, i zamknij za sobą pórtã. EG podejmować - pòdjimac || -jëmac, pòdejmòwac, ewent. brac - EG. Np. Tegò chòrégò òni pòdjimają pòd pôchë i prowadzą. Òn pòdjimôł rozmajité robòtë, a nigdze długò nie òstôł / nie zagrzôł môla. EG pòdjimac, -óm, -ôł, sł., ‘podejmować, podnosić’: Jô pòdjimóm to, co të parzisz. podejmować się - pòdjimac || -jëmac sã, pòdejmòwac sã, ewent. brac sã - EG. Np. Jô sã nie mdã pòdjimôł / pòdejmòwôł ti robòtë, bò ni móm czasu. EG - Przër. podjąć (się) pòdejmòwać v 1. pòdjëmac; ~ walkã pòd-jëmac biôtkã, bëc parôt do biôtczi, ~ pieniądze pòdjëmac pieniãdze 2. unôszac, pòdnôszac; ~ z ziemi pòd-nôszac ze zemi, ~ sukniã unôszac sëkniã, czitel 3. brac sã, jëmac sã; ~ kroki brac sã do sprawë, ~ próbã za czënac próbã, próbòwac, ~ przygòto-wania, starania uprôwiac sã, szëkòwac sã, zaczic starë, ~ się czegò jëmac sã czegò, brac sã do cze, uprôwiac sã na cos, ~ się sprzedaży brac na se(bie) przedôwanié 4. gòscëc, urôczac; ~ gò-ści gòscëc, przëjëmac gòsców, urôczac gòsców; zob. pòdjąć pòdejmòwanie n gòscenié, czestowanié, rôczenié, przëjimanié n podejmowane próby - pòdjimóné / pòdejmòwóné próbë EG pòdejrzanie adv pòmëszleniowò, pò-bôczno podejrzany - niewërazny SY, EG, pòdezdrzóny EG. Np. To są niewërazny lëdze i temù ma z białką nie chcema z nima miec nic do czënieniô. SY nieprosti, przym., ‘niewłaściwy, nie taki, jak być powinien, zły, podejrzany’: Nieprostô gôdka. Na tim smãtôrzu bëło nico (cos) nieprosté. (II) [Hilf] pòdejrzany ad pòmëszleniowi, pòbôczny podejrzeć: pòdezdrzec -ã, -ôł, sł., [Jô gò ju dôwno pòdezdrzôł, jak òn do naszich dzéwczãt zachòdzył. Ra] podejrzenie - pòdezdrzenié SY, pòbôczenié SY, pòmëszlenié EG, np. Miec na kògòs pòbôczenié. SY Të że wierã na nas môsz pòdezdrzenié? SY Òna ju mia na mie pòmëszlenié, ale... EG[Òna mëslała na swòjégò chłopa. Lz] pòdejrzenie n pòmëszlenié, pòbôczenié n, pòmëszlënk m; mieć kògò w ~niu miec na (ni)kògòs pòmëszlenié podejrzewać - pòdezdrzewac SY, np. Jô pòdezdrzéwóm, że... pòdejrzewać v miec pòmëszlenié, pòmësz-lëwac, pòbôczëwac pòdejrzewanie n pòmëszliwanié, pòbôczi-wanié n podejrzliwie - pòdezdrzlëwie EG pòdejrzliwie adv ostróżno, niedowiérno pòdejrzliwòść ƒ ostróżnota, niedowiér-nosc ƒ podejrzliwy - pòdezdrzlëwi SY. Człowiek podejrzliwy - pòdezdrzliwc (zab.) SY, pòdezdrzéla (zab.) SY pòdejrzliwy ad ostróżny, niedowiérny pòdejście n 1. pòdéńdzenié n, pòdéńda ƒ 2. pòdstrôwa, obmana ƒ 463 podejść pòdéńc {òn pòdeszedł; òna pòdeszła; Pòdéńdzë tu do nas blëżi. Gò] Sëchą nogą tam dotąd nie pòdéńdzesz. Òn jã chitrze pòdszedł. pòdejść v 1. pòdéńc 2. obmanic, pòdstrc-wic, ochëbic; ~ z nienacka narabczëc, ~ kògò obmanic, ochëbic kògòs; zob. pòdchòdzić podejść od właściwej strony - Nie chwôtô sã kònia za ògón, le za grzëwã ‘nie chwyta się konia za ogon, tylko za grzywę’. Przysł. [Ceyn] podenerwować się pò(de)nerwòwac sã; ew. zob. pomartwić się pòdeprzeć zob. pòdpierać pòdeprzéc, -deprzã, -piarł, sł., ‘podeprzeć’: Drągama pòdpiarł chałëpkã ë tak jesz stoji. pòdeprzéc sã, -deprzã sã, -piarł sã, sł., ‘podeprzeć się’: Pòdpiarł sã palëcą. podeptać pòtrãptac, pòtrińdac pòdeptać v pòdeptac, pòczwòrdac, pòtreńdac, pòrëdac, pòwôlac [jô pòdepcã || -ptóm, të pòdepcesz, òn pòdepce; òni pòdepcą; nie pòdepc(ë)!; Kònie mù pòczwòrdałë wszedernuszką pszénicã. Rzucył ten papiór na zemiã ë pòdeptôł gò nogama.- Ra] pòrëdac, óm, -ôł, sł., ‘podeptać, zdeptać’: Kònie pòdkòwóné mòkrą łąkã wnet pòrëdają. Waju dobëtk pòrëdôł nama wszeden óws ‘wasze bydło stłamsiło nam wszystek owies’. poderwać - pòderwac EG. [Karusa jre trudno złowic, bò czej òn szturnie hôczk, czej sã le płutkò rëszi, trzeba zarô wãdã pòderwa do górë. Gò] Téż w znacz. p. dziewczę / dziewczynę [Òn próbòwôł jã pòderwac, pòdeszedł i sã spitôł: - Wie pani, dże tu jest jaka spùdżelnia?... Go] pòderwac, -iã, -ôł, sł., ‘poderwać’: Òjc mù nodżi pòderwôł, a czej Tóna ùpôdł, sôdł mù na piersach. pòderwać, pòdrywać v 1. pòderwać, pòd-rëwac 2. (za)szkòdzëc, (z)rëgòwac 3. (za)jazgòwac; ~ zdrowie zaszkòdzëc zdrowimù, ~ czyją pòwagã zrëgòwac kògòs znaczeni pòderznąć, ~rżnąć, ~rzynać v pòderznąć, pòdrzënac, pòdżëchòlë(wa)c pòderznąc, -ã, -ął, sł., ‘poderżnąć’: Pòderznął so pôlc tim serpã. Ra ; ~ gardło pòderznąć gardło pòdeschnąć, pòdsychać v pòdeschnąc, obeschnąc, obsëchac pòdeschnąc, -ã, -ął, sł., ‘podeschnąć’: Żëto je ju dobrze pòdeschłé ‘podeschnięte’. pòdesłać, pòdsyłać v 1. pòdsłac , pòdsełac [òn –séłô; nie –sełôj!], , wësłac, wësełac [òn –séłô; nie –sełôj!], 2. pòdscelëc; zob. pòdścielać podest m pòdest m, pòdstawa, ława, pòdnożëna f, pòdnóżé (|| pòdnożé), pòdwëższenié n {kasz. ‘pòdnóżé || -nożé || pòdnożëna’ = a) pòdest, pòdstawa; b) dólny dzél kòłowrotka do przãdzeniô, dze je zamòcowónô depta (pedał) – Hz (Lz, Ce); por. Sy: ‘pòdnożënë’ pl = depta krosnów} [Na wësoczim pòdnożu. Lz]; drewniany ~ pòdnóżé / pòdwëższenié n (drewniané, zbité z délów – ławë / skrzënie); ew. (drewnianô) ława / pòdnożëna / pòdłoga f; betonowy ~ betonowi pòdest / fùńdament 464 / pòstument, betonowô ława / pòdnożëna / pòdłoga / pòdstawa; betonowé pòdnóżé / pòdwëższenié pòdeszły ad pòdeszłi; ~ w latach pòstarszi, pòdstarzałi, w latach, w ~m wiekù stôri, w latach, zestarzałi podeszwa - 1. w znacz. spódk stopë - pòdeszew SY. Np. Móm òdłôbczi na pòdeszwie. SY. 2. podeszwa buta - zob. zelówka podeszwa (np. stopy) pòdeszwa Lz || pòdeszew Lz, Ra pòdeszwa ƒ zôla f; dać nowe ~wy pòdzôlowac, ~ wewnãtrzna zôparta ƒ pòdeszwòwy ad zôlowi, zôpartowi pòdetrzeć zob. pòdcierać pòdetrzéc, -detrzã, -carł, -detrzë, sł., ‘podetrzeć’: Òn jemù pòdcarł rzëc żôgawiczim ‘krzakiem pokrzywy’ pòdfrunąć v pòdlecec podfruwajka - òb. podlotek pòdgalać zob. pòdgòlić podgardle pòdgar(d)lé Lz pòdgardle n pòdgardlëca f, pòdszijnik, pòdszijk m; ~ indyka gùrdzel ƒ, ~ krowy kòdra ƒ pòdgarnąć, ~niać v pòdgarnąc, pòdgarinac, pòdgôrniac pòdgatunek m pòdgatunk m pòdgazowany ad pòt pòdpiti, pòdgòlony pòdgiąć, ~ginać v pòddżic, pòddżiąc, pòdegnąc, pòddżëbac pòddżic [-dżąc], -degnã, -dżął, -degni, sł., ‘podgiąć’: Białka mia szërtuch pòddżãti. podgląd m pòdzér (Gò), widok m podglądać zob. podpatrywać podglądanie zob. podpatrywanie pòdglebie n spódk rëdë, żôłtoch m, pòdrëchlëna ƒ pòdgniły ad nadgniti, ugniti pòdgòić (się) obgòjic, pòdgòjic (sã) pòdgòlié, ~galać v pòdgòlë(wa)c pòdgòn m leś spłëwné drzewò podgonić - pòdgònic, pòdnëkac - EG. Np. Jô dzys përznã pòdgònił / pòdnëkôł tã robòtã, bò całi tidzéń padało, a dzys wëswécëło słuńce. EG. - Przër. podegnać podgorączkowy (stan. p.) - pòdgòrączkòwi EG, np. Doktórka stwierdzëła, że to je le taczi stón pòdgòrączkòwi. EG pòdgòrączkòwy ad med pòdgòrączkòwi, stan ~ stón pòdgòrączkòwi përznã zwëszonô gòrączka podgórski pòdgórsczi Lz [Pòdgórskô òkòlëca. Ra] pòdgórski ad przedgórowi, pòdgórowi pòdgórze n przedgórzëzna f, górowatô zemia 465 podgryzać v pòdgrëzac, -grizóm, -ôł, -grëzôj, sł., ‘podgryzać’: Mëszë pòdgrizają kòrzónczi zbòżówé. podgryźć v pòdgrëzc, -grëzã, -grizł, sł., ‘podgryźć’: Ju të mie nie pòdgrëzesz mòjégò jiczmienia. pòdgrzewacz m pòdgrzéwnikm; ~ parowy ropny pòdgrzéwnik podgrzać - pòdgrzôc EG, pòdletnic SY || zaletnic SY. Np. Zaletnij tã kawã. SY podgrzany - pòdgrzóny EG, pòdletniony SY || zaletniony SY. Np. Pòdletniony ro sół. SY przëgrzôc, -grzejã, -grzôł, sł., ‘przygrzać’: Białka mù krëpë przëgrza. pòdgrz(ew)ać v pòdgrzewac, pòdgrzôc pòdinspektor m pòdszpektor m podgrzewacz - pòdgrzéwôcz EG, np. Bòjler to je taczi pòdgrzéwôcz wòdë - baniak / statk do pòdgrzéwaniô wòdë / zbiornik gòrący wòdë. EG pòdium n wëżnica, zdrzadniô ƒ, pòdium n podjadek (zool.) - òb. turkuć podjadek podjarzemny (o bydlęciu) służący do noszenia ciężarów lub pociągowy zob. juczny podjarzemny ad òklëczny (neol.) EG = pòl. podjarzemny, juczny] {Por. ‘nieòklëczny’ SY (dosł. nienaùczony chòdzëc w jerzmie / w klëce - EG) = 1. pòl, ‘niedołężny, niezaradny życiowo’. 2. pòl. ‘natrętny’; ‘nieòklëcznie’ SY = niedołężnie, niezdarnie’; nieòklëka SY = pòl. niedołęga, fujara} podjazd m 1. droga prowadząca w górę: pòdjôzd m [tegò pòdjazdu; na / przë pòdjezdze; pl: pòdjazdë] 2. jazda pod górę: pòdjôzd m, pòdjéżdżanié n pòdjazdowy ad pòdjéżdżënkòwi; kòlej ~owa dojazdny cuch, wòjna ~owa tacewnô wòjna podjąć (się) - pòdjimnąc (sã) / pòdjąc (sã) EG. Np. Më tã chòrą pòdjãlë tak òd spódkù i przenioslë na drëdżé łóżkò. Òna sã pòdjãła || pòdjimnã nama ùszëc nowé zawieszëdła na òkna i gardinë. Pòdjimniesz të sã tegò? Jô sã tegò nie pòdjimnã, bò... Òn sã pòdjął to wëkònac nama do gwiôzdczi. - EG pòdjąć v 1. jic sã, miec sã, pòdjic sã 3. uniesc 3. ugòscëc; zob. pòdejmòwać pòdjechać v pòdjachac, pòdjachac, -jadã, -jachôł (-jôł), -jedzë, sł., ‘podjechać’: Pòdjachelë pòd sóm kòscół. podjeżdżać v pòdjeżdżac pòdjeżdżac, -jéżdżóm, -ôł, -jeżdżôj, sł., ‘podjeżdżać’: Nie pòdjeżdżôj pòd plebaniją, ale sã zatrzëmôj ù mòstu. pòdjeść v pòdjesc podjąć v pòdjic [-jąc], -dejmã, -jął, -dejmi, sł., ‘podjąć, podnieść’: Òn bële jaczégò pieniążka nie pòdejmie z zemie. Ra pòdjãcie n pòdjimniãcé, pòbranié n (dëtków) 466 podjudzacz m mącëcél || mącewnik, pòróżnik, pòdmówca, pòdmôwiajk, pòdskôcnik, pòdskôcôrz, pòbùrzëcel, bùrzón, pòdszczuwajk, szczwôrz, pòdstrôwala, jurzëcel, pòdskôcajk, zamiecajk m; ~czka mącëcelka, pòróżnica, jurzëcelka, bùrzónka, pòdskôcajka f [Pòróżnik napùszczô na se dwùch głupëch, a sóm sã smieje. To të jes ten zamiecajk całé pògòrchë. Jô ùdôwôł, że tegò nie rozmiejã, co ten zamiecajk chcôł pòwiedzec, jô sã zamiecëc nie dôł. - Sy]. Zob. intrygant podjudzać v jurzëc / pòdjurzac / pòdmawiac, pòdbùrz(ëw)ac / bùńtowac / kòlcowac (kògòs); robic pòkrziżawã / pògòrchã / pòrogã, (a. robic pòkrziżawë / pògòrchë / pòrodżi); mãcëc, mëkcëc lok (mãcëc / mëkcëc midzë lëdzama); pòróżniwac lëdzy; pòdskacac / rozniecac gòrze; rozsewac / pòdskacac / pòdżeglëwac kłótnie / gòrze / wzajemną nieùfnosc / pòdezdrzlëwòtã; skłóc(ëw)ac kògòs; namawiac / zachãc(ëw)ac do bùńtu, starac sã (a. próbòwac) kògò pòróżnic; szczwac / pòdszczuwac / napùszcz(iw)ac lëdzy na sebie; kòpac (pòd czims) dołë / dółczi; prowadzëc krecą robòtã / rëc pòd kògùm; pòdstrawac lok || arch -wiac (kògòs na kògò), żeglëc arch (procëm kòmù); ew. (jesz barżi) zaògniwac sprawã / sprawë {‘pòdstrawac’ por. pol „nastrajać”, „podstrajać”; ‘żeglëc’ por. żeglôcz – zob. pogrzebacz; ‘mëkcëc’ lok = pol. mącić, niepokoić, zakłócać – por. ‘pòmëkcëc’ / ‘zamëkcëc’ = zmilëc, namieszac kòmù w głowie [Tak wiele mù nie gadôj, bò mù zamëkcysz w głowie. Sy]; por. ‘mëkcëc sã’ = a) przëpòminac sã niewërazno; b) zachcewac sã (ò sparłãczeniach, skòjarzeniach seksualnëch); ‘zmëkcëc sã’ lok = wëdawac sã, ùrojiwac so [Tam nicht nie wszedł do jizbë, to tobie le sã zmëkcëło. Sy]} [òn jich jurzi / pòdjurzô / pòdbùrz(iw)ô / bùńtëje; òn robi pòkrziżawã / pògòrchã; òn mący; òn pòdskôcô / pòdniécô / rozniécô / pòdżegliwô gòrze; òn jich skłócywô / próbùje pòróżnic; òn jich szczwie / pòdszczuwô / napùszcziwô (na sebie / jednëch na drëdżich); òn kòpie dółczi / prowadzy krecą robòtã / rëje pòd nima; żegli procëm kòmùs; - Gò Sąsedzë pòdmôwiają nama parobków. Ten chłop z białką ni mòglë sã zgòdzëc, bò ji brat wiedno jich przecyw sobie pòdstrôwiôł . - Ra Nie słëchôj, òn ce jurzi. Òn na mie (a. òn jich) pòdstrôwô (= pol. nastraja ich źle do mnie). Ta baba procëm kòżdémù żegli. Sy]. Por. intrygować 2 podjudzanie n jurzenié, pòdjurzanié, pòdbùrzanié, bùńtowanié, pòdskôcanié, szczwanié, pòdpùszczanié, napùszczanié, pòdszczuwanié, pòdżegliwanié, pòdstrôwanié (kògòs), pòróżniwanié (lëdzy ze sobą). kòlcowanié n, robienié pògòrchë / pòrodżi (a. robienié pògòrchów / pòrogów). Por. intryga podjudzenie n pòdbùńtowanié, pòdpùszczenié, pòdskacenié, pòdszczwanié, pòdbùrzenie, pò(d)jurzenié, pòdżeglenié n, pòdmòwa (ew. namòwa) ƒ; w zn. zgorszenie, niezgoda, złość: pògòrcha, pòroga f [Òna le z jegò pòdmòwë nie chca przińc do naju na robòtã. Ra Co òn za pòrogã (a. pògòrchã) zrobił. Pòroga robi z przëjacela wroga. – Sy] podjudzić pòdmòwic, pòdbùrzëc, pòdjurzëc, zjurzëc, pò(d)bùńtowac, pòdszczwac, pòdpùscëc, pòróżnic, rzad pòdróżnic, arch pòdżeglëc; ew. pòdskacëc gòrze, zasôc niezgòdã / nieùfnosc, zrobic pògòrchã / pòrogã, narobic pògòrchów / pòrogów / pòkrziżawów {‘pòkrziżawa’ zob. intryga; ‘pòdróżnic’ in. = sprowadzëc na złą drogã} [Pòdmówił dzecë przecywkò starszim. Ra Pòdjurził gò do kłótni. Òn nié tëlé jednégò zjurził, le całą wies. Dzywiã sã jemù, że sã tak daje pòdżeglëc. Co òn za pòrogã zrobił. Babë nóm czësto dzéwkã (służącą) pòdróżniłë. - Sy] pòdkanderzy m wicekancler m pòdkarmi(a)ć v pòdkôrmi(a)c, (pòd)fùtrowac, d(ôw)ac pòdjesc pòdkasać v pòdkrãpac, pòduniesc, ukrãpac pòdkasac, -szã, -sôł, sł., ‘podkasać’: pòdkasac sã, -szã sã, -sôł sã, sł., ‘podkasać się’: Pòdkasôł sã do pasa. 467 pòdkasëwac, -ëjã, -owôł, sł., ‘podkasywać’: Jidącë przez błota pòdkasëją sëknie. pòdkasëwac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘podkasywać się’: Pòdkasujta sã, bò waju kôł òbriżdże. pòdkasanie n pòdkrãpanié, ukrãpanié, pòduniesenié n pòdkasany ad pòdkrãpóny, ukrãpóny, uniosłi pòdkasówny [Szlachcëc miôł szëbã pòdkasóną. Ra]; ~na mùza kãsô mùza, operetnô mùza pòdklasa ƒ pòdklasaƒ, niższô klasa pòdkleić, ~klejać v pòdlepi(a)c, pòdelnąc, pòdlënac, pòdlëmi(wa)c pòdklejanie n pòdlepianié, pòdlinanié, pòdlepiwanié n podkład - pòdkłôd (we wiel. l.: pòdkładë) EG, szwela (-lë) (niem.) = pòdkładë pòd szinë banowé EG, zwelé (niem.) = balka na chtërny spòcziwają scanë chëczë EGpòdkład m pòdkładzëna, pòdłożëna, szwëla f, pòdkłôd m pòdkłôdk, -a, m., ‘podkład, jaje, które się daje pod kurę, aby łatwiej swoje zniosła’. podkładać - pòdkładac EG. Np. jô pòdkłôdóm, òn pòdkłôdô. Nie pòdkładôj tu rãczi, bò sã mòżesz skaleczëc. EG. - Przër. podłożyć, podpalać, podpalić pòdkładać, ~łożyć v pòdkłôdac, pòdłożë(wa)c, pòdskôcac, pòdskacëc; ~ mùzykã pòd słowa uzwãczëc, umùzykòwac podkładać się - pòdkładac sã EG. Np. Òna mù sã pòdkłôdô, tej òn... Czej òn graje z dzecama w damkã, tej òn sã ùmëslno pòdkłôdô, żebë stracëc. EG podkładka - 1. w znacz. kòleczkò do pòdłożeniô pòd szruwã: szëjba (niem.), zdr. szëjbka, pòdkładka EG. Np. ti szëjbë / szëjbczi / pòdkładczi. 2. jaje pòdłożoné w gniôzdo, żebë kùrë sã niosłë: pòdkłôdk EG. Np. Tegò pòdkłôdka tam ni ma, chto wié, dze òn òstôł. EG pòdkładka ƒ pòdkłôdk, pòdrzëtnik m, pòdsôdka, pòdpina ƒ pòdkòchiwać się miec do kògòs lëgòtkã a. miec na kògòs chãc pòdkòlan: ~ biały bòt szablónka ƒ podkolanówka f (skarpeta sięgająca do kolan) (pòd)kòlanówka, pòdkòlónka f [Dzys je cepło, dzys le òblecz kòlanówczi. Sy] podkoloryzować - òb. przesadzić, zełgać pòdkòmendny ad pòdkòmańdny pòdkòmisarz m pòdkòmisara m pòdkòmisja ƒ pòdkòmisëjo ƒ pòdkòmitet m pòdkòmitet m pòdkòmòrzy m dwórznik m, prowôdnik dwòru podkop - pòdkòp RA, EG pòdkòp m pòdkòp, pòdpisk m, sztolnia f, 468 pòdrëcé n pòdkòpać v pòdkòpac, pòdrëc, pòdpiskac pòdkòpac sã, -piã sã, -pôł sã, sł., ‘podkopać się’: To bë mùszôł bëc arcëzłodzéj, co bë sã pòd tã kòmòrkã pòdkòpôł. ; ~ zdrowie narëszëc zdrowié pòdkòpanie n pòdkòpanié, pòdrëcé, pòdpiskanié n pòdkòszulek m kòszulka ƒ pòdkòwa ƒ pòdkòwa, zdr pòdków(ecz)ka ƒ; zmiana ~wy przekùcé n, zmienić ~wã przekùc pòdkòwiak m kòwalsczi gózdz pòdkówka ƒ 1. pòdkówka, pòdkóweczka [ti pòdków(ecz)czi] zob. podkowa; 2. krążk wkół oka pòdkpiwać v przecëgac, wësmiewac, wëszczerzac pòdkradać, ~kraść (się) pòdkrôdac, pòdkrasc, ulôżac, (za)tacëc (sã) pòdkrążony ad pòdkrążony; mieć oczy ~ne miec pòdkrążoné oczë a. miec czôrno pòd oczama podkreślać - 1. w znacz. dosł.- pòdsztrichiwac, pòdkresliwac (pòl.) EG, np. Jô wiedno so pòdkresliwóm wôżniészé słowa w teksce. EG. 2. w znacz. abstr. - zaznaczac, wskazëwac, dobitnie / wërazno wskazëwac, akcentowac, np. Òn zaznôczô / dobitnie wskazëje || -zywô / akcentëje. 3. podkreślać ważność swojej osoby: Przede mną òn sã tak nie ważi srożëc, bò òn wié, co jô ò nim mëszlã. SY Srożi sã jakbë wieprz béł jegò wùją, a swinia cotką. SY podkreślać, ~lić v pòdczorchiwac, pòdczorchnąc, pòdsztrëchnąc, pòdsztrëchiwac [Wez linkã i pòdkreslë to. Sy] podkreślić - 1. w znacz. dosł. - pòdsztrichnąc, pòdkreslëc (pòl.) EG, SY. Np. Wez linkã (lënikã EG) i pòdkreslë to. SY Jô to pòdsztrichnã / pòdkreslã. EG. 2. w znacz. abstr. wskazac na cos, zaakcentowac znaczenié czegòs, zaznaczëc wërazno a. wërazni / mòcno a. mòcni / dobitnie a. (jesz) dobitni EG, zaznaczëc stanowczo, pòdkreslëc (pòl.) EG. - Przër. wytknąć, wyszczególnić pòdkreślenie n pòdczorchnienié, pòdsztrëchnienié n pòdkrãcać, ~cić v pòdkrącë(wa)c pòdkùcie n pòdkùcé n; żelazne podkucie sań laper m lok {‘ląper’ w in lok zn. = łazęga zob.} podkuć v pòdkùc, arch pòdkòwac || pòkòwac [jô pòdkùjã, òn pòdkùje / pòdkùł / arch pòdkòwôł; Dôł so szëmla pòdkòwac. Ra Ny se dali swé kònie òstro pòdkòwac (òni so delë swòje kònie pòdkùc na òstro – tj. na lód, na zëmã). Wczerô wieczór pòsłôł pón swé kònie do kòwôla, co bë je pòkòwôł wszëtczé. - Lz]. Por. podkuwać pòdkùlić v pòdcygnąc, wcësnąc pòdkùp m pòdkùpienié, przekùpienié n pòdkùpić, ~pywać v pòdkùpi(a)c, przekùpi(a)c podkupny ad pòdkùpny, przekùpny podkurczać v ~ nogi pòdkùrcz(ëw)ac / pòdkùlac nodżi [òn pòdkùrcziwô / pòdkùliwô] 469 podkurczyć v ~ nogi pòdkùrczëc / pòdkùlëc / ew. pòdcygnąc / pòdwinąc nodżi do se / pòd se pòdkùrzać, ~rzyć v pòdkùrzë(wa)c pòdkùwacz m pòdkùwôrz, pòdkùwôcz, pòdkùwajk m podkuwać v pòdkùwac, arch pòdkòwòwac [W zëmie mô kòwôł wiele robòtë, co òn wszëtczé kònie we wsë òstro pòdkòwùje (pòdkùwô). Lz] pòdlać pòdlôc, -lejã, -lôł, -léj, sł., ‘podlać, polać wodą’: Te kwiôtczi mają bëc pòdlóné. Ra]. Zob. pòdlewać pòdlasie n pòdlasëna f, pòdlasé n, pòdlasowô obéńda podlatywać v pòdlatëwac, rzad pòdlatac [-lôtóm, -ôł, -latôj, sł., ‘podlatywać, podbiegać’: Pòdlôtają pòd sóm ògród. (II) Ra] podle - òb. niegodziwie, według pòdle adv, prp 1. brzëdkò, lëchò, chëbno, falszëwò, nipòco 2. prp kòle, okòma, przë, wedle, pòdle, sprzëti pòdle, przyim., ‘podle, obok, przy’: pòdle Bòżi mãczi; pòdle jezora. Ra podlec - òb. niegodziwiec pòdlec m falsziwc, gadzôk, nipòcéusz, niekara m pòdlecieć, ~latywać v pòdlecec, pòdlatowac pòdleczyć v pòdlékarzëc, pòdlékòwac, pòdgòjic pòdleć v robic sã brzëdczi, nipòcy, lëchi, falszëwi pòdlegać v słëchac, pòdlégac; ~ kòmù pòdlégac, słëchac kòmùs, ~ grzywnie zasłużë(wa)c na dëtkòwą ukôrã, ~ prawù padnąc pòd prawò, bëc pòd prawã, ~gający zepsuciu skôzóny na zepsëcé pòdległość ƒ zależnota, pòdleżnotaƒ, słëchanié sã n pòdległy ad zanôléżny, pòdléżny, słëchający sã, pòdległi pòdlepi(a)ć v pòdlepi(a)c, pòdlepiwac, pòdlëmi(wa)c pòdlesie n zberk lasa pòdleśniczy m pòdlesny m, pòmòcnik lesnégò pòdlesny ad pòdlasowi, kòllasowi pòdlewa ƒ pòdléwk, zós m; ~ zwierciadła pòdléwk przezérnika pòdl(ew)ać v pòdlôc, pòdléwac pòdlewac, -léwóm, -ôł, sł., ‘podlewać, polewać’: Le za czãsto nie pòdlewôj! pòdlewanie n pòdléwanié n podlewarować v 1. pòddugòwac || pòddukòwac, pòdtricowac, ùniesc / pòddwignąc dugą / duką / tricą / sztãgą / brëchą / drążkã; 2. podlewarowac, pòdniesc (np. autół) za pòmòcą lewarka; zob. lewarek 470 pòdleźć, ~łazić v pòdlezc, pòdlôżac, pòdkracz(ëw)ac, pòdkraczëc pòdlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘podleźć’: Dze ni mòżna przelezc, tam trzeba pòdlezc. Przysł. [Ceyn] [Ob. lezc] pòdliz(yw)ać się pòdliz(ow)ac sã ◊ pòdlizowac sã kòmùs jak pies pòdlizywanie się n pòdlizywanié sã n podlotek - 1. dziewczę dorastające: czôglã, wiosno arch, pizglã n, pòdlatiwka, pòdlotka, pòdlecónka, szcziglã, kózlã, kòzlëca, półbrutka, półnënka, fruża, prichna dorostk, pòdrostk, jesónka, kôrkówka, zakwitnica, wëkwitnica, lok: czuczopa, cytówka, mecetinka, firlitka, firlëta f, pòdlatawc || pòdlatajc || pòdlatańc, dzeùs, czuch, czubel, dozdrzelińc m {‘pòdlatawc’ in = ptôch, co próbùje latac; ‘czubel’ = pol. dzierlatka; ‘pizglã‘ dosł. = pol. pisklę} [Te jich czôglãta ju kôrczą. Gò Z tegò pòdrostka bądze piãkné dzéwczã. Zakòchôł sã w dorostkù, co jesz ni miôł sétmënôsce lat. Namówił sobie dorostka. Zakòchôł sã w pierszi lepszi kòzlëcy. Ta kòzlëca chłopa naléze. - Sy]; o ~kach: zalecać się, odzywać się zalotnie kôrkac [To / ta ju kôrcze. Òne ju kôrczą. Gò To je ju taczé czôglã, òno ju zaczinô kôrkac. Sy]; 2. chłopiec dorastający – zob. młodzieniec, młokos pòdlutować v pòdlëtowac, pòdcënowac pòdłamać v nadłómic, nadłómac, pòdłómac pòdłazić zob. pòdleźć pòdłãcze n bùd nosny welbąg, łãk podłoga ƒ pòdłoga ƒ; ~ ubita z gliny zmieszanej z plewami a. sieczką (o)strzéc, glënówka ƒ, pòlép m ew. {‘strzéc’ in = a) pòdłoga glënianô w piecu chlebòwim; b) glëniané òtinkòwanié pòsowë} [ti strzécë; Tam nie bëło pòdłodżi, le strzéc. Sy Natoczëło sã piwa na strzédz (arch: na pòdłogã). Ra] , ~ na dnie łodzi pòdnoga, szôtelëjô f, dno n, spódk m, ~ pieca chlebòwegò pòsada, strzéc ƒ, trzôn, spódk m, lok dno, tło; podłość- òb. niegodziwość pòdłość ƒ nipòcosc, niegòdzëwòta, mërotaƒ pòdłoże n pòdłożé n, spódk m, gruńtowina, spòdzëzna f podłoże ~we pòdłożé mascowé; u ~ża na spódkù, ~ drewniane drewniany spódk podłożyć - pòdłożëc, np. Wez, mie pòdłóż || pòdłożë pòd głowã jesz jeden zôgłówk. EG Pòdłożë ten drąg, co më ten kam wëkùlniemë. SY Òdżin pòdłożëc (w przenosnym znacz. = pògnãbic) SY; ~ opału do ognia pòdskacëc [Pòdskacë përznã pòd grôp, mdze sã lepi warzëc. Ra] podłożyć się - pòdłożëc sã EG. Np. Òna mù sã pòdłożëła. Òn sã mù pòdłożił ùmëslno, żebë przegrac / stracëc. EG pòdłożyć zob. pòdkładać podłubać v pòdłëbac, -iã, -ôł, sł., ‘podłubać’: Pòdłëbôł nieco w tëch bùlwach. podług zob. według pòdług prp wedle, pòdług [Niech sã stónie pòdług twòji wòle. Pòdług Pisma Swiãtégò. Ra]; ~ mnie wedle mie, pò mòjémù, ~ megò zdania wedle mòji dbë, wedle mòjégò pòzdrzatkù, zdaniô, ~ mòdy za módą, wedle módë, ~ umòwy wedle ugòdë pòdługowaty zob. podłużny pòdłużny ad pòdłużny (|| pòdłëżny), długasti, pòdługasti (Ra, Lz), pòdługòwati, pòdługòwnia(s)ti [Na ti pòdłëżny pażëcy (łące). Ra] 471 podły - òb. niegodziwy pòdły ad lëchi, mëri, nipòcy, brzëdczi, nie-gòdzëjôszowati pòdmajstrzy m pòdméster m; ~ mùrarski mùlarsczi pòdméster pòdmalować v pòdmalowac pòdmalowanie n pòdmalowamié n pòdmalówka ƒ pòdmalënk m pòdmawiacz m pòdmówca, pòdskôcôrz, jurzëcel m pòdmawiać zob. podjudzać. pòdmazać v pòdmazac, pòdsmarowac pòdmiatać, ~mieść v pòdmiôtac, pòd-miesc pòdmiejski ad pòdmiastowi, przëgardny, kòlmiastowi; kòlejka ~ska pòdmia~ stowi banik, pòciąg~ przëgardny cug, ban, ruch ~ kòlmiastowô rësznota podmienić v pòdmienic, zamienic, wëmienic na jinszi; arch pòòdmienic [Krôsniãta pòòdmieniłë jima dzecë. Ra] pòdminować v pòdminowac, pòdłożëc minë podmiot - pòdmiot (pòl.) EG, pòdmiot gramaticzny EG, np. W gramatice: pòdmiot jakò dzél zdaniô. pòdmiot m subiekt m, srãbnica ƒ podmiotowość - pòdmiotowòsc (pòl.) EG pòdmiotowòść ƒ subiekcëzna, srãbizna ƒ podmiotowy - pòdmiotowi (pòl.) EG, np. Nasze nastawienié do tekstu mòże bëc pòdmiotowé - czej czëtóny tekst stôwô sã dlô nas, jakbë to rzekł Gabriel Marcel taczégò,jak Swiãté „tajemnicą”. Nasze òsobisté nastawienié do tekstu Pismiona pòwinno bëc nastawienim pòdmiotowim. Bò Słowò Bòżé to nie je „cos”, le przede wszëtczim „Chtos”. Na kartach Swiãtëch Pismión të sã spòtikôsz z Christusã żëwim i prôwdzëwim. (ks. Dejczer „Rozwôżania ò wierze”). pòdmiotowy ad subiektowi, srãbny podmokły - pòdmòkłi, sapòwati SY pòdmokły ad sëri, topny, tonisti, pòdmòkłi, mòkrawi [Mòkrawé grëńta, niwé, łączi. Ra] pòdmòrski ad pòdmòrsczi pòdmòrsczi, -kô, -czé, przym., ‘podmorski’: Nieco szëmi – to gwësno wiater pòdmòrsczi, bò nawet na òsce lëstë sã nie rëszają ‘coś szumi – to pewnie wiatr podmorski, bo nawet na osice liście się nie ruszają’. pòdmòstowy ad pòdmòstny, pòdmòstowi podmowa f pòdmòwa f. Zob. podjudzanie pòdmówca zob. podjudzacz pòdmówić zob. pòdjudzić podmuch pòdmùch Gò [np. pòdmùch ògnia] pòdmùch m zawienié n, chùch, dmùch m, dmùszënaƒ pòdmùchać v pòdmùchac, pòchùchac Pòdmùchôj përzinkã a wnet sã rozpôli. Ra pòdmùlać, ~lić v pòdpłók(iw)ac pòdmùrowanie n pòdmùrowanié n pòdmùrow(yw)ać v pòdmùrowac, pòd-mùrëwac pòdmùrówka ƒ pòdmùrënk, fùndament m pòdmycie n pòdmëcé, pòdpłókanié n pòdmyć v 1. pòdmëc, pòdpłókac, ùmëc òd spódkù; 2. pòdmëc, pòderwac [Czej wòda wezbra, tej na tim môlu pòdmëła naszã łąkã. Ra] pòdmyty ad pòdmëti, pòdpłókóny, (o zber-kù mòrza) pòdjadłi 472 podmywać v pòdmëwac [Deszcze pòdmiwają kòrzónczi młodëch drzéwiãt. Ra] pòdrëwac,-riwóm, -ôł, -rëwôj, sł., ’podrywać’: Cëché wòdë brzedżi pòdriwają. [Przysł. Ceyn] pòdnająć, ~jmòwać v odnając, odnajëmac pòdnajem m odnajimk m, odnajimnie-nié n pòdnajemca m odnajimôrz m pòdnajãcie n odnajãcé, odnajimniãcé n pòdnajmòwanie n odnajimanié n pòdniebienie n pòdgãbina f, pòdniebié n; ma delikatne ~ on mô delikatną pòd-gãbinã, łechtać ~ pluźëc pòdgãbinie, ~ sklepienia pòdniebié nadżibù pòdniebienny ad pòdgãbny pòdniebny ad pòdniebny podniecać (się) pòdskacac (sã) pòdniecać, ~cić v pòdskôcac, pòdskacëc, rozpôlë(wa)c, rozżôlë(wa)c, rozprze-niesc, zniesc; ~ się znôszac sã, rozżôlë-wac sã, rozpôlëwac sã pòdniecający ad pòdskôcający; lek ~ pòd-skôcającé lékarztwò pòdniecanie n pòdskacenié, rozżôlenié, rozprzeniesenié n pòdniecić zob. pòdniecać pòdniecony ad pòdskacony, rozżôlony, rozprzeniosłi, zniosłi napôlony, rozbùrzony, rozbłaznowóny pòdniesienie n pòdniesenié, dwignienié n, dwiga f, pòdnôszënk m; ~ pieniãdzy z bankù wëbranié pieniãdzy z banczi, ~ się cen dwiganié sã prizów podnieść - pòdniesc EG, përznã ùniesc EG, ùdniesc RA – zob. podjąć pòdnieść, ~nosić v pòdniesc, pòdnôszac, dwignąc, dwigac, dukòwac, (wë)trico-wac pòdniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘podnieść’: Wół pòdniósł czitã ‘wół podniósł ogon’ [przen.: ‘gzi się’]. Czej jedna krowa ògón pòdniese, tej wszëtczé za nią. [Przysł. Ceyn] zob. podejmować; ~ protest założëc protest, ~ kògò na duchù zdzyrzëc kògòs, dodac kò-mùs dëcha, ~ hałas zrobic trzôsk, ~ do kwadratu kwadratowac, ~ sukniã przëuniesc sëkniã, kléd, ~ oczka na-brac, nabierac, nawléc, nawlôkac sydła, ~ do sześcianu kùbikòwac, ~ się pòdniesc sã, (pòd)dwignąc sã, wëtôr-gac sã, (o falí) juszëc sã, ~ się na pal-cach spiąc sã na palce pòdnieta ƒ pòdskôcënk, (pò)nëk, trô-pich m pòdniosłość ƒ widzałosc, wëszawnosc, sta-tecznota, ocznota ƒ pòdniosly ad widzałi, wëszawny, stateczny, oczny; ~ nastrój widzałi ustôw pòdniszczony ad nadniszczony, obnoszałi, kąsk zniszczony, zbrëkòwóny pòdniszczyć v nadniszczëc, znosëc pòdnosić zob. pòdnieść pòdnosëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘podnosić’: Docz òn nogã pòdnosy? Òn widzôł, jak pies nogã pòdnôszô. Rzeczë mù, niech jesz rôz pòdniese. pòdnaszac, -nôszóm, -ôł, -naszôj, sł., ‘podnosić często’: Nen chłop pòdnôszôł jedną rãką nôwikszé cãżarë. pòdnoszenie n pòdnôszanié, dwiganié, du-kòwanié, tricowanié n pòdnoszony ad obnoszałi, znoszałi (o ob-leczenim) pòdnośnikm dwiżnikm, duka, lôdaƒ pòdnośny ad dwiżny; sita ~śna dwiżnô mòc 473 podnóże n pòdnóżé, pòdstopié (Tr) ƒ {‘pòdnóżé’ in - zob. podest; ~ góry pòdgórk m (Lz); pòdnóżé (Tr: pòdstopié) górë; ew. w zn. pole u podnóża góry: pòdgóra (Sy), pòdgórné pòle; tegò pòdgórka / ti pòdgórë: Ta pòdgóra, chtërną tu widzysz, to je mòja. Sy] u ~ża zamku przepływa rzeka ù (a. kòle) pòdnóżégò || -żô (Tr: ù pòdstopiégò || pòdstopiô) zómkù przepłiwô rzéka podnóżek m pòdnóżk (Lz, Gò) m; ew. Tr: kómeczka ƒ {‘kómeczka’ arch = môłô łôwka} [Nodżi trzima na pòdnóżkù. Ra]; ~ w łodzi pòdnoga ƒ, pòdnóżk m podobać się widzec sã, rzad pòdobac sã, arch lok: lubkac [Mie sã to baro (dosc tëlé) widzy / nie widzy za baro / nijak. Kòmù bë sã widzało twòje przeklinanié? Gò Mie ù waju lubkô. Sy Mie sã to pòdobô. Ra To tak nié kòżdémù sã widzy / sã pòdobô. Gò]; nie ~ nie widzec sã; jemu się to nie ~bało jemù sã to nie widzało; fig: jemù to nie bëło pò nosu; jak się wam tu ~ba? jak sã wama tu widzy?; rób, jak ci się ~ba rób, jak ce sã widzy / jak chcesz; to mi się ~ba! to mie sã widzy!; komu by się to (coś takiego) mogło (s)~? Kòmù bë sã to (tak cos) mògło widzec? podobieństwo n pòdobiéństwò n, szlachòta, pòdoba f {‘pòdoba’ Sy: tylko w zwrocie: „na pòdobã” = „na pòdobienstwò”} [To miało pòdobã do pieniądzów. Dh, Ra]; nie widzę żadnego ~wa do niej nie widzã niżódnégò pòdobiéństwa / żódny szlachòtë do ni; ew. jô tu nie widzã, żebë to szlachòwało za nią; to (òn, òna) za nią nijak nie szlachùje [Jô tu nie widzã niżódnégò pòdobiéństwa. Jô w tobie nie widzã niżódny szlachòtë za twòjim tatkã. - Sy Miedzë nama ni ma nijaczégò pòdobieństwa. Ra]; na ~ na pòdobã / szlachòtã / pòdobieństwò / wzór / mòdło [To wëzdrzi na pòdobã mégò płôszcza. Sy Lëdze stwòrzony są na pòdobieństwò Bòżé. Ra]. Bóg stworzył człowieka na swój obraz i ~ Bóg stwòrził człowieka na swój òbrôz i (swòjã) pòdobã / szlachòtã / (swòje) pòdobieństwò / mòdło / (swój) wzór (Gò). Por. identyczność, tożsamość podobierać v pòdobierac, pòprzëbierac, rzad (pò)dobrac, (pò)przëbrac [Wszëtcë so jesz pòdobrelë, co chto chcôł ë co mógł. Pòprzëbierzëta so jesz, kùlkò le chceta. - Ra] podobijać v pòdobijac, dobic, rzad: pòdobic; ~ gwoździe / rannych pòdobijac / dobic / pòdobci gòzdze / renionëch [Pòtemù pòdobilë renionëch . Ra] podobizna ƒ pòdobizna f; w zn. fotografia: òdjimniãcé n, fòtografiô ƒ, òdjimk, òbrôzk m; ew. portret m podobnie adv pòdobnie, juwerno (lok || ji- || jawerno), wnetk || wnetka tak samò; ew. w pòdobny spòsób, na wzór / na pòdobã (czegòs), na ten sóm ôrt, spòsób [To sã stało pòdobnie, jak na wajim wieselu. Ra Òni gôdają pòdobnie jak më. Gò Z tobą je juwerno jak ze mną. To wëzdrzi na pòdobã mégò płôszcza. - Sy]; ~ jak pòdobnie / juwerno jak, (wnetka) tak samò jak podobno adv bòdôj, pòdobno, widzy sã, zdôwô sã, gôdô sã; rzad: nibë / że nibë, wierã / że wierã [Pòdobno stôri Prãczk ùmarł. Pòdobno të sã chcesz żenic. Pòdobno to je knéblôrz, co do wsë przëcygnął. Të że wierã na nas môsz pòdezdrzenié?- Sy Lëdze gôdają, że òn ju nibë nie żëje / ju béł ùmarłi. Gò] podobny ad pòdobny, wnet(ka) taczi sóm, wnet(ka) równy / jednaczi / jednakòwi; wnet bez różnicë; ew. szlachùjący za kògùm / czim; ew. w znacz pol wierutny: juwerny (|| jiwerny || jawerny), jistny (|| justny || jisti) [To je jawerny (juwerny / jistny) diôbéł. Sy]{etym: ‘juwerny / -no’ – SEK: òd arch: jisterny (= jistny) + jiwer (= kłopòt); Gò: z niem. ‘ungefähr’ (wëm: ùnifer)} [Czeszë mają wierã miec pòdobną gôdkã jak më, Kaszëbi. Zadrzënos (bùchôłk) je pòdobny do gùlôka ze zadzartim do górë ògónã. Szôlka (gladiza, pol gładzica) je pòdobnô do stôrnë (flądrë). – Sy Të môsz wnet taczé same bótë jak jô. Mómë wnetka równé jednakòwé bótë. - Gò]; być do kogoś ~m bëc do kògòs pòdobny(m), szlachòwac (|| lok szlachtac) za kògùm(s) / czim(s); ew. , wëzdrzec / wëzerac jak chtos, wdac sã w kògòs; w zn. podobnie się 474 zachowywać, postępować: bëc z kògùm padłi, miec wnet te same ruchë / maniérë itp.{‘szlachòwac’ in = jic wiôldżima krokama; - por. jic czëjims szlachã / szpùrã ‘szlach’ – zob. cios, ślad}[Òn je czësto pòdobny do swòjégò wùjë. Òna szlachùje za swòją mëmką. Òn wëzdrzi czësto jak jegò òjc - te same òczë, nen jistny chód. – Gò Wajô córëszka je pòdobnô do mòji białczi.]; oni są podobni do siebie jak dwie krople wòdy òni są do se pòdobny jak dwie krople wòdë; òni czësto za sobą szlachùją; òni szlachùją za sobą, jakbë jich z oka wëjął; to do niego ~ne to tak dëcht za nim wëzdrzi / szlachùje; czyż ~na? je to mòżno?; do czegoż to ~ne? za czim to wëzdrzi?; no, coś podobnego / takiego! në (në wiéta wa / në wejta le / lëdze), cos taczégò!; nic ~nego ale, dze tam?!;w całoscë nié, to je łeż, to nie je prôwda; to do niczego niepodobne to nie je do nicze pòdobné; to za niczim (ani za diôchłã) nie wëzdrzi; to je bùten szëkù. Por. analogiczny, jednakowy, odpowiedni podochocać v pòdòchòcywac (Lz Gk) podochocić v pòdpic / pòdchmielëc / pòdòchòcëc || -tnic so(bie); jednégò so gòlnąc / wzyc || wząc / czorchnąc {‘pòdòchòcëc’ Lz Gk; ‘pòdòchòtnic’ Fs – Lz [„Czasem – jak przë tuńcach – to do sprzéczczi łatwò, kłótni (...) a wódką pòdòchòtni”. Fs} podochocony ad pòdpity, pòdgòlony, pòdchmielony, pòdòchòcony (Gò) podochowywać się pòdochòw(iw)ac sã, dochòwac sã [Ti gbùrzë pòdochòwelë sã bëlnégò dobëtkù (bëdła). Ra] pododawać v pòdoda(wa)c [òn pòdodôwôł / pòdodôł; pòdodawôj / pòdodôj to!; Kòżdémù jesz pòdodôł pò dëtkù. Ra] pododdział m pòdoddzél m podoficer m pòdoficéra || pòdoficer m [tegò pòdoficérë | pòdoficera] podogadzać v pòdogòdzëc, dogòdzëc; rzad pòdogadzac [Të jima wszëtczim nie pòdogòdzysz (a. pòdogôdzôsz). Ra] podogonie n (część uprzęży: rzemyk podtrzymujący ogon konia) pòdogònica ƒ podojadać v pòdojesc, pòdojadac [òni nie pòdojedlë / pòdojôdelë ||-dalë; Nie pòdojedlë, le sã chùtkò wënëkelë. Ra] podojrzewać v pòdozdrzelewac, (pò)dozdrzelëc [òne pòdozdrzel(éw)ałë / dozdrzelałë; Wszeden brzôd ju pòdozdrzelôł. Ra] podokładać v pòdokładac, pòdołożëc [Pòdołożëlë (pòdokłôdelë || -dalë) pò môłim pieniążkù. Ra] podokupować v pòdokùpic, pòdokùpiac, pòdokùpiwac [Pòdokùpił wszëtczégò, czegò mù le felało. Ra] podolewać v pòdolôc, pòdolewac, pòprzëlewac, (pò)przëlôc [Do wszëtczich grôpów pòdola wòdë. Kòżdémù pòprzëlôł wina. -Ra] podołać v pòradzëc (so, sobie), dac (so / sobie z czim) radã; w zn. podołać i zdążyć: wëprzińc (z czim), lok: sfórtowac (cos), stëgòwac; przestarz: przińc z czim / z kògùm mët (niem.); ew. wëkònac cos, bëc w stanie / w sztandze (niem.) cos zrobic, swòjégò / swégò dokònac, nie pòddac sã, nie pòpùscëc; ew. czuć się na siłach: czëc sã na cos; wiedzec, że człowiek so dô z czims radã [„Jô z tima skrzëpkama przeskòczã (przez tã rzéczkã), ale të? - Jo tatkù, jô dóm radã”. Dzys jô ti piérzë nie sfórtëjã wëprac. To je ju përznã pòzdze, ale jô mëszlã, że jô jesz to sfórtëjã, Tobie sã wëdôwało, że të tegò ò gòdzënã nie zrobisz, a wejle, jak të to sfórtowôł. Nie pòdawôjta òd razu tëlé snopów, bò jô nie stëgùjã z wama. – Sy Òbôczimë pòd kùńc miesąca, jak të wëprzińdzesz (z dëtkama). Jô z wama (razã z wama) nie wëprzińdã (= nie zdążã i nie dóm radë). Wa tak dzywno (niejasno) gôdôta, że jô z wama nie przińdã mët (nie wëprzińdã / zdążã / ni mògã nadãżëc / wëprzińc ze zrozmienim). Wiész të co synkù, jô sã ju na to nie czëjã. Gò]. Por. osiągnąć coś, wskórać 475 podołek m klin, pòdółk lok(Sy) m{‘pòdółk’ in = pol. dolna część koszuli} [Sedzała i trzimała dzeckò na pòdółkù (na klinie). Sy]. Zob. łono podomyślać się pòdomëszlac sã, (pò)domëslec sã [òni sã pòdomiszlelë || -lalë / pòdomëslëlë; Òni sã wnet pòdomëslëlë, na jaczi to ôrt jidze. - Ra] podonosić v pòdonaszac, pòdoniesc [òn pòdonôszôł / pòdoniósł, òni pòdonôszelë || szalë / pòdonioslë || -nieslë; Pòdonieslë spadłé snopë do stodołë. Ra] podopieczny ad / m pòdopieczny ad / m podopijać v pòdopijac, pòdopic [òni pòdopi(je)lë || -jalë; Pòdopilë piwò a tedë wëszlë. Ra] podorabiać v pòdorabiac, (pò)dorobic [Òni so pòdorobilë ùszka do tëch wãbórków. Ra]; ~ się pòdorabiac sã, (pò)dorobic sã [Òni sã wnet pòdorobilë (pòdorôbielë || bialë) majątków za mòrzã. Ra] podoradzać v pòdoradzac || -dzëc, doradzëc [òn pòdorôdzôł / (pò)doradzył; Òna bë chca wszëtczim pòdoradzëc. Ra] podorastać v pòdorastac, (pò)dorosc [òni pòdorôstelë || -talë / (pò)doroslë; Sënowie pòdoroslë òjca. Ra] podorędzie: na podorędziu zob. dorędzie pòdorywać v szôlowac, pòdorëwac podorywać - pòdòrëwac || -iwac EG, szôlowac SY [‘szôlowac’ SY w 2 znacz. = spòkójno falowac – zob. falować], snôdkò òrac, òrac snôdką sczibã - EG. Np. Jesz rzãdë stoją, a gbùr ju szôlëje. SY podorywka - pòdòriwka (pòl.) SY, szôlówka SY [ ‘szôlówka’ SY w 2 znacz. = môłô fala / môłé wałë]. Np. Bez szôlówczi lëchò rosce. SY pòdorywka ƒ szôlówka f, pòdoriwk m, pòdoriwanié n podostawać v pòdostawac, (pò)dostac [òni pòdostôwelë || -walë / (pò)dostelë || -talë; Pòdostelë, co chto le chcôł. Ra]; ~ się pòdosta(wa)c sã, dostac sã; ew. wdostac sã, pòwdostawac sã [òni sã pò(w)dostôwelë || -walë / (pò)dostelë || -talë; Òni sã wszëtcë pòdostelë w mòje rãce. Ra Z mòji klasë le pôrã ùczniów sã wdostało do technikùm. Ra] podostępować v pòdostãpòwac, (pò)dostãpic [òni pòdostãpòwelë / (pò)dostąpilë; Nie pòdostąpita (nie dostąpita / pòdostãpùjeta) żóden królestwa niebiesczégò. Ra] podowiadywać się pòdowiadëwac sã || rzad pòdowiadowac sã, dowiedzec sã, doczëc sã [Jô sã jem pòdowiadowôł (-diwôł) ò rozmajitëch twòjich sprôwkach.Ra ] podowozić v pòdoważac (|| lok pòdowiôżac), (pò)dowiezc [Chłopi òkòlëczny pòdowiezlë mieszczanóm żëwnoscë. Ra] pòdówczas adv notej, nonej, wnenczas pòdpadać v pòdlégac, pòdpôdac; ~ karze pòdlégac sztrofie, karze, ~ pòd zmysiy wpôdac w czuwë; zob. pòdpaść podpalacz - pòdpôlajca (zab.) SY, pòdpôlôcz EG, pòdpôliwôcz EG, pòdskwara SY zapalnik Lz pòdpalacz m pòdpôliwôcz m podpalać v pòdpalac, pòdpôlëwac, pòdskwarz(ëw)ac, niecëc, rozniecac / zaniecac || zamiecac [Żlë chcesz chùtkò naskacëc òdżin, nie pòdpalôj tima zdrąbama. Ra] podpalić pòdpalëc, zrobic òdżin [Pòdpôl || pòdpalë te smiecë / to ògniskò / te papiorë w blace. Wstawi wòdã do harbatë i pòdpalë gaz.. Gò], ewent. 1. rozpalëc, rozniecëc, zaniecëc || zamiecëc, założëc, [Założëc òdżin w blace || plôce || place. Sy. Rozniécymë ògniskò / òdżin w piéckù. Jô Zaniécã òdżin, a të halôj wãgla. Gò ] 2. 476 wzniecić pożar pòdpalëc, pòdłożëc òdżin, pòdskwarzëc – Gò [To òn pòdpôlił / pòdłożił òdżin / pòdskwarził. Gò] podpalić v pòdpalëc, pòdskwarzëc, rozniecëc / zaniecëc || zamiecëc, naskacëc {‘pòdskawarzëc’ colemało: pòdpalëc kòmù bùdink / zabùdowania} [òn pòdpólił / pòdskwarził / rozniécył / zaniécył || zamiécył / naskacył; Żlë chcesz chùtkò naskacëc òdżin, nie pòdpalôj tima zdrąbama. Sóm swòjã włôsną chałëpã pòdpôlił a pòtemù ùcekł ze wsë. Ra] pòdpalenie n pòdpôlenié n, pòdpôlënk m pòdpałka ƒ pòdniécónka ƒ , rozmiecónka Sy [Wãdżel je dobri, ale bez rozmiecónczi piécka nie napôlisz. Sy] pòdparcie n pòdpiercé, pòdeprzenié n, pòdeprzënk m pòdparty ad pòdpiarti pòdpasać v 1. zarzeszëc pas 2. pòdpôsac, pòdtëczëwac; zob. pòdpaść pòdpaska ƒ pòdrzesznica ƒ; ~ na jądra, mòsznã pòdrzesznica jajc, miechùlka podpasze (wgłębienie pod pachą) - pòdpaszé SY, pòdpôcha SY. Np. Wëcygnął z pòdpachë lëst. SY pòdpasze n pòdpôszé n pòdpaść v 1. pòdpadnąc, pòdlegnąc 2. pòdpasc, pòdkôrmic, pòdtëczëc; zob. pòdpadać, pòdpasać podpatrywanie n pòdzéranié pòdpatrzenie n pòdezdrzenié n pòdpatrzyć, ~trywać v pòdezdrzec nurkã, pòdzerac, pòdezdrzëwac pòdezdrzec -ã, -ôł, sł., [Jô gò ju dôwno pòdezdrzôł, jak òn do naszich dzéwczãt zachòdzył. Ra] pòdglądać v pòdzerac, pòdstrzegac, pòdezdrzewac, nurkã zdrzec pòdzerac, -zéróm, -ôł, sł., ‘podglądać, podpatrywać’: Òni gò na kòżdim miescu pòdzérają pòdpełzać, ~nąć v pòdkraczë(wa)c, pòdczorgac sã, pòdtrekac sã pòdpiąć, ~pinać v pòdpiąc, pòdpinac pòdpic [-piąc], -depnã, -piął, -depni, sł., ‘podpiąć’: Të so mùszisz pòdpic szótkã ù kabôta ‘musisz sobie podpiąć połę u surduta’. pòdpić v pòdpic so(bie), gòlnąc so pòdpierać, pòdeprzeć v pòdpierac, -piéróm, -ôł, sł., ‘podpierać’: Òbajidwaji pòdpiérelë starëszkã pòpòd rãce. pòdpierac sã, -piéróm sã, -piérôł sã, sł., ‘podpierać się’: Jidącë pòdpiérô sã palëcą ‘idąc podpiera się laską’pòdpierac pòd(e)przéc; ~ ścianã nie bëc proszonô do tuńca, ostac sedzącë ◊ona płótno mierzi, sprzedôwô pòdpierścień m (pòd)piersnik m pòdpiãcie n upiãcé, pòdpiãcé n pòdpiłow(yw)ać v pòdżôgòwac, pòdżôgi- 477 wac pòdpinac zob. pòdpiąć pòdpinac, -óm, -ôł, sł., ‘podpinać’: Nie pòdpinôj wëżi rãkôwów. pòdpinka ƒ pòdpiãcé n, rzem haltra podpis - pòdpis SY, pòdpisk Lz pòdpis, -u, m., ‘podpis’: To béł jegò włôsnorãczny pòdpis. pòdpis m pòdpisënk, pòdpis m, pòdpisanié n; pòłożyć ~ pòdpisac sã pòdpisac, -szã, -sôł, -szë, sł., ‘podpisać’: Òn pòdpisôł swòje nôzwëstkò na nym akce. pòdpisac sã, -szã sã, -sôł sã, -szë sã, sł., ‘podpisać się’: Òn sã nawet pòdpisac nie ùmieje. pòdpisanie n pòdpisanié n pòdpisany ad pòdpisóny pòdpisujący m pòdpisywôcz m pòdpis (yw)ać v pòdpis(ow)ac podpisywać się krzyżykamí ◊ malowac smãtôrz pòdpisowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘podpisywać’: Nie pòdpisujta tegò, bò mdze z wama lëchò. pòdpisowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘podpisywać się’: Wszëtcë sã pòdpisowelë ë miã namôwielë, tej jem mùszôł téż pòdpisac pòdpiwek m cenczé piwò podpłacić - pòdpłacëc, przekùpic. - Przër. przekupstwo, łapówka podpłomyk z utartych surowych ziemniaków i garści mąki, pieczony bez tłuszczu w popiele, niekiedy na tzw. rënkach ogniska brëloch lok Sy [òd: brëła = pol. bryła?] pòdpłomyk m bąga f, brëloch, pączk m podpłuk(iw)ać v pòdpłó(kiw)ac. Zob. podmywać podpłynąć - pòdpłënąc EG, np. Pòdpłëni tu || pòdpłiń tu, do mie! Pòdpłińta || pòdpłënita tu, do mie! EG pòdpłënąc, -ã, -ął, sł., ‘podpłynąć’: Pòdpłënął w tim czôłnie pòd sóm brzég. podpływać - pòdpłëwac EG, np. òn pòdpłiwô, òne pòdpłiwają. Nie pòdpłëwôjta || pòdpłiwôjta tak bliskò! EG pòdpłëwac, -płiwóm, -ôł, -płëwôj, sł., ‘podpływać’: Le nie pòdpłëwôjta za blëzë ‘tylko nie podpływajcie za blisko’. podpora - pòdpiara SY, EG, pòdpòra Lz, zdr pòdpórka Lz pòdpòra || pòdpiara („stopa” / „noga”) mòstu, pòdpòra ƒ pòdpòra, pòdpiérka, pòdpiara, pòdima (kòl wòza) [Jô nie brëkùjã niżódny pòdpòrë. Ra] pòdpòrucznik m pòdpòrucznik, leutnant m pòdpòrządkòwać v pòdpòrządkòwac, usłësznic pòdpòrządkòwanie n pòdpòrządkòwanié, usłësznienié n podporządkowany - pòdpòrządkòwóny EG pòdpòwiadacz m pòdpòwiôdajk, pòdpòwiôdôcz m pòdpòwiadać, ~wiedzieć v pòdpòwiôdac, pòdpòwiedzec pòdpòwiadanie n pòdpòwiôdanié n 478 pòdpórka ƒ pòdpiérk(a)w (f) pòdpórka, -czi, ż., zdr. od pòdpòra, ‘podpórka’: Jeżlë nie dôsz pòdpórczi temù drzéwiãcu, wiater je łôtwie złómie. pòdprefekt m pòdprefekt m pòdprokùrator m pòdprokùratora m pòdprowadzac, -wôdzóm, -ôł, -wadzôj, sł., ‘podprowadzać’: Jô waju lëchò pòdprowôdzóm. pòdprowadzić v pòdprowadzëc [Pòdprowadzë mie dróbkã (përznã, kąsk). Ra] pòdpùłkòwník m pòdpółkòwnik m pòdpùszczka ƒ zakwaska ƒ pòdpùścić, ~szczać v pòdpùscëc, pòdpùszczac; w zn. podstępnie zachęcić kogoś do fantazjowania, konfabulacji: pòdełgac kògò [Le zrãczno prowadzë gôdkã, czej të gò pòdełżesz, tej òbôczisz, jak òn bądze stożił. – Sy[ pòdpychać v pòdpëchac, pòdcëskac pòdrabiacz m falszérz m podrabiać v 1. pòdrabiac, falszowac, robic / wëkònëwac pòdróbkã / falsyfikat / falszëwiznã [òn pòdrôbiô / falszëje / robi / wëkònëje || wëkònywô]; por. podrobić; 2. zob. drobić, rozdrab(n)iać pòdrabianie n pòdrobienié, falszowanié n podrabniać zob. drobić, rozdrab(n)iać podramię pòdremiã LZ pòdrapać v pòdrapac [Tak sã bilë, za łbë brelë, jaż sã pò pëskach pòdrapelë. Ra] pòdrapany ad pòdrapóny podrastać v pòdrastac; ew. ekspr, o zwierzętach: òdlażac ? [Ë te nômniészé dzecë znôjma (pòmału) pòdrôstają. Ra]. Por. podrosnąć, podrosły podrastanie n pòdrôstanié n pòdratować v wëpòmòc, pòdretac pòdrażni(a)ć v (roz)gòrzëc, pòdskacac, zadzewac, rozmierzëc pòdrażnic, -drôżniã, -ił, -drażni, sł., ‘podrażnić’. ( pòdrażnienie n rozgòrzenié, pòdskacenié, rozmierzenié n pòdrąbać v pòdrąbic pòdreperować v pòdreperowac, uprawic, zahalac sã, zhelpac sã; ~ się na zdro-wiu wëchwiérac sã, zahalac sã, przińc do zdrowiégò pòdreptać v pòstopkòwac, pòdrobòlëc, pòtipac pòdrãcze n opiercé n, léna, pòdrãczëna ƒ, oprzënk m pòdrãcznik m uczbòwnik, pòdrãcznik m [Locja - ksążka, wielotomòwi pòmòcniczi pòdrãcznik nawigacji zawiérający òpis mòrzów i brzegów całi Zemi, głãbòkòscë wòdów itp. Gò] podręczny pòdrãczny pòdręczny ad pòdrãczny, dorãczny [Òn chwôcył dorãczny nóż (nóż, co leżôł pòd rãką, na dorãdzym). Lz, Bù]; panna ~na pòmòcnica, wëpòmóżnica ƒ, słow-nik ~ pòdrãczny słowôrz podrękawek pòdrãkôwk LZ pòdrãkawek m rãkôwka f [akc. rã-], pòdrãkôwk, pòzarãkôwk m [Jak to miło mie rãkôwczi na sobie. Sy] podrobić v 1. pòdrobić, falszowac, zrobic / wëkònac pòdróbkã / falsyfikat / falszëwiznã; por. podrabiać; 2. rozdrob(n)ić, rozdrab(n)iać pòdrobiony ad pòdrobiony, lewi, falszëwi pòdroby pl drobné miãso, miałczëzna ƒ pòdroczyć się przecëwiac sã, czulkòwac 479 podrodzina f pòdrodzëzna f [akc –ro-] podrosły ad pòdrosłi; ekspr, zazw. o zwierzętach: òdlazłi, òpùlałi podrosnąć v pòdrosc [Pòdroscë jesz përznã, a wtedë (tedë) sã òżenimë. Ra]. Por. podrastać, podrosły podrost m pòdrost (Lz) m pòdrostek m bùzer m pòdrostk Gò zob. młodzieniec, wyrostek podrośnięty zob. podrosły pòdrozdział m pòddzél, pòdrozdzél m podrożeć v pòdrożec, zdrożec [Bùlwë pòdrożałë. Ra] pòdrożenie n pòdrożenié, zdrożenié n pòdrożyć v zdrożëc pòdróbki pl drobné miãso podróść zob. podrosnąć pòdrównikòwy ad kòlrównikòwi podróż - pòdróż SY, pòdroga (zab.) SY, réza EG, tura || tur SY. Np. Bëc w pòdrodze. Wrócëc z pòdrodżi. SY Ùdac sã / jachac w pòdróż. Wrócëc z pòdróżë. SY Jô móm jesz kawał turë przed sobą. SY Długô tura mãczi człowieka. SY. Wëbrôł sã w pòdróż. Ra pòdróż ƒ pòdróż, réza, tura, wanoga, pòdroga a. pòdarga, droga ƒ, tur m {‘tur’ / tura’ – zob. kurs};~ pòślubna wieselnô réza, ~ dla przyjemności dołożnô wa~ noga, ~ mòrzem mòrzkô réza, ~ nao-kòło świata pòdroga wkół zemi a. réza podróż - pòdróż SY, pòdroga (zab.) SY, réza EG, tura || tur SY. Np. Bëc w pòdrodze. Wrócëc z pòdrodżi. SY Ùdac sã / jachac w pòdróż. Wrócëc z pòdróżë. SY Jô móm jesz kawał turë przed sobą. SY Długô tura mãczi człowieka. SY. Mómë jesz przed sobą dłudżi tur. - Sy Pòjachelë w rézã. Ra gotować się do jazdy (podróży) szëkòwac sã / rëchtowac sã / gòtowac sã do drodżi / jazdë / w drogã; ew. wëbierac sã [òn sã wëbiérô] w drogã, jazdowic sã lok [Dokąd të sã jazdowisz? Sy]; przygotować się do ~ dy (podróży) przëszëkòwac sã / przërëchtowac sã / przëgòtowac sã do drodżi / jazdë / w drogã; ew. wëbrac sã w drogã, ùjazdowic sã lok [Nasz tatk sã ju ùjazdowił, a nënka sã jesz wiedno jajô. Terô sã dobrze ùjazdowita, pòjedzemë dodóm. - Sy]; osoba lubiąca jazdę (podróże) żart jażdżewsczi m, jażdżewskô f [Naja Jażdżewskô je ju tu. Sy] wkół swiata, ~ napòwietrzna lëftowô, wiodrowô droga, ~ okrãżna, okólna droga wkół, m tam i z pòwrotem réza donąd ë nazôt, być w ~y bëc w dro-dze, odbyć ~ zrobic rézã, pùścić się w ~ dac sã w drogã, pùscëc sã w długą, szczãśliwej ~y! szczeslëwi drodżi! podróżniczka ƒ pòdróżnica (Ra), podróżniczka (Gò), wanożnica, pasażérka, gądlôrka, rézëjącô ƒ podróżnik m 1. pòdróżnik, wanożnik, pasażéra || pasażer, gądlôrz, rézownik m[To nie je bële jaczi pòdróżnik. Òn biwôł w rozmajitëch daleczich krajach. - Ra]. ; zapalony ~ (osoba lubiąca podróżować) fig jażdżewsczi m / jażdżewskô f (por. nôzwëskò: Jażdżewsczi) [Naja jażdżewskô je ju tu. Naszim jażdżewsczim chcalo sã jezdzec pò swiece, a terôskã kòt mdze za nich robił. Sy]; 2. bot miedznik m {‘miedznik’ in = pol. zając} podróżny - ts. SY [To są pòdróżny lëdze. Ra] pòdróżny ad wanożny, wanogòwi, rézowi, rézowny; artykùły ~ne wanożny gwôł, walizka ~ na wanożny kùfer; ~ni pl wanożnicë, rézëjący, gądlarze|pa-sażérowie pl pòdróżomania ƒ wanożny trôpich; czło-wiek cierpiący na ~nię niedomarus m 480 podróżować - pòdróżowac EG, rézowac EG, jezdzec (np. pò cëzëch krajach / swiece), òbjeżdżac (cëzé krajem swiat) ewent turzëc Sy Tak jesmë rézowelë pò całëch Kaszëbach, òd wsë do wsë. Ra (w znacz. pędzić na koniu) [Dokądka të turzisz? Sy]; ~ pociągiem pòdróżowac cugã / banã / pòcągã; pòdróżować v wanożëc, rézowac, jezdzëc, gądlowac, turzëc, darganic; ~ pò świe-cie jezdzëc, rézowac, wanożëc pò swiece pòdróżowanie n wanożenié, rézowanié, je-zdzenié, gądlowanié, turzenié n pòdróżujący m wanożący, rézëjący, jeż-dżący, turzący m podrumienić (mięso na brązowo) ùbrunic Gò [Nôprzód trzeba miãso përznã z wiérzchù ùbrunic, a tej pòdlôc wòdë i szmórowac na môłim ògniu. Gò] pòdrumienić v przëbrunic pòdruzgòtać v pòtłuc w granôtë, zniszczëc, skazëc w trón pòdruzgòtanie n pòtłëczenié w granôtë, zniszczenié, skazenié w trón pòdrwi(wa)ć v (pò)wëszczerzac, (pò)zã-bòlëc, pòcygnąc, pòcëgac, rągac, pò-smiewac pòdryg m dërgòt, pòdskòczënk m; ostat-nie ~i slédné dërgòtë pòdrygiwać v pòdskakòwac, dërdac podrywacz - zajazgòt SY, pòdriwôcz EG; por zalotnik pòdrywacz m pòt zajazgòt m podrywać - pòdrëwac EG [jô pòdriwóm, òn pòdriwô]. Téż w znacz. p. dziewczęta - Òn pòdriwô dzéwczãta. EG pòdrëwac,-riwóm, -ôł, -rëwôj, sł., ’podrywać’: Cëché wòdë brzedżi pòdriwają. [Przysł. Ceyn]ew. zob. podmywać pòdrywać zob. pòderwać pòdrywka ƒ kłómka ƒ podrzeć pòdrzéc [òn to pòdzarł / zarô pòdrze], pòjachòtac SY, pòszargac, podrzeć (się) pòdrzéc (sã) EG, pòrwac (sã), pòszarpac (sã), pòszargac (sã) EG, pòłupic (sã) lok Sy, rozjachòtac sã Sy, wënicowac sã SY. [Pòłupil na nim liwk. Jadra sã nóm dzys pòłupiłë w krëpë (a. w drobny mak). Sy. Òn to zarô pòdrze / pòdzarł. Òni to pòdrzą / pòdzerlë. EG Jak to sã chùtkò wënicowało. SY]. - Przër. poszargać, podarty Żebë jem mógł, to bë jem pòdzarł tegò kòdrôcza na nômniészé kąsczi. pòwôrpac, -iã, -ôł, sł., ‘podrzeć, potargać’: Pòwôrpóny to znaczi pòdzarti ‘podarty’. (II) rozjachòtac, -cã, -tôł, sł., ‘rozedrzeć, podrzeć na strzępy’: Jô terô mùszã chòdzëc w tëch rozjachòtónëch skòrzniach. Ra / pòjachòtac Sy Jemù sã nie òpłacy nic nowégò kùpic, bò òn to tak a tak zarô pòjachòce. Sy] {‘rozjachòtac’ – por. ‘rozjachòtac sã’ = pol. a) rozbrykać sie, rozbawić się, rozhukać się; b) o morzu wzburzyć się} podrzeć v pòdrzéc, pòrwac, sczorchac; ~ do reszty dodrzéc, rozjachòtac, do-czorchac, ~ obùwie na kòstkach prze-kòstkòwac; ~ dużo ubrań, obuwia nadrzéc. Por. porwać podrzeć się pòdrzéc sã, pòrwac sã, pòszarpac (-gac?) sã, lok pòłupic; ew. w zn. poplątać, porozrywać: pòszamòtac, pòrozrëwac [Pòłupił na nim liwk Jadra nóm sã pòłupiłë w krëpë / w droby mak. Sy] pòdrzemać v pòdrzémac pòdrzeźniacz m pòdkôrbiajk, pòdkôrbiélc, pòdgadélc, pòdgadańc m pòdrzeźniać v pòdkôrbiac pòdrzeźnianie n pòdkòrbianié n, pòdkôrbaƒ pòdrzãdny ad 1. mało wôżny, drëgòmôlowi; to rzecz ~na to je rzecz, sprawa mniéj wôżnô 2. gr pòdléżny 481 pòdrzucać, ~cić v 1. pòdrzëcac, pòdrzëcëc, hockac, szturkòtac, pòdszmërgnąc; Të mie ni môsz pòdrzëcac jedzeniô jak psu. Pòdrzëcë ji te łachë. Ra ~ na kòlanach żubkac, hockac 2. krëjamno ostawi(a)c pòdrzucenie n krëjamné ostawienié (dzecka) pòdrzutek m nalôzk, nalezónk m; dom ~tków chëcz nalezónków pòdrzynać pòdrzënac, -rzinóm, -ôł, -rzënôj, sł., ‘podrzynać’: Nie pòdrzënôj mù gardła. zob. pòderznąć pòdsadzać, ~dzić v pòdsôdzac, pòdsadzëc, pòdstôwiac, pòdstawic, pòdkłôdac, pòdłożëc pòdsadzac, -sôdzóm, -ôł, -sadzôj, sł., ‘podsadzać’: Pón kôzôł sã pòdsadzac na kònia. pòdsadzëc, -ã, -ył, sł., ‘podsadzić’: Pòdsadzë mie, bracëszkù, bò sóm nie wëlézã na tã mërã ‘na tę szkapę’. pòdsądny m udóny m pòdsekretarz m pòdsekretôra m, zastãpòwnik sekretôrë pòdsercowy ad kòlsercowi; dołek ~ kòlsercowi dołuszk podsiać v pòdsôc [Mòżesz kléwrã dróbkã pòdsôc. Ra]; ~ nieco sztucznego nawozu pòdsôc përznã szitu / sztëcznégò nôwòzu pòdsienie n pòddaczk m podsiewać v pòdséwac, -óm, -ôł, sł., ‘’: Mechòwaté łączi trzeba pòdséwac bëlnyma trôwama. pòdsiębierny ad tech pòdsebiérny; ~ne kòło pòdsebiérné kòło pòdsiniały ad përznã zesënia łi, zmòdrzałi pòdsiwiały ad pòdsëwiałi pòdskakiwać zob. pòdskòczyć pòdskarbi m prowôdnik skarbù (przódë w Pòlscé) pòdsklepienie n pòdpòsowié n podskoczyć pòdskòczëc, pòdskòknąc [Jô ni mògã tak wësok pòdskòczëc. Z redoscë pòdskòkła. - Ra] pòdskòczyć, ~skakiwać v pòdskòczëc, pòdskòknąc, pòdskakòwac, sënąc, suwac, suwnąc, dërdac; ~ do kògò sënąc do kògòs, ~ w cenie dwignąc, pòdniesc, pòdskòknąc w prizu podskok v pòdskòk; ew. nôskòk m, pòdskòkniãcé n [W pòdskòkù nacygnął so żëłë. Ra Pò mòcnym nôskòkù òn béł ù górë na mùrze. słi Lz Tëpôcz (zajc) je tak pewny na swòje nodżi, że za kòżdim pòdskòkniãcym pòkazëje rzëc, jakbë chcôł pòwiedzec: Jô waju móm tu. Sy]; w ~kach w pòdskòkach [W pòdskòkach przëbiégł do nas. Gò]. Por. naskok 482 podskórny ts. Lz, Gò [Wòda pòdskórnô. Pòdskórny tłuszcz. Pòdskórné wszë. Gò] pòdskórny ad pòdskórowi, pòdskórny; zastrzyk ~ pòdskórowi wstrzik, wòda ~na gruńtnô wòda pòdskrobanie n wëdrapanié, wëradirowanié n pòdskrob(yw)ać v wëdrap(ow)ac, (wë)radirowac pòdskùbać v pòdskùbac pòdsłodzić v përznã omiodnic, ocëkrzëc pòdsłoneczny ad dosłuńcowi podsłuch m pòdsłëch m, pòdsłëch(iw)anié; ew. w zn. podsłyszenie: pòdczëcé n podsłuchany ad pòdsłëchòny; pòdczëti n {‘pòdczëti’ in = pol. zasłyszany, przypadkowo podsłuchany} podsłuchać v pòdsłëchac, pòdczëc [Òn wszëtkò pòdsłëchôł, co jesmë gôdała. Ra Òn pòdczuł / pòdsłëchôł / òna pòdczëła / pòdsłëcha(ła) taka rozmòwã, jak... Më to pòdczëlë. Ale czë to je prôwda? Gò] podsłuchiwacz m pòdsłëchiwôcz, wanora m podsłuchiwać - pòdsłëchiwac EG || -chòwac EG. Np. Òna pòdsłëchiwa pòd òknã, co òni gôdają. EG pòdsłuch(iw)ać v pòdsłëch(ow)ac, odsłë-ch(ow)ac, wanorzëc, pòdczëc pòdsłuch (iw)anie~ pòdsłëch(iw)anié, wa-norzenié n pòdsłëchë, -ów, l.mn., ‘podsłuchiwanie’: Wësłelë gò na pòdsłëchë. (II) [Derd] pòdsłupie n ustołp m, pòdstołpina f, noga stołpa podsłyszeć zob. podsłuchać podsłyszenie n pòdczëcé n pòdsmażyć v przëpiec, przësmërlëc, pòd-brunic pòdsolić v pòdsolëc, przësolëc pòdstacja ƒ pòdstacjô ƒ podstać się pòdstojec sã [Ta wòda mùszi sã përznã pòdstojec. Ra] pòdstarzały ad zestarzałi, pòdstarzałi, w latach . pòdstawa ƒ pòdstawa, zdr pòdstôwka f, fùńdament m; ew. stopa f, Tr: leżniô f, (pò)spòdlé n [To je nômòcniészô pòdstawa. Ra Na jaczi pòdstawie të gò pòsądzył ò to? Sy]; ~ kòtła pòdstawa kòcła, ~ lampy stopa, noga lãpë, ~ łożyska leżniô leżëska, ~ pieca pòdpiecé n, bez ~wy bezdokôzny, bez oprzeni, na ~wie na fùńdamence, na (pò)spòdlim, służyć za ~wã bëc bróny za spòdlé, pòdstawã, pòdkłôdk pòdstawek zob. podstawka pòdstawi(a)ć v pòdstôwiac, pòdstawic; ~ fałszywych świadków pòd(ôw)ac fal-szëwëch swiôdków pòdstawiac, -stôwióm, -ôł, -stawiôj, sł., ‘podstawiać’: Nie pòdstawiôj nodżi blëznémù twòjémù. pòdstawic, -ã, -ił, sł., ‘podstawić’: Pòdstawi mù nogã, czej mdze tãdë przechòdzył. pòdstawienie n pòdstawienié n pòdstawiony ad pòdstawiony, pòdkładłi podstawka (talerzyk) - pòdstôwk RA, spódny talérzëk EG pòdstôwk, -a, m., ‘podstawka, talerzyk pod szklankę itp.’ (II) 483 pòdstawka ƒ pòdstôwk, pòdkłôdk m, nóż-ka ƒ; ~ pod szklanki spódnô taska, ~ pòd fiiiżankã pòdstôwk m; ~ pod struny kontrabasu / skrzypiec kònik, kóń m Ra podstawowy - pòdstawòwi EG, główny EG, fùndamentalny EG || fùńdamentny || -ntowi Tr, pòdstawòtny neol La, Tr, spòdleczny neol Tr (spòdlé neol Tr = spódk, tło), ewent. nôwôżniészi, pierszi, nôpierszi; por. zasadniczy pòdstawòwy ad dërżeniowi, spòdlowi, fùń-damentny, srãbny; pòjãcia ~we dërże~ niowi pòchwôt, prawidło ~we fùńda-mentny ustôw, srãbnô dba pòdstąpić, ~stãpòwać v pòdstąpic, pòd-stãpòwac, przëstąpic, przëstãpòwac, pòdéńc, pòdchôdac, pòdchòdzëc pòdstãpic, -stąpiã, -ił, -stãpi, sł., ‘podstąpić’: Ni mòżna bëło pòdstãpic pòd same chëcze. podstęp (= fortel), - pòdstãp SY zdr. pòdstãpk EG [np. Wrodżé pòdstãpczi. MÒ], pòdchwôt (barżi w znacz.: ‘pòdchwôtlëwé pitanié’) SY, ewent sydła; por. zasadzka. Np. tegò pòdstãpù. Złapelë gò pòdstãpã. SY Pòdstãpã wëszôlił òde mie pieniãdze. SY pòdstęp m pòdstãp, -ù, m., ‘podstęp’: Jô jem chitrzészi, niżlë wszëtczé wasze pòdstãpë. 1. pòdstąpienié n, pòdéńda ƒ 2. chëba, omana, przekrãcznota ƒ; ~ wòjenny wòjnowô chitrosc podstępem zab(ie)rać: wëmanic / wëmaniac – zob. wyłudzać podstępnie - pòdstãpnie, przysł., ‘podstępnie’: Òn mie to dëcht pòdstãpnie wëdzarł ‘wydarł’. pòdstãpno EG, chitrze, pòdchwatlëwie SY (= ò łapanim za słówka)pòdstãpnie adv chitro, przekrãczno, chëb-no, wãdoszewò pòdstãpnosc, -ë, ż., ‘podstępność’: Òni bëlë znóny ze swòji pòdstãpnoscë. podstępny pòdstãpny, przym., ‘podstępny’: pòdstãpnym spòsobã. - pòdstãpny EG, pòdchwatlëwi SY (= łapiący za słówka), przebiegłi SY, wãdoszewi (zab.) SY (np. Wãdoszewi jak pies.), chitri (mężczyzna p. - pòdstrôwala SY). Przër. podstępny ad chitri, przekrãczny, chëbny, arch wãdoszewi; ~ człowiek pòdstrôwala, przekrãcznik, przekrãtnik m pòdstãpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘podstępować’: Wa tak chitrze pòdstãpùjeta. podstrajać (się) - pòdstrajac (sã) || pòdstrojiwac (sã) EG. Np. Mùzykańcë || mùzycë pòdstrôjają || pòdstrojiwają swòje statczi / instrumentë, zarô sã zacznie mùzyka. Jô sã nie mdã pòdstrôjôł || pòdstrojiwôł do waju, le wa mùszita sã dostrojic do mie. EG podstroić (się) - pòdstrojic || -jec (sã) EG. Np. Mùszã mòjã gitarã përznã pòdstrojic, bò cos tu falszëje. EG Wez sã kąskã pòdstrój || pòdstroji do mie. EG podstrojony - pòdstrojony EG. Np. Jô móm mòjã gitarã / mòje skrzëpice pòdstrojoné. EG Te skrzëpice są ju z grëbsza pòdstrojoné, le mùszã jesz je lepi dostrojic. EG podstrzesze pòdstrzeszëna Lz pòdszurk, -a, m., ‘podstrzesze; dach wysunięty z przodu domu i tworzący rodzaj ganku; szopa na wozy i inne narzędzia gospodarskie’. [Ceyn] pòdstrzyc, ~strzygać v pòdstrzic, pòdstrzëg(ow)ac podstrzyżyny - òb. postrzyżyny pòdstudzić v odstëdzëc pòdsumòwanie n pòdrechòwaníé, zrechò- 484 wanié, zesëmòwanié n pòdsumòw(yw)aé v pòdrechò(wë)wac, zesëmò(wë)wac, zrechò(wë)wac ] posunąć v pòdsënąc [òn pòdsënął / pòdsënie; rozk: pòdsëni || sëń! Òjc ë sostra pòdsënãlë mù kùmkã z trëcëzną. Ra]; ~ komuś coś pod nos pòdsënąc / pòdetknąc kòmùs cos pòd nos podsuwać v pòdsëwac [òn pòdsuwô; òni pòdsuwając/cpòdsuwelë || -walë; rozk: pòdsëwôj(ta)!; ~ komuś coś pod nos pòdsëwac / pòdtëkac kòmùs cos pòd nos; ~ komuś złe myśli pòdsëwac kòmùs złé / lëchë mëslë [Nie pòdsëwôj mie taczich mësli. Ra] pòdsuszyć v pòdsëszëc, obsëszëc podsycać v 1. podsycać ogień pòdskacac, czisec; 2. przen zob. podjudzać podsycić v ~ ogień (dołożyć opału do ognia) pòdskacëc [Pòdskacë përznã pòd grôp, mdze sã lepi warzëc. Ra] pòdsychać zob. pòdeschnąć pòdsëchac, -sychóm, -ôł, -sëchôj, sł., ‘podsychać’: Niwë ju pòdsychają. pòdsyłać zob. pòdesłać pòdsypać v pòdsëpac, -iã, -ôł, sł., ‘podsypać’: Nie pòdsëpùjta wicy piôskù, le glënã. pòdsypka ƒ pòdsëpk, pòdsëpùnkm podsypywać v pòdsëpiwac || -pòwac; ew. pòdsewac, sôc w spódk [Przë pòdsëpòwaniu (pòdsëpiwaniu|| -nim) groblë natrafilë na grobòwiszcze. Ra] pòdszarzany ad obnoszałi, obszarzałi pòdszczuwacz zob. intrygant pòdszczu(wa)ć zob. intrygować 2 podszczuwanie zob. intryga podszepnąć, ~t(yw)ać v pòdszeptnąc, pòdszept(ow)ac pòdszept m pòdszept m pòdszewka ƒ fùter, pòdsziwk m, kòszulka ƒ pòdszewka [Z czerzwioną pòdszewką, czëlë fùdrã. Ce; ~ u rãkawiczki nôwiąz m podszycie n pòdsziwk m, pòdszëcé n, fù~ ter m;~ leśne pòdscelé n, lok: kòzlëna, rzad pierzónka f [akc. kòz-, pie-] {‘pòdscelé’ w 2 zn = pòdscelka, słoma scelonô chòwie, pol. podściółka; ‘kòzlëna’ w 2 zn = witczi, pol. wiklina - zob.} [Më bë sobie legle na to pòdscelé, le bë nas mrówczi òblazłë. Las mùszi miec kòzlënã. Mech, krze, grzëbë, listowié (lëstowié), wrzos to je wszëstkò kòzlëna. Ni mógł jem przelezc przez tã pierzónkã. - Sy]; brzid m, gajewizna, kòzlëna, pierzónka f, pòdscelé n, ~ bùkòwe chwarzno m pòdszyć v pòdszëc, wëfùtrowac; ~ się pòd co zadac so(bie) orądz, ~ się pòd kògò pòdac, miec sã za kògòs podszyty - pòdszëti SY, np. Kabôt pòdszëti lësyma skórkama. Dzys je zëmno, dôjta le mie mòjã stôrą wiérzchnicã barónkama pòdszëtą. SY Płôszcz „wiatrã pòdszëti”, tj. dzurawi, cenczi. EG 485 pòdszyty ad pòdszëti, fùtrowóny [Dzys je zëmno, dôjta le mie mòjã stôrą wiérzchnicã, barónkama pòdszëtą. Sy] ; wiatrem ~ cenczi, zëmny, wiatrowati (ruchno), lisem ~ chitri, lësowati, lës m, tchórzem ~ strachélc m, strachlëwi, wëlãkłi podszywać v pòdszëwac [-wóm, -ôł, -szëwôj] podszywca” (hochsztapler, ten, kto się podaje fałszywie za kogo, podszywa się pod cudze zasługi, nazwisko) - pòdsziwca SY (słowò „podszywca” nie je ùżiwóné w jãzëkù pòlsczim). Np. Nic nie szkòdzy, że tegò pòdsziwcã wsadzëlë. Rôz ten pòdsziwca pòdôwôł sã, że òn wszëtczich ministrów znaje, drëdżi rôz, że òn sã z królową Anglii razã kąpôł. SY podścielać, ~lić v pòdscelë(wa)c, ew. nascelëc swiéżi słomë / sztrëji pòdscelac, -scélóm, -ôł, sł., ‘podścielać’: Òna mù pòdscéla nômikszé pierzënë. pòdscelëc, -ã, -ił, sł., ‘podścielić, podesłać’: Pòdscelił jima le słomë do legnieniô. podściółka ƒ pòdscelé n, (pòd)scelëna, sztrëja, rzad gniôzdowina ƒ; ew. barłóg m, słoma / lëstë do (pòd)sceleniô [Zaniesë le swini swiéżi gniôzdowinë, a stôrą wërzucë. Sy]; nadający się na ~kę scelny - zob. podściółkowy; ~ leśna pòdscelé n (pòdscelé lasa / w lese / lasowé a. lesné) podściółkowy ad (pòd)scelny, (pòd)scelënòwi, do (pòd)sceleniô / pòdsceliwaniô [To le je scelnô słoma, na seczkã òna sã nie nadaje. Sy] pòdśmietanie n kwasné mlékò pòdśpiewywać v pòdspiéwòwac pòdśrubòwać v pòdszruwòwac, pòdkrącëc podświadomie pòdswiadomie pòdświadomòść ƒ pòdswiąda podświadomość pòdswiadomòsc podświadomy pòdswiadomi, ewent. pòdskórny, nieùmëslny, niezamierzony podświetlać - pòdswietliwac. Np. Jô pòdswietliwóm ten òbrôzk òd spódkù. EG podświetlanie - pòdswietliwanié EG, pòdswiécanié EG podświetlić - pòdswietlëc EG, ewent. pòdswiecëc EG. Np. Pòdswietlë to òd spódkù. EG pòdtaczać zob. pòdtoczyć pòdtatrzański ad pòdtatrowi pòdtatusiały ad tatkòwati, pòdstarzałi pòdtoczyć, ~taczać v 1. pòdtoczë(wa)c 2. pòdepchnąc, pòdkùlnąc, pòdpëchac, pòdkùl(ëw)ac pòdtorze n pòdsëp m podtrzymujący - pòdtrzëmùjący EG pòdtrzym(yw)ać v pòdtrzëm(ow)ac, przëtrzëm(ow)ac, utrzëm(ow)ac; ~ na duchù dodac ducha, dzyrzkòscë, ~ kògò przëtrzëmac kògòs 486 pòdtuczyć v pòdsëcëc, pòdtëczëc pòducha ƒ wiôldżi zôgłówk, pòdëszëskò n pòdùczac, -óm, -ôł, sł., ‘poduczać’: Jakùż të gò mòżesz pòdùczac stolarstwa, czej sã na tim sóm nie znajesz. pòdùczac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘poduczać się’: Òn sã ù naju pòdùcził gòspòdarstwa. pòduczyć v pòduczëc pòdùczëc, -ã, -ił, sł., ‘poduczyć’: Òjc gò pòdùcził swòjégò rzemiãsła. pòdùczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poduczyć się’: Jô sã ù niegò pòdùcził përznã kòwalstwa. pòdumać v pòdëdac, pòmëslëc pòdupadać v biédniec, przëchôdac do biédë; ~ na siłach słabnąc, môłknąc, ~ na zdrowiu chòrzec, chwiérac podupadły na duchu - pòdùpadłi na dëchù, załómóny, wëpłoszony, przëgnãbiony, „baf”, np. Terô më jesmë baf / czësto baf. pòdupadły ad zbiédniałi; ~ na duchù przëgrãdzony na dëchù, zajiscony, ~ na zdrowiu schòrzałi pòduszczać zob. intrygować 2 pòduszeczka ƒ zôgłówk, pòdgłówk m, môłô pòdëszka; pòdëszeczka, -czi, ż., zdr. od pòdëszka, poduszeczka’. (II) ~ do szpilek jiglëca ƒ, pãczk, pinôlk m poduszka - pòdëszka EG, zôgłówk, pòdgłówk (môl.), pòdgłów (môl.) SY, wezgłóék arch Sy, zdr. pòdëszeczka, zôgłowùszk pòduszka ƒ pòdëszka ƒ, zôgłówk, pòdgłów m; ~ na siedzeniu pòdsôdka ƒ pòdwajać, ~wòić v pòdwòjëwac, (z)dë-beltnic, zdwòjic pòdwajanie n pòdwòjiwanié, dëbeltnienié n pòdwale n pòdwôł m pòdwalina ƒ zwela ƒ, fùńdament, lodżer m pòdwatować v (pòd)watowac podważać – pòdważac (inacz. = pòdnaszac z jedny stronë, dugòwac; w 2 znacz. = pòdwòzëc), dugòwac; ~ czyjeś twierdzenie pòdważac [òn pòdwôżô; wa pòdwôżôta; nie pòdważôj!] pòdważać, ~żyć v pòdwôżac, pòdwôżëc, dwi(e)gac, pòddwignąc podważyć pòdważëc (= pòdniesc z jedny stronë, pòddugòwac) [Pòdważë to përznã, a jô pòdłożã pòwrózk.Czejbë të to pòdwôżił / pòdwôżëła, tej jô bë...]; ~ czyjeś twierdzenie pòdważëc [òn pòdwôżił; wa pòdwôżëła; Tegò të nie pòdwôżisz / nie ùdô cë sã pòdważëc.] pòdwiać zob. pòdwiewać podwiązka (przepaska pasek, tasiemka, gumowa taśmia podtrzymująca pończochę / skarpetę) - pòdwiązka SY, Lz, strónka RA, SY, sztrép, wiel. l.: sztrépë (niem.) EG pòdwiązka ƒ pòdrzeszk m, pòdwiązka, strónkaƒ ]Na robòcy dzéń białka nosëła przódë tidrë (pòwrózczi), a w niedzelã pòdwiązczi. Białczi mògłë przódë nosëc tidrë zamiast pòdwiązków, bò miałë dłudżé sëknie. - Sy]; order ~zki order pòdwiązczi pòdwią(zy)wać v pòdwiãz(ow)ac, pòdrzesz(ëw)ac, pòdrzeszëc Të to za mòcno pòdrzeszôsz. Jemù trzeba jãzëk pòdrzeszëc, żebë mù na kamienie z gãbë nie wëpôdł. [Powiedz.] (II)Ra 487 pòdwieczorek m pòdwieczórk, pòpôłnik m pòdwieczórk, -ù, m., ‘podwieczorek’: Na pòdwieczórk kôza jima pani wëniesc chléb z twôrogã. pòdwiesić, ~szać v pòdwiesëc, pòdwiesz(ëw)ac pòdwiew m pòddmienié, pòdwienié n, pòddmùch m pòdwi(ew)ać v pòdwiôc, pòddëmac, pòdwiéwac, pòddmùchiwac pòdwieźć zob. pòdwòzić pòdwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘podwieźć’: Pòdwiózł nas do wsë. Pòdwiezëta nas dróbkã! pòdwiãdły ad pòdwiãdłi, obwiãdłi, nadwiãdłi, nadwiãdniałi pòdwijać, ~winąć v pòdwi(e)jac, pòdwinąc podwindować - pòdwindowac EG, pòdcygnąc cos w górã windą / kòłowrotã / krãcëchã / krãcëszkã EG podwindowany - pòdwindowóny EG, pòdcygniony / pòdniosłi w górã EG. W przenos. znacz.: w sztëczny spòsób pòdniosłi w górã, zawëżony, pòdcygniony EG. Np. Òni mają te przewidiwóné wëniczi wëbòrów „pòdwindowóné”, bò chcą, żebë jich partiô wëgra. EG podwładny – pòdwładny Ra, Ce [Królowie prëscy (prësczi) bët materialny swòjëch pòdwładnëch pòdnieslë. Ce] pòdwładny, przym., ‘podwładny’: Lëdze pòdwładny mùszelë bëc pòsłëszny swòjémù panu. (II) pòdwładny ad, m pòdrzãdny pòdwòda ƒ fùrmónka ƒ pòdwòda, -ë, ż., ‘podwoda’: Szôłtësowie mùszelë jima dawac pòdwòdë. podwodny pòdwòdny LZ pòdwòdny ad pòdwòdny; bùdowa ~na pòdwòdnô bùdowniô pòdwòdny, przym., ‘podwodny’: pòdwòdnô krajina. Jesz długò czëlë ten trzôsk pòdwòdny. pòdwòić pòdwòjic, rzad: zdwòjic, przëdwòjic [Tak të so tã robòtã pòdwòjisz. W tim rokù jemù chòwa sã pòdwòjiła. Swëmi nëkami pani nóm wszëtkã robòtã pòdwôjô. W zymkù wòda w strużce sã pòdwôjô. Taczim spòsobã jegò majątk sã chùtkò zdwòji. Karczmôrz swòje prizë bezmała zdwòjił. Nômili òn bë co rokù przëdwòjił swòjã chòwã. – Lz] zob. pòdwajać pòdwòje pl dwiérze, lok pòdwòje pl (Sy w zn. pol. futryna) pòdwòjenie n zdwòjenié, zdëbeltnienié n pòdwòzić, ~wieźć v pòdwôżac, pòdwiezc pòdważac, -wôżóm, -ôł, -ważôj, sł., ‘podwozić często’: Nasz parobk pòdwôżô jã do miasta. pòdwòzëc, -żã, -zył, -zë, sł., ‘podwozić’: Òn jich gwësno pòdwòzy na plebaniją. pòdwòzie n spódk wòza 488 pòdwójnie adv dëbelt(no), pòdwójno pòdwójnie, przysł., ‘podwójnie’: Të to jes pòdwójnie zrobił bez nômniészi pòtrzebë. Zełgôł pòdwójnie. ●òn wszëtkò pòdwójnie widzy. pòdwójność ƒ dëbeltnota, pòdwójnica, dwójnota ƒ podwójny - ts. EG, dëbëltowi || dëbëltné (niem.) EG pòdwójny, przym., ‘podwójny’: Twòja wina je pòdwójnô, temù téż mdzesz dwa razë kôróny. Pòdwójné rechùnczi. pòdwójny ad dëbeltny, pòdwójny podwórko zob. podwórze pòdwórkò, -a, n., zdr. od pòdwòrzé, ‘podwórko’: Dzecë ùczą sã z elemeńtôrza na pòdwórkù. podwórze n òbòra f, pòdwòrzé, bùtno n, zdr pòdwórk m, môłô òbòra [Dzecë sã bawiłë na òbòrze. Wjachôł autołã na òbòrã i szedł do chëczë. Gò D obëtk rëczi na òbòrze. Ra Białka pòstawiła mlékò na òdżin, wëszła na pòdwórk i rzekła... Sy (mlékò Sy III 86), Drobiôzg na pòdwórkù je ùcechą gbùrczi. Bù] pòdwòrzé, -ô, n., ‘podwórze’: Wszeden gnój wëwiezlë z pòdwòrzô. Òni tak dobrze tuńcowelë na pòdwòrzim jak państwò w pałacu. pòdwórzec m zómkòwé pòdwòrzé podwórzowy - pòdwòrzowi SY, bùtnowi Sy. [Ti brzëdôlë òtrëlë mie pòdwòrzowégò psa. Sy] Podwórzowi pies – pòdwórzowi pies, bùtnik. Sy [Bùtnikù do bùdë. Nama chtos bùtnika òtruł. Sy] pòdwòrzowi, przym., ‘podwórzowy’: pòdwòrzowé smiecë. pòdwórzowy ad obòrny, obòrowi, pòdwórzny, pòdwòrzowi, bùtnowi; stróż ~ pòdwòrznik m, pies ~ bùtnowi pies podwykonawca m (firma wykonująca część robót zleconych przez głównego wykonawcę) pòdwëkònôwca m, pòdfirma f (Łojewsczi z Lezna) podwyżka pòdwëżka Lz pòdwyżka ƒ pòdniesenié n,pòdnosz(ën)k, pòdwëższënk m pòdwyższać, ~szyć v pòdnôszac, pòdniesc, dwigac, dwignąc, pòdwëższac, pòdwëższëc pòdwyższenie n pòdniesenié, dwignienié, pòdwëższenié n pòdwyższony ad pòdniosłi pòdyktować v pòdiktowac pòdymne n kòminowi pòdatk ◊ pòdatk od proga pòdzelować v pòdzôlowac, pòdbic bótë pòdzelowanie n pòdzôlowanié, pòdbicé n pòdziać zob. pòdziewać pòdzôc, -dzejã, -dzôł, sł., ‘podziać, stracić, zgubić’: Dze të to pòdza? ‘gdzieś ty to podziała?’ pòdzôc sã, -dzejã sã, -dzôł sã, sł., ‘podziać się, zgubić się’: Dze sã të jes pòdzôł? ‘gdzie ty się podziałeś?’ 489 podziać się - pòdzôc sã EG, SY. Np. Ti wëgnańcowie ni mielë gdze sã pòdzôc. Chto wié, dze më sã terô pòdzejemë, czej nama kôżą sã wëniesc. Dze sã pòdzôł ten mój szorëm? Òn wëszedł i nie wiadomò dze sã pòdzôł. EG. - Przër. podziewać się podział m pòdzél || Ra pòdzôł m, pòdzelenié n, ew. różnica f, zróżnicowanié n [To je niesprawiedlëwi pòdzél. Sy W tim czasu dokònôł sã akt pòdzélu. Lz Nen pòdzôł to sprawił, że sostra zdrzi na miã terô nienawistnym òkã. Ra ] podział m dzelnosc, dzelnota f, pò-dzél(ënk) m, pòdzelenié n; ~ gruntów dzelnota gruńtów, ~ pracy pòdzelenié robòtë pòdziałać v pòdzejac podziałka ƒ dzelëna, skala ƒ; w zn. działka, przedział między dwiema kreskami skali: dzélënka f [akc. dzé-] pòdziałowy ad dzeleniowi, parcësti pòdzielać, ~lić v pòdzelë(wa)c, dze-lëc, (pò)kawałkòwac, (roz)partérowac; ~lam jegò zdanie jem ti sami dbë, móm to samò zdanié, zdania były ~lone dbë, zdania sã jinaczëłë pòdzelëc, -ã, -ił, sł., ‘podzielić’: Pòdzelëlë całi majątk na równé partë. pòdzelëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘podzielić się’: Wa môta sã pòdzelëc sprawiedlëwie. Jô bë sã z tobą wszëtczim pòdzelił. pòdzielenie n pòdzelenié, rozpartérowa-nié, pòkawałkòwanié n podzielić się pòdzelëc sã [Òn bë sã jedną jagòdą pòdzelił (ò szczërim). Sy] pòdzielna ƒ dëwidenda f, part m pòdzielność ƒ dzelëzna ƒ pòdzielny ad dzelny, dzelowny, parcësti pòdzemné jezoro; pòdzemné bògactwa pòdziemie n 1. pòdzemié n, sklep m 2. krëjamizna f, pòdzemny swiat pòdziemny ad 1. pòdzemny 2. krëjamny, procëmprawny pòdziesiątkòwać v dzesątkòwac pòdzewac, -dzéwóm, -ôł, sł., ‘podziewać, gubić’: Dze të pòdzéwôsz pieniądze? podziewać się - pòdzewac sã EG. Np. Chto wié, dze sã nasz Jank terô sã pòdzéwô, tëlé czasu gò ni ma. EG. - Przër. spòdzewac sã pòdzewac sã, -dzéwóm sã, -ôł sã, sł., ‘podziewać się, gubić się’. pòdzi(ew)ac v pòdzôc, pòdzewac; gdzie on się pòdział? gdze on sã pòdzôł?, gdze on ostôł?, nie mam się gdzie ~ ni móm sã gdze pòdzôc pòdzięka ƒ dzëka a. dzãka ƒ pòdziękòwać v pòdzëkòwac [Pòdzãkùj le nôprzód mëmce za cëc i za to, że ce ùcérała rzëc. Sy] podziękowanie - pòdzãkòwanié SY, pòdzãka SY pòdziękòwanie n pòdzëkòwanié n; przyjąć z ~m przëjic z dzëką pòdziobać v pòdzëbac, pòdëpac Kùrk jesz dróbkã pòdzëbôł ë zdechł. podziobany ad pòdzobóny [Òna je pòdzobónô na gãbie [‘ospowata’]. Ra] podziubać zob. podziobać pòdziurawić v pòdzurzëc, pòrobic durë pòdziurawiony ad dzurowati, pòdzurzony podziw - pòdzyw RA, EG (np. tegò pòdzëwù), zadzëwòwanié TR (= pòl. ‘zdumienie’) pòdzyw, -ëwù, m., ‘podziw’: Na pòdzyw swiatu! ‘na podziw świata’. (II) [CeynSb] . Aż oniemieć z podziwu - jaż òniemiec z pòdzëwù / w zadzëwòwanim / z zadzëwòwaniô EG. Wprawić kogo w podziw / zachwyt - wprawic „wszëtczich” w pòdzyw / w zadzëwòwanié; zrobic wiôldżé wrażenié na lëdzach - zòb. zachwycić 490 się. Podziwu godny - wôrt pòdzywianiô, ewent. chwalebny, nadzwëczajny EG, cëdny JA podziw m zdzëwòwanié n, pòdzyw m; ew. wiôldżé wrażenié; na ~ na dzëwò-wanié, nad ~ nad zwëk, apartno, nie móc wyjść z ~u ni mògąc sã nadzëwò-wac, wprawić w ~ dostac w zdzëwòwa~ nié, zrobic wiôldżé wrażenié na lëdzach, wprawic „wszëtczich” w pòdzyw / w zadzëwòwanié okrzyk pòdziwù: alana! podziwiać v pòdzëwiac (|| lok pòdzywiac), dzëwòwac sã, cëdowac sã [To bë sã mógł cëdowac i cëdowac. Sy Jô cebie / jegò pòdzywióm. Òni przëszlë pòdzëwiac twój nowi nôbëtk. Dzys òstôwô nóm le pòdzëwiac lëteracką fantazjã Derdowsczégò. - Gò Z całi Pòlsczi przëjéżdżają lëdze, żebë pòdzywiac, jakô ù nas na Kaszëbach je piãknô prziroda. Sy Pòdzywiô mòcnosc i wësokòsc wiéż i mùrów. Lh, Lz] pòdzwrotnikòwy ad tropikòwi, tropikalny, gòrący pòdźwigać v dwi(e)gac pòdźwignąć (się) dwignąc, pòddwignąc, pòdniesc (sã) pòdźwigniãcie n (pòd)dwignienié, pòdnie-senié n pòdżebrze n an duczk m podżegacz zob. intrygant, podjudzacz, prowokator, podżegać v 1. podsycać ogień: pòdskacac, ew. w zn. ruszać pogrzebaczem: pòdżeglëwac, frëszowac; 2. podżegać waśnie - zob. buntować, intrygować, podjudzać podżeganie n 1. pòdskôcanié (ògnia); ew. w zn. ruszanie pogrzebaczem: pòdżegliwanié, frëszowanié; 2. zob. buntowanie, intryga, podjudzanie pòdżyły ad stôrawi, pòdstarzałi pòemat m pòéma m pòeta m piesniodzeja, pòéta m pòetka ƒpiesniodzejka, pòétkaƒ poetycki - pòeticczi EG, np. pòetickô wrazlëwòta || -wòsc / wëòbrazniô / fantazjô / subtelnosc / przenosniô; „barométer pòeticczi wrazlëwòtë”,„Pòeticczi wieczór”(zéńdzenié na jaczim są czëtóné pòezje), pòeticczi dokôz / ùtwór pòetycki ad piesniodzejny, pòétny pòetyczność ƒ piesniodzejnota, pòécëzna pòetyczny ad piesniodzejny, pòétny pòetyzować v piesniodzejac, pòécëc poezja - pòezjô EG pòezja ƒ piesniodzejizna, pòézëjô pofajdać (się) pòfejtac (sã), pòpaskùdzëc (sã), pòplëgawic [Mòja Nuszinka pòfejta wszedernusczé pielëszczi. Sã zôs nie pòfejtôj òd wiôldżégò strachù! Pòplëgawiła nóm wszëtczé ruchna. - Ra]. Zob. popaskudzić (się) pofałdować zgùbòwac Sy [Krôwczka za baro zgùbòwała mie sëkniã. Sy] pògùbac, -óm, -ôł, sł., ‘pofałdować’: Pògùba płótno w wiele gùbów. (II) pògùbac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘pofałdować się’. (II) pofałdować się zgùbac sã, pògùbac sã RA, pògùbòwac sã Gò pòfałdować v pògùbòwac, pòmôrlëc, skùrzëczkòwac, zjadrzëc, zwąbierzëc pòfarbòwać v pòfarbòwac a. pòfarwòwac, pòfarwic 491 pofałdowany zgùbòwóny, pògùbòwóny Gò, ewent geogr pòfałdowóny, górkòwati, górzësti, wëbrzëszony - Gò [Zgùbòwónô sëknia / łësëna. Sy Pòfałdowónô (górkòwatô / górzëstô) zemia. Pòfałdowóné (górkòwaté / górzësté) stronë. Gò ] pofarbować - pòfarbòwac || -wòwac EG. Np. Jô so dóm pewno pòfarbòwac mòje włosë. SY Òna so pòfarwòwa lëca na czerzwiono. pòfatygòwać się dac so orądz pòfiglować v pòprzecëwiac, pògùtorzëc, robic na sztëkã pòflirtować v pòkãtrzëc, pòkòtkòwac, pòczulkòwac, przeslécëc sã, pòflirtować pòfolgòwać v pòpùscëc, zletczëc, dac na wòlą; ~ kòmù dac kòmùs na wòlą pòfrunąć v pòlecec pòfruwać v pòlôtac pògadać v pògôdac, pòkôrbic, pòpérotac, pògòwarzëc, pòbakòwac; pògadac, -gôdóm, -ôł, -gadôj, sł., ‘pogadać’: [Pòj do chëczë a pògôdómë so dróbkã ë sã rozwieselimë. Ra]; ~ po kaszubsku, z kaszubska’: Pòkaszëbimë përzinkã. ~damy o tym przińdzemë o tim do gôdczi a. pògôdómë o tim pogadanka zob. pogawędka, ew. wykład pògaduszki zob. pogawędka poganiacz m pògóniôcz, -a, m., ‘; ten, co woły lub konie prowadzi podczas orki lub bronowania’. pògóniôrz, pònëkiwôcz, nanëknik, nëkôrz, arch nãkôrz m [Mój swôk (krewny) hãdlowôł (hańdlowôł) z dobëtkã a jô béł ù niegò nãkarzã. Lz]; bat ~cza nëkarsczi (arch Lz nãkarsczi) batug poganiaczka f pògóniôczka f [-czczi] poganiać zob. popędzać pòganic, -ã, -ił, sł., ‘zganić’: To ji bëło pòganioné. (II) pòganin m pògón, pògańc m pògón, -ana, m., ‘poganin’: Pògani nie tczą Jezësa Christusa. pòganka ƒ pògónka ƒ pògański ad pògańsczi pògańsczi, -kô, -czé, przym., ‘pogański’: pògańskô wiara. pògaństwò n pòganizna f, pògaństwò n pògaństwò, -a, n., ‘pogaństwo’: Ti lëdze żëją jesz w pògaństwie pògapić się pòt pòzdrzec pògarbić (się) pòkrziwic, pòzwąbierzëc(sã) pògarbiony ad pòkrziwiony, pòzwąbie-rzony, pùklowati, uchëłi pogarda zgarda, pògarda pògarda ƒ pògarda, (w)zgarda, Tr: niezgara ƒ [Z pògardą sã na mie przëzdrzôł. To babszcze ni mòże ùkrëc swòji pògardë dlô mie. Jô sã dosc najôdł zgardë lëdzczi. Sy]; gòdzien ~dy wôrt(ny) niezgarë, człowiek gòdny ~dy dobiczã, mieć w ~dzie nie zgarac a. trzëmac w zgardze , 492 pogardliwie - pògardlëwie RA, EG, zgardlëwie EG òd TR? {RA pògardlëwie, adv ‘pogardliwie’: Wszëtcë sąsedzë zdrzelë na miã pògardlëwie.} pògardliwie adv pògardlëwie, niezgarno, zgardno; ~ odnosić się do kògò na kògòs nie zgarac [Òpùscył pògardlëwie mùniã. Sy] Wszëtcë sąsedzë zdrzelë na miã pògardlëwie. pogardliwy - pògardlëwi RA, EG, zgardlëwi EG òd TR? [Wërzekł do mie te pògardlëwé słowa. Ra ] pògardliwy ad pògardlëwi, niezgarny, zgardny [Z pògardlëwim ùsmiészkã na wargach długò na mie wzérôł. Sy] pogardzać - gardzëc EG, RA, pògardzac RA, zgardzac RA, zgardzëwac TR, RA gardzëc, -ã, -ył, sł.,: Òna mną gardzëła, czej jem béł w biédze. pògardzac, gôrdzóm, -ôł, -ardzôj, sł., ‘pogardzać’: Całô familëjô mną pògôrdza (gardzëła EG), skòrno sã dowiedza, że jem béł w prëzonie. Ra ]zgardzac, zgôrdzóm, ôł, zgardzôj, sł., ‘gardzić, pogardzać’: ●zgôrdzają mną jak strëchã. Nie zgardzôj starszima ‘nie pogardzaj rodzicami’.. - Przër. pomiatać, poniewierać pògardzać, ~dzić v nie zgarac, zgardzëc ◊ pòd piãtą kògòs nosëc pogardzić - pògardzëc RA, EG, zgardzëc TR {RA pògardzëc, -ã, -ył, sł., ‘pogardzić, wzgardzić’: [Të bë jes tim miészkã nie pògardzył, żebë jes béł wiedzôł, co w nim je. Ra]zgardzëc, zgôrdzã, -ył, zgardzë, sł., ‘wzgardzić’: ●të môsz nią zgardzëc jak sëką. Të jesz mdzesz na stôré lata zgardzony.} pògardzanie n niezgôranié n pògardzenie n zgardzenié n pògarszać, ~gòrszyć v pògòrszë(wa)c, pò-lëszë(wa)c, zlëszë(wa)c; chòroba się ~sza chòrosc mô sã do lëchszégò pògarszac, -gôrszóm, -ôł, -garszôj, sł., 1. ‘pogarszać’, 2. ‘gorszyć’: Nie pògarszôj młodëch dzéwczãt. pògarszac sã, -gôrszóm sã, -gôrszôł sã, -garszôj sã, sł., 1. ‘pogarszać się’: Jegò chòroba pògôrsza sã z kòżdim dniã. 2. ‘gorszyć się’. gòrszëc [Takô medicyna gòrszi tã chòrosc. Jegò chòrosc sã gòrszi co dzéń. – Lz] pògasić v pògasëc, -szã, -sył, sł., ‘pogasić’: Pògasëta ju te swiéczczi. Ra pògasnąć v pògasnąc Wszëtczé ògnie pògasłë. Ra pogatunkować v pògatënkòwac, pòzortowac, pòùkładac w pòrządkù wedle gatënków [ùjã, -òwôł, sł., ‘’: Òjc miôł wszeden brzôd pògatënkòwóny. Ra] pogawędka f rozgôdka, lok: pògôdajka, pògôduszka f; ew. kôrbienié n, pògôdanka arch Lz, kôrbiónka (= bôjka, pòwiôstka, òpòwiôdanié), rozmòwa, gôdka n, żart: përpòtë pl, lok arch: gòwarzëstwò n [Më bëlë prawie w nôwikszi rozgôdce. Terô le skùńczëta rozgôdkã. - Sy Chłopi jidą na pògôdajkã. Na ti pògôdajce chùtkò minął nóm czas. Biéjta, ju czas skùńczëc z kôrbienim. - Sy]; schodzimy się na małą ~kę schôdómë sã na môłą rozgôdkã / pògôduszkã / żebë so përznã pògadac / pòkôrbac pogawędzić sobie - pògadac so EG, pòkôrbac so EG, Sy [Jô przëszedł pòkôrbac sobie dzys z wama. Sy] pògawędzić v pòkôrbic, pògôdac, pògò-warzëc, pòbakòwac pogdakać v pògdakac; ew. o kurach, w zn. poskrzeczeć: pòkarkac [òna pòkôrkała; òna sobie pòkôrcze; Të mie wicy nie pòkôrczesz! Ra]. Por. gdakać, skrzeczeć pògderać v pògnërzëc, pòmërmòtac, pò-wadzëc 493 pògiąć v pòdżiąc a. pòdżic, pògnąc pòdżic [-dżąc], -gnã, -dżął, -gni, sł., ‘pogiąć’: Të to môsz pòdżic, ale nié złamic. Pòdżãté drzewa. pòdżic [-dżąc] sã, -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł., ‘pogiąć się’. (II) pògiãcie n pòdżiãcé, pògnienié n pòginąć v pòdżinąc pòdżinąc, -ã, -ął, sł., ‘poginąć’: Jak przëszło to pòszedło, tej wszëtcë mòji bracô pòdżinãlë. pogląd - nôdba (na cos) SY, ùdba / dba (ò czims) SY, zdanié (ò czims), pòjãcé (ò czims) pògląd m pòzdrzatk, pòblôs m, dba (in troska, zadba), nôdba f, widzenié, zdanié n pòglądać v pòzerac, uzerac, zdrzec pòglądowò adv pòzdrzatkòwò, pòzérno pòglądowòść ƒ pòzdrzatkòwòsc, pòzérnota pòglądowy ad pòzdrzatkòwi, pòzérny, na-zérny, pòzdrzawny; metoda ~wa pò~ zdrzatkòwò metoda, nauka ~wa pò~ zdrzatkòwò uczba pògładzić v pòsmùkac, pòmùjkac, pògładzëc Pògładzył jã pò lëcach. Ra pogłaskać (pogładzić) - pòsmùknąc, pòmùjkac, (w mòwie do dzecy: zrobic aja / ajka) EG. Np. Òna mie pòsmùknã / pòmùjka pò głowie. Pòsmùknij / pòmùjkôj że tegò pieska, òn sã tak tobie ceszi. Zróbkôj le ajka mëmie. E G musnąć v côrnąc, (pò)smùknąc, letkò côrnąc / smùknąc; ew. pòmùjkac, letkò dotknąc / zadzôc / òtrzéc sã, letkò przesënąc sã pò czim {‘côrnąc’ = pol. musnąć, lekko drasnąć}; jej włosy ~nęły mi policzek ji włosë (pò)smùknãłë / côrnãłë / pòmùjkałë / dotk(nã)łë mie lico / òcarłë sã ò mòje lico; kula karabinowa ~nęła mu ramię kùla karabinowô côrnã(ła) mù remiã; por. drasnąć, pogłaskać ~ się pògładzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘pogładzić się’: Pògładzył sã pò łësënie, pò brzëchù. Ra] Pòsmùknął jã pò włosach. (II) pòsmùkac, pòmùjkac ◊ ir pòmùjkac kògòs czijã ;zbić kògò) pògłaskać v pòsmùkac, usmùkac, pòmùj~ kac, obmùjkac, upùjkac, pòpùjkac pogłębiać - pògłãbiac || pògłãbiwac EG, ewent. bagrowac (ò kanałach, drogach wòdnëch w porce, rzéce, mòrzu) SY. Np. Më dzys bagrëjemë rów. SY pogłębiać się - pògłãbi(w)ac sã, np. Wiara pògłãbiwô sã w miarã ògòłoceniô. pògłãbi(a)ć v pògłãbi(wa)c, zgruňtëwac, zgruńtowac pogłębić - pògłãbic, ewent. wëbagrowac (ò kanałach, drogach wòdnëch w pòrce, rzéce, mòrzu) Sy [Żebë pògłãbic swòjã wiarã, wôrt je tej sej przeczëtac jaką religijną ksążkã. Te rowë / dołë trzeba jesz pògłãbic.] pogłębianie - pògłãbianié, pògłąbiwanié, ewent. bagrowanié EG (przër. pogłębiać, bagrować) pògłãbianie n pògłãbianié, zgruńtowa-nié n pogłębiarka (maszyna na barce, do wydobywania gruntu z dna, do pogłębiania torów wodnych) - bager SY, np. tegò bagra; na tim bagrze; pògłãbiôrka Gò pògłãbiarka ƒ badżer m; ~ kùbłowa wã-bórkòwi badżer, ~ pòmpòwa póm-pòwi badżer, obsługùjący ~kã ba-grownik m pogłębienie - pògłãbienié EG pògłãbienie n pògłãbienié, zgruńtowa-nié n pogłos zob. echo 494 pogłoska (-ski) - ògłoska (-sczi) || pògłoska || rozgłoska SY. Np. Òn nie mdze sądzył z pòzdrzôtkù ani òbsądzywôł pòdług ògłosków. EG (z Knédżi Izajasza) Chòdzy takô pògłoska, jakbë to wòjna miała bëc. SY. Por. słuchy pògłoska ƒ wiédzô f, pòmión m, pògłoska, arch ògłoska, rozgłoska ƒ słëchë pl [Chòdzy takô pògłoska, jakbr to wòjna miałą bëc. Chòdzy ògłoska, że të wierã sã chcesz żenic. Chtos rozpùscył taką ògłoskã (plotkã), że Sławka òstawiła chłopa i szła z czims jinym. Mie taczé słëchë doszłë, jakbë nasz sąsôd chcôł môl (gòspóòdarstwò) sprzedac. – Sy] ; chòdzą ~ki jidze wiédzô, pòmión, ogłoska, rozeszła się ~ są słëchë a. czëc je pòmión, rozeszła sã wiédzô. pògłowie n wielëna lëdzy, chòwë pògłówne n pòdatk od głów pògłupieć v (pò)ogłëpiec, bëc od se pògłëpiec, -ejã, -ôł, sł., ‘pogłupieć’: Më jesmë wszëtcë pògłëpielë, òna le mądrô òsta. (II) pogmatwać się zob. poplątać się pògmatwany zob. polątany pògnać v nëkac, pònëkac, gnac; zob. poganiać pògnac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘pognać’: Pògnôł òwce na wédã. (II) Dzéwczã pònëkało gãsë na jezoro. pognębić - pògnãbic RA, SY, ewent. pòdrãczëc EG, pòniżëc EG, „òdżin pòdłożëc”, np. Sąsôd mie chcôł „òdżin pòdłożëc”, ale sã nie dóm. SY pògnić v pò(z)gnic, zgnic Jemù wszëtczé bùlwë pògniłë. Ra pògnieść v pògniesc, pòpùrgòlëc, zgùr-bòlëc, zmôrlëc, pòchrószczëc, zmùr-mòlëc [Le nie pògniecë mie trôwë! Ra]. Por. pofałdować pògniewać się pògòrzëc sã; ~ na kògò roz-gòrzëc sã na kògòs; ~ się przez pewien czas pògòrzëc sã / pòjadowic sã sztërk / chwilã / jaczis czas pòjadowic sã, -ã sã, -ił sã, -wi sã, sł., ‘pogniewać się’: Pòjadowił sã dróbkã. pògnoić v pògnojic, -ã, -ił, sł., ‘znawozić, zmierzwić (rolę)’. (II) pogoda - wiodro (= pògòda, pòwietrzé), zdr. wioderkò SY, zgr. wiodrëszcze SY, pògòda. Np. Wiodro mòże bëc: pëszné / mitczé (= łagódné) / cwiardé/ òstré / ùżarté, ùjadłé, szczipającé (= pòl. przenikliwe) / zëmné / mòkré / sëché / czësté / niepògòdné || niepògódné/ straszné. SY Mómë dzys straszné wiodrëszcze. Taczégò cwiardégò wiodrëszcza ju dôwno nie bëło jak dzys. SY Co za pëszné wioderkò dzys. SY Te cemné chmùrë nie wskazëją na pòprawã pògòdë. SY To gwësno mdze pògòda, bò słunészkò piãknie zaszło. Ra Pogoda ducha - pògòda dëcha EG. Pogoda deszczowa - òb. słota, niepogoda pògòda ƒ wiodro, wioderkò n, pògòda, słuńczëzna ƒ; stan ~dy ustôw wio-dra, zmiana ~dy zmiana pògòdë, wio-dra, ~ bezwietrzna pògòda od wiatrë, mglista ~ jesienią wilczô pògòda, jaka dziś ~? jaczé je dzys wiodro?, z tą ~ą to na dwoje babka wróżyła Z tą pògòdą je tak ë wspak, to mòże padac, ale mòże sã rozjasnic. Sy; ~ du-cha pògòda, spòkójnota dëcha ◊ pò~ gòda jaż zwòni (piãkna) pògòdnie adv pògódno, jasno, spòkójno, cëchò; przen: chwalebno {‘chwalebno’ in = zob. chwalebnie} [To dzys je chwalebno bùten. Sy] pògòdno, przysł., ‘pogodnie’. pògòdność ƒ pògódnota, spòkójnotaƒ 495 pògòdny ad pògódny, jasny, cëchi, spò-kójny pògòdny, przym., ‘pogodny’. pogodowy ad pògòdowi, wiodrowi Gò pògòdzenie n pògòdzenié, ujednanié, za-skacenié, zgòdzenié n; ~ z losem pò~ gòdzenié z namienienim pògòdzić v pògòdzëc, zgòdzëc, ujednac, zaskacëc, bëc zgòdą; ~ interesy bëc zgòdą w sznërgach, ~ się z losem bëc zgòdą z kawlã pògòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘pogodzić, pojednać’: Jemù sã dopiérze pòwiodło pògòdzëc sëna z òjcã. pògòdzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘pogodzić się’: Wnet sã pòtemù pògòdzëlë. pogoić się pògòjic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) pogonić zob. popędzić, przepędzić pogoń - gònienié, góń SY. Np. Òn pùscył sã za nim w góń. SY pògòńƒgóń ƒ; ~ za kim góń za (ni)kògùms pògòrszenie n pògòrszenié, zlëszenié n. pogorszenie wzajemnych stosunków, wskutek kłótni – zob. skłócenie pogorszyć się (popsuć się) - pògòrszëc sã EG, pòlëchszëc sã JA (np. jemù pòlëchszëło sã) pògòrszyć zob. pògarszać pògòrszëc, -ã, -ił, sł., 1. ‘pogorszyć, gorszym uczynić’: Òn nie pògòrszi mòjégò gòspòdarstwa. 2. ‘zgorszyć’: Òn bë waju pògòrsził? pògòrszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., 1. ‘pogorszyć się’: Bëło ju zle, a terô sã jesz barżi pògòrszëło. 2. ‘zgorszyć się’: To sã mòżna pògòrszëc, czëjącë ò jegò pòstãpòwaniu. pogorzały ad wëpôlony, spôlony; ew. zgòrzałi, pògòrzałi, zeskwarzony pogorzeć spalëc sã, wëpalëc sã; ew. zgòrzëc, pògòrzëc pògòrzel ƒ odżin m pògòrzelec m wëpôlony, spôlony, wëpôlińc m; datki na ~rzelca pògòrzałé n pogorzelisko - pògòrzelëskò SY, np. tegò pògòrzlëska. - Przër. zgliszcza pògòrzeliskò n pòpielëszcze pogotowie pògòtowié Gò, np. karétka pògòtowiô retënkòwégò, tj. wóz z pierszą pòmòcą lékarska; w pogotowiu - òb. gotowy pògòtowie n pòszëk, uprôwk m, dorãdzé n; w ~wiu w pòszëkù, na dorãdzym a. na pòrwańcu, na pòrwôkù: [●miec co na pòrwôkù: Ni miôł nick na pòrwôkù. Co mia na pòrwôkù, to mù da. [Ob. dorãdzé], ~ kasowe kasowé dorãdzé, miec w pòszëkù dëtk, ~ lekarskie doktarsczi pòszëk, do~ rãdzé, ~ ratunkòwe retowny pòszëk, ~ bòjowe bitewny pòszëk, ~ wòjenne uprawienié na wòjnã. Por. dorędzie: na dorędziu pogórze n pògórzé n [tegò pògórzô || -rzégò, na tim pògórzim || -rzu] {błãdnô fòrma ‘pògòrzé’ zastosowónô w ùczbòwnikù D. Pioch. Nazwa wsë / dzélnicë Gdini – Pògòrzé, spòlszczonô na „Pogórze”, pòchòdzy wierã òd ‘gòrzëc sã’, tj. palëc sã, znaczi: pògòrzelëskò, pògòrzałô / spôlonô wies} pògrać v pògrac pògrac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘pograć’: Pògrôł dróbkã ë szedł dali. pogranicze por przygranicze pògranicze n przëgrańczé n pògreńczé, -ô, n., ‘pogranicze’: na pògreńczim. (II) pograniczny ad pògrańczny (Gò), nôgrańczny (Lz) [Nôgrańczny las. Lz] pògrążać, ~żyć v zapôdac, topic grążyć v grądzëc, zamòczëc, topic; ~ się mòczëc, topic sã 496 pògrążenie n zatopienié n pogrążony być p. (Zemia w pajiczënie brnie. Lz To sã mô na dezcz, bò to słuńce tak brnie (brnie przez chmùrë?). Sy] pògrążony w zadumie zamëszlony, za-padłi w mëslach pògrążyć v zapadnąc, (za)-topic;~ w nãdzã wpichac w biédã, grążyć v grądzëc, zamòczëc, topic; ~ się mòczëc, topic sã pògrobòwy ad pòsmiertny, pòostałi pò smiercë; dzieła ~we pòsmiertné, pò-ostałé dokôzë pògrom m pòbitwa, pòmiana ƒ, dobëcé, usadzenié n, pòbicé w trón pògromca m dobëtnik, usadzownik m; ~ zwierząt, usadzownik zwiérzãt gromiciel m dobiwôcz, pòradzëcel, pòbiôtkôrz, przemòcz pògromić v pòbic, usadzëc, pòradzëc, wë-bic, zniszczëc pogrozić v pògrozëc, arch nagrozëc [Nagrozył mie czijã. Ra] pògrozëc, -żã, -zył, -zë, sł., ‘pogrozić’: Òna mie piscą pògrozëła. Ra pogróżka - ts., przëgrôżka pògróżka ƒ przëgróżka f, grozenié; list z ~mi lëst z grozenim pògrubi(a)ć v pògrëbi(a)c, zgrëbi(a)c, (z)robic grëbi pògruchòtać v pògrochòtac, pòtłuc, pò-rozbic, pòniszczëc pogryzmolić zob. pobazgrać pògryzmòlić v pògrëczac, pògrawòtac, pò-trzepac pògryźć (się) pògrëzc (sã) , -grëzã, -grizł, sł., ‘pogryźć’: Pòpróbùj pògrëzc te gnôtë. Ra. Por. pokąsać pògrzeb m pògrzéb m, pòchòwa ƒ; kòszty ~u kòszta pògrzebù, pòchòwë, uczest-nik ~u pògrzeb(ow)nik m, ~ dziecka pògrzébk m pòchòwa, -ë, ż., ‘pogrzeb’. (II) pògrzéb, -ebù, m., ‘pogrzeb’: Dłëżi ni mòglë nijak żdac z pògrzebã. pogrzebacz m pòdskôcnik, mielôk || òmielôk, rëszôk || zrëszôk, rozrësznik, wërësznik, pògrzebôcz, frëszôk, grzebajk, hôk (hôk do ògnia), òżôg || òżég, péklôcz, żeglôcz, péker m, żegardło n; ew. w zn. haczka, kociuba, kosior: grëlka ƒ {‘péklôcz’ in ‘péklôcz klatati’ = pol. łopian pajęczynowaty; ‘mielôk’ in = pol. a) pałka do rozcierania liści tytoniu na tabakę; b) długi drążek, za pomocą którego obracają żarna; ‘grzebajk’ in = pol. a) guzdrała; b) kogut; ‘żeglôcz’ in = pol. żąglówka, żaglowiec – zob.} [Wez péklôcz i wërëszôj òdżin. Zamiészała pékrã w ògniu. Wzãła pògrzebôcz i wënëkała strëcha. - Sy Tej òne na òżegach wëjadą na Blodzbarch (na Łësą Górã). Ra] pògrzebać v 1. pòchòwac 2. pògrzebac, pòpiskac, pòrëc pògrzebac, -iã, -ôł, sł., ‘pogrzebać’: Pògrzebelë w piôskù, ale złota nie nalezlë. ; ~ żywcem pòchò~ wac żiwcã, projekt ~bany niechóny, zabôczony projekt pòchòwac, -iã, -ôł, sł., 1. ‘pochować, poukrywać’: A czej mielë ju wszëtkò pòchòwóné. 2. ‘pochować, pogrzebać’: Jô ce jesz pòchòwiã. 497 pogrzebanie - pòchòwa, pòchòwanié, pògrzéb pògrzebanie n pòchòwanié n, pòchówk m pògrzebòwy ad pògrzebny, pògrzebòwi, pòchòwny; pògrzebòwi, przym., ‘pogrzebowy’: piesniô pògrzebòwô. kòndukt ~ pògrzebòwô procesëjo, kòszty ~we kòszta pòchò~ wë, mòwa ~wa nadgrobnô mòwa, za-kład ~ pògrzebny ustôw; pieśń ~wa pògrzebòwô piesń / piesniô, arch pògrzébnica f Lz [akc. -grzéb-] pògùbić v pògùbic, rozszitrzëc [Co miôł, to pògùbił. Ra]; ~ się pògùbic sã pogulgotać v pògùlgòtac, pòglugdac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘pobełkotać (głos indyka)’, 2. ‘odezwać się niewyraźnie’: Pòglugdôj jesz dróbkã! (II) pògwałcenie n przestąpienié, narëszenié, pògwôłcenié n pògwałcić v przestąpic, pògwôłcëc, narë-szëc pògwarzyć v pòkôrbic, pògòwarzëc, pògô-dac, pòbakòwacpògwarzëc, -ã, -ił, sł., ‘pogwarzyć, pogadać’. (II) pògwizd(yw)ać v pògwizd(ow)ac, gwizdac so pòhamòwać v przëscygnąc, zascygnąc, strzëmac, zahamòwac, przëbrëmzo-wac; ~ się przëscygnąc, strzëmac sã pòhaniec m pògón m pòhańbić v osromic, bezczestnic, osławic pohańbienie - splëgawienié EG (= profanacjô, pòl. zbezczeszczenie), zepsëcé SY (= demoralizacjô), ewent sromòta, sromòtnô pòniewiérka - EG, pòhańbienie n osroma, osława ƒ, osro-mienié, osławienié, bezczestnienié n pòhasać v pòskôkac, pòslôdkòwac, pògò-nic poheblować v pòhéwlowac [Pòhéwlujta përznã tã deskã (ten dél). Ra]. pòhulać v pògórowac, pògùtorzëc, pòba-wic pòhulanka ƒ (pò)górowanié,pògùtorzenié n, wieselëzna ƒ pòhuśtać v pòzybac, pòkòlibac, pòbiżac, pòbòrac poić pòjic; przesadnie poić òpawac Sy [Celãta òpawac. Ra Bëdło më pòjimë w tim błotkù. Gò Chto bë tak celãta òpôwôł jak wa, chceta wa, żebë òne sã òchwôcëłë? Sy]. Por. wpoić pòić v pòjic, opawacpòjic2, -ã, -ił, sł., ‘poić’: Czë wa ju ni môta dze wajégò dobëtkù pòjic? pòjic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poić się’: Tu sã bëdło lëchò pòji. pòidło n pòjidło n po imieniu zob. imię poinformować - òb. powiadomić, oznajmić pòinformòwać v dac znac, dac wiédzą, odkôzac, obznôjmic, pòinformòwać; ~ kògò o czym dac kòmùs wiédzã, pòin~ formòwać kògòs o czims, ~ się o kim o kògòs sã wëdowiedzec, opëtac sã, pò~ informòwać sã poirytować się pòjargòlëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poirytować się’: Pòjargòlił sã përznã. zob. pomartwić się, pogniewać się, podenerwować się poiskać (się) pòwiskac (sã) -szczã sã, -skôł sã, -szczë sã[ Pòwiska(ła) dzecë. Ra] pòjadać v pòjesc pòjaśnieć v rozwidnic, rozjasnic 498 pòjawi(a)ć się pòkaz(ow)ac sã, zjôwiac sã, zjawic sã pòjawiac sã, -jôwióm sã, -ôł sã, -jawiôj sã, sł., ‘pojawiać się’: Nen ùmarłi pòjôwiô sã wiedno ò północë. pòjawic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pojawić się’: Trzecégò dnia pò smiercë Pón Jezës pòjawił sã swiãtim apòstołóm. pòjawienie się n pòkôzanié sã, zjawienié sã n pòjazd m wóz, tërt m, tërlëka, karadeja, fùrmónkaƒ pojazd stary - òb. gruchot pojąć - pòjąc. 1. znacz. òbjimnąc / ògarnąc mëslama, ‘pòłapac”, pòchwacëc, przerozmiec, np. Ni mògã tegò pòjąc ,jak to sã mògło stac. Òn ti matematiczi ni mòże pòjąc. EG Terô òn to zadanié (matematiczné) pòjął / pòchwôcył / przerozmiôł || zrozmiôł. Jô tegò nijak pòchwacëc ni mògã. Òni tegò nie pòchwôcëlë dobrze. (II) Ra 2. znacz. (rzôd.) òżenic sã, np. Pò skùńczeniu wòjnë, kòżdi swòjã pòjmie (tj. òżeni sã). SY pojąć, zrozumieć {‘pòjąc’ - w 2 zn = pol. obłaskawić, ujarzmić}pòjic1 [-jąc], pòjmã, -jął, -jmi, sł., 1. ‘pojąć, ująć’: Ni mòglë gò nijak pòjic. 2. ‘pojąć, zrozumieć’: Òna to łôtwie pòjã. Tegò sã nie dô pòjic rozëmã lëdzczim. pòjąć, ~mòwać v pòchwôcë(wa)c, pòjąc, pòjëmac, rozmiôc, pòbierac; mylnie ~ lëchò rozmiôc, ~ za żonã ożenic sã pòjechać v jachac, pòjachac [-jadã, -jachôł (-jôł), -jedzë, Mòji starkòwie pòjachelë do miasta. Ra]; ~i do Szczecina jachac do Sztetëna pòjednać zob. pòjednywać pòjednanie n pògòdzenié, zgòdzenié, ujednanié n, zgòda ƒ pòjednawca m jednôcz, gòdzôrz m pòjednawczość ƒ zgòdlëwòsc ƒ pòjednawczy ad zgòdlëwi, ujednôwny; sąd ~ ujednôwny sąd pòjednawczyni ƒ jednôczka ƒ pòjedn(yw)ać v (pò)gòdzëc (u)jednac, (z)drëszëc, (z)jednac pòjedynczo adv pòjedinczo pojedynczy - pojedinczny, -nczi pòjedynczy ad pòjedinczi || lok pòjedinczny; gra ~cza pòje~ dinczo gra, liczba ~cza gr pòjedinczo wielëna pòjedynek m pòjedink m, biôtka w pòjedinkã; wyzwać kògò na ~ wëwòłac kògòs w biôtkã pòjedynka ƒ pòjedinkaƒ ; w ~nkã w pòjedinkã, czësto sóm, jeden za drëdżim, pò jednémù Wspólną prôcą jidzë òsygnąc wicy, nigle w pòjedinkã. Gò pòjedynkòwać się biôtkòwac, bic sã w pòjedinkã pòjedynkòwicz m pòjedinkôrz m pòjedynkòwy ad pòjedinkòwi 499 pojemnik - (za)biérnik Tr m pòjemnik (pòl.) EG, ewent. statk, kibel, beczka, skrzënia. Przër. zasobnik, zbiornik, naczynie objętościowy ad òbjãtoscowi / zabiérnoscowi, rëmny, òbjimny, òbchwôtny. Por. pojemny objętość ƒ zabiérnosc || -nota, òbjãtosc f, (Tr: òbjim m, òbjimosc f); miara ~ci miara / miôrka zabiérnoscë / òbjãtoscë ƒ, òbrëmienié n; znacznej ~ści dosc wiôldżi zabiérnoscë / òbjãtoscë; ~ naczynia zabiérnosc statkù. Por. pojemność pojemnościowy pojemność òbjimnosc || -ta TR, zabiérnota LA pojemność ƒ (za)biérnota, rëmiô ƒ; ~ w tonach (za)biérnota w tonach; tonażaƒ pojemny ad (za)biérny, biérny Sy, pòjimny Tj (Biérny kòsz / kòscół. Biérnô torba / jizba. Nasz kòscół je biérny, w nien wiele lëdzy wléze. Sy] pòjenie n pòjenié n; miejsce ~a pòjiszcze n, môl pòjeniô, nôpój m („nôpój” – môl w jezorze, kòle brzegù, gdze pòją bëdło) pòjesc, -jém, -jôdł, -jédz, sł., ‘pojeść, najeść się’: Sadnął za stołã ë pòjôdł so dichtich. pòjezdzëc, -żdżã, -zdzył, -zdzë, sł., ‘pojeździć’: Jô dróbkã pòjeżdżã wajima kòniama. pojęcie - 1. pojęcie, termin, określenie terminologiczne - pòchwôt TR; 2. zrozumienie, znajomość rzeczy - pòjãcé, ùdba, np. Jô ò nëch rzeczach ni móm pòjãcô || -cégò. Wprost || aż trudno pojąć, jak się to stało... (to się nie mieści w głowie) - To jaż nie je w głowã do pòjãcô. Ewangelia odwraca nasze ludzkie pojęcia... - Ewanieliô òdwrôcô nasze lëdzczé ùdbë, nasz dotëchczasowi spòsób pòjmòwaniô żëcégò... - Przër. pogląd, termin pòjęcie n pòchwôt, przedstôwk m, pòjãcé, rozmienié n, swiąda, deja ƒ; nie ma o tym ~cia on sã na tim nie znaje a. on tegò nie rozmieje, to przechòdzi ludzkie ~ to nie je (w głowie / w głowã / w rozëmie) do pòjãcô / do pòjmieniô [To nie je do pòjmieniô, żebë dzecë mògłë włôsnëch starszich wërzëcëc z chëczi. Je ju dôwno pò Trzech Królach, a jesz sniegù ni ma, to nie je nijak w rozëmie do pòjmieniô. Sy] to je bùten szëkù, błãdne ~ lëché rozmienié, lëchi pòchwôt, wyrobić sobie ~ dóńc do rozmieniô pojęciowy / -wo - terminologiczny EG, ewent. w terminologii. Np. W kaszëbiznie trzeba zadbac ò pòrządk terminologiczny / w terminologii jãzëkòznôwczi. EG pojęczeć v pòjãczëc( || pòjiczëc) [Pòjiczôł jesz dróbkã ë òddôł dëcha Bògù. Ra] pòjãkiwać v pòchlëchiwac, jãczec tej sej pòchwatnie, przysł., ‘pojętnie’. (II) pòjãtność ƒ pòbiérnota arch, pòjãtnosc, pò-chwacëzna ƒ, rozmienié n, pòchwôt m [Ten pòbiérnotą nie grzészi. Sy] pòchwatnosc, -ë, ż., ‘pojętność’: Jemù le pòchwatnoscë felô. (II) 500 pojętny - pòjãtny EG, pòchwatny SY, spamiãtlëwi || spamiãtny (môl.) SY, pòbiérny (zab.) SY pòjãtny, pòchwatny, zdatny do ùczbë [Jich dzéwczãta sã baro pòbiérné. Sy] {‘pòbiérny’ lok in = a) òbrodzajny || ùrodzajny, jãdrzny; b) ten / taczi, co mô pòbiér / wzãcé; pol. mający powodzenie} , ùczebny SY [w 2 znacz. ‘ùczebny’ = pòbiérający nôùkã rzemiãsła - òb. uczący się]. Ewent. mądri, zdatny do ùczbë. [Jich dzecë są dosc pòjãtné / pòchwatné. Gò Òn sã dobrze ùczi, bò je spamiãtlëwi. Dzéwczã bëło pòbiérné i pò pół rokù naùczëło sã szëc. Sy Nasz Gùstk nie je ùczebny, ale do widełków i krów paseniô òn je zdatny. Sy] pòjãtny ad pòbiérny, pòjãtny, pòchwôtny pòchwatny, przym., ‘pojętny’: To je baro pòchwatny knôp. (II) pojmać - schwacëc || schwëcëc, przëchwacëc, złapac || przëłapac, ùjąc, ewent. wzyc || wząc w pòjmanié || do niewòlë, zamknąc w sôdzã, wsadzëc, „zaszparowac”, „zabùchtowac” pòjmać v schwôtac, pòjąc, zając pojmanie - schwôcenié, złapanié, ùjãcé, ewent. wzãcé w pòjmanié || do niewòlë, zamkniãcé w sôdzã, „zaszparowanié”, „zabùchtowanié” pòjmanie n schwôtënk m, pòjimniãcé, zajimniãcé n, wzãcé w pòjmanie pojmany - pòjmóny SY, schwôcony, złapóny, ùjãti, ewent. wzãti w pòjmanié | do niewòlë, zamkłi w sôdzã, zaszparowóny, „zabùchtowóny” pojmować - pòjmòwac EG || pòjimac EG, rozmiec || -miôc, ògarënac / òbjimac mëslama pòjmòwać zob. pòjąć pòjimac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘pojmować, łapać’: A tej gò żôłnérze pòjimają. 2. ‘pojmować, rozumieć’: Jô jesz tegò nie pòjimóm. pojmowanie - pòjmòwanié, rozmienié, ògarinanié mëslama pòjmòwanie n pòjimanié, pòbiéranié n, pòchwôt m pòjutrze adv / n pòwitrze, zawitro, niewitro || Ra niwitro, , pòniwitro pòniwitrze Ra{‘zawitro’ in – zob. jutro, poranek} [Zawitro (pòwitrze) bãdze ju gwiôzdka. Òd zawitra zaczniemë bùlwë wëbierac. Sy] pòjutrzejszy ad pòwitrzny, zawitrzészi pòniwitrzészi Ra pòkalać v okalëc, pòtrzepac, pòczapac, skalëc, strzepac pòkalanie n okalenié, skalenié, pòtrze-panié, pòczapanié n pòkaleczyć v pòkaléczëc, pòrenic pòkancerować v pòrwac w trón pòkarac, -kôrzã, -ôł, -karzë, sł.,’pokarać’: Jesz ce za tã gôdkã Pòn Bóg pòkôrze. pòkarbòwać v pòkruzowac, pònacënac pokarm - jôda EG, pòżëwienié EG, pòkarm (pòl.) EG, żëwnota EG, pòżëwenié [Tam ptôszczi mają swòje pòżëwienié.], (z)jestkù EG; Pokarm dla zwierząt – zob. pasza pòkarm m jôda, kôrma, żëwnota, charna, jedzónka ƒ, jescé, jestkù, zjestkù, żercé n; ~ do wtórnegò żucia dzegwina f, ~ treściwy dla zwierząt obsëp m, obsëp-ka, obmiészka ƒ, ~ płynny dla zwierząt szlãp, drãk m, szlãpa ƒ pòkarmòwy ad jôdny, kôrmny, żëwòtny, jestny; przewód ~ jôdny, jestny karnôl 501 pòkaszliwać v rzëpiec, pòkaszlëwac, chrëchac, chrochłac pòkaszlowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pokaszliwać’: ●pòkaszlëje jak stôrô bôbka. pòkawałkòwać v pòkawałkòwac, pòszczépic, rozdrobic pokaz - pòkôzk EG, ewent. parada, np. To je robioné le na pòkôzk (pol. na pokaz), dlô òka, dlô paradë. Dzysô w ttelewizji mô bëc pòkôzk módë / lotów (fligrama) itp pòkaz m pòkôz(k) m [tegò pòkazu || pòkôzu / pòkôzkù; pl: te pòkazë || pòkôzë / pòkôzczi pòkôz, -azu, m., ‘pokaz, pokazanie’: Jô ni móm tegò na pòkôz. Ra ], pòkôzanié n ; na -do pòkôzani, do pòkôzkù, wystawić na ~ pòkôzac, wëstawic do pòkôzaniô pokazać (coś) pòkazac [-kôżã, -zôł, -każë, Òna mie pòkôza(ła) swòjã nową bluzkã. Pòkôżta || pòkażëta mie wajégò knôpa, òbôczã czë òn je co ùrosłi. Jô ce zarô pòkôżã dwiérze, żelë mie sã nie ùspòkòjisz! Le mie nie pòkazuj tegò, jô to znajã. - Gò Òna mie nie chce pòkazac tegò òbrôzka. Jô cë nieco pòkôżã. Pòkażë mie rôz tegò bëńla. - Ra]; por. pokazywać pokazać się 1. pòkazac sã, ewent. zjawic sã [Òn sã pòkôzôł / zjawił ù nas w niedzelã, i szedł dali. Gò] Pokazać się na moment i zniknąć pòkazac sã na sztërk / chwilã sztót i zdżinąc Gò, zawiortnąc lok Sy [Òn leno tak zawiortnie i ju gò ni ma. Sy]; 2. w zn. okazać się: òkazac sã, pòkazac sã [To sã dopiérze pòkôże, jak bëło pò prôwdze. Ra] pokazywać pòkazëwac || lok -zowac [Òn mie pòkazywô || pòkazëje swòje mieszkanié. Òni mie pòkazywelë swòje òdjimniãca (fòtografie). Wa mie nie pòkazëwôjta || zywôjta tegò, bò ni mm òkùlôrów. – Gò Nie pòkazujta ji, że jô sã ùkriwóm. Òna pôlcã pòkazowa na niegò. - Ra] pokazywać się pòkazëwac sã || lok -zowac sã, ewent. zjawiac sã [Zdrzë le, w tim òknie sã co sztërk pòkazëje || pòkazywô głowa jaczégòs człowieka. Òn sã długò nie pòkazywôł, jaż dzysô sã zjawił. Òna sã kòl nas tej sej pòkazëje || -zywô / zjôwiô. Òni sã tu rzôdkò pòkazëją || pòkazywają / zjôwiają. – Gò Krôsniãta bële kòmù sã nie pòkazëją. Ra] pòkaz(yw)ać v pòkôz(ow)ac, pòkôzëwac; ~ kòmù drzwi pòkôzac kòmùs dwié-rze, przyszłość to pòkaże kò to sã pòkôże a. kò më to obôczimë, ~ pò sobie pòkôzac pò se, dac pò se zmer-kac, ~ się pòkôzac sã, dac sã widzec, zjawic sã, Wy się już wcale nie pòkazujecie Wë sã ju nijak nie pòkôzywôce a. nie dôce widzec pòkaźny ad widzałi, bëlny pòkąd adv pòkąd(ka), tak długò jak pòkądczi, przysł., ‘pokąd, jak daleko, jak długo, dopóki’: Pòkądczi sã mdzeta swarzëła? (II); ~ bãdã żył pòkądka mdã (a. bądã, bãdã) żił pòkąsać v pògrëzc pòkąszac, -óm, -ôł, sł., ‘pokąsać’: Psë gò pòkąsałë ë mù kabôt pòrwałë ‘potargały’. pòkątnie adv krëjamno, omëlëcą pòkątny ad krëjamny, omëlëcowi; ~na gazetka krëjamnô gazétka pòker m pòker m pòkerzysta m pòkernik m, grôcz w pòkera pòkiełbasić v pòt pòplątac, pòkrącëc, pòprzejinaczëc, pòmącëc, pòmiészac pòkiereszować v pòkaléczëc, pòrznąc, pòrãbic pòkierować v pòczerowac pòkiwać v pòcziwac [Òna jemù pôlcã pòcziwa. Ra] pòklask m przëstojenié, uwôżanié n pòklask, aplauz m dla ~ dlô pòklaskù / aplauzu Gò 502 poklaskać v pòklaskac; ew. arch. a. dziec: pòkòskac [Òn kąsk w rãce pòkôskôł. Lz] pòklaskiwać v kòskiwac na przëstojenié pòklaskiwanie n pòkòskiwanié n pokleić v pòklejic, arch pòlëmic (Ra) [Òn to dobrze pòlëmił. Ra] pòklepać v pòklepac pòklepac, -iã, -ôł, sł., 1. ‘poklepać’: Pòklepôł miã pò remionach. 2. ‘poostrzyć’: Pòklepôł kòsã ë szedł na pażëcã. poklękać v pòklëkac; ew. klëknąc [-klãkac], -óm, -ôł, [Wszëtcë pòklëkelë jak do pôcerza. Ra] pokład - 1. warstwa np. minerałów, zboża - szëchta, pòkłôd, np. W człowiekù są szëchtë / pòkładë dobra abò zła;. 2. podłoga okrętu - pòkłôd EG, np. Stojec na pòkładze. EG pòkład m pòsôd, pòkłôd m, szëchta, léga ƒ; ~ wãgla szëchta wãgla, ~ okrãtu wiérzk okrãta pòkładać v pòkłasc; ~ w kim nadziejã spùszczac sã na kògòs a. miec w kògùms nôdzejã, ~ się od śmiechù kùlac sã ze smiéchù pokładać się ze śmiechu - (jaż) kùlac sã ze smiéchù EG, (jaż) leżec ze smiéchù EG , ~ane zbòże léga f, uległé zbòżé pòkładełkò n ent jajenkò n pòkłaść v pòklasc, ulegnąc pòkłasc, -kładã, -kłôdł, -kładzë, sł., ‘pokłaść, położyć’: Pòkładzëta to w pòrządkù. pòkłon m pòkłón m, lok pòkłóna f [Trzej Królowie òddelë Bòżémù Dzecątkù pòkłón. Sy] kłón, udżib m pòkłonić się ukłónic sã, pòzdrowic pòkłonic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pokłonić się, ukłonić się’: Pòkłoni mù sã niskò, bò to je wiôldżi pón. pòkłosie n 1. zbiéranié kłosów 2. żniwò n, zwësk, rezultat m pokłócić się pògòrzëc sã, pòkłócëc sã, pòróżnic sã, pòwadzëc sã, pòszkalowac sã, pòsztridowac sã, pòżgrzéc sã, lok: stargac sã, pòczwôrgac sã; żart pòszwagrowac sã; arch: pòswarzëc sã, starnowac sã, starnąc sã {‘swarzëc sã’ por. ‘swara’ Sy = człowiek kłótlëwi; ‘swôr’ Sy rzad = kłótniô} [Ò cëż të sã stargôł z nim? Mój chłop sã zarô ze mna starnëje ò bële co. Wiész të, ò co òni sã starnãlë? - Sy Pòswarzëlë sã ò starkòwiznã. Òjc ë nënka pòswarzëlë sã ò mie. Pòswarzą sã, ale wnetëszczi sã dorôdzają (tu: dogôdiwają sã). Ra] pòkłucie n pòkłocé, kòliwanié n pòkłuć v pòkłoc pòkłoc, -kòlã, -kłół, -kòlë, sł., ‘pokłuć’: pòkłoti ‘pokłuty’. (II) pòkòchać v ulubic, oblubic, uwidzec (so- 503 bie); ~ kògò ulubic, oblubic (so) kògòs pòkòchac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘pokochać się’: Ti młodi lëdze sã pòkòchelë, a tej pòtemù sã òżenilë. (II) pokoik m jizebka, jizdebka ƒ pòkòjowò adv spòkójno, mirno; ~ uspòsobiony spòkójny dbë pòkòjowòść ƒ spòkój m, spòkójnotaƒ pokojowy - 1. w znacz. nieagresywny - pòkòjowi. 2. jizbòwi Gò, chëczowi Sy [To je chëczowi pies. Jizbòwô antena. Ten telewizór graje na jizbòwi antenie. Gò Chëczowégò złodzeja nie ùchwôcysz. Sy] pokojowy ad 1. jizbòwi, jizdebny, chëczowi, domôcy; antena ~ jizbòwô antena; pies ~ jizbòwi pies; zob. izbowy; 2. spòkójny, mirny; stan ~ spòkójny ustôw, czas; traktat ~ zgòda na spòkój pokojówka - jizbòwô SY, chëczowô Sy, Ra, ewent. służącô EG, dzéwka EG [Nasza córka je za jizbòwą we dwòrze. Jô móm dwie jizbòwé. Móm baro dobrą chëczową. Sy] Chëczowô je do chëczowi robòtë. Ra pòkòjówka ƒ jizdebnô, chëczowô ƒ chëczowô Sy, jizdebnô Lz, służącô, dzéwka (a. dzéwczã) / białka (do pòmòcë) f [Móm baro dobrą chëczową (jizdebną). Sy] pokolebać zob. pokołysać po kolei zob. kolejno pòkòlenie n pòkòlenié n, generacjô ƒ; młode ~ otroczëzna f, młodé pòkòle~ nié, przyszłe ~nia przińdné pòkòlenia pòkòlenié, -ô, n., 1. ‘pokolenie’: w czwiôrtim pòkòleniu; do dzesątégò pòkòleniô. (II) 2. ‘rodzina, krewni najbliższi’ rózga, -dżi, ż., 1. ‘rózga, pręt, latorośl’: Òn jã rózgą pògònił. 2. ‘szczep, pokolenie, ród’: Jô jem z ti rózdżi. pokolorować pòkòlorowac, pòkrëc kòlorama, pòmalowac, pòfarwòwac || pòfarbòwac pòkòłysać v pòbiż(k)ac, pòkòlibac, pò-urtotac, pòzybac, pòbôrzëc pòkòlëbac, -libiã, -ôł, [-lib(ôj)], sł., ‘pokołysać’: Nie chca nawet dzecka pòkòlëbac. pokonać v dobëc (nad czims / kògùm), pòradzëc, przemògnąc, zmògnąc, przedobëc, zwëcãżëc (|| lok -czãżëc), pòkònac (Gò) (cos / kògò); ew. pòbic, przewëższëc (kògò), wząc (|| wzyc) górã (nad kògùm) Tr: pòbiôtkòwac, zbiôtkòwac (kògò) {‘dobëc’ in = wëdobëc, wëjąc} [òn (nad nim) dobéł; òn( jegò) pòradzył / przemógł / zmógł / przedobéł / zwëcãżił / pòkònôł; ~nałem go! jô nad nim dobéł / zwëcãżił / móm dobëté; jô gò przemógł / pòradzył!; ~naliśmy ich! më / jesmë dobëlë / zwëcãżëlë / pòkònelë jich; mómë / më mómë nad nima dobëté!; ~ strach / chorobę / swoją słabość / swój nałóg przedobëc / przemògnąc / pòkònac strach / chòrobã || chòrosc swòjã słabòsc || słabòtã / swój nôłóg; ~ swoje słabości / nałogi przedobëc / przemògnąc / pòkònac swòje słabòscë / nôłodżi; dobëc nad swòjima słabòscama / nôłogama. Zob. zwyciężyć, przezwyciężyć, przewyższyć pòkònanie n pòradzenié, przemògnienié, sfórt(ow)anié, (prze)dobëcé n pòkònany ad pòradzony, przemògłi, sfór-towóny, (prze)dobëti pokonywać v przedobëwac, przemagac || rzad przemògiwac, pòkònëwac (Gò) (cos) [òn przedobiwô / przemôgô || przemògiwô / pòkònywô]. Zob. przezwyciężać 504 pòkòńczyć v pòkùńczëc, pòskùńczëc, pò-ukùńczëc, pòzakùńczëc pòkùńczëc, -ã, -ił, sł., ‘pokończyć’: Ma jesma ju wszëtką robòtã pòkùńczëlë. pòkòpac, -iã, -ôł, sł., ‘pokopać’: Dzéwczãta dze nieco pòkòpałë, ale niżódnëch bùlew nie przëniosłë. pokora - pòkòra, pòkórnosc EG, kórnosc SY. Np. Pòkòra mùrë łómie. SY pòkòra, -ë, ż., ‘pokora’: Pòkòrą przedobãdzesz nôwikszą bùchã ‘pokorą pokonasz największą pychę’. [Przysł.] pokora ƒ pòkòra ƒ; pòkòrzënë arch pl [akc. –kò-] [Z pòkòrą przeprosył òjca. Ùdac sã, do kògòs w pòkòrzënë. Ùdôj le sã do niegò w pòkòrzënë, tej òn tobie to załatwi. Sy] pokornie – pòkórno. Zob. potulnie pokornie adv pòkórno || -nie [Pòkórno na mie wzérôł. Pòkórno mie sã ùkłonił. - Sy Òjc sã schilił pòkórno do panowëch kòlón. Ra]. Por. pokorniutko pòkòrnieć v pòkórniec, robic sã pòkórny / pòłaszczëwi pòkòrniutki ad pòkórnëchny, baro / czësto pòkórny [Taczi mądri człowiek, a tak pòkórnëchny. To je taczi pòkórnëchny kóń, że bë dzeckò mògło nim jachac. – Sy Wërzekł te pòkórnëchné słowa. Ra] pokorniutko adv pòkórnëchno [Dzeckò pòkórnëchno przëznało sã do winë. Sy Tak mie sã pòkórnëchno ùkłónił. Ra] pokorność zob. pokora pokorny - pòkórny EG. Np. Pòkórné celã dwie matczi cëcô. EG - Por. potulny pokorny ad pòkórny [Pòkórny jak barank. Móm terô baro pòkórnégò kònia. - Sy Pòkórny, jakbë pò szprachach chòdzył. Ra]; kobieta ~na, skromna pòkórnica f [akc. –kór-] [Ta pòkórnica jesz nikòmù lëchégò słowa nie dała (nie rzekła). Sy] {‘pòkórnica’ in = pol. bot. przylaszczka pospolita – zob.} pokos m pòkòsk m, pòkòska, seklëna, ława ƒ [Wieleż wa dzys zesekła ławów? Sy]; potraw, drugi ~ trawy pòtrôw m, lok pòrostnica f; leżeć ~em leżec w pòkòskach, régach, jak seklëna, trzy ~y siana zgrabione razem plón m, dwa ~y skòszone na siebie skłôd m pòkòsić v pòsec, pòwësec pòkòsëc, -szã, -sył, sł., ‘pokosić’: Më jesmë ju wszëtczé niwë pòkòselë. pòkòst m fernës n pòkòstować v fernësowac pòkòstowaníe n fernësowanié n pokotem leżące trawa, zboże wôlawiszcze, zôlawiszcze; pokotem leżeć leżec jak snopë / jeden przë drëdżim / kòle drëdżégò; pòkòtem adv wałama, régama, rzãdama, pòsãbicą; leżeć ~ leżec wałama pokój pòkój, mir || zmir, ùbëtk (w 2 znacz. = pòl. ubytek) pokój (czas, gdy nie ma wojny) - pòkój SY, spòkój SY, mir (zab.) [SY - T II s. 277], EG òd SY. Np. Czej bë ju rôz chcôł nastac pòkój, bò më nie przeżëjemë ti wòjnë. SY. przër. ùtrzëmiwac pòkój, żëc w zgòdze - mirowac (zab.) SY. Np. Przódë bëłë taczé wòjnë, że kraje wòjowałë òd zasewów do żniw, a òb żniwa òne mirowałë, pò żniwach òne zôs szłë wòjowac. SY - Przër. spokój, izba 505 pòkój m 1. jizba ƒ; por. izba; ~ gò-ścinny gòstnica, paradnica f, pańskô ji~ zba, ~ jadalny jôdnica f, jôdnô jizba, jizba do jedzeniô, ~ sypialny spôwnica f, jizba do spani, ~ dla palących kù-rzownica f, jizba do kùrzajków, ~ dla czeladzi czeladnica ƒ, ~ duży chachara ƒ, ~ pùsty, niezamieszkały kaluzniô, szaruzniô, pùst(i)nica ƒ, pùstô jizba 2. spòkój, mir; daj mi ~! dôj mie pòkù!, dajmy temù ~ chcëmë temù dac pòkù, gwałciciel pòkòju łómôcz pòkój, -òju, m., 1. ‘spokój’: Dôj mie pòkój. Òn nawet pò smiercë nie mdze miôł pòkój. 2. ‘pokój’: Na szterë lata pòkój béł ùstanowióny. spòkòju, zawarcie pòkòju pòdpisanié spòkòju a. przëstanié na zgòdã pokpić v sczwarzëc, spéplac, sfùszrowac, pòpsëc pòkpiwać zob. drwić, żartować pòkraczny ad pòkraczny, dołemónowati, holfasowati. Por. koślawy pòkrajać zob. pòkroić pòkraka m pòkraka, holfas, czurpa, kraczała, dołemón m. Por. poczwara, dziwadło pòkrakac, -czã, -kôł, sł., ‘pokrakać’: Gapë pòkrakałë przed òknã. pòkrapiać zob. pòkropić pòkrasc, -kradnã, -krôdł, sł., ‘pokraść’: Charłãznicë nama wszëtkò pòkredlë. pokrewienstwò rodstwò Lz pokrewiewieństwo krewieństwò LZ pòkrewieństwò n krewnota f, pòkrewiéń-stwò n przëjacelstwò, -a, n., 1. ‘pokrewieństwo, kuzynostwo’: Miedzë nama je przëjacelstwò ‘pokrewieństwo’. 2. ‘przyjaźń’. pòkrewny ad krewny przëjacelsczi, -kô, -czé, przym., 1. ‘dotyczący kuzyna, pokrewny’, 2. ‘przyjacielski, przyjazny’: Òna ze mną przez całé żëcé ùtrzëmòwa przëjacelsczé stosënczi. pòkręcić, ~cać (się) pòkrącë(wa)c, (pò)-wiercëc, pòplątac, (pò)pëzglëc (sã) pòkrãcëc, krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘pokręcić’: Nie pòkrãcë mie tëch nicy. Wiater pòkrącył drzewa w lese. pòkrãcëc sã, -krącã sã, -ył sã, -krãcë sã, sł., ‘pokręcić się’: Pòkrącył sã përznã miedzë dzéwczãtama. Ra pòrowarzëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pokręcić się tu i ówdzie’: Pòrowarził sã miedzë nama a tej znikł. pòkrãtka ƒ plot m, pasmò n, swòra ƒ pokrętło - pòkrãtło EG. Pòkrãtło ù skrzëpic: krãcëszk [jedno z wiele znacz. tegò słowa] SY. Np. Krãcëszkã nastrôjają skrzëpice. SY. Òbrotowi „zómk” kòle pórtë, sztëczk délëka na gòzdzu: krãpka EG, gôdka (môl.) SY, toczka SY. Ôrt wëłączika elektricznégò z pòkrãtłã: przekrãtnik SY (gasnik, widôcz - SY) pokrętło n pòkrãtło n Gò, w zn. strojnik strun: pòkrãtnik m [Pòkrãtnik służi do nastrôjaniô strën. Sy] pokrętnie adv pòkrãtno Gò; ew. w zn. mówić niekonkretnie, przez ogródek: jic (gadac) taczima nôkòlama / zawijasama / ògródkama pòkroić v pòkrojic, pòkrajac, pòrznąc, pò-cąc, pòkawałkòwac pòkrajac, -óm, -ôł, sł., ‘pokrajać’: Całi gléń dlô naju pòkraja. 506 pòkropić v (pò)kropic, pòkrôpiac pòkropic, -ã, -ił, sł., ‘pokropić’: Ksądz pòkropił ùmarłégò swiãcóną wòdą.; deszcz pòkrapia deszcz pòpadiwô, pòkrôpiô, pòpadëje pòkropienie n pòkropienié n pòkrowiec m obcygniãcé n, deka ƒ, pò-kriwk m pòkrój m szlach m{‘szlach’ – zob. cios, ślad}; ludzie jednegò pò-kroju lëdze jednégò, te samégò szla-chù ◊ spac pòd jedną pierzną, strze-lac w jeden czerz, dmùchac w jednã trąbã pòkrótce adv krótkò, w krótkòscë pòkruszenie n pòkrëszenié, pòdrobienié n pòkruszyć v pòkrëszëc, pòdrobic pòkrëszëc [-kruszëc], -ã, -ił, sł., ‘pokruszyć’: Rzeczë ji, òna bë mia pòkrëszëc ptôszkóm chleba ‘powiedz jej, aby nakruszyła ptaszkom chleba’. pòkrëszëc [-kruszëc] sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pokruszyć się’: To żelazo niełôtwie sã pòkruszi. pòkrwawić v pòkrëwawic, skrëwawic, o-krëwawic pòkrwawic, -ã, -ił, sł., ‘pokrwawić’: Pòkrwawił so rãce ë kabôt. pòkrwawic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pokrwawić się’: Më jesmë sã strodze przë tim pòkrwawilë. pòkrwawienie n pòkrëwawienié, okrëwa-wienié, skrëwawienié n pòkrwawiony ad pòkrëwawiony, okrëwa-wiony, skrëwawiony pòkrycie n pòkrëcé, -ô, n., ‘pokrycie, wierzch’: pòkrëcé dakù; pòkrëcé łóżka, pierzënë, kòżëcha. obkrëcé, obcygnienié, obcygniãcé n; ~ dachem włożenié dakù, pòkrëcé (zob. pokryty) ~ dachù wëdakòwanié, bez ~cia bez ob-stojeni, na ~ kòsztów pòkrëcé kòsztów na obstojenié kòsztów, ~ złotem obcygnienié ztotã; brak pokrycia w towarach dla pieniędzy znajdujących się w obrocie (w obiegu) brak pòjkrëcô w towôrach dlô pieniãdzy, co są w òbroce (w òbiegù); ~ długów pòkrëcé dłëgów [Całi Julków majątk szedł na pòkrëcé dłëgów òjca. Ra] po kryjomu zob. skrycie pokry(wa)ć v obcygnąc, obcëgac, obsto-je(wa)c, pòokrë(wa)c; ~ dachem wëdakòwac, ~ deficyt, kòszty obsto-jec niesygã, kòszta, ~ swe zapòtrzebò-wanie obstojec swòjé wëprzińdzenié, ~ się (z czym) przëkrëc, pòokrëc sã, ~ się parą zaropic, zachùchac, pò-kryty parą zaropiałi, ~ szronem, lo-dem obżłodzëc, o(b)lodzëc, ~ dach papą wëpapòwac pòkrëc, -ëjã, -ił, sł., ‘pokryć’: Ni mielë czim pòkrëc chëczi. pòkrëc sã, -ëjã sã, -ił sã, sł., ‘pokryć się’: Mòrze pòkrëło sã szëmã. pòkrëwac, -kriwóm, -ôł, -krëwôj, sł., ‘pokrywać, osłaniać’: Łóżka pòkriwają biôłima płôchtama. pòkrëwac sã, -kriwóm sã, -ôł sã, -krëwôj sã, sł., ‘pokrywać się’: Przë sztormie mòrze pòkriwô sã pianą. zob. zapłodnić, zapładniać pokryty ad pòkrëti, òkrëti, nakrëti, ew. krëti Nasz drewniany kòscół je szińdlama krëti. Më jesz mómë stodołã szkùdłama krëtą. Sy] pòkryw(k)a ƒ wie(cz)kò n, przëkriwk, wiérzk m, deka, skòrpa ƒ nakryw(k)a ƒ przëkriwk m, pòkriwka, -czi, ż., zdr. od pòkrëwa, arch nôkriwka f, wiekò n [Nasta sniã 507 (zdjã(ła) nôkriwkã òd misce (z misczi). Lz]; pokryć swinię òknarzowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘odstanowić (o świniach)’: Nasze bùcczi ju są òknarzowóné. pòkrzątać się pòczurzëc, përznã sã opò-rajëwac, uwi(e)jac pokrzepiać, orzeźwiać pòkrzesac pokrzepiać (się) - pòkrzesac (sã) EG, wzmòcniwac (sã0 EG pòkrzepi(a)ć v zmòcni(a)c, pòkrzésac, pò-krzésëc, zbetrëwac, zbetrowac, zhel-p(ow)ac, zdzyrzac, zdzyrzëc skrzesëc, òkrzesëc (= pol. orzeźwić) [Pijce panie, to was pòkrzepi. Renionëch ùnôszają i jedzenim pòkrzépiają. - (Lh?) Lz Chtërny wa mòzolny a òbcążony jesta, jô waju skrzepiã. (?) Òna sã winã skrzepi. (Lh?) Przez to ji zdrowòsc sã skrzepiła. – Lz Sklónka wina mie skrzesëła na dalszą drogã. To cebie òkrzesy. – Lz] pòkrzepiający ad zmòcniający, pòkrzésny, betrowny, helpny, zdzyrzający pòkrzepienie n zmòcnienié, zbetrowanié, zhelpanié, zdzyrzenié n, zmòcniënk, zbetrënk, pòkrzésënk m, pòkrzésnota f pokrzyczeć v pòwrzeszczec, pòkrzëczec, -ã, -ôł, sł., ‘’: [Pòkrzëczôł chwilkã, ale wnet dôł pòkój. Ra] pòkrzyk m bòt wilczëzna f, wilczô jagòda pòkrzykiwać v pòkrzikòwac, pòkrzëkiwac, pòwrzeszczëwac pokrzywa (bot.) - pòkrzëwa EG || (môl.) kòprzëwa SY. W znacz. żegawka - żôgówka EG, parzówka, parzëcha / parzucha / parzawa / parzawica / parzëczka / parzuchwia || -chiew / SY pòkrzëwa, -ë, ż., ‘pokrzywa’: Dôj le pòkrzëwã a mdze sã lepi warzëło. (II): żôgawica ‘zwykła pokrzywa, która parzy za dotknięciem’; dzëwô pòkrzëwa ‘głucha pokrzywa’. Ta druga nie parzy. pòkrzywa ƒ pòkrzëwa ƒ ; ~ żegawka żôgówka, arch kąsawica [akc. żô-, -sa-] [Legnij le sã w tre kąsawice, tej ce wszëtkò łómianié (łómanié) wëléze z gnôtów. Sy] {‘kąsawica’ in = pol. jędza, ksantypa} pòkrzywdzenie n skrziwdzenié n pokrzywdzić - òkrziwdzëc SY, pòkrziwdzrc EG, skrziwdzëc EG pòkrzywdzić v skrziwdzëc pòkrzywdzony ad skrziwdzony pokrzywić (się) pòkrzéwic (sã), pòdżąc (|| pòdżic) (sã), pòłãgòwac (sã) [Docz të tak pòłãgòwôł to drzéwkò? Tak te jak ë ne dwiérze pòłãgòwałë sã. Ra]. Por. wypaczyć (się) pokrzywiony ad pòkrzéwiony, pòdżãti, pòłãgòwóny pòkrzywka ƒ med gnac, swãdzëlucha f, swãdzëdło n pòkrzyżować (się) pòprzejinaczëc, pòmachtac, pòkrzëżowac (sã); ~ kòmù plany pòmachtac kògòs dbë pòkrziżowac / zepsëc || pòpsëc (rzad: skazëc) czëjes planë / zamiarë / ùdbë [Miemc chcôł całi swiat dobëc, ale Rusk mù wszëstkò pòkrziżowôł. Mëslôł jem żëc pokucharzyć’: Jô wama dzysô pòkùcharzã. z òbszczãdzëznë, ale wòjna mie wszëtkò pòkrziżowa. - Sy] pòkùcharzëc, -ã, -ił, sł., ‘pokucharzyć’: Jô wama dzysô pòkùcharzã. Ra] pòkùmać się zdrëszëc sã, stowarzëc sã 508 pokulać (się) zob. potoczyć (się) pòkùp m odbët, kùpisz m, przedôj ƒ; mieć duży ~ miec wiôldżi odbët, przedôj pokupić v pòkùpic, -ã, -ił, sł., ‘’: Jô sã òbôwióm, że jô wama tegò wszëtczégò nie pòkùpiã. pòkùpność ƒ kùpisz m, przedôwnotaƒ pokupny (chętnie kupowany) pòkùpny Sy [To nie je pòkùpny kóń, tegò jô nigdze nie sprzedóm. Sy] pòkùpny ad odbëtny, chódny, kùpióny, przedówny; malo ~ mało kùpióny pòkùsa ƒpòkùsa, ogrzecha, przegrzecha ƒ; pòkùsa, -ë, ż., ‘pokusa’: Òn mie ju wëpróbòwôł wszelejaczima pòkùsama. Òna je cwiardô na pòkùsë. ulec, oprzeć się ~sie ulegnąc, nie dac sã pòkùsë, rr mnie bierze mie trôpi a. móm legòtkã a. pòkùsa mie bierze pòkùsić (się) skùsëc, uchcëwic, odwôżëc, schôłpic (sã) pòkùszenie n pòkùszenié n, przegrzecha f; wòdzić na ~ prowadzëc na pòkùszenié pòkùszenié, -ô, n., ‘pokuszenie’: Ë nie wòdzë nas na pòkùszenié. pòkùta ƒ pòkùta ƒ pòkùta, -ë, ż., ‘pokuta’: To bëła jegò pòkùta za grzéchë. pòkùtnica ƒ pòkùtnica ƒ pokutniczy ad pòkùtniczi pòkùtnik m pòkùtnik m pòkùtny, przym., ‘pokutny’: mòdlëtwa pòkùtnô. pòkùtować v pòkùtowac ◊ chòdzëc pò pò-kùce (o duszy) pòkùtowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pokutować’: Dësze pò smiercë pòkùtëjącé. pòkwapić się pòspiôc sã pòkwiczec, -ã, -ôł, sł., ‘pokwiczeć’: To swińczã wama pòkwiczi. pokwilić v pòkwilëc {Dzecã jesz kąsk pòkwilëło a ùsnãło. Lz] pòkwitować v pòkwitowac [Jeden pò drëdżim zapłacył a ten pón przë kase to pòkwitowôł. Lz] pòkwitowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pokwitować’: Òna mù to na pismie pòkwitowa. pokwitowanie kwitënk = pòkwitowanié pokwitowanie n pòkwitowanié n, kwit, arch kwitënk m, arch kwitinga f; za ~ waniem na kwit pokwokać v pòklukac, -óm [-czã], -ôł, sł., ‘pogdakać’: Pòklukôj (tu: pòwadzë, pòszkaluj) so dróbkã! Ra] pòlać zob. pòlewać pòlôc, -lejã, -lôł, -léj, sł., ‘polać’: bùlwë pòlóné masłã. pòlôc sã, -lejã sã, -lôł sã, -léj sã, sł., ‘polać się’: Skòrno jem wërzekł no słowò, ji sã łzë pòlałë z òczu. 509 Pòlak m Pòlôch m {‘pòlôch’ in, Ra: wielki gwóźdź do zbijania belek i desek} Pòlôch, -a, m., ‘Polak’: Ni ma tu nijaczich miedzë nama Pòlôchów. Pòlôszë mieszkają na wschód ë pôłnié òd Kaszëbów. Pòlôszë mielë so niegdës całé Pòmòrzé pòddóné ‘do Polaków należało niegdyś całe Pomorze’. Mądri Pòlôch pò szkòdze. Przysł. pòlakòżerca m wróg a. warg Pòlôchów pòlakòżerstwò n niezgara Pòlôchów pòlana ƒ smùg m, kùczewa ƒ pòlanie n pòlenié, pòchilenié, schilenié n pòlanka ƒ smùżk m, kùczewka ƒ pòlano n drewkò, drewienkò n, heltkôcz, gôl m pòlarność ƒ pòlarnota ƒ pòlarny ad pòlarny polaryzacja naszych postaw... - wërazné òkôzanié naszi pòstawë EG, przechilenié sã na jednã abò drëgą stronã / przëchilenié sã do jedny ze strón / pòstawienié sã / ùstawienié sã / pò jedny ze strón EG, staniãcé || stanienié / ùstawienié sã pò jaczi stronie EG, òpòwiedzenié sã za jedną ze strón EG. Np. Òsobë, jaczé më mni stwôrzają nôwikszą szansã wëraznégò lubimë, są dlô nas nôwôrtniészé, bò òkôzaniô naszi pòstawë. EG pòlaryzacja ƒ pòlarëzacjô ƒ polatywać v pòlatowac [Rôz pòlatëje w górã, to zôs spôdô. Ra] pole - pòle EG || pòlé EG. pòle1, -a, n., ‘pole’: To je naju skrôwk pòla. Na pòlu. P. zaniedbane - zôpùszczô SY. Pole nieurodzajne kùkówczé gniôzda Sy; Pole widzenia - pòle widzeniô EG, ewent. rozezdrzenié SY. - Przër. widok, widoczność, ogląd, rozgląd. Pole bitwy biôtkòwiszcze Sy [Wiele Krzëżôków òstało na biôtkòwiszczu pòd Swiecënã. Sy Całé biôtkòwiszcze pòkrëło sã zabitima żôłnérzama. Sy]; ~ piaszczyste wëdma || widma f ; ~ karne sp pòle karné pòle n pòle, zdr pólkò n, niwa, obéńda f, môl m, okrãżé n; miãdzy ~ami midzëpòlé n, na otwartym pòlu w czëstim pòlu, wyprowadzić kògò w ~ kògòs ocëga-nic, o(b)manic, pòdéńc, ~ obserwa-cji okrãżé rozezdrzënkù, ~ obstrzału okrãżé obstrzélënkù, ~ walki môl pò-bitwë, plac biôtk, biôtkòwiszcze n, wy-ruszyć w ~ cygnąc w pòle a. jic na wòjnã, szerokie ~ działania wiôldżi plón dzejani, na pòlu nauki na pló-nie uczbë, mieć otwarte ~ miec otem-kłi plac, ~ pracy môl robòtë, ~ elek-tryczne okrãżé elektriszu, ~ widzenia obéńda zdrzeniô, widzeniô, ~ świeżo zbronowane brónowiszcze n, ~ nieu-rodzajne głodzëzna, lëbizna, mërlëzna f czyste pòla osëch m, piôsznica, głodzëzna ƒ, piaseczno n, piôsczi pl; w zn. marna ziemia, pole nieurodzajne: lëchwa, lëchòta, mërlëzna, głodzëzna ƒ [akc. lë-, mër-, gło-], piôsczi pl, ~ nawòżone nôgnój m, ~ zanied-bane niérzwa f, ~ zorane orzónka f, orniszcze n, ~ za łąkami załãga ƒ ◊ bëc mëslami w pòlu (być roztargnio-nym) Por. gleba pòlec v padnąc, zdżinąc, bëc zabiti; pòległ jak bòhater pôdł jakò dzyrzca, bòdrin, heroja pòlegnąc, -legnã, -légł, sł., ‘polec’: Wszëtcë pòleglë. Pòległi żôłnérze. pòlecać, ~cić v wmôdlac, zamôdlac, natra-sac; wmòdlëc, zamòdlëc [Nôj (niechôj) òn zrobi, co jô mù pòlecył, jinaczi jô jô (jegò) wëgnã (wëgnajã) z chicz (z chëczi). Lz słi]; gòrąco kògòś ~cać mòcno kògòs zamôdlac, ~cam się łaskawej pamiãci 510 wmôdlóm sã do Waszi pamiãcë, ~ listy słac dorãczno lëstë, ~ kòmù natrasac kòmùs a. dô-wac kòmùs pòlét pòlecający ad zamòdlowny, pòlétny; list ~ pòlétny lëst polecenie - pòlét SY, nôkôz SY, EG, rozkôz EG. - Przër. nakaz, rozkaz polecenie n pòlecenié n, pòlét, nôkôz, rozkôz , zamòdlënk m. rozpòrządzenié, zarządzenié, pòlét m [Dostac pòlét. Pòsłańc przëszedł z pòlétã. Sy]; ; dać kòmù ~ dac kòmùs pòlét, według ~nia wedle pòlétu, ~ listów dorãcz-nota lëstów pòlecić zob. pòlecać pòlecieć v lecec, odlecec, zalecec; ~ w górã lecec do górë, w górã pòlecec, -ã, -ôł, sł., ‘polecieć’: Piórkò z wiatrã pòlecało. pòlecony ad dorãczny, pòlétny, zamòdlo-ny; list ~ dorãczny lëst polegać - 1. polegać na kimś – pòlegac [Sy 'roztrzepańc'], zda(wa)c sã kògò SY, spùscëc sã na kògò EG. [Na roztrzepańcu pòlegac ni mòżesz, të gò pòslesz za solą, a òn ce miodu przëniese. To je bëlny chłop, na nim mòżesz pòlegac / na niegò mòżesz sã zdac / spùscëc. EG To je stałi człowiek, na tim mòżesz pòlegac. SY] - Przër. spuścić się na kogo. pòlegać v spùscëc sã; ~ na kim, spùscëc sã na kògòs, na cos, różnica ~ga na tym jinota je w tim, ~ na czym zanôlegac / zanôleżec na czim, tkwic w czims [Chto wié, na czim to zanôlégô / zanôleżi, że ta maszina nie chce rëszëc? Całô sprawa na tim zanôlégô/ zanôleżi, że òni ni mògą sã zgòdzëc. - Gò W tim tkwi całô złosc / całi błąd, że... Sy] to ~ga na wzajemności to sã rzeszi ze wzôjnotą, człowiek, na którym mòżna ~ człowiek, na jaczégò mòże sã spùscëc na czym polega twoja robota / praca)? na czim zanôlégô / pòlégô twòja robòta / prôcô)?; ew. przë czim të robisz (czim të sã zajimôsz / zajmùjesz; co të môsz za robòtã pòległy ad padłi, zabiti pòlemiczny ad pòlemiczny, dowòdzeniowi polemika - pòlemika EG, ewent. spiérka EG, zatôczka (môl.) SY. - Przër. kłótnia, sprzeczka pòlemika ƒ pòlemika, dowòdzëzna ƒ pòlemista m pòlemik, dowòdzownik m pòlemizować v pòlemizowac, dowòdzëc pòlenta ƒ pòlenta ƒ polepa ƒ bùd paca ƒ podłoga ubita z gliny zmieszanej z plewami a. sieczką: (ò)strzéc, glënówka ƒ, pòlép m ew. {‘strzéc’ in = a) pòdłoga glënianô w piecu chlebòwim; b) glëniané òtinkòwanié pòsowë} [ti strzécë; Tam nie bëło pòdłodżi, le strzéc. Sy] pòlepić (się) (pò)oblepic, pòzlepic (sã) pòlepic, -ã, -ił, sł., ‘polepić, pokleić’: Pòlepilë piéck glëną. pòlepszenie n pòlepszenié, zlepszenié, uprawienié sã n; ~ pògòdy uprawienié sã wiodra, życzã ~ nia! żëczã pòlep-szeniégò! pòlepszyć, ~szać v pòlepszëc, zlepszëc, uprawic sã; pòlepsz(ëw)ac, zlepsz(ë-w)ac, uprôwiac sã pòlepszac, -óm, -ôł, sł., ‘polepszać, poprawiać’: Òni bë mòglë pòlepszac te grëńta, a òni je le jałowią. pòlepszac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘polepszać się, poprawiać się’. 511 pòlepszëc, -ã, -ił, sł., ‘polepszyć, poprawić’: Mie ju nick zdrowiô nie pòlepszi. pòlepszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘polepszyć się, poprawić się’: Jesz bë sã wszëkò dało pòlepszëc. poler (słupek na statku lub nabrzeżu, służący do zakładania grubych lin) - pòlér SY, zdrobn.: pòlérk SY [w 2 znacz. môłi chłop - np. To le je taczi pòlérk òd chłopa. SY]. Np. Założëta linë na pòlérë. SY pòlerowacz m pòléra m pòlerować v pòlérowac pòlerowanie n pòlérowanié n pòlerowany ad pòlérowóny pòlesie n lesyńce pl; Pòlesie n Pòlesé n pòleski ad z Pòleségò pòletkò n plónik, môlëk, plaszk m, pól-kò n pòlewa ƒ glazura, emalëjô ƒ polewa czekoladowa szokòladowô pòlewa (Gò) pòlewaczka ƒ pòléwka ƒ pòl(ew)ać v 1. pòlôc, pòchilac, nachilac, pòlewac; krew pòlała się strumieniem krew la(ła) sã, chila sã, leca strëgą 2. cënowac, emaliowac pòlewac, -léwóm, -ôł, sł., ‘polewać’: Jô bë tegò płótna wicy nie pòléwôł (podczas bielenia). pòlewac sã, -léwóm sã, -ôł sã, sł., ‘polewać się’: Knôpi ë dzéwczãta pòléwają sã wòdą. pòlewanie n pòléwanié n, pòléwk m polewka - pòléwka (môl.) SY, zupa. Podać czarną polewkę. - pòdac czôrné krëpë SY pòléwka, -czi, ż., ‘polewka, zupa’: miãsnô pòléwka ‘rosół’. polewka - pòléwka, zupa, czarna polewka czôrné krëpë pòlewka ƒ zupa ƒ; ~ owòcowa czapùrôk m, brzadowô zupa, czarna ~ czarwina, czôrlënaƒ ◊ dac kòmùs czôrnëch krëp a. dac kòmùs odnãtã (o rekùzié) pòleźć v pòt lezc, jic pòlezc, -lézã, -lôzł, sł., ‘poleźć, pójść’: Dze të jes pòlôzł? ‘gdzie polazłeś?’ Òna tam donąd pòléze bez twòjégò gôdaniô. pòleżeć v pòleżec pòleżec, -ã, -ôł, sł., ‘poleżeć’: Te krëszczi mùszą so jesz ze dwie niedzelë pòleżec. pòlãdwica ƒ chrzeptowina ƒ pòlichromia ƒ farbistosc, wielefanvizna, pòlichromijô ƒ pòlicja ƒ pòlicjô ƒ; ~ tajna krëjamnô pò-licjô pòlicëjô, -i, ż., ‘policja’ pòlicjant m pòlicysta, szandara m pòlicëjant, -a, m., ‘policjant’: Pòlicëjant schwôcył gò za szótkã ‘policjant schwycił go za połę’. ; ~ kierujący ruchem ulicznym szandara od jeżdżeniô pòlicyjny ad szandarzën, szandarów, pòlicjowi pòlicyjny, przym., ‘policyjny’: ùrzãdnicë pòlicyjny ‘urzędnicy policyjni’. pòliczek m 1. lico n, skarniô ƒ, zdr: lickò n, skarenka f {‘skarń’, ‘skarenka’ in = skróń, pol. skroń - zob.} [Zdrzë, co òne mają za lica... Lica czerwòné jak jabłuszka. Jes të chòrô, że môsz taczé rozpôloné lica? Gdzeż të béł? Całé lickò môsz ùtrzepóné. Pòkażëczkôj le, dzeckò, jak të mòżkôsz skarënczi nadic (nadąc). – Sy] {‘lico’ in = pol. 512 zaróżowienie owocu z jednej strony, szczególnie jakbłek i gruszek [Co te jabka mają za czerwòné lica. Sy]} Mie tak prawô skarniô pôli, gwësno mnie chto òbgadëje. Ra skarniô f, lice n, półgąbk m 2. zausznica ƒ; wymierzyć kòmù ~ dac kòmùs zausznicã 3. obraza ƒ pòliczkòwać v mùczkòwac, pùczkòwac, dôwac zausznicã ~ kogo po twarzy mùczkòwac, bic kògòs pò twarzë / vulg pò pëskù, arch mùnkòwac, łëpic [Pón łupił gbùra piscą w twôrz. Lz]; ~ komu pokłony kłaniac sã kòmùs [òn sã kłóniô]; pòliczkòwy ad skarniowi, licowi, półgąbkòwi ; człowiek skory do policzkowania arch mùnkôcz m policzony ad pòliczony, pòrechòwóny; wszystkie sztuki są ~ne kòżdô sztëka je pòliczonô / pòrechòwónô; wszëtczé sztëczi są pòliczoné / pòrechòwóné; wszyscy zostali / są policzeni wszëtcë òstelë / są pòliczony / pòrechòwóny; zostać ~ między coś / kogoś (zaliczony do czegoś / kogoś) [I pòliczony òstôł pòmidzë przestãpców. bibl Gò] policzyć v pòliczëc (|| pòlëczëc), pòrechòwac ew. zliczëc, zrechòwac; por. poczytać 2 [Chtëż bë waju pòlicził? Pòrechòwôł snopë na pòlu. Òna chca pòrechòwac gwiôzdë na niebie. - Ra]; ~ na palcach / liczydle / kalkulatorze pòliczëc / pòrechòwac na pôlcach / liczëdlë / kalkùlatorze; ~ głosy pòliczëc / pòrechòwac głosë; jego dni są ~czone jegò dni || dnie są ju pòliczoné; ew. òn ju je na ùmercym / na ùtëpie; on ju ni mô wiele do żëcô; ~ się z kim wërechòwac sã, wërëchtowac sã, rzad rozrechòwac sã z czim / z kògùm [Przińdzesz le do mòjëch szczëp, to jô sã z tobą wërëchtëjã. – Sy] pòlifonia ƒ pòlifonijô ƒ, wieległosowòsc chùru pòligamia ƒ pòligamijô, wieleżeńba ƒ pòliglota m pòliglota m, znajôrz wiele mòwów pòliklinika ƒ lékarniô, pòliklinika ƒ pòlip m med pòlip m pòlisa ƒ pòlisa f, dokôz ubezpieczeniégò pòliszynel m wëkrëkùs m; sekret ~a oglowò znónô krëjamnosc pòlitechniczny ad pòlitechniczny pòlitechnika ƒ pòlitechnika ƒ pòlitować się (u)żôlëc sã pòlitowanie n żôl, ubòléwk m, użôlenié n pòlëtowanié, -ô, n., ‘litość, politowanie’: Òni zasłëgùją na pòlëtowanié. pòliturá ƒ1. pòlitura ƒ 2. fig szlif rn politycznie pòliticzno || -cznie polityczny pòliticzny pòlityczny ad pòliticzny [Nowinë pòliticzné. Ra] polityk pòlitik [Gwësno nama ten pòlitik pòwié, czë mdze latos wòjna. Ra] pòlityk m pòlitikôrz m 513 politykować pòlitikòwac [Òni bë tak do zôwitrzkù pòlitikòwelë. Ra] polityka pòlitika [Mój òjc bawił sã pòlitiką. Bierzë sã do pòliticzi! Ra] pòlityka ƒ pòlitika ƒ; ~ zagraniczna zagrańcznô pòlitika, ~ krajowa krajowô, domôcô pòlitika pòlitykòmania ƒ pòlitikarztwò n pòlitykòwać v pòlitikòwac pòlizać v pòlizac; ~ nauki liznąc uczbë pòlizac, -liżã, -zôł, -żë, sł., ‘polizać’: Pòlizôł gò pò rãce. Pòlka1 ƒ Pòlôszkaƒ Pòlôszka, -czi, ż., ‘Polka’: Òni tak pòlaszą, bò nënka jich bëła Pòlôszka ‘oni tak po polsku mówią, bo matka ich była Polką’ pòlka2 ƒ polka ƒ, chùtczi, drobny m; lok kòzy tuńc {‘polka’ czech. – òd: pòłowa} [Zagrôjta chùtczégò. Dzys na wiesołach ju mało tańcëją kòzé tuńce. - Sy]; szybka ~ òberwańc m polny pólny (|| pòlny Ra) [Tą pòlną stedżenką. Ra]; ~na droga pólnô (ekspr „bòsô”) droga; ew. lok: wigón, drëft, szlach m, stãpówka f {‘szlach’ in – zob. cios,} [Ù nas za wsą nad drogą pólną rosce pôrã wiązów. Sy]; robota ~na pólnô / pòlowô robòta, robòta w / na pòlu; pl: pólné / pòlowé robòtë; ~ne kwiaty / zwierzęta pólné / dzëczé || dzëwé kwiatë / zwierzãta [Pólné zwierzãta. Sy] pòlo n sp pòlo n pòlonez m pòlonézer, pòloneza m; ~ kòńczący wesele kaszëbszczi pòlonézer Pòlonia ƒ Pòlôsze za grańcą pòlonista m pòlonista m, znajôrz pòlaszëznë pòlonizm m pòloniznaƒ polonizować v pòlonizowac, pòlaszëc [Pón szkólny mówił, że ksãżô nas pòlaszą (pòlonizëją). Ra] v pòlaszëc, -ã, -ił, sł., 1. ‘: Pón szkólny mówił, że ksãżô nas pòlaszą ‘nauczyciel mówił, że księża nas polonizują’. 2. ‘zacinać z polska, mówić po polsku’: Pòlaszëta z nama përznã! ‘pogadajcie z nami trochę po polsku’. Wa téż tak pòlaszita jak rodzony Pòlôszë ‘tak mówicie po polsku jak sami Polacy’. polonizować się’pòlaszec, pòlaszëc sã [Òni pò dwòrach wnetëszczi pòlaszeją. Na pòsłëgach przë dwòrze znôjma sã pòlaszą. Ra] pòlonofil m drëch Pòlôchów pòlonofilski ad drëszny Pòlôchóm pòlonofilstwò n drëszëzna z Pòlôchama pòlonofob m wróg a. warg Pòlôchów pòlor m 1. głôdkòsc f, łisk, pòłisk m – por. połysk; 2. fig szlif m, obëcé n; nabrać~u nabëc głôdczégò obéńdzeniégò polot pòlot pòl Gò, fantazjô [Rzecz banalnô, wëszwiektónô, napisónô bez pòlotu / bez fantazji.] polot m môch, pòdjim m ,z ~tem z fantazją / z pòlotã ; bez ~u bez môchù, pełen ~u skòpicą môchù a. z bëlnym pòdjimã 514 polować - pòlowac RA, EG, jachtowac SY, RA, bëc na jachce SY, jic na jachtã SY, np. Nasz sąsôd jachtowôł na zajce. SY. Upolować - ùjachtowac SY, np. Ùjachtowôł dlô kòżdégò na swiãta zajca. SY pòlować v jachtowac, pilowac, uzerac; ~ na kògò pilowac na kògòs, pòluje na mãża uzérô, dulczi za chłopã jachtowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘czatować, polować’, niem. jaden, Jagd: Jachtowelë òb dzéń, òb noc ‘polowali we dnie, w nocy’. Diôbeł sã nie czami, ga [czej] na dëszã jachtëje ‘diabeł się nie męczy, gdy na duszę czatuje’ [Przysł.] (II) polowanie - jachta EG, SY, pòlowanié EG, łów Sy (w 2 znacz. łów = pòłów rib [Bëc na jachce. SY Jic na jachtã. SY Kòżdégò dnia szlë na jachtã. Szedł w jachtã. Na jachce ùstrzélił dwa zajce. Ra ] Dzëkô || dzëwô jachta = dzëwé łówstwò Sy, pòl. kłusownictwo. - Przër. łowiectwo, kłusownictwo pòlowanie n jachta, pilaczka f, uzéranié, dulczenié; ~ z naganką jachta z nëkã pòlowy ad pòlowi PòlskaƒPòlskôƒ Pòlskô, -czi, ż., ‘Polska’: Pòlskô bëła dôwni wiôldżim ë sëlnym państwã. Z Pòlsczi jidze Wisłą zbòżé ë jinszé towôrë. (II) [Ceyn]: Wielgô Pòlskô ‘Wielkopolska’. pòlski ad pòlsczi; mówić pò ~skù gôdac pò pòlskù pòlsczi, -kô, -czé, przym., ‘polski’: nôród pòlsczi. Pòlskô mòwa je pòdobnô do kaszëbsczi, ale Kaszëbi ji dëcht dobrze nie rozmieją. Jô nie ùmiejã tak pò pòlskù gadac jak Wë. Szlachtë pòlsczi je corôz mni na Kaszëbach. pòlskòść ƒ pòlaszstwò n pòlszczyć v pòlaszëc, pòlszczëc polszczyć zob. polonizować polszczyć się zob. polonizować się polszczyzna pòlszczëzna, zgardl pòlaszëzna [np. Kaszëbizna je baro bliskô pòlszczëznie. Gò] pòlszczyzna ƒ pòlaszëzna ƒ; mòwić łamaną ~ną pòlaszëc pòlszczëzna, -ë, ż., 1. ‘polszczyzna, język polski’, 2. ‘zwyczaje, obyczaje polskie’. pòlubić v uwidzec, udbac, ulubic, oblubic, pòlubic pòlubic, -ã, -ił, sł., 1. ‘polubić, umiłować’, 2. nieprzech.: ‘służyć, być miło’: Jô jã zarô pòlubił. Jemù bë ù nas pòlubiło, żebë le pòbéł dłëżi. pòlubic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘polubić się, pokochać się’: Wa sã zarô pòlubita, skòrno le sã pòznôta. polubownie - pòlubòwno EG, za òbòpólną zgòdą EG, np. Òni załatwilë nã sprawã pòlubòwno. pòlubòwnie adv ugòdowò polubowny - pòlubòwny EG, np. Òni załatwilë nã sprawã w spòsób pòlubòwny. Sąd pòlubòwny. Sãdza pòlubòwny EG (= jednôcz SY). pòlubòwny ad ugòdowi; sąd ~ ugòdowi sąd pòlubòwny Gò pòlucja ƒ pòlucjô f, semieniowi wëprësk 515 poła - pòła AŁ Złapać kogo za połę (za jakąkolwiek część ubrania) - òb. złapać pòła ƒ szótkaƒ pòłać ƒ plón, plachc, dzél m pòłajać v pòwëszkalowac, pòwëwadzëc {‘pòlajac’ zob. poszczekać} pòłakòmić się uchcëwic sã, schôłpic sã pòłamać v pòłómac, pòłomic, pòczidac pòłamic, -łómiã, -ił, -łami, sł., ‘połamać’: Òna bë mù gnôtë pòłómiła, żebë ò tim wiedza. Pòłami te knëpelczi! ‘połam te patyki!’. pòłamic sã, -łómiã sã, -łómił sã, -łami sã, sł., ‘połamać się’: pòłómiony ‘połamany’. (II) połamaniec m łamisz, lebioda, słabeusz, rozkraczélc m [Jaż mie bëło żôl wzerac na taczégò rozkraczélca. Chto wié, co z nas bądą za rozkraczélcowie, czej më bądzemë stôri. – Sy] pòłamany ad pòłómóny, pòłomiony, pòczidóny. Por. ułomny połapać się w czym (zrozumieć, zorientować się) - pòłapac sã EG, np. Terô jô sã w tim wszëtczim pòłąpôł, ju mie nicht nie darwô nic dali tłómaczëc. EG pòłapać (się) dobadérowac, wëznac, zmagac (sã); nie móc się ~ ni mògnąc sã dobadérowac, wëznac, zmagac połaskòtać zob. połechtać pòłatać v pòobszëc, pòzaflëkòwac pòłatac, -łôtóm, -ôł, -łatôj, sł., ‘połatać’: Òna to baro szëkòwno pòłôta ‘ona to bardzo zręcznie połatała’. pòpłatac, -płôtóm, -ôł, -płatôj, sł., ‘płatami pokryć, połatać’: Pòplôtónô, pòwôrpónô, nichdze rãba ni mô ‘połatana, poszarpana, nigdzie szwu nie ma’. Zagadka, zapisana przeze mnie w narzeczu bylackim (znaczenie: krowa pstrej maści). (II) połatany - òb. załatany pòławiacz m łowôrz, łówca m; ~ pereł łowôrz perłów poławiać v łowic, rëbaczëc, pòławiac [łôwióm, -ôł, -ławiôj; Rëbôcë pòłôwiają latos taczé mnóstwò rib jak nigdë przedtim. Na tim môlu pòłôwiają chałëpianie wiôldżé mnóstwò rib. Ra] połączenie pòłączenié, ewent w znacz. element łączący zob. złączka pòłączenie n zrzeszenié, sparłãczenié, łączenié, zdostanié, ujednanié, wiązadło n pòłączyć v zrzeszëc, sparłãczëc, zdostac, ujednac, pòłączëc; ~czony z trudnościami zrzeszony z procëmnotama, zôwadama [Co jô sparłãczã, ani chłopskô piãsc, ani babsczi jãzëk nie rozłączi. Dwa nôrodë sparłãcził dzys Bóg. Lz (La?, Tr?)]; pòłãczëc, -łączã, -ił, -łãczë, sł., ‘połączyć’: Ksądz pòłącził naju na całé żëcé. Nijak ni mógł jich pòłãczëc. pòłãczëc sã, -łączã sã, -ił sã, -łãczë sã, sł., ‘połączyć się’: Pòłãczë sã z nama, a duńdzesz wnet do pieniądzy. po łebkach robić zob. powierzchownie połechtać v pògëldzëc, pògëdlëc, pògilac, pòłëzgac lok [Móm jô ce pòłëzgac? Sy] połeć półc Lz pòłeć m pôłc f, kawał(k), sztëk m Mómë jesz dwa pôłce miãsa. Ra; ~ cielãcy pôłc celëczëznë 516 pòłgac, -łżã, -łgôł, -łżë, sł., ‘połgać’: To òna wszëtkò pòłga. Jô wama pòłżã jesz dróbkã. pòłknąć v pòłiknąc, pòłknąc, schłądzëc pòłkniãcie n pòłiknienié, pòłknienié, schłądzenié n połknięty pòłkłi połogowy ad pòłogòwi, rzad szestnicowi; gorączka ~wa gòrączka pòłogòwô (Ra, Sy) [Przódë białczi ùmiérałë czãsto na gòrączkã pòłogòwą. Sy]; izba ~wa / porodowa zob. porodówka pòłonicznik m bòt pòdurzmión m; ~ nagi bot ptôszé krëpë [Ptôszé krëpë roscą na piôskach. Sy] połowa ƒ pòłowa (|| arch pòłowica) ƒ, pół n [To je dopiérze pòłowa. W pòłowie drodżi. Pòdzelimë sã pò braterskù na równé pòłowë. Jednã pòłowicã dôł mie, drëgą zatrzimôł dlô se. - Ra]; za ~wã ceny za pòłowã, za pół prizu, w ~wie drogi w pół, w pòłowie dardżi, do ~wy do pół, do pòłowë ◊ miec z pòłowë dosc (mieć czegò dosyć) połowica ƒ białka, przëdónô ƒ {kasz. ‘pòłowica’ arch = pòłowa} pòłowicznie adv pòłowiczno, w pòłowie, na pół pòłowiczność ƒ pòłowizna, pòłownotaƒ pòlowiczny ad pòłowiczny; ~ środek pò-łowiczny spòsób, pòrażenie ~czne pòłowiczné rëszenié, na pół rëszony położenie - 1. w znacz. czinnoscë: półożenié czegòs, np. Òd pòłożeniô pierszi szëchtë EG, cegłë zanôleżi, czë bùdink bądze prosti. EG 2. w znacz. ùstawienié ùsytuowanié EG, pòłożenié EG, leżnosc SY [w 2 znacz. = pòl. ‘okazja’], np. Ta chëcz mô dobrą leżnosc. SY Ta chëcz mô dobré pòłożenié / leżi w dobrim môlu. EG 3. òb. sytuacja położenie, sytuacja pòra Sy położenie n (sytuacja) pòłożenié n, leżnosc, sytuacjô, arch pòra ƒ; ew. stón m [‘pòra’ in = pol. pora, czas – por. pora} [Pòra mòja z dnia na dzéń staje sã corôz gòrszô. Bëc w lëché pòrze (bëc w lëchuim trudnym pòłożenim).– Sy Jic / przińc (ew. wrócëc) do swòji pòrë (wracac / wrócëc do zwëczajnégò / normalnégò stanu) Sy, Ra Chòri jidze pòmału do swòji pòrë. Sy]; przykre ~ przikré pòłożenié, pòłożenié na ser-matra, wejdź w mòje ~ wéńdzë, wlezë w mòjé pòłożenié, pòstawić w przy-krym ~niu wdostac kògòs w przikrą leżnosc pòłożenié, -ô, n., ‘położenie’: Droga do naju je przitkô ‘stroma’, a pòłożenié wsë je niedogòdné. sytuacja ƒ jeleżnosc, stojizna, sytuacjô ƒ, ustôw m; ~ ekònomiczna ekònomnô, gòspòdarzkô stojizna ◊ ostawic kògòs w sztichù; kòmùs na wid kapie (o trudnej sytuacji) pòłożna ƒ nanka, grótka, gróska, héba-ma ƒ pòłożnica ƒ rodzewnica f, białka w szest-nicë 517 pòłożnictwò n rodzowizna ƒ, przërodze-niowô pòmòc; kùrsy ~nictwa kùrsë rodzowiznë pòłożniczy ad rodzowny, rodzeniowi; za-kład ~ rodnica ƒ pòłożony ad pòłożony, usadłi, obeszłi; niżej ~ pòdólny położyć - pòłożëc SY, np. Pòłóż to na stół. SY pòłożyć v pòłożëc, legnąc, pòwalëc, wëcygnąc; ~ kres zrobic kùńc, ~ kres nadużyciom zrobic kùńc z kradélstwã a. zascygnąc niszczotnictwò, ◊- do łóż-ka legnąc w łóżkò, ~ pòdpis dac pòd-pis, pòdpisac sã, ~ kògò trupem zabic kògòs na môlu położyć się - pòłożëc sã SY, legnąc sã EG, np. Pòłóż sã përznã, a tej mdzesz dali robił. SY, Jak sã pòłożã, to sadła dołożã. SY [w 2 znacz. ‘pòłożëc sã’ = ò mòrzu: ùcëchnąc, np. Mòże sã pòłożëło. Sztorëm sã pòłożił. SY] pòłożëc, -ã, -ił, sł., ‘położyć’: Pòłożë misã na przëpiéckù. pòłożëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘położyć się’: Tim razã më sã pòłożëlë na zemi. Pòłożë sã z nama. połóg m pòłóg m, szestnica f [Nawiédzają mie kątorné mëslë, jak kòbiétã przed pòłogã. Ta flóta (òsoba z szeroką gãbą) nie mdze miała drãdżégò pòłogù, bò białka, co mô szeroką gãbã letkò rodzy. - Sy Krący sã jak mësz w szestnicy. Gò òd Sy] pòłóg m pòłóg, wëlég m, zlega, szestnica ƒ, zalegniãcé, zlegniãcé, zlegnienié n;[Òdbëwac pòłóg. Mòja białka leżi w pòłogù. Òna miała cãżczi pòłóg. – Sy]; le-żeć w pòłogù zlegnąc, bëc zległô, leżec w szestnicë, wstać z pòłogù wstac ze szestnicë a. bëc pò szestnicë ◊ mòk-nąc sã a. zmòkłi jak mësz w szestnicë (o silnie spòconyrri) połów ( łowienie ryb) - pòłów SY, łowienié Sy, łów Sy (w 2 znacz. = pòlowanié, jachta), pòłówk (môl.) SY, łowitwa Lz, łówka Lz połów m pòłów, łów, zdr pòłówk m, arch: łowitwa, łówka f [Czej sã kòmùs baro szczescy pòdczas pòłowù, pòdezdrzéwają jegò, że mù pùrtk pòmôgô. Jachac na pòłówk. - Sy Pòłów łososów daje jima znaczny dochód. Ra Żónô (żódnô) richtich łowitwa ni mòże bëc. Ru Łów łososy. Wieczór rëbôcë bieżą na łówkã. Łówka wãgòrzi. - Lz]; szczęśliwy ~ szczeslëwi pòłów [Dôj Bòże szczeslëwi pòłów. Sy]; obfity ~ bògati / bòkadny / bëlny (pò)łów; „Piotrowô / Swiãtégò Piotra toniô”; smòka ùłowic (wiele / dichtich rib ùłowic) [Dzys to bëła Piotrowô toniô. Sy] {‘Piotrowô toniô’ - bibl: swiãti Pioter za doradą Pana Jezësa zarzucył jadra i wëcygnął bòkadosc rib – ‘toniô’ tu w zn. zarzucenié / zapùszczenié jadrów: „założëc toniã” [Założëlë jesmë jednã toniã, ale nic më nie ùłowilë. Sy]}; nieudany ~ nieùdóny / marny / lëchi / biédny pòłów; ew. po nieudanym połowie mówi się: nama / nóm sã nie pòszczescëło, rëbë mają dzys wieselé; lina z haczykami do połowu wãda ƒ. Por. łowienie, sieci połówka ƒ pòłowa, rzad lok półka ƒ południe pôłnié (w 2 znacz. obiad) południe (pora dnia, strona świata) - pôłnie || pôłnié EG (w 2 znacz. obiad). Pora przed południem - dopôłnia. Pora południowa (lub: obiadowa) - òprzëpôłnié || nie [Òprzëpôłnie przënëkelë dobëtk dodóm. Ra]. Po południu (lub: po obiedzie) pò pôłnim || pò pôłniu EG Późne popołudnie - pózné pòpôłnié, czas pòd wieczór EG przëpôłnié, -a, n., ‘czas około południa’: ò przëpôłnié ‘około południa’. (II) pòłudnie n pôłnié n1. ‘południe’: Òkòła pôłniô przëszlë do robòtë. 2. ‘obiad’: Na pôłnié bùlwë, na wieczerzã bùlwë.; dziś w ~ dzys w pôłni pòłudnik m pôłnik m pòłudnikòwy ad pôłnikòwi 518 pòłudniowiec m pôłniówc m południowy - pôłniowi EG. Południowy zachód - pôłniowi zôchód EG, zydwest RA Południowy wiatr - wiater pôłniowi / òd pôłniégò || pôłniô EG, zuda SY. Np. Zuda to je ta rëbackô biéda, óst, to je ten rëbacczi tróst. SY („tróst” - niem. = pòcecha) pòdpôłny, przym., ‘około południowy’: Te pòdpôłné gòdzënë są nôcãższé. południowy pôłniowi pòłudniowy ad pôłniowi; pôłniowi, przym., ‘południowy’: pôłniowi wiater. W pôłniowëch krajach je cepli niżlë ù nas. W pôłniowi stronie wsë. ~ wiatr pôłniowi wiater, ~wò-wschòdni ad pôłniowò-pòrénszi, ~wò-zachòdni ad pôlniowò-wieczórny pòłupać v pòszczépic połykać v pòłëkac pòłëkac, -łikóm, -ôł, -łëkôj, sł., ‘połykać’: Nie pòłëkôj tak chùtkò, bò sã ùdłôwisz. pòłykanie n pòłikanié n połysk Gò, sklënienié Tr; błëskòt Ra, glanc [Ni mòżna bëło nijak zdrzec bez ten błëskòt słuńca. Ra] pòłysk m pòłisk, (b)łisk (- Gò), blask blask m sklenié, sklënienié n, wyczyszczony do ~sku (wë)czëszczony na glanc, wëglancowóny, wësmùkóny jaż sã swiécy / łiszczi pòłyskiwać v sklëc, sklënic, łiszczec błyskać (pòłyskiwać) Ra pòłyskiwanie n sklënienié, łiskanié n pòłyskliwy ad sklący, sklëniący, łiszczący błyskòtliwy błëskòtlëwi Ra pòmacać v pòmaklac, omaklac, pòkrzëwac, opatrzëc pòmaklac, -óm, -ôł, sł., ‘pomacać, dotknąć’: Pòmaklôł gò pò brzëszkù ‘pomacał go po brzuszku’ pomachać pòmachac [Pòmôchała mù sznëptuchã. Dh Jô mù pòmôchôł kąsk czijã. Lz] pomachać (odpowiedzieć / odpowiadać machaniem na machanie, dać znać) òdmach(iw)ac || -chòwac [Òn òdmachôł (skróconé: òdmachiwôł) rãką, żebë jô nie szedł przez łąkã. Lz] pomaczać v pòmaczac, -môczóm, -ôł, -maczôj, sł., ‘pomaczać’: [Pòmôczôł le pôlce w wòdze. Ra]; ~się pòmaczac sã, -môczóm sã, -ôł sã, -maczôj sã, sł., ‘pomaczać się’: Të mòżesz sã téż dróbkã pòmaczac. pòmada ƒ pòmada ƒ pòmadkaƒ pòmadka; ~ do warg pòmadka na lëpë pòmadować v smarowac pòmadą pòmagać, v pòmôgac, wëpòmôgac, dopòmôgac, por. pomóc pòmagac, -môgóm, -ôł, -magôj, sł., ‘pomagać’: Òn nama nigdë w niczim nie dopòmôgôł. Pòmagôj lëdzóm, a lëdze cë dopòmògą. [Przysł.] pòmaganie n pòmôganié n; ~ sobie łokciami łokcowanié n pòmaleńkù adv pòmalinkù, pòmalëczkù, pòmaluszkù, znôjmka pomalować v pòmalowac; ew. arch: nafarwòwac [Nafarwòwôł skrzëniã na zelono. Ra] pòmalowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pomalować’: Wszëtczé scanë bëłë snôżo pòmalowóné. 519 pòmalutkù adv pòmalinkù, pòmalëczkù, pòmaluszkù, pòmaliszinkù, z letka pomału adv 1. pòmału, rzad pòmalë - zob. powoli; 2. w małych dawkach, po trochu: pò përznie \ përzin(ësz)ce, pò kąs(ycz)kù / kąsyn(ôsz)kù, pòmału, niespòro (Ra) pòmarańcza ƒ apfelzyna ƒ pòmarańczarnia ƒ oranżerëjô ƒ pòmarańczówka ƒ apfelzynka ƒ pomarszczony zob. zmarszczony pomarszczyć (się) zob. zmarszczyć (się) pomartwić się pòjiscëc sã, pòmartwic sã, pòjadłobic sã [Pòjadłobi sã përznã. Wszëtcë sã zarô pòjadłobilë, czej jem jima to pòwiedzôł. - Ra] pòmarznąć v pòmiarznąc, zmiarznąc, rzad pòzmiarznąc [Trzeba tak zabezpieczëc mitã, żebë nama bùlwë nie pòmiarzłë. Gò Wszëtczé sziltwachë (wartownicë) pòmiarzlë na wachce. Ra] pòmaścić v pòsmarowac, pòmazac. Zob. posmarować pòmawiać, ~mówić v 1. nagôdac, obwini(a)c, pòmëszlë(wa)c; ~ kògò ◊ co obwini(a)c kògòs o (ni)cos 2. pògôdac, pòkôrbic pòmazanie n pòraazënk m, pòmazanié n; ostatnie ~ slédny pòmazënk pòmazaniec m pòmazańc m pòmaz(yw)ać v (pò)smarowac, pòmaz(ëw)ac pomęczyć v pòmãczëc, -ã, -ił, sł., ‘pomęczyć’: Le mie kònie pòmãcził. Por. pozamęczać pomęczyć (się) pòmãczëc (sã); Pòmãczëlë sã srodze. Ra pomęczyć się drzemaniem pòczamic sã , -ã sã, -ił sã, sł., ‘: Tak sedzącë przez całą noc, pòczamilë sã srodze. pòmarachòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘pomęczyć się’: A czej sã draszkòwie pòmarachòwelë ‘a gdy się młocarze pomęczyli’. Por. pozamęczać pòmiar m miara ƒ, pòmiar, mierzënk m, mierzenié n; [Chronometriô je to nôùka ò spòsobach pòmiaru czasu i ò zégrach. Gò] ~ prądu miara żochù, ~ wysokòści miara wiże, ~y szczegółowe dokładné / szczegółowé / ew. neol pòdrobné miarë pòmiarkòwać v zmerkac; ~ się obdac sã, strzëmac sã pòmiarowy ad miarowi, mierzeniowi; pra-ca ~wa mierzeniowô robòta pomiatać kim - pòmiatac czim EG, ùpichac kògò, miec kògò za ùpichańca, np. Òni mną tu tak pòmiôtają. Co wa nim tak pòmiôtôta? Òni gò tak ùpichają. Mają gò za taczégò ùpichańca. - Przër. poniewierać, pogardzać pòmiatać v zamiôtac, szorclowac; ~ kim zamiôtac z kògùms czims nórtë wëcerac Òni nią nórtë wëcérają (pòmiôtają nią, mają jã za nic). Sy pòmiatanie n zamiôtanié, szorclowanié n 520 pomiażdżyć (się) - rozmùżdżëc (sã), zmùżdżëc (sã) SY, pòmùżdżëc (sã) EG Òn bë nama wszëtczim łbë pòmùżdżił! Ra pòmiąć v pògniesc, zmiãgòlëc, pmiãgòlëc, pòmùrglac, pòmiąc (|| pòmic) -mnã, -miął, mni, sł., ‘pomiąć’: [Òna so pòmiã spódnicã (pol. halkę). Ra] pòmidor m tomata ƒ pòmidorowy ad tomatowi; zupa ~owa to-matowô zupa a. zupa z tomatów pomielić v (pomleć) pòmłoc, pòmielëc [-mielã, -młół, -młoła, -mielë; Wszëtkò zbòżé pòmłolë. Ra]. Por. pomielony pomielony ad pòmłoti, pòmielony pòmieni(a)ć v (s)tuszowac, zamieni(a)c pòmieniony ad pòzwóny, wëmieniony; wy-żej ◊ wëszi pòzwóny pòmierność ƒ równica, symetrëjôƒ pòmierny ad równicowi, symetrowi pòmierzyć v pòmierzëc, pòzmierzëc; ~rzona ziemia mierzëna ƒ pomieszać - pòmieszac, zmieszac pòmieszać v pòmieszac, pòmachtac, pò-pëzglëc, pòmòtac, pòmątac; ~ pòjãcia pòmiészac, pòzmienic deje, pòchwôtë, ~ kòmù szyki pòpëzglëc kòmùs szëczi, pòprzékòwac kòmùs zgrôwe ◊ wzyc kòmùs wiater z żôglów, ~ się pòmieszac sã, pòplątac sã, zjakòsëc sã, pòczmątac sã [Mie sã wszëtkò pòczmątało. Kòmùs sã rozëm pòczmątôł (pòmiészôł). Sy] pòmieszac, -miészóm, -ôł, sł., ‘pomieszać’: Òn bë rôd nasze pieniądze ze swòjima pòmieszac. pòmieszac sã, -miészóm sã, -ôł sã, sł., ‘pomieszać się’: Naje ë waje òwce sã pòmiészałë. Czôrlińsczémù sã pòtemù pòmiészało w głowie, a tej Niemcë gò zrobilë bùrméstrã w Bëtowie. Derd [Czorl] pòmieszanie n pòmiészanié, pòmachtanie, pòmòtanié, pòplątanié, pòpëzglenié n; ~ zmysłów pòmiészanié w głowie, môgù ◊ pòmielenié z pòplątanim (groch z kapùstą) pòmieszany ad pòmiészóny, pòmachtóny, pòmątóny n; ~ na umyśle letczi w glo-wie, naczidłi, natrzasłi, głupi pòmieszczać zob. pòmieścić pomieszczenie – òbmiescé arch Sy (= wòlny plac, rum), pòmieszczenié EG, ewent. jizba, zala, hala, bùda, szurk, bùdink Gò [Czej më mómë dwie jizbë i kùchniã, tej më mómë òbmiescégò dosc. Sy Tam w tim bùdinkù je jedna jizba wòlnô / jedno pòmieszczenié wòlné. Gò]. - Przër. izba, sala, komora. Pomieszczenie mroczne mroczińc SY, mrocznica SY [ ‘mrocznica’ = w 2 znacz. mrok, w 3 znacz. niebò pòchmùrné]. Pomieszczenie gospodarskie do pieczenia, gotowania - bakuz (niem.) RA, EG, czôrnô kùchniô EG, waszkùchniô (niem.) [pralniô + kùchniô] EG P. stare, opuszczone (graciarnia, lamus) - szaruzniô EG, hùl SY?, RA? pòmieszczenie n obrëmienié, obmiescé n, odgroda, obéńdaƒ; môl m, miescé, pòmieszczenié, òbmiescé arch, òbrëmienié n Por. lokal ciemne ~ smrocz-nicaƒ, smroczińcm, ~ dla byka bùltńc m, ~ na drzewò, narzãdzia drewníôk, (pòd)szurk m, ~ na wòzy, maszyny pòdwózark m, ~ na torf torfnik m, ~ brudne, zaniedbane szaruznia ƒ . Zob, izba (duża ~) pòmieszkać v pòmieszkać, sztërk mieszkac pòmieszkanie n mieszkanié n pòmieścić v pòmiescëc, -szczã, -scył, sł., ‘pomieścić, zmieścić’: Jakùż jô waju w ti jistebce pòmieszczã? A czej ju bëlë pòmieszczony. 521 pòmiescëc sã, -szczã sã, -scył sã, sł., ‘pomieścić się, zmieścić się’: Më sã tu wszëtcë mùszimë jakòs pòmiescëc. obrëmi(a)c, obmiescë(wa)c; ~ się pomieścić się - pòmiescëc sã, zmiescëc sã, òbrëmic sã, np. Chòc nas tëlé je, mòże sã jakòs pòmiescymë / zmiescymë / òbrëmimë w ti jedny jizbi. obrëmic sã, obmiescëc sã; do-stac môl, plac pòmięcie n pògniecenié, pòmiãgòlenié n pomiędzy prp pòmidzë (|| pòmiedzë), midzë (|| miedzë); ew. (we)strzód(ka); zob. między pòmiętosić v pògniesc, pòmiãgòlëc pòmięty ad pògniotłi, pòmiãgòlony, zmùrglóny / pòmùrglóny, pòmôrlony, pòmôrszczony, pògùrbòlony pòmijać, ~minąć v omi(e)jac, przepù-szczac; ominąc, opùscëc, przepùscëc; ~ milczeniem. pòmijac / pòminąc milczenim; ew. przeńc nad czims do pòrządkù dzénnégò; ùda(wa)c, że sã czegòs nie czëło; robic / zachòw(iw)ac sã tak, jakbë człowiek czegòs nie czuł; Tr: òmijac / -nąc môłczkã / môłczenim [Jô to pòmijóm milczenim. Ra] , ~jając nie zdrzącë na to pòmilczeć v pòmôłczëc, pòmôłknąc, pòdamic pòmilknąc, -ã, -pòmilkł (-nął), sł., ‘pomilknąć’. (II) [Òni wszëtcë pòmilklë. Gò] pomimo prp pònimò (|| lok pòmimò), nimò, nie zdrzącë na... / bez wzglãdu na... Zob. mimo pòmimòwòlny ad niechcący pominąć coś pòminąc [np. Ale, czej pòminiemë te spiérné, tam sam kògòs drażniącé jãzëkòwé ruchna „Czôrlińsczégò”, a spróbùjemë... Gò] Ksądz pòminął mòje nôzwëstkò. pominąć - pòminąc EG. Np. Żelë pòminiemë niechtërne drobné niedostatczi, je to bëlnô rzecz. EG pòminąć zob. pòmijać pòminiãcie n ominienié, przepùscenié n pomiot m miot, rzut m - urodzenié wicy za jednym môchã; pogardliwie o ludziach: pòmiot m Gò, nasenié, semiã, plemiã n, ew. chwast m; złodziejski ~ złodzejsczi pòmiot, złodzejsczé nasenié / semiã. Zob. miot pomiotło n 1. miotła ƒ; w zn wiecheć słomy zatknięty na kiju, służący do wymiatania pieca chlebowego: pòmiotło n [Pòmiotłã zamiôtają piec przed wsadzenim chleba. Sy]; 2. zob. popychadło, kopciuszek pòmizdrzëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pomizdrzyć się’: Pòmizdrzëła sã përzinkã do naju. pòmknąć v pòdrawòwac, upiąc, pònëkac pòmknąc, -ã, -(ną)ł, sł., ‘pomknąć’: Zajc pòmkł ë sã wicy nie wrócył. Ra ; ~ co kòń wyskòczy upiąc jak le kóń mógł pomleć zob. pomielić pomłócić - pòmłocëc (rzôd.) EG òd SY, pòdraszowac EG. pomłócić cepami pòcepòwac EG òd (zab.) SY. Np. Më gòdzënkã pòmłócëlë / pòdraszowelë / pòcepòwelë, a tej... EG. - Przër. młócić, namłócić się, umłócić, wymłócić pòmłócić v pòdraszowac pòmnażać, ~mnożyć v zwielë(wa)c, zwielac, uwielëc, pòwielëc pòmnażac, -mnôżóm, -ôł, -mnażôj, sł., ‘pomnażać’: Le Pón Jezës ùmiôł pòmnażac chléb ë rëbë. pòmnażac sã, -mnôżóm sã, -ôł sã, -mnażôj sã, sł., ‘pomnażać się’: Z kòżdim rokã sã pòmnôżają. 522 pòmnażanie n zwielanié, zwieliwanié n pòmnieć v wdôrzac, pamiãtac pòmnąc, -ã, -ął, sł., ‘pomnąć, przypomnieć sobie’: Pòmni, jak to bëło. pomniejszać - pòmniésziwac, zmniésziwac, np. Òni pòmniésziwają tã jizbã, bò chcą miec trapë na górã. EG To szkło nie pòwiksz(iw)ô || pòwiąksz(iw)ô, le pòmniész(iw)ô / zmniész(iw)ô to, co të widzysz - to je szkło pòmniészającé. EG pòmniejszać, ~szyć v zmiészac, umiészac; zmiészëc, umiészëc pomniejszający - pòmniészający / zmniészający EG, np. Szkło pòmniészającé. pomniejszenie - pòmniészenié, zmniészenié EG pòmniejszenie n zmiészenié, umiészenié n pòmniejszy ad miészi, miéj wôżny pomniejszyć - pòmniészëc EG, zmniészëc, np. Ten widok na ekranie të terô pòmniésził / zmniésził, wez że gò nazôd pòwikszë || pòwiãksz. EG Pòmniészta || pòmniészëta so përznã tã jizbã, tej bądzeta mia jesz plac na... EG Jô so da zmniészëc mòjã slëbną òbrączkã. EG pomnik - pòmnik SY, np. Pòstawilë jesmë pòmnik na grobie nënczi. SY. - Przër. nagrobek pòmnik m pòmnikra, szlachòtaƒ pòmnikòwy ad pòmnikòwi, szlachòtny pòmnożenie n zwielenié, uwielenié n pomnożyć - pòmnożëc EG, pòwielëc (neol.) TR, EG. Przër. mnożyć pòmnożëc, -ã, -ił, sł., ‘pomnożyć’: Chëba cë diôbeł dobëtk pòmnożi. pòmnożëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pomnożyć się’: Òd negò czasu rëbë sã ju nie pòmnożëłë. pomnożyć się pòwielëc sã [Nama sã swinie dobrze pòwielëłë. Sy] {por. ‘pòwielba’ arch Sy - w zn. pol. urodzaj, bògactwo - zob.} pòmnożyć zob. pòmnażać pòmny ad wdôrny, pamiãtlëwi, pamiãtny pomoc - pòmòc pòmòc1, -ë, ż., ‘pomoc’: Ù mie wiedno nóńdzesz pòmòc. Jô bë jem nick nie zrobił bez twòji pòmòcë. Z pòmòcą Bòżą. (za pomocą..., z pomocą..., przy pomocy... - za / z pòmòcą, przë pòmòcë. „Pomocna dłoń” (osoba gotowa zawsze kogoś wyręczyć, zastąpić) - pòrãka SY, wërãka SY, dorãka SY - òsoba, chtërna je wiedno gòtowô kògòs wërãczëc, zastãpic. Pomoc domowa - dzéwka (do pòmòcë) EG, służącô EG, pòmòc domòwô EG, ewent. òpiekùnka do dzecy EG; pomoc lekarska / medyczna pòmòc lékarskô / doktora, np. Karétka pògòtowiô retënkòwégò, tj. wóz z pierszą pòmòcą lékarska. pòmòc ƒ pòmòc, (ws)pòmóżka, pòmòżëna ƒ, pòmòżenié n, pòmòżënk m; ~ wzajemna ottoka, pòmòżëna f, ~ pieniãżna wspòmóżka f, ~y! w pòmòc, na pòmòc, do pòmòcë!, udzielić ~y / przyjść na ~przińc w pòmòc, dac pòmòc, pòdac kòmù rãkã, wspòmòc / pòret(ow)ac kògò, wëcygnąc nadżégò z cérzni Sy wyglądać ~y żdac na pòmòc, za pòmòcą adv z pòmòcą a. przë pòmòcë~ szkòlna szkòłowô zdrzawô pòmòc, ◊ na kòżdą nimòc miec pòmòc (o czlowiekù zaradnyrń) pomocnica / -czka - pòmòcnica / -czka EG 523 pòmòcnica ƒ pòmòcnica, arch dopòmôgôrka ƒ [Do ti robòtë jô brukã (brëkùjã) dopòmôgôrkã. Lz] pòmòcniczy ad pòmòcny, pòmòcniczi [Locja – pòmòcniczi pòdrãcznik nawigacji. Gò] ; adres ~ pòmòcnô adresa, środek ~ pòmòcny spòsób pomocnik - pòmòcnik EG pòmòcnik m pòmòcnik, arch dopòmôgôrz mpòmòdżer, -gra,Ra [Przë ti robòce jô ni miôł żódnëch dopòmôgarzi. Lz]; ~ handlowy kòmija m pòmòcny ad pòmòcny; bardzo ~ wiele pòmòcny; pòmòcny, przym., ‘pomocny’: Òni mù bëlë w tim pòmòcny. podać komu ~ną dłoń zob. pomóc pomocować się pòbiôtkòwac sã, pòbartkòwac sã [-ùjã sã; Nëże, knôpë, pòbartkùjta sã dróbkã! Ra] pòbiôtkòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘pomocować się’: Pòbiôtkòwelë sã përznã a tej szlë do robòtë. pòmòczyć v (pò)mòczëc, (p)omòkrzëc pomodlić się pòmòdlëc sã [Pòmòdlë sã przed òbrazã Nôswiãtszi Pannë! Ra] pòmòlogia ƒ brzadowô wiédzô, uczba pomordować v pòzabic, pòmòrdowac (|| lok słi pòmòrdac) [Włôsną rãką swòje dzecë ë białkã pòmòrdowôł. Ra] pomordowany ad / ~ci pl pòzabiti, pòmòrdowóny (|| lok słi pòmòrdóny) [Ksądz sã mòdlił za pòmòrdowónëch na wòjnie. Gò To bëlë ti pòmòrdóny. Ra] pomorski ad pòmòrsczi, nadmòrsczi [Za pòmòrsczich ksążãt. Pòmòrskô zemia. Lëdë pòmòrsczé. - Ra] Pomorzanin - Pòmòrzón TR, EG, Pòmòrczón RA (wiel. lëczba: Pòmòrczóni RA), Pòmòrénk SY, Ra || Pòmarénk SY. Np. tegò Pòmòrzóna || -rzana / Pòmòrsczóna / Pòmòrénka; tëch Pòmòrzanów / Pòmòrczanów / Pòmòrénków EG Pòmòrzanin m Pòmòrzón, Pòmòrénk m ◊ Pòmòréncë scygają słuńce bąsôkami, drągami, hôkami, grablami (słońce zachòdzi) Pòmòrsczón, -a, m., ‘Pomorzanin’: Ti Pòmòrsczani to bëlë naszi przódkòwie. Ob. Pòmòrzón. (II) Pòmòrzani – to bëlë naszi przódkòwie. Pòmer, -mra, m., ‘Niemiec z Pomorza albo Pomorzanin zniemczały’: Pòmrama mianëją sã téż ti Kaszëbi, co ju wicy pò naszémù nie gôdają. Pòmòrzanka ƒ Pòmòrzónka, Pòmòrsczónka Pòmòrénka Ra, Pòmòréncziczka ƒ Pòmerka, -czi, ż., ‘Niemka z Pomorza albo Pomorzanka zniemczona’. Pòmòrze n Pòmòrskô ƒ ◊ w Pòmòrzce chòwają słuńce do skrzëni (słońce za- chòdzi) W Pòmòrsce są jesz Kaszëbi, chtërny sã Kabôtkama zowią (? - zwią). Ra Przed zaprowadzenim chrzescëjaństwa na Pòmòrzim. Pòmòrzé miało dôwni swòjich włôsnëch ksążãt. Pòmrë, -rów, l.mn., ‘[...] prowincja pomorska’: Jô jem béł w Pòmrach dłëgszi czas. 524 pomost m pòmòst (Gò), mòst, mòstk m, ew. w zn. rampa: platfòrma, rampa, ława f [Nie stój na ławie, bò wpadniesz w wòdã. Sy]; ~ ładunkowy / towarowy / budowlany pòmòst ladënkòwi / towarowi / bùdowlany; ew. rampa ladënkòwô / towarowô / bùdowlanô; ~ spacerowy pòmòst szpacérowi; molo n. Por. podest, rusztowanie pòmòstowy ad mòstowi, platformòwi pomóc – pòmòc [Më mù chcelë pòmòc, ale òn nas nie dopùscył. Gò] Por. pomoc pòmóc zob. pòmagać pòmòc2, -mògã, -żesz, -mógł, -mòżë, sł., ‘pomóc’: Jô jemù chcôł pòmòc, ale òn nie chcôł mòji pòmòcë przëjic. Òna mie w niczim nie pòmòże. Pòmòżë mie doch, brace! [Ob. mòc2] pomór m pòmiéra arch f; ew. w zn. zaraza: chëra, zaraza f [To jakôs pòmiéra mùszi chòdzëc pò lëdzach, że tak ùmiérają. Wies bëła wëstraszonô, bò pòmiéra padła na chòwã. Co wa tak przede mną ùcékôta jak przed pòmiérą? – Sy]. Zob. zaraza pòmówić zob. pòmawiać 2. pòmówienie n 1. obwinienié, nagôdanié n 2. pògôdanié, pòkôrbienié n pòmpa ƒ pómpa ƒ; ~ ssąca susającô pómpa, ~ studzienna stëdniowô pómpa, pómpa ù / przë stëdni [Dzéwczãta stoją ù pómpë. Ra] Í~ tłocząca pòcësnô pòmpa, ~ wiertnicza wierceniowô pómpa, ~ zasilająca zmòcniwnô pòmpa pòmpatycznie adv widzało, z pòmpą, bùszno pòmpatyczny ad widzałi, oczny, bùszny pòmpka ƒ pómpka pompon - tola (môl.) SY, pùszel EG. Np. To je widzec, że òna sã ju dzecnô robi, bò so jesz na stôré lata mùcã wsadzëła z taką wiôlgą tolą, prawie jak dzecë. SY pòmpòn m tola ƒ, trodel, pómpelk, pùszel m pompować - pómpòwac EG. P. powietrze za pomocą pòmpòwać v pómpòwac pòmrok m smrokm, smroczëzna, smrocznoscƒ miechów - dëmac SY, EG pomruk m bùrbòt, mërmòt || mùrmòt, mamrot arch słi m, mrëczenié n [Jô czuł taczé mùrmòtanié w dornicy (arch = w jizbie). Mùrmòt strëdżi / miedwiedza / kòta. Niedzwiedzy (miedwiedzy) mamrot. Mamrot mnóstwa lëdzy. – Lz] pòmrukiwać v bùrbòtac, mërmòtac, mrëczec pòmrzeć v pòumrzéc, pòumierac pòmrzéc, -mrzã, -miarł, sł., ‘pomrzeć’: Wë rëchli pòmrzece niżlë jô. pòmsta ƒ msta, pòmst(w)a f, mscenié n pòmsta, -ë, ż., ‘pomsta, zemsta’: Dosygła waju pòmsta Bòżô. 525 pomstować v (przeklinać, wołać o pomstę) pòmstowac [jô -ëjã, òn –owôł; Syn pòmstëje na nënkã. Ra]. Zob. łajać pomszczony ad pòmszczony [A tej mój òjc ë mòja nënka bëlë pòmszczony. Ra] pomścić (się) pòmscëc (sã), zemscëc (sã) [jô pòmszczã, të pòmscysz, òn pòmscy; më pòmscymë, wa pòmscyta, òni / òne pòmszczą; pòmscysz të sã? pòmscyta wa sã?, pòmscë(ta) sã! Czas mòjã krziwdã pòmscy. Sy Pòmscył sã za wszëtczé nasze krziwdë. Ra]; ~ krzywdy pòmscëc krziwdë; ~ się pòmscëc sã, zemscëc sã [Przez to na sã pòmscëła tak długò jak na żëła. Lz]. Por. zemścić (się) pomuchel m pòmùchel m, pòmùchla f. Zob. dorsz pomuskać zob. pogłaskać pòmycie n (pò)obmëcé, (pò)omëcé, (pò)umëcé n pòmyć v pòo(b)mëc, pòumëc Białka misczi pòmëła. Ra pòmydlić v namëdlëc, pòmëdlëc pòmëdlëc, -ã, -ił, sł., ‘pomydlić’: Wszedernuską bielëznã mô pòmëdloną. pòmyje v pòmëje, -i, l.mn., ‘pomyje’.Ra drãk m (‘drãk’ in = pol. pokarm płynny dla zwierząt, np. kartofle z ospą, zalane wodą); naczynie na ~ drãkòwnicaƒ pòmëkac, -mikóm, -ôł, -mëkôj, sł., ‘pomykać, mknąć’: Lës pòmikôł pòpòd stajenkã. zbridowac, pòczmãtac, przerzec (sã); pomylić v zmilëc, pòmilëc, lok zbridowac [To mie zbridowało. Nasz zégar sã spóznił i to nas zbridowało. - Sy] pòmilëc, -ã, -ił, sł., ‘pomylić’: Żebë jes mù nie pòmilił w tëch rechùnkach! pomylić się zmilëc sã, pòmilëc sã, pòbłãdzëc [Jak to sã stało, że të tak mógł pòbłãdzëc. Sy Wejle, tu të pòbłądzył / sã zmilił / sã pòmilił, to je ten błąd. Gò] ~ się w mowie przerzec sã, zarzec sã pòmilëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pomylić się’: To tak łôtwie sã pòmilëc. Jô sã jesz nigdë nie pòmilił. pomyłka błąd, pòmiłka (Ra), zmiłka || arch miłka f [Zrobic (ewent. pòpełnic Gò) błąd. Bëc w błãdze. Wprowadzëc kògò w błąd. Wëprowadzëc z błãdu. - Sy] To bëła wiôlgô miłka. W rechùnkach bëłë znaczné miłczi. W tim rechùnkù są miłczi. - Ra] pòmyłka ƒ zmiłka, zbrida ƒ, zarzek m, zarzniãcé, przerzeczenié, zmilenié, pòmilenié n; ~ się wkradła nalazła sã zmiłka pomysł - ùdba, mësl, pòmësł (pòl.) JA [Jô móm taką ùdbã / mësl, żebë...Chtëż to miôł taką ùdbã / mësl, żebë... (chtëż to béł taczi „mądri”)? Gò pòmësł, -u, m., ‘pomysł’: To je jegò włôsny pòmësł. Të môsz, Anielkò wiedno taczé fëjné pòmësłë. JA]. - Przër. plan, zamiar, projekt pomysł m ùdba, mësl(a) f, pòmësł m pòmëslënk, m, deja, mësla, ubrzątwa, (u)dba ƒ; wpadł na~ on przëszedł na pòmëslënk a. naszła gò dba przińc na mëslã 526 wpaść na ~ (pomysł) wpadnąc / przińc na mësl(ã) / ùdbã / pòmësł [Czej no (le) wpôdł na nã mësl, szedł zarô do szôłtësa. Ra]; mam (taką) ~ (taki pomysł), żeby... móm (taką) mësl / ùdbã / taczi pòmësł, żebë...; mieć sto ~li (pomysłów) na minutę miec sto mëslów / ùdbów / pòmësłów na minutã; miec co chwilã / co sztërk jiną mësl(ã) / ùdbã. pomysłodawca m pòmësłodôwca, autor m (autor ùdbë / pòmësłu); ew. ten, co to wëmëslił, złośl: ten, chto béł taczi mądri. Por. inicjator pomysłodawczyni f pòmësłodôwczëna || -czëni, autórka f (autórka ùdbë / pòmësłu). Por. inicjatorka pomysłowość ƒ przemëslnota ƒ pomysłowy - òb. przemyślny pomysłowy ad przemëslny po myśli - pò mëslë EG, szczeslëwie EG, na rãkã, rãką. Np. To mù jidze / sã skłôdô tak dosc pò / pòdług mëslë. Wiedno mù sã jakòs ùdô / złożi tak, że... EG Jemù „swiat jidze rãką” EG To, że òni tak zarządzëlë bëło nama prawie na rãkã. Gò pòmyśleć v pòmëslëc, arch pòdëdac pòmëslec, -ã, -ôł, sł., 1. ‘pomyśleć’: Pòmëslë wprzód chwilkã ë dopiérze pòtemù gadôj. (II): 2. na kògò ‘podejrzewać kogo’: Bëło pòmëszlenié na jednëch lëdzy ze wsë, że òni to zrobilë. ; gdy się ~śli czej sã pòmësli, pòmyślcie tylkò! pòmëslëce le!, pòmyślałem sobie jô jem so(bie) pòmëslôł pòmyślenien pòmëszlenié n, pòmëslënk m; nie do ~nia nié do pòmëszleniô, nie je mòżno pomyślnie pòmëslno EG, wedle / pòdług mëslë EG. pòmyślnie adv udało, zdarno, wedle żëczbë, pò mëslë; iść ~ zob. powodzić się pomyślność - pòmëslnosc EG, szczescé EG; por. powodzenie pòmyśłność ƒudałosc, zdarzënaƒ, zdar m pomyślny - pòmëslny, dobri {dobrô nowina} pòmyślny ad udałi, zdarny pòmywaczka ƒ omiwôczka ƒ pòmywać v omëwac ponabijać v pònabi(ja)c [Òne pònabi(ja)łë gòzdzy w kloc. Gò] ponabijany ad pònabiti, pònabijóny [Dzecë mają tam pònabité / pònabijóné fùl gòzdzy. Gò Beczczi sledzama pònabité. Ra] ponabywać v pònabë(wa)c, -bãdã, -béł, -bãdzë [To je lëchò pònabëté. Ra] ponabierać v pònab(ie)rac [-bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘’: Za wiele pònabrelë na wòzë. Ra](II) ponaciągać v pònacëgac, nacygnąc, rzad pònacygnąc ponaciekać zob. naciec ponacinać v pònacënac, pònacąc || -cyc [Pònacãlë merczi na drzewach. Ra]. Por. naciąc, narąbać ponad - 1. pònad, w znacz. pòwëżi, nad [Skòwrónk wzlôtô pònad nôwëższé drzewa. Pònad chëczama. – Ra Wieża wëstôwô jesz na pôrãnôsce métrów pònad dak kòscoła. Tegò jedzeniégò tam bëło jaż pònad miarã. To bawiło / dérowało pònad gòdzënã czasu. Tegò pòla tam je / bądze / bëło pònad dwa mòrdżi. Gò] 2. przeszło (= wicy, niż / nigle) Sy, pònad Sy [Je ju przeszło rok, jak tatk nie żëje. Òd nas do miasta bądze przeszło trzë mile. Przeszło gòdzënã 527 to bawiło. Czej je pònad trzë szpôdë przecekù (wòda je przemikłô na trzë szpôdë głãbòk), tej je za wiele, tej je zle. – Sy] Ponad miarę - jaż nadto SY [Jaż nadto tam bëło wszëtczégò na tim wieselim.] (po)nad ziemią / ziemię (pò)nad zemią / zemiã [Jaskùlëce lôtają nad zemią. Skòwrónk wzlôtô wësok nad zemiã. - Ra]; pònad prp nad, wëszi ponadawać v pònad(aw)ac [Prawò łowieniô rib na tim jezorze pònadelë jima jesz dôwniészi panowie. Ra] ponadchodzić zob. nadejść ponadczasowy pònadczasowi Gò [np. „Czôrlińsczi” je to dzeło - wierã nié le mòjim zdanim - pònadczasowé.Gò] pònadliczbòwy ad zbiwny, nadto, nadrechùnkòwi, ndgòdzeniowi ponadłamywać (się) \pònadłómiwac (sã), arch pòdłamic (sã) [Knôpi pònadłómilë drzéwiątka. Ra] ponadłamywany ad pònadłómiwóny, pònadłómóny || -miony ponadpijać v (odpić nieco z kilku naczyń) pònadpijac, pòòdpi(ja)c, rzad pònadpic ponadpijane ad pònadpité [Wszëtcë mielë ju dróbkã pònadpité. Ra] ponadpruwać v pònadparac, (pò)nadpòrc [-pòrzã, -pórł, -pòrła, -pòrzë; Pònadpórł jima rãbë na krzeptach. Ra] ponadrębywać v pònadrãbi(wa)c [-rąbiã, -ił, -rãbi; Òni pònadrąbilë pôrã drzéw, ale jich nie scãlë. Gò] ponadrywać v pònadrëwac, (pò)naderwac [òne pònadriwałë / -derwałë; Kònie pònaderwałë wãżëszcza (pòwrozë). Ra]; ~ się pònadrëwac sã / (pò)naderwac sã [Pòstrónczi sã pònaderwałë. Ra] ponadrastać v pònadrastac, (pò)nadrosc [-ã, -rósł, -roscë; Dzecë timczasã pònadrosłë. Ra] ponadto prp nadto [A nadto jô cë jesz dóm jednégò wieprza. Sy]. Por. dodatkowo pònadto adv nadto, jesz do te, na dodôwk, na wiékrz ponadymać (się) pònadëmac (sã), (pò)nadąc || -dic (sã) [Wiater żôgle pònadął. Ra] ponaginać (się) pònadżąc (|| -dżic) / pònadżibac (sã) [-gnã sã, -dżął sã, -gni sã, Te cenkszé szlidżi pònadżãlë. Ra] ponaglać zob. przynaglać, naglić ponaglanie zob. przynaglanie ponaglenie n (pismo urzędowe) pònôglenié, ùpòmnienié sã, przëpòmnienié n (ò czim). Zob. przynaglenie ponaglić zob. przynaglić ponajadać się pònajadac sã, (pò)najesc sã [-jém sã, -jôdł sã, -jédz sã; Wszëtcë sã dichtich pònajedlë. Ra] ponakadzić v pònakadzëc [-ã, -ył; Pònakadzëlë we wszëtczich jizbach. Ra] ponakapywać v pònakapiwac, (pò)nakapac [-iã, -ôł; Pònakapało z dakù. Ra] ponakarmiać v ponakarmiac, (pò)nakarmiac [-kôrmiã, -ił, -karmi; Pònakôrmiła dzecë. Ra]. Por. nakarmiać, nakarmić ponakazywać v ponakazëwac, (pò)nakazac [-kôżã, -zôł, -każë; Pònakôzelë lëdzóm, wicy mielë nie przëchòdzëc do robòtë. Ra] ponakładać v pònakładac, (pò)nakłasc [-kładzã, -kłôdł, -kładzë; Pònakłedlë mòdã 528 (rzôdczi torf, kôł) na fórë. Ra] ponakradać v pònakradac, (pò)nakrasc [òn (pò)nakrôd(ô)ł; Pònakrôdł wszelejaczich zachów. Ra] ponakręcać v pònakrącëwac, (pò)nakrãcëc ponakręcany ad pònakrącywóny, pònakrącony [-krëjã, -krił (sã); Wszëtczé zégrë są ju pònakrąconé. Ra] ponakrywać (się) pònakrëwac (sã), (pò)nakrëc (sã) [Pònakrëlë sã dekama. Ra] ponakrywany ad pònakriwóny, pònakrëti [Stołë òbrësama pònakrëté. Ra] ponakupować v (pò)nakùpiwac || -kùpiac, pònakùpic [Pònakùpiła drodżich rzeczi. Ra] ponalewać v ponalewac, pònalôc [-lejã, -lôł, Pònalelë wina do czeliszków. Ra] ponałamywać v nałamac, pònałómiwac, lok pònałamic [-łómiã, -ił, -łami; Pònałómilë gałãzy, szligów. Ra] ponamawiać v pònamawiac, (pò)namówic (-mòwic) [Pònamówił sąsadów, mielë w grëpie jic do ksãdza. Ra] pònalepiać się nalnąc, pòprzëlnąc, pò-przëlepic sã pònalewać v pònalôc ponanosić v pònanosëc, pòznaszac, (pò)naniesc [Pònanieslë słomë do chléwów. Ra] ponapalać v pònapôliwac, (pò)napalëc [Pònapôlił w piéckach. Ra]; ~ się pot (podniecić się seksualnie) pònapôliwac sã ponapiekać zob. napiec ponaprowadzać v pònaprowadzac, arch pònawiesc [Pònawiedlë wòłów na tôrg. Ra] ponarzucać v pònarzëcac / -cëc [Pònarzucëlë kamiszków. Ra] ponarzynać v pònarzënac, pònarznąc ponasadzać v pònasadzac / -dzëc [Pònasadzëlë sami le kapùstë ë wrëków. Pònasadzëlë brzadowiczô tëlkò, ëż nie wiédzą, dze mają brzôd chòwac. Ra] ponasiewać v pònasewac, pònasôc [Pònaselë piôskù. Ra] pònastawiać v pònastôwiac; ~ zegary pò-nastôwiac zédżerë ponastraszać v pònastraszëc, nastraszëc, wëstraszëc [Pònastraszëlë le lëdzy swòją gôdką. Ra] ponasypywać v pònasëp(iw)ac [Pònasëpi òd kòżdégò zbòżégò do tëch miechów. Ra] ponaszywać v 1. naszyć cos, np. łaty: pònaszëwac; 2. uszyć wiele czegoś: (pò)naszëc [Pònaszëlë bielëznë ë ruchen. Ra] ponatłaczać v (pò)natłoczëc, natkac, nasztopac ponauczać pònaùczac, (pò)naùczëc [Pònaùcził jich tegò spiéwaniô. Ra]; ~ się (pò)naùczëc sã pònawiać, ~nowić v naczënac, naczic z nowa, pòwtôrzac, pòwtórzëc; ~ prośbã pòwtôrzac proszenié ponawiercać v pònawiercac, (pò)nawiercëc [Pònawiercëlë durków w délach. Ra] ponawieszać v pònawieszac, (pò)nawiescëc, pòprzëwieszac (pònawiészają) swiãconégò zelégò pòd balkama. Ra] [Pònawieszą ponawlekać v pònawlakac, pònawléc pònawòzić v 1. (pò)nawiezc, pònawòzëc [Rib pònawiezlë wicy, jak lëdze brëkòwelë. Ra]; 2. pònanowic, pònagnojic, pònaniwic ponawracać v pònawracac, (pò)nawrócëc [Pònawrócył (pònawrôcôł) wszëtczich niedowiarków. Ra]; ~ się pònawracac sã, (pò)nawrócëc sã 529 ponaznaczać zob. poznaczyć ponazywać v pònaz(e)wac, (pò)nazwac, pòzwac, (na)dac / pònadawac czemùs nazwë / miona [òni jich pònazéwelë / (pò)nazwelë || -walë; Pònazwelë jich pò swòjémù. Ra]; ~ się pònaz(e)wac sã, przëjimnąc / przëjąc || -jic / (na)dac / pònadawac sobie nazwë / miona pòncz m grok m pònãta ƒ ochlëna, chłoscëna, przëmana ƒ pònãtnie adv ochlącë, chłoscącë, maniącë, spòsobno ponętność - pònãtnosc EG, grajnosc EG || grôjnosc EG. Dziewczyna z seksapealem nãtnica SY; por. powab pònãtność ƒ ochlëzna, chłoscëzna, spòsob-noscƒ ponętny - pònãtny EG, nãcący EG, chłoscący EG || chószczący EG, przëcygający òczë EG, kùszący EG, zachãcywający (do zjedzeniô / do całowaniégò / do grzéchù...) EG, ewent grajny || grôjny = seksowny, chãtny; por powabny pònãtny ad ochlący, chłoscący, spòsobny chłoscëwi Tr, òchlëwi Tr, nãcący / przëcygający (przëcygający òczë / zdrok), pònãtny, kùszący poniechać v pòniechac, òbniechac,zaniechać, zaprzestac (czegò), òprzestac (cos robic), pòpùscëc (cos), dac ( czemùs) pòkù. Zob. zaniechać poniedziałek m pòniedzôłk m [Szewiecczi pòniedzôłk (dzéń niechãcë do robòtë). Ra pòniedziałkòwy ad pòniedzôłkòwi [To tëlé wôrt, co pòniedzôłkòwô robòta. Ra] pòniekąd adv pò richtoscë, na gwësny ôrt, w jistny miarze ponieść v pòniesc; nosił wilk razy kilka ~sli i wilka nôszôł wilk òwcë, pònieslë ë wilka (Ra) ponosić v (za)niesc, pònosëc; pójdã, gdzie mnie oczy pòniosą pùdã, dze mie oczë bądą prowadzëłë, ~ kòszty wzyc na se kòszta, ~ straty miec stratë, szkòdowac, ~ śmierć nalezc smierc, umrzéc, kònie pòniosły kònie sã spłoszëłë a. kònie szłë dërch ponieważ - bò, dlôte, że..., temù, że... EG, ewent. z (ti) przëczënë, że... EG pònieważ cj kò, temù (że), bò, ga, skòr(n)o [Skòro nie chcesz, nie pùdã z tobą. Ra] pòniewczasie adv pòniewczasu, za pózno, za pòzdze, pò czasu, pò markù [Pòniewczasu kòżdi je mądri. Sy] po ~sie (zbyt późno) pò czasu, pòniewczasu; ew. przemieszkóny czas [Na bùdowanié to je ju przemieszkóny czas, bò zarô przińdą mrozë. Gò]; poniewierać - pòniewierac SY, pòmiatac EG, ùpichac (kògò), np. Wszëtcë mną pòniewiérelë i gardzëlë. Bògatim sã kłóniają, ùbòdżim pòniewiérają. Przër. pomiatać, pogardzać poniewierać się - pòniewierac sã EG. Np. Te rzeczë sã tu tak pòniewiérają. Chto daje i òdbiérô, ten sã w piekle pòniewiérô. Pòniewiérôł sã dłudżé lata pò służbach i cëzëch lëdzach. - Przër. walać się, tułać się pòniewierać v pòniewierac (sã), pòtłukac, nie szónowac, nie obszcządzac; ~ kim, kògò z kògùms lëchò sã obchôdac, ~ się pòtłukac sã, leżec rozdrzucony, wôlac sã poniewierka - pòniewiérka SY, ùpich Sy pòniewierka ƒ pòniewiérka Sy, pòtłuka f, pòtłukanié n, lëché obchôdanié; trzymać w ~rce lë~ chò sã obchôdac pòniewòli adv procëm wòlë, z mùszë, na mòc, przez mòc pònik m pòdzemnô strëga, rzéka; wòdnô żëła 530 poniszczyć v pòniszczëc, (pò)zniszczëc; w zn. zepsuć: zepsëc; w zn. potłuc, zepsuć: pòtłëc, pò(s)kazëc; w zn. podrzeć: ekspr: pòjachòtac || pòrozjachòtac (= podrzéc, pòszargac / -pac) [Grôd ë deszcze pòniszczëłë nasze plónë. Chłop mie pòkazył (pòtłukł) wszëtczé grónczi ë grôpë. – Ra] pòniszczyć się pòniszczëc sã [Na tëch błotach sëknie wama sã pòniszczą. Ra] poniżać kogo - pòniżac kògò EG, ùpichac kògò, miec kògò za ùpichańca. - Przër. poniewierać, znieważać, upokarzać, lekceważyć poniżać się - płaszczëc sã SY, pòniżac sã EG. - Przër. pochlebiać pòniżać, ~żyć (się) uniżac, uniżëc, szôtorzëc, pòniżac, pòniżëc, zniżac, zniżëc (sã) pòniżac, -óm, -ôł, sł., ‘poniżać’: Të ni môsz pòniżac tëch, co cë służą. pòniżac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘poniżać się’: Nie pòniżôj sã przed tim kòdrôczã ‘obszarpańcem’. pòniżëc, -ã, -ił, sł., ‘poniżyć, upokorzyć’: Të jes òd nich pòniżony, ale Pón Bóg ce wëwëższi. pòniżëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poniżyć się’: Chto sã pòniżi, mdze wëwëższony. [Przysł. bibl.] pòniżający ad sromòtny, sromny, pòniżający poniżanie kogoś, dyskryminacja, ucisk ùpich Sy pòniżej adv pòniżi, (përznã) niżi (czegòs); ew. pòd (czims) [Niżi kòscoła jidze droga do wsë. Ra] pòniżi1, przysł., ‘poniżej’: Të mòżesz so sadnąc pòniżi. pòniżi2, przyim., ‘niżej, poniżej’: Pòniżi tegò pòla płënie môłô strużka. (II) pòniżenie n uniżenié, pòniżenié n, sro-mòtaƒ , ucisk ùpich Sy; por. poniewierka poniżony, dyskryminowany ùpchłi poniższy ad pòniższi (Gò); zwróć uwagę na ~sze przykłady wyrazów dôj bôczenié a pòniższé przëkłądë słów / wërazów pòniższi, przym., ‘poniższy, niżej położony’: W tëch pòniższich domach wòda duńdze czasama do òczen. poniżyć kogo - pòniżëc kògò EG. - Przër. znieważyć, upokorzyć, zlekceważyć poniżyć się - pòniżëc sã EG ponobilitować v pònobilowac Ra nadac kòmù (wikszi grëpie lëdzy) szlachectwò RA, mianowac kògò (jaczichs lëdzy) czims EG, pòdniesc kògò (grëpã lëdzy) do gòdnoscë szlachectwa / do ricersczégò stanu EG [ -ëjã, -owôł; Król pònobilowôł jich za to. Ra] ponoć - bòdôj SY, EG, wierã EG [‘wierã’ barżi w znacz. chëba, pòl. chyba], nibë EG. Przër. jakoby, niby, bodaj pòno(ć) adv bòdôj, pòdobno, mòże bëc, gôdô sã, mie sã widzy pònosić zob. pònieść ponowa f (pierwszy śnieg) pòproch m [Na pòprochù są wszelejaczé sladë do znaniô. Ra] 531 pònowić zob. pònawiać pònownie adv znowa, od nowa, zôs, zôskù, jesz rôz, od swiéża, od swiéżégò ponowny - ts. EG, zrobiony jesz rôz, zrobiony na nowò, ewent. pòwtórny - EG. Np. Przepisywanié tekstu „Czôrlińsczégò” zmùszëło mie do pònownégò, pò wiele latach przeczëtaniô i przeżëcô tegò dokôzu. EG pònowny ad zôsny, pòwtôrzny, drëgòrazowi pònton m pònton m, mòstnica f, mòstny czôłen pòntonier m pòntoniéra, mòstnik m pòntonierstwò n pòntonizna, mòstowizna ƒ pòntonowy ad pòntonowi pòntyfikalny ad pòntifikalny pòntyfikat m pòntifikat m pònumerować v pònumerowac pònumrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘ponumerować’: Szôłtës dôł nama do wiedzeniô, jeż wszëtczé domë mają bëc na nowò pònumrowóné ‘sołtys uwiadomił nas, że wszystkie domy mają być na nowo ponumerowane’. Ra ponuraczka zob. nadąsany (kobieta / dziewczyna ~na) ponurak m sãp, sãpùlc, zasãpiélc, dąsała, blészcz, mùr’zôk / mùr’zela, napùżwiélc, pùrmùszk m [Cëż to je za sãpùlc, co nic nie gôdô, le zasãpòlony wzérô przed sebie, jakbë òn kògòs zjesc chcôł. – Sy]. Zob. nadąsany (człowiek ~) pònuro adv kòmùdno, smroczno, cemno, kwasno, arch stëtkò ponurość ƒ kòmùda, smrocznota, cemża, stëtkòsc ƒ ponury ad 1. kòmùdny, (s)mroczny, cemny [Dzys je taczi kòmùdny dzéń.]; por. pochmurny, mglisty; 2. o ludziach, wyrazie twarzy: blészczowati, markòtny, zasãpòlony / nasãpòlony, mùr’zowati, zmier’załi, òmùniony, mùniowati, nadąsóny, kwasny, arch stëtczi; ew. jakbë sã kątorów najôdł [Stëtczi człowiek. Òna mô taczi stëtczi wezrok. Òn wëzdrzi, jakbë sã kątorów najôdł. - Sy]; por. markotny, nadąsany; ~re myśli kòmùdné mëslë; ~ człowiek zob. ponurak pończocha - stréfla EG (np. cenkô stréfla), zdrobn. stréfelka, pónczka (môl.) SY, nogawica (môl.). [Te bótë są tak casné, że mògã je òbléc le na cenką stréflã. Wejle jaczi sydła (òczka) jô móm na stréflach. Wlézë na pónczkach w jizbã, a kòrczi òstawi przed progã. Sy]. - Przër. skarpeta pończochaƒ stréfla, lok nogawica f [akc. –ga-]; w zn. skarpeta: żoka, lok: totka, pónczka, arch mãdza f [Wlézë na pónczkach w jizbã, a kòrczi òstawi przed progã. Ni mają totków i bòso w marcu łażą. Białczé totczi (pol. pończochy damskie). Chłopsczé totczi (pol. skarpety). Totczi òbszëwac (żart: tzn. drzéc totczi, chòdzëc w samëch totkach, bez bótów)– Sy] {‘totka’ in = pol. człoewiek niedołężny, nieśmiały [Të totkò, jakże të to załatwił. Sy]}; robić na drutach ~chy wi(ą)zc stréfle / nogawice / żoczi noga, -dżi, ż., ‘noga’: Òna mô krzëwé nodżi. Jô sã ledwie trzimóm na nogach. ●wëwijô nogama jak w tuńcu. nogawice, -ic, l.mn., ‘spodnie’. Ob. nogawica. (II) [Pobł] nogawiczka, -czi, ż., zdr. od nogawica, ‘pończoszka, mała skarpetka’: To są dëcht dzecné nogawice ‘to są iście dziecinne pończoszki’. pòńczoszarka ƒ wiãznica, wiãzôrkaƒ pòńczoszarnia ƒ wiãzowniô f, fabrika nogawic 532 pòńczoszka ƒ nogawiczka, totka, stréfelkaƒ pòńczoszkòwy ad wiãzłi; ~wa robòta wiãzłô robòta; wiãzenié n pòńczosznictwò n wiãzenié nogawiców pòńczoszniczy ad nogawicowi, totkòwi, stréflowi nogawiczny, przym., ‘skarpetkowy, pończochowy’: Kùpił ji niców nogawicznëch (do wizeniô nogawic) ‘kupił jej bawełny do robienia pończoch’. pòńczosznik m wiãznik, wiãzôrz, nogawicznik, stréflownik m pòobcinać v pòobcënac, (pò)òbcąc || -cyc, pòobcëwac, pòobczechlëc, pòobskòblëc {‘skòblëc’ in. zob. czyścić, strugać} pòobiedni ad oprzëpôłniowi, pòpôłniowi, pòpôłnikòwi pòobiedzie n oprzëpôłnié, pòpôłnié n, pòpôłnik m pooblewać (się) pòòblôc / pòòblewac (sã), -lejã, -lôł (sã) [Pòòbla jich wòdą. Ra] poobrębywać v pòòbrãbi(wa)c, pòòbcënac, òbcąc (|| òbcyc) pòobrywać v pòoberwac, pòobrëwac poobrywany ad pòòbriwóny, pòòberwóny [Jabka bëłë pòòberwóné. Ra] poobsadzać v pòòbsadzac / -dzëc poobsadzany ad pòòbsôdzóny, pòòbsadzony [Rzmë (górczi; ew. pol. skarpy) drzewama pòòbsadzoné. Ra] poobszywać v pòòbszë(wa)c, -szëjã, -sził, sł., ‘’. (II) poobtaczać v pòòbtoczëc, -ã, -ił, sł., poobwiązywać v pòòbwiãzac, pòòbwiązëwac -wiążã, -zôł, -wiãzôj (-żë), sł., ‘’. (II) poodciągać v pòòdcëgac, pòòdcygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, poodcinać v pòòdcënac, pòòdcąc || -cyc -detnã, -cął, -detni, sł., ‘’: Wszëtczé pôlce miôł pòòdcãté. (II) pooddawać v pòòdda(wa)c, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘’. (II) pooddzierać v pòòdedrzéc, pòòddzerac [-drzã, -dzarł, -edrzë; Pòòddzerlë skórã. Ra] poodginać v pòòddżi(ba)c / -dżinac, -degnã, -dżął, -degni, sł.,’. (II) poodgradzać (się) pòòdgradzac (sã), pòòdgrodzëc (s)ã, -ã sã, -ył sã poodgryzać v pòòdgrëz(a)c [Pòòdgrëzlë so nosë. Ra] poodgrzebywać v pòòdgrzeb(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: [Jô jesz pòòdgrzebiã te kamienie. Ra] poodjeżdżać v pòòdjeżdżac, pòòdjachac -jadã, -jachôł, -jedzë poodkopywać v pòòdkòp(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Òni jich pòòdkòpelë. (II) poodkrywać się pòòdkrë(wa)c sã, -ëjã sã, -ił sã, Docz wa jesta sã pòòdkrëła? Ra] poodłamywać się pòòdłóm(iw)ac sã || lok pòòdłamic sã, -łómiã sã, -ił sã, -łami sã, sł., ‘. (I) poodmieniać się pòòdmiéni(w)ac sã, pòòdmienic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) [Krôsniãta pòòdmieniłë jima dzecë.Ra] poodmykać zob. pootwierać poodnosić pòòdnaszac, pòòdnosc, pòòdniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘’: A tej mie 533 wszëtkò zôs pòòdnieslë. (II) Ra] poodpadać pòòdpadac || -dnąc, pòòdpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’. (II) pòodpinać v pòodpinac, (pò)rozchòlëc sã poodpijać v pòòdpi(ja)c poodpinać v pòòdpinac, pòòdpiąc || -pic, -depnã, -piął, -depni, poodplątywać m pòòdplątëwac, pòòddplãtac, rozplãtac, rozpëzglac, -plątóm (-cã), -ôł, plãtôj (-cë), sł., ‘’: Knap pòòdplątôł pòstrónczi ‘ledwie poodplątywał postronki’. (II) poodpruwać v pòòdpòrc -pòrzã, -pórł, -pòrła, -pòrzë, sł., ‘’: Pòòdpòrzëce mie, nënkò, te stôré knąpë. Ra poodrabiać v pòòdrabiac, pòòdrobic, -ã, -ił, sł., ‘’: Òna to mô ju wszëtkò pòòdrobioné. (II) poodrastać v poòdrastac, pòòdrosc, -ã, -rósł, -roscë,: Ùcãté człónczi pòòdrosłë. (II) Ra] poodrębywać pòòdrãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi pòòdcyc [-cąc], -etnã, -cął, -etni, poodrywać (się) pòòdrëwac (sã), pòòderwac (sã), -iã sã, -ôł sã, -rwi sã, sł.,. (II) poodrzucać v pòòdrzëcac || -cëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘’: Më chcemë pòòdrzëcëc te nadgniłé wrëczi ‘powinniśmy poodrzucać, poodrzucajmy te nadgniłe karpiele’. (II) poodtaczać (się) pòòdtaczac (sã), pòòdtoczëc (sã), -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) [Pòòdtoczëta (a. pòòdtaczôjta) te wòzë! ‘poodtaczajcie te wozy! Ra] poodtłukiwać v pòòdtłëkiwac, pòòdtłëc; ew. zob. poodtrącac poodtrącać v pòòdczidac / -dnąc, -ã, -czidł, sł.,. (II) poodwiązywać (się) pòòdwiązëwac || pòòdwiãzac (sã), pòòdrzeszëc (sã), -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) poodwijać v pòòdwijac, pòòdwinąc, -ã, -ął, poodwozić v pòòdwòzëc, pòòdważac, pòòdwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘’: [Jô waju pòòdwiozã. (II) Ra] poodwracać (się) pòòdwracac (sã), pòòdwrócëc (sã), -ã sã, -ył sã, -ë sã [Wszëtcë jesmë sã pòòdwrócëlë. Ra] pòoglądać v pòobezdrzec, wëobezdrzec, pòobzerac poogryzać v pòò(b)grëz(a)c, -grëzã, -grizł, -grëzë, [Zjadła jesta miãso, pòòbgrëzëta (a. pòòbgrëzta, pòòbgrëzôjta) jesz gnôtë. Ra] pookopywać (się) pòòkop(iw)ac (sã)-iã, -ôł, [Lëdze mają bùlwë pòòkòpóné. (II) Ra] pookradać v pòòkradac, pòòkrasc, -kradnã, -krôdł, -kradni pookrywać (się) pòòkrë(wa)c (sã), -ëjã sã, -ił (sã) [Pòòkrëła gò płôszczã. Ra] pooplątywać (się) pòòplatëwac || -tiwac (sã), pòòplãtac (sã), -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, plãtôj (-cë) sã, sł., ‘. (II) pooplewiać v pòòpłoc, -pielã, -płół, -płoła, -pielë, sł., ’’. (II) poopuszczać v pòòpùszczac, pòòpùscëc -szczã, -scył, sł., ’’: Wiele słów pòòpùscył. (II) pòorać v pòorac pòorany ad pòoróny; ~ zmarszczkami pòmôrlony pooskrobywać v pòòskrob(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: To bë trzeba dëcht pòòskrobac. (II) Ra poostrzyć v pòòstrzëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Trzeba bë tã kòsã dróbkã pòòstrzëc. 534 pootrząsać v pòòtrząsac, pòòtrząsc (|| -trzisc), -trzësã, -trząsł, -trzësë, sł., ‘’. (II) [Ob. trzisc] pòotwierać v pòodemknąc, pòòdmëkac, pòodsztëkac, pòodklëczëc pootwierany ad pòdmikóny, pòòdemkłi [Dwiérze bëłë pòòdemkłé. Ra] poożeniać v pòòżenic, -ã, -ił, sł., 1. ‘poożeniać, wyszukać żony’, 2. ‘powydawać za mąż’: Wëchòwac tak dużo ë pòòżenic – to bëła dëcht prôca. (II) pòp m ksydz, pòp, plechôcz, pleszôk m; pôp, -a, m., ‘pop, ksiądz’ (pogardl.): Mierził w chłopa, trafił w pôpa. [Przysł. Ceyn] (II) ~ swoje, czort swoje ksądz (pòp) swòje a diôbéł (czôrt) swòje Sy pòpadać v 1. pòpadac, pòkropic 2. wpôdac, wlôżac; zob. pòpaść pòpadac, -pôdóm, -ôł, -padôj, sł., ‘popadać’: Jedny pòpôdają w nieczëstosc, drëdżi w pijaństwò. pòpakòwać v pòpakòwac pòpalić v 1. pòpôlëc 2. pòkùrzëc pòpalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł., ‘popalić’: Jô pòpôlił wszëtczé papiorë. pòpalëc sã, -pôlã sã, -ił sã, -palë sã, sł., ‘popalić się’. popamiętać - pòpamiãtac EG. Np. Czej jô cë jednégò dóm za ùchò, tej të pòpamiãtôsz. EG To dało bùrkã, że òn na jaczis czas pòpamiãtô. SY pòpamiãtać v pòpamiãtac Jô gò gwës pòpamiãtóm! Ra popaplać v pòpaprotac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘, pobzdurzyć’: Òn wama nieco pòpaprotôł, a wa jemù wierzita. Ra poparcie n pòdeprzenié n, pòdpiérka, wspiérka ƒ; na ~ megò twierdzenia na pòdeprzenié mòji dbë, pozyskać ~ udostac pòdeprzenié; dosta(w)c pòpiarcé popartaczyć - òb. partaczyć poparzyć się pòpiec sã, -pieczã (piekã) sã, -piekł sã, -pieczë sã, sł., ‘: Niechbë sã rôz pòpiekł, na drëdżi rôz tam nie przińdze pòpas m pòpôsanié n, pòpôsënk, odpòczink m pòpasać v pòpôsac, odpòczëwac pòpasac, -pôsóm, -ôł, -pasôj, sł., ‘popasać’: Pòpôsają përznã na lëdzenie a pòtemù nëkają dobëtk do lasa ‘popasają trochę na ścierni, a potem pędzą bydło do lasu’. popaskudzić v pòpaskùdzëc, -ã, -ył, sł., ‘powalać, , pofajdać’: Dze të so tak bótë pòpaskùdzył? Òni mie pòpaskùdzą wszëtczé sprzãtë. Ra ]. porozbabrywać’: Òn to tak pòplazgòtôł, wszëtkò pòpaskùdzył. pòpaskùdzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘powalać się, popaskudzić się, pofajdać się’: ●Ùpił sã jak swinia, a pòtemù sã pòpaskùdzył. pòpaść v 1. pòpasc, pòfùdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘nakarmić, popaść’: Pòfùdrowelë kònie a tej chùtkò pòjachelë dali. pòpasc2, -pasã, -pasł, sł., ‘popaść’: Nocą pòpaslë kònie pòd lasã a ò zôwitrzkù bëlë ju w drodze. 535 popaść - pòpadnąc w cos pòpasc1, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘popaść, wpaść’: Mój òjc bë béł doch nie pòpôdł w dłëdżi, żebë nié të. 2. pòpadnąc, wpadnąc, wlezc; Pòpôdł w kòscelną klątwã. - Lz] ~ w nãdzã wpadnąc w biédã, w nãdzã; zob. pòpadać popatrzeć, ~trzyć v przëzdrzec sã, pòwzerac, pòprzëzerac sã, Tr: pòzdrzec; proszę ~ në, przëzdrzë(ta) le sã; niech le tu sã chto przëzdrzi (Sy) pòpatrzëc, -ã, -ił, sł., ‘popatrzyć’: ●pòpatrził na miã jak dzëwi kòt ‘jak dziki kot’. pòpchnąć, ~pychać v pòpchnąc, pòcësnąc arch, żupsnąc, pòp(i)ëchac, pòcëskac, żupsac pòcësnąc, -ã, -ął, sł., ‘pocisnąć, popchnąć’: Pòcësnãlë czôłen na mòrze. pòcëskac, -cyskają, ôł, -cëskôj, sł., ‘pociskać, pchać’: Pòcëskôjta doch, lëdze! – nawołują się rybacy, ciągnąc sieci z jeziora lub morza. (II) pòpchniãcie n pòpchnienié, pòcësnienié n, żups m pòpelina ƒ pòpelina ƒ popełnić v pòpełnic, zrobic [Pòpełnic grzéch / swiństwò / błąd (=zbłãdzëc Sy). Wiém, żem zbłądzył. Sy Za jednym razã pòpełnił dwa mòrdë. Të jes pòpełnił wiôlgą niecnotã (niegòdzëwòtã). - Ra] pòpełni(a)ć v (z)robic; ~ błąd (z)robic zmiłkã, (z)milëc sã, ~ głupstwò (z)robic głëpstwò, ~ samòbójstwò wzyc so-(bie) żëcé a. sóm se(bie) zabic popęd (-y ) - pòpãd (-dë) EG, nëczi pòpãd m nëk, gón, trôpich, pòcësk m, lëgòtka, pònëklëwòta ƒ; ~ płciowy sze-marzëca f, pëłcowi nëk, zaspokajać ~ płciowy zob. spółkować; ~ u kró-lika mëtkòwanié, mackòwanié n, ~ u owcy, kòzy bùkòwanié n, ~ u kòtka marcowanié n, ~ u klaczy ogrowanié, prësowanié, kòniowanié n, ~ u psa kùnowanié, mëtkòwanié, becowanié n, ~ u świni knarzowanié, dżenowanié, czitrowanié n, ~ u krowy bikòwanié, knagòwanié, bùlowanié n popędliwie adv pòpãdlëwie Sy pòpãdliwòść ƒ oparzonosc, oparzelëzna ƒ popędliwie, popędliwy - òb. porywczo, porywczy pòpãdliwy ad pòpãdlëwi Sy, oparzony, zniosłi; ~ czło-wiek pòpãdliwc Sy, oparzélc, jurzësta m pòpãdowy ad szemarzëcowi, pòpãdowi, pònëkòwny, pònëklëwi popędzać v pòganiac, pònëkiwac (|| -kòwac), przënëkiwac, lok pòpãdzywac [òn pògóniô, òni pògóniają; rozk: pòganiôj!; Pòganiôj wòłë lepi, bò ju pôłnié. Ra]; ~ kogoś do roboty nëkac / gnac / gònic kògòs do robòtë; w zn. zamęczać: draganic {‘nëkac’, ‘pònëkiwac || -kòwac’- arch Lz: nãkac, pònãkòwac} [Òni dzéwkã draganią. Nie dragani tegò kònia tak mòcno. Sy] popędzić v 1. ~ kogo / coś pògnac, pònëknąc, pònëkac, lok pòpãdzëc, pònaglëc, zmùszëc do pòspiechù [Pòpãdzył swòjã krowã kù strzódze. Ra]; ~ konie, by 536 szybciej biegły pòdrawnic || pòdrôwnic arch [Le pòdrôwni kònie, co bądzemë rëchli doma. Sy]; por. przynaglić; 2. pobiec prędko: pògnac, pònëkac, pòbiegnąc, pògalopòwac; ekspr: wëpiąc; pojechać: pònëkac; ew. w zn. wyruszyć prędko: wënëkac, wëstartowac, (wë)rëszëc / wërëgnąc (|| ekspr: wërëknąc) chùtkò; 3. zob. przepędzić pòpãkać v pòpãkac, pòpãcac, pòszczépic sã, dostac rëtë pòpãkanie n pòpãkanié, pòpãcanié n popi, księży (pogardl.) pôpi, -iô, -ié, przym., ‘popi, księży (pogardl.)’: ●òn nalôzł pôpi miészk ‘księżą sakiewkę, tj. szczęście’. (II) pòpić zob. pòpijać pòpic, -pijã, -pił, sł., ‘popić’: Pòpił krëpë gòrzôłką. pòpic sã, -pijã sã, -pił sã, sł., ‘popić się’: To bëło do widzeniô, czej sã wszëtcë gòsce pòpilë! popiec się pòpiec sã, -pieczã (piekã) sã, -piekł sã, -pieczë sã, sł., ‘: Niechbë sã rôz pòpiekł, na drëdżi rôz tam nie przińdze popielaty - pòpielati SY, szari, szarawi. Np. Pòpielaté włosë. Miała na sobie pòpielatą sëkniã. SY; krowa, kura, gęś maści ~tej pòpielatô f [Nadstąp sã, pòpielatô! Jô nie widzã naszi pòpielat midzë kùrama. – Sy] popielcowy - pòpielcowi SY. Np. Pòpielcowé nôbòżéństwò. Pòpielcowô Strzoda. SY pòpielcowy ad pòpielcowi; Środa ~wa Pò-pielcowô Strzoda, Pòpielnô Strzoda Strzoda Pòpielcowô. Popielec - Pòpielc SY Pòpielec m Pòpiélc m pòpielica f zoo szarô wewiórka; ~cepl we-wiórczënë skórczi pòpieliskò n pòpielnik m popielnica - pòpielnica EG, ewent. żôlnica (zab.) SY (dosł. = 1. kòcéłk do przechòwiwaniô żôlącëch sã wãgliszków, np. Wic przódë lëdze sedzelë przë żôlnicach i so rozpòwiôdelë do pózna w noc. SY. 2. òb. popielnik pòpielnica ƒ urna ƒ popielniczka - pòpielniczka EG [SY ‘pòpielniczka’ = gòdzënka, pòl. biedronka] pòpielniczka ƒ pòpielnik m popielnik (miejsce na popiół pod paleniskiem) - pòpielnik SY, EG [w 2 znacz. ‘pòpielnik’ = ôrt plôcka, pączka z nédżi casta òd pùrclów, piekłi we wtórk przed Strzodą Pòpielcową]. Np. Wëgarnij pòpiół z pòpielnika. SY pòpielnik m pòpielnica ƒ popieprzyć v pòpieprzëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Pòpieprzëta so dróbkã! pòpieracz m pòpiérca, przëstójca m pòpierać, ~przeć v pòpierac, pòdtrzë-m(ow)ac, przëstoje(wa)c; pòprzéc, we-sprzéc pòpierac, -piéróm, -ôł, sł., ‘popierać’: Jô ce pòpiéróm ze wszëtczich sył. pòpieranie n pòpiéranié, pòdtrzimanié, przëstojenié n pòpiersie n piersnica ƒ, piersny obrôz po pierwsze, po drugie... itd. - pò pierszé, pò drëdżé... itd. EG pòpieścić v pòpieszczëc pòpi(ja)ć v pòpi(ja)c, pòtutk(iw)ac [Tak pòpijającë, zagôdelë sã do północë. Ra]; pòpili się (pò)upilë sã, (pò)spilë sã 537 popiół - pòpiół, zdr. pòpiółk [w 2 znacz. ‘pòpiółk’ SY = zemia w czas suszë]. Np. tegò pòpiołu SY. Bùlwë ùpiekłé w pòpiele. EG popiół pòpiół / -piéł LZ pòpiół m pòpiół m; ~ cynowy pòpiół z cënë, ~ ołowiany pòpiół z ołowù, ~ z wãgü pòpiół z wãglów, ~oły zmarlych zbiedżi pò umarłëch pòpis m pòkôzk, pòpis Gò m, pòkôzanié, pòstatkòwanié sã n, parada ƒ; ~ gimnastyczny gimnasticzny pòkôzk, ~ szkòlny szkòłowi pòkôzk, dla ~u na pòkôzk, na pòstatkòwanié sã piękne / wspaniałe wykonanie / piękny / wspaniały popis piãkné / wspaniałé (itp.) wëkònanié, piãkny / wspaniałi (itp.) pòpis; popisać się - pòpisac sã EG, np. Òn sã przed nama pòpisôł swòją głëpòtą. EG - Przër. nie popisać się pòpisać v pòpisac, përznã pisac [Cëż òna tu pòpisa? Ra]; ~ się nie popisać się - nie pòpisac sã EG, np. Në, mésterkù, tu të sã nie pòpisôł, jô cë to mùszã wëtknąc, bò to trzeba pòprawic. EG. - Przër. nie udać się pòkôzac sã, pòstatkòwac sã, ~ się wiedzą pòstatkòwac sã swòją wiédzą; zob. pòpisywać się pòpisanie się n pòkôzanié sã, pòstatkòwanié sã n pòpisowy ad pòkôzkòwi; lot ~ pòkôzkòwô lecba popisywać się (zwracać na siebie uwagę swym zachowaniem, postępowaniem) pòpisëwac sã EG, przeslecac sã SY, wëslecac sã (wëslecac sã Sy w 2 znacz. = ùniewinniac sã) SY, np. Tak sã przeslécôł, òn pewno chcôł żebësmë gò wzãlë na wieselé. SY Widzôł, że zle zrobił, ale tak sã przeslécôł, jakbë nigdë nic. SY Dzéwczã szło do kòscoła, żebë sã wëslecac ze swòji sëkni. SY Òni sã pòpisëją || pòpisywają przed dzéwczãtama, chcą pòkazac, czim òni nie są. EG - Człowiek, co sã pòpisëje - òb. zgrywus. - Przër. zgrywać się pòpisywaé się pòkôzowac sã, statkòwac sã; zob. pòpisać pòplamić v pòtrzepac, utrzepac, pòczapac, pòchlapac, pòplachcëc, pòklaksac, uzolëc, skalëc, ukalëc, oczapac, uszmùdrac poplamić (się) - pòplamic (sã) SY, pòswinic sã, òtrzepac (sã) SY, ùtrzepac (sã) SY, strzepac (sã) SY, ùczapac sã, òczapac sã poplamiony - pòplamiony EG, pòpstrzony SY Por. popstrzony) poplądrować v pòplãdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘’: Pòplãdrowelë dróbkã. (II) poplątać pòplãtac sã, -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł., ‘poplątać się’. pòplątac, pòpëzglac, pòszamòtac – Sy, Gò [Le nie pòplącë / nie pòpëzglôj / nie pòszamòcë ti wełnë. Le co të nie pòplącesz tëch nitków. Gò To wszëtkò sã nama pòplątało / pòpëzglało / pòszamòtało w jeden pëzgel / klums. Gò] pòplątać v pòpëzglëc, pòplątac, pòmachtac, pòplozac, pòpińtac 538 poplątać się pòplątac sã, pòpëzglac sã, pòszamòtac sã [Pra(ła) jem wełnã, a òna sã tak mòcno pòszamòta(ła), że ni mògã z tegò wëtrafic. Z ce mdze lëchô krôwczka, bò të za sługą nitkã ùriwôsz do szëcô, a òna le ce sã wiedno pòszamòce. - Sy] pògmatwać v pòpëzglëc, pòplątac, pò-machtac, pòmòtac, pòchamãcëc pòwikłać v pòpëzglëc, zapëzglëc, pòmachtac, pòchachmãcëc pòwichlëc, -ã, -ił, sł., ‘powikłać, pokręcić’: pòwichlony. (II) pòwichlac, -óm, -ôł, sł., ‘powikłać, pogmatwać’: Docz të to tak pòwichlôł? pòwichlac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘powikłać się’: To sã samò pòwichlało. poplątanie n pòpëzglenié || -glanié, pòmachtanié, pòchachmãcenié poplątany ad pòpëzglony, pòplątóny, pòmachtóny, pòmòtóny, pòchamãcony pòplecznictwò n ogroda przezprawiégò, przëstojiwanié n poplecznik - òb. zwolennik pòplecznik m chróniôrz, przëstojiwôcz, pòmôgajk m popleść v pòplesc [Dzéwczãta pòplotłë so włosë. Ra] pòplon m agr nôséw m (zbòżégò), nôsôd m (wrëków, rąklë) popluć v pòplwac, -iã, -ôł, -i(j), sł., ‘’: Òna mia kabôt pòplwóny. [Ob. plwac] poplugawić v pòplëgawic, -ã, -ił, -wi, sł., ‘zanieczyścić’: Pòplëgawiła nóm wszëtczé ruchna. Ra popłacać - pòpłacac RA. Np. Łeż / nieùtcëwòta / òszëkaństwò nie pòpłôcô. EG Waja gôdka nick ù mie nie pòpłôcô. To dëcht mało pòpłôcô w dzysészich czasach. Twòja rãczba niewiele pòpłôcô. Serdecznosc ù nich niewiele pòpłôcô. - Ra pòpłacać, ~cić v opłôcac sã, pò(o)płacëc; lónowac sã; nie ~ nie opłôcac sã, nie lónowac sã pòpłacac, òpłacac sã || òpłacëc sã [to pòpłôcô, to sã òpłôcô / sã òpłacy; To sã nie òpłôcô / òpłacy nadstawiac karkù za nich. Gò Jemù to adwòkactwò (wstôwianié sã) nie pòpłôcô. Młënarstwò terô nie pòpłôcô. - Ra] pòpłacëc, -ã, -ył, sł., ‘popłacić’: Żebë jem miôł dëtczi, to bë jem zarô wszëtczé dłëdżi pòpłacył. popłakać (się) pòpłakac (sã) , -czã sã, -kôł sã [Pòpłakelë përznã, ale wnet bëlë spòkójny. Białczi jaż pòpłakałë sã z redoscë. Ra] popłatek? (opłata?) pòpłatk pòpłatny ad rińtowny, zwëskòwny popłoch - pòpłoch EG, płochawica (zab.) SY, pòrëch (môl.) SY (= przestrach) [pòrëcha SY = rewolta, pòl. rozruchy, zamieszki]. Np. W tim pòpłochù... [akcent: pò]. Tam sã stôł pòrëch, Czej szôłtës przëszedł do wsë i rzekł, ze je wòjna, to sã stôł taczi pòrëch we wsë, że białczi jiczałë || jãczałë, dzecë krzëczałë, chłopi kòsë cëskelë. SY popłoch m pòpłoch, pòrëch, strach urzas m, panika, płochawica arch ƒ [akc. –cha-] [Tam bëła płochawica, jak sã chëczë zapôlëłë. Cëż sã stało, cëż za płochawica ù waju? –Sy]; wywòłać ~ zrobic pòrëch ƒ; szerzyć ~kã szérzëc pòrëch, urzas, panikã, człowiek ulegający ~ce płoszëcel m, płoszëcelka f [akc. –szë-] [Zabawił sã w płoszëcela i wszëtczich przepłosził. Sy] 539 pòpłód m slédnica f, miescëskò, slédné n popłukiwać v pòpłokiwac || -kòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘’. (II) pòpłuczyna ƒ płóczëna ƒ popłuczka zob. napój, płukanka popłukać v pòpłókac, pòpłóknąc, -ã, -ął, sł., ‘’: Zjôdł chléb ë pòpłóknął gò piwã. Më mùszimë te szklónczi pòpłóknąc. popłynąć - pòpłënąc EG, np. Òn wsôdł w kajak i pòpłënął. Pòpłëniesz të sóm? pòpłiń || pòpłëni terô sóm! EG pòpłënąc, -ã, -ął, sł., ‘popłynąć’: Za trzë gòdzënë pòpłëniemë dali. pòpłynąć v pòpłënąc popływać - pòpłëwac EG, np. Jô bë so tak rôd pòpłiwôł tim czôłnã. Wez, so pòpłëwôj || pòpłiwôj. EG pòpòd, przyim., ‘popod’: Jakùż òn sã mógł dostac pòpòd chëcze? popodcinać v pòpòdcyc [-cąc], -etnã, -cął, -etni, sł., ‘’: Pòpòdcãlë drzewa w lese. (II) popodginać się pòpòddżic [-dżąc] sã, -degnã sã, -dżął sã, -degni sã, sł., ‘: Òb drogã białczi sã pòpòddżãłë. (II) pòpòdlôc, -lejã, -lôł, sł., ‘popodlewać’: Czë të jes abë pòpòdla te kwiôtczi? (II) popodłazić’. pòpòdlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘ (II) popodpierać (się) pòpòdeprzéc (sã), -przã sã, -piarł sã, -przë sã, sł., ‘. (II) , -deprzã, -piarł, -deprzë, sł., ‘popodpierać’: Pòpòdpiarlë dwiérze. (II) popodnosić v pòpòdniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘’: Pòpòdnieslë spadłé pieniądze. (II) popodpinać pòpòdpic [-piąc], -depnã, -piął, -depni, sł.,’’: Pòpòdpiãła so włosë. (II) popodpisywać’pòpòdpisac, -szã, -sôł, -szë, sł.,’: Pòpòdpisôł te akta. (II) popodrastać v pòpòdrosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘’: Dzecë ju pòpòdrosłë. (II) pòpòjutrze adv nipòwitrze zaniwitro1, -a, n., ‘dzień popojutrzejszy’: Do zaniwitra! [Ob. pòzaniwitro] zaniwitro2, przysł., ‘popojutrze’. [Ob. pòzaniwitro] pòzaniwitro1, -a, n., ‘dzień popojutrzejszy’: Chtëż znaje, jaczé mdze pòzaniwitro! Żdżë jesz do pòzaniwitra! pòzaniwitro2, przysł., ‘popojutrze’: Pòzaniwitro pòjedzemë do Darżlëbia. pòpòłogòwy ad pòszestnicowi, pòpòłogòwi || pòłogòwi; gorączka ~wa zob. połogowy popołudnie - pòpôłnié EG, przedwieczór SY (dosł. czas krótkò przed wieczorã). Np. Dzys je cepłi przedwieczór. SY Ju sã robi przedwieczór. SY pòpòłudnie n pòpôłnié n pòpôłnié, -a, n., ‘popołudnie’: Całé pòpôłnié sedza przë kòlibce. popołudniowy ad pòpôłniowi, pòpôłniészi [Jô bë ni mògła całi dzéń przerobic bez pòpôłniowi zdrzémczi. Sy] pòpôłniowi, przym., ‘popołudniowy’: w gòdzënach pòpôłniowëch. 540 pòpòłudniówka ƒ 1. pòpôłniowô gazéta 2. pòpôłniowé przedstawienié pòpòrodowy ad pòrodzeniowi popowstawać v pòpòwstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘’: Czej ksądz wszedł, wszëtcë pòpòwstelë. (II) popozbywać (się) pòpòzbëc sã, -bãdã sã, -béł sã, -bãdzë sã, Rëbôcë pòpòzbëlë swój towôr. Ra] popracowac pòprôcowac, pòrobic, ewent pògrzebac, pòdłëbac przë czim pòpracowac v pòrobic, pòwarkòwac, pòprôcowac pòprôcowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘popracować’: Wa bë jesta téż përznã pòprôcowała. pòprac, -pierzã, -prôł, pierzë, sł., ‘poprać’: Jô wama pòpierzã wszëtką bielëznã. Jô móm ju wszëtkò pòpróné poprawa - pòprawa SY, zmiana na lepszé EG. Np. Nie wierzã w twòjã pòprawã. Te cemné chmùrë nie wskazëją na pòprawã pògòdë. SY pòprawa, -ë, ż., ‘poprawa’: Òni wiedno mëslą ò pòprawie, ale sã nie pòprôwiają. pòprawa ƒ pòprawa f, pòprôwk m, zlep-szenié n; obiecuje ~wã on obiecywô sã pòprawic pòprawczy ad pòprôwkòwi, pòprôwny; dom ~ pòprôwkòwô chëcz pòprawiacz m pòprôwca m pòprawi(a)ć (się) pòprawiac, -prôwióm, -ôł, -prawiôj, sł., ‘poprawiać’: Më gò pòprôwiómë na wszelejaczé spòsobë. pòprawiac sã, -prôwióm sã, -ôł sã, -prawiôj sã, sł., ‘poprawiać się’. pòprôwiac, pòprawic (sã) Dobrégò karczma nie pòpsëje, a złégò ani kòscół nie pòprawi. Sy pòprawic, -ã, -ił, sł., ‘poprawić’: Jô gò niczim nie pòprawiã. pòprawic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poprawić się’: Të bë jes mógł rôz ò Bògù pòmëslëc ë sã pòprawic. poprawiny (na drugi dzien wesela) - pòprawinë SY, EG [akc. -ra-], pòwieselé SY pòprawiny pl pòprôwinë pl, pòwieselé n pòprawiony ad pòprawiony poprawka - pòprôwka EG. Np. Przë taczich badaniach trzeba brac pòprôwkã na taczé czinniczi / elementë jak, wezmë młodi wiek... EG pòprawka ƒ pòprôwk m, pòprawienié n pòprawnie adv bezzmiłkòwò pòprawność ƒ bezzmiłkòwòsc ƒ pòprawny ad bezzmiłkòwi, prawidłowi, bëlny (bëlno napisóny), dobri (dobrze napisóny), pòprawny (por. hiperpoprawny) pòpręg m pòdbrzësznik (|| -brzëch- Ra), pòprąg m, pòdkałdunicaƒ popromienna choroba - pòpromiennô chòroba EG pòprosić v pòprosëc pòprosëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘poprosić’: Jakùż jô mù ni miôł dac, czej òn mie tak piãknie pòprosył? pò prostu adv czësto prosto, bez ogôdczi ◊ mie nic tobie nic po prostu mówiąc - prosto rzec / tak prosto rzec EG, pò prostu rzekłszé RA 541 pòprowadzić v pòprowadzëc pòprowadzëc, -ã, -ył, sł., ‘poprowadzić’: Pòprowadzëta mie jesz kąsk dali. pòwiesc, -wiodã, -wiódł, -wiedzë, sł., ‘powieść, poprowadzić’: Tatk pòwiódł bùlôszka na tôrg. Ra popruć - òb. pruć pòpruć v pòproc pòpòrc, -pòrzã, -pórł, -pòrła, -pòrzë, sł., ‘popruć’: pòpòrti ‘popruty’. (II) popruty - 1. o tkaninie: pòdzarti EG, pòszarpóny, pòszargóny EG. 2. o rzeczach dzierganych z wełny - zerząskóny EG. - Przër. pruć pòpryszczony ad priszczowati poprzebaczać v pòprzebaczëc, -bôczã, -ił, -baczë, sł., ‘’: Jô jem jima wszëtkò pòprzebôcził. (II) pòprzebic, -bijã, -bił, sł., ‘poprzebijać’: Dërch jich pòprzebijôł. (II) pòprzebic sã, -bijã sã, -bił sã, sł., ‘przebić się, poprzebijać się’. (II) poprzebiegać v pòprzëbiegac / -gnąc [Chùtkò pòprzëbieglë. (II) Ra] poprzybierać zob. podobierać pòprzecze n przéka ƒ poprzeczka - pòprzéczka EG, SY. Np. W płoce / brónie są pòprzéczczi. SY Skòczk sczidnął / zwalił pòprzéczkã. Człowiek ambitny so pòwinien ùmiescëc pòprzéczkã (w przenosnym znacz.) jak nôwëżi. EG pòprzeczka ƒ pòprzéczka (Gò), przécznik m poprzecznica pòprzécznica Lz pòprzecznica ƒ przécznica f, szérznik m pòprzecznie adv przék, w przék, w pòprzék, przéką, przéczi; czynić cośkolwiek ~ (np. bronować na poprzek) przékòwac [Pò pôłniu mdzemë przékòwa. ] {‘przékòwac’ in. = pol. zaprzeczać przekornie, sprzeciwiać się [Të mie mùszisz wiedno przékòwac. Ra]} poprzecznik w szérznik m, (pò)przécznô balka pòprzeczny ad przéczny, pòprzéczny; ~na belka (pò)przécznô balka; przekrój ~ przéczny rozrzink a. pò~ przéczny rozkrój pòprzeć zob. pòpierać poprzedni - pòprzédny SY, Lz, EG, Lz. Np. Nasz nowi szkólny je dobri, ale pòprzédny béł lepszi. SY - Przër. uprzedni pòprzedni ad wczasniészi, (pò)przédny, przeszłi, przódny; ~egò dnia przeszłégò dnia, ~ list przeszłi lëst poprzedniczka - pòprzédnica || -niczka EG pòprzedniczka ƒ pòprzédnica ƒ poprzednik - pòprzédnik SY, Lz, EG, pòprzédca (zab.) SY, TR. Np. Mòji pòprzédnicë żëlë sobie lepi jak jô. Òn je taczi sóm jak jegò pòprzédca. Wiele sã nie różni òd pòprzédcë. SY poprzednik pòprzédnik Sy, Lz, pòprzédca arch Sy, Gò [Mòji pòprzédnicë żëlë sobie lepi jak jô. Sy Òn je taczi sóm, jak jegò pòprzédca. Wiele sã nie różni òd pòprzédcë. Sy Czej wëpełnią sã twòje dni i legniesz kòle swòjëch pòprzédców, tedë Jô wzbùdzã pò tobie twòjégò pòtomka. Gò Bibl] przedmiészczk, -a, m., ‘poprzedni mieszkaniec, poprzednik, przodek’: Tak biwało za mòjégò przedmiészczka, to ë ninia tak bëc mùszi. Òn ë jegò przedmiészczkòwie mielë wiedno drzewò z tegò lasa. 542 pòprzednio adv nôprzód, przed tim poprzedzać - pòprzedzac EG, jic przódczi adv (jic przed kògùm) Gò, (np. Wiara poprzedza chrzest - Wiara pòprzédzô chrzest.), jic przed czim, bëc wiedno / colemało przed czim, ùrëchliwac. - Przër. wyprzedzać pòprzedzać, ~dzić v jic wprzódk poprzedzić - pòprzedzëc EG, ùrëchlëc, ewent. bëc / zdarzëc sã przed czims, bëc / òdbëc sã rëchli / przedtim, zdarzëc sã rëchli. - Przër. wyprzedzić pòprzedzający ad co jidze wprzódk poprzedzony - pòprzedzony EG, ewent. ùrëchlony (= wëprzedzony, wëminiãti), np. Wëstãpë artistów bëłë pòprzedzoné krótką przemòwą direktora szkòłë. (Colemało sã gôdô: Przedtim / jesz rëchli / nôprzód, przed wëstãpama artistów przemówił direktór.) poprzek pòprzék (w pòprzék, na pòprzék) pòprzek adv przéką; na, w ~ przéką, w przék ◊ przéką nosa (wbrew zamierzeniom) przéczi, przyim., ‘w poprzek, na poprzek’: Ti panowie przejachelë przéczi naszi niwë. Òna tak wszëtkò robi przéczi mòji wòle. [hasło]: na przéczi, przysł., ‘na poprzek, na przekór’: Jô cë nigdë na przéczi nie przëszedł ‘ja ci nigdy nic złego nie uczyniłem’. (II) [Ceyn] pòprzekreślać v pòprzesztrëchac pòprzekrãcać v pòprzekrącëwac, pòprzekrãcac poprzekupiwać v pòprzëkùpi(a)c || -piwac || -pòwac, -ã, -ił, sł.,’’: Wszëtcë sąsedzë pòprzëkùpilë so grëńtów, le jô jeden nick jem nie przëkùpił. (II) pòprzemieniać vpòprzemieni(ew)ac pòprzerzynać v pòprzerznąc, pòprzerzënac pòprzesta(wa)ć v oprzest(ôw)ac, obstoje(wa)c, bëc, biwac spòkójny; ~ na czym bëc na czims spòkójny pòprzestawiać v pòprzëstawi(a)c, -ã, -ił, sł.,’poprzystawiać’. (II) poprzewracać - òb. powywracać poprzewracać v pòprzewrôcac, pòruňclowac, pòrôkòwac, rozkùraszëc, przemarcowac, rozsznëpòrzëc, rozsznëprowac [Lada łżélcoch mòże przińc i wama w głowach pòprzewracac. Sy]; ~ sprzęty / pościel, nabroić, narobić bałaganu, porozrzucać coś pòrénowac {‘pòrénowac’ zob. nabałaganić} [Më bë zaprosëlë sąsadów na swiãta, ale te jich dzecë pòrénowałë bë nama całé chëcze. Chto wié, chto te łóżka tak pòrénowôł? - Sy]. Por. szperać poprzez - pòprzez EG, przez, np. Bóg prowadzy nas pòprzez pòznanié - za pòmòcą Swiãtëch Pismión - do miłotë pòprzez prp przez, pòprzez pòprztykać się pòt pòszwagrowac, pòszkalowac, pòwadzëc sã (z kims) poprzyciągać v pòprzëcëgac || -cygnąc, -ã, -ął, sł., ‘’. (II) 543 poprzycinać v pòprzëcyc [-cąc], -tnã, -cął, -tni, sł., ‘’. (II) poprzyczajać się pòprzëtacëc sã [Pòprzëtacëlë sã pò kątach, mëslącë, jëż (= że, ëż) jich ùzdrzą. Ra] poprzyduszać v pòprzëdëszac || -szëc poprzyginać v pòprzëdżic [-dżąc], -gnã, -dżął, -gni, sł., ‘poprzyginać’: Pòprzëdżął prątczi do se ‘poprzyginał pręciki do siebie’. (II)pòprzëdżic [-dżąc] sã, -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł.,’poprzyginać się’. (II) poprzygasać v pòprzëgasëc, -szã, -sył, sł., ‘poprzygaszać’: Swiatła [widë] bëłë pòprzëgaszoné. (II) poprzygniatać v pòprzëgniatac || -gni esc, -gniotã, -gniótł, -gniecë, sł., ‘’. (II) poprzyjeżdżać v pòprzëjeżdżac || pòprzëjachac, -jadã, -jachôł, -jadzë, sł., ‘poprzyjeżdżać’: Pòprzëjachelë z daleczich strón. (II) poprzyjmować v pòprzëjmòwac || pòprzëjimac, (pò)przëjąc (|| -jic). Por. poprzynajmować poprzykrywać v pòprzëkrë(wa)c (sã), -ëjã s(ã), -ił (sã) Leglë na zemiã ë sã płôszczama pòprzëkrëlë. (II) Zemią ë kamieniama pòprzëkrëlë. (II) poprzylewać pòprzëlôc, -lejã, -lôł, sł., ‘’: Kòżdémù pòprzëlôł wina. (II) poprzylewać zob. podolewać poprzyłazić v pòprzëlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘’: Skądczi to tutak pòprzëlazło? (II) poprzyłączać (się) pòprzëłãczë(wa)c (sã), -łączã sã, -ił sã, -łãczë sã, sł.,’poprzyłączać się’: Z kòscoła wëszlë ë sã do naju pòprzëłączëlë. (II) Ra poprzymuszać v pòprzëmùszë(wa)c, -ã, -ił, sł., ‘’: Pòprzëmùsził jich do robòtë. (II) pòprzëmùszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poprzymuszać się’: Pòprzëmùszelë sã do jedzeniô. (II) poprzynajmować v pòprzënajic, -nôjmã, -najął, -najmi, sł., ‘’: Docz të jes pòprzënajął tëlkò lëdzy? (II) poprzynosić v pòprzënaszac, pòprzënosëc, pòznaszac, pòznosëc, pòprzëniesc, -niosã, niósł, -niesë, sł., ‘’: Acz to je, co wa mie pòprzëniosła? (II) pòprzëpalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł., ‘poprzypalać’. (II) poprzypalać (się) pòprzëpalac || -lëc (sã), -pôlã sã, -ił sã, -palë sã, sł., ‘. (II) poprzypędzać v pòprzënëk(iw)ac, pòznëkac, przëgnac, pòzganiac [A czej miôł wszëtczé òwcë pòprzënëkóné. (II) Ra] poprzypiekać (się) pòprzëpiec (sã), -pieczã sã, -piekł sã, -pieczë sã, sł., ‘. (II) poprzypinać v pòprzëpinac, pòprzëpiąc || -pic, -pnã, -piął, -pni, sł., ‘’. (II) poprzyplątywać (się) pòprzëplątëwac (sã), (pò)przëplãtac, -plątóm (-cã), -ôł, -plãtôj (cë), sł., ‘’. (II) poprzyprawiać v pòprzëprawi(a)c, -ã, -ił, sł.,’’. (II) poprzyprowadzać v pòprzëwiesc, -wiodã, -wiódł, -wiedzë, sł.,’poprzywodzić,’: A czej òni mielë ju wszëtczé psë pòprzëwiodłé. (II) poprzyprzęgać v pòprzëprzëgac, pòprzëprzic [-prząc], -przëgã, -przigł, -przëżë, sł., ‘’: Kònie mielë ju pòprzëprzëgłé. (II) poprzyrastać v pòprzërastac, pòprzërosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘’. (II) poprzyrzekać v pòprzërze(ka)c, -kã, -rzekł, -czë, sł., ‘’: Wszëtkò miôł pòprzërzekłé, ale nicht nie dôł piądzy. (II) 544 poprzysiadać się pòprzësadac sã, przësadnąc sã, pòprzësadnąc, -ã, -sôdł, -sadni, sł., ‘: Białczi pòprzësadłë kòl chłopów. (II) poprzysadzać v pòprzësadzac || -dzëc, -ã, -ył, sł., ‘’. (II) pòprzysiąc v pòprzësygnąc, pòprzësyc poprzysparzać v pòprzëczënic, -ã, -ił, sł., ‘poprzyczyniać’: Pòprzëczëniła kòżdémù miãsa ë krëpów. (II) poprzysuwać (się) pòprzësënąc (sã), -ã sã, -ął sã, sł., ‘. (II) Pòprzësënãlë łôwczi do òknów. Ra]. Por. poprzysuwać poprzysychać v pòprzësëchac, (pò)przëschnąc, -ã, -przëschł, sł., ‘’: Wszëtkò pòprzëschło, le céch òstôł do widzeniô ‘wszystko przyschło, tylko znak został, który można widzieć’. (II) poprzysyłać v pòprzës(é)łac:[Sąsedzë pòprzësłelë mie, jedny wrëków, drëdżi bùlwów. Ra] poprzyszywać v pòprzëszë(wa)c, -szëjã, -ił, sł., ‘’. (II) poprzytaczać v pòprzëtoczëc, -ã, -ił, sł., ‘, poprzysuwać’: Pòprzëtoczëce mie, nënkò, to kółka! (II)pòprzëtoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poprzytaczać się, poprzysuwać się; zbliżyć się idąc niepewnym lub powolnym krokiem’: Pòprzëtoczëlë sã do ni. (II) poprzyuczać (się) pòprzëùczëc (sã), -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) poprzywabiać v pòprzëłëdzëc, -łudzã, -ył, -łëdzë, sł., ‘poprzynęcać, poprzywabiać’: Znôjma pòprzëłudzëła wszëtczich ze wsë do se. (II) pòprzënãcëc, -ã, -ył, sł., ‘poprzynęcać, poprzywabiać’: To jich wnet pòprzënacy. (II) poprzywiązywać v pòprzëwiãz(ëw)ac, pòprzëwiãzac [-wiążã] pòprzërzeszë(wa)c, -ã, ił, sł., ‘: Wa bë jesta mia pòprzërzeszëc te drzéwka do rëków ‘powinniście poprzywiązywać te drzewka do kołków’. (II) poprzywieszać v pòprzëwiesëc, -szã, -sył poprzywlekać v pòprzrwlakac, (pò)przëwléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘’: Te twòje psë pòprzëwloką tu nama wiedno jaczich gnôtów ‘jakichś kości’. (II) [Ob. wléc] poprzywłaszczać v pòprzëwłaszczac || -czëc, -włôszczã, -ił, -właszczë, sł., ‘’: Pòprzëwłôszczëlë so naje niwë. (II) poprzywodzić zob. poprzyprowadzać poprzywozić v pòprzëwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘’: Pòprzëwiozlë so wszelejaczich rzeczi ze Gduńska. (II) popsocić (się) pòpsocëc (sã), ew. zrobic kòmùs psotã / na psotã [Òni sã jima përznã pòpsocëlë, ale wiôldżi szkòdë nie wërządzëlë. Gò] pòpsocëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘psotę wyrządzić, figla spłatać, dokuczyć’: To mù sã wej pòpsocył! ‘a to mu figla spłatał!’ popstrzony (w znacz. pòplamiony) - pòpstrzony SY, pòkrëti plachcama SY, pòplamiony, pòklaksóny E, np. Chto wié, òd czegò ta pòdłoga je tak pòpstrzonô? pòpstrzony ad pòbestrzony, pòpstrzony {‘pòpstrzony’ w zn. pol. a) pstry, poplamiony; b) o pogodzie w roku: zmienny, niepewny; c) o pacierzu: nienabożnie odmawiany} [Chto wié, òd czegò ta pòdłoga je tak pòpstrzonô? Cëż të môsz za pòpstrzoną sëkniã na se? Sy] 545 pòpstrzyć v pòbestrzëc pòpsucie n skażenié, pòpsëcé, pòczwarzenié, pòplozanié, rozjachòtanié n pòpsuć v skazëc, pòpsëc, pòczwaczëc, pòplozac, rozjachòtac skazëc, -żã, -zył, sł., ‘rozbić, stłuc, zepsuć’: ●skażony dëtk [= dzurawi fenig ‘figa, nic’]. Dżinka skazëła szklónkã. (II) [Ceyn, Hilf] [hasło]: zkazëc ‘zepsuć, popsuć, rozbić’: Dzecë skazëłë tã bùdlã. ●to nie je wôrt skażonégò dëtka [‘nic nie warte’ Ceyn] [Dobrégò karczma nie pòpsëje, a złégò ani kòscół nie pòprawi. Sy pòpsëc (sã), -psëjã sã, -psuł sã, -psëła sã, -psuj sã, sł., ‘popsuć się’. (II) pòpsowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘popsuć’: Të mie ni môsz tegò pòpsowac ‘nie popsuj mi tego’ pòpsowac sã, Të sã dëcht ù nich pòpsëjesz. pòpsuty ad skażony, pòpsëti, pòczwarzony, pòplozóny, rozjachtóny pòpsëti, pòpsowóny [Òbëczaje są terô baro pòpsowóné (pòpsëté). Ra] pòpùlacyjny ad (za)lëdzeniowi pòpùlarność ƒ widzałosc, pòpùlarnota f, ulubienié w nôrodze popularny - pòpùlarny, znóny (znóny strzód kògòs / w jaczims krãgù / w jaczichs krãgach lëdzy / na jaczim „pòlu” czë „niwie”, np. Òni są znóny z dzejaniô na pòlu kùlturë. EG pòpùlarny ad 1. widzałi, oczny, zawòłóny, pòpùlarny 2. oglowòrozmióny pòpùlaryzacja ƒ pòpùlarëzacjô f, zgrôwa do oglowòrozmieniégò pòpùlaryzator m pòpùlarëzatora m pòpùlaryzatorski ad pòpùlarizatorny pòpùlaryzować v pòpùlariz(ér)owac, rozpòmiónëwac, rozszérzac popularyzujący ad pòpùlarizëjący popuścić v pòpùscëc, -szczã, -scył, -scë, sł., 1.: Jak ce diôbeł rôz schwôcy w swòje szczepë, to ce ju wicy ni e pòpùscy. [Przysł.] (II): 2. ‘zaprzestać, zaniechać’: Të to mùszisz pòpùscëc. pòpùszczać, ~cić v pòpùszczac, pòpùscëc, nadd(ôw)ac pòpùszczac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘popuszczać, folgować’: Jô bë mù nie pòpùszcza ani tëlé, żebë jem bëła jegò nënką. (II): 2. ‘zaprzestawać, zarzucać’: Òni ju pòpùszczają te swòje zwëczaje. pòpychacz m pòpichôcz, pòcyskôcz, żupsa m pòpychać zob. pòpchnąć popychadło n 1. pòpichadło, pòmiotło n, pòpichańc, pòniewiérôk || -rus m; kobieta: pòniewiérôczka || pòniewiéruska f; ew. czł. dający sobą manipulować: zatanuszka m {‘pòmiotło’ = a) dosł. wiechc słomë ùżiwóny do wëmiôtaniô tła (dna) pieca chlebòwégò; b) niedołãga, gniota} [Co za pòmiotło òd chłopa. Sy]. Zob. kopciuszek, niedołęga, tuman; 2. (dźwignia) tech pòpichadło Gò, cësnidło n, pòpichôcz [tegò pòpichadła / cësnidła / pòpichôcza || -chacza] {‘pòpichôcz’ Sy dosł. czij z òstrzim, służący do pòpichaniô sã na wòdze abò pò lodze; ‘cësnidło’ Sy = pol. a) pedał; b) dźwignia}. Por. dźwignia, pedał 546 pòpychanie n pòpichanié, pòcyskanié, żupsanié n pòpyt m kùpisz, odbët m pòr m an mòklëna ƒ, dzurka do mòknieni pora - pòra EG, RA (RA w 2 znacz. ‘stón’ - òb. stan), doba, np. Òni przëszlë nocną pòrą i mie klëczczi gòwnã wësmarowelë, rzekła Tusczënô. EG Wszëtkò mô swòjã pòrã (swój czas). RA Lëchô doba. Jeżlë to ùprawisz w prawą (bëlną, przënôleżną, prawidłową) dobã. RA [przër. pòlsczé i czesczé ‘doba’ = epoka, cząd historiczny] pora południowa òprzëpôłnié pora ƒ czas m, rzad pora, arch doba f {‘pòra’ in = pòłożenié sytuacjô – zob. położenie} [Na séw ówsa terô nie je dobri czas. Lepszégò czasu na ùrlop të ni mògła so wëbrac? Jesénną pòrą / w jesénnym czasu są kòmùdné dnie. Òni przëszlë nocną pòrą i klëczczi nama mozdrëchã wësmarowelë. - Gò Wszëtkò mô swòjã pòrã. Lëchô doba. Jeżlë to ùprawisz w prawą dobã (pol. w porę = żelë to przëszëkùjesz w stosownym czasu). - Ra Do ti dobë òn nie przëszedł. Nic sã nie stało do tëch dób. - Lz]; ~ roku dzél a. cząd rokù, w (samą) ~rę na czas, w sóm czas, prawie / akùrôt na czas; ~ obiadowa oprzëpôłnié n, czas pôłnia, do tej ~ry do te(gò) czasu, dotąd(ka), do terô, o tej pòrze w tim czasu, ob ten czas, stosowna ~ pasowny czas, jeleżny czas, letnią ~rą ob lato, ob latny czas pòrabiać v pòrôbiac; co ~biasz? co të pòrôbiôsz?; zob. pòrobić pòrachòwać v pòrechòwac. Zob. policzyć pòrachùnek m obrechùnk, pòrechùnk; mieć z kim~nki miec z czims do gôd-czi, ~ sumienia obrechùnk sëmieniégò pòrać się udostôwac porada - pòrada SY, EG. - Przër. rada, dorada pòrada, -ë, ż., ‘porada’: Jesz nicht nie nalôzł ù niegò pòradë. pòrada ƒ rada, dorada, pòradaƒ; -· lekarska doktarzkô rada, za jegò ~dą za jegò (do)radą pòradnia ƒ pòradniô, Tr: doradnica ƒ, radzeniowi môl pòradnik m radzëszk m pòradnośćƒ radzenié so pòradny ad radzeniowi poradzić - 1. pòradzëc EG, dac radã EG, ùdzelëc kòmù radë EG, doradzëc EG. [Nie chcã, żebës béł mòjim przëczińcą (pol. orędownikiem), sóm sobie pòradzã. Sy]; 2. òb. podołać. 2. W znacz. pomóc, zaradzić - òb. osiągnąć coś pòradzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘poradzić’: Wa jesta mie tak pòradzëła. Jô wama lepi pòradzã. (II): 2. ‘dać radę, zdołać, potrafić’: Jô temù nie pòradzã. Czë të abò pòradzysz donëkac wòłë dodóm? pòradzić v radzëc, doradzëc, sfórtowac; ~ się kògò kògòs sã doradzëc sã pòradzëc Trzeba jic do ksãdza ë sã pòradzëc. Ra, nie umieć sobie ~ nie wiedzec so radë zadac a. nie rozmiôc so radzëc, ~ sobie wie~ dzec so radã zadac, y sobie z kim dac so(bie) z czims radã, nie ~radzisz temù nie sfórtëjesz tegò a. z tim so nie dôsz radë dać radę, zdołać, potrafić’: Jô temù nie pòradzã. Czë të abò pòradzysz donëkac wòłë dodóm? poranek zob. ranek pòranić v pòkaléczëc, pòrenic pòrenic, -ã, -ił, sł., ‘poranić’: Ti mòrdôrze pòrenilë gò strodze. pòrenic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poranić się’: Ùpôdł na cérznie ë sã pòrenił. poranny zob. ranny 547 pòrastać, ~rosnąć v pòrôstac, obrôstac, zarôstac; pòrosc, obrosc, zarosc [Szkùdła na naszim kòscele pòrôstają mechã. Sy] pòrastac, -rôstóm, -ôł, -rastôj, sł., ‘porastać’: To błotkò tak snôżo terôz trôwą pòrôstô. pòratować v retac, zretac pòretowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘poratować, dopomóc’: Òni miã pòretowelë w nôwikszi biédze. (II): ‘poratować, wspomóc’: Pòretowelë miã, czim le mòglë. pòretowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘poratować się’: Të sã ù sostrë wiedno pòretëjesz. pòratowanie n retanié, zretanié n, re-tënk m porazić pòrazëc Sy [Piorën / grzmòt / prąd / Pón Bóg swòją mòcą gò / jich pòrazył. Gò Nie pòrazy jich słuńce ani niżóden ùpôł. Gò bibl] pòrazić v 1. rëszëc, przeczidnąc 2. fig pòbic w trón porażenie n pòrażenié n; ~ słoneczne / piorunem / prądem (elektrycznym / stałym / przemiennym) pòrażenié słoneczné / piorënã / prądã (elektricznym / stałim / przemiennym. Por. apopleksja, udar pòrażenie n trãtwiet, paralusz m, trãtwiec f, rëszenié n; ~ słoneczne szëdrówka ƒ pòrażka ƒ pòrażka f, stracenié n, stracënk m porażony ad pòrażony; byli jakby ~ / całkiem nieprzytomni bëlë jakbë pòrażony / czësto òd se (czësto baf); ~ przez słońce / piorun / prąd (elektryczny / stały / przemienny) pòrażony przez słuńce / piorën / prąd (elektriczny / stałi / przemienny) pòrażony ad rëszony; ~ drżączką szëdrowati, człowiek ~ drżączką szëdrôk, szëderión m pòrąbać v pòrąbic, pòrãbic, pòszczépic; ~ kògò pòsekac kògòs, drobno ~ pòszczëpkòwac pòrãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘porąbać’: Ùtni sztëk dãba, pòrãbi ë zapalë w piéckù ‘utnij kawał dębu, porąb i zapal w piecu’. pòrcelana ƒ pòrcelana ƒ pòrcelankaƒpòrcelanowô glëna, kaolin m pòrcelanowy ad pòrcelanowi porcja ƒ pòrcjô [ti –cji]; ew. miara, grëp(k)a ƒ, dzél, zdr dzélëk; ew. duża porcja: lôdinga f [akc. lô-] {‘lôdinga’ w i zn. = pol. a) ładunek, towar; b) ciężka praca; c) nagana, wymówka; d) chłosta, cięgi, lanie} [Taką lôdingã jes sobie włożił w miskã, wëjész të to? Sy]. Por. dawka, szczypta; ~ batów pińc dwadzesce pòlsczich; ~ piwa a. wódki dla kilku osób laga f – zob. kolejka porcjować v pòrcjowac, dzelëc na pòrcje porcjowany ad pòrcjowóny poręba – pòrãba f EG, pòrąb m Lz. Gospodarz mieszkający na porębie pòrąbc Sy, pòrąbnik Lz. - Przër. wyrębisko pòręba ƒ rãbiskò n, pòrąb m; spùszczony szlach{‘szlach’ – zob. cios, ślad} [tegò pòrãbù; Co to dało za piãkné pòle z tegò pòrãbù; Na zymkù bądzemë sadzëlë nowé drzéwiãta na pòrãbie. – Sy[ poręcz f (barierka, uchwyt np. na schodach) - pòrãczé n EG. pòrãcz, -ë, ż., ‘poręcz’: Òpiarł sã ò pòrãcz ë jã złómił. 548 Np. tegò pòrãczô || pòrãczégò; te pòrãcza, tëch pòrãczów, na tëch pòrãczach. EG Tu bë sã przëdało jesz jedno pòrãczé, z drëdżi stronë trapów. EG [‘pòrãcza’ SY = lécczi; ‘pòrãcz’ f SY = 1. pas kòle ùzdë, żebë kóń ni mógł sã za baro schilac; 2. pòprzéczka przë diszlë rãcznégò wòzyka]. pòrãczƒ pòrãczé n; tylna ~ krzesła plecë stółka pòrãczenie n zarãczenié n, zarãczëna ƒ; dać ~ zarãczëc, dac zarãczënã poręcznie ad pòrãczno || -cznie, wëgódno || wigòdnie {st. (naj)wyższy (nô)pòrãczni} [W krëchce stôri lëdze sedzą, bò jima tam je pòrãczni. Sy] . Por. wygodnie poręczność f pòrãcznosc f. Por. wygoda poręczny - pòrãczny SY, wëgódny EG, zgrabny, szëkòwny, pasowny do rãczi pòrãczny ad pòdchòdny, pasowny, przëgróstny, pòrãczny. Por. wygodny poręczenie zob. poręka poręczanie zob. poręczycielstwo poręczyciel m (pò)rãczëcel; ew. gwarant, żirant m poręczycielka f (po)rãczëcelka f poręczycielstwo v rãczëcelstwò, pòrãcz(iw)anié n poręczyć v pòrãczëc, zarãczëc poręka f rãczba, gwarancjô n, pòrãczenié f [Twòja rãczba niewiele pòpłôcô. Ra Wiara je rãczbą nëch dobrów, jaczich më sã spòdzéwómë, dokôzã tëch rzeczi, jaczich më nie widzymë. Gò bibl.] {kasz. ‘pòrãka’ = wërãka, dorãka - òsoba, chtërna je wiedno gòtowô kògòs wërãczëc, zastãpic}; z ograniczoną ~ką z ògrańczoną rãczbą / òdpòwiedzalnoscą / gwarancją; z ògrańczonym pòrãczenim; nié do kùńca pòrãcziwóny / gwarantowóny pòrãkawiczne n jegli dëtk pòrfir m min pòrfir m pòrnografía ƒ niezbednota, pòrnografijôƒ pòrnograficzny ad niezbedny, pòrnografny pòrobić v zrobic, pòrobic pòrobic, -ã, -ił, sł., ‘porobić’: Òn so merczi pòrobił na wszëtczich swòjich sprzãtach ë nôrzãdzach ‘porobił sobie znaki na wszystkich swoich sprzętach i narzędziach’. ; ~bili majątki zrobilë majątczi a. przëszlë do majątków; zob. pòrabiać pòrodowy ad pòrodowi rodzeniowi; bóle ~we rodzeniowé bóle, izba ~wa zob. porodówka porodówka f (szpital porodowy) pòrodówka, pòrodowniô f, jizba pòłogòwô - Sy, szpital || szpëtôl pòrodowi Gò [Białczi mają terô pò wòjnie wiôlgą wigòdã, òne le jidą do jizbë pòłogòwi, a za pôrã dni są nazôd. Sy]; pòrodzenie n urodzenié n porodzić pòrodzëc Lz, Gò, ùrodzëc, żart sëpnąc [Në, Jola pewno znowa jednégò sëpnie, bò takô grëbszô sã robi. Gò] pòrodzëc, -ã, -ył, sł., ‘porodzić, urodzić’: Pòrodzëła bëlnégò knôpa ‘urodziła tęgiego chłopca’. 549 pòrodzić v urodzëc po roku zob. rok pòronić v nie doniesc, pòrzëcëc, pòronic ◊ przińc do uszkòdë [Zgrzébny klaczë nie zaprzigają w pògrzebòwi wóz, bò mòże pòrzëcëc. – Sy Òna pòróniła. Gò] pòronienie n uszkòda ƒ, niedoniesenié, pòrzucenié n, pòrzutk m; zwierzã mające ~ pòrzutnica ƒ pòroniony ad 1. przëszłi do uszkòdë, nie doniosłi, pòrzucony 2. fig nie udóny, mało wôrtny, pòmilony pòrosić v pòzrosëc pòrosły ad obrosłi, pòrosłi, zarosłi pòrosnąć zob. pòrastać porosnąć v pòrosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘poróść’: Jemù łeb jesz pòrosce włosama. ●òn pòrósł w piérzé [‘zyskał na znaczeniu’]. porost na dębach bot. - wilcz RA porost m pòrost Gò, obroscenié, zaroscenié n, rost m, narwa ƒ mchy i ~ty mechë i pòrostë; ~ mannowy bot pòrost mannowi Gò ; środek na ~ włosów spòsób na rost, roscenié włosów, ~ wòdny wòdny rost pòrośniãty ad obrosłi, zarosłi pòrowatość ƒ pòrëstosc, dzurkòwatosc ƒ pòrowaty ad pòrësti, pòrowati, dzurkòwati porozbabrywać v pòplazgòtac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘pomącić,’: Òn to tak pòplazgòtôł, wszëtkò pòpaskùdzył. pòrozbiegać się (pò)rozbiegnąc sã, (pò)rozbiec sã [Òwce sã pòrozbiegłë. Ra] porozbierać v pòrozbierac, pòrozebrac, -bierzã, -zebrôł, -bierzë, sł., ‘’. (II) porozbijać v pòrozbi(ja)c; ew. rozbic, pòtłëc | -łuc . Por. potłuc, poroztrącać porozbijany v pòrozbijóny, (pò)rozbiti; ew. pòtłëkłi [Wszëtczé grónczi mia pòrozbité. Ra] pòrozbiorowy ad: dzieje ~we pòlsczé dzeje pò rozebranim porozchwytywać v pòrozchwacëc, -chwôcã, -ył, -chwacë, sł., ‘’: Kùpcë zarô pòrozchwôcëlë rëbë. (II) Ra porozciągać v pòrozcëgac, pòrozcygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, sł., ‘’. (II) porozcierać v pòrozcerac, pòrozetrzéc, -trzã, -carł, -zetrzë, sł., ‘’. (II) porozcinać v pòrozccënac, pòrozcąc || -cyc, [ -etnã, -cął, -etni, sł., ‘’: Pòwrozë bëłë na nim pòrozcãté. (II) Ra] porozczesywać v pòrozczos(ëw)ac, -szã, -sôł, -szë, sł., ‘’. (II) pòrozda(wa)ć v pòrozd(ôw)ac pòrozdac, -dóm, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘porozdawać’: Jesz za żëcô miôł wszëtkò dzecóm pòrozdóné ‘jeszcze za życia rozdał wszystko dzieciom’. (II) pòrozdzielić v pòrozdzelëc, pòrozpartowac porozdzierać (się) pòrozdzerac sã,pòdrzéc, pònadrzéc, napò- 550 rwac, narozerwac pòrozdrzéc sã, -zedrzã sã, -zdzarł sã, -zedrze sã, sł., ‘porozdzierać się’. (II) pòrozedrzéc, -zedrzã, -dzarł, -zedrzë, sł., ‘porozdzierać’: Rãkawë pòrozdzarté. (II) pòrozerwac, -iã, -ôł, sł., ‘porozrywać’. (II) poozgniatać v pòrozgniatac, pòrozgniesc, -gniôtóm, -gniecã, -gniótł, -gniecë, sł., ‘’. (II) porozgryzać v pòrozgrëz(a)c, -grëzã, -grizł, -grëzë, sł., ‘’: Ni mòglë tëch òrzechów nijak pòrozgrëzc. (II) porozgrzebywać v pòrozgrzeb(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Pòrozgrzebita te wãgle! (II) pòrozjeżdżać v pòrozjéżdżac, pòrozjachiwac pòrozjachac sã, -jadã sã, -jachôł sã, sł., ‘porozjeżdżać się’: Knôpi bëlë ju pòrozjachóny ‘porozjeżdżali się’. (II) pòrozkładać v pòrozkłôdac, narozkłôdac, pònarozkłôdac pòrozkòp(yw)ać v pòrozkòp(ow)ac, narozkòp(ow)ac,pònarozkòp(ow)ac pòrozkradać v pòrozkrôdac, pònarozkradac pòrozkrasc, -kradnã, -krôdł, sł., ‘porozkradać’: Za môłą chwilkã wszëtkò pòrozkredlë. (II) porozkręcać v pòrozkrãcëc, -krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘’: Żebë jes le tëch nitków nie pòrozkrąca ‘żebyś tylko tych nitek nie porozkręcała’. (II) pòrozkrãcëc sã, -krącã sã, -ył sã, krãcë sã, sł., ‘porozkręcać się’. (II) porozkupować, ~pywać v pòrozkùpi(a)c, -ã, -ił, sł., ‘rozkupić,’: Òd naju wszëtkò bëło pòrozkùpioné. (II) pòrozlepi(a)ć v pòrozlepi(a)c, narozlepi(a)c, pònarozlepi(a)c pòrozlewać v pòrozlewac, pònarozlewac, pòrozchilac, pònaszlapac pòrozlôc, -lejã, -lôł, sł., ‘porozlewać’: Na stole bëło piwò pòrozlóné. (II) pòrozlôc sã, -lejã sã, -lôł sã, sł., ‘porozlewać się’. (II) porozłamywać pòrozłómiwac, pòrozłami(a)c, -łómiã, -ił, -łami, sł., ‘’. (II) porozłazić się’pòrozlezc sã, -lézã sã, -lôzł sã, -lezë sã, sł., ‘: Nënka sã ùrzasła, bò te dzecë bëłë ju z chëczë pòrozlazłé (II) pòrozmawiać v pògôdac, pòkôrbic, pòbakòwac, pògòwarzëc porozmiażdżać zob. rozmiażdżyć porozmierzać v pòrozmierzëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Przëjachôł kóndëktéra z Miasta a tej pòrozmierził te wédë miedzë gbùrów ‘ pòroznosić v pòrozniesc, pòroznaszac, narozniesc, pònaroznôszac porozpalać v pòrozpôliwac, pòrozpalac || (pò)rozpalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł.,. (II) pòrozpãdzać v pòroznëk(iw)ac porozpijać v pòrozpi(ja)c, rozpic pòrozpinać v pòrozpinac, pònarozpinac pòrozpic [-piąc], -zepnã, -piął, -zepni, sł., ‘porozpinać’ porozpinany ad pòrozpinóny, pòrozpiãti [Kabôtë mielë pòrozpiãté. Ra] 551 porozplatać v pòrozplatac, pòrozplesc, -plecã, -plótł, -plecë, sł., ‘’: z pòrozplotłima włosama. (II) porozplątywać (się) pòrozplątëwac (sã), (pò)rozplãtac (sã) -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, plãtôj (-cë) sã, sł., ‘: [Bierzë sã precz z tima sécama, te wãzłë sã doch same nie pòrozplącą. Ra] porozpraszac v 1. (pò)roznëkac, (pò)rozegnac; 2. pòrozparzëc, pòrozsëp(iw)ac pòrozpruwać v pòrozpòrac pòrozpòrc, -pòrzã, -pórł, -pòrzë, sł., ‘porozpruwać’: Wszëtkò pòrozpòrté! ‘wszystko porozpruwane!’. (II) pòrozpùszczać v pòrozpùszcz(ëw)ac ) pòrozpùscëc, -szczã, -scył, sł., ‘porozpuszczać’. (II) porozrębywać v pòrozrãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘’: pòrozrąbioné pnie. (II) porozrywać zob. porozdzierać porozrzucać - pòrozdrzëcac EG. Np. Cobë le ta targawica nama jaczi szkòdë nie zrobiła, dakù nóm nie zerwała, kòpiców sana nie pòrozdrzucała na łąkach. SY pòroz(d)rzëcëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘porozrzucać’: Pòrozdrzëcëce gnój a pòtemù przińdzëce dodóm ‘porozrzucajcie nawóz a potem przyjdźcie do domu’. W tëch pòrozdrzuconëch kôtach mieszkają chałëpnicë. (II) pòrozrzucać v pòrozdrzëcac, pòrozcëskac, pòrénowac{‘pòrénowac’ zob. nabałaganić} porozsadzać v pòrozsadzac || -dzëc, -ã, -ył, sł., ‘’: Pòrozsadzë te drzewa, bò jim je za wąskò ‘za ciasno’. (II) pòrozsiewać v pòrozşéwac porozstępować się pòrozstãp(iwa)c || -pòwac sã, pòrozstãpic sã stąpiã sã, -ił sã, -stãpi sã, sł., ‘: Lëdze sã pòrozstãpilë. (II) porozsyłać v pòrozséłac Gò (-selac || -syłac), pòrozesłac, -szlã, -słôł, sł., ‘’. (II) porozsypywać v pòrozsëp(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Òna ten proszk zarô pòrozsëpa pò délach ‘po podłodze’. (II) poroztaczać v (pò)roztoczëc, pòrozgrëz(a)c’-ã, -ił, sł., ‘: Robôczi jich wszëtczich jesz pòroztoczą. (II) poroztrącać v pòrizczidac, pòrozczidnąc, -ã, -czid(ną)ł, sł., ‘porozbijać,’. (II pòroztwierać v pòodmëkac, pòodsztëkac, pòodklëczëc, pòrozemknąc porozumieć się dogadac sã, ùgadac sã, pòrozmiôc sã [Jô sã z nim pòrozmiejã, nigle przëstąpiã do robòtë. Ani sã ze mną nie pòrozmiôł. - Sy] porozumienie - dogôdanié sã, ewent. zgòda, ùgòda pòrozumienie (się) n dogôdanié, ugôdanié (sã)n pòrozumie(wa)ć się dogôd(ëw)ac sã, ugôd(ëw)ac sã pòrozumiewawczy ad dogôdowny, ugôdowny porozwiązywać v pòrozrzeszëc, -ã, -ił, sł.,’: Pòrozrzeszoné miechë fùl zbòżô stojałë pòd scaną ‘porozwiązywane wory pełne zboża stały pod ścianą’. (II) porozwieszać v pòrozwieszac, (pò)rozwiesëc, (pò)nawieszac [Nawiésza chùst na płoce. Ra] porozwijać v pòrozwijac, (pò)rozwinąc ã, -ął, sł.,: Białczi pòrozwinãłë chùstë. (II) 552 porozwlekać zob. pòrozwłóczyć porozwłóczyć v pòrozwlakac, (pò)rozwléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘’: Żlë jich le dzecë nie pòrozwloką ‘jeśli ich tylko dzieci nie porozwłóczą’. (II) [Ob. wléc] porozwozić v pòrozważac (|| lok pòrozwiôżac), (pò)rozwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘’. (II) pòroże n rożëna, rogòwizna ƒ poroże jelenia jelenié / jeleniowe rodżi; ew. przen: kòróna f, łopatë, wietwie / gałãze, rzad widłë pl [Sôren mô pikle, a jeléń mô wietwie. Na głowie jeléń nosy kòrónã, chtërna mô dwie wietewie. Jeléń zgùbił łopatë. Te wietwie nazéwają jinaczi gałãzama. Kòżdô wietwa (wietew || wietwia) mô pò trzë pôlce. – Sy Sarnowé (sôrnowe?) łopatë. Lz]; tyka ~ża jelenia wietew || wietwia || wietwa / gałąz f; jedna z trzech odnóg na każdej z tyk pôlc m; ew. Gò: òdnoga f poród - pòród EG, zalegniãcé SY || zlegniãcé SY, żart rozsëpk, wësëpk - Sy. Np. Bëc ju na zlegniãcym (bëc na rozsëpkù / na rozsëpaniu / na wësëpkù = bëc w òstatnym stadium przed pòrodã) Jic na wësëpk.- Sy Mòja białka przëszła do zlegniãcô. SY Czejże Marichna bądze rodzëła? Òna je ju na rozsëpkù. SY Przë pòrodze nie bëło nikògò w chałëpie. Ra pòród m rodzenié n, pòłóg, wëlég, wësëpk m; ew. arch bòlewi czas odbyć ~ urodzëc; żart pszczołë sã dzesz roją; piéck. sã u kògòs rozwalił Pòr. Pòłóg poróść zob. porosnąć porównać - przërównac, pòrównac Sy pòrównać v przërównac, zesadzëc porównanie - przërównanié EG, pòrównanié EG, np. Wez le, przërównôj te dwie farwë, widzysz że jedna je cemniészô òd drëdżi, czë nié? EG. Dlô przërównaniô jô to tu pòłożã tak, wedle se / jô zaspiéwóm, jednã i drëgą piesń - widzyta wa różnicã? EG. Òb. w porównaniu pòrównanie n przërównanié, zesadzenié n; to nic w ~niu z... to nie je nic w przërównanim z... w porównaniu w przërównanim / w pòrównanim || -niu (do czegòs / z czims), naprocëm, procëm(kù), naprost rzad (czegòs), w procëmkù (do czegòs) [Ten sztof w przërównanim do tegò / z tim je përznã jakbë lepszi. Gò Chłop biwô colemało starszi procëm / procëmkù / naprocëm swòji białczi / w procëmkù do swòji białczi. Procëm mie / procëmkù mie / w procëmkù do mie / naprocëm mie të jesz jes smôrkòla. Chójka procëm / procëmkù / w procëmkù do / naprocëm dãba nie je nick. - Sy Nôwikszé dzëwë swiata są niczim naprocëm cëdów nieba. Ra] pòrównawczy ad przërównowi, zesôdzkòwi porównywalny pòrównywalny Gò; por. nieporównywalny poróżnić zob. skłócić poróżnienie zob. skłócenie port, przystań statków òkrãtowiszcze n Gò, przëstań f (przëstań òkrãtów). Por. przystań pòrt m hôwinga ƒ pòrt, -u, m., ‘port’: To je dobri, wiôldżi pòrt. Òkrãtë stoją na kòtwiach w pòrce. 553 ; ~ lotniczy lecadłowô hôwinga, ~ otwarty odemkłô hôwinga, ~ wewnãtrzny bënowô hôwinga, ~ wòjenny wòjnowô hôwinga, ~ zewnętrzny bùtnowô hôwinga portal m przédné wrota, pòrtal m pòrter m pòrter m, cemné piwò portfel m briftasza , pòrtfel m; w zn. portmonetka - zob . kabza pòrtier m dwiérznik, pòrtier m pòrtiera ƒ dwiérznica ƒ, dwiérzowi zawiesënk portki pòrtczi LZ pòrtki pl pòt bùksczi pl pòrtczi, -tk(ów), l.mn., ‘portki, spodnie’: ●jegò białka pòrtczi nôszô [‘mąż jest pod pantoflem’]. pòrtlandzki ad pòrtlandzczi; cement ~ pòrtlandzczi cement portmonetka zob. kabza pòrto n pòrto n, pòcztowi opłôtk; wydatki na ~ wëdôwczi na pòrto pòrtowe n hôwingòwi opłôtk portowy ad hôwingòwi [Colemało w kòżdim pòrtowim miesce są psé dzurë. Sy] pòrtowi, przym., ‘portowy’: pòrtowô wachta ‘straż portowa’.Ra pòrtrecista m pòrtretnik m pòrtret m pòrtret, wëmalënk m pòrtrét, -u, m., ‘portret’: Czë të jes widzôł pòrtrétë ksążãt pòmòrsczich w Òlëwie? pòrtretować v pòrtretowac, malowac pòrtret pòrtretowy ad pòrtretny, pòrtretowi Pòrtugalczyk m Pòrtugala m Pòrtugalia ƒ geo Pòrtugalskô, Pòrtugalëjô f Pòrtugalka ƒ Pòrtugalka ƒ pòrtugalski ad pòrtugalsczi pòrtwein m pòrtwein m pòrtykm bùd stołpnicaƒ pòruczać v nadôwac, zlécac, kôzac pòruczenie n nadanié, zlécenié n pòrucznik m leutnant m poruszać (się) - rëchac (sã) pòruszać ~ pewne sprawy / problemy pòrësz(iw)ac niechtërne / jaczés / niejedne sprawë / problemë pòrëszac, -óm, -ôł, -ôj, sł., ‘poruszać’: Jô gò pòrëszóm, a òn ju béł na tamtim swiece. pòrëszac sã, -óm sã, -ôł sã, -ôj sã, sł., ‘poruszać się’: Te pùpczi pòrëszałë sã jak żëwé lëdze ‘te lalki poruszały się jak żywi ludzie’. poruszyć - rëchnąc (= dotknąc), zrëchnąc SY, pòrëszëc EG, pòrëchac SY, np. Ni mòżesz të szpérów zrëchnąc, jes të zrosłi? Poruszyć sprawę - pòrëszëc / zahaczëc ò (jakąs) sprawã. - Przër. nawiązać, napomknąć 554 poruszyć się zrëszëc sã ~szyć (się) (z)rëchac, (z)wich-lëc, wargac, wargnąc, (z)rëgòwac, (s)schwiądac, (ze)szãtolëc (sã); ~ war-gami rëchac lëpama, ~ do łez roz-chlëdnąc, skruszëc pòruszenie n pòrëch m, zrëszenié n poruta - òb. hańba porwać v 1. podrzeć, poszargać: pòrwac, pòdrzéc, pòszarpac, pòszargac, pòszamòtac. zob. podrzeć; 2. uprowadzić, dokonać porwania jakiejś osoby: pòrwac, ùprowadzëc; 3. złapać gwałtownie: chwëcëc, czap(s)nąc; ~ kògò za kòłnierz chwë~ cëc kògòs za kòlnérz 3. (u)krasc, harabczëc; porwać - 1. pòrwac, pòdrzéc, pòszarpac. 2. pòrwac EG, ùprowadzëc EG, wzyc || wząc w pòmanié EG, zniewòlëc EG, przemòcą wzyc || wząc gdzes EG pòrwac, -iã, -ôł, sł., 1. ‘porwać, zabrać’: Wilk pòrwôł òwcã. 2. ‘potargać’: Jô ce pòrwiã na drobné kąsczi! pòrwac sã, -iã sã, -ôł sã, sł., ‘potargać się’: Mie sã kabôt pòrwôł na tëch drzónach ‘cierniach’. porwać się 1. zob. podrzeć się; 2. ~ się pòrwac sã, zniesc sã, zbrzątwic sã, obsadzëc sã, ~ się na kògò zasadzëc, obsadzëc sã na kògòs, ~ się na co zdzyrzëc, odwôżëc, obsadzëc sã na cos porwać się (wstać nagle, zerwać się z miejsca) pòrwac sã, wstac nôgle (|| nagle), zerwac sã z môla porwanie - 1. podarcie - pòrwanié EG, pòdzercé EG. 2. pòrwanié EG, wzãcé w pòjmanié EG, wzãcé (kògòs) przemòcą EG, ùprowadzenié EG pòrwanie n uprowadzenié, za(ha)rabcze-nié n porwany - 1. w znacz. podarty - pòrwóny EG, pòdzarti EG, pòszarpóny EG, pòszargóny EG. 2. pòrwóny EG, wzãti przemòcą EG, ùprowadzony. Np. Òstała pòrwónô przez zbójców / piratów / wałë mòrsczé. EG Dzecë òstałë ùprowadzoné przez pòriwaczów, chtërny chcelë za nie dostac òkùp. EG. - Przër. uprowadzony pory pl (spękania) pòpãcënë Sy; ew. zob. spodnie poryć - pòrëc EG, pòpiskac EG, pònorzëc, znorzëc, lok pònurcowac {‘pòrëc’, ‘pòpiskac’, ‘pònorzëc’, ‘znorzëc’ in lëchò, snôdkò zòrac – zob. zorać [Òn to pòle pòpiskôł / pòrił / pònorził / znorził. pòryć v pòrëc, pòpiskac, pòkòpac, spiskac, pòrãbòlëc: [Niech òne mie jesz rôz pòpiszczą! Ra] pòrëc, -rëjã, -rił, sł., ‘poryć’: Pòrëlë zemiã w czilka miescach. pòrëdac, -óm, -ôł, sł., ‘podeptać, zdeptać’: Kònie pòdkòwóné mòkrą łąkã wnet pòrëdają. Waju dobëtk pòrëdôł nama wszeden óws ‘wasze bydło stłamsiło nam wszystek owies’. pòrykiwać v pòbãczëwac, tej sej rëczec pòrysować v pòcéchòwac, dostac rëtë, pò-pãkac pòrysowany ad pòcéchòwóny, pòrëtóny, pòpãkóny poryty pòrëti, pòpiskóny, pònorzony, znorzony, lok pònurcowóny poryw (porywy) - pòriw (wiel. l.: pòrëwë) (pòl.) EG, ò mòrzu zriw SY (= wezbróné wałë na mòrzu. [tegò pòrëwù / zrëwù, w tim pòrëwie / zrëwie; te pòrëwë, tëch pòrëwów. Taczé pòrëwë wiatru mògą jesz jaczégò pòmstwa narobic. EG. Ale je to dzys zriw. Z gòdzënë na gòdzënã dzys na mòrzu corôz wikszi zriw. W pòrëwach wiater mòże miec / òsygnąc / òsëgac nawetka piãc stopni w skale Beufòrta (wëm. Boforta). Gò.] pòryw m rëszëna, znoszëna f, płom m, zôwzãcé n; ~ młodzieńczy młodzë-zniany płom 555 porywacz - pòriwôcz EG, ewent. kidnaper (ang.) EG, pirat EG, zbójca EG, terrorista EG. Np. Dzecë òstałë ùprowadzoné przez pòriwôczów, chtërny chcelë za nie dostac òkùp. EG porywać v 1. pòr(ë)wac 2. chwatac, czapsac; 3. uprowôdzac, krasc, harabczëc; ~ się na kògòś zasadzac sã na kògòs, ~ się na co pòrëwac sã / dzyrżëc sã / òdważac sã / zasadzac sã (na cos) porywać (np. o wodzie: zmiatać przed sobą) - zagarënac SY, pòrëwac EG Pòrëwac (brac w pòjmanié, przemòcą ùprowadzac) lëdzy, np. Òni pòriwają / ùprowôdzają lëdzy. EG pòrëwac, -riwóm, -ôł, -rëwôj, sł., ‘porywać, unosić’: Òni nama dzéwkã pòriwają. pòrywąjący ad rëszący, zôwzãti porywczo – pòrwisto Gò, pòpãdlëwie SY, zapalczëwie Gò, pòriwno, dzëkò; por. zapalczywie, gorliwie. Zareagować porywczo - pòrwac sã z môla JA, pòrywczo adv nadzéwno, dërno, oparzo-no, ostro, wësmiérno, pòrwisto porywczość - pòrwistosc EG, pòriwnosc TR, zapalczëwòsc || -wòta Ra, hastëcznosc niem; por. zapalczywość, gorliwość w zn. zapalczywość, porywczość, nerwowość: nôgłosc f [Z taką nôgłoscą të ni mùszisz robic. Lz] pòrywczość ƒ dërnota, oparzonosc, ost-rosc, pòrwistosc ƒ porywczy – pòrwisti Sy, pòpãdlëwi SY, pòriwny TR, dzëczi, natrzasłi, òparzonoslôdczi SY, „òparzony” EG, hastëczny niem Sy; nôgłi [Wiater je dzys naglészi (a. nôglészi) jak wczerô. Lz] [Co za pòrwisti człowiek. Sy] Czł. porywczy, zapalczywy zapalcziwc SY, natrzasleńc EG || natrzasélc EG, òparzańc Sy, òparzélc Sy. Por. zapalczywy, gorliwy. pòrywczy ad zadzéwny, dërny, oparzony, òparzonoslôdczi, ostri, wësmiérny, pòrwisti, człowiek ~ oparzélc, parala m Czł. porywczy, zapalczywy - zapalcziwc SY, natrzasleńc EG || natrzasélc EG, òparzańc Sy, òparzélc Sy. zapalczëwi Sy, EG, gòrlëwi EG; ew.ent hastëczny niem Sy [Biédnô białka, co mô zapalczëwégò chłopa. Ù gdowë chléb gòtowi, ale serce zapalczëwé. – Sy] Człowiek zapalczywy zapalcziwc Sy [Zapalcziwcowi ni ma do wiarë. Sy]; popędliwie adv pòpãdlëwie Sy pòpãdliwòść ƒ oparzonosc, oparzelëzna ƒ pòpãdliwy ad pòpãdlëwi Sy, oparzony, zniosłi; ~ czło-wiek pòpãdliwc Sy, oparzélc, jurzësta m pòrywisty ad pòriwny, ostri; wiatr ~ pò-riwny wiater pòrządek m 1. pòrządk, szëk m, ochã-da ƒ Jak kòżdi przed swima dwiérzama zamiece, to mdze pòrządk na całim swiece. Sy 2. réga, pòsobica a. pòsãbica ƒ; dla ~dkù wedle pòrządkù, robić ~dki w mieszkaniu czëszczëc mieszkanié, do ~dkù za régą, pòsobica, ułożyć w ~dkù alfabetycznym ułożëc wedle al-fabétu pòrządk, -ù, m., 1. ‘porządek, szereg’: Jeden za drëdżim stanãlë w pòrządkù. 2. ‘porządek, ład’: Ù nich ni ma nijaczégò pòrządkù. pòrządkòwać v robic pòrządk pòrządkòwanie n robienié pòrządkù pòrządkòwy ad réżny, pòsobny, biéżny, rzãdny, pòrządkòwi; liczebnik~ gr pòrządkòwi rechùbnik, liczba ~wa pòrządkòwò wielëna a. biéżny numer porządnie bëlno pòrządnie adv pòrządno, bëlno, przënôléżno pòrządnie, przysł., ‘porządnie, czysto’: W jejich chëczach je baro pòrządnie. 556 pòrządno, przysł., ‘porządnie, czysto’: Ùbrôł sã pòrządno. Ob. pòrządnie. (II) porządny bëlny pòrządny ad pòrządny, bëlny, przënôléżny [Jaczé to bëło pòrządné dzéwczã, a dzys to je knéblôrka. Sy]; ~na robòta pòrządno robòta, robòta jak sã słëchô, dać kòmù ~ną bùrã bëlno kògòs wëszkalowac, ~na pòrcja bëlnô, przënôléżnô pòrcjô pòrządny, przym., ‘porządny, czysty, ochędożny’: Të môsz bëc wicy pòrządnô. Znaczenia: ‘tęgi, wartościowy’ wyraz ten w języku pomorskim nie ma. Kaszubi mówią na to dëchtowny. porzecze n pòrzéczé n Lz, Tr: ubrzég m, nadrzéczëzna ƒ porzeczka ƒ bot swiãtojanka, lok: swiãcónka, swiãtowiónka, tipka ƒ;~czki f swiãtojanczi lok: swiãcónczi, swiãtowiónczi, tipczi; ~ czarna, czôrnô swiãtojanka, lok: smarlëna ƒ; pl: czôrné swiãtojanczi, smarlënë; kiść (kiść owoców a. kwiatostan) ~czek grądkò swiãtojanków; porzeczkowy swiãtojankòwi pòrzeczkòwy ad tipkòwi, swiãtowinkòwi porzeczny pòrzéczny LZ porznąć zob. porżnąć pòrzucać pòrzëcac, -rzucóm, -ôł, -rzëcôj, sł., ‘porzucać’: Nie pòrzëcôj mie! Kò doch jô ce nie pòrzucóm! ostôwiac, , niechac porzucić coś pòrzëcëc cos [òn pòrzucył; òna pòrzucëła; òni pòrzucëlë] [por. pòrzut Sy = niedonoszony płód zwierzãcy; pòrzutnica Sy = krowa czãsto nie donôszającô płodu]. ewent szmërgnąc / cësnąc / rzëcëc cos [Òna przëszła z bùtna i swòje rzeczë cësnãła bële dze, a jô to mùszã pò ni zbierac. Gò Szmërgnij te cygaretë i ju nie palë. Sy]; por. zaniechać, zaprzestać , ~cić v 1. pòcëskac, pòszmërgac, cësnąc, szmërgnąc 2. ostawic ◊ jic z kòlãdą a. żart wzyc nodżi od kògòs (pòrzucić współ-małżonka) pòrzëcëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘porzucić’: Òn wnet nã mësl pòrzucył. pòrzucenie n ostawienié, niechanié n porzygać (się) pòrzëgac (sã), -óm sã, -ôł sã,[Òn so bùksë ‘spodnie’ pòrzëgôł.Ti nielusnicë ùpilë sã ë pòrzëgelë. Ra] porżnąć v pòrznąc, pòcyc, pòrzechòlëc pòrznąc, -ną, -ął, sł., ‘porznąć’: Walk pòrznął palëcã na kąsczi. pòsada ƒ1. môl m 2. fùńdament m; wa-kùjąca ~ pùsti, niezajãti môl pòsadzić v pòsadzëc, zasadzëc pòsadzëc, -ã, -ył, sł., ‘posadzić’: Pòsadzëlë gò na łôwce za stołã. Mdzeta wszëtcë wëgòdnie pòsadzony. ~ się zob.siąść pòsadzka ƒ pòdłoga, strzéc f, parkét m pòsadzkarz m parkétnik m posag - pòsôg || spòsôg - EG, JA, SY || spòsób SY, przëdôca SY. Np. Panna bez pòsagù, to jak... JA Dac w pòsagù. Cëż en biedułą mòże dac swim córkóm za pòsôg. SY. - Przër. wyposażyć 557 wiano - wëprawa SY, bradło arch SY, pòsôg || spòsôg EG, przëdôca ( = w 2 znacz. dopłata przy handlu wymiennym) SY,. - Przër. posag, spadek posag - spòsôg EG || pòsôg EG. - Przër.wiano, spadek pòsag m spòsób m, łoża, przëdôcô ƒ, bradło n ◊ wëczënic spòsób (zapisać pò~ sag), miec za krótką pierz(ë)nã (o małym pòsagù) wiano n spòsób m, przëdôcô ƒ, bradło w; zob. pòsag w zn. posag: spòsôg (|| pòsôg || lok spòsób) m; w zn. spadek: spôdkòwizna f [akc: -kò-]; w zn. wiano: wëprawa f, bradło arch, spòsôg || pòsôg m. Por. majątek pòsagòwy ad spòsobòwi, przëdôcny, bradłowi posażna (z bogatym posagiem) - pòsażnô JA, SY. Pòsażnô brutka. EG Pòsażnô mòja sënowô nie bëła, ale je za to baro robòcô i dobrô. SY pòsażny ad z bògatim spòsobã; ~na panna bògatô na(ł)ożeniô, brutka posądzać kogo - pòsãdzac, pòsądzëwac [Óni gò pòsądzają || pòsądzywają ò kradzéż. Nie pòsądzôjta || pòsądzywôjta gò bez pòdstawë. – Gò Niesprawiedlëwie mie pòsądzôsz.pòsądzać v miec pòmëszlenié, pòmëszlac, obwiniac pòsãdzac, -sądzóm, -ôł, sãdzôj, sł., ‘posądzać’: Nie pòsãdzôj, a nie bãdzesz pòsądzóny. [Przysł. bibl.] posądzenie - pòsądzenié EG, pòbôczenié [= pòdezdrzenié] SY, np. Miec na kògòs pòbôczenié. SY pòsądzenie n pòmëszlenié, obwinienié n posądzić kogo - pòsãdzëc kògò, np. Òn gò pòsądzył / òni gò pòsądzëlë ò złodzéjstwò. pòsãdzëc, -sądzã, -ył, -sãdzë, sł., ‘posądzić’: Òni mie pòsądzëlë, jeż to jô ùkrôdł. Na miã rzucëlë pòsądzenié. posąg m sztatura, figùra ƒ; ew. rzezba, żłobizna f, pòmnik m (pòmnik z figùrą). Zob. figura pòsagòwy ad sztaturny, wiôlgòscowi, widzałi pòsążek m statuetka, sztaturka ƒ poschnąć v pòùschnąc, rzad pòschnąc; ew. pòùsëchac, ùschnąc, zeschnąc, zwiãdnąc, pòwiãdnąc [òne pò(ù)schłë / pòùsychałë / zwiãdłë; Nie bëło deszczu długò, tej wszëtczé kwiôtczi pòschłë. Ra]. Por. uschnąć pòschòdzić (się) pòzéńc, pòschôdac (sã) pòselski ad pòsélny; izba ~ska pòsélnô zéńdzëna a. jizba pòsélów pòselsczi, -kô, -czé, przym., ‘poselski’: gòdnosc pòselskô. pòselstwò n pòsélëzna ƒ pòselstwò, -a, n., ‘poselstwo’: Ksądz Wòlszledżer ‘Wohlschläger’ òdpisôł, że ni mòże przëjic pòselstwa. pòseł m pòseł, pòsél(c) m ◊ ani pòsła, ani osła (gdy kto długò nie wraca skąd) pòseł, sła, m., ‘poseł’: To bëło tej, czej pón Tokarsczi béł pòsłã wëbróny. pòsesja ƒ pòsadłowié n, môl m pòsesjonat m pòsadłownik m pòsezonowy ad pòczasowi, pòczasny; pòra ~wa pòczasowi cząd, pòczasëzna ƒ posępnie adv blészczowato, kwasno; patrzeć ~ (posępnie) fig zdrzec kwasno pòsepno || pòsãpno [Pòsepno wzerac. Pòśepno ù nich jak na pògrzebie. Sy] 558 posępnieć v markòtniec, robic sã pòsãpny / markòtny / nasãpòlony / nasãpiony / zasãpòlony / zasãpiony (Gò), sãpic sã || Ra lok sãpac sã, sãpòlëc sã || sãpòrzëc sã; ew. kòmùdzëc sã, chmùrzëc sã (na twarzë) dąsac sã, blészczëc sã, mùr’zëc sã, mùnic sã [Òna bë sã tak całi dzéń sąpa. Ra] (zob. chmurzyć się); przestać ~ wësãpic / wësãpòlëc / wësãpòrzëc sã [Wësãpił sã i przemówił do nas. Òstawita gò, òn sã abò rôz wësãpòli. - Sy] smroczëc sã, dôczëc sã, kòmùdniec, zacëgac sã, zamrëżëc sã, zakalkùnic sã posępnośćƒsmroczëzna, kòmùda, sãpizna zmier’załosc ƒ, pòsep arch m [Òd tegò człowieka sóm pòsep bije. Nie lubiã do nich jic, bò tam taczi pòsep panëje. Wząc || wzyc kògòs na pòsep (miec do kògò żôl). Wzął gò na pòsep i z nim nie gôdô. – Sy] posępny ad smroczny, dôczësti, kòmùdny, zacygniãty, zamrëżałi, zakalkùniony, pòsãpny || arch lok pòsepny ||; o ludziach: zachmùrzony, zasãpiałi, blészczowati – zob. nadąsany; człowiek ~ zawlôka arch [Ten zawlôka pòpsuł nóm całi wieczóôór. Temù zawlôce nie bëło dosc przëzdrzec sã na nas. – Sy] {‘ zawlôka’ in = niebò chmùrzącé sã} [Bòjã sã tegò strëcha, bò mô taczi pòsepny zdrok. Dzys je pòsepny dzéń. Wòjna to pòsepnô pani. Sy] posiać - pòsôc (rzôd. czãscy ‘wsôc”, ‘zasôc’, ‘nasôc’) EG, (żart.) zażegnac FG. Np. Pò zòranim òn tam zasôł lëpin, a tej tak pò wiérzchù pòsôł përznã szitu, òn le gò (ten lëpin) tak „zażegnôł”. FG pòsôc, -sejã, -sôł, sł., ‘posiać’: Pòsôł żëto, zebrôł kąkòl. [Przysł.] Òni mielë tu jôrkã pòsóną. Ra pòsiać v zasôc, obsôc pòsôc sã, -sejã sã, -sôł sã, sł., ‘posiać się’: Te zelëska ‘zielska’ same sã pòsałë na òdłogù. posiadacz pòsôdôcz Gò || arch pòsadôrz Lz, pl pòsôdôcze, ewent. włôscëcél, pón, - Gò, arch miéwca Sy [Òn je pòsôdôczã / włôscëcelã tegò bùdinkù.Tu, na swòjëch smiecach jô jem panã. - Gò] pòsiadacz m miéwca arch, mietk arch, ew. człowiek chwalący się, że wszystko posiada: miéwôcz; czł. lubiący mieć wszystkie potrzebne narzędzia: miejk m, miejka f miejicel m [Nic ce ni mògã dac, bò nie jem miéwcą. Jô jesz nie jem miéwcą tegò môla (gòspòdarstwa), bò gò jesz mie tatk nie zapisôł. A chtëż je miéwcą tegò bùdinkù. A chtëż to terô je tim mietkã? Jakże sã nazéwô ten nowi mietk, chtërnémù wa sprzeda swój ògród? – Sy] posiadaczka pòsôdôczka, ewent. włôscëcelka, pani posiadać - miec, pòsadac Sy, Lz || òbsadac Sy, np. Cëż ten wëzglińc mòże wiele swòji córce dac, czej òn sóm nic nie pòsôdô. SY Òna nick nie òbsôdô. SY Co ùchlóna zarobi, to òn przez gardło przepùscy, nic nie pòsôdô, le czerwiony nos. SY pòsadac, -sôdóm, -ôł, -sadôj, sł., ‘posiadać’: Òni pòsôdają wikszą nôùkã, jak më gbùrzë. (II)pòsiadać v miec, pòsadac, obsôdac [Òn pòsôdôł dwanôsce kòszk pszczół. Lz] Cëż ten wëzglińc mòże wiele swòji córce dac, kò òn sóm nic nie pòsôdô. Sy]; ~ jãzyk znac mòwã, ~ stosunki, znajomòści miec parłãcz, znajemnotë, nie ~da się z radości on je od se z ucechë posiadanie - pòsôdanié pòsiadanie n mienié, obsôdanié n; być 559 w ~niu miec, obsôdac, wejść w ~ obsadzëc, objic za swòjé, stan ~nia wiôlgòsc mieniô posiadłość - pòsadłowié SY, òwłada (zab.) SY [Co za nierozëm sprzedac taczé piãkné pòsadłowié (gòspòdarstwò). Sy]. - Przër. władztwo pòsiadłość ƒ pòsadłowié, obsadłowié n, owładaƒ, môl m[Co za nierozëm sprzedac taczé piãkné pòsadłowié. Sy]. Por. majątek posiany ad pòsóny; ew. wsóny, zasóny [Òni mielë tu jôrkã pòsóną (a. pòsóné). Ra] posiąść pòsadnąc Gò [np. Dlôte w nôdgrodã przëdzelã mù rzmë lëdztwa i òn pòsadnie mòżnëch jakò zdobëcz. (Iz)] pòsiąść v wzyc, objimnąc, dostac pòsadnąc, -sadnã, -sôdł, -sadni, sł., ‘posiąść’: Wnetëszczi pòsadlë ë te grëńta. (II) Ra pòsiec v pòsekac, pòrãbic pòsiedzenie n pòsedzenié n pòsiedzieć v pòsedzec, zabawic pòsedzec, -ã, -ôł, sł., ‘posiedzieć’: Chwilkã pòsedzôł ë zôs szedł do karczmë. pòsiekać v pòsekac, pòrãbic pòsiew m séw m pòsilać wspòmagac posilać się - jesc, abò: jadac, strawòwac sã (môl.) SY, np. Më trzë razë strawùjemë òb zëmã, pòdwieczórk më żenimë z wieczerzą. pòsilać, ~lić (się) zmòcni(wa)c, pòkrzésac, pòkrzésëc, zhelp(ëw)ac (sã) posilić (wspomóc?) pòsëlëc, wspòmòc pòsilający ad zmòcniwający, pòkrzésający, zhelpający pòsilenie n zmòcnienié, pòkrzésenié, zhelpanié n pòsilny ad zmòcniwny, pòkrzésny, helpny pòsylny [Kropnãlë sobie trënkù pòsylnégò. Lz (Bù?) pòsilony ad zmòcniony, pòkrzésony, zhelpóny, pòdjadłi posiłek m môltëch, ewent. pòkrzésnik neol. La, Tr [Tr mô ‘pòkrzésnik’ téż jakò: sniôdanié Ra, frisztëk]. Np. tegò môltëchù / pòkrzésnika; dwa môltëchë / pòkrzésniczi. Posiłek między śniadaniem a obiadem, lub obiadem a kolacją pòdjôd SY || pòdjôda (zab.) SY pòsiłek m 1. môltëch, pòkrzésnik m, jestkù, jescé n 2. zmòcnienié, wesprzenié n ◊ to mdze (zgòda i) pògòda (mówi się, gdy z pòsiłkù nie nie pòzostało) pòsiłkòwać v pòmôgac, wspierac pòsiłkòwy ad wëpòmòżny, wspiérny; czasownik ~ gr wëpòmòżny czasnik pòsinieć v zesëniec posiwić v pòsëwic, -ã, -ôł, sł., ‘posiwić, siwizną pokryć’: Jemù te jiwrë ë chòrobë pòsëwiłë włosë. 560 pòsiwieć v zesëwiec pòsëwiec, -ejã, -ôł, sł., ‘posiwieć’: Òn tak z jadłobë rëchło pòsëwiôł ‘on tak ze zgryzoty wcześnie posiwiał’. pòskakać v pòskôkac pòskarżyć v oskarżëc; ~ się żôlëc sã, skarżëc sã, pòjiscëc sã pòskarżëc, -ã, -ił, sł., ‘poskarżyć’: Pòskarżëlë na miã przed ksãdzã. pòskarżëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘poskarżyć się’: Pòskarżë sã przed nama a më cë co doradzymë. poskąpić - pòskąpic JB, SY, np. Włôsnëch słabòscy mù Òpatrznosc nie pòskąpiła. JB Bògù dzãka, Bóg mie rozëmù nie pòskąpił. SY Chto òd Bòga òdstąpi, temù pùrtk pòmòcë nie pòskąpi. SY. - Przër. cyknąć, udzielić pòskładać v pòzłożëc, pòskłôdac pòskòczyć v skòczëc, pòdskòczëc; ~ do domù skòczëc dodóm, ~ w górã pòd~ skòczëc, pòdéńc w górã pòskracać v skrodzëc, pòskrócëc pòskramiacz m usôdzôrz, ustëdzôrz, udostôwôcz m pòskramiać v usôdzac, ustëdzac, udost(ôw)ac, dost(ôw)ac na skróm ◊ odebrac kòmùs ówsa a. żłób kòmùs wëżi uniesc poskramia ùsôdzô pòskrobać v pòskrobac, pòskòblëc, pòczechlëc, pòdrapac {‘skòblëc’ in. zob. czyścić, strugać} poskromić kogoś - , usadzëc, ustëdzëc udostac, dostac kògòs na skróm SY, [Jô tëch pëskôlów jesz na skróm dostónã, òni sã nawet nie spòstrzegą. Sy] poskromić ùsadzëc; pòskromienie n usadzenié, ustëdzenié, udostanié n, dostanié na skróm poskrzeczeć v pòskrzeczec, -ã, -ôł, sł., ‘poskrzeczeć’. (II) pòskùtkòwać v (pò)skùtkòwac posłać v pòsłac, -lã, -łôł, -lë, sł., ‘posłać’: Më jesmë gò pòsłelë pò piwò a òn nama przëniósł gòrzôłczi. posłanie - 1. leża SY, np. Nôlepszô leża dlô mie w lece to szopa abò stodoła. Dobrô leża, dobré spanié. SY [w 2 znacz. neol. TR: ‘obóz’]. - Przër. łóżko, legowisko. 2. òb. misja, posłannictwo pòsłanie n 1. pòswanié a. pòsłanié n 2. leża, lega f, lôdżer m [Mechòwé pòsłanié. Ra] 3. pòlét m posłaniec - pòsłańc Sy, Lz, pòsłannik Lz, òbesłańc SY, òbiegôcz arch Sy, biegańc lok Sy. [Pòsłańc przëszedł z pòlétã. SY Czejbëm miôł jaczégòs òbesłańca, to bë òn wnet całą wies òblecôł. Sy] pòsłańc, -a, m., ‘posłaniec’: Òn je za pòsłańca najãti. pòsłaniec m pòsłańc, biegańc, gònias, obiegôcz m pòseł, pòsłańc(z)ik, òbesłańc m; posłanka pòsłónka Lz pòsłanka ƒ pòsełka ƒ 561 posłannictwo - pòsłanizna TR, EG, wiérzta (môl. przestarz.) SY [pòdobné do wierzta TR = wiersz], ewent misjô pòsłannictwò n pòsélëzna, misëjô ƒ pòsłannik m pòsłańc m pòsłodzić v pòcëkrzëc, ocëkrzëc, omiodnic pòsłować v bëc pòsłã pòsłowie n pòsłów m, pòsłowina ƒ pòsłuch m 1. pòsłëchanié n 2. pòsłësznota || -nosc f, pòsłëszeństwò n; ƒ, dawać ~ pòsłëchac, znaleźć ~ bëc słëchóny 3. pòmión m pòsłuchać v pòsłëchac, usłëchac pòsłëchac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘posłuchać, przysłuchiwać się’: Òn tak snôżo baje, trzeba gò pòsłëchac. 2. ‘usłuchać’: Trzeba òjca pòsłëchac. pòsłuchanie n przëjim(niãcé) m (n), audiencjô ƒ pòsługaƒ usłużenié n, usługa ƒ; ostatnia ~ slédné usłużenié, oddzëkòwanié n pòsłëga, -dżi, ż., ‘posługa’: Jô gò tak trzimóm do wszelejaczi pòsłëdżi. Na pòsłëgach. pòsługacz m usłużnik m pòsługaczka ƒ usłużnica ƒ posługiwać v (usługiwać komu) ùsługiwac / rzad pòsługiwac || pòsłëgiwac || -gòwac / ew. służëc / pòmagac (kòmù), òbsługiwac kògò; żart skakac przë kògùms / kòle kògò; ew. w zn. pielęgnować, doglądać kogo: dozerac kògò [Òn mie pòsłëgòwôł dzesãc lat. Ra] posługiwać się pòsługiwac sã czim (pòl.?) EG, ùżëwac czegòs EG, [òn sã tim pòsługiwô || pòsługùje; Krôwc pòsługùje sã krédą. Szklarze pòsługùją sã młotuszkama przë wsôdzanim òbrazów w ramczi. - Sy Òn sã tim nôrzãdzã szëkòwno pòsługiwô. Gò - Przër. posłużyć (się), òbsługiwać (się), wysługiwać się posługiwanie n piastowanié, pòsługiwanie n posłuszeństwo - ùsłësznosc EG òd SY?, pòsłëszeństwò EG pòsłuszeństwò n pòsłësznota ƒ, pòsłëszeństwò, słëchanié n; wypòwiedzieć ~ spòwiedzec, spaszowac; ślepe / bezwzględne ~ slepé / bezwzglãdné pòsłëszeństwò. Por. dryl, dyscyplina pòsłësznosc, -ë, ż., ‘posłuszeństwo’: Jô le pòsłësznoscë żądóm òd ni. pòsłusznie adv pòsłëszno pòsłësznie, przysł., ‘posłusznie’: Stojôł pòsłësznie ë żdôł na rozkôz. posłuszny ad pòsłëszny, ùsłëszny [Czejbë wszëtczé dzecë bëłë taak ùsłëszné, jak to dzeckò, tej bëm mògła abò dzesãc jich wëchòwac. Sy Òna bë mia bëc nóm pòsłësznô. Ra]; posłuszny człowiek ? pòsłëszeńc LZ (pòsłëchańc? – hipochondryk ?) słëchac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘być posłusznym’: Jegò ë ptôszczi słëchają. 2. ‘słuchać’: ●słëchô jak ò żelôznym wilkù. 3. ‘należeć komuś’: To mie słëchô, a to wóm. posłużyć (się) - pòsłużëc (sã) (pòl.?) EG, ùżëc czegòs EG pòsłużyć, ~giwać (się) pòsłużëc, -sã, -ił, sł., ‘posłużyć’: Të bë jes mógł starëszkòwi pòsłużëc. 562 pòsłużëc, pòsługò-wac (sã), piastowac, brëkòwac; to mù ~żyło za pretekst to on so wzął za orądz, szczãście mi pòsłużyło jô miôł szczescé, jeżeli mi zdrowie ~ży żle bãdã przë zdrowim, ~giwać się czym piastowac cos, pòsługòwac sã czims posłyszeć v czëc, ùczëc, pòczëc, doczëc sã {‘posłyszeć’ in = pol. poczuć} [òn czuł / ùczuł / pòczuł / sã doczuł; Pòczuł, że zwònią, ale nie wié dze. Ra] pòsłëszec, -ã, -ôł, sł., ‘posłyszeć, zasłyszeć’: Òn nieco pòsłëszôł, ale wszëtczégò nie wié. posmak m nôszmaka (Lz) ƒ, nôszmak (Gò) m [Piwò mô taką dzywną nôszmakã. Lz Òszmakôj le, ta zupa / to wino mô taczi dzywny nôszmak. Całé to wëdarzenié miało nôszmak skandalu / skandaliczny (pôchnãło skandalã) - Gò] posmakować - òszmakac EG. Np. Òszmakôj le, je to dosc słoné. Jô te twòjégò kùcha ani nie òszmakôł, bò òni wszëtkò spùsowelë. EG pòsmarować v pòsmarowac, pòmazac; skąpò ~ pòcôrnąc pòsmarowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘posmarować’: ●òna mô jãzëk samima głëpstwama pòsmarowóny. pòsmarowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘posmarować się’: Pòsmaruj sã jôpscowim ‘borsuczym’ sadłã a mdze cë zarô lepi. posmolić v pòsmòlëc, pòsmarowac / wësmarowac smòłą (np. dak); ~ się zob. osmolić się posmutniały - pòsmùtniałi, zasmùcony, zmarkòtniałi, òsowiałi - EG posmutnieć - pòsmùtniec EG, zmarkòtniec EG, òsowiec SY pòsmùtnieć v pòsmùtniec, osowiec pòsoka ƒ krew, czôrwina, mòrówkaƒ pòsolić v pòsolëc, osolëc [Niczim nie òbònią (òkraszą) ledwie pòsolą. pòsortować v pòzortowac, rozzortowac pòspacerować v pòszpacérowac, pòchò-dzëc pòspać v pòspac pòspadać v pòspôdac, pòspadnąc pospędzać v pòznëk(iw)ac, pòzegnac, pòprzënëk(iw)ac pospędzany ad pòznëk(iw)óny, pòzegnóny, pòprzënëk(iw)óny [A czej miôł wszëtczé òwcë pòprzënëkóné. Ra] pospieszyć się - òb. pośpieszyć się posplatać v pòsplatac, (pò)splesc [ -plôtóm, -ôł, -platôj, sł., ‘,’: A czej mia ju wszëtczé włosë pòsplôtóné. posplątywać (się) pòsplãtac (sã) [ -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãcë (-tôj) sã ;Skòrno jes jich pòsplątôł, pòrozplãcë jich terô. Ra] pòspłacać v pòspłôcac, pòzapłacëc, pò-spłacëc; ~ długi pòspłacëc dłëdżi pòpłacëc, -ã, ył, sł., ‘popłacić’: Żebë jem miôł dëtczi, to bë jem zarô wszëtczé dłëdżi pòpłacył. pòspòlicie adv prosto, zwëczajno, zwëkò-wò, oglowò pòspòlicieć v (pò)wszedniec, sërzec pòspòlitak m 1. prosti człowiek 2. néżny żołnérz pòspòlitość ƒ zwëczajnota, oglowòsc, wszednota ƒ pòspòłitować się drëszëc sã z bële czim a. robic sã sëri pòspòlity ad sëri, sprosny, zwëczajny, oglowi; imiã ~te gr zwëczajné miono, ~ ruszenie néżné wòjskò „pòspólné rëszenié” Gò (pòspólné rëszenié szlachtë całégò kraju) 563 pòspòłu adv wespół, pòspół, dopòspół, razã, wëcmani pòspólstwò n rukòc ƒ, kór, pak m, pata-ractwò, chachelstwò n pòspółka ƒ gór lëchszi, slédny wãdżel pòsprowadzać v pòsprowôdzac pòsprzątać v pòwëczëszczëc, pòułożëc, pòopòrządzëc, pòopòrajic pòsprzeczać się starnąc sã, przëgôdac so, pòspiérac sã pòsprzedawać v pòprzedac, pòrozprzedac posrać (się) pòsrac (sã) [ -óm, -ôł, (sã) Wszëtczé pielëchë mia pòsróné. Ra] pòsrebrzać, ~rzyć v pòstrzébrzë(wa)c pòstrzébrzëc pòstrzébrzac Ra pòsrebrzanie n pòstrzébrzanié n pòsrebrzany ad pòstrzébrzony possać v pòsësac, -susóm, -ôł, -sësôj, sł., ‘’: Pòsusôł chwilkã. (II) pòst m pòst m ◊ cos przëchôdô jak rëba w pòsce (coś zdarza się w samą pòrã), miec wiedno pòst (cierpieć nãdzã) Lëtrzë pòstu nie znają. Wiôldżi Pòst. - Ra] postaczać się pòstoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘: Pòstoczëlë sã do mòrza. (II) postać - 1. forma, pòstac (Ra) = òsoba, tzn. òsoba wëstãpùjącô w òpòwiôdanim, filmie (pòl.) EG {‘sztatura’ zob. figura 1; ‘pòstac’ Lz – por. ‘pòstacjô’ = ùkôzka, pol. zjawa} [Na tëch òbrazach są wëmalowóné pòstacë ksążãt pòmòrsczich. Ra] wcielić się w jakąś ~ wcelëc sã w pòstac / òsobã kògòs, zagrac rolã kògòs,; 2. pòstac m - òb. sylwetka W dôce te krze mie zmaniłë, że jô widzô lëdzczé pòstace. Lz; 3. òb. zjawa pòstać1 ƒ sztôłt m, pòstac, sztatura ƒ; to zmienia ~ rzeczy to zmieniwô sprawã pòstać2 v pòstojec pòstojec, -ã, -ôł, sł., ‘postać’: Czë të abë chwilczi nie pòstojisz? Òn tak përznã pòstojôł a tej szedł. pòstanawiać, ~nowić v udb(ëw)ac, umës-lë(wa)c, uprôwiac, uprawic, ubzdurzë-(wa)c pòstanawiac, -nôwióm, -ôł, -nawiôj, sł., ‘postanawiać’: Òna so tak pòstanôwia, ale nie dotrzima. postanowić (coś) - pòstanowic (cos) EG, SY, ùdbac so EG, ewent. ùsadzëc sã na co [jakbë: dulczëc na co - EG] JA. Ewent, w znacz. zdecydować (się) – pòstanowic, ewent rozpòrzãdzëc, zarzãdzëc, pòdjąc || pòdjmnąc pòstanowienié, ewent zdecydowac - Gò [Długò sã w sobie łómôł, nigle pòstanowił gò przeprosëc. Sy Jô so pòstanowia / móm so pòstanowioné, że bądã codzéń mówiła Różańc. Gò Jak so pòstanowił (so ùdbôł) tak zrobił. Gò Tatk pòstanowił / rozpòrządzył, że òd dzys bądzemë szlë spac ò dzesąti wieczór, nié pózni. Matka pòstanowiła sprzedac swòje mieszkanié. Tak jak òni rozpòrządzëlë, bądze robioné. – Gò Co pòstanowiłë, to zrobiłë. Ra]. Por. rozstrzygnąć postanowienie - pòstanowienié EG, w znacz. zamiar = ùdba (zab.) SY, ùgrôżba (zab.) SY postanowienie (rozporządzenie, polecenie) - pòstanowienié EG [kasz. ‘pòstanowienié’ w 2 znacz. = stanowczosc]. - Przër. zamiar [tegò pòstanowieniô || -niégò; pl: pòstanowienia; tëch pòstanowieniów; To bëło jegò pòstanowienié na Wiôldżi Pòst, żebë nie palëc cygaretów. EG Òn ni mô niżódnégò pòstanowieniégò, to znaczi òn nie je stanowczi. EG. Òn so pòwzął pòstanowienié, że... EG Pòwzyc || pòwząc / miec ùgrôżbã. SY Chòdzëc z ùgrôżbą. SY. - Przër. zamiar, pomysł, umowa. pòstanowienie n udba, nôdba ƒ, umëszlenié, ubzdurzenié n postanowione, zaplanowane ùdbóné 564 postarać się o co - zradzëc sobie JA, spòrajic so, zeżorgac so, wëstarac sã, òbstarac sã, pòstarac sã - EG. Ewent. w znacz. znaleźć, nabyć - ‘naparłãczëc sobie’ (môl.) SY. Np. Panna naparłãczëła sobie kawalera SY pòstarać się zradzëc, spòrajic, miec starã zeżorgac, òbżorgac, -óm, -ôł, sł., ‘postarać się o co, zająć się czym’, niem. besorgen: Jô wama òbżorgóm. pòstarac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘postarać się’. (II) postarzały - pòstarzałi, zestarzałi EG, rozpùdlony (môl.) SY. Np. Òna je tak rozpùdlonô, że òna wëzdrzi na sztërdzescë lat, chòc mô òsmënôsce. SY [spùdlëc = schùdnąc i zestarzec sã] zestarzały ad zestarzałi, pòstarzałi, rozpùdlony; czësto stôri stóny [Òna je tak rozpùdlonô, że òna wëzdrzi na sztërdzescë lat, chòc le mô òsmënôsce. Sy]; w zn. pomarszczony: zgrãblałi || zgrãbòlałi || lok zgrãbniałi [Chòdzy zgrãblałi. Sy Zgrãbniałô baba. Bù] postarzeć się - zestarzëc sã, pòstarzëc sã EG, , skątorzëc sã, rozpùdlëc sã SY [‘rozpùdlëc sã’ = stracëc ùrodã. - Przër. spùdlëc = schùdnąc], skątorzëc sã Sy. [Nasza Klarka to bëło dzéwczã jak skra, a pò żeńbie tak sã rozpùdlëła, że wëzdrzi jak stôrô baba (tj. „rozpùdlëca”). Sy Jakże të sã, chłopie, mógł tak skątorzëc, taczi chłop jak të béł, a dzys të jes prôwdzëwi kątor. Sy] w zn. pomarszczyć się: zgrãblec Sy || zgrãbòlëc sã Sy || zgrãbniec lok Bù [Ta baba sã tak długò pùdrowa, jaż ji sã zgrãbòlił pësk. Sy Pò tim czasu òn chùtkò zgrãbniôł. Bù] zestarzeć się zestarzec sã, skrëszniec, zmatczec zestrëszec, rozpùdlec sã; on się ~rzał on je zestarzałi / on skrëszniôł pòstaw m wôł m pòstôw, -awù, m., ‘postaw (tkacki)’. postawa - pòstawa (w 2 znacz. sztatura, figùra, sztama), nastawienié, np. Pòstawa pewnoscë sebie. Òna przëjãła òd razu taką zadzérną / nieùstãplëwą pòstawã, że ji nie szło przekònac.. Postawy życiowe - pòstawë żëcowé / spòsób żëcégò / spòsób zachòwaniô sã w rozmajitëch sytuacjach żëcégò (przër. mentalność) EG. - Przër. nastawienie pòstawa, -ë, ż., 1. ‘postać, postawa’: Jegò pòstawa ùkazowa, że mùszôł bëc wiôldżim panã. 2. ‘stan’: Przëszedł do naju w lëchi pòstawie. W jaczi pòstawie të do naju przëchòdzysz? (II): 3. ‘postaw (tkacki)’. Ob. pòstôw. pòstawa ƒ rost m, sztatura, zasadłosc ƒ postawić sprawę jasno” - pòstawic sprawã jasno EG, postawić (zafundować) - pòstawic EG, np. Pòstawi mie piwò. EG pòstawic, -ã, -ił, sł., ‘postawić’: Pòstawił przed gòscama bùdlã z gòrzôłką ë rôcził jich, abë pilë. pòstawić v pòstawic; ~ kòmù zarzut zro-bic kòmùs wëmówkã, być dobrze ~wionym dobrze sobie stojec postawić się twardo z dërã pòwstac na kògò [Òn bë sã nie przëznôł, czejbëm nie béł na niegò z dërã pòwstôł. Sy] pòstawny ad pòstawny, spòsobny, rosłi, zasadłi, widzałi, oczny– Por. rosły, okazały, wspaniały 565 pòstąpić zob. pòstãpòwać pòstãpic, -stąpiã, -ił, -stãpi, sł., ‘postąpić’: Òn jesz pôrã kroków pòstąpił, ale dali ju ni mógł. pòstąpienie n pòstąpienié n posterunek - pòsterunk (pòl.) EG, stanowiskò || -szcze (pòl.) EG (np. Stanowiskò bòjowé / ògniowé / obserwacyjné itp.), sztëla (niem.) EG [‘sztëla’ = dosł. 1. stałi môl / pónkt w miesce, do jaczégò gbùr wòzy swòje wërobë, np. Jô móm w miesce taczé sztële, do jaczich wòżã wiedno masło,jaja, miãso. EG. 2. stanowiskò bòjowé / ògniowé = sztëlunk (niem.) JA, np. Òni tam mielë taką sztëlã / fojersztëlã, z kanóną i karabinã maszinowim. EG] sztëlunk (niem.) JA, pónkt / môl kòntrolny abò obserwacyjny EG, ewent. rozezdrzelnica SY [dosł. wieża w lese służącô jachtarzóm do obserwacji / pòd’zéraniô zwierzënë / òkòlégò. Np. Czej lesny sedzy na rozezdrzelnicy, a jesz szkło przëłożi do òka, to òn widzy baro dalek. SY], wacha (niem.) TR, EG, „kòntrola” (np. Na grańcë Wòlnégò Miasta, pòmidzë Òléwą a Wësoką bëłë dwa pónktë kòntrolné: pòlskô kòntrola i gduńskô / pòlskô wacha i gduńskô wacha. EG. - Przër. stanowisko, strażnica, placówka posterunek m stanica f (in pol. obóz), sztëlunk / pòsterunk Gò, wacha, starża ƒ; ~ milicji szandarnô wacha, ~ obserwacyjny ro-zezdrzawnô wacha pòsterunkòwy m szandara m pòstãp m pòkrokm; robić ◊-y robic pòkro-czi a. jic w przódk, iść z ~em czasu jic z módą a. stojec na wiżë czasu postępki, postępowanie pòstãpùnczi pòstãpek m uczink, pòstãpk m pòstępòwać, ~stąpić v 1. pòstãpòwać, pò-stąpic, obchôdac 2. jic w przódk; ~ w cenie dwigac, dwignąc priz, dobrze, źle z kim ~ dobrze, lëchò sã z czims obchôdac, ~ (na ücytacji) driwòwac pòstãpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘postępować’: Òn za nią pòstãpòwôł jak dzeckò. nie postępować lepiej od kogoś innego (nie być nic lepszym od drugiego) zdrzec / strzelac w jeden czerz Sy; ew. bëc pò jednëch pieniãdzach Gò; postępowanie - pòstãpòwanié, pòstãpùnczi SY pòstãpòwanie n prowadzenié, pòstãpòwa-nié n; ~ sądowe sądowé przeprowa-dzenié, ~ śledcze wëdowiédné prowa~ dzenié pòstãpòwòść ƒ pòkrocznota ƒ pòstãpòwy ad pòkroczny pòstny ad pòstny; pòtrawa ~na pòstnô jôda ◊ pòstny dzéń (piątek) pòstny, przym., ‘postny’: pòstné jedzenié. pòstojowe n markòwi opłôtk postojowy - pòstojowi EG. Np. W mòji auce nie pôlą / swiécą sã pòstojowé widë. EG Òpłata pòstojowô / òpłata za pòstój w miesce. EG postój - pòstój SY, òdpòczënë SY, òdpòczink EG. Np. tegò pòstoju; te pòstoje, tëch pòstojów, na pòstoju, na pòstojach. EG Czej më pierwi jachelë wòzã do Gduńska, to më wiedno w Kartuzach zrobilë pòstój. SY pòstój m pòstojenié n, odpòczënë pl, kwatéra f; miejsce ~oju môl pòstojeni pòstpònować v nie uwôżac, miec za nic pòstrach m urzas, strach, lãk m; szerzyć ~ rozkòscérzac a. rozszérzac strach pòstradać v stracëc, wëzbëc sã; ~spòkój stracëc ubëtk, wëzbëc sã ubëtkù, spòkòju, ~ życie stracëc żëcé 566 pòstradanie n stracenié, wëzbëcé sã n postraszyć v pòstraszëc, -ã, -ił, sł., ‘’: Të miã bële czim nie pòstraszisz. pòstrącać v pòsczidnąc, pòsczëdac, (pò)naczëdac pòstroić v pòstrojic, (pò)wëstrojic postronek - pòstrónk EG, strónk SY, pòstornk Ra pòstroneczk, -a, m., zdr. od pòstrónk, ‘mały, cienki postronek’. pòstrónk, -a, m., ‘postronek, powróz’: Ùrzesził swińczã na pòstrónkù a tej pònëkôł je do Miasta. cygełkò (wiel. l.: cygełka) SY, np. Strónk spôdł z órczëka. SY Pług zadzôł ò kòrzéń i pòstrónk sã ùrwôł. Te pòstrónczi trzeba përznã skrocëc. EG pòstronek m pòstrónk m ◊ za dłudżi kòmùs pòstrónk pòpùscëc (dać za wiele swobody), lok cygełka f postronny - pòstronny EG, tj. nie należący do tegò karna, nie związóny z jegò sprawama, np. Niejedny pòstronny widzowie / przëzérôcze zwrócëlë ùwôgã na to, że do ti młodi gdowë tej sej zajéżdżô autół... - Przër. poboczny pòstronny ad 1. pòstronny Gò, ustronowi, przëgrańczny 2. cëzy pòstrzał m 1. skaléczenié kùglą 2. zob. lumbago pòstrzałowy ad strzélny pòstrzec, ~gać v pòstrzéc, pòstrzegac, zmerk(iw)ac, obôczëc, uzdrzec postrzeleniec zob. narwaniec pòstrzelić v pò(d)strzélëc postrzelony - 1. dosł. pòstrzelony. 2. w zn. niepoważny, nieobliczalny - zob. narwany pòstrzelony ad 1. pò(d)strzélony 2. zob. narwany postrzępić v 1. (o tkaninach) pòstrzãpic, pòwarpac, pòtrączkòwac (|| lok pòtroczkòwac) pòdrzéc / pòszamòtac / pòtargac / pòszarpac na same strzãpë / flëdrë; ew. o nitkach wystrzępionych z tkaniny: òbtrączkòwac (|| lok ò(b)troczkòwac) [òn pòwôrpôł, òn to pòwôrpie]; 2. (o papierze) pòdrzéc / pòszamòtac / pòtargac / pòszarpac na same flëdrë / ficczi. Por. potargać postrzępić się (o tkaninie) òbtrączkòwac sã(|| lok ò(b)troczkòwac sã), rzad pòstrzãpic sã, òbrząskac sã || òbrząszczëc sã {‘pòstrzãpic sã’ Gò - por. strzãpë, strzãpiasti, strzãpiélc (Sy)} [Jak të mòżesz chòdzëc w taczich òbtrączkòwónëch bùksach? Sy] postrzępiony ad ò(b)trączkòwóny, wëtrączkòwóny (lok: || ò(b)troczkòwóny, wëtroczkòwóny), òbrząskóny || òbrząszczony, pòstrzãpiony, pòwôrpóny; pòdzarti / pòszamòtóny na strzãpë / flëdrë; ew. òbszarpóny, òbdzarti; ~ papier papiór pòdzarti / pòszamòtóny na flëdrë / ficczi pòstrzyc, ~gać v pòobstrzic, pòobstrzëgac pòstrzygacz m strzëżôk m; ~ owiec strzëźôk owc(ów) pòstrzyganie n strzëżenié n, ostrzëźënë pl pòstrzygarka ƒ maszina do strzëżeniô, strzëżôrkaƒ postrzyżyny - òstrzëżënë EG [przër. ‘òstrzëżënë’ - strzëżenié òwców SY] pòstrzyżyny pl strziżka ƒ pòstscriptum n dopis(ënk) m pòstuk(iw)ać v pòklep(ow)ac, pòklë(wi)wac 567 postulat - bédowónô sprawa EG, żądanié TR, wniosk EG. - Przër. wniosek, nakaz, życzenie, zastrzeżenie postulat m pòstulat m, żądanié n postulować v pòstulowac, bédowac, żãdac postulujący ad pòstulujący pòstument m pòdmùrënk, pòstament m posucha zob. susza pòsunąć, ~wać v pòsënąc, pòsëwac, pònëknąc, pònëkiwac, pòcësnąc, pòcëskac, na(d)stąpic, tërlëkac; ~ wskazówkã pònëknąc zédżer, ~ do ostatnich granic za dalek zańc, ~ się za dalekò jic za dalek, robòta ~wa się naprzód robòta jidze w przódk pòsënąc, -ã, -ął, sł., ‘posunąć’: Pòsëni krzasło na westrzódk jizbë ‘posuń krzesło na środek pokoju’ pòsënąc sã, -ã sã, -ął sã, sł.,’posunąć się’: Wa bë sã mògła pòsënąc përznã dali. pòsuniãcie n pòsënienié, pòsëniãcé, pònëknienié n, pòsuwk m pòsuniãty ad pòsëniony, pònëkniony posuwać v pòsëwac, -suwóm, -ôł, -sëwôj, sł., ‘posuwać’: Nie pòsëwôjta dali tegò wòza! pòsëwac sã, -suwóm sã, -ôł sã, -sëwôj sã, sł., ‘posuwać się’: Wa sã tak pòwòli pòsuwôta naprzód. pòsuwanie się n jidzenié w przódk pòsuwisty ad letczi, wësuwny pòswarzyć się pògòrzëc sã, pòwadzëc sã pòsyłać v 1. pòsełac [òn –séłô; nie –sełôj!], ; ~ pò kògò pòsełac za kògùms 2. pòscelëc; ~ łóżkò pòscelëc łóżkò pòsëłac, -syłóm, -ôł, -sëłôj, sł., ‘posyłać’: Òn mie co dzéń do ni pòsyłô. Nie pòsëłôj gò tam donąd. pòsyłka ƒ pòsélënk m, pòsłanié a.pòswanié n; ~ zwrotna nazôtny pòsélënk, chłopiec na ~ki knôp do pòsélaniô pòsypać v pòsëpac, pòsëc pòsëpac, -iã, -ôł, sł., ‘posypać’: Pòsëpelë so głowë pòpiołã. pòsypka ƒ pòsëpk, obsëpk m, pòsëpka, obsëpka f; ~ dla ptaków ptôszô jôda posypywać v pòsëpiwac || pòwac pòsëpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘posypywać’: Nie pòsëpùjta mie ti desczi piôskã! pòszaleć v përznã głëpiec, szôlec poszamotać - pòszamòtac EG. - Przër. potargać, poszarpać poszanować (otoczyć opieką / troską, zadbać) - ùszónowac, achtnąc, zadbac, òtoczëc òpieką / troską, zadbac; specjalnie ewent. ùtcëc, miec w ùwôżanim, (przesadnie) wyróżniać kogoś wśród innych gości - òsóbkòwac SY 568 pòszanować v utcëc, uszanowac ◊ miec w uwôżanim poszanowanie (uszanowanie) - ùszónowanié, ùwôżanié, ùtcenié, tcza, czesc pòczestnosc, -ë, ż., ‘poczesność, zacność, godność, szanowność’: Witelë gò z wiôlgą pòczestnoscą. pòszanowanie n uwôżanié, utcenié, szónowanié n; ~nia gòdny tczëwôrtny, wôrt uwôżani poszanowany zob. szanowany poszargać - pòszargac EG, rozjachòtac SY, pòjachòtac SY, np. Jemù sã nie òpłacy nic nowégò kùpic, bò òn to tak a tak zarô pòjachòce. SY Te kònie mùszałë sã spłoszëc, że mają sle tak rozjachòtóné. ST. - Przër. podrzeć, poszarpać, poniszczyć, potargać, poszamotać pòszargać v okalëc, utrzepac, pòczapac, oplëcëc, uszargac Przër. potargać, poszarpać, poszamotać poszarpać - pòszarpac EG. - Przër. poszargać, potargać, poszamotać pòszarpać v pòrwac, pòdrzéc, pòszarpac, pòszargać pòszarpany ad pòrwóny, pòdzarti, pòszarpóny, pòszargóny poszczać (się) pòszczac (sã) poszczebiotać 1. o dzieciach: pòjeblotac, pòszczeblotac, pògùtorzëc, pòjazgòlëc, pògadac so pò swòjémù; 2. o ptakach - zob. poćwierkać pòszczególnie adv apartno, osóbno, oddzelono, pò jednémù poszczególnie - òsóbno, z òsóbna, ewent pòdrobno np. Pòrechùjemë kòżdégò z òsóbna. poszczególny - òsóbny, kòżdi z òsóbna, ewent apartny, pòjedinczi || pòjedinczny poszczególny ad apartny, osóbny, oddzelony; w każdym ~nym wypadkù w kòżdim przëpôdkù, ~ne części osóbné dzéle poszczekać v pòszczekac, pòczawrotac, arch pòjawòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘poszczekać’: Jidzëta psë bùten, pòjawùjta so dróbkã! pòłajac, -óm, -ôł, sł., ‘poszczekać’: Psë pòłajałë a tej zôs bëło cëchò. pòszczekiwać v szczawrowac, szczawrotac, lajac, szczekac tej sej pòszczerbić v pòszczałbic, pòtãpic, pòrobic zãbë poszczęścić się - pòszczescëc sã EG. Np. Ale wama sã pòszczescëło. Tëlé grzëbów! A jô chòdzã całi dzéń i nic ni mògã nalezc. EG Mòże mie sã téż czedës pòszczescy. EG Kò jemù sã srodze przë tim pòszczescëło! pòszczęścić (się) pòszczescëc, pòdarzëc, zdarzëc, ulëmic (sã) pòszczuć v pòszczwac, wëszczwac pòszczëwac, -iã, -ôł, sł., [Jô jesz psa na niã pòszczwiã. Ra] 569 pòszczycić się pòchwôlëc sã (czim), pòstatkòwac sã (z czegò) pòszczypać v pòszczipac pòszept m szept m, szeptanié n pòszeptać v pòszeptac pòszeregòwać v pòrégòwac, urégòwac, pòstawic w rzãdë, rédżi poszerzać pòszerziwac, pòszérzac [np. Dotëchczôs jem pòszerziwôł òbjim mòjégò słowôrza, w miarã wòlnégò czasu. Gò] pòszerzać, ~rzyć v pòszérzac, pòszérzëc pòszewka ƒ pószewka, pòwłoczka ƒ pòszkapić się zrobic zmiłkã, głëpstwò pòszkòdowany ad szkódny, szkòdowóny m pòszlaka ƒ szlach m {‘szlach’ – zob. cios, ślad} poszkodzić zob. zaszkodzić pòszmer m szëmark m pòszóstny num szescrazowi pòszturchać v pòsztërac poszukać v pòszëkac, -szukóm, -ôł, -szëkôj, sł., ‘’: Pòszëkôj dobrze a nańdzesz. [Przysł.] pòszukanie n wëszukanié n poszukiwacz por badacz pòszukiwacz m szukôrz m pòszukiwaczka ƒ szukôrkaƒ poszukiwać - pòszukiwac || pòszëkiwac, szëkac - EG. Np. Òni jich pòszukùją || pòszëkiwają / szukają / pòszëkiwelë / szukelë. - EG Pòszëkòwôł jaczi le bądz prôcë, ale niżódny ni mógł nalezc. pòszuk(iw)ać v (wë)szukac, (wë)szëkac; ~ swych praw szëkac swòjégò prawa poszukiwacz m pòszëkiwôcz m; pl: pòszukiwacze || -czowie [tegò –cza; tëch –czi / czów]; ~ prawdy pòszukiwôcz prôwdë. Por. badacz, odkrywca poszukiwać v szëkac, pòszëkiwac poszukiwanie - pòszukiwanié || pòszëkiwanié, szukanié - EG pòszukiw anie n szukanié, sznëpòrzenié, sznëprowanié n poszukiwany - pòszukiwóny || pòszëkiwóny, szukóny - EG pòszukiwany ad szukóny pòszum m letczi, daleczi szum pòszwa ƒ pószew, pószwa, pòwłoka ƒ. Por. poszewka poszwargotać v pòjamrotac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘poszwargotać’: Pòjamrotelë nieco miedzë sobą. pòjazgòtac, -tóm (-cã), -tôł, sł., ‘poszwargotać’: Niemcë pòjazgòtelë czile słów miedzë sobą. - Ra pòszybòwać v ulecec, odlecec poszycie - òb. podszycie poszycie n 1. ~ dachowe wiérzch / pòszëcé dakù, np. dakówka, pap(a), słoma, blachòdakówka, blacha, eternit, szifer (łupk); 2. obsziwk m, obdakòwanié, 570 obcygnienié n; 3. ~ lasu pòdscelé n ?, kòzlëna f [akc. kòz-] [Mech krze, grzëbë, listowié, wrzos to je wszëtkò kòzlëna. Sy] {‘kòzlëna’ in = pol. wiklina zob.} poszyć v 1. pòszëc, obszëc, obcygnąc Pòszëła dróbkã. Pòszëła kòszële wszëtczim dzecóm.2. poszy(wa)ć dach zob. dach (naprawić ~) poszywacz m (dekarz naprawiający słomiane strzechy) pòsziwôrz, zdr pòsziwôrk m. Zob. dekarz pòściągać v pòscygnąc pòścić v pòscëc, mrzéc pòscëc, -szczã, -scył, sł., ‘pościć’: Ë wilk pòscy, czej ni mô nick do jedzeniô. [Przysł.] pościel - pòscél SY. [Na pòscél sã skłôdają: spódk, tj. spódnô pierz(ë)na, zôgłówk || pòdëszka, wiérzchnô pierz(ë)na. SY. Np. ti pòscelë. Zmienimë witro pòwleczenié na pòscél. SY.] - Przër. pościelowy pòściel ƒ pòscél, pòdëszënaƒ, wërë, pierznë pl, lok pòscelënk m [Na pòscél skłôdają sã: spódk, tj. spódnô pierz(ë)na, zôgłówk, wiérzchnô pierz(ë)na. Zmienimë witro pòwleczenié na pòscél. Zewleczta, dzéwczãta, pòscelënk, bądzemë witro prelë. Sy] pòscél, -ela, m., ‘pościel, posłanie’: To je mój pòscél. (II) pościelić v pòscelëc [Trzeba temù bëdłu pòscelëc swiéżi słomë. Jô ce pòscelã łóżkò, tej sã legniesz. Pòscelë mie łóżkò, jô pùdã spac. – Gò]; jak se ~lisz tak się wyśpisz jak so(bie) pòscelisz, tak sã wëspisz (Gò); jak so chto pòsceli, tak sã wëspi (Ce) pòscelëc, -ã, -ił, sł., ‘posłać’: Pòscelë so pierzënã, to mdze cë cepli. pościelowy (dotyczący pościeli) - pòscelowi. Np. Tu są taczé rzeczë pòscelowé: matrace (sztrózaczi), deczi, pòdëszczi. EG Bielizna pościelowa - pòwleczenié EG, pòwleczënk SY, pòscelënk (rzôd.) SY. Np. tegò pòwleczënkù. Dała mie czësti pòwleczënk na łóżkò. Zmienimë pòwleczënk. SY Zewleczta, dzéwczãta, pòscelënk, bądzemë witro prelë. SY pościelowy ad pòdëszny; bielizna ~wa pòdësznô, łóżkòwô piérzô, pòwleczënk m, pòwleczenié n pościg m góń ƒ pościgowiec m aw chutczé lecadło pościgowy ad gòniący poślad - 1. resztki zboża, zmieszane z plewami, ziarno gorszego gatunku - pòslôd SY [tegò pòsladu], pòsladowiszcze (môl.) SY, òpòslédné n Sy, rak EG || wrak (môl.) SY, szczërk m {‘szczërk’ in - zob. zboże (marne ~)} ‘rak’ || ‘wrak’ in = drobny chróst, wiorë, miôł wãglowi [Do wãdzeniô nôlepszi je wrak. Sy]} [Pòsladowiszcze dają kùróm. Dobré zôrno wniesemë na górã, a szczërk dómë kùróm. Krëpné jiczmë (jãczmin) wezta w miechë, a pòslôd do kùrów. - Sy]. 2. drobne ryby, grzyby - rak EG || wraklëna (môl. zab.) SY, miôłczëzna SY [‘miôłczëzna’ słowò wieloznaczné - òb. drobiazg], gruzgòt SY [w 2 znacz. ‘gruzgòt’ = gruz, doniczëzna, szmërglënë - SY]. Np. Tu ju ni ma bëlnégò zôrna, le sóm rak òstôł. Tegò rakù tu jesz je dosc tëlé. Òpòslédnégò sã nie miele na mąkã. Sy To òpòslédné schòwiemë so na zëmã dlô ptôszków abò kùróm wërzucymë. Sy] poślad m głëszëzna f, pòslôd, rak, szczërk m, pòsladowiszcze n [Krëpné jiczmë (jãczmin) wezta w miechë, a pòslôd do kùrów. – Sy]. Por. drobiazg, lichota 571 pośladek - półslôdk Gò, półdupk EG, półrzëtk SY pośladki - slôdk EG, tiłk EG, dupa EG, żart. "zasobnica" SY, "wierzeje" SY, sprost. smrodnica EG, rodzelnica EG ; czł. chudy, o zanikających ~kach wëcekłorzëti, por. mający chude uda: wëswiãdłoùdi [Przë ti wëcekłorzëti babuie ch łop bë sã nie zagrzôł. Sy] pòśladek m slôdk, rzëc, sôd, trézel, półrzëtk, półdupk m, zasobnica, rzëtnica, përda ƒ; mãżczyzna z dużymi ~dkami mielcoch, rzëcoch m, kòbieta z dużymi ~dkami mielcoszka, rzëcocha, rzëtnica ƒ pòśledni ad slédny, miéj wôrtny pòślinić (się) uslënic, pòslënic, uprusac (sã) pòslënic, -ã, -ił, sł., ‘poślinić’: Òna miã tak mòcno kùsznã, że mie rãkã pòslëniła. pòślizg m o(b)mëka f, wëpùrgnienié n, wëczorch m pòślizgać v pòpùrgac pòśliznąć (się) wëpùrgnąc, wëczorchnąc, umknąc (sã) pośliźnięcie się n ùslizg m, pùrgniãcé, pòsliznienié || -niãcé sã n [Żebë nié ten ùślizg, to bëm dzys ni miôł krzëwi nodżi. Sy] pòślubi(a)ć v (o)żenic sã, d(ôw)ac sã zdac pòślubiny pl zrãkawinë pl pòślubny ad: pòdróż ~na wieselnô réza pòśmiać się nasmiôc sã, pòsmiôc sã pośmiertny ad pòsmiertny [Żëwòt pòsmiertny. Ra] pośmiewisko smiéchòwiszcze smiéchòwiskò, -a, n., ‘pośmiechowisko’: To bëło smiéchòwiskò dlô wszëtczëch. Òna sã pòda na smiéchòwiskò dlô całi wsë. Ra pòśmiewiskò n smiéchòwiszcze, wësmienié n, urąg, obsmiéch m; stać się ~kiem zrobic sã smiéchòwiszcze, wystawić kògò na ~ wëstawic kògòs na urąg pośpiech śpieszność ƒ pòspiéwnota ƒ, zawijôk m m pòspiéch, Tr (neol?) pòspiéwk, m, ew. chùtkòsc f ; w zn. gorączkowa robota: ùwijôk, zawij(ôk) m [Tu chòdzy ò chùtkòsc, a òn je za pòmalëczczi. Sy]; w (tym) ~chu w (tim) pòspiechù; w (ti) chùtkòscë; w zn. naprędce: na chùtczégò [W tim pòspiechù zabéł jem ò nôwôżniészich rzeczach. Ra W tim pòspiechù òn to mógł zabaczëc. W ti chùtkòscë jô ò tim zabôcził. - Sy]; z ~chem zob. pośpiesznie pośpieszać zob. śpieszyć się pośpiesznie adv pòspiéwno, drawno {‘nôgle’ in = chùtkò, òstro, (pò)spieszno [Bôt ju płënął na pòłowie drodżi srodze nôgle. Lz]} pòspieszno, przysł., ‘pośpiesznie’: Më mùszimë pòspieszno jic, żlë chcemë zańc przed wieczorã do wsë. śpiesznie adv pòspiéwno, chùtkò, ze za-wijôkã, drawò, zdr draweczkò / na drawò, na drawôka / lok na drawisza {Na drawôka ùcekł. Ma Òn mùszôł drawò ùcekac. Lz Ù nas wiedno jidze na drawò. Piszã do ce na drawôka, bò chcã, żebë ten lëst jesz dzys òdszedł. Robisz wszëtkò na drawisza, ale to téż za tobą tak wëzdrzi. Le draweczkò, 572 co më to dzys zgrabimë. – Sy] z ~chem z pòspiechã || pòspiechã, chùtkò, jak nôchùtczi, czim; z wielkim pośpiechem: z wiôldżim pòspiechã; ew. na ùrwisza, na ùmór, ògniã / piorënã / jak piorën / czart [Pisóné z pòspiechã dlô ùcechë. JS Më dzys robilë na ùrwisza...Sy [Robilë jesmë dzys na ùmór, co më to sano dostelë przed deszczã pòd dak. Sy To terô jidze / nëkô ògniã / piorënã / jak piorën. Gò] {‘na ùmór’ in = pol. natarzywie, „na chama”} w zn. zapalczywość, nerwowość: nôgłosc f [Z taką nôgłoscą të ni mùszisz robic. Lz] pòśpieszny ad pòspiéwny, drawny śpieszny ad pòspiéwny, chùtczi, drawi pòspieszny, przym., ‘pośpieszny’: Szedł pòspiesznym krokã. pośpieszyć się pòspieszëc sã, pòspiôc sã (|| lok pòspiec sã), przëspieszëc sã, lok: skùtoszëc sã; ew. w zn. zebrać się w gromadę i prędko coś zrobić: zgruchnąc sã, zbrzątwic sã [Chcemë le sã kąsk pòspieszëc / pòspiôc, żebë më zdążëlë. Ale wa sã pòspieszëła z tim pôłniã, kò gòscë jesz są dalek w drodze. Më sã zgruchnãlë / zbrzątwilë i chùtkò z tą robòtą ùwinãlë. - Gò To bë sã mògło palëc, ale òn bë sã nie pòspiesził. Le sã przëspieszë, prãdzy skùńczisz. Në, chùtkò skùtoszë sã. Òni sã skùtoszëlë. - Sy]; pośpiesz się! pòszpiesz sã || pòspieszë sã pòspie sã [Pòspie sã, co prãdzy pùdzema. Sy]; bardzo / prędko żeście się pośpieszyli wa sã baro / chùtkò pòspieszëła / pòspiała (Sy). Por. śpieszyć (się) pośredni ad pòstrzédny (np. jeden z trzech ò różny wiôlgòscë – ten westrzédny) [Òn béł miedzë nima pòstrzédny. Ra] pośrednictwo n pòstrzédnictwò [Za twòjim pòstrzédnictwã. Ra Bóg òbjôwiô sã nama za pòstrzédnictwã Słowa. Za pòstrzédnictwã / przez pòstrzédnictwò Matczi Bòsczi. Ra] pośrednictwo n pòstrzédnictwò n; ew. naparłãczëzna f (Tr) {‘naparłãczëzna’ - por. naparłãczëc = pol. nastręczyć}; ~ pracy pòstrzédnictwò / (Tr) naparłãczëzna robòtë pośredniczący ad pòstrzédniczący – ten, co je pòstrzédnikã / z pòstrzédnika pośredniczenie n pòstrzédniczenié n – bëcé pòstrzédnikã, służenié za pòstrzédnika (w jaczis sprawie) pośredniczka f pòstrzédniczka f [Matka Bòskô je naszą pòstrzédniczką w niebie. Sy] pośredniczyć v pòstrzédniczëc, służëc za pòstrzédnika (ew. za pòstrzédniczkã), bëc pòstrzédnikã (ew. pòstrzédniczką) [Waji ksądz przë tim pòstrzédnicził. Ra Òna je pòstrzédniczką midzë nima. Gò] pośrednik m pòstrzédnik m, ew: jednôcz m - ten, co jednô, gòdzy lëdzy pòróżnionëch; zastawnik m - ten, co kògòs broni, zastôwiô – por. obrońca; òsłãbca m (arch lok) pòstrzédnik przë kùpnie; naparłãcznik, nanëknik m - czł., chtëren na jôrmarkù sprowôdzô kòmùs kùpców / nabywców {‘òsłãbca’ arch in = pol. swat – zob.; ‘naparłãcznik’ – por. naparłãczëc cos kòmù = pol. nastręczyć; ‘nanëknik’ – por. nanëkac = pol. napędzić) Jô nie brëkùjã żódnégò pòstrzédnika. Ra Bëc za pòstrzédnika. Sy] òbman, -a, m., ‘pośrednik, arbiter’, niem. Obmann: Òbmana so wzął. Tu sã nie òbéńdze bez òbmana. [Por. pòstrzédnik] òbmanka, -czi, ż., ‘pośredniczka’. òbmańsczi, -kô, -czé, przym., ‘dotyczący pośrednika’: òbmańsczi ùrząd; òbmańskô gòdnosc ‘urząd, godność pośrednika’. òbmaństwo, -a, n., ‘pośrednictwo’. 573 pośrednio adv pòstrzédno pośredniość ƒ pòstrzédnota || -nosc ƒ pośrodek m westrzódk m pòstrzódk, -a, m., ‘środek’: W pòstrzódk! ‘w środek!’ Na pòstrzódk! ‘na środek!’. Na pòstrzódkù ‘na środkù!’. W pòstrzódkù ‘w środku’. (II) pośrodkù adv we westrzódkù pośród pòstrzód Lz, por. wśród pośród adv, prp westrzód(ka), midzë; ~ nas westrzód nas a. midzë nama pòstrzód, przyim., ‘pośród, wśród’: Stanął pòstrzód wilków. Pòstrzód zëmë; pòstrzód lata. pośrutować v pòszrótowac, zemłoc z grëbsza. Por. ześrutować pośrutowany ad pòszrótowóny {‘pòszrótowóny’ Ra ò bùlwach, w zn. rozdrob(n)iony, pòsekóny [Czë të abë môsz ju bùlwë pòszrótowóné. Ra]; Gò ò mëszach: pòrozgrëzłi [Mëszë mają te gazétë całé pòszrótowóné.]}. Por. ześrutowany poświadczać v pòswiôdcz(ëw)ac, zaswiadcz(ëw)ac [ poświadczyć v pòswiadczëc, zaswiadczëc [òn pò- / przë- / zaswiôdcził; Òn przed sądã pòswiôdcził, że... Gò Że të tegò ni mógł zrobic, to jô mògã pòswiadczëc. To ce kòżdi zaswiôdczi, że jes chòri, bò ce tu wszëscë znają. - Sy]. Por. przyświadczyć pòświadczenie n pòswiôdczenié n pòświąteczny ad pòswiãtny,pòniedzélny poświecać v pòswiecac, -swiécóm, -ôł, -swiecôj, sł.,: Òni nama łëczëwã pòswiécelë. Ra] poświecić v pòswiécëc pòswiecëc, -swiécã, -ył, -swiecë, sł., ‘poświecić’: Pòswiecë mie doch dróbkã! ‘poświeć no mi trochę!’. poświęcać - przeznaczac, pòswiãcëwac (pòl.) EG, òfiariwac EG, ew. dedikòwac, przeznaczëc, òddawac EG, np. Kùli czasu të przeznôczôsz / pòswiãcywôsz / òfiariwôsz kòżdégò dnia na mòdlëtwã? Nasza córka kòżdą wòlną chwilã òddôwô swòji chòri starce; to jest monografia - książka poświęcona jednemu wydarzeniu to je monografiô - ksążka pòswiãconô jednémù wëdarzeniu - Przër. powierzać poświęcać się - òddawac sã EG, pòswiãcëwac sã EG, òfiariwac sã EG poświęcany / poświęcani pòswiãcywóny [Òn béł / òni bëlë pòswiãcywóny / òne bëłë pòswiãcywóné Dëchòwi Swiãtémù...] pòświãcać, ~cić v pòswiãcë(wa)c, ofiarowac, ofiarëwac pòswiãcac, -óm, -ôł, sł., ‘poświęcać’: Jak ksądz mdze pòswiãcôł zelé, tej przëstãpi do niegò. pòswiãcëc, -ã, -ył, sł., ‘poświęcić’: Ksądz pòswiãcył wòdã. poświęcenie - pòswiãcenié (téż w zn. òddanié, herojizm, òfiara) EG [Dzysô bëła ùroczëstosc pòswiãceniô tôblëcë pamiątkòwi... EG Bóg niejeden rôz bądze wzéwôł nas do miłotë, chtërna mòże nas kòsztowac wiele pòswiãceniô. EG] pòświãcenie n pòswiãcenié, ofiarowanié n poświęcić - 1. pòswiãcëc [Ksądz pòswiãcył różańce.] 2. òddac EG, òfiarowac EG [Òn swój wòlny czas òfiarowôł nama. Szesc dni pòswiãcył Pón Bóg stwórzbie swiata, a sódmégò dnia òdpòcziwôł. Sy] poświęcić się (oddać się) czemu - òfiarowac sã EG, òddac sã (czemù) EG, „pòswiãcëc sã” (czemùs / kòmùs) Sy. Np. Nasz syn sã òfiarowôł (pòswiãcył sã, żebë) jima tã paczkã zawiezc swòjim autołã. EG. - Przër. zaangażować się 574 poświęcony - 1. pòswiãcony. 2. òddóny (czemùs), òfiarowóny (na cos), przeznaczony (do cze) pòświst m gwizdanié, pògwizdiwanié n pot m pòt m, (z)mòklëzna (|| lok zmòklëna) ƒ, arch mòk m {‘mòklëzna’ in = mòknizna = wilgòc} [Òd pòtu / zmòklëznë jaż całô kòszëla bëła mòkrô. Gò Jemù mòklëzna spłiwô z łësënë. Jemù z łësënë pòt sã leje. - Ra Nie mòk nie chwôtô. Na mie sama mòklëzna stoji. - Sy]; zimny ~ zmòknienié ze strachù, jestem cały w ~ach jem całi zmòkłi a. mòklëzna na mie jidze, w pòcie czoła z mòklëzna na łësenie a. na skarni, wywòłujący ~y co nëkô na mòknienié ◊ „zdrojowô wòda” (pòt) potajemnie - pòtajemno || -nie SY, pòtajemkù SY, krëjamkò, pò cëchù, òpòcuszkù SY; por. po kryjomu pòtajemnie adv krëjamno, omëlëcą, utacką, nurkã, môłczkã, uczajką, okrómkò, (o)krëjamkò Por. skrycie potajemny - pòtajemny EG. - Przër. tajemny pòtajemny ad krëjamny, tacący, omëlëczny, opòcëszny pòtakiwać v przëswiôdczac pòtakiwanie n przëswiôdczanié n pòtanieć v staniec, pòtaniec || pòtóniec [Òwce ti jeseni pòtóniałë. Ra] pòtańcować, ~czyć v pòtańcowac, pòtunic ? [Jô z nią pòtuńcëjã. ? Ra] potańcówka - pòtańcówka EG, môłô zabawa tanecznô EG, tuńce EG, szrum Sy, żart. szlorówka, żokówka EG [òd tańcowaniô w szlorach, tj. laczkach abò na żokach EG], krãcëszk [jedno z wiele znacz. tegò słowa] SY, rérarucz (żart.) SY, trãptówka f żart. Sy. Np. Co niedzelã tam béł jaczis krãcëszk. SY Czej nie bëło jinszi mùzyczi, to chòc na grzebieniu chtos zagrôł, i béł krãcëszk. Czejże më zrobimë krãcëszka? SY Jak sã czëjesz? Jak pò szrumie, niewëspóny. Sy pòtańcówkaƒ mùzykaƒ, bóms, szrum, żum m ◊ ir kòta za ogón skrącëc (urządzić pòtańcówka) pòtarcie n pòcercé, côrniãcé, pòtrzenié, sztrëchnienié n potargać - 1. o ubraniu, uprzęży - pòtargac SY, pòszarpac EG, pòszargac. Np. Kònie pòtargałë sle. SY 2. o włosach - pòtargac EG, rozczochrac EG, pòszadzëc EG. Np. Pòtargac włosë. SY. - Przër. poszargać, poszarpać, poszamotać pòtargać v pòrwac, pòszarpac, pòdrzéc, pòszadzëc, pòczubrac, rozjachòtac potargany ad pòrwóny, pòszarpóny, pòtargóny, pòdzarti, rozjachòtóny; o włosach – zob. rozczochrany potargować się pòtargòwac (sã); pòhańdlowac, përznã targòwac sã; ew. rozpocząć targowanie: zatargòwac Lz [Òn sã përznã (pò)targòwôł, tej jem mùszôł òpùscëc, ale kùpił. Òna pòhańdlowa ze mną i jô ji pòpùscył. – Gò To je za wiele, ale pòtargùjemë dróbkã (përznã). Lz] pòtarmòsić v zeszarpac, pòszarpac 575 pòtarty ad pòcarti pòtas m chm kali m potasować zob. przetasować pòtasowy ad kaliowi pòtaż m chm pòtaż m pòtażarnia ƒ fabrika, warzelniô pòtażu pòtażowy ad pòtażowi pòtąd adv do tej, do nonej; ~ pokąd do tej pòkąd(ka) potem adv pòtemù || pònemù, pòtim || pò tim || pò nym, pòzdze, pózni [Jô do waju pòtemù przińdã. Pòtemù nie bãdzesz miôł czasu. Ra Pòtemù ten pies przëszedł dodóm. Pònemù më gò widzelë jesz rôz czë dwa razë. Pò tim wszëtczim / pò tim całim dniu robòtë ju sã wiele co nie chce człowiekòwi robic. - Gò Pòtim òn sã òżenił z kùchôrką na pańsczim dwòrze. Pòtim òn sã òżenił z jaką mieszczónką. – Lz]; o tym potem ò tim pòtim, ò tim pózni; na ~ na pózni, na pòtémù, a co ~? a co pòzdze?, a co pòtémù, pò tim?, pò temù na to a. do te, nie pòra ~ na to nie je jesz czas pòtencja ƒ mòc, mòżnota, pòtencjô ƒ pòtencjalny ad mòżlëwi, pòtencjalny pòtencjał m mòżnota, spòrosc ƒ, pòtencjał m pòtentat m mòcôrz, wiôlgòsz, bògôcz, pòtentata m potęga f pòtãga, mòc, rzad mòcnosc f [Pòdzywiô mòcnosc i wësokòsc wiéż i mùrów. Lh, Lz] pòtãga ƒ 1. mòc ƒ 2. wiôldżi krôj 3.mat zwielëna ƒ; druga ~ kwadratra, trzecia ~ trzecô zwielëna potęgować (się) - pòtãgòwac (sã) EG, wzmòcniwac (sã0, wzmagac (sã), zwikszac (sã), dodawac / nabierac mòce. pòtãgòwać v 1. zmòcniac, zwikszëwac 2. mat zwielëwac pòtãgòwanie n 1. zmòcnianié, zwikszanié 5.mat zwielanié n potęgowany - pòtãgòwóny EG. Np. To (np. miłota, chòroba) mòże bëc pòtãgòwóné (tj. wielekrotno wzmòcniwóné) przez taczé czinniczi jak... EG pòtãpiać v pòtãpiac, obsądzëwac, ganic, przeklic Dlôczegò wë gò pòtãpiôce? Ra pòtãpianie n pòtãpianié, obsądzywanié, ganienié, przeklinanié n potępić v pòtãpic [Pò smiercë skôzóny je na pòtãpienié wieczné. Të mdzesz pòtãpionô. Ra] pòtãpienie n pòtãpienié, obsądzenié, zganienié, przeklãcé n potępieniec pòtãpiélc Lz || -pielc Lz pòtãpiélc, -a, m., ‘potępieniec’: Ò północë, czej pòtãpiélcë jiczą ë wëją. pòtãpieniec m pòtãpiélc, pòtãpińc, przeklãtnik, przegrzeszeńc m 576 pòtãpiony ad pòtãpiony, obsądzony, przeklãti, przegrzeszony potęsknic v pòtesknic (lok || pòtesznic) [Pòtesznisz dróbkã za mną? Ra] pòtãżnie adv mòcno, gromisto, gòlawno, machtno pòtãżnieć v robic sã mòcny, wiôldżi, gòlawny, machtny potężność zob. potęga potężny - mòcny EG, pòtãżny (Gò, Lh), ewent. mòcno zbùdowóny, ò lëdzach: zasadłi SY, tãdżi EG, fëst (niem.) EG, „sztabil” żart EG. Np. Rzôdkò spòtkac tak zasadłégò chłopa jak të jes. SY Gród pòtãżny dzyrskò nôpadë òdpiérô Lh] Potężny zob. mocny pòtãżny ad mòcny, gromisti, gòlawny, machtny, wiôldżi potknąć się pòdetknąc sã Gò [Kóń mô sztërë nodżi, a téż sã czasã pòdetknie. SB] pòtknąc są, -ã sã, pòtkł sã, -ni sã, sł., ‘potknąć się’: Kóń na sztërzech nogach a jednak sã pòtknie. [Przysł.] (II) pòtknąć się ksnąc, pòtknąc sã, zadzôc, zadzewac, zawadzëc, zawôdzac nogą o cos potknięcie (się) - pòdetkniãcé (sã) EG pòtkniãcie się n ksniãcé, pòtkniãcé, za(wa)dzenié nogą o cos pòtłuc (się) skazëc, pòtłuc (sã) ◊ pòtłuc cos w krëpë (na drobne kawatki) potłuc [Chłop mie pòkazył wszëtczé grónczi ë grôpë. Ra] porozbijać v pòrozbi(ja)c; ew. rozbic, pòtłëc | -łuc pòtłëc, -tłukã, -tłukł, -tłëczë, sł. ‘potłuc’: Òn pòtłukł białce wszëtczé grónczi. pòtłëc sã, -tłukã sã, -tłukł sã, -tłëczë sã, sł., ‘potłuc się’. pòtłuczenie n skażenié, pòtłëczenié n pòtłuczony ad skażony, pòtłëkłi porozbijany v pòrozbijóny, (pò)rozbiti; ew. pòtłëkłi [Wszëtczé grónczi mia pòrozbité. Ra] pòtłuścić v obònic, otłëscëc, zrobic tłësti pòtnieć v mòknąc pòtnik m mòknik m, pòdsziwk procëm mòknieni pòtny ad med mòkny pòtoczny ad codniowi, codzénny, prosti, zwëczajny, zwëkòwi; jãzyk ~ prostô mòwa, wyraz ~ prosté słowò pòtoczyć v (pò)kùlnąc pòkùlac, -óm, -ôł, sł., ‘potoczyć coś okrągłego po równym’. pòkùlac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘potoczyć się’: Pòkùlôj sã pò trôwie. pòtoczëc, -ã, -ił, sł., ‘potoczyć’. (II) pòtoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘potoczyć się’. (II) pòtoczysto, ~czyście adv głôdkò, kùlająco, 577 równo pòtoczystość ƒ głôdkòsc ƒ pòtoczysty ad głôdczi, równy; ~sta droga równô, głôdkô darga, ~ wiersz głôdczi wiersz głôdkô wiérzta pòtok m strëga ƒ; ~ łez strëga łzów potomek - pòtómk RA, pòsobnik SY = nastãpca EG, nastãpnik SY, EG, ewent. dzeckò, syn (ewent. wnuk, prawnuk), òtrok EG. Potomkowie - òb. potomstwo potomek pòtómk Lz, Gò [Abrahamów pòtómk sadnie na jegò ławelnicë. Gò] pòtómk, a, m., ‘potomek’: Më jesmë pòtómkama dôwnëch Pòmòrzanów. Jô ë mòji pòtómkòwie mdzemë ce błogòsławilë. pòtomek m pòtómk, otrok, przińdnik m potomkini - pòtomczëca neol Gò, pòsobniczka EG, nastãpniczka EG, ewent. dzeckò, córka (ewent. wnuczka, prawnuczka), òtroczëca EG potomstwo - pòtomstwò, -a, n., ‘potomstwo’: ●diôblé pòtomstwò. Òni ni mielë nigdë nijaczégò pòtomstwa. Ra pòtomstwò TR, Gò, òtroctwò TR, pòtomkòwie EG || pótomcë EG, ewent. nastãpnicë (rodzony nastãpnicë EG, sënowie / córczi (itd.) EG. pòsobnicë, ewent. dzecë (dzecë jich dzecy), dalszé / nastãpné pòkòlenia EG. [Dóm cë pòtomstwò tak lëczné jak gwiôzdë na niebie. Sprawiã, że twòjëch nastãpników mdze tëlé, co gwiôzdów na niebie. - Gò Bibl.]. W znacz. dziedzictwo - spôdkòwizna Gò]. W znacz. synostwo sënostwò Gò, òtroctwò GR, EG (KP). - Przër. dziedzictwo pòtomność ƒ przińdzëzna ƒ pòtomny ad otroczny, przińdny; ~mne wieki przińdné stalata pòtomstwò n otroctwò, pòtomstwò n pòtonąć v pò(u)tonąc, pò(u)topic potop, zalew pòtop Gò, Sy [Pò tim pòtopie arka òsadła na górze Ararat i tam bòdôj spòcziwô jaż do dzysôdnia. Gò] pòtop m pòtop m; ~ wiosenny rozlenié wòdë, rozléw m Pò pòtopie wrócył swiat do dôwnégò pòrządkù. Ra pòtopić v pò(u)topic, pò(u)tonąc potopić się (utonąć) - pòtopic sã EG, zatonąc EG, pòzatonąc EG [Czej ta wòda przëszła, wszëtkò sã pòtopiło: bëdło, lëdze, bùdinczi... EG] pòtopic, -ã, -ił, sł., ‘potopić’: Wrzucëlë psãta do wòdë ë pòtopilë. pòtopic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘potopić się, utonąć’: Bôt sã wëwrócył ë wszëtcë sã pòtopilë. pòtopòwy ad pòtopòwi pòtracić v pòtracëc potrafić - pòtrafic EG, ùmiec || ùmiôc, rozmiec || rozmiôc EG, mòc [Òn nie pòtrafi / ùmieje / rozmieje / ni mòże sã z nima zgòdzëc. Jô jakòs nie pòtrafiã (ni mògã / nie ù miejã) tegò zrozmiôc, że... EG Më sã dobrze pòtrafimë / ùmiejemë / mòżemë z nima zgòdzëc. EG) Tak hôczi za dawac, to ta zadzérnica pòtrafi. SY] pòradzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘poradzić’: Wa jesta mie tak pòradzëła. Jô wama lepi pòradzã. (II): 2. ‘dać radę, zdołać, potrafić’: Jô temù nie pòradzã. Czë të abò pòradzysz donëkac wòłë dodóm? 578 pòtrafić v rozmiôc pòtrajać zob. pòtroić potraktować kogo - òbéńc sã z kògùm / czim, òdniesc sã do kògò, w jaczis spòsób / pòstãpic z czim (np. łagódno, miło, nieżëczno, frëchòwno), ewent. zachòwac sã w procëmkù do kògò / pòtraktowac kògò / cos (łac. niem. pòl.) EG. [Òbeszedł sã z nią tak, że.. Òn sã do ni òdniósł z taczim pëskã, że.. Òni z nią pòstąpilë dosc niegòdzëwie.] - Przër. traktować potraktować v 1. uczestowac, uraczëc, ugòscëc 2. obéńc sã (z czims) tak oto mnie ~wał tak hewò sã ze mną òbeszedł pòtratować v pòczwòrdac, pòdeptac, pòtreńdac, pòrëdac, pòtrãptac potraw zob. pokos potrawa f jôda, pòtrawa f, jestkù, jedzenié n [ti jôdë / pòtrawë, tegò jestkù / jedzeniô || niégò; pl: te jôdë / pòtrawë; tëch jôdów / pòtrawów || rzad pòtrôw; Gdze wiele kùchôrk, tam pòtrawã przesolą. Sy Ta pòtrawa lëchò szmakô. W piątk sã nie jôdô miãsnëch pòtrôw. - Ra]; smaczna / dobra / pożywna ~ smacznô / dobrô pòkrzésnô / pòżiwnô (a. kraftnô) jôda / pòtrawa [Co za smacznô pòtrawa. Jakże të mògła taką dobrą pòtrawã przesolëc. – Sy]; ~ ulubiona ùlëba arch f; ~ gotująca się warzenk [akc. –rzënk] m (lok Sy); ~ byle jak ugotowana béblotka f, bébel m; ~ jałowa / bez wartości jôda / pòtrawa jałowô / bez wôrtnotë (ew. nic nie wôrtnô); ciężkostrawna ~ cãżkòstrawnô / cãżkô jôda / pòtrawa; lekkostrawna ~ letkòstrawnô / letkô jôda / pòtrawa; przesolona (zbyt słona)/ niedosolona / mdła ~ przesolonô (za słonô) / niedosolonô / metłó; ~ niesmaczna repëta f [Ju le nie stawiôjta wicy taczi repëtë na stół. Ju zôs nawarzëła taczi repëtë, nie wiém chto jã bądze żarł. - Sy]; o gorącej ~wie: to je na (samim) ogniu gòtowóné; ~ rozgotowana a. zupa bardzo gęsta – zob. breja; Por. zupa, gotować, przypalić potrawka ƒ frikas n potrącać, ~cić v 1. sztërac, szturnąc, czorchnąc, côrnąc 2. odcëgac, umëkac; odcygnąc, umknąc 3. czëdac, czidnąc, zadzewac, zadzôc pòtrącenie n 1. szturniãcé n 2. odcyg-nienié n 3. czidniãcé, zadzenié n potrącić - szturnąc, ewent. czidnąc zob. pòtrącać pò trochù adv pò përznie, pò kąskù, ste-bełkù pòtroić, ~trajać v pòtrojë(wa)c pòtrojenie n pòtrojenié n pò trosze, ~szkù adv pò përzince, pò ką-synkù, pò steblinklu pòtrójnie adv tëlétrój, we troje, pòtrójno pòtrójnie, przysł., ‘potrójnie’: ●òna wszëtkò pòtrójnie widzy. pòtrójność ƒ (pò)trójnosc, (pò)trójnotaƒ pòtrójny num pòtrójny [Mòjémù chłopòwi jô wiãzã nogawice (żoczi) z pòtrójny wełnë. Miała na szëji pòtrójny sznur pôcórków. - Sy] pòtrójny, przym., ‘potrójny’: pòtrójné lëstczi; pòtrójnô wina. pòtruć v pò(wë)trëc pòtrëc, -ëjã, -uł, sł.,’potruć’: Nôprzód nóm psë pòtrëlë, a pòtemù bëło jima łôtwie dobrac sã do kòmórczi. 579 pòtrudzić (się) pòmarachòwac, pòmãczëc, pòczurzëc, pòczamic (sã) pòtrwać v zbawic, zdérowac, zwarac, trzë-mac, pòtrwac [To jesz pòtrwô przënômni gòdzënã. Sy]; to długò nie ~a to długò nie zbawi, zima jeszcze ~a zëma jesz mdze trzima(ła) potrzask - òb. sidła pòtrzask m zachlast m, żelazło, sydło n, klôtkaƒ potrząsać - pòtrzãsac Sy [òn pòtrząsô. Pòtrzãsk pòtrząsô miészkã, ale czej bë të pò prôwdze zażądôł, tej bë òn rzekł: Në, nie znajesz të żartów. Sy Wiater lëstama pòtrząsô. Nie kòżden kąszô, co wąsama pòtrząsô. Ra] pòòtrzisc [-trząsc], -trzësã, -trząsł, -trzësë, sł., ‘pootrząsać’. (II) [Ob. trzisc] pòtrząsnąć, ~sać v (pò)trzisc a. (pò)-trzãsc [Pòtrzësë tą jabłónią!; Ra] ~ głową trzisc głową potrzeba (w znacz. rzeczownikòwim) - pòtrzeba EG [Je takô pòtrzeba, żebë... Òn òdczuwô pòtrzebã wëżaleniô sã przed kògùm. Ni ma taczi pòtrzebë, żebë tu chto nade mną stojôł i mie pilowôł. Jedną z nôwôżniészch pòtrzebów człowieka, je pòtrzeba akceptacji. Lëdze mają rozmajité pòtrzebë. EG Jô bë do ce bez pòtrzebë nie przëszedł. Ra] - Òb. trzeba pòtrzéb, ż., ‘potrzeba’. Rzeczownik ten ma tylko 1. i 4. przypadek: To nama wëstarczi na naszã pòtrzéb. Na swòjã włôsną pòtrzéb. ●jic na swòjã pòtrzéb ‘iść na przechód [tj. z potrzebą]’. pòtrzeba ƒ użiwk, brëkùnkm, pòtrzébnota [Rôd bë dëszëczka (chca jic) do nieba, czej (a. le) ni mô tegò, co ji pòtrzeba Ra] ƒ; artykùl pierwszej ~by articzel pier-szégò użiwkù, do pòtrzeb domòwych do domôcégò użiwkù, bez pòtrzeby ni miec za czim, bez sprawë, bez orądze, w razie ~by jele mdze nót a. żle bą-dze mùsz, orądz, zaspokoić ~bę (naturalną) ◊ jic z bùksama; jic do krôwca; jic szôłtësa oskarżëc; jic na ustronã; jic ze swòją sprawą, ùstãpic za krzã [òn ùstąpił] Òn bez pòtrzebë sëszi ten jiczmë. Ra potrzebny, ewent potrzebni - pòtrzébny, brëkòwny (neol. niem.) JF [To nie je nama terô pòtrzébné. Mùszita wajëch starszich barżi achtnąc, dac jima òdczëc, że są jesz wama pòtrzébny. Te psë nie są nama do nicze pòtrzébné.] - Przër. przydatny, używany pòtrzebny ad pòtrzébny, nót, brëkòwóny; uważać za ~ne trzëmac za pòtrzébné, ~ne mi są pieniądze jô brëkùjã pie-niãdze a. mie są nót dëtczi potrzebować - pòtrzebòwac, brëkòwac (= w 2 znacz. ùżëwac), [Bądzesz të to witro pòtrzebòwôł / brëkòwôł? Pòtrzebùjece / brëkùjece Wë to na witro? Jô tegò witro nie pòtrzebùjã / nie brëkùjã. – Gò Czegòż të pòtrzebùjesz? Lz] pòtrzebòwać v brëkòwac, darwac; nie ~ nie brëkòwac, nie darwac, ni mùszec pòtrzeć v pòcôrnąc, pòczorchnąc, pòtrzéc [òn pòcarł]; ~ na tarce pòkôlszczëc, zriwòwac; zob. pòcierać pòtrzéc, -trzã, -carł, -trzë, sł., ‘potrzeć’: Pòcarł rãką pò scanie. potrzepać (pobić trzepaczką) - pòtrzepac EG. Np. Pòtrzepi përznã, a tej jô bądã trzepôł. EG [‘pòtrzepac’ (‘pòtrzepac sã’) = inacz. pòbrëdzëc (sã), wëswinic (sã) òb. pobrudzić (się)], ewent. pòklepac, pòbic, pòwalëc - EG pòtrzepać v pòwëklepac potrzeszcz m zool pòtrzészcz m 580 pòtrzymać v pòtrzëmac pòtrzëmac, -trzimóm, -ôł, -trzëm(ôj), sł., ‘potrzymać’: Pòtrzëmôj mie kònie! Jô bë cë pòtrzima, ale jô sã bòjã potulnie adv pòłaszczëwie, pòkórno, cerplëwie [Wãdrowczik stojôł w domie i żdôł pòłaszczëwie, jaż mù dwiérze òdemkną. Sy] pòtulność ƒ pòłaszczëwòsc ƒ potulny - pòtulny. EG, pòłaszczëwi (môl.) SY (= przëmilny), przëcëchlëwi SY, ewent. pòkórny, cerplëwi, cëchi, spòkójny. Człowiek potulny - pòłaszczéwc (môl.) SY.Przër. łagodny, pokorny, przymilny potulny ad pòłaszczëwi; człowiek ~ pòła-szcziwc m ◊ sedzy jak bòżi dëtk łagodnieć v łagòdniec, stawac sã / robic sã łagòdny / łagòdniészi; ew. w zn. stawać się potulnym, przymilnym: łaszczëwiec, pòtulniec; stawac sã (pò)łaszczëw(sz)i / pòtulny / pòtulniészi [òn łagòdnieje / łaszczëwieje / pòtulnieje / stôwô sã || staje sã łagòdny / łagòdniészi / (pò)łaszczëw(sz)i / pòtulny / pòtulniészi; To nigdë nie trwało długò, że tatk béł złi, wiedno òn wnet łagòdniôł. Lz Òn sã gòrzëc długò nie ùmieje, le łagòdnieje wkrótce. Ra We mie wszëtkò sã bùrzëło, alem sã starała bëc pòłaszczëwô. W rãkach rozsądny białczi niejeden chłop łaszczëwieje. - Sy] potumanić v pòmanic, pòbłaznowac; w zn. zdemoralizować: zepsëc, pòdróżnic, sprowadzëc na lëchą drogã [Pòmanił nasze dzéwczãta. Ra]. Zob. zbałamucić, zwieść pòturbòwać v pòbic, pòtłuc potwarca - òb. plotkarz pòtwarca m obmówca, obmòwnik m pòtwarczy ad obmòwny pòtwarczyni ƒ obmòwnica ƒ potwarz - pòtwôrz SY, òbszczérstwò SY. - Przër. plotki pòtwarzƒobklepanié, obmóstwò, obczôrnienié n, obmòwa, obmòwina ƒ potwierdzać - pòtwierdzac, pòtwierdzywac EG. - Przër. przyświadczać pòcwierdzac, cwiérdzóm, -ôł, -cwierdzë, sł., 1. ‘potwierdzać’: Pismò Swiãté to pòcwiérdzô. 2. ‘wzmacniać, umacniać’: Gòrzôłką sëłë pòcwiérdzôł. pòcwierdzac sã, -cwiérdzóm sã, -ôł sã, sł., ‘potwierdzać się’: Słowò Pańsczé sã pòcwiérdzô. pòtwierdzać v zeswiôdczac, pòcwierdzë-wac, przestojewac pòtwierdzenie n zeswiôdczenié, pòcwierdzenié, przëstojenié n potwierdzenie - pòtwierdzenié EG potwierdzić - pòtwierdzëc EG, przëswiadczëc EG, SY. Np. Òni nama w ùrzãdze pòtwierdzëlë (pòstawilë pieczątkã), że to pismò do nich wpłënãło. EG Òna mie przëswiôdczëła, rzekła że tak bëło jak jô gôdóm i jesz dopòwiedza... EG. - Przër. przytaknąć, przyświadczyć pòcwierdzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘potwierdzić’: Të mie to môsz pòcwierdzëc. 2. ‘wzmocnić, umocnić’: To lékarstwò jemù zdrowiô nie pòcwierdzy. pòcwierdzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘potwierdzić się’: To sã letkò pòcwierdzy. potwierdzony pòtwierdzony EG, np. Mòje zeznanié w sądze òstało pòtwierdzoné przez jinszich swiôdków. 581 potwornie adv straszno, òkropno; ew. òkrutno, bestialskò; ~ brzydki baro straszny, òkropno brzëdczi; ~ zmęczony straszno / òkropno zmãczony; ~ nad kimś się znęcać straszno / òkropno / bestialskò mãczëc / katowac (ew. drãczëc) kògò potworność ƒ strasznosc || -nota, òkropnosc ƒ, òkropieństwò, bestialstwò n. Por. okrucieństwo potworny ad pòtwòrny Sy, òkropny, straszny, straszlëwi; ew. òkrutny, bestialsczi {‘òkropny’ zob. koszmarny, okropny} [Miôł jem dzy pòtwòrny sen. Sy]; ~na zbrodnia òkropnô / strasznô zbrodniô; ew. bestialstwò n potwór m pòtwór Sy, przestarz: jinszt Ma (|| jinszta Tr), juńc La (dosł bik Sy) [tegò pòtwòra / jinszta] {‘jinszt(a)’ etym – wierã òd ‘jinst’ niem. Hingst = òdżer (Ra); ‘juńc’ - Sy, Ra: młodi bik a. młodi wół} [To nie je człowiek, to je pòtwór. W òstatny wòjnie më dosc spòtkalë pòtwòrów. – Sy]. Por. bestia, straszydło, upiór potyczka – bitwa, pòbitwa TR, biôtka EG, ewent bijatëka, prëczkówka; potyczki biôtczi Sy [Niemcë wiele biôtk wëgrelë, ale wòjnã stracëlë. To bëłë biôtczi ò Gduńsk. SY]. - Przër. bijatyka pòtyczka ƒ pòbitwa, schwacka, zbitwa, biôtka f, zbitnienié n bijatyka ƒ bijatëka, bójka, biôtka, lok: prëczkówka, rzniątka, lugawica, walba, arch pobitka, pòbitwa Tr, smaringa ƒ, załbë pl. Por. bitwa, potyczka, walka pòtykać się zob. pòtknąć się pòtëkac sã, -tikóm sã, -ôł sã, -tëkôj sã, sł., ‘potykać się, utykać’. (II) pòtylica ƒ an tiłk m pòtyliczny ad tiłkòwi poubijać v pòùbi(ja)c, -bijã, -bił, sł., 1. ‘’, 2. ‘pozabijać’. (II) pouciekać v pòùcekac, pòùmknąc [A timczasã òni pòùmklë. Ra] poucinać v pòùcënac, pòùcyc [-cąc], -tnã, -cął, -tni, sł., ‘’: Nënka pòùcã dzecóm włosë. (II) pòuczać, ~czyć v pòuczac, pòuczëc [Ksądz naju pòùczôł z kôzalnicë. Ra] pòùczac sã, óm sã, -ôł sã, sł., ‘pouczać się’: Młodszi mają sã pòùczac ù starszich lëdzy. pòùczëc, -ã, -ił, sł., ‘pouczyć’: Żlë chcesz, jô ce pòùczã. pòùczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pouczyć się’: Pòùczë sã dróbkã ù niegò! Pòùczë mie a mdã cë wdzëczny za to. Ra ten co poucza w ogóle’: pòùczélc m [Ni ma za co płacëc taczémù pòùczélcowi. Ra] pòuczający ad pòuczny pòuczenie n pòuka, pòuczka f, pòuczenié n pòùka, -czi, ż., ‘pouczanie, nauka’: Jô nie brëkùjã żódny pòùczi òd cebie ‘nie potrzebuję żadnych pouczań od ciebie’. poudowadniać v podokazac [Pòdokôzelë szkólnémù, że to, co mówił, nie bëło prôwdą. Ra]. Por. udowodnić poufale - „to tak midzë nama” EG, „midzë nama” EG, w skrëtoscë SY. - Przër. poufnie pòufale adv drëszno, intimno pòùfale [Pòùfale ze mną rozmôwiôł. Sy]; pòufalić się drëszëc sã, robic sã intimny pòufałość ƒ drësznota, intimnota ƒ poufały - Przër. poufny, zaufany pòufały ad drëszny, intimny pòùfałi [To je mój nôbarżi pòùfałi przëjacél. Sy]; być z kim na 582 ~łej stopie drëszëc sã z czims poufnie - pòùfale SY [Pòùfale ze mną rozmôwiôł. SY] pòufnie adv dowiérno, krëjamno, pòùfno || -nie Gò donieść kòmù co ~ dac kòmùs cos krëjamno do wiédze poufny - pòùfny (pòl.) EG, niejawny, tajny, nieoficjalny, dostãpny le dlô wiédzë niechtërnëch lëdzy, sekretny EG, cëchi EG. Np. Pòùfnô nowina / wiédzô /wiadomòsc. EG. - Przër. zaufany pòufny ad dowiérny, krëjamny , pòùfny Gò [To bëłë taczé pòùfné sprawë. Gò] pougryzać v pòùgrëz(a)c, -grëzã, -grizł, -grëzë, sł., ’’. (II) pòukładać v pòułożëc poukręcać v pòùkrãcëc, -krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘’: Pòùkrącył jima głowë. (II) poukruszać (się) pòùkrëszëc [-kruszëc] (sã) poukrywać v pòùkrë(wa)c, -krëjã, -krił, sł., ‘’: Òna to mia pòùkrëté za rëchôłtã. (II) pòumierać v pòumrzéc, pòwëmrzéc pòùmrzéc, -mrzã, -miarł, sł., ‘poumierać’: Wszëtcë ò rok ‘w ciągu roku’ pòùmarlë. (II) pòumieszczać v pòobrëmic, pòrozpart(ér)owac, dac na swój môl poumykać v pòùmknąc, -ã, -ùmkł, sł., ‘umknąć, usunąć się, odejść’: A timczasã òni pòùmklë. (II) poupadać v pòùpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’: ●na gãbë pòùpedlë [‘zapomnieli języka’?]. (II) pourębywać v pòùrãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘’: Pòùrąbił jima łbë. (II) pourywać (się) pòùrwac (sã), -iã sã, -ôł sã, sł., ‘. (II) poustawać v pòùsta(wa)c, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘: Dali ju ni mòglë (jic) ë pòùstelë. Ra pòustawiać v pòustôwiac pousychać v pòùschnąc, -ã, ùschł, [Lëstë pòùschłë. Ra]. Zob. poschnąć poutłukiwać v pòùczidnąc, -ã, -czidł, sł., ‘,’ poutrącać v pòùczidnąc, -ã, -czidł, powab - ùrok EG, JB, czar EG, przënãta SY, ewent. wdzãk EG, szëk EG, cos miłégò EG, cos przëcygającégò EG, pòkùsa. Np. Jadwiga cos mô w se z przënãtë. SY. Np. Hej tam ù nas... pòla, lasë smùdżi, górë, jaczis czar w nich drzémie. PK To dzéwczã mô w se taczi ùrok i wdzãk / mô wiele ùrokù. EG Òn przekazywôł ùrok kaszëbiznë jinszim młodim Kaszëbóm. JB, EG. pòwab m snôżota, przëmana, przënãta, ochlónka, chłoscónka ƒ powabny - chłoscący TR, wąbiący EG, przëcygający EG, nãcący EG, òchlący EG, pònãtny EG, pòwôbny EG, „smaczny” EG, kùszący EG [przër. „pòkùsno” LA, w znacz. pòżądlëwie]. Dziewczyna z seksapealem - nãtnica SY – por. ponętny pòwabny ad spòsobny, ochlący, chłoscący powaga - pòwôga SY. Np. To je sama pòwôga (ò czims przesadno pòwôżnym). SY Szk olny sã przëzdrzôł na knôpa i rzekł z pòwôgą: Tak sã ùczë dali, chłopkù. SY 583 pòwaga ƒ wôżnota, statecznosc f, z całą ~gą czësto pòwôżno, dodawać sobie ~wgi dodôwac so statecznoscë ◊ bëc samą pòwôgą (o pnesadnej pòwadze) pòwakacyjny ad pòferiowi pòwalać (się) zob. obalać (się), pobrudzić (się) pòwalić v zwrócëc, zwalëc, szmërgnąc, pò-walëc, smùknąc, rznąc, cësnąc, gòlnąc pòbùrzëc, -ã, -ił, sł. ‘poburzyć, powalić’: Sztorm pòbùrził kòminë na chëczach. pòwał m leś łómizna ƒ powała f pòsowa ƒ - zob. sufit pòwariować v (pò)ogłëpiec, (pò)oszôlec, (pò)obarchniec, zańc w głowã pòwaśnić (się) pògòrzëc, pòwadzëc, pò-szwagrowac (sã) pòwaśnienie n pògòrzenié n, pòwa-dzënk m poważać - ùważac / pòważac kògò EG. Np. Taczich lëdzy, co psa wërzucą z autoła, bò jima sã sprzikrził, jô nie ùwôżom / nie pòwôżóm. EG poważać v wenerowac, uwôżac, miec w pòczestnoscë pòważac || rzad ùważac (kògò), szanowac || szónowac, achtnąc (w zn pol. uszanować, okazywać uszanowanie) poważanie - ùwôżanié SY, pòwôżanié EG. Np. Miec kògòs we wiôldżim ùwôżaniu. Ceszëc sã ùwôżanim. pòważanie n zawòłónosc f, uwôżanié, we-nerowanié, uczestnienié n pòważany ad zawòłóny, wenerowóhy, éro-wóny, achtniony poważnie - pòwôżno SY. Np. Le sã pòwôżno zachòwuj. SY Wierã nasz szkólny pòwôżno mësli ò naszi Klarze. SY Stari Tóna pòwôżno zachòrzôł. SY Pòwôżno zabrôł sã do robòtë. SY. W znacz. ‘na poważnie’ - na pòwôżno EG, pòwôżno EG, zagwës SY [w 2 znacz. ‘zagwës’ = niewątplëwie, na pewno; w 3 znacz. = prôwdopòdobnie, wierã]. Np. Më żartowelë || -walë, a òn to zagwës (na pòwôżno EG) wzął i sã òbrazył. SY. - Przër. dosłownie pòważnie adv pòwòżno, stateczno pòważnieć v robic sã pòwôżny, stateczny poważny - pòwôżny SY. Np. Mògã jô sã na niegò spùscëc? Jo, to je pòwôżny człowiek. SY Ùmarł w pòwôżnym wiekù. SY To je pòwôżnô chòroba. SY pòważny ad pòwôżny, stateczny [Të nichòce (nichòt - smiészk nimò wòlë), bãdzë pòwôżny, bò zôs pòdpadniesz. Sy]; w ~m stanie nie bëc sama, ~ człowiek sta~ teczny człowiek, ~na suma dosc tëlé sëma pòwôżny, przym., ‘poważny’: Móm jednã pòwôżną chrzescyjańską sprawã. Z prośby na wesele. (II) [Hilf: Kartuskie] pòwaźyć się pònieważëc sã, wôżëc sã, zdzyrzëc sã pòwąchać v ocknąc, ob(e)cknąc, opôch-nąc, pòwąchac pòwãchac, -wąchóm, -ôł, sł., ‘powąchać’: Pòwãchôj ten kwiôtk! [Ob. wãchac, wòniac] powątpiewać - pòwątpiewac SY. Np. Słëchôł jem na to, ale pòwątpiéwóm, czë to je prôwda. SY pòwątpiewać v trëchlec, wątpic, nie wie-rzëc, nie dowiérzac pòwątpiewanie n trëchlëna, niedowiérno-ta ƒ, wątpienié n pòweseleć v rozwieselëc, rozkòmùdzëc pòwetować v szkòdowac, nadhalac, za-halac; ~ stratã szkòdowac (stratã), ~ czas stracony nadhalac, nadnëkac stracony czas, ~ sobie zahalac sã pòwetowanie n szkòdowanié n pòwãdrować v pòwankòwac, pòwanożëc, pòszwanic, pòzłazëc, pòwãdrować pòwãdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘powędrować’: Òddzãkòwôł sã z nama a tej pòwãdrowôł w cëzé kraje ‘pożegnał się z nami i powędrował w cudze kraje’. 584 pòwiać zob. pòwiewać powiadać pòwiadac [np. jô pòwiôdóm (|| pòwiôdajã lok) pòwiadać v pòwiôdac, gôdac, kôrbic, bakòwac ◊ pòwiôdac jakpiąté kòło (bajdurzyć); zob. pleść pòwiadac, -wiôdóm, -ôł, -wiadôj, sł., ‘powiadać’: Mój òjc mie pòwiôdôł, że dôwni bëło lepi na swiece. powiadamiać - òdkazëwac SY pòwiadamiac EG, dawac znac, dawac do wiédzë, dawac bészét (niem.), np. Na swinia ju òdkazëje za przëjacelama, żebë jã przëszlë retac. Òni w nym lëscë nama òdkazëją || òdkazywają, że tatk je ju doma ze szpitala. pòwiadanie n pòwiôdanié, gôdanié, kôrbienié, bakòwanié n powiadomić - òdkazac SY, pòwiadomic EG / zawiadomic EG, dac znac, dac do wiédzë, dac bészét (niem.), np. Òdkôzôł mie, żebëm doma òstôł. SY Òni nama òdkôzelë, że òna je ùmarłô. EG Chcemë waju pòwiadomic, że... Trzeba jich zawiadomic / jima dac do wiédzë / dac znac, że... EG pòwiadomić v odkôzac, dac wiédzã a. dac do wiédze pòwiadomienie n odkôz(ënk) m, odkôzanié n (òdkôz = zawiadomienié, pòwiadomienié n) powiastka pòwiôstka, òpòwiôdanié, kôrbiónka; por. bajka, legenda, powieść pòwiastka ƒ pòwiôstka, pòwiôdka, stożenka, wróżówka ƒ ◊ oblakac stożenczi w skòrzenczi (plotkòwać) pòwiésc, -ë, ż., ‘powieść, opowieść’: Òna jima bajiła snôżé pòwiéscë z dôwnëch czasów. pòwiôstka, -czi, ż., zdr. od pòwiésc, ‘powiastka’: To je baro stôrô pòwiôstka. Jô znajã sto taczich pòwiôstk. Pòwiôstka ò zaklãti królewiónce. powiat pòwiôt [tegò pòwiatu, w tim pòwiece; Dwa pòwiatë. Wiele pòwiatów pòwiat m kréz m, okòlé n [W Domôtowie jeden plece, a drëdżi z ùplotã jezdzy pò pòwiece. Sy W kartësczim pòwiece, czëlë krézu. Ra] òkrąg, -ãgù, m., 1. ‘okręg, obwód, koło’: okrąg kartësczi, kòscersczi, człëchòwsczi, 2. ‘okrąg, powiat’: w tim òkrãgù, czëlë krézu. powiatowy ad pòwiatowi (Ra) [Ùrząd pòwiatowi.] pòwiatowy ad krézowi, krézny, okòlny; urząd ~ urząd krézu pòwiązać v pòrzeszëc, pòwiązac [Jak mógł, tak to pòrzesził. Ra] pòwiãzac, -wiążã, -zôł, -wiãzôj (-żë), sł., ‘powiązać’. (II) powiązania - pòwiązania EG, np. Midzë tima lëdzama jistnieją wzajemné pòwiązania rodzynné / interesów. pòwicie n 1. pielëcha ƒ 2. zlegniãcé, urodzenié n pòwić v 1. owinąc, obwinąc; ~ w pieluchy owinąc w pielëchë 2. urodzëc; ~ syna urodzëc sëna; zob. pòwijać pòwidła pl marmòlada ze slëwów, mùs m pòwiedzenie n pòwiedzenié, rzeczenié, rzekniãcé n 585 pòwiedzieć v rzec, pòwiedzec, rzeknąc Òna mie to pòwiedza. Jô wiém, ale wama nie pòwiém.; ~ bez ogródek wërznąc, rzec prosto w öczë, ~ wiele nowòści napòwiedzec, że tak pòwiem tak rzeczącë, powiedziałbym tak / w ten sposób, że... - jô bë rzekł / pòwiedzôł tak / w nenn / ten spòsób, że... EG powiedzieć pòwiedzec, rzec; ;jak już powiedziano wcześniej / wyżej / poprzednio jak ju bëło rzekłé / pòwiedzóné rëchli / wëżi / przedtim co pòwiecie!co wë rzeczece! a. co wa rzeczeta! powiedzmy... - rzeczmë, pòwiédzmë, chcemë rzec / pòwiedzec EG pòwiedzonkò n rzeczenié n, rzeczónka ƒ, rzeczënk m pòwieka ƒ pòwieka, zdr pòwieczka, lok fig pószewka ƒ; pl: pòwiecz(cz)i, pószewczi [ ]Mie pószewczi zachòdzą na òczë. Zacygnąc pószewczi (ùmrzec). Nasz starëszka wnet zacygnie pószewczi. – Sy] pòwielacz m zwielokrotnik m pòwielać, ~lić v zwielokrotni(a)c, zwielokrocëc pòwielanie ri zwielokrotnianié n pòwielekroć adv wielekrotno, pò wiele razy powiercić v pòwiercëc, -ã, -ył, sł., ‘’: Desczi bëłë òd robôków pòwierconé. Ra powiernica || -czka - pòwiernica || -czka EG || pòwiérznica LZ, np. To je takô mòja pòwierniczka, ji jô sã mògã ze wszëtczégò zwierzëc. EG pòwiernica ƒ zauszôlka, przësziwcka ƒ pòwiernictwò n zdôwizna ƒ powierniczy - pòwierniczi EG || pòwiérzny Lz; np. Kòmisjô pòwierniczô. pòwierniczy ad zdôwny powiernik - pòwiernik EG, ewent. donosëcél EG, zaùsznik SY, zaùszôla (= donosiciel) SY, zaùszk SY pòwiernik m pòwiernik Gò, zauszôla (w 2. zn. = pol. donosiciel), przësziwca m powierzać - pòwiérzac || pòwierzëwac, np. òn pòwiérzô EG Swòje kłopòte jô wiedno pòwiérzóm || pòwierziwóm Panu Bògù. pòwierzać, ~rzyć v pòdd(ôw)ac, zd(ôw)ac powierzchnia pòwierzchniô f Gò, nadwiérzchniô (Bù); ew. areał m [W nen spòsób Pón (pò)rozprosził jich tamstąd pò całi pòwierzchni zemi. Gò bibl Nadwiérzchniô mòrza / zemi. Bù] pòwierzchnia ƒ wiéchrzëzna ƒ; ~ mòrza glada, plana, mùlszka pòwierzchniowy ad wiéchrzëzniany powierzchownie adv pò łepkach, pò kłosach, z / pò wiérzkù / wiérzchù, bële jak, na sermater, na zbëcé, le do òka, lok na domiark (cos (z)robic); ew. Bù: nadwiérzchnie [Pò kłosach (pò łepkach) cos robic. Ta jegò robòta to le je taczé jachanié pò kłosach. Òn le sã mòdli pò kłosach (samima wargama). Sy Doktór chòrégò le nadwiérzchnie òbezdrzôł. Bù]. Por. łąpu-capu pòwiérzchnie, przysł., ‘zewnętrznie, po wierzchu’: To lékarstwò mòżesz ùżëwac tak wewnãtrznie jak ë pòwiérzchnie. 586 powierzchowność - ùroda EG, SY. Np. Òni ju mają taką ùrodã. To są lëdze jinszi ùrodë jak më. - SY. - Przër. wygląd pòwierzchòwność ƒ wiérzk, wëzdrzatk m, pòzdrzatkòwòsc ƒ; miła ~ lubny wë~ zdrzatk pòwierzchòwny ad pòwiérzkny, pòzdrzat-kòwi pòwiérzchny, przym., ‘zewnętrzny, górny, zwierzchni’: To są le pòwiérzchné bóle. Pòwiérzchnô skòrëpa zemie. Ra- òb. pobieżny powierzyć - pòwierzëc EG, dac pòd / w òpiekã EG, òstawic pòd òpieką EG, np. Òni wëjachelë, a nama pòwierzëlë swój całi dobëtk. - Przër. przekazać, oddać powierzyć się - pòwierzëc sã EG pòwiesić (się) pòwiesëc (sã) òbwiesëc sã, -szã sã, -sył sã, sł., ‘obwiesić się, powiesić się’: Òbwiesył sã w chléwie. pòwiesëc sã, -szã sã, -sył sã, sł., ‘powiesić się’: Pòwiesył sã na chójce, na gałãzy. (II) ; ~ kogoś pòwiesëc kògò, przen: ruczk spòd kògòs kòpnąc [Sënie, żlë sã nie pòprawisz, tej jesz czedës spòd cebie ruczk kòpną. – Sy] pòwieszenie n pòwieszenié n, pòwie-szënk m pòwieściopisarka ƒ usôdzczënô, pisôrka ksążk pòwieściopisarz m usôdzca, pisôrz ksążk, romanów pòwieściowy ad usôdzkòwi, pòwiescowi powieść1 ƒ pòwiésc, zdr. pòwiôstka; ew. w zn. bajda, klechda: brawãda ƒ pòwiésc, -ë, ż., ‘powieść, opowieść’: Òna jima bajiła snôżé pòwiéscë z dôwnëch czasów. powieść2 zob. poprowadzić; ~ się dobrze sã ùdac, jic / wińc dobrze – Gò, rzad pòwiesc sã [Òn ju chcôł gòdzëc, ale to mù sã nie pòwiodło Jemù sã dopiérze pòwiodło pògòdzëc sëna z òjcã. Mie sã lëchò pòwiodło. Ra] ewent w znacz. poszczęścić się pòszczescëc sã Gò; ewent o chlebie, zbożu: dobrze się udać (wyróść, upiec, obficie obrodzić) zdarzëc sã Sy, ùzdarzëc sã Sy, ùdarzëc sã [To sã wszëtkò dobrze ùdało. Wszëtkò szło nama dobrze jaż do kùńca. Wszëtkò wëszło nama dobrze. Gò Nama sã pòszczescëło. Gò Chléb sã ten rôz dobrze ùzdarził. Chléb sã zdarził. Nóm sã latos zbòżé zdarzëło. – Sy] powieść się nie powieść się nie ùdac sã, nie wëpalëc [to sã nie ùdało, nie wëpôlëło] zob. powodzić się powietrze pòwietrzé, lëft niem [Òtemknijta òkno, żebë përznã swiéżégò pòwietrzô || trzégò / lëftu wlecało. Nôlepi szmakô bùten, na swiéżim pòwietrzim / lëfce. Taką tołpã bierzesz do robòtë, kò ta nie je spôlony wszë wôrt, szkòda tegò pòwietrzégò, co òna zepsëje. Sy] pòwietrzé, -ô, n., ‘powietrze’: Kùlkò to pichù wdichô człowiek z pòwietrzim! ‘ile to pyłu wdycha człowiek z powietrzem!’ pòwietrze n wiodro a. biodro n, biedrzëna ƒ, lëft m [Taką tołpã bierzesz do robòtë, kò ta nie je spôlony wszë wôrt, szkòda tegò pòwietrzégò, co òna zepsëje. Sy] Ùniosła sã w lëft. Ra ; na wòlnym ~trzu bùten, wy-sadzić w ~ pùscëc w lëft, odświeże-nie ~trza przebiedrzenié n, ogrzewa-nie ~m wiodrowé grzenié a. ogrzéwk biedrzëna, ~ dżdżyste szlaga f, de-szczowaté wiodro, ~ mòrowe chëra ƒ, pòszëdło n ◊ pòszëdło chòdzy pò lëdzach (o epidemii); wiodro graje (o słonecznej pògòdzie) pòwietrznia ƒ wiodrznica, atmòsfera ƒ 587 pòwietrzny ad wiodrowi, biedrzny, bied-rzëniowi, lëftowi; atak ~ wiodrowô ataka, trąba ~na wiodrowô mielëna, krãck m, walka ~ wiodrowô biôtka, pòbitwa, żegluga ~ wiodrowô jazda, lecba pòwiew m wiéw, chùch m, brizaƒ, zawienié n; ~ mòrski briza ƒ pòwi(ew)ać v pòwiôc, zawiéwac, pòlato-wac pòwiewny ad zawiéwny, letczi, lëbi pòwiezc, -wiozã, -wiózł, wiezë, sł., ‘powieźć’: Przed gòdzëną pòwiezlë ùmarłégò na smãtôrz. powiędnąć v pòwiãdnąc, -ã, -wiądł, -wiãdła, -ni, sł., ‘’: Pòwiãdłé lëstë, kwiôtczi. (II) pòwiãkszać, ~szyć v pòwikszë(wa)c, zwie-lë(wa)c, zwikszë(wa)c pòwikszac, -óm, -ôł, sł., ‘powiększać’: Bòjazniô złé pòwikszô. [Przysł.] pòwikszac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘powiększać się’: Ne wrzodzëczi sã pòwikszałë ‘te wrzodziki się powiększały’. pòwikszëc, -ã, -ił, sł., ‘powiększyć’: Przez to szkło widzôł wszëtkò pòwikszoné. pòwikszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘powiększyć się’: Pòd tim plôstrã ból sã pòwikszi, ale pòtemù mdze ce mni bòlało. pòwiãkszający ad co pòwiksziwô, zwieliwô pòwiãkszenie n pòwikszenié, zwielenié n powiększony ad pòwi(ã)kszony [Przez to szkło widzôł wszëtkò pòwikszoné. Ra] pòwijać v 1. przewi(e)jac, owi(e)jac w pielëchë 2. rodzëc; zob. pòwić powijak pòwijók (= w 2 znacz. bòt pòwój), pòwijanka Lz pòwijak m zawijôk, przewijôk m; być w ~ach leżec jesz w pielëchach ◊ cos je jesz w gapich, gãsëch górach a. cos sã jesz pitô (o czymś odległym) pòwikłać zob. poplątać powikłanie zob. poplatanie; ~nia zdrowotne (np. po operacji) pl: kómplikacje; ew. trudnoscë, kłopòtë, problemë; nieprzewidzóné kómplikacje, nastãpstwa; problemë ze zdrowim pòwinąć się pò(d)winąc sã, wëpùrgnąc sã, jic krzëwò; noga mù się ~nęła noga mù sã pò(d)winãła, wëpùrgnął sã ◊ jemù szło krzëwò a. w labùdowã powinien - ts. EG (òn pòwinien / òna pòwinna / òno pòwinno, ewent. òn bë miôł / òna bë miała / òno bë miało); oni powinni - òni pòwinni || -nny ?, ewent. òni bë mielë; one powinne - òne pòwinne, ewent. òne bë miałë; powinno się - pòwinno sã, ewent. trzeba bë, miało bë sã. - EG. Np. Òn nie pòwinien tegò gadac / òn bë ni miôł tegò gadac. Òn nie pòwinien béł tegò gadac / òn ni miôł tegò gadac. Òna nie pòwinna / òna bë ni mia tam jachac, ale żelë sã ùpiérô, niech jedze. Òna nie pòwinna bëła / òna ni mia || miała tam jachac, ale czej ju jacha, ji wòlô, a terô niech cerpi. Òne pòwinne sã / miałë bë sã nad tim dobrze zastanowic. Òni pòwinni || pòwinny sã / bë mielë sã nôprzód zastanowic, a tej robic. Òne pòwinne / òne bë miałë miec tëlé rozëmù, żebë... Òne pòwinne bëłë / òne miałë miec tëlé 588 rozëmù, żebë... Pòwinno sã miec / trzeba (bë) miec wiele cerplëwòtë, żelë... – EG W kòżdi wsë pòwinno bëc abò jedno bòcóné gniôzdo. Nasz kóń wëdaje mie sã bëc chòri, bò òn ni mô taczé żérnoscë, jaką pòwinien miec. - Sy Prosëlë mie, jô bë ni miôł (nie pòwinien) wicy do karczmë chòdzëc. - Ra pòwinien, ~nna, ~nno on(a), ono mô, miôłbë; nie ~nieneś të ni môsz, të bë ni miôł Za przëmùsz të pòwinien do nich zazdrzec. Sy Të mącewnikù, cëż të narobił, wstid ce mòże bëc! Sy pòwinność ƒ obòwiązk, mùsz m, pòwinnosc ƒ pòwinny ad co mô obòwiązk powinowacić (się) pòwinowacëc sã Gò, skrewnic (sã) powinowactwò n pòwinowactwò Gò, spòwinowacenié Gò, skrewnienié n powinowaty ad pòwinowati Gò, skrewniony, krewny (przez żeńbã); ~waci pl pòwinowati (ti pòwinowati) / skrewniony / krewny przez żeńbã pòwinszować v winszowac, gratulowac, żëczëc pòwinszowanie n winszowanié, gratulowanié n, żëczba ƒ; z ~m Nowegò Rokù nôlepszé żëczbë na Nowi Rok pòwionąć v zawiôc, pòwiôc pòwisieć v pòwisec, sztërk wisec pòwiślanin m przëwislón m pòwiślański ad przëwisłowi pòwiśle n przëwisłowi krôj, przëwislëna, kòlwislëna, nadwislënaƒ pòwitać v przëwitac pòwitac, -óm, -ôł, sł., ‘powitać’: Òn gò pòwitôł jak nôlepszégò przëjacela. pòwitalny ad na przëwitanié; mòwa ~talna mòwa na przëwitanié pòwitanie n przëwitanié n, przëwitënk m powlec (się) - pòwléc || -wlec (sã) EG. Np. Jô pòwlokła || pòwlekła to łóżkò. Ten chòri pies sã pòwlókł dzes pòd las i pewno zdechł. Pòwleczë mie łóżkò, bò ta pòscél je ju przepòconô. - EG pòwlec, ~kać v pòwléc, pòwlôkac, obwléc, obwlôkac, obcygnąc, obcëgac pòwléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘powlec’: Pòwleczë pierzënã, bò pószwa je brëdnô ‘powlecz pierzynę, bo poszewka jest brudna’. [Ob. wléc] powleczenie (się) (np. powleczenie się mgłą; o niebie: zachmurzenie się) pòwleczenié (sã) EG pòwleczenie n pószew, pószwa f, pòwleczenié, obcygniãcé n powleczony - pòwlokłi || (môl.) pòwlekłi – EG powlekac (się) - pòwlakac (sã) EG. Np. Jô pòwlôkóm pierzënã (pòwlôkóm swiéżą pószwã na pierzënã). Wa na swiãta nie pòwlôkôta swiéżi piérzë? Pòwlakôj chùtkò, bò ni ma 589 czasu. - EG pòwlakac, -wlôkóm, -ôł, -wlakôj, sł., ‘powlekać’: Jesz ji nie pòwlakôj ‘jeszcze jej nie powlekaj’. powlekanie (się) - pòwlôkanié (sã) EG pòwłoczka ƒ pószewka, pòwłoczka f, obcygnienié na zôgłówk pòwłoka ƒ 1. pòwłoka, pószew, pószwaƒ, obcygniãcé n 2. skòrpa, skóra ƒ pòwłóczyć v (powłóczyć nogami) wléc (wléc nodżi / szpérë), włóczëc nogama, zamiatac (zamiatac nogama / szpérama), [Biédny ksãżëna ju ledwie nogama włóczi. Ra[ ; ~ się pòłazëc, pòszwanic, pòwłóczëc. Por. szurgać pòwłóczysty ad pòwlokłi, wlokłi, dłudżi; co sã wlecze; ~ste spòjrzenie pòwlokłé, chłoscącé przëzdrzenié pòwniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘pownosić’: Pòwnieslë trëmë do kòscoła ‘pownosili trumny do kościoła’. (II) powodować coś - òb. sprawiać pòwòdować v udostôwac, czerowac; to ~duje gniew to sadzy górz, ~ się (dac) sã czerowac, prowadzëc. Por. przyczyniać się pòwòdowany ad udost(ôw)ny powodzenie - 1. w znacz. pomyślność szczescé, pòwòdzenié, pòmëslnosc. 2. zob. sukces. 3. zob. dobrobyt. 4. pòbiér / wzãcé branié. mieć powodzenie (ciseszyć się powodzeniem) miec pòbiér (ceszëc sã pòbiérã / wzãcym / branim [Marta jakòs ni mô pòbiéru. Môsz të, dzéwczã pòbiér! - Sy Nasze dzéwczãta mają pòbiér / dobré branié (są „rozriwóné” na balach, zabawach). ; w zn. coś się dobrze sprzedaje: na cos je òdbët, to mô [òdbët = pòl. ‘zbyt’, ò towarze, co sã dobrze sprzedôwô, np. Nasze bùlwë mają latos dobri òdbët.]. ‘Mający powodzenie’ - pòbiérny (môl.) SY (w jin. znacz. pòbiérny = 1. òbrodzajny, jãdrzny; 2. pòjãtny, pòchwatny) [Jich dzéwczãta sã baro pòbiérné. Sy]. Np. nie mieć powodzenia na balu (o dziewczętach) ni miec pòbiéru, żart cëbùlã sprzedawac / bónerczi sprzedawac {‘bónerk’ = pol. a) miotełka do szorowania garnków; b) trzepaczka do ubijania jaj} [Kòżdi tuńc je ji, òna nigdë cëbùlë nie sprzedaje. SY [pòd: T VI ‘ùpichańc’] Kò jô nie pùdã na mùżykã bónerków sprzedawac. Sy] pòwòdzenie n szczescé, darzenié n, zwë-néga ƒ, pòbiér, odbët m; ~ u kòbiet szczescé, pòbiér kòl białk, ~nia! dobri zwënédżü, wiele szczescégò!, pòbiér-notë!, niech cë swiat jidze rãką! ◊ kò-mùs sã krowa ocelëła, kòmùs rosce na kamieniu, kòmùs skrzidła pòdrôstają, chtos spôwô w nôsëpach (o pòwò-dzeniu); ona marchew skrobie, pieprz sprzedôwô, płótno mierzi, miechë ob-sziwô, sedzy jak pôl a. plińc, ona stoji w nórce jak miotła (nie ma pòwòdzenia na zabawie) pòwòdzianin m zalóny wòdą powodzić się – wiesc sã Sy, Gò, pòwòdzëc sã RA; szczescëc sã EG, darzëc sã EG, ùdawac sã EG, jic dobrze EG, jic pò mëslë EG, jic „jak pò mëdle” EG, ùkładac sã dobrze / pòmëslno EG, jic „rãką” EG. [Dobrze mù sã wiedze, krótkò kasë sedzy, to so nierôz co grabnie (ùkradnie). Sy Jemù sã wiedze jak nawòżenémù. Mie bë sã pòwòdzëło, żebë le dochòdzëło (żebë le bëłë dochòdë). Ra], - Przër. powieść się, nie powodzić się powodzić, ~wieść się jic, darzëc sã, pò-prowadzëc, (u)dac sã; dobrze mù się ~dzi jemù jidze dobrze, dobrze mù sã darzi, dobrze mù sã wiedze, Iść / układać się pomyślnie - szczescëc sã SY, jic / ùkładac sã pò mëslë / szczeslëwie EG 590 Jic jak z mòtowidła (dobrze, pòmëslno jic); [Dobrze mù sã wiedze, krótkò kasë sedzy, to so nierôz co grabnie (ùkradnie). Sy] dobrze mu się dzieje jemù jidze dobrze; jemù sã dobrze wiedze / darzi; jemù sã szczescy; pòwiodło mi się mie szło dobrze, udało sã [to wëpôlëło], nie pò~ wiodło się to szło mëk a. nie pò-szczescëło sã ◊ szło przéką nosa „nie wëpôlëło” ~ się jic; jak ci się wiedzie? jak cë jidze?, jemù się dobrze wiedzie jemù jidze swiat rãką a. jemù jidze dobrze nie powodzić się - nie pòwòdzëc sã EG, nie szczescëc sã RA, nie darzëc sã EG, nie ùdawac sã, jic lëchò EG nie jic dobrze EG, nie jic pò (mòji, jegò) mëslë EG, jic òpak / òpaczno/ marno / krzëwò / „kùlawò” / nié tak jakbë sã chcało EG, nie ùkładac sã dobrze / pò mëslë EG [Jemù dosc krzëwò jidze. Sy]. - Przër. powodzić się pòwòjenny ad pòwòjnowi powoli adv pòmału, pòmale, zdr pòmalinkù, rzad pòmalëczkù, nié za chùtkò, lok: znôjma a. znôłma; pol, Ra: pòwòli, z wòlna [Òn tak pòwòli jé ë przeżuwô (a. dzegwi) jak krowa. Bùrza minãła ë mòrze łagòdzëło sã z wòlna. - Ra]; ~ chodzić, żreć (o koniu) czumac. Por. opieszale, leniwie pòmalëczkù, przysł., zdr. od pòmału, ‘pomalutku, pomaleńku’: Jidze pòmalëczkù. Pòmalëczkù zrobi sã wszëtkò. [Przysł.] pòmalinkù, przysł., zdr. od pòmału, ‘pomaleńku’: Pòmalinkù, Jaszulinkù! pòmaluszkù, przysł., ‘pomaluśku’. (II) pòmału, przysł., ‘pomału’: Wa jidzeta za pòmału. Òn mie pòmału wëkrôdł wszëtczé dëtczi. powolnie zob. powoli powolność - 1. pòmalëcznosc EG - Przër. opieszałość, nieruchawość. 2. òb. niesamodzielność pòwòlność ƒ 1. pòmałosc, pòwólnotaƒ, pò-malectwò n 2. pòłaszczëwòta, pòsłësz-notaƒ powolny - 1. pòmalëczny EG. - Przër. opieszały, ślamazarny. 2. òb. niesamodzielny pòwòlny ad 1. pòmalny, pòmaleczny, pò-wólny, stëwati; ~ kòń czumk m 2. pòłaszczëwi, pòsłëszny ◊ kòmùs trôwa pòd nogama (u)rosce (o pòwòlnym) powołać v pòwòłac, -óm, -ôł, sł., ‘’: Pón Bóg gò pòwòłôł do swòji chwałë. Ra]. Por. powoływać powołanie - pòwòłanié EG. Np. Żebë òstac ksãdzã abò zôkònnicą, to trzeba ju miec do te pòwòłanié. EG To je prôwdzëwi szkólny z pòwòłaniô || -niégò, òn nie ùczi z mùszu, le to lubi . EG Powołanie do wojska - ordel (niem.) RA, BÙ (np. Michôł dostôł ordel i mùszôł jic na wòjnã - béfél (niem. rozkôz) trzeba wëkònac. EG), pòwòłanié do wòjska EG. Np. Tu brifka przëniósł jaczis kwit, a jô widzã, że to je dlô ce pòwòłanié do wòjska. EG pòwòłanie n obsadzenié, spiercé, namie-nienié, pòwòłanie n; •~ na urząd obsa~ dzenié na urzãdze, minąć się z ~m pò-milëc sã w namienienim, czuć do czegò ~ czëc, miec do czegòs lëgòtkã, pòwò~ łanie, ~ do wòjska ordel m pòwòłany ad pòwòłóny, wezwóny, namie-niony; czuć się do czegò ~m czëc sã do czegòs namieniony powołać - pòwòłac powoływać - pòwòłiwac EG. Np. Òni terô do wòjska bierzą / pòwòłiwają leno młodé roczniczi. EG pòwòł(yw)ać (się) obsadzëc, obsôdzac, zeprzéc, opierac, pòwòł(ëw)ac (sã); ~ kògò na urząd obsadzëc kògòs na urzãdze, ~c do wòjska przësłac ordel, ~ się na kògò zeprzéc sã na 591 czims a. pòwòłac sã na kògòs pòwòłëwac, -ëjã, -owôł, sł., ‘powoływać’: Òni tak bëlë kògò nie pòwòłają. pòwònienie n pôch m SY powozić v wòzëc po~ bryką, karetą kùczrowac [Mój chłop lata kùczrowôł ù grafa w Krokòwie. Sy] pòwòzik m brika f, wòzyk m pòwòzowy ad: kòń ~ kùczersczi kóń pòwòżący m wòznik, kùczer m pòwòżenie n wòżenié, kùczrowanié n powód m 1. zob. przyczyna, wzgląd, pretekst, pobudka; 2. jr udôwôcz, skarżëcel m; 2. pòwód EG = strona wnôszającô sprawã / skargã do sądu EG pòwódka f jr udôwôczka, skarżëcelka ƒ pòwództwò n jr udanié n, (o)skarga ƒ; wnieść ◊ udac, skarżëc powódź f pòwódz f, wiôlgô wòda pòwódź ƒ wòda Gò, pòwòdz f Lz [ti pòwòdzë], zalenié n, zôléw m, dënëga ƒ; ~ światła zôléw widã pòwódz Lz f, pòtop m, wiôlgô wòda ew. niszczëzna wòdë; klãska pòwòdzë / pòtopù; spùstoszenié pòwòdzą / pòtopã / wiôlgą wòdą; zatopienié / zalanié || zalenié (np. całégò òkòlégò); spadła na nich / dotknęła ich klęska powodzi przëszedł pòtop / przëszła pòwódz / wiôlgô wòda; wòda zalała pòla / bùdinczi (zabùdowania / wies / miasto itp.)/ wszëtkò zniszczëła / spùstoszëła; przëszła / spadła / przëpadła na nich (ew. dotkła jich) niszczëzna wòdë; – to je straszné zniszczenié / spùstoszenié / nieszczescé; to je katastrofa / tragediô / arch: cérzniawa / òbrota powój m bot pòwijôk || pòwijôcz, pòwój, lok: spinôcz m pòwlecznik m, pòwika f, ùzdale, parasónë pl {‘ùzdale’ òd: ùzda?; ‘spinôcz’ in = pol. kanianka lnowa zob.} [Pòwój ( pòwijôk Gò) je pnisti (wspinający sã w górã). Sy] powóz - brika JA, briczka EG, kùczerka SY [w 2 znacz. ‘kùczerka’ = białka kùczra], drożka EG. - Przër. powozić, wyjazdowy, woźnica, kozioł pòwóz m wóz m, fùrmónka ƒ powpadać v pòwpadac / -dnąc / Ra: pòwpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’. (II) powplątywać (się) pòwplãtac (sã) -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł., ‘. (II) powpuszczać v powpuszcz(iw)ac, pòwpùscëc, -szczã, -scył, sł., ‘’. (II) powracać - pòwracac SY, wracac EG || wrócywac EG [‘wracac’ = rzëgac - òb. wymiotować], ewent. nawracac / copac sã EG, np. Ptôchë z cepłëch krajów colemało wiedno pòwrôcają / wrôcają. Pò wòjnie lëdzë pòmału pòwrôcelë / wrôćelë dodóm / corôz wicy lëdzy pòwrôcało wrôcało. Do nëch słów rzekłëch przez Jezësa mùszimë wiedno nawracac / pòwracac. EG pòwracac, -wrôcóm, -ôł, wracôj, sł., ‘powracać’: Zdrzëta le, sostra do waju pòwrôcô! Jemù sã nie chcało do ni pòwracac. Pòwrôcającë wstąpił do kòscoła. pòwracać, ~wrócić v jic, przińc nazôt, warcë(wa)c powrastać v pòwrastac, pòwrosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘’: 592 powrotny ad pòwrotny; Tr neol: nazôtny; droga ~tna droga nazôd, droga pòwrotnô; ew. droga pòd dodóm; zabrać w drodze ~nej / ~m kursem zabrac pòde drogą nazôd; zabrac w drodze pòwrotny; zabrac / wząc || wzyc, czej sã pùdze / pòjedze nazôd; bilet ~ biliet pòwrotny (wôżny w dwie stronë: tam i nazôd); powroźnik m pòwroznik, -a, m., 1. ‘’, 2. ‘człowiek spóźniający się z odbyciem spowiedzi’. Żartem biorą takich na powróz i ciągną do kościoła. (II) [Pobł] powrócić - pòwrócëc || -ocëc SY, RA, wrócëc || wrocëc EG. Np. Jich syn dopiérkù czile lat pò wòjnie pòwrócył / wrócył dodóm. EG pòwrócëc, -ã, -ył, sł., ‘powrócić’: Jô ju wicy do waju nie pòwrócã. Wëjachôł, ale wnetëszczi pòwrócył. Przed smiercą pòwrócëła do wiarë swòjich przódków. pòwrósło n rzészk m, słomiany pòwróz powrót m pòwrót (Ra) m, (pò)wrócenié n, wrócenié sã, przińdzenié nazôd [Pòwrót do wsë. Pòmòdlëlë sã na jintancëją (na jintencjã / w jintencji) szczestlëwégò pòwrotu. Ra]; przed ~rotem przed pòwrotã (Ra); po ~rocie pò pòwroce (Ra) [Pò pòwrócenim / pòwroce / przińdzenim nazôd / wrócenim (sã) ze szpitala òna żëła jesz dwa miesące. – Gò]; od ~rotu òd pòwrotu [Òd jegò pòwróceniô / pòwrotu / przińdzeniô nazôd / wróceniô z wòjska minãło pół rokù. Gò]; z powrotem zob. nazad; być / wziąć / iść / jechać z powrotem bëc / wząc || wzyc / jic / jachac nazôd / zdr nazôdka; tam i z powrotem tam i nazôd, donąd(ka) i nazôd(ka); po powrocie z podróży czej wrócëlë z rézë / pòdróżë; czej przëszlë / przëjachëlë / przëbëlë nazôd z rézë / pòdróżë; pò wrócenim dodóm z rézë / pòdróżë; czej ju bëlë (czej ju bëlë przëszłi / przëjachóny) nazôd z réze; ew. czej ju bëlë doma; na ~ (od nowa) nazôd, jesz rôz, òd nowa, na nowò, znowa || znowù / zadr znówka / znówczi / lok: znôù / zôs; tam i ~ tam i nazôd, òdnąd(ka) donąd(ka); ew. rôz w jednã, rôz w drëgą stronã. Por. nazad pòwróz m pòwróz a. pòrwóz, pòstrónk, obsziwc, pòsziwańc m, wãzëskò, péz-dro n ◊ cygnąc za jeden prowóz (stać pò czyjejś stronie) pòwróz, -oza, m., ‘powróz’: Przërzesził sã pòwrozã pòwrózek m pòwrózk a. pòrwózk, sznurk m, pézderkò n pòwrózk, -a, m., zdr. od pòwróz, ‘powrózek, sznur’: Na pòwrózkù cygnioné. (II) pòwróżyć v przepòwiedzec, pòwróżëc powrzucać v pòwrzëcac / -cëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘’. (II) pòwsiadać v pòwlezc, nawlezc, pòwlôżac powsinoga - pòwsënoga m f (Sy, Ra), zdr. pòwsënóżka Sy (w znacz. òsoba, chtërna ni mòże ùsedzec doma), wërwas (môl.) SY, plachãder m, plachãderka f {‘plachãder(ka)’ niem. por. ’plachãdrowac’ = łazëc pò bùdach, włóczëc sã} [Nen pòwsënoga ju szedł w długą. Cëż sã z ce za pòwsënoga zrobiła, lôtôsz pò nëch bùdach jak taczi Mark pò piekle! Dzeż të bëła pòwsënogò? Gdzeż to napisac, że 593 nasza pòwsënóżka ju przëszła dodómkù?! – Sy Ten wërwas bë nie ùsedzôł, òn wiedno je w drodze. - Sy) [w 2 znacz. ‘wërwas’ = gón, nagłé zdarzenié, zamieszanié, kłopòt - wierã òd niem. „wer” - „was” (chto, co) - w domëslë: cëż sã nie dzeje? EG]. - Przër. wszędobylski powsinoga zob. latawiec 2 powstać v (pò)wstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘’: Pòwstôł ë rzekł. pòwstanie n 1. wstanié, pòdniesenié, dwiganié n 2. rëchawa f, pòwstanie n pòwstaniec m bùrzón, pòwstańc m pòwstańczy ad pòwstaniowi, bùrzonowi, rëchawny pòwsta(wa)ć v pòwstajac ob. pòwstawac. pòwstawac, -stôwóm, -ôł, -stawôj, sł., ‘powstawać’: Nie pòwstawôjta! Czej ksądz jidze, tej wszëtcë pòwstôwają. 1. wsta(ja)c, pòdnôszac, pòdniesc sã, dwi(e)gac, dwignąc sã 2. pòwst(ôw)ac; ~ na kògò pòwstac na kògòs a. zniesc sã procëm kòmùs, skąd to pòwstało? skądka to sã wzãło? ◊ pòwstac (dërno) na kògòs jak na psa (zbesztać / złajać kògò) pòwstawanie n pòwstôwanié n, pòkón m powstrzymać przëscygnąc pòwstrzymanie n (przë)scygnienié, oddostanié, wstrzimanié n pòwstrzym(yw)ać (się) scëgac, oddost(ôw)ac, wstrzëm(ow)ac, (przë)scygnąc (sã) pòwstydzić się zawstëdzëc sã, zasromac sã powszechnie - pòwszechno EG pòwszechnie adv oglowò, pòwszédno, pòwszechno {st. (naj)wyższy: (nô)pòwszechni EG} pòwszechnieć v oglëc, pòwszechniec powszechność - pòwszechnosc pòwszechnośćƒ oglowòsc, pòwszechnota ƒ powszechny - pòwszechny EG, wszãdny (neol.) GR, np. Pòwszechné kapłaństwò wiérnëch. pòwszechny, przym., ‘powszechny’: swiãti kòscół pòwszechny. (II) [Ceyn] pòwszechny ad oglowi, pòwszechny; dzieje ~ne oglowé, swiatowé dzeje, szkòła ~na oglowô szkòła powszedni - pòwszedny EG, codniowi, codzénny (chléb pòwszedny - pòwszednik || pòwszechnik SY). - Przër. rutynowy pòwszedny, przym., ‘powszedni, codzienny’: Chleba naszégò pòwszednégò dôj nóm dzysô. To są jegò pòwszedné kłopòtë. pòwszedni ad codzénny, pòwszédny, codniowi, kòżdodniowi; ubiór na dni ~e 594 codzénné obùcé, obleczënk, grzech ~ pòwszédny grzéch pòwszednieć v starzec sã, pòwszédniec powszedniość - pòwszednosc, codniowòsc || codzénnosc - EG pòwszedniość ƒ codzénnota, pòwszédnotaƒ pòwściągać, ~nąć v wstrzëm(ow)ac, przëscëgiwac, przëscygnąc; ~ gniew wstrzëm(ow)ac górz powściągliwie adv strzëmòwno. Por. w miarę, umiarkowanie pòwściągliwòść ƒ wstrzëmòwnota ƒ zob. umiar powsciągliwy strzëmòwny. ~ w mowie, małomówny môłczati arch Sy pòwściągliwy ad wstrzëmòwny, môłczati, mùczkòwati (w mòwie) ~ w słowach: òstróżny, rzeszotewny powtaczać (się) pòwtaczac (sã), pòwtoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘: Pòwtoczëlë sã jak pijôcë. (II) Ra pòwtarzać, ~wtórzyć v pòwtôrzac, pòwtarzac, -wtôrzóm, -ôł, -wtarzôj, sł., ‘powtarzać’: Dzecë za nënką pòwtôrzałë mòdlëtwë. pòwtarzac sã, -wtôrzóm sã, -ôł sã, -wtarzôj sã, sł., ‘powtarzać się’: To słowò pòwtôrzô sã czile razów. pòwtarzanie n pòwtôrzanié n pò wtóre adv pò drëdżémù pòwtórka ƒ pòwtórzenié n pòwtórnie adv jesz rôz, znowa, znôw, zôs(no), drëdżi rôz powtórny - pòwtórny EG, drëdżi (przestarz. ‘wtóri’) pòwtórny ad drëgòrazowi, zôsny powtórzyć (się) pòwtórzëc (sã) [Pòwtórzë za mną tã piesnią! Pòwtórził wszëtkò z pamiãcë. Jô bë przësygł, jeż to sã jesz nierôz pòwtórzi. Ra] pòwtórzenié n pòwtórzenié n pòwtykać v pòwetknąc, pòwtëkac pòwetknąc, -ã, -wetkł, sł., ‘powtykać’: Ë téż chtërny pòwetkną w dwiérze szatlachë. (II) powybierać v pòwëb(ie)rac, -bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘’: Wë môce ju wszëtkò pòwëbróné ‘wyście [Pan(i)] już wszystko powybierali’. (II) pòwychòdzić v pòwińc, pòwëlezc, pòwëchôdac, pòwëchòdzëc; ~ za mąż zob. mąż pòwyciągać v pòwëcëgac pòwëcygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, sł., ‘powyciągać’. (II) powycierać v pòwëtrzéc, -trzã, -carł, -trzë, sł., ‘: snôżo pòwëcarté ‘pięknie powycierane’. (II) powycinać v pòwëcënac, pòwëcyc [-cąc], -tnã, -cął, -tni, , ‘’: Òjc pòwëcął wszëtczé krze. (II) powyciskać v pòwëcësnąc, -ã, -ął, sł., ‘, wycisnąć’: Jô ju móm pòwëcësniãté wszeden sok ë z jagòdowiczô, ë z bòrowiczô ‘powyciskałem już wszystek sok i z czerownych, i z 595 czarnych borówek’. (II) pòwyda(wa)ć v pòwëd(aw)ac; ~ za mąż pòożenic, (pò)wëżenic, (pò)nażenic powydzierać v pòwëdzerac, pòwëdrzéc, -ã, -dzarł, -drzë, sł., ‘powydzierać’: Czile kartków mia w ksążce pòwëdzarté. (II) powygajać się zob. wygoić się powyginać (się) pòwëdżic [-dżąc] (sã), -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł., ‘: Pòwëdżãlë sã nôprzódk. (II) powygniatać v pòwëgniesc, -gniotã, -gniótł, -gniecë, sł., ‘’. (II) powygrywać v pòwëgrëwac; ew. pòdobë(wa)c, (pò)wëgrac, dobëc, zwëcãżëc, bëc górą [òn pòwëgriwôł / wëgrôł / dobéł / zwëcãżił; òni pòwgriwelë / (pò)wëgrelë || -gralë / dobëlë / zwëcãżëlë / bëlë; Wszëtczé bitwë pòdobëlë (we wszëtczich bitwach pòdobiwele). Ra] powygryzać v pòwëgrëz(a)c, -grëzã, -grizł, -grëzë, sł., ‘’. (II) powygrzebywać v pòwëgrzeb(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Pòwëgrzebita wszëtką słomã! (II) powyjadać v pòwëjadac, pòwëjesc, -jém, -jôdł, sł., ‘’. (II) pòwyjeżdżać v pòwëjachac, pòwëjéżdżac pòwyjmòwać v pòwëjic, pòwëjëmac Gòzdze pòwëjãlë ze powycinać scanë. (II) powykopywać v pòwëkòpac, -iã, -ôł, -pi, sł., ‘’: Bùlwë mają pòwëkòpóné. (II) powykradać v pòwëkrasc, -kradnã, -krôdł, -kradni, sł., ‘’. (II) pòwykrãcać v pòwëkrącëwac ‘powykręcać piszczałki pòlëmic / ùlëmic so(bie) piszczówczi / pipë {‘pòlëmic’ in = pol. pokleić [Òn to dobrze pòlëmił. Ra]} [Knôpi pòlëmilë so pipë. Ra] powylewać v pòwëlewac, pòwëlôc, -lejã, -lôł, sł., ‘. (II) powyłamywać v pòwëłómiwac, pòwëłami(wa)c -łómiã, -ił, -łami, sł., ‘’. (II) powymierzać v pòwëmiérzac, (pò)wëmierzëc, -ã, -ił, sł., ‘’ powymywać v pòwëmë(wa)c, -ëjã, -ił, sł., ‘’. (II) powyłazić v pòwëlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘’: Z ti kùlë pòwëlazłë żabë, kątorë ‘z tej jamy powyłaziły żaby, ropuchy’. (II powymierać - pòwëmierac EG, wëmrzéc EG. - Przër. wymrzeć pòwymierać v pòwëmrzéc pòwynajmòwać v pòwënając, pòwënajëmac pòwynosić v pòwëniesc, pòwënaszac [Òni pòwënieslë wszëtczé bùlwë ze sklepù. (II) Ra] powyorywać v pòwëòr(ëw)ac, -òrzã, -òrôł, sł., ‘’: Te grónczi są ju wszëtczé pòwëòróné ‘te urny są już wszystkie powyorywane’. (II) powypadać v pòwëpadnąc || Ra pòwëpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’: Jemù zãbë pòwëpadłë. (II) pòwypãdzać v pòwënëkac powypijać v pòwëpic, -pijã, -pił, sł., ‘’. (II) powyplątywać v pòwëplãtac, -plątóm (-cã), -ôł, -plãtôj (-cë), sł., ‘’. (II) powyplewiać v pòwëpłoc, -pielã, -płół, -płoła, -pielë, sł., ‘’. (II) pòwypłacać v pòwëpłôcac, pòwëpłacëwac 596 powypruwać v pòwëpòrc, -pòrzã, -pórł, -pòrła, -pòrzë, sł., ‘’. (II) powyprzęgać v pòwëprzëgac, pòwëprzic [-rząc], -przëgã, -przigł, -przëżë, sł., ‘’: Kònie mielë pòwëprzëgłé. (II) powypuszczać v pòwëpùscëc, -szczã, -scył, sł., ‘’. (II) powyrastać v pòwërosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘’: ●pòwëroslë jak chójczi ‘powyrastali jak sosny’. (II) powyrębywać v pòwërãbi(wa)c, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘’: Ma jesma z bratã te krze pòwërąbilë. (II) pòwyr(y)wać v pòwër(ë)wac pòwërwac, -iã, -ôł, sł., ‘powyrywać’: Wiater pòwërwôł drzewa z kòrzeniama. (II) powyrzucać pòwërzëcëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘’. (II) powysiadać v pòwësadac || -dnąc, -ã, -sôdł, -sadni, sł., ‘’: Białczi pòwësadłë z wòzów. Ra powysuszać pòwësëszëc, -ã, -ił, sł., ‘’. (II) powysypywać v pòwësëp(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘ć’: Zbòżé bëło na déle pòwësëpóné. (II) powystrajać (się) pòwëstroji(wa)c (sã) [Nënka pòwëstrojiła dzecë jak na swiãta. Dzéwczãta sã pòwéstrojiłë. Ra] pòwysyłać v pòwëswac a. pòwësłac, pòwësełac [òn –séłô; nie –sełôj!], nawësłac powytaczać - pòwëtaczac (np. Òn pòwëtôczôł te beczczi przed dwiérze. EG).- Przër. taczać, toczyć powytaczać się pòwëtoczëc sã [Pòwëtoczelë sã ze szãkù (z karczmë). Ra] powyuczać (się) pòwëùczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) Tak ju bëlë pòwëùczony. (II) Ra powywiercać v pòwëwiercëc, -ã, -ył, sł., ‘’. (II) pòwywieszać v pòwëwiesëc, pòwëwiészac, nawiészac powywlekać v pòwëwléc, pòwëwlakac,-wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘’. (II) [Ob. wléc] pòwywòzić v pòwëwiezc, pòwëważac [Hańdlôrze wszëtczé nasze gãsë pòwëwiozą do Pòmòrsczi. (II) Ra] powywracać - pòwëwracac, pòwëwrócëc, poprzewracać pòprzewrócëc EG. Np. Òn pòwëwrôcôł / pòwëwrócył / pòprzewrôcôł / pòprzewrócył wszëtkò do górë nogama (tj. pòruńcowôł). EG. powyzdychać v pòwëzdëchnąc, -ã, -zdechł, sł., ‘, powymierać’. (II) powyżej - pòwëżi SY. Np. Dzys noszą dzéwczãta sëknie pòwëżi kòlón. SY. „Pòwëżi krédë” (pònad miarã, przesada). Np. Prôwdac òn mie pòżëcził pieniãdze, ale żãdac zwrotu dzesãc procent to je pòwëżi krédë. SY Pòzwòlił jem wama jic na jabka, ale gałãze łąmac, trząsc, a w płotach dzurë robic, to je pòwëżi krédë. SY [Zwrot ‘pòwëżi krédë’ pòchòdzy òd dôwnégò zapisywaniô wëdatków krédą na dwiérzach. Zwëczajné wëdatczi bëłë zapisywóné pòd sztrichã, a nadzwëczajné nad sztrichã] pòwëżi1, przysł., ‘powyżej’: Sadni so pòwëżi. Pòwëżi sedzelë ksãżô. pòwëżi2, przyim., ‘powyżej’: Pòwëżi negò drzewa je wiôlgô głãbiô. pòwyżej adv, prp wëszi, wëżi, nad pòwyższy ad wëszi pòzwóny, ten, nen pòwëższi, przym., ‘powyższy, wyżej położony’: na pòwëższich niwach. Z pòwëższich słów mòżesz pòznac. 597 powziąć v pòwząc || pòwzyc [Pòwzyc || pòwząc... miec ùgrôżbã (tj. zamiar). Sy A czej sã stôł pòrénk, wszëtcë arcykapłanowie i starszëzna lëdu pòwzãlë ùchwałã procëm Jezësowi, żebë Gò ùsmiercëc. (bibl) Gò] pòwziąć v udbac; ~ pòdejrzenie dostac pòmëszlenié, ~ decyzje, pòstanowienie udbac so powznosić v pòwznaszac, pòwzniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘’: Pòwznieslë jesmë rãce do Bòga. (II) poza - 1. a) pòza, òkróm, òprócz; b) za, w tële za. Np. Pòza nima / òkróm nich jô znajã tam jesz pôrã lëdzy. Pòza tobą / òkróm cebie jô ni móm jinégò dzéwczëca. EG. Jô widzã tam, w tële, pòza wama jesz chtos sã chòwie chto to je? EG Np. Na òpieszënach (‘òpieszënë’ - zemia zaniedbónô) nic pòza zelëskã nie rosce. SY. 2. poza (rzeczown.) - maniéra, sztëcznô / ùdôwónô pòstawa, apartny (wëszukóny, nienaturalny, dzëwaczny, ‘aktorsczi”) spòsób bëcô, (ewent. nëczi, faksë) EG, np. To nie je normalny spòób zachòwaniô, le taczé zgrôwanié / ùdôwanié / takô maniéra / taczé aktorstwò. Òna zgrôwô / ùdôwô / graje rolã taczi pani, a... EG pòzaƒ1. trzimanié sã, sztôłtm,sztaturaƒ 2. prp za, pòza [Na òpieszënach (na zaniedbóny zemi) nic pòza zelëskã nie rosce. Sy] ; ~ tym a tej jesz a. okòma te(gò), ~ domem (g)dze jińdze, nié doma, ~ wszelką formą bùten szëkù, ~ wszelkimi granicami bùten bùtna pòzabierać v pòzab(ie)rac, pòwzyc Te to pòprzënioslë a tamne jima to wszëtkò pòzabrelë. (II) Ra pòzabijać v pòzabi(ja)c pòzabiurowy ad pòzasłużbòwi, nieurzãdowny pòzabùdżetowy ad pòzabùdżetowi, okòma pieniãżnégò ustawù pozachrześcijański - pòzachrzescëjańsczi, niechrzescëjańsczi pozaciągać v pòzacëgac, pòzacygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, sł., ‘’. (II) ~ pożyczki pòzacëgac pòżiczczi (Gò) pozadłużać (się) pòzadłëżëc (sã), -dłużã sã, -ił sã, -dłëżë sã [Tu wszëtcë gbùrzë są pòzadłużony. (II) Ra pozacierać pòzacerac, (pò)zatrzéc, -trzã, -carł, -trzë, sł., ‘’: pozacierany ad pòzacéróny, (pò)zacarti [Napisë (nôpisë) pòzacarté. Ra] pòzadomòwy ad pòzadomôcy pozadzierać (się) v pòzadzerac (sã), pòczorchac (sã), pòszarpac (sã) [Na tëch gòzdzach pòczorchelë so knôpi bótë. Ra] pozagarniać v pòzagarënac, pòzagarnąc [Bùlwë zasadzoné trzeba przed wieczorã jesz pòzagarnąc. Gò] pozaginać (się) pòzadżinac / -bac / -dżąc (|| -dżic) (sã) -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, [Gòzdze 598 wëstającé trzeba pòzadżibac / pòzadżinac / pòzadżąc. Gò] pozaginany ad pòzadżinóny / -bóny / pòzadżãti [Të môsz te rodżi w ksążce tak pòzadżãté, to brzëdkò wëzdrzi. Gò Szërtuchë miałë pòzadżãté. Ra] pozagnieżdżać się pòzagniezdzëc / -gnieżdżac sã, -żdżã sã, -zdzył sã, sł., [Dze sã to talatejstwò pòzagniezdzëło! Ra] - òb. zagnieżdzić się pòzagrobòwy ad pòzagrobòwi, zagrobny pozajeżdżać v (zajechać, dojechac na miejsce) (pò)zajachac, -jadã, -jachôł, -jedzë [Wszëtcë szczestlëwie pòzajachelë. Ra] pòzajmòwać v pòzając, pòzajëmac pòzajutro adv pòwitrze, zawitro pòzajutrzejszy ad pòwitrzny, zawitrzny, zawitrzészi pozakłuwać v pòupchnąc, pòzakonkùrsowy ad beznôgrodny, pòzakonkùrsowi pozakopywać v pòzakòp(iw)ac, -iã, -ôł, sł., ‘’. (II) pozakręcać v pòzakrãcëc, -krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘’. (II) pozakrywać v pòzakrë(wa)c, -ëjã (-riwóm), -i(wô)ł, sł., ‘’. (II) pòzałatwiać v pòsprôwiac pòzamałżeński ad pòza żeniałima pozamęczać v zamãczëc, pòzamãczë(wa)c, ùmòrdowac, ùmòrdolëc, pòmarachòwac (robòtą) [Të mie wszeden dobëtk pòmarachùjesz! Ra] pòzamiatać v pòzamiesc, pòzamiatac pozamiatany ad pòzamiôtóny, (pò)zamiotłi [Jizbë pòzamiotłé. Ra] pòzamiejski ad pòzamiastowi pòzamieniać v pòzamieni(w)ac pòzamòrski ad zamòrsczi pozamykać v pòzamëkac, (pò)zamknąc, (pò)zasztëk(iw)ac pozamykany ad pòzamikóny, (pò)zamkłi [Dwiérze pòzamkłé. Ra] pozanosić v pòzanaszac, pòzaniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘’: Wszëtkò mómë pòzaniosłé ‘pozanosiliśmy wszystko’. (II) Ra pozapadać v pòzapadac / -dnąc, pòzapasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘’: W tim błoce są pòzapadłé wiôldżé pnie. (II) Ra pòzapinać v pòzapnąc, pòzapi(e)nac pòzapic [-piąc], -pnã, -piął, -pni, sł., ‘pozapinać’. (II) pozaplatać v pòzaplatac, (pò)zaplesc; ew. pòsplatac, (pò)splesc. Por. posplatać pozaplątywać (się) pòzaplãtac sã, -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł., ‘pozaplątywać się’: Pòzaplątelë sã w prawa ‘pozaplątywali się w procesy’. (II) pòùplãtac (sã), -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, Pòùplątelë gò w te rzeczë, ninia sã smieją z niegò pozaplątywać się’. (II) pozapominać v pòzabaczëc, pòzabôcziwac, -bôczã, -ił, -baczë, sł., ‘’: Jô to móm wszëtkò pòzabôczoné ‘ja to wszystko pozapominałem’. (II) pòzabëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., ‘pozapominać’: Jô to móm ju pòzabëté ‘ja to już pozapominałem’. (II) pozapraszać v pòzaprosëc, -szã, -sył, sł., ‘’. (II) 599 pòzaprzeszły ad niéprzeszłi pozarastać v pòzarosc, pòzarastac pozarastany ad pòzarosłi [Pòzarosłé stegnë. Ra] pozarażać v pòzarazëc / pòzarażac, pòzar(ë)wac [òn nas pòzarazy(ł) / pòzarôżô(ł) / pòzar(i)wô(ł); Ta czichôczka nas wszëtczich pòzarazy. Sy]. Por. zarazić pozarażać się zarazëc / pòzarażac sã [òn jich zarazył / pòzarôżôł; òni sã zarazëlë / pòzarôżelë] pozasadzać (pò)zasadzëc, -ã, -ył, sł., ‘zasadzić,’: Jô ju wszëtkò pòzasadzył. (II) pòzasądowy ad niesądowi, pòzasądowi pòzasiewać v pòzasôc, pòzasewac pòzasłużbòwy ad pòsłużbòwi pozasypiać - pòzasnąc SY. Np. Tak chùtkò smë pòzasnãlë, że razu nie wiémë czej. SY pozasypywać v pòzasëpac, -iã, -ôł, sł., ‘’: Sniég pòzasëpôł wszëtczé drodżi ‘śnieg pozasypywał wszystkie drogi’. Wãgle są pòzasëpóné pòpiołã ‘węgle są pozasypywane popiołem’. (II) pòzaszkòlny ad pò(za)szkòłowi pozaszywać v pòzaszë(wa)c, -szëjã, -sził, sł., ‘’. (II) pòzaświatowy ad zazemsczi pozataczać v pòzatoczëc, -ã, -ił, sł., ‘’. (II) pozataczać się pòzatoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘. (II) pozatapiać pòzatopic [Przëszła wòda i pòzatopiła wszëtkò. Gò] pòzatykać v pòzat(ë)kac, pòzatknąc pozatykany ad pòzatikóny, (pò)zatkłi; dziury ~ne dzurë pòzatikóné / pòzatkłé. [Durë pòzatkóné Ra] pòzawczoraj adv niwczora pòniwczero, -a, n., ‘dzień, pozawczorajszy’: òd pòniwczera. (II) dzień przedprzedwczorajszy: pòzaniwczero Ra [Òna ju òd pòzaniwczera leżi w łóżkù. Ra] Ob. zaniwczero. pòzaniwczerô, przysł., ‘przedprzedwczoraj, pozaonegdaj’: Pòzaniwczero béł jes zdrów, dzysô jes chòri. Ob. zaniwczero. pòniwczerô, przysł., ‘przedwczoraj, pozawczoraj’. Ob. niwczerô. (II) zaniwczero1, -a, n., ‘dzień pozawczorajszy, przedonegdajszy’: Òn sedzy ù naju òd pòzaniwczero. [Ob. pòzaniwczero] zaniwczero2, przysł., ‘pozawczoraj’. [Ob. pòzaniwczero] pòzawczorajszy ad przedniwczorajszi SY, zaniwczorajszi SY]. pòniwczerajszi, przym., ‘pozawczorajszy’. Ra pozawiązywać v pòzarzeszëc, -ã, -ił, sł., ‘’. (II) pòzawierać v pòzamknąc, pòzamëkac, pò-zasztëkac; ~ stosunki nawléc związk, dogôdac sã 600 pozawlekać v pòzawlakac, (pò)zawléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘’. pozawozić v pòzważac (|| -wiôżac), pòzawòzëc, (pò)zawiezc pozawożony ad pòzawiozłi [A czej jich ju wszëtczich miôł pòzawiozłé. Ra] pozaziemski - pòzazemsczi, np. Pòzazemsczé cywilizacje / jistotë / swiatë. pòzaziemski ad zazemsczi, niezemsczi przestrzéń pòzazemskô, pozaznaczać zob. poznaczyć pozbawiać się (czegoś) - pòżbawiac SY, òdbierac so / sobie (cos) EG, ewent. òdrzëcac / òdsëwac òd se (cos), nie dopùszcziwac do se, nie przëjimac (czegòs). Np. Kłopòtë pòzbôwiają miã spikù. SY Òna so (sama sobie) òdbiérô łasczi, jaczé bë na niã spłënãłë, czejbë... EG. Òn to òdrzucô / òdsuwô. Òn tegò nie dopùszcziwô do se / nie przëjimô. EG pòzbawi(a)ć v wëzbë(wa)c, odpòsãdzac, odpòsądzëc, pòzbë(wa)c, odpòmôgac, odpòmòc, bëc lóz; pozbawić - pòzbawic SY, JA, EG, Lz, òdebrac (cos, kòmù) EG, [Piorën trzasł w naszã chëcz i pòzbawił nas dakù nad głową. Sy Pòzbawił jich prawa do spôdkòwiznë. JA Më miodu pòzbawilë pszczołë. Lz] pozbawić - pòzbawic SY, JA, EG, Lz, òdebrac (cos, kòmù) EG, wëłëzgac {‘wëłëzgac‘ = pol. a) pozbawić kogo np. dobrego imienia, majątku, dziewictwa, oszukać, okraść; b) zbić kogoś [Chcesz, żebëm ce wëłëzgôł. Sy]} [Piorën trzasł w naszã chëcz i pòzbawił nas dakù nad głową. Sy Pòzbawił jich prawa do spôdkòwiznë. Ja W niejedny kòszce miodu më pòzbawilë pszczołë. Òn meditowôł nad tim, jakbë (jich) pòzbawic żëcô. Lz Òni nas chcą z wszëtczégò wëłëzgac. Ten bë z òstatny kòszlë człowieka wëłëzgôł. Wëłëzgôł mie z wiarë. Òn le tak chòdzy, żebë jaczé dzéwczã wëłëzgac. Jakże të sã mógł dac tak wëłëzgac z pieniãdzy? Do skórë gò wëłëzgôł. – Sy] ~ kògò odpòsądzëc, zdostac, ~ kògò czci odczestnic, od~ pòsądzëc od tczë, ~ kògò kawałka chleba odebrac, wzyc kòmùs chléb, ~ kògò życia wzyc kòmùs żëcé, ~ się czegò wëzbëc sã, bëc lóz czegòs, ~ sił wëtrôpic pòzbawienie n wëzbëcé, odpòsądzenié, zdostanié, pòzbawienié n kara pòzbawieniô prôw òbëwatelsczich pozbawieni - pòzbawiony EG. Np. Òni òstelë pòzbawiony majątkù przez kòmunistów. EG pozbawiony - ts. EG; ew. wëzbëti EG, pòzbëti EG. wëłëzgóny Np. Më terô jesmë pòzbawiony (= më terô ni mómë / jesmë bez) wòdë / dakù nad głową. EG Zwierzã pòzbawioné (= co ni mô / je bez) przënôleżny znanczi, np. bezwąsé, bezrodżé. EG; ~na dziewictwa wëłëzgónô [To je takô wëłëzgónô. Sy] pozbawiony pòzbawiony pòl Gò, np. Bandôż wëjałowiony, tj. pòzbawiony bakterii. Człowiek pòzbawiony majątkù - biédôk. pozbawiony ad wëzbëti, odpòsądzony, zdostóny, wëtrôpiony pòzbierać v (pò)zdostac, (pò)zebrac, (pò)-obrac, oz(e)brac, (pò)wëzbrac pozbycie się - pozbëcé sã EG, wëzbëcé sã EG pòzbycie się n pòzbëcé sã n 601 pozbyć się (czegoś) - pòzbëc sã RA, SY EG, wëzbëc sã (czegò) EG, ewent. „zgùbic” EG.[ Jô béł dłudżi czas zachrapiałi, a terô jem to zgùbił. EG Òni sã pòzbëlë / wëzbëlë tegò autoła. Gò. Pòzbéł sã wiôldżégò kłopòtu. Lz Òn sã ti mùcë pòzbądze. Lz Sedzëch (zmùdzyn, zabôwca, gãstolëch) jidze, terô më sã gò nie pòzbądzemë. Sy. Żebë sã pòzbëc pchłë, spôlił kòszlã. Sy]. - Przër. wyzbyć się pozbyć się ~tu pòzbëc sã / wëzbëc sã kłopòtu, żart wërzëcëc kłopòt za płot [Kłopòt wërzëc(ë) za płot. Sy]; pòzbëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., ‘pozbyć’: Wszëtkò pòzbéł, co le miôł ‘co tylko miał’. Jô tegò nie pòzbãdã za żódné piądze. pòzbëc sã, -bãdã sã, -béł sã, -bãdzë sã, sł., ‘pozbyć się’: Pòzbéł sã wiôldżégò kłopòtu. pòzby(wa)ć się pòzbë(wa)c sã, wëzbë(wa)c sã, odnãcë(wa)c [Skarżôla jidze, terô jô gò sã nie pòzbądã. Sy]; ~ nałogù pòzbëc sã znãtë, odnãcëc sã nôłożnotë, ~ kògò wëżegnac, lóz bëc, pòzbëc sã kògòs pòzbëwac, -biwóm, -ôł, -bëwôj, sł., ‘pozbywać’: Nie pòzbëwôj tëch rzeczi! pòzbëwac sã, -biwóm sã, -ôł sã, -bëwôj sã, sł., ‘pozbywać się’: Nie pòzbëwôj sã zdrowiô dobrowòlno! pozbyty - pòzbëti EG, np. Jak nabëté, tak pòzbëté (letkò przëszło, letkò szło / wëszło..., letkò nabëté, letkò pòzbëté / przetraconé) EG, SY pozbywać się (czegoś) - pòzbëwac sã, wëzbëwac sã (czegò) EG, np. Òn sã pòzbiwô / wëzbiwô swòjégò majątkù. EG. - Przër. wyzbywać się pozbywanie się (czegoś) - pòzbiwanié sã (czegòs) EG pòzbywanie się n pòzbiwanié, wëzbiwanié sã n pòzdejmòwać v pòzjic, pòzjimnąc, pòzjëmac pozdobywac v pòzdobëwac, zdobëc; ~bywali wiele zamków w tym kraju pòzdobiwelë / zdobëlë wiele zómków w nym kraju pòzdrawiać, ~rowić v pòzdrôwiac, pòzdrowic; pòzdrów gò ode mnie pòzdrowi gò ode mie pòzdrawiac, -zdrôwióm, -ôł, -zdrawiôj, sł., ‘pozdrawiać’: Jô gò nigdë nie pòzdrôwióm. Pòzdrôwióm Was serdeczno. pòzdrawiac sã, -zdrôwióm sã, -ôł sã, -zdrawiôj sã, sł., ‘pozdrawiać się’: Òni sã pòzdrôwiają jak przëjacele. pòzdrowic, -ã, -ił, sł., ‘pozdrowić’: Pòzdrowilë miã pò katolëckù. Pòzdrowienié Anielsczé („Zdrowaś Maryjo”). pòzdrowic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pozdrowić się’: Ma jesma sã pòzdrowilë. pozdrowienie pòzdrowié Sy pozdrowienie pòzdrówk Lz pòzdrowienie n pòzdrowa ƒ, pòzdrowié, pòzdrowienié n, pòzdrówk m, lok pòzdrowinë || pòzdrawinë pl [Miec pòzdrowinë dlô kògòs. Przińc z pòrowinama. Sy]; ~ chrześcijańskie pòchwôlenié n, ~wienia pl pòzdrowinë pl 602 pozer m udôwajk m, dôwający od se, zgrôwôcz {‘zgrôwôcz‘ Sy = ten, kto udaje lepszego, bogatszego lub przesadza w czym} [Nicht nie cerpi tegò zgrôwôcza. Lëdze sã ju dôwno pòznelë na tim zgrôwôczu. – Sy]. Por. zgrywus pozerka f (kobieta, która udaje lepszą, bogatszą lub przesadza w czym) zgrôwôczka f [akc. –zgrô-] [Chto bë cebie nie znôł, zgrôwôczkò!? – Sy], Poe. zgrywuska pòzew m sądownô wezwa, rôczba pòzgarniać v pòzgarnąc, pòzgôrniac, pòzgarënac pòzgònny ad pòsmiertny, pòsmiercowi; ~ne wspòmnienie pòsmiertny wspòmink pòzielenieć v zazelenic, robic sã zelony pòzeleniec, -ejã, -ôł, sł., ‘pozielenieć’: Ju téż ë niwë pòzeleniałë. pòzierać v pòzerac, przëzerac pòziewać v zéwac pòziewanie n zéwanié n pòziewnik m bòt babiokòl, drzewión m poziewnik bot drewión lok Sy ~ pstry kòlka ƒ pozimnieć zob. oziębić się, oziębnąć poziom m niw m (Pr), przest niem: glëjcha f; ew. w zn. płaszczyzna pozioma: niwizna (Pr); ew. rówizna f [tegò niwù, ti glëjchë / niwiznë / rówiznë]; w ~mie w niwie / w glëjsze; ew. poziomo: niwno; sprawdźmy, czy mamy tu ~ chcemë sprawdzëc, czë ten fùńdament mô niw / czë òn leżi w niwie / jak leżi do niwù; znajdować się na takim) samym ~mie bëc (ew. leżëc / stojec) na tim samim (a. na jednakòwim) niwie (ew. na ti sami niwiznie / rówiznie / wësokòscë); znajdować się na dwóch różnych ~ach bëc (ew. leżëc / stojec) na dwùch różnëch niwach / niwiznach / wësokòscach; do ~mu do niwù; w poziomie w niwie; wedle / pòdług niwù; ~ wody w rzece / na rzece stón (a. niw) wòdë w rzéce / na rzéce; ~ morza niw (a. niwizna) mòrza; 100 m. nad ~em morza 100 métrów nad niwã (a. nad niwizną) mòrza / ew. 100 métrów wëżi òd mòrza / 100 métrów w òdniesenim do niwù / niwiznë mòrza; na równym (jednakowym) ~ie w taczim / tim samim) niwie (ew. na ti sami niwiznie / wësokòscë); poziom głębokości dna w morzu ława f [W mòrzu są trzë ławë: na pierszi ławie mògą sã kãpac dzecë, na drëdżi to, co rozmieją płëwac, a na trzecy ławie òkrãtë jeżdżą. - Sy]; dostosować się do czyjego ~u dostosowac sã / dopasowac sã do kògòs; dostosowac sã do czëjégòs niwù / do czëjis / kògòs niwiznë; ew. dostosowac sã do czëjégòs spòsobù mëszleniô; poziom niski nisczi niw; niskô niwizna; ew. niżawa f; ew. cos lëchszégò / słabszégò; lëchszi zort / gatënk / ôrt; niskô klasa, słabô / lëchô / marnô jakòsc / klasa czegòs; nisczi / słabi standard; ew. nisczé lotë / niskô lecba (np. ùmësłu / jintelektu) [To bëła słabô / marnô / lëchô / bële jakô / nié za dobrô / nié za mòcnô òrkestra / mùzyka. To béł zespół / to bëło karno nisczi / niższi klasë / drëdżi klasë / lëchszégò zortu. - Gò]; poziom wysoki wësoczi niw, wësokô niwizna; ew. wëżawa f; ew. wësokô klasa, dobrô / bëlnô jakòsc; wësoczi standard; cos bëlnégò / baro dobrégò; rzecz „prima” / „ekstra”; dobri / bëlny zort / gatënk; ew. wësoczé lotë / wësokô lecba (np. ùmësłu / jintelektu); troska o wysoki poziom literatury troska ò wësoką niwiznã / ò wësoczi niw / 603 standard / a. ò wësoką lecbã) / ò bëlną jakòsc lëteraturë; człowiek o wysokim poziomie życia duchowego czł. żëjący na wëżawach dëchòwégò żëcégò; czł. ùtrzëmùjący wësoką lecbã / rówiznã dëchòwégò żëcégò; czł. ò wësoczim niwie / wësoczi niwiznie dëchòwégò żëcégò. Por. poziomo, poziomy, pion, pionowo, pionowy pozioma zob. poziomica poziomica 1. przyrząd do wskazywania poziomu: waserwôga niem., pot wôga (wòdnô wôga); ew. niwelnica (neol Gò) f; ew. poziomica składająca się z węża napełnionego wodą: szlauchwôga f; 2 geo niwnica, ew. szëchtownica f – niwiznowô (a. szëchtowô) liniô, tj. liniô łączącô na mapie pónktë ò jednakòwi wësokòscë wedle przëjãtégò niwù òdnieseniégò; niwnice, szëchtownice pl - linie òznôczającé jakbë szëchtë gruńtu na jaczims terenie poziomka bot pòtrôwnica, zdr pòtrôwniczka f; krzew ~ki pòtrôwniczé n poziomkowy ad pòtrôwnicowi || -niczi [Jagòdë pòtrôwniczé. Ra] poziomo adv niwno || niwiznowò do / wedle (a. pòdług) niwù / niwiznë / glëjchë; ew. w niwie / w glëjsze poziomość zob. poziom poziomować v niwòwac; ew. ùstawiac (a. kłasc / ùkładac) do / wedle (a. pòdług) niwù / glëjchë / niwiznë {‘niwòwac’ neol – por. ‘niwelowac’ = plant(ér)owac zemiã, równac górczi, twòrzëc jednã rówiznã}; wy~ a) wëniwòwac; ew. wërównac (ùstawic / pòłożëc / ùregùlowac / ùsztëlowac) do / wedle (a. pòdług) niwù / glëjchë; b) zniwelowac, splant(ér)owac, wërównac górczi, ùtwòrzëc jednã rówiznã poziomowanie n a) niwòwanié n - ùstôwianié / regùlowanié do / wedle (a. pòdług) niwù / glëjchë; b) niwelacjô f, niwelowanié n – plant(ér)owanié, wërównywanié górk, twòrzenié niwiznë (rówiznë) poziomy ad niwny; ew. leżący w niwie / przest w glëjsze; leżący do (a. wedle / pòdług) niwù / glëjchë; linia ~ma niwnô liniô; płaszczyzna ~ma niwizna (Pr), ew. rówizna, f; {‘rówizna’ = pol. równina} f [Orkestra zagrała na dosc wësoczi niwiznie / dosc wësoczim niwie. Òn wëprowadzył tã orkestrã na wëższą niwiznã. Ta białka sã nie dała, òna grała na na jedny niwiznie / ew. òna grała na równi z chłopama. - Gò]; ~ kąt niwny nórt / kąt; ew. nórt / kąt (leżący) w niwie / w niwiznie pòzjadać v pòzjesc, pòjesc pòzjeżdżać się pòzjachac sã pòzjachac sã, -jadã sã, -jachôł sã, sł., ‘pozjeżdżać się’: Lëdze bëlë ju pòzjachóny ‘ludzie już się pozjeżdżali’. (II) pòzlatywać się pòzlecec sã, pòzlatowac sã pòziewać v pòzlôc pòzłacać, ~złocić v złocëc, pòzłocë(wa)c pòzłacac, -złôcóm, -ôł, -złacôj, sł., ‘pozłacać’: Te pierscenie są pòzłôcóné. pòzłocëc, -ã, -ył, sł., ‘pozłocić’: Òni so delë pòzłocëc te pierscónczi. pòzłacanie n pòzłoc(yw)anié n pòzłacany ad pòzłocóny pòzłocisty ad (pò)złocony pòzłota ƒ złoc, obzłota, obzłocëna f, pòzło-cenié n pòzłotnik m złocôrz m pòzłótka ƒ pazłotkò n pòzmiatać v pòzmiesc 604 pòzmieniać v pòzmieni(a)c pòzmyślać v napùrzëc, nastożëc, pòzmës-lëc pòzmy(wa)ć v pòzmë(wa)c poznaczyć v pòznaczëc, pònaznaczëc, pònaznacz(iw)ac, pòzaznaczac / -czëc / -cziwac, pòznakòwac, (pò)nacéchòwac [Pònaznacził so wszëtczé te môle. Ra] pòznaczëc, -ã, -ił, sł., ‘poznaczyć’: Pòznaczëlë so łopatë ë seczerë, żebë sã jima nie pòmiészałë. poznać (się) pòznac sã na kògùm EG, pòznac kògò dobrze EG, „rozgrëzc” kògò EG; poznać się na kim (przejrzeć kogoś na wskroś) zob. przeniknąć, zdemaskować pòznać zob. pòznawać pòznac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘poznać’: Jô bë zarô pòznôł, jeżbë to nie bëła prôwda. Òn béł na môlu pòznóny ‘poznano go natychmiast’. pòznac sã, -ajã [-óm] sã, -ôł sã, sł., ‘poznać się’: Òn sã na tim nie pòznô. Pòznelë sã przed piãcdzesãt lati. pòznajomić v pòznac sã, zapòznac; ~ się z kim zapòznac sã z kògùms po znajomości zob. znajomość poznaka zob. znak pòznanie n pòznanié n; łatwy do ~nia letkò do pòznaniô pòzna(wa)ć v pòzn(ôw)ac, uzn(ôw)ac, przestrzegac, przestrzéc; ~ na wskroś przestrzegac, ~ się na kim przestrzéc kògòs a. miec kògòs przestrzegłé, ~ny na wylot przestrzegłi ◊ d(ôw)ac sã pò~ znac (pkaz(yw)ać się); pòznac kògòs pò piórach, pò serzchlë (pòznać kògò pò wyglądzie) pòznawac, -znôwóm, -ôł, -znawôj, sł., ‘poznawać’: Jô gò z dôleka pòznôwóm. pòznawac sã, -znôwóm sã, -ôł sã, -znawôj sã, sł., ‘poznawać się’. pòznawanie n pòznôwanie, uznôwanié n pòznawczy ad pòznôwny, pòznôwczi Gò; wartość ~cza wôrtnota || wôrtosc pòznôwczô pòznikać v pò(z)dżinąc pòznosić v pòzniesc, pòznôszac pòzniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘poznosić’: Më to mómë ju pòzniosłé. (II) pozornie adv pòzornie || -rno, na pòzór, na pòzdrzôtk, na (pierszé) wezdrzenié; (le) tak, do òka; tak, jakbë; na òkò, wedle òka, nibë; (le) na nibë; lok: w rzeczi, eszczisz || haszczisz (Sy), Tr: ùdôwno tak, na oko tak, na òkò; ~ pierwszy rzut oka na pòzdrzôtk || pòzdrzatk, na pierszé wezdrzenié a. na pierszi blôs; ~ pozór nibë, na òkò, do òka, z pòzdrzôtkù || pòzdrzatkù, z pòzoru; {‘w rzeczi’ etym. wierã: w słowach, w mòwie, czej (òn) mówi - ?; ‘pòzornie’ in, lok = pol. przystojnie, ładnie (wyglądać ładnie: wëzdrzec pòzorno. Sy)} [Pòzornie / na pòzór / na pòzdrzôtk / nibë / na òkò òni żëją zgódno, ale... Tak, na pierszé wëzdrzenié to je wierã dobré, ale... Gò Ten lud na pòzdrzôtk spòkójny i bògòbójny, nie starô sã ten swiãti skôrb zachòwac. Bl Na pòzdrzôtk to nie je lëché... to mie sã widzy. Jô wëzdrzã na pòzdrzôtk zdrów, ale we mie jesz tkwi chòrosc. W rzeczi pòwiôdô, że mù sã widzã, że beze mie żëc ni mòże, ale òn tak a tak mie nie weznie. W rzeczi nas zaprosëlë, ale bëlë rôd, że më nie przëszlë. W rzeczi nie chcôł tam wicy jic, a jednak chòdzy. Biéj le tak w rzeczi zaklepni na dwiérze, a czej chto sã òdezwie, tej mdzemë wiedzelë, że òni są doma. - Sy]; (z)robiony dla ~oru (z)robiony na pòzór / na pòzdrzôtk / dlô pòzoru / dlô pòzdrzôtkù, na nibë / dlô òka; zrobiony, żebë to wëzdrzało, jakbë...; ew. ùpòzorowóny. Por. pozór 605 pozorność zob. pozór pozorny ad pòzorny, ùdôwóny, nibë prôwdzëwi; (z)robiony (le) na pòzór / na pòzdrzôtk / na nibë / dlô òka / dlô pòzdrzôtkù; lok heszczisz inv; ew. pòdstawiony (za cos jinszégò); Tr: ùdôwny, pòzdrzatkòwi {‘pòzorny’ in, lok = pol. przystojny, ładny}; ~ spokój pòzorny spòkój, nibë spòkój; spòkój na pòzdrzôtk / na pòzór / na pierszé wezdrzenié; ten spokój jest tylko ~ ten spòkój je leno pòzorny / na pòzdrzôtk / na pòzór; to le tak wëzdrzi, że je spòkój; ten spòkój je milący / ew. jaczis pòdezdrzóny, nienaturalny; ~ atak / odwrót, ~na ucieczka pòzorny / ùpòzorowóny atak / òdwrót / ùcek; ew. atak / òdwrót / ùcek (le) na nibë / na pòzór / pòzdrzôtk. Zob. pozorny pozorować v pòzorowac, ùdawac (cos), nibë (cos) robic, robic (cos) na nibë; ~ ucieczkę pòzorowac ùcek, nibë ùcekac, ùdawac, że sã ùcékô [òn ùdôwô / ùdaje], ùcekac na nibë. Por. łudzić, udawać pozorowanie n pòzorowanié, ùdôwanié (czegòs), robienié (czegòs) na nibë; ~ zamiaru ucieczki pòzorowanié / ùdôwanié ùcekù / chãcë do ùcekù; òkôzywanié (a. ùdôwanié), że sã nibë chce ùcekac. Por. udawanie, łudzenie zwodzenie pozorowany ad (ù)pòzorowóny, pòzorny, ùdôwóny, robiony do dlô òka / na nibë; ~na ucieczka (ù)pòzorowóny / pòzorny / ùdôwóny ùcek. (ù)pòzorowóné / pòzorné / ùdôwóné ùcékanié, ùcek na nibë, nibë ùcek / ùcékanié pozory zob. pozór pozostać - 1. òstac (sã), np. Òstelë we Gduńskù. Òstanita z Bògã! Òstôł ksãdzã.Òstałë mù sã le szterë talarë. pòòstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘pozostać’: Mie ju nick nie pòòstało, le te chëcze. (II) Òn ù nas òstónie òb noc. Të le òstani || òstań doma. 2. ò nédze z wikszi całoscë: òstac, òstac nadto, pòòstac, zbiegnąc, np. Tëlé më zùżëlë (zbrëkòwelë), a tëlé jesz nama òstało nadto / pòòstało / zbiegło. Żelë wama co zbiegnie, tej òdłóżta to nazôd do szafë. EGv (pò)ost(ôw)ac, (pò)zao-st(ôw)ac, zbiegnąc, (pò)zbiégac, slado-wac; ~ na łasce losu patrzëc sã, ~ w tyle zaostac, ostac w tële, slôdë, nie ~staje nic innegò mie nick jinégò nie zbiégô, le...; ~ w domù ostac doma, pozostałość (-ci) - pòòstałosc (-cë) TR, , to, co zbiegło / to, co je nadto EG. - Òb. reszta pòzostałość ƒzaostałosc, pòostałosc, zbie-głosc, reszta, néga f, zbiég, ostatk, zaostónk m; ~ z rachùnkù zbiég z rechùnkù pozostały - òstóny EG, pòòstałi Tr, Gò, zbiegłi Gò pòzostały ad zaostałi, pòostałi, ostóny, (pò)zbiegłi, néżny, zbiéżny, (pò)zao-stóny; ◊ człowiek, rzecz zaostańc, zaostélc m, ~ przy życiu ostóny przë żëcym, ~ła suma zaostónô sëma pòzosta(wa)ć v (pò)ost(ôw)ac, (pò)zao-st(ôw)ac, zbiegnąc, (pò)zbiégac, slado-wac; òstawac, òstôwóm, -ôł, òstawôj, sł., ‘zostawać, pozostawać’. pòòstawac, -stôwóm, -ôł, stawôj, sł., ‘pozostawać’. (II) przëòstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., ‘przyzostać’: Dróbkã przëòstelë ‘nieco przyzostali’. (II) przëòstawac, -stôwóm, -ôł, -stawôj, sł., ‘przyzostawać, ociągać się’. (II) òstawac sã, òstôwóm sã, -ôł sã, òstawôj sã, sł., ‘zostawać się, pozostawać, przyzostawać się’: Wiedno sã òstôwelë slôdë ‘ciągle przyzostawali z tyłu’. òstajac, òstôwóm, -jôł, òstajôj, sł., ‘zostawać’. Ob. òstawac. ~ na łasce losu patrzëc sã, ~ w tyle zaostac, ostac w tële, slôdë, nie ~staje nic innegò mie nick jinégò nie zbiégô, le... zosta(wa)ć v ost(ôw)ac, zaost(ôw)ac; ~ w domù ostac doma, ◊ na kòszu ostac sedzącë, ~ w tyle zaostac slôdë, w tële, ~ na placu padnąc na môlu, ~ leka-rzem zrobic sã doktorã, stac sã dok-torã, jic za doktora, ~ ranionym bëc skaléczony, ~ się ostac, zbiegnąc 606 pozostawać òstawac; pozostaje òstôwô [np. Dzys òstôwô nóm le pòdzëwiac lëteracką fantazjã Derdowsczégò. Gò] pozostawiać - òstawiac EG (np. òni òstôwiô). òstawiac, òstôwióm, -ôł, òstawiôj, sł., ‘zostawiać, pozostawiać’: Òstôwiôł, òstôwiòł, ale nie òstawił. Nie òstawiôj dwiérzi òdemkłëch! Pozostawiać kogoś na pastwę nieprzyjaciół - òstawiac / wëdawac kògòs na żér nieprzëjacelów. EG. - Przër. odstępować pòzostawi(a)ć v òstawic, -ã, -ił, sł., ‘zostawić, pozostawić’: Òstawilë nóm same le gnôtë. Òn bë téż co òstawił! Òstawił białkã doma ë szedł w swiat. (pò)ostôwiac, (pò)nao-stôwiac, (pò)naostawic, (pò)ostawic; ~ na później obscëgòwac a. obstëgòwac zostawi(a)ć v ostôwiac, ostawic; ~ kògò w spòkòju d(ôw)ac kòmùs pòkù, ~ zada-tek dac bòżôka, zostawmy to! chcemë to ostawic pòzostawianie n (pò)ostôwianié n pòzostawiany ad (pò)ostôwióny pozostawić - òstawic EG. Pozostawić kogoś na pastwę nieprzyjaciół - òstawic / wëdac kògòs na żér nieprzëjacelów. EG. - Przër. odstąpić pozować v 1. ùdawac (cos / kògòs), sztëlowac sã (na cos / kògòs); 2. pòzowac, bëc mòdelã pozór m pòzór, pòzdrzôtk || pòzdrzatk m; w zn. zmyślony pretekst: òrądz (lok || òrąż), załga, skłôdz || skłôdka ƒ – zob. pretekst; na ~, dla ~oru zob. pozornie; robienie czegoś dla ~oru robienié czegòs dlô pòzoru / pòzdrzôtkù / òka / wedle lëdzy / na pòkôzk / pòzór / ew. na nibë; ew. ùdôwanié n, sztëcznosc, nienaturalnosc f, sztëlowanié sã; to tylko ~, ale prawda jest całkiem inna to le tak wëzdrzi (a. to je le tak na pòzdrzôtk / na pòzór / na nibë / na òkò / dlô òka; ew. to je le takô gra / kòmédiô) ale prôwda je czësto jinô; sądzić coś z ~orów sãdzëc [òn sądzy] (ew. szacowac, òceniwac cos; ew. wërabiac so(bie) [òn so wërôbiô] zdanié ò czims z pòzoru / z pòzdrzôtkù / na pòdstawie tegò, jak cos wëzdrzi z wiérzchù [Òn (Bóg) nie mdze sądzył z pòzdrzôtkù ani òbsądzywôł pòdług ògłosków. (bibl: Iz) - Gò]; sądząc z ~oru, to... na pòzdrzôtk / na pierszé wezdrzenié / na òkò wząc || wzyc / òsãdzëc, to... [òn òsądzył]; osądzić / ocenić coś z ~oru òsãdzëc / òcenic cos z pòzdrzôtkù || pòzdrzatkù / z pòzoru; wërobic sobie zdanié ò czims z pòzdrzôtkù || -atkù; bëc dbë / zdaniô z pòzdrzôtkù / z pòzoru / na pòdstawie òbezdrzeniô le z wiérzchù; tworzyć ~ry czegoś twòrzëc / stwarzac / robic pòzorë / pòzdrzôtk czegòs; twòrzëc / robic wrażenié czegòs / że cos... [òn twòrzi / stwôrzô / robi]; (s)tworzyć ~ry dostatku (s)twòrzëc pòzorë / wrażenié dostatkù; ew. (za)krëc / przëkrë(wa)c swòjã biédã; pozory mylą pòzorë milą, pòzdrzôtk || -atk mili; to le sã tak na òkò / na pòzdrzôtk / na pòzór wëdôwô / mòże wëdawac; pierszé wezdrzenié mòże milëc / mòże bëc milącé / milné; pod ~orem przyjaźni pòd pòzorã przëjazni / drëszstwa; z ùdôwóną / falszëwą / òbłudną przëjaznią; pòd òrądzą / załgą (ew. pòd przëkriwką / maską / larwą) przëjazni / drëszstwa; gra ~orów gra pòzorów; wszëtkò na nibë; ùdôwanié, òdgriwanié teatru / kòmédii; ew. teater m, kòmédiô f. Zob. złudzenie pozrębywać v pòzrãbic, -zrąbiã, -ił, -zrãbi, sł., ‘’. (II) pòzrywać v pòzerwac, pòurwac, pònarwac; ~ kwiaty urwac kwiatë, bòki ~ od śmiechù kùlac sã ze smiéchù 607 pòzwać zob. pòzywać pòzwac, -iã, -ôł, -i(j), sł., ‘pozwać’: Pòzwelë gò przed szôłtësa. pòzwalać zob. pòzwòlić pòzwalac, -zwôlóm, -ôł, -zwalôj, sł., ‘pozwalać’: Jô mù na to pòzwôlóm. Nie pòzwalôj mù na to wicy! pòzwanie n sądowi termin pòzwany m ten, co dostôł rôczbã na ter min pòzwijać v pòzwinąć, pòzwi(e)jac pozwodzić zob. potumanić, zwieść pòzwòlenie n zezwòlenié, pòzwòlenié, pòzwòléństwò [Nie dostôł jem pòzwòléństwa. Sy]zgòdzenié sã, przëstanié n; ~ na pò-lowanie zgòda na pilaczkã, jachtã, ~ na wywóz zezwòlenié na wëwôżanié, za ~m! dożdżëce le! pòzwòlenié, -ô, n., ‘pozwolenie’: Òtrzimôł pòzwòlenié òd samégò króla. pòzwòlić, ~zwalać v pòzwòlëc, pòzwôlac, zezwòlëc, zezwôlac, zgòdzëc sã, bëc zgòdą, dopùscëc, dopùszczac; pòzwólcie do pòkòju! pòjce do jizbë! pozwolić sobie pòzwòlëc so(bie) [np. Tu pòzwòlã so wëpòwiedzec taczé spòstrzeżenié... Gò] pòzwòlëc, -ã, -ił, sł., ‘pozwolić’: Pòzwòlë mie pasc dróbkã na ti lëdzënie! ‘pozwól mi paść trochę na tej ścierni’. pozwozić v pòzważac, (pò)zwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘’. (II) pòzycja ƒ pòłożenié, stanowiszcze, trzi-manié sã n, môl m; ~ spòłeczna môl, stanowiszcze w lëdztwie, w spòlëznie, ~ osłaniająca mil zatôrczny môl pòzycyjny ad môlowi, na môlu; wòjna ~na mil wòjna na môlu, w rowach pozyskać - ùdostac Tr, dostac / przecygnąc na swòjã stronã EG, przëchószczëc SY (w 2 znacz. przëwabic, òswòjic zwierzã), ewent. zdobëc, wëdostac, wëcygnąc EG. Np. Ta drëgô białka tak pòtrafiła te dzecë pò ti pierszi białce przëchószczëc, że òne jã kòchają jak włôsną matkã. SY Jedny lëdze to tak rozmieją przëchószczëc knôpów dlô swòjëch dzéwczãt. SY Złodzéj psa wërsztą (worztą, kôłbasą)przëchószczi, tej òn mòże krasc. SY. Czej tak bądzesz pòstãpòwôł, tej zdobądzesz ùznanié strzód lëdzy, kòżdi cebie bądze chwôlił. EG Trzeba nalezc spòsób, żebë òd nich wëdostac / wëcygnąc dëtczi, kò bògati òni są dosc, le... EG - Przër. udobruchać, uzyskać pòz[w]ëskac, -óm (-szczã), -ôł, -ôj (-szczë), sł., ‘pozyskać’. (II) pòz[w]ëskòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘pozyskiwać’. (II) pozyskać v udost(ôw)ac, zwësk(iw)ac, zwënégiwac, zwënégòwac, przëdobë(wa)c; ~ kògò udostac kògòs, pozyskać czyjeś względy, uczucia przymilaniem się: ùsybrzëc kògòs [Tak długò sã do niegò sybrzëła, jaż gò sobie ùsybrzëła. Sy] , ~ zaufanie dostac, zwëskac u kògòs wiarã ~poparcie dosta(w)c pòparcé / Tr: pòprzenié zjednać v udost(ôw)ac, zjedn(ëw)ac, zwënégiwac, zwënégòwac; ~ sobie kò~ gò udost(ôw)ac kògòs na swòje 608 pòzyskanie n udostënk m, udostanié, zwëskanié, zwënégòwanié n, zwënéga ƒ pozyskiwać kogo udostawac (kògòs do czegò) [ -tôwô] Tr pozyskiwać zjednywać kogoś: próbòwac / starac sã kògòs ùjednac / zjednac / ùdostac / zdobëc czëjãs przëchilnosc [Òna próbùje / sã starô jich ùjednac / ùdostac / zdobëc jich przëchilnosc. Gò] pozyskiwanie ùjednywanié n; ~ sobie kògò udostôwanié kògòs na swòjé pòzytyw m fot pòzytiw m pòzytywista m pòzytiwista m pòzytywizm m pòzytiwizna ƒ pòzytywka ƒ grôwnô bùska = biksa a. taska pozytywny - pòzytiwny pòzytywny ad pòzytiwny, pòkrokòwi, przënôléżny pòz(y)wać v przësełac [òn –séłô; nie –sełôj!], sądowi termin, rôczëc na termin pòzëwac, -zywóm, -ôł, -zëwôj, sł., ‘pozywać’: Të miã przed sąd nie pòzëwôj! pòżalić się pòjiscëc, pòjiwrowac, użôlëc sã; pòżal się, Bòże! użôlë sã, Bòże! pòżałować v zeżałowac, pòżałowac Të nie pòżałujesz, żlë mie to ùczënisz. Ra pòżałowanie n zeżałowanié, pòżałowanié, użôlenié n; ~nia gòdny wôrt pòżałowani, strôdny, niebòracczi, -kô, -czé, przym., ‘biedny, nieszczęśliwy, pożałowania godny’: To je dëcht niebòracczé żëcé. ~nia gòdny człowiek strôdnikm, strôdnicaƒ pòżar m odżin m pożarcie - zeżercé, pòżercé SY, np. Wezta te prósce (prosãta) précz, a nie òstawiôjta jich swini na pòżercé. SY pòżarcie n zeżercé n pòżarnictwò n ogniowiznaƒ pòżarny ad ogniowi; łuna ~na swiécenié ognia, straż ~wna ogniowô wacha pożartować v pòpãktowac, pòszpôsowac,pòszpòrtowac, pòwëpkòwac, pòfaksowac, pòczilkòwac, pòmianowac, pòszawitrowac, lok pòfilutowac [Pòfilutowôł z dzéwczãtami a tej szedł dodóm. Sy] Òna z niczim nie pòżartëje. Ra pożąć zob. zeżniwić pożądać - pòżãdac (czegòs) LZ, ewent. chcëwic sã (na cos), chôłpic sã (na cos) - EG, łakòmic sã SY. [Òn tegò pòżądô.[Òn pòżądôł córczi królewsczi. Gò Pòżãdac bògactwa. Sy Jeden pòżądô dzéwczi, a drëdżi ji spòsobù (spòsagù). Sy Òni sã chcëwią / chôłpią na to përznã dëtka, a jô sã nie mdã chcëwił / chôłpił... Gò Łakòmi sã na mój môl. Sy Òn sã łakòmił tegò złota (na to złoto). Lz ]. - Przër. chciwić się, łakomić się pòżãdac, -żądóm, -ôł, -żãdôj, sł., ‘pożądać’: Jô ju niczégò nie pòżądóm. Nie pòżãdôj żonë blëznégò twòjégò. 609 pòżądać v pòżãdac [òn pòżądô], chcec, chôłpic sã, chcewic sã, łaszczëc sã, bëkcëc, chãcëc, trôpic pożądanie - pòżądanié EG, łakòta SY, chrapka, chãc, chãtka - EG. Np. Kòt mô łakòtã na rëbë / smiotanã. Mô łakòtã jak kòt. Parobk mô łakòtã na dzéwczã. - SY pòżądanie n chcenié, chcewienié, chôłpienié, łaszczenié sã, bëkcenié n, trôp(ich) m, lëgòtka, łakòta, pragniączkaƒ pòżądany ad spragłi, wëpragłi, chôłpny, lëgòtny, łakòtny, łaszczëwi pożądliwie pòżądlëwie Gò, chełpno Tr, pòkùsno (neol.) LA, łapczëwie SY (òb. łapczywie). - Przër. łakomie, chciwie pożądliwość – pòżądlëwòsc Gò. Por. żądza pòżądliwòść ƒ pòkùsnota, chcëwòtaƒ, trôpich m pożądliwy - pòżądlëwi EG || pòżãdlëwi LZ, łapczëwi SY (òb. łapczywy), chcëwi, łakòmi - EG [przër. SY: łakòmic sã], łaczny LA [przër. ‘łakòta’ w znacz. pożądanie - òb.]. Np. Tak je łapczëwi, że co òn widzy, to òn mùszi miec. SY. - Przër. łakomy, chciwy pożądliwy ad 1. zob. chciwy, zachłanny, nienasycony; 2. w zn. zmysłowy, namiętny: pòżądlëwi, przegrzóny, neol. Tr, La: pòkùsny; w zn. namiętny: grajny; ~wym okiem pòżądlëwim / pòkùsnym / grajnym okã pożegnać kogo - pòżegnac kògò EG, òdżegnac kògò RA òdżegnac, -óm, -ôł, sł., ‘pożegnać kogoś, rozstać się z kimś’: Òdżegnôł swòjich starszich. (II) [Hilf] pòżegnać v odwitac, oddzëkòwac pożegnać się - pòżegnac sã, òddzãkòwac sã EG, np. Òni sã ju pòżegnelë / òddzãkòwelë. Z tima pieniãdzama mòżesz sã ju pòżegnac, ten pòżëcznik jich nigdë nie òddô, chëba przez sąd. SY pòżegnalny ad oddzëkòwny, odwitający; wizyta ~na oddzëkòwné odwiôdënë pòżegnanie n oddzëkòwanié, odwitanié n pożegnanie(się) pòżegnanié (sã), òddzãkòwanié (sã) Gò; uroczystość pożegnalna pòżegninë Sy [Nasz sąsôd wëprawił sënowi pòżegninë. Jidã witro do wòjska i jô przëszedł na pòżegninë. Sy] pòżenić się pò(o)żenic sã, (pò)wëżenic sã, (pò)nażenic sã pòżenic, -ã, -ił, sł., ‘pożenić’: A czej ju wszëtczich sënów pòżenił. pòżenic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘pożenić się’: Mòji bracô pòżenilë sã przed czile latama. pożeracz pòżérca LZ pòżeracz m zeżérôk, zeżérôcz, pòłikôcz m pòżerać v zeżerac, pòłëkac, pòzeżgrzéc pòżerac, -żéróm, -ôł, sł., ‘pożerać’: Òni pòżérają całégò barana na sniôdanié. pòżeranie n zeżéranié, pòłikanié ~ pòżerca m zeżérôk m 610 pòżerczy ad 1. zeżérny 2. fig niszczotny pòżoga ƒ odżin m; ~ wòjenna wòjnowi odżin pòżółkły ad zeżôłkłi, pòżôłkłi pòżółknąć v zeżôłknąc, pòżôłknąc pòżôłknąc, -ã, -żôłkł, sł., ‘pożółknąć’: Latos wnetëszczi lëstë na drzewach pòżôłkłë ‘tego roku liście na drzewach wcześnie pożółkły’. pożreć, zeżreć zeżgrzéc pòżréc, -żrã, -żarł, sł., ‘pożreć’: Wilczi gò pòżarłë. Òn béł òd psów pòżarti. [Ob. żréc] pożuć v pòżwac, -iã, -ôł, -ij, sł., ‘pożuć’: Pòżwôł chùtkò, co miôł w gãbie. pòżycie n wespółżëcé n; ~ małżeńskie wespółżëcé żeniałëch, miły w ~ciu baro towarzëszny, mi(e)łi we wespółżëcym pożyczać - pòżëczac pòżëc, -żëjã, -żił, sł., ‘pożyć’: Òna długò nie pòżëje. Jô pòżëjã përzinkã dłëżi. pòżyczać, ~czyć v urãczë(wa)c, pòżëczac, pòżëczëc; chôdac, jic w pòżiczk ◊ pòżëczëc cos na wiedno (nie otrzymać czegò z pòwrotem) Pòżëczëlë na łopace, òddelë na łëżce. Sy pòżëczac, -żiczóm, -ôł, -żëczôj, sł., ‘pożyczać’: Òni nama pòżiczają. Nie pòżëczôj wicy tim, chtërny rôz cë nie òddelë. pòżëczëc, -ã, -ił, sł., ‘pożyczyć’: Mie ksądz pòżëcził te ksążczi. Pòżëczë mie dëtków! pòżyczająca ƒ pòżëcznicaƒ pòżyczający m pòżëcznik m pòżyczalnia ƒ pòżëczniô ƒ pożyczalski” (człowiek, który lubi od kogoś pożyczać) - pòżëcznik, np. Z tima òddô, chëba pieniãdzama mòżesz sã ju pòżegnac, ten pòżëcznik jich nigdë nie przez sąd. SY Pòżëcznik to je dobri, ale zwrotnik lëchi. SY pòżyczanie n pòżëczanié n pòżyczenie n pòżëczenié n pòżyczka f pòżëczk m, pòżiczka f [Całi dzéń ùchòdzył jem za pòżiczką, alem nigdze nic nie dostôł. Sy]; wziąć / brać / pobierać / pobrać / zaciągać / zaciągnąć / spłacać / splacić ~kę wząc || wzyc / brac / pòbierac / pòbrac / zacygnąc / spłacac / spłacëc pòżëczk / pòżiczkã pòżyczkòwy ad pòżëczny pożyczyć - pòżëczëc pòżyczyć zob. pòżyczać pòżyć v pòżëc pożytecznie v pòżëtecznie, przysł., ‘’: Prôcowôł pòżëtecznie dlô se ë dlô drëdżich lëdzy. pòżyteczność ƒ pòzëtnota, przëdatnoscƒ pożyteczny - pòżëteczny SY. - Przër. przydatny, życiodajny pòżëteczny, przym., ‘pożyteczny’: To są baro pòżëteczné ptôszczi. To je dëcht niepòżëtecznô robòta. 611 pòżyteczny ad pòżëtny, przëdatny, pòżëtkòwny; pòłączyć ~ne z przyjemnym zrzeszëc pòżëtny z tim, co lubi pożytek pòżëtk SY, LZ, EG, np. Më tam z tegò wiele pòżëtkù ni mómë. - Przër. użytek pòżëtk, -ù, m., ‘pożytek’: To mù nie niese niżódnégò pòżëtkù. Czë të abë môsz z tegò jaczi le bądz pòżëtk? pòżytek m pòżëtk, zwësk, wzątk m, zwënégaƒ pòżytkòwać v cygnąc pòżëtk, zwësk, żniwic, zwënégòwac pòżytkòwanie n użëtkòwanié n; cygnienié pòżëtkù, zwëskù pòżytkòwy ad użëtny, użëtkòwny, zwënégòwny pożywić (się) - pòżëwic sã EG, pòjesc so EG. - Òb. żywić (się) pòżywić (się) pòżëwic, pòkrzésëc, pòdjesc, okrzeszëc (sã) pożywienie - jôda EG, pòżëwienié Gò żëwnosc || -nota EG, strawa EG. - Òb. potrawa pòżywienie n żëwnota, charna, kôrma, jôda f, (z)jestkù, jescé, jedzenié n; ~ zwierząt zdobyte przez nie same żér m {‘żér’ in Sy: przynęta, pokarm umieszczony w sieciach, pułapkach itp.} [Dzëczi wëszłë w bùlwë na żér. W chléwie pòkôzałë sã szurë, bò òne tam miałë swój żér. – Sy] pòżywka ƒ żëwnô rëda, szutë pl, spòsobë żëwnotë pòżywnie adv okrzészno, spòro, pòkrzésno pòżywność ƒ okrzésznota, spòrosc, pò~ krzésno taƒ pożywny ad pòżëwny || pòżiwny, dorôczny lok (= ‘smaczny, pòżëwny), kraftny niem. [To bëło dorôczné jedzenié na tëch òżniwinach, tam swinia z próscamë przebiegła przez kòcłë, a jesz wszëtczé prosce zgùbiła. Sy]; (naj)~niejszy nôpòżëwniészi [Pón Zôstãpów przëgòtëje dlô wszëtczich lëdów na ny górze czestã ze sëtégò miãsa, czestã z dobrëch winów, z nôpòżëwniészégò miãsa, z tëch nôlepszich, òdstojałëch winów. Gò (bibl)] pòżywny ad okrzészny, spòri, pòkrzésny pójście n jidzenié n; ~ za mąż żeńba ƒ, żenienié sã n pójść jic, wëbrac sã, ùdac sã; rzad kòpnąc sã dokąd(kas); ~jdę pùdã poszedłem (poszłam) jem / jô szedł (szła), rzad jô béł (bëła) jidzony (-nô) [Òna je jidzonô do krómù. Òna bëła jidzonô do krómù i ju przëszła nazôd. - Gò] ~ (pójść) w zapomnienie jic w zabët / w zabëcé / w zabôczenié; poszło w zapomnienie: szło w zabët. [To ju dôwno szło w zabët. To szło chùtkò w zabôczenié. Sy [Jô tam wicy nie pùdã. A pùdzesz! Jô bë do ni nie szedł za niżódné pieniądze. Mòja białka szła do lasa. Pòj le sa! ‘chodź no tu!’. Pòjmë w grëpie. - Ra idź! rozk biéj (|| biôj), zdr biéj(cz)kôj! rzad: jidz(ë), zdr jidzk(ùlk)ôj; ew. krocz(ë)! turzë! paczeruj || paczënuj! cygni! karuj (sã)!; idźcie! / odejdźcie! biéjta (|| biôjta) / òdéńdz(ë)ta; niech pan(i) pójdzie / odejdzie biéjce (|| biôjce)! / òdéńdzce! pójdę, pójdziesz, pójdzie(my) pùdã, pùdzesz, pùdze(më); pójdźmy / chodźmy (no)! pòjta (le) / chcemë (le) jic / jidzemë!; pójdźcie / idźcie biéta / rzad jidz(ë)ta; chodźcie (przyjdźcie)! pòjta / przińdz(ë)ta!; pójść v jic, zdrob pòjkac; rozk: pòj, pòj (le) sa [Pòjmë, pòjma, pòjta, pòjce. Pòjta le sa! Rozëmkù, pòj do domkù! ‘rozumku, pójdź do domku, tj. do głowy’. Ra]; ~ z kim o lepsze jic z czims na miónczi, o co im pòszło? o co jima szło? ~ w niepamiãć jic w zabôczenié, bëc zabôczony, ~ w czyje ślady jic w kògòs szlachë, ~ z dymem jic z dëmã, wëpôlëc sã, nie w smak ~ nie bëc pò (jegò) nosu [Jak ce w rzëc kòpnã, to të pùdzesz. Sy] 612 póki adv pòkąd(ka), pòczim (Sy) || pòczi (Ra), rzad dopòkąd, lok dopòczi (Dh); jak długò (a. tak długò, jak / jaż); ew. czej / czedë / ż(e)lë jesz dali; zob. dopóki; ~ co zob. raz (na razie) pólko m pólkò m (Ra) pół inv pół; ~ do drugiej pół drëdżi, ~ beczki półbeczk m, bùt(k)a ƒ, ~ litra halwa ƒ, w ~ w pół, ~ gòdziny pół gòdzënë, na pòły adv na pół pół, rzecz. nieodm., ‘pół’: pół kòrca; pół dnia; pół kòpë; pòł sta. Rzeczë, kùlkò je pół mãdla ‘powiedz, ile jest pół mendla = 7½’. [hasło]: na pół, przysł., ‘na pół, na poły’: Rzekł na pół z płaczã. Bùlwë na pół przegniłé. Na pół ùwarzoné krëpë. półbrat m przëbróny brat, półbrat m półbùcik m nisczi bótk półbuty półbótë LZ półcalówka ƒ półcôlowi dél półcień m półcéń, półcéniô ƒ półczwarta num półczwiôrta arch, trzë i pół [Półczwiôrta dnia; półczwiôrté gòdzënë. Ra] Ra] pół darmò adv (na) pół darmò półdupek - òb. pośladek półdziki ad półdzëwi, półdzëczi półfinał m sp przedslédnô rozegra półgbur m hist (rolnik gospodarzący na mniejszym gospodarstwie) półgbùr m; żona ~ra półgbùrka f półgburski ad półgbùrsczi półgburstwo adv półgbùrstwò, gbùrstkò n, mniészé gbùrstwò półgębkiem (oględnie, ostrożnie) mówić, gadac przez cedzëdło Powiedzieć półgębkiem (oględnie) wëcedzëc Sy [Pół dnia òn te słowa cedzył, nigle òón je wëcedzył. Sy] półgãbkiem adv gąbką; mówić ~ mërmò-tac, jeść ~ jesc pół gąbką ◊ miec (na jedzenié) dłudżé zãbë (być wybredny wjedzeniu) półgęsek m piersnik, rzad półgãsk, żart pòdëszka; ~ki pl piersniczi, rzad półgãsczi, żart pòdëszczi (Sy) [Ùkrój mie jesz òd tegò półgãska. Sy] półgłos: półgłosem adv cëchim głosã półgłówek m półgłupk; ew. półgłówk m [Të półgłupkù! Sy] {‘półgłówk’ = dosł. Sy: pół piekłégò łepa swini}. Zob. głupek półgłupek zob. głupek, półgłówek półgodzinny (trwający ½ godziny) - półgòdzynny SY. Np. Pò półgòdzynnym szukaniu jô gò nalôzł. Półgòdzynnô rozmòwa. SY półgòdzinny ad półgòdzynny [Półgòdzynné nôbòżeństwò. Ra] półjedwabny ad (na) półjedwôbny półka ƒ pòlëca, rzad półka (Ra) f, regal m ◊ żart cos leżi kòmù na pòlëcë (ma bóle żotądka) pòlëca, -ë, ż., ‘półka’: Na pòlëcach mómë sëchi brzôd ë chléb ‘na półkach mamy owoce suszone i chleb’. Ob. półka. półkòle n półkòlé n półkòlisty ad półkòłowi, półłãczny pół korca zob. korzec półkorcowy ad półkòrcowi [Półkòrcowi kòsz. Sy] 613 półkòszek m półkòszk m, pl: półkòszczi. półkòszulek m półkòszulk m, półkòszulkaƒ półksiężyc m półmiesąc m półksiężycowy ad półmiesącowi półmiesãczny, półmiesãczné dzeckò, 2. ‘półksiężycowy’. przym., 1. ‘półmiesięczny’: półkùlisty ad półkùglowi półkwaterek m półkwatérkaƒ półmartwy ad (na) półumarłi półmãdrek m półuczałi m półmiesięczny ad półksãżëcowi, półmiesączny półmilowy f półmilowi półmisek m snôdkô miska półmisek - półmisk SY, EG, np. Na stole stojôł półmisk z miãsã. SY Te półmisczi / tëch półmisków / z półmiskama. EG półmrok m półsmrok, półmrok m; ew. ò dwùch widach, we dwa widë [Lubiã sedzec w półsmrokù. Sy]. Zob. mrok półnagi ad (na)półnadżi, (na) półgòłi [Półnadżé stwòrë ‘półnagie istoty’ òbstąpiłë gò ë chichòtałë mù do òczu. Ra] półnago adv półnagò [Dzëwi (dzëczi) lëdze chòdzą półnagò. Ra] północƒ1. północ ƒ 2. norda, nocƒ północ – noc, północ Sy, nocewô strona Sy, północ EG, norda EG, noc EG, nocnô strona EG, mòrsczëzna RA [To z nocë wieje. to dzys wieje òd nocewi stronë. Cëż wa jesta za głupi lëdze, że wa bùdink patrzną stroną na północ stôwiôta. Sy norda, -ë, ż., 1. ‘północ (część świata)’: wiater òd nordë, 2. ‘wiatr północny’: Czej sã norda zapôdô, a stôrô baba zagôdô, tej ni ma kùńca. Przysł. [Ceyn] Ob. nórd. północ, -ë, ż., 1. ‘północ (koniec doby)’: To bëło òd północë. 2. ‘północ (strona świata)’: Òd północë jaż do rena. W znaczeniu ‘strony świata’ używa się rzadziej obok norda. ]; na ~w noc a. w nordã północnowschòdni ad nocnopòrénszi, nordowòpòrénszi, nordóstowi północnozachòdni ad nocnowieczórny, nordowòwieczórny, nordwestowi nordóst, -u, m., ‘północny wschód’. Wyraz używany tylko przez Rëbôków. nordóstowi, przym., ‘północno-wschodni’: w nordóstowi stronie wsë; nordóstowi wiater. (II) nordwest, -u, m., ‘północny zachód’, niem. Nordwest: na nordwest ‘na północo-zachód’; pòd nordwest ‘ku północnemu zachodowi’. (II) nordwestowy, przym., ‘północno-zachodni’: nordwestowi wiater; w nordwestowim kùńcu wsë. (II) północny ad nocny, nordowi; wiatr ~ nor- 614 dowi wiater północny, przym., ‘północny’: To bëłë północné straszëdła. nordowi, przym., ‘północny’ (o części świata)’: nordowi wiater. [Też (II)] północo-wschód m nordowi pòrénk, nocny pòrénk północo-zachód m nordowi wieczór, noc~ ny wieczór półoficjalny ad półurzãdowi półokrągły ad (na) półokrãgłi półotwarty ad (na) półodemkłi półòsma, licz., ‘półósma’ sétmë i pół półpanek zob. panek półpańsczi, -kô, -czé, przym., ‘półpański; niby chłopski’: półpańskô bùcha ‘pycha’; półpańskô biéda. półpaństwò, -a, n., ‘niby państwo, pozorne państwo’: Jemù to półpaństwò nie wińdze na dobré. półpasiec m med róża w pasu półpiãta num półpiãta, sztërë i pół półpiãtro (-trze) n półpiãtro || ew. półprzãter półszos m półprawda - półprôwda SY półprodukt m półprodukt m półrocze n półrok m półrocznie - półrocznie || -czno SY półroczny ad półroczny półroczny - ts. SY półsen m półspik m, marzô ƒ półsen - ts. SY || półspik EG [bò ‘sen’ = snicé], marzô (zab.) SY, marzejô SY, ùdrzémnienié SY, zacmienié SY (w 2 znacz. zacmienié astronomiczné - słuńca / ksãżëca). Np. Béł jem prawie w taczi marzi jak òni miã òbùdzëlë. SY Mie sã to nie sniłó, leno w taczi marzeji jô to widzôł. Chòdzëc jak w marzeji (ò zakòchónym). SY Bëc w zacmienim półsenny ad półspiący półsetek m pół sta Sy półsierota - półserota SY, np. ta / ten półserota, tegò / ti półserotë. Do nas przëchòdzy półserota, ji òjc pôdł na wòjnie. SY półsiostra ƒ przëbrónô sostra, półsostraƒ półsiódma num półsódma półszósta, licz., ‘półszósta’ półsłówko n półsłówkò n, Tr: niedomówka ƒ, nadczidanié n; ~kami pl półsłówkama półśrodek m pòłowiczny spòsób, pòłowicznô rada (na cos), półspòsób m półświadomość ƒ półswiadomòsc, półprzëtomnosc, pòłowicznô swiadomòsc / przëtomnosc - Gò, Tr: półwiédnota ƒ półświadomy ad półprzëtomny, półswiadomi, na pół przëtomy / swiadomi - Gò, Tr: półwiédny półświąteczny ad półswiãtowi, półswiãtny półton m półton m półtora num półtora; ~ grosza hist (dawna moneta pruska = 6 fenigom) półtorôk m półtorasta num półtorasta, sto piãcdzesąt póltrzecia num półtrzeca, dwa i pół [Òno je półtrzeca rokù stôré. Ra] półumarły ad (na) półumarłi półurzãdowy ad półurzãdowi półwełniany ad półwôłniany 615 półwiecze n półwiek m, półsta n półwòzie n półwòza n półwyrób m półprodukt m półwysep - półwëspa SY T I, „Drëwac”, np. Mòra przëdrëwala na niecce z kraju na Pólwëspã. półwysep m retk, półostrów, cëpel m, przëszlôga {‘przëszlôga’ in zob. bród) ƒ półwysep helski Élskô Półwispa / żart: Élskô Blewiązka / Kòsa, Élsczi Półòstrów / Ùsëp, Bósôk (= bąsôk pol. bosak) [Jachac na Bósôk. Jastarniô leżi na Bósakù. - Sy]; nazwa nasady Półwyspu Hel midzëmòrze (|| miedzëmòrze) półzmrok zob. półmrok półzwierzã n półzwiérz m, półzwiérzã n półżart - ts. SY; por. póżartem półżartem adv półszpôsã półżartem - półżartã SY, np. Jem jesz nie czuł Tónë jinaczi gôdającégò jak półżartã. SY Pół żartem, pół serio pół żartã, pół pòwôżno Gò półżywy ad (na) półżëwi, (na) półumarłi póty adv tak długò, dotąd(ka); ~... póki tak długò... pòkąd(ka) a. dotądka... pòkądka późnić się spòzdzewac sã, zaostôwac (o zégrzé) późno adv pózno, pòzdze, pòzdno niereno, przysł., ‘nie rano, późno’: [Panowie niereno wstôjają, a zbòżé jima sã rodzy. Ra] pòzdze, przysł., ‘późno’: Bëło ju pòzdze. Ju za pòzdze. Ob. pózdno. [hasło]: za pòzdze, przysł., ‘za późno’: Mùszita jic zarô, żebë jesta nie przëszła za pòzdze. Ju za pòzdze skòblëc gòzdze. Przysł. [Ceyn] pózdno, przysł., ‘późno’: Bëło ju baro pózdno, czej të jes do naju przëszedł. Jô przińdã do waju përzinkã pózdni ‘przyjdę do was troszkę później’. Ob. pòzdze. ; lepiej ~ niż nigdy lepi pòzdno jak nijak; później adv pózni, pòzdze, sledzy, pò-tim; prãdzej czy ~ chùtczi abò pózni; za (zbyt) późno za póżno, za pòzdze, przemieszkóny czas [Na sadzenié wrëków to je ju terô przemieszkóny czas, bò òne nie zdążą ùrosc do zëmë. Gò] Ju za pòzdze skòblëc gòzdze. Ce późny ad pózny, pòzdny niereny, przym., ‘nieranny, niewczesny, późny’: niereną gòdzëną. Wstôł ò niereny gòdzënie. Ra; pózdny, przym., ‘późny’: To je ju pózdnô gòdzëna. W pózdniészich czasach. To są te pózdniészé bùlwë ‘później dojrzewające ziemniaki’. ~niejszy pó-zniészi, pòzdzészi prababka ƒ prastarka, prastarëszka ƒ praca - robòta, prôcô, zdr. prôcka RA [Jô w to wëszëwadło wiele robòtë włożëła. Sy] prôca, -ë, ż., ‘praca’: Òn mie ani nie pòdzëkòwôł za tã wiôlgą prôcã. Jakô prôca, taczé mito ‘zapłata’. [Przysł.] prôcka, -czi, ż., zdr. od prôca, ‘praca’: Òd ti prôcczi bòlą rączczi. Trzeba sã brac do prôcczi. (II) [Ceyn] Praca w charakterze aplikanta prôcô w charakterze aplikanta / praktikanta pracaƒrobòta, rëplówkaƒ, trudm; ~ lite-racka lëteracczi usôdzk, dokôz, jaka ~ taka płaca jakô robòta, taczi zôróbk, ciężka ~ rakòwanié, môchniskò n ◊ gnôcatô robòta, ~ mato wydajna mërowizna ƒ, mało spòrô robòta, ~ przygòtowawcza do żniw przedeżniw-czi pl, ~ zarobkòwa zôróbk m, ~ do późnej nocy czurzenié n, czikòlëna; zob. robòta pracobiorca m robòtobiérôcz m pracodawca m robòtodôwôcz m, prôcodôwca Gò pracodawca prôcodôwca Gò; por. chlebodawca 616 pracować - robic EG, prôcowac EG, SY, mùrksowac [Dzys mieszczónczi prôcëją na równi z chłopama. Nasz syn prôcëje jakno mlécznik. - Sy] prôcowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘pracować’: Më bë chcelë prôcowac, ale ni mòżemë nalezc robòtë ‘chcielibyśmy pracować, ale nie możemy znaleźć roboty’. Òni prôcëją ë Bòga chwôlą. [Przysł.] Ciężko p. – tricowac, mùrksowac SY, rakòwac EG, marachòwac sã EG, szarpac sã EG, mãczëc sã EG [Mùrksëje òd rena do wieczora. Sy]. Pilnie pracować - ùwijac sã (jak robôk) przë robòce FG, JA, rzetelno robic EG, robic jak nôlepi EG; ~ na nędznym gospodarstwie pataraczëc lok, biédã klepac [Jak długò jôtu pataraczã, jô jesz nie jôdł biôłégò chleba. Sy] {por. lok: ‘pataractwò’ n, ‘pataraczka’ f = pol. nędzne gospodarstwo rolne; ‘patarôk’ = niedbały gospodarz} pracować v robic, rôbiac; ~ ciężkò, bez wytchnienia chòrdzëc, rakòwac, mara-chòwac sã, szëchtowac, szãtolëc, [Ù naszich sąsadów wszëtcë szëchtëją, nawet dzecë. Sy] ~ ciągle i pòwòli czikòlëc, czurzëc, jarchùlëc, ~ byle jak szust(r)ac, ~ kòło domù opòrajëwac, opòrzãdzac, ~ na kawałek chleba ro~ bic na kawałk chleba, ~ na mòrzu orowac, ~ piersiami cãżkò dichac; zob. robić pracowitość - robòcosc EG pracowitość ƒ robòcosc, rãdoscƒ pracowity ad robòcy, rzad prôcowiti, môchny, ew. cerplëwi, niezgniłi, òchòtny / chãtny do robòtë / pòmòcë; ew. w zn zwinny, zręczny: rãdi {‘môchny’ Sy in = ruchòmi – zob. ruchomy} [To je baro môchny człowiek. To je robòcô, niezgniłô białka. - Sy]; ~ człowiek oroch, rãdnik, wùrach, szã-tolëch, zariwca m, ~ta kobieta rãd-nica, wùraczka, szãtolëca ƒ ◊ chtos ni mô piôskù w rãkôwach pracownia ƒ warkòwniô, mésterniô ƒ Krôsarsczi handwark. pracownica - robòtnica, prôcowniczka EG. - Przër.. żywicielka pracownic(zk)a ƒ robòtnica, môchnicaƒ pracownik - robòtnik, prôcownik EG. - Przër. żywiciel pracownik m robiôrz, robòtnik, môchnik m; ~ umysłowy môgòwi robiôrz, ~ pò-wòlny, niedbały czura, czurzôk m pracujący ad robiący, robòcy, robny; klasa ~ca robnô klasa, człowiek ciężkò ~ zob. pracuś; człowiek ~ byle jak szust(r)ôcz, chajsta m, szust(ra), chajstka ƒ pracuś m (czł. ciężko pracujący) marach, rakôrz, wùrach m, wùraszka, maraszka ƒ, żãdło n [To je żãdło na robòtã. Sy]; praczka – piérka Sy, piérôczka, -czi, ż., ‘praczka’: Òna je we dwòrze piérôczką. Ra prôczka EG, płókôrka (môl.) SY [Aneczka je dobrô piérka, ale mòdrôczka òna nie je niżódnô, abò òna nie domòdrzi, abò przemòdrzi. Sy] praczka ƒ piérôczka, opierónka prôczka, -czi, ż., ‘praczka’. Ob. piérôczka. ƒ [Nasza òpierónka je chòrô. Sy] praczłowiek m praczłowiek m prać v prac, piérac, sztôkòwac || sztókòwac {‘sztôkòwac’ = prac przez ùnôszanié piérzë do górë [Czãsto piérwi lëdze czijónkama wëpiéralë brud, a pòtemù sztôkòwalë (prelë przez ùnôszanié piérzë do górë). – Sy] prać - prac, płókac (môl.) SY pierac, piéróm, -ôł, sł., ‘prać (częstotl.)’: Nasze żonë [białczi] piérają bielëznã na tim môlu. prac, pierzã, prôł, pierzë, sł., 1. ‘prać’: Namëdlëłë bielëznã a terô jã pierzą. (II): 2. ‘bić’: Széper gnôł, òwce prôł. [Piosnka] ●jô cã mdã pra a na psa zdrza. [Ceyn] ; ~ kògò gm kògòs prac, bic, okłôdac, lëmic, lôc, rznąc; zob. bić, lać 617 pradawny - pradôwny EG, stôrodôwny EG; por. prastary pradawny ad pradôwny, prastôri pradziad - prastarc RA, prastark La pradżôd, -ada, m., ‘pradziad, przodek’: Jegò pradżôd sedzôł ju na tim môlu. Mòji pradżadowie tu sedzelë. prastarc, -a, m., ‘pradziad’: òd prastarców ‘z dziada pradziada’. (II) [Ob. pastark] pradziadów v pradżadów, -owi, -owô, -owé, przym., ‘’: pradżadowé chëcze. pradziad(ek) m prastark, prastarëszk m pragmatyczny ad pragmaticczi, pragmaticzny pragmatyka ƒ pragmatika ƒ pragmatyzm m pragmacëzna ƒ pragnąć - pragnąc EG; [Òna pragnie, żebë òn ji sã òswiôdcził, ale òn... Le tegò nie pragnij! Czegò dësza pragnie (co të sobie żëczisz)? - Gò] por. pożądać pragnąc, -ã, -ął, -ni, sł., 1. ‘pragnąć, chcieć’: Òna bë pragnã sã dostac do nieba. 2. ‘pragnąć (napoju)’: Móm wiôldżé pragnienié (pragniączkã). pragnąć v pragnąc, łaknąc, chôłpic sã, chcëwic sã, chcec, prażëc, trôpic, żëczëc so [Pòle łaknie deszczu. Lz] ] ~nąłbym wiedzieć jô bë chcôł wiedzec, ~ zbli-żenia nalënac, ~ nawiązać stosunki chcec sã zapòznac pragnienie - pragnienié, pragniączka Sy, Lz [Móm taką jednã pragniączkã, żebë... Mòjim pragnienim je, żebë... Gò] pragniączka, -czi, ż., ‘pragnienie’: Chòri mô wiôlgą pragniączkã. pragnienie n pragniączka, żëczba, lëgòtka f, trôpich m, chôłpienié, trôpienié, chcenié n prahistoryczny ad pradzejowi, przeddze-jowi prajãzyk m pramòwa, pragôdka ƒ praktycznie adv praktisz, prakticzno praktyczność ƒ prakticznota ƒ praktyczny ad prakticzny praktyk m praktikôrz, praktik m praktyka ƒpraktika, uczbaƒ; wieloletnia ~ wielelatnô praktika, być na ~tyce bëc w uczbie praktykant m praktikant, ucznia m praktykantka ƒ praktikantka, uczenka ƒ praktykować - praktikòwac, òb. zajmować się praktykòwać v 1. bëc w uczbie 2. sprôwiac swój wark, praktikòwac, rôbiac praktykòwanie n rôbianié, ucz(bi)enié, praktikòwanié n praktykòwany ad rôbióny, praktikòwóny, sprôwióny, bëti w zwëkù praktykùjący ad rôbiający, praktikòwny; lekarz ~ praktikòwny doktór pralinka ƒ pralina ƒ, brunioné mandle pralka - ts. SY pralka ƒ pralka piérnica ƒ pralnia - pralniô SY pralnia ƒ pralniô piérniô ƒ prałat m prałat m prałatura ƒ pòczestnosc prałata pramatka - ts. EG 618 pranie 1. czynność prania pranié, ewent płókanié; 2. zob. bielizna pranie n pranié n; duże, małe ~ wiôldżé, môłé pranié ◊ cos sã pòkôże w pranim (dopiero się okaże) praocean – praòcean Gò praojciec m praojc m, stark m praprababka ƒ praprastarka ƒ prapradziad m praprastark m praprawnuk m praprasënecznik, prapra-córecznik m prasa ƒ1. prasa ƒ; ~ drukarska drëkarzkô prasa, ~ do wyciskania oleju z na-sion lnu leniarka ƒ [Wic przódë w kòżdi wsë mielë leniarczi. Leniarką wëcyskelë òléj z lnianégò semienia. Sy] 2. gazétnictwò, drëkarztwò n; wòlność ~sy wòlnosc gazétnictwa, dzieło już wyszło spòd ~sy dokôz je ju wëdrëkòwóny prasa ~wa prasa nimòstrzódkòwô prasowacz m platôrz, prasôrz, platownik, prasownik m prasowaczka ƒ platôrka ƒ prasować v platowac, prasowac, zeżëmac, scëskac prasowalnia ƒ platowniô ƒ prasowanie n platowanié, prasowanié n; maszyna do ~nia platownica f, ma-szina do platowaniô prasowany ad platowóny, prasowóny; drożdże ~ne prasowóné młodze prasowy ad gazétny, prasowi; biuro ~we gazétnô pisarëjô prastary - prastôri Gò || prastari RA, baro stôrodôwny || stôrowieczny Gò prastary ad prastôri, stôrëchny prastari, przym., ‘prastary, starodawny’: To je prastari zwëczôj [zwëk]. (II) praszczur m praojc, prastark m prawda - prôwda (w 2 znacz = pòl. ‘racja’). Stanąć w prawdzie - stanąc w prôwdze. EG Spojrzeć prawdzie w oczy - przëzdrzec sã / wezdrzec prôwdze w òczë. EG. Taka jest naga prawda - takô je gòłô / nagô prôwda. EG. To święta prawda - to je swiãtô prôwda. Oto cała prawda - i tak hewò wëzdrzi całô prôwda. EG. - Przër. półprawda prôwda, -ë, ż., ‘prawda’: Òna wiedno prôwdã gôdô. Prôwdą niedalek zańdzesz a łżą sã nie ùdłôwisz ‘prawdą niedaleko zajdziesz, a kłamstwem się nie udławisz’. Prôwda wiedno na wiérzch wińdze. [Przysł.] [hasła]: na prôwdã, przysł., ‘naprawdę, w rzeczywistości’: Ale naprôwdã to tak nie bëło, to bëło jinaczi. pò prôwdze, przysł., ‘naprawdę, serio, rzeczywiście’: To bëło tak pò prôwdze. Òn to pò prôwdze wërzekł. W żartach gôdô, a pò prôwdze mësli. [Przysł. Ceyn] prôwdeczka, -czi, ż., zdr. od prôwda, ‘przysłowie’. Derd Nórc str. 2 nieliczbowana. (II) prawda ƒ prôwda ƒ; to ~ to je prôwda; prawdę mówiąc (prawdę powiedziawszy) tak prôwdã rzec [Tak prôwdã rzec (żart: a nie zełgac) to jô bë to zrobił czësto jinaczi.]; po ~dzie / naprawdę adv pò prôwdze, prôwdã rzec, naprôwdã; co ~ (wprawdzie) co prôwda, wprôwdze, prôwdac; mówić ~ę mówic / gadac prôwdã, stojec prôwdą; unikać ~y ucekac od prôwdë, ùmëkac sã przed prôwdą [òn ùcékô / sã ùmikô]; żyć w ~dzie żëc w prôwdze, żëc w zgòdze z prôwdą; stanąć w ~dzie (w świetle ~y) stanąc w prôwdze (we widze prôwdë); niedaleko / daleko od ~y niedalek / dalek òd prôwdë; zaprawdę, zaprawdę powiadam wam... bibl pò prôwdze, pò prôwdze pòwiôdóm wama... Por. nieprawda 619 prawdomówność ƒ prôwdomównosc ƒ; ew. lubienié / ùmiłowanié prôwdë, rzetelnosc / ùtcëwòta w mòwie / w słowach, wëstrzéganié sã łżélstwa / cëgaństwa prawdomówny ad prôwdomówny, rzetelny; co lubi a. gôdô prôwdã prawdopodobieństwo n prôwdopòdobieństwò n; ew. mòżlëwòsc; ew.entualnosc f; ew. jedna z wiele mòżlëwòscy; według wszelkiegò ~wa zob. prawdopodobnie prawdopodobnie adv wierã, pewno, chëba, bòdôj, mést, prôwdopòdobnie, przëpùszczalnie; ew. wedle wszel(ej)aczégò prôwdopòdobieństwa; ew. jak mòżemë sã spòdzewac; tak jak jô mëszlã / sã spòdzéwóm, tak na mój (żart: głupi) rozëm. Zob. podobno prawdopodobny - mòżlëwi || mòżebny, prôwdopòdobny EG, (prôwdawi? LZ) prawdopodobny ad prôwdopòdobny, mòżlëwi || rzad mòżebny prawdziwek ad grzib, prôwdzëwi grzib, prôwdzywk m; pl: prôwdzywczi, prôwdzëwé grzëbë; [To nie są prôwdzywczi, le glampczi. Sy] prawdziwie adv prôwdzëwie, przysł., ‘’: To tak bëło prôwdzëwie. prawdziwość ƒ prôwdzëwòta, Tr: jistnota (pol. istotność) ƒ prôwdzëwòsc, -ë, ż., ‘prawdziwość’: Jô przësygóm na prôwdzëwòsc tëch rzeczi. prawdziwy ad prôwdzëwi, jistny, czësti, jawerny, jistamańtny; ~we zdarzenie prôwdzëwi przëtrôfk arch Ra czërny diôbeł prôwdzëwi, przym., ‘prawdziwy’: To są prôwdzëwi Pòlôszë ‘prawdziwi, rodowici Polacy’. To bë bëło prôwdzëwé głëpstwò ‘to by była ostatnia głupota’. Ta nowina je prôwdzëwô. prawica - ts. RA, prawizna EG prawica ƒ prawica || arch prawizna ƒ, prawô rãka [Na prawicy òn le trzë pôlce miôł. Òb całą drogã òni mielë strëgã pò prawicy. Do prawicë nôleżą ti bògati gbùrzë. Bù] prawicowy ad prawicowi [Prawicowi walmanowie. Bù] prawiczek m pòt prawiczk, jakòszk m prawiczka ƒ pòt prawiczka, jakòszka,sódemkaƒ prawić (mówić z namszczeniem) - prawic, np. Të tu dobrze / mądrze prawisz, ale... Òn prawi jak jaczi rëchcenwalt / ksądz. EG - Przër. rozprawiać, mówca prawić v gôdac, prawic, kôrbic, bakòwac, gòwarzëc; ~ głupstwa stożëc, gôdac bële co prawidło - ts. EG, mòdło, ewent. schemat, regùła prawidło n norma ƒ, mòdło n prawidła (do butów) - ts. EG prawidłowò adv prôwdzëwò, przënôléżno, jak sã przënôlégô prawidłowość prawidłowòsc, norma, ewent zasada, regùła Gò || regla Tr, normalny przebiég jaczégòs procesu prawidłowòść ƒ przënôleżnosc ƒ prawidłowy - prawidłowi EG, bëlny, w pòrządkù, dobri, taczi, jak sã przënôlégô, taczi, jak pòwinien bëc, ewent. normalny, tipòwi, zgódny z normą EG prawidłowy ad przënôléżny 620 prawie - òb. nieomal [kasz. ‘prawie’ = pòl. właśnie tak, akurat] prawie adv wnet(ka), zwi(ã)ksza, bezlëcha, bez mała prawieczny ad prastôri, prawieczny, stalatny prawnictwò n prawò n, znajôrztwò prawa prawniczka ƒ juristka, praWnica ƒ prawniczy - prawniczi EG prawniczy ad juristny, prawny prawnik - ts. EG prawnik m jurista, prawnik m prawność ƒ prawnota ƒ prawnuczka ƒ odnóżka, synecznica,córecznica ƒ prawnuk m odnóżk, synecznik, córecznik m prawny - ts. EG prawny ad prawny, juristny, sądowny; drogą ~ną sądowno, wystąpić na drogã ~ną jic w sąd a. jic w prawò, spór ~ prawòwanié n, prawnô spiérka, wy-dział ~ prawny fakùltet, ~ właściciel prawny miéwca prawo - 1. prawò {‘prawò’ a) mòżlëwòsc robieniô a. pòsôdaniô czegòs w ramach ùstalonëch przez zwëczôj a. przepisë òbòwiązëjącé w dóny spòlëznie (Gò) – „miec do czegòs prawò”; b) zbiór przepisów regùlëjącëch stosënczi sprawiedlëwégò żëcégò w jaczis spòlëznie; ew. przedmiot naùczaniô; c) in arch = proces, prawa sądowô [Ta rzecz szła pòtemù na prawò. Ra Dobëc prawò = wëgrac sprawã. Sy]}; mieć ~ do czegoś miec prawò do czegòs [Ti wszëtcë, co pòd bòrã mieszkają, mielë dôwni prawò brac drzewò z lasa. Ra]; nie liczyć się z ~wami nie liczëc sã z prawama, nic so nie robic z prawa [Dlô niegò ni ma nijaczégò prawa. Ra]; zrobić coś za gorącego prawa zob. gorący zrobic cos za cepłégò / gòrącégò / swiéżégò prawa; ew. wëkòrzëstac leżnosc, wëegzekwòwac to, co sã człowiekòwi nôleżi, czej jesz sprawa je swiéżô, czej jesz chto ò tim pamiãtô / czej jesz chcą dac... [Trzeba tam jic, to òdebrac jesz za cepłégò prawa. Gò]; ~ jazdy prawò jazdë - dokùment ùprôwniający do prowadzeniô autołã (Gò). prawò n prawò n; ~ własności rybaków brzegòwé prawò, ~ głosowania prawò do welowaniô, jakim ~wem? wedle ja-czégò prawa?, ~ kaduka cëgańsczim prawã, dochòdzić swòich praw miec sã o swòjé prawa, przysługùjące ~ bëc w prawie, rościć sobie ~ do czegò ubzdurzëc so do czegòs prawò, stu-diować prawò sztudérowac prawò, ~ własności prawò miectwa, swòjiznë, w imieniu ~wa mionã prawa, obejść ~ obéńc prawò, trzymać się litery ~wa jic wedle prawa, na ~ w prawą a. w prawò ◊ niiec do czegòs prawò jak wróbel do jaskùleczczënégò gniôzda (nie mieć prawa) 2. o kierunku: w prawò || w prawą, na prawò || na prawą {‘w / na prawą’ – w domëslë: w / na prawą stronã}; ja (chcę) w ~, a ty w lewo jô (chcã) w prawò, a të w lewò, jô hòt a të ksob (Ra) = jô hòjt, a të czuder (Gò) prawodawca prawòdôwca Gò [np. Pón naszim prawòdôwcą.] prawòdawca m prawòdajôrz m prawòdawczy ad prawòdajny 621 prawòdawstwò n prawòdôwstwò n, legislacjô f, proces pòwstôwaniô aktów prawòdôwczich prawòdajnosc, prawòda-jizna ƒ prawòmòcność ƒ prawòmòcnosc ƒ prawòmòcny ad prawòmòcny prawòmyślny ad lojalny, zgódny z prawã, prawòmëslny prawòrządny ad prawòrządny prawoskrętny ad prawòskrãtny; śruba ~na / nakrętka prawòskrãtnô szruwa / nakrãtka; prawina f [Ten wóz mô błąd, bò przë kòłach są same prawinë tak, że lewé kòło łôtwie nòże spadnac. Sy] prawòsławie n prawòsławnô wiara prawòsławny ad prawòsławny prawość - prawòta SY, ewent. sprawiedlëwòsc, bëlnota EG prawość prawòta || -wòsc prawòść ƒ pòrządnosc, rzetelnota, pra-wòscƒ prawować się zob. procesować się .prawòwierca m prawòwiérca m prawòwierność ƒ prawòwiérnota ƒ prawòwierny ad prawòwiérny prawòwitość ƒ prawòwitosc ƒ prawòwity ad prawòwiti prawòznawca m znajôrz prawa prawòznawczy ad prawòznajemny prawòznawstwò n prawòznajemnota f, prawòznanié n prawy - 1. w znacz. ten, co je pò / na prawi stronie. - prawi EG, np. Prawô rãka. Mie bòli w prawim bòkù. Je ten sztof na prawi stronie? To je prawô strona tegò sztofù (ti tkaninë). Pismò jidze òd lewi do prawi stronë. EG. prawô rãka; w prawą ‘w prawo’w prawą nosa; w prawą kòscoła {‘prawi’ in arch = pol.właściwy [Òni tegò nie zrobilë w prawim czasu. Jeżlë to ùprawisz w prawą dobã. – Ra]} 2.W znacz. ‘szlachetny’, ‘uczciwy’ - prawi SY, ùtcëwi EG, rzetelny EG. - Przër. przyzwoity prawy ad 1. prawi; ~wa strona prawiznaƒ, ~wa rãka prawô, palecznô rãka 2. pòrządny, rzetelny; dzieckò ~wegò łoża dzeckò żeniałëch starszëch prawybòrca m prawelôrz m prawybòry pl prawelacjô ƒ prawzór m praobrôz(k) m, pramòdło n, pierwina ƒ prażalnia ƒ brunica ƒ prażalnik m aparat do brunieniô prażenie n brunienié, skwarzenié n prażony - ts. SY [Krëpë prażoné szmakają lepi jak warzoné. Ra To je jeden òd tich, co na prostowim chlebie i prażonym grochù je wëchòwóny. Sy] prażucha ƒ brunionô klóska prażyć (się) - prażëc (sã) EG (np. na panewce), piec cos. Ewent. i słońcu: prażëc EG, skwarzëc EG, smërlëc EG (dosł. smërlëc (sã) || smùrlëc (sã) - skwarzëc (sã), przëpiekac(sã) EG. Złoż. przëprażëc (sã) EG, sprażëc (sã) RA prażyć v 1. brunic, smërlëc, skwarzëc, pieglëc; słońce ~ży słuńce prô, brënie, pôli, skwarzi, ~ sit na słońcu bru~ nic, pieglëc sã w słuńcu, słuńcowac sã 2. bic, prac, lëmic; ~ nieprzyjaciela lëmic nieprzëcéla prącie n pënka, lok pënôla ƒ, pitk, dërdôk, lok tëbel, łëzgùlc m [akc. -gùlc], zdr pëneczka f {‘pënka’ in. - zob. ćwiek; ‘tëbel’ in. – zob. kołek; ‘łëzgùlc’ in = pol. kciuk, którym otwierają strąki} 622 prąd m 1. ~ wody (nurt) prąd (Lh, Ma, Dh, Jk), biég (Sy) m (prąd / biég wòdë) [Żem sã wôżił płënąc procëm prądu. Lh? (Lz) Drawim prądã bieżi Czôrnô Wòda. Ma? (Lz) Rzéka w tim môlu przëspiesziwô swój biég (ew. nëk / pãd). Gò Wòda mô dzys strzôł. To nie je letkò wrëgòwac (= „wrãgòwac”, wiosłowac jednym wiosłã) procemkù biegòwi wòdë. Sy]; bystry, wartki ~ bëstri prąd / biég wòdë, lok: strzôł m {‘strzôł’ Sy in = (wë)strzôł = pol. (wy)strzał; Por. neol Tr: ‘prom’ zgr òd: promiéń; ‘drëw’ òd: drëwac = płënąc, jachac}; ~ wody spowodowany przez fale odbijające się o brzeg żoch m [W rowie (w głãbiznie midzë pierszą a drëgą rewą || réwą, tj. mielëzną) szedł taczi żoch, to le tak bëło, że to nas nie wëwrócëło. Sy] {‘żoch’ in = Sy: deska, biegnąca środkiem na spodzie tylnej części kadłuba łodzi [Nóm sã ùrwôł żoch na réwie. Sy]}; ~ powietrza prąd pòwietrzô / lëftu; ew. cug, przecąg; ~dy konwekcyjne (powietrza) prądë kónwekcyjné (pòwietrzégò || -trzô); płynąć / wiosłować pod ~ (wody) płënąc / wiosłowac (ew. wrëgòwac = wiosłowac jednym wiosłã) pòd prąd / żoch / pòd biég wòdë / procëm(kù) biegòwi wòdë [To nie je letkò wrëgòwac (= „wrãgòwac”, wiosłowac jednym wiosłã) procemkù biegòwi wòdë. Sy]; iść / jechać pod ~ jic / jachac pòd prąd / pòd wiater / w òpacznym / procëmnym czerënkù (procëmnym do włôscëwégò / przëjãtégò czerënkù ruchù); iść pod ~ obiegowych poglądów / mód / tendencji jic pòd prąd òbiegòwëch (pòwszechno przëjãtëch) nôdbów / òpinii / módów / tendencji; jic procëm temù, co je pòpùlarné / na ògle ùznôwóné za pòżëteczné / módné; ew. nie pòddawac sã òbiegòwim / pòpùlarnym schematóm mëszleniô / pòstãpòwaniô; miec swòje zdanié (apartné / niepòpùlarné / jinszé jak wszëtcë); nie czerowac sã za módama; jic / chòdzëc swòjima drogama; bëc swòjégò łba / łepa; płynąć z ~em z prądã / ze żochã / z wòdą / z biegã wòdë [Z wòdą płënie zdechlëzna. Tr (w lësce do Gò)]; iść z ~em czasu jic z prądã czasu / za módą / pòddawac sã òbiegòwim / pòpùlarnym schematóm mëszleniô / pòstãpòwaniô; poddać się ~dowi (nurtowi) pòddac sã / ùlegnąc prądowi / żochòwi / biegòwi wòdë; przen: pòddac sã / ùlegnąc prądowi wëdarzeniów / czasu, dostosowac sã do drëdżich, nie wëchilac sã; 2. el prąd (prąd elektriczny), niem. przestarz: sztrum m; ew. pot, w zn. światło: wid m; ew. energiô elektricznô; sëła (prąd ò napiãcym 380 - 400 V) [Òd dwùch gòdzyn ni ma ù nas prądu. Jesmë bez prądu / widu. Sëłë téż ni ma, są le dwie fazë / na dwùch fazach je napiãcé / prąd. – Gò]; ~ stały prąd stałi; ~ przemienny / zmienny prąd przemienny / zmienny; nieprzerwana / ciągła dostawa ~u (elektrycznego) nieprzerwónô / stałô dostawa prądu (elektricznégò); ~ o wysokim napięciu prąd ò wësoczim napiãcym; zużycie / pobór ~du (mocy w kWh) el zùżëcé / pòbór || pòbiér prądu (mòcë w kilowatogòdzënach) prądnica ƒ tech el prądnica f, dinamò n, generator m; ew. agregat prądotwórczi prądomierz m prądomiérz, amperomiérz [tegò –omierza] prądotwórczy ad prądotwórczi; agregat ~ agregat prądotwórczi prąg zob. pręga prątek m 1. czijk, czijôszk m 2. med bakcyl m, zarwina ƒ prążek - òb. pręga prążkaƒprążk, prąg, sztrép(k) m, m(o)rãga f prążkowany - òb. pręgowaty prążkòwany ad m(o)rãgòwati, sztrépati prebenda por apanaże precedens m precedens m precel m precel m precyzer m precyzer m, dokładny nastô- 623 wiôcz precyzja ƒ precyzëjô, dokładnosc, jasnosc ƒ precyzyjny ad precyzny, dokładny, jasny, wërazny precz adv precz (|| précz); iść ~ jic precz [Szedł precz, ani sã nie òbezdrzôł. Ra]; ~ stąd! precz tu stąd(ka)!, hajdü, karuj sã!, rut! [Jidzë precz, të kòdrôkù! ‘idź precz, ty gałganie! A precz, psë! Ra], predylekcja ƒ ulubienié, oblubienié n predyspòzycjaƒpòdkłôdk m, zgrôwa, leżnoscƒ prefabrykòwać v prefabrikòwac prefekt m prefekt m prefektura ƒ prefektura ƒ preferans m karc preferans m preferencja ƒ pierszëzna f, pierszi môl prekluzja f jr slédny termin prekluzyjny ad slédnoterminowi prekursor m czł. zapoczątkowujący coś, przecierający nowe szlaki: pierszińc [akc. – szińc], przédnik, prekùrsór, pionier m, pierszi w czims; ew. pòczątkòwnik Gò || pòczãtnik arch Lz [akc. –kòw-, -czãt-]. Por. inicjator prekursorka f osoba zapoczątkowująca coś, przecierający nowe szlaki: przédniczka, prekùrsórka, pionierka f, pierszô w czims; ew. pòczątkòwniczka Gò || pòczãtnica arch Lz [akc. –kòw-, czãt-]. Por. inicjatorka prelegent m prelegent, odczëtôrz m prelekcja ƒ prelekcjô, gôdka f, odczëtënk m preliminaria pl preliminarëje, przedobgôdënczi pl preliminarz m zesôdzk, preliminôrz m; ~ bùdżetowy zesôdzk wëprzińdzeniégò preliminować v zesadzëc wëprzińdzenié preludium n mùz preludium n, wprowôdnô przedegra premedytacja ƒ obmëslënk m; z~cją z obmëslënkã, obmëslno premia - prémia EG, nadkłôdka Sy [Jô w tim miesącu dostôł pôrãset złotëch nadkłôdczi. Gò òd Sy]. - Przër. dodatek pieniężny premia ƒ prémia ƒ; ew. dëtczi nadto, naddatk Gò / nôdatk Lz {Jak nôdatk na dosta talérzëk. Lz] premier m premiéra m, przédnik ministrów premiera ƒ premiéra ƒ premiować v prémiowac, przëznôwac nôdgrodë premiowy ad prémiowi, nôdgrodny premiówka ƒ papiorë prémiowi grë prenumerata ƒ zapisanié n prenumerator m zapisôrz m prenumeratorka ƒ zapisôrka ƒ prenumerować v zapisowac 624 preparat ts Gò preparat m preparat m preparować v preparowac, przëszëkòwac, przërëchtowac prerie pl geo prerëje pl prerogatywa ƒ pierszëzna ƒ, pierszé prawò, prerogatiwa ƒ preser m dr drëkôrz, gazétnik m presja ƒ mùsz, cësk m; wywierać ~sjã mùszëc pretekst - òrąż /- dz / -dż SY. Powód zmyślony po to, żeby się np. do kogoś wprosić załga, skłôdz, skłôdka - SY. - Przër. alibi pretekst m pretekst, orąd(z), skłôdka, skłôdz, załga w zn. powód do śmiechu: arch nôwód (Lz) m {To mù béł zôs nôwód do smiéchù. Lz] ƒ ◊ zadac so(bie) orądz, Zadac so òrąż. Zrobic so skłôdkã. Sy [Wòjska Ùkładu Warszawsczégò wkroczëłë do Czech pòd pretekstã òbronë socjalizmù.] ew. w zn. zmyślony pretekst, żeby się gdzieś wprosić: załga, skłôdka, skłôdz, òrąż (lok: || òrãdz || òrãdż || òrąd) f [Zadac so òrąż. Zrobic so skłôdkã. Zadôł sobie òrąż, że òn sã tam wdzarł. Rôd bëm szedł na te zrãkawinë, ale ni móm niżódny sprawë, chëba, żebëm sobie jakąs òrżą zadôł. Rôd bëm tam szła, ale ni móm załdżi. . - Sy I wilk zadôł sobie załgã, żebë òwcã zeżgrzec. Gò] pretendent - ts. EG pretendent m pretendent, zgrôwôcz m; ~ do ożenkù żeniôrz, żeńc, kawalér, na(ł)ożeni m, ~ka do ożenkù żeniôrka, żenina, na(ł)ożeniô ƒ pretendować - pretendowac EG, np. òn pretendëje pretendować v zgrôwac, zmiérzac, bëc w prawie do... pretensja - pretensjô EG. W znacz. uraza - żôlba SY, żôl SY. Np. Przëszedł jem do waju ze żôlbą na wajégò sëna. Móm do nich żôlbã. Ò co? Ni mómë do cebie żôlbë. SY. - Przër. uraza, żal animozja pretensjaƒżôl do kògòs, o cos, , pretensëjô ƒ; rościć sobie ~sje do czegò zachcewac czegòs pretensjonalność ƒ pretensjonalnotaƒ, dôwanié od se, udôwanié n partesë, -ów, l.mn., ‘przesadna powaga, nadętość; etykietalność; fochy’: Jô móm lékarstwò na jegò partesë. Jô sã jegò partesów nie bòjã. Të nick nie zważôj na jejich partesë. { ‘partesë’ Sy = stôré pismiona, papiorë} pretensjonalny - ewent. ts. EG. - Przër. cudaczny pretensjonalny ad pretensjonalny, odsedajny, udôwny ; arch partesny { partesny Ra: przesadnie poważny, etykietalny; nadęty; pełen wymagań dla siebie} [To są baro partesny lëdze. Ra] partesnica, -ë, ż., ‘kobieta przesadnie poważna, wymagająca, pełna fochów lub dumy nieuzasadnionej, ceremoniantka’. {partesnica’ Sy = kòbiéta, co lubi sã zajmòwac pismionama} partesnik, -a, m., ‘człowiek przesadnie poważny, nadęty, wymagający, ceremoniant’. 625 pretor m pretor(a) m pretorium n pretorëjô ƒ prewencyjny ad zascygòwny, niedopùstny; areszt ~ pòmëszleniowé a. zascygòwné wsadzenié prewet m usôdk m prezbiterium n prezbiterëjô f, prezbiterium n prezencja ƒ wëzdrzatk, pòzdrzatkm; mieć piãkną ~cjã miec spòsobny wëzdrzatk a. baro spòsobno wëzdrzec prezent m dôrënk m; ~ ślubny slëbny dôrënk prezentacja ƒ przedstawienié, pòkôzanié n, prezentacjô ƒ prezentować v przedstôwiac, pòkôzowac, prezentowac, udac; to się dobrze ~tuje to dobrze udô prezerwatywa ƒ prezerwatiwa ƒ prezes m przédnik, prowôdnik, prezes m prezeska ƒ przédnica, prowôdnica, prezeskaƒ prezesostwò n prezestwò, przédnictwò, prowôdnictwò n, prezesowina ƒ prezesowa ƒ prezesowa białka prezesować v przédnikòwac prezesowski ad przédników, prezesów prezydencjaƒprzédniczenié n prezydent m prezydent, przédnik m; ~ miasta przédnik miasta prezydentowa ƒ prezydentowa białka prezydentura ƒ pezydencëzna ƒ prezydialny ad przédnikòwi, prezydialny prezydium n przédnictwò, prezydium n prezydować v przédnikòwac, prowadzëc pręcik m 1. szlig m, wic, witka ƒ, czij, szmôk m prątk, -a, m., zdr. od prãt, ‘pręcik’. Ob. prãcëk. prãcëk, -a, m., zdr. od prãt, ‘pręcik’. Ob. prątk. 2. bòt pichlón m prędki zob. szybki prędko zob. szybkò prędkość zob. szybkość prędzej zob. szybciej prędziutki zob. szybciutki prędziutkò zob. szybciutko pręga – prãga Sy, mòrãga Gò, sztrép, zdr. sztrépk np. ti prãdżi / mòrãdżi, tegò sztrépa; te prãdżi / mòrãdżi / sztrépë, tëch prãgów / mòrãgów / sztrépów prąg, -ãga, m., ‘prąg’: Òn mù czijã zrobił ten prąg na gãbie. [Por. sztréf] 626 pręga ƒ prąg, sztrép m, m(o)rãga, brãga ƒ [Sëknia w brãdżi. Kòt mô brãdżi. Sy]. Por. prąg pręgierz m prãgôrz m Gò, jerzmica f [akc. jerz-], słup sromòtë {‘prãgôrz’ z niem. Pranger; ‘jerzmica’ f = jerzmò n, pol. jarzmo}. Por. kuna 2 pręgowaty - prãgòwati SY, mòrãgòwati EG, sztrépòwati || sztrépati || sztrépkòwati SY [Cëż ù nas na pòdwòrzu za prãgòwati kòt sã krący? Sy] pręgòwaty ad m(o)rãgòwati, sztrépòwati, prãgòwati pręt m 1. (w zn. kij) czij, knëpel, szlig (grëbszi szlig), szach, rzad: prãt, zdr prãtk, prãcëk m [Òskòbloné prãcëczi (czije). Ra]; zob. kij, tyczka; ~ do zbrojenia konstrukcji żelbetonowych prãt m; cienszy pręt: drót m; stalowy ~ zbrojeniowy stalany || stalowi prãt / drót zbrojeniowi (stalany); ~ zbrojeniowe prãtë / drótë zbrojeniowé; ~ mierniczy (dawna miara długości – ok. 4 m) prãt m; ew. prãt do mierzeniô, Tr: mierzeniowi szach [Czile prãtów zemie. Ra Më le mómë môłi ògródk, òn le je sztërë prãtë dłudżi, a dwa szeroczi. Sy]; ~ do firanek prãt(k) do gardinków; ew. gardinsztãga f, sztãga do gardinów prãżność ƒ napiãtosc, nacygniãtosc ƒ, naprążenié n; ~ pary naprążenié ropë prãżny ad napiãti, nacygniãti, naprążony; siła ~żna mòc napiãcégò prãżyć v napinac, nacëgac, prążëc; ~ się wëpinac sã, wëcëgac sã, prążëc sã primabalerina ƒ pierszô tuňcôrka primadonna ƒ pierszô spiéwôrka, primadonna ƒ primò adv pò pierszémù; ~ voto pò pierszim chłopie (miono) probierczy ad próbòwny; kamień ~ próbòwny kam probiernia ƒ próbòwniô ƒ probiernictwò n próbòwizna ƒ probierz m 1. próbòwnik m; ~ srebra, złota próbòwnik strzébra, złota 2. obsąd m problem - ts. EG (problemy - problemë), sprawa EG, rzecz EG, ewent. kłopòt, zadanié, trudnosc f [W tim je całô trudnosc, że jô nie rozmiejã niżódnégò cëzégò jãzëka. Sy]. Problemem zasadniczym jest... - Pòdstawòwą / główną sprawą je... EG. Przër. zadanie, kłopot, tarapaty problem m 1. problem m, zadanié n, (trudnô) sprawa, rzecz f; postawić / przedstawić ~ do rozwiązania pòstawic / przedstawic problem / zadanié / sprawã / rzecz do rozwiazaniô / załatwieniô || -niégò; problem (istota problemu) tkwi w tym, że... problem / sprawã / rzecz (jądro problemù / ti a. ny sprawë / ti rzeczë – ew. całô / głównô sprawa / trudnosc) je / tkwi / sedzy w tim / zanôlégô na tim, że...; kto coś posiada, ma i / też ~my chto cos mô / pòsôdô, mô i / téż kłopòtë / problemë; chto mô zbòżé, mô i mëszë (Sy); nie ma życia bez ~mów (wszędzie - w każdej rodzinie są jakieś ~y) ni ma żëcégò bez kłopòtów / problemów; wszãdze (w kòżdi rodzëznie) są jaczés kłopòtë / trudné sprawë / problemë; ew. ni ma stodołë bez mëszë (Sy); 2. zob. ambaras, kłopot, mordęga, trudność problematycznie adv problematicznie || -no, nieprzekònëjąco, mało przekònëjąco, niejasno, wątplëwie. Por. kłopotliwie, trudno 627 problematyczny - kłopòtlëwi EG, ewent. spiérny, wątplëwi, pòdlégający diskùsji EG, problematiczny EG problematyczny ad trudny, kłopòtlëwi, problematiczny, bùdzący wątplëwòscë / zastrzeżenia / zastrzedżi; wątplëwi, niepewny, niejasny, mãtny; wëmôgający (dokładniészégò) zbadaniô. Zob. kłopotliwy, trudny, wątpliwy problematyka ƒ problematika ƒ, problemë, sprawë, rzeczë, przedmiotë pl (òmôwióné / òpisywóné / badóné); ~ ogólna / szczegółowa / całkowita òglowô / szczegółowô (a. pòdrobnô / kónkretnô) / całownô problematika problemowy - problemòwi EG, ewent. tematiczny EG probostwo probòszstwò Gò (Sy: stwò || sztwò) probòstwò, -a, n., ‘probostwo’: Òn bë rôd krëgnął nasze probòstwò ‘on by się chciał dostać na nasze probostwo’. probòstwò n probòstwò n probòszcz m probòszcz m zdr. probòszczulk - Sy probòszczowski ad probòszczów Zob. kapłański probówka - ts., np. Probówczi szczelnie zatkłé tropama. probówka ƒ próbòwnica ƒ proca f pùszczówka f (Pb) [ti pùszczówczi, tą pùszczówką; te pùszczówczi, z pùszczówkama]; jak z ~cy jak òparzony procarz m pùszczownik m proceder m 1. zajimanié n, pòstãpk m 2. nierzetelny zôróbk lichwiarski proceder lëchwiarsczé zajãcé, lëchwiarsczi proceder procedura - ts., np. Taczé są normalné / zwëczajné procedurë w sądze, przë rozpatriwanim taczi sprawë. To są le formalné procedurë, ale tegò sã nie dô òbéńc / òminąc. EG Żelë ju nôleżã do karna òpiartégò na demokraticznëch procedurach, mùszã sã dostosowac do drëdżich. EG procedura ƒ procedura ƒ, ôrt sprôwianiô procent m rińta ƒ, procent m; lichwiarski ~ żëdowsczi procent procent, -u, m., ‘procent’: Òpłôcają wiôldżé procenta. Szprach ‘żebrak’ le za procentama chòdzy, a sztamã ‘kapitał’ mô ù Pana Bòga. [Przysł. Ceyn] ●To je dëcht żëdowsczi procent. procentować (się) rińtowac (sã) procentowòść ƒ rińtownosc ƒ procentowy - procentowi, np. Jaka jest procentowa zawartość tlenu w powietrzu? Jaczi dzél tlenu je w pòwietrzim, procentowò? procentowy ad procentowi, rińtowi; stopa ~owa wiôlgòsc rińtë, procentu proces proces Gò, Tj, ew. stopniowô przemiana; ~ sądowy sprawa / rozprawa w sądze / sądowô; ew. proces sądowi; ~y historyczne procesë / przemianë historiczné [To bëłë długòtrwałé procesë historiczné. Gò]proces m prawò n, zmiana, zjinaka ƒ, proces m; ~ o odszkòdowanie prawò o szkòdowanié, dojść do ~su przińc do prawa, ~ przegrać stracëc prawò, ~ wygrać dobëc prawò, ~ rozkładowy rozsadzeniowi proces ◊ złoté prawò (wygrany proces); (z)robic z czims krót-czi proces (o sądzie doraźnym) procesja ƒ procesëjô ƒ procesëjô, -i, ż., ‘procesja’: Wiôlgô procesëjô lëdu ‘ludu’ szła przez wies do ny kaplëcczi. 628 procesować się prawòwac sã, skarżëc sã ◊ bëc w prawie; w prawach sedzec; prawòwac sã o mëdżëno sadło (o nic); [Lëchi to sąsôd, chtëren ò miedzã sã prawùje. Ra Chto bùdëje, ten mô wiorë, chto sã prawùje, ten mô papiorë. Sy] Zob. pieniaczyć się procesowy ad prawòwi; kòszty ~we kòszta prawa, sądowé kòszta proch – proch Gò, pùlwer niem Bù [Chto béł na wòjnie, ten sã nawąchôł prochù. Przódë do kanónë sã sëpało òsóbno proch i kùle, terô sã wkłôdô całé bómbë (patrónë ze szpëcã). Gò.] Por. proszek, próchno proch m gruz, proch, pùlwer, pich, kùrz m, parzëna ƒ W jizbie je fùl pichù. Ra parch1, ù, m., ‘proch’. Ob. proch. Por. Parchòwò ‘Parchowo’, wieś kościelna w pow. kartuskim [dziś bytowskim]. (II) proch, -ù, m., 1. ‘proch, pył’: ksążka pòkrëtô prochã, 2. ‘proch strzelniczy’: Òn so kùpił prochù do strzélaniô. ; ~ strzelniczy bezdëmò-wi proch, on ~u nie wymyśli na tëlé on mądri nie je, obrócić się w ~ rozpad-nąc sã, zamienic sã w gruz prochòwnia ƒ fabrika prochù prochownica (naczynie do przechowywania prochu strzelniczego) prochòwnica Lz prochòwnica, -ë, ż., ‘prochownica’: Panie mój, jô proch twój, żona mòja prochòwnica twòja. Gadka [Ceyn]. prochòwnica ƒ róg, bùska = biksa a. taska do prochù, pro-sznik, prochòwnik m prochòwy ad proszny, prochòwi, pùlwrowi producent m producent, wërôbiôrz m produkcja – produkcjô [ti –cji] produkcja ƒ produkcjô ƒ, wëróbk m, wë-rôbianié n; ~ hutnicza hëtny wëróbk, narzãdzia ~cji nôrzãda produkcëji produkcyjnie adv brzadno, łubno, produk-tiwno produkcyjność ƒ brzadnosc, łubnota, produktiwnotaƒ produkcyjny ad brzadny, łubny, produktiwny produkòwać v wërôbiac, produkòwac produkt - ts. EG, wërób (te wërobë) RA. - Przër. wyrób. Produkty leśne - grzyby, jagody lesëzna Sy [Piôszniczanie żëją lepi z lesëznë jak gbùrzë z gòspòdarstwa. Sy] produkt m wërobizna f, brzôd robòtë, produkt m; ~y leśne lasëzna, lasowizna ƒ profan m profan, nieznajôrz m profanacja ƒ profanacëjo ƒ, skalenié ƒ profanować v profanowac, kalëc profesja ƒ profesjô ƒ, wark, fach, zajim m profesjonalny - òb. fachowy, zawodowy profesjonalny ad profesjonalny, fachòwi profesor m profesór m profesorka ƒ profesórka ƒ profesorski ad profesorsczi profesorstwo n 1. profesorstwo n; ew. Tr: profesorzëzna ƒ; 2. profesor z białką profesura zob. profesorstwo profil m profil, przerzink m, zdrzenié ze 629 stronë; z ~u z bòkù, ze stronë, z profilë profilaktyczny ad profilaktny, zascygòwny, niedopùstny profilaktyka ƒ profilaktika ƒ, zascyganié n profit m profit, zwësk m, kòrzësc f. Zob. korzyść profilowany ad profilowóny profos m profos m progimnazjum n progimnazëjô ƒ prognostyk m przepòwiôdôcz m prognoza ƒ prognoza, przepòwiesc f, przepòwiedzenié n prognozować v przepòwiôdac progowy ad progòwi [Progòwô lisztwa (listwa, listew). Ra] program m programa f; według ~u wedle programë programòwy ad programòwi progres m pòkrok, progres m progresja ƒ pòkrok m, roscenié n, progresëjô ƒ prohibicja ƒ szpëra, prohibicjô ƒ prohibicyjny ad zakôzóny projekcja ƒ projekcjô ƒ, wëswiécywanié obrôzków projekcyjny ad projekcjowi, wëswiéceniowi projekt - ts. EG, plan EG, np. Żebë bùdowac, trzeba nôprzód wëkùpic gòtowi projekt (plan) bùdinkù. Tegò projektu... Te projektë... projekt m projekt, pòmëslënk m, udba ƒ; ~ bùdowy projekt bùdacëji, udba bùdowni, ~ ustawy projekt prawa projektodawca m udbôcz m, dôwôcz a. autor projektu projektować - projektowac EG, planowac, np. Nasza córka projektëje òkrãtë, òna robi w biórze projektów. - Przër. zaprojektować projektować v udbëwac, projektowac proklamacja ƒ ogłos m, wezwa, proklamacjô ƒ proklamòwać v ogłos(z)ëwac, proklamòwac prokònsul m prokònzul m prokònsulat m prokònzulat m prokùra f jr pôłnomòc(ëzna), zastãpizna, prokùraƒ prokùrator m skarżëcel, prokùrator(a) m prokùratorski ad prokùratorsczi prokùratura ƒ prokùratura ƒ prokurent m przedstawicél [tegò –cela], agent, prokùrent m 630 proletariacki ad proletarny proletariat m proletariat m, proletariacëzna ƒ, robòtnicë pl proletariusz m proletariôrz m proletaryzacja ƒ proletarëzacjô ƒ prolog m prolog, wprowôdzk m prolongata ƒ prolongataƒ, przedłużenié n, odsënienié terminu prolongòwać v prolongòwac, przedłëżac, odsëwac termin prom m próm (Ra, Ce) (|| prôm Lz słi), przewôżniô, fera ƒ lok żëwi mòst [tegò promù, tim promã; Przeńc żëwim mòstã. Sy Prôm mas przewiózł na drëgą stronã. Lz] promenada ƒ promenada f, szpacérnô darżëca prometejski ad prometejsczł, stolemny promieniaki pl zoo parminiowce pl promienieć v parmiec, sëjac; ~nieje z radości sëje redotą promieniejący ad sëjący, parmiejący promieniotwórczość ƒ parmieniosadzenié n, radioaktiwnota ƒ promieniotwórczy ad parmieniosadzeniowi, radioaktiwny promieniować - promieniowac EG, np. to promieniëje / promieniowało promieniować v parmic, parmienic, sëjac promieniowanie - promieniowanié EG, np. Radioaktiwné / elektromagnetriczné promieniowanié. EG promieniowanie n parminienié, sëjanié n; ~ ciepła sëjanié cepła, ~ światła sëja~ nié widë promieniowy ad parmòwi, parminiowi promienistość ƒ parmizna, parmienizna f, mòc sëjani promienisty ad parmienisti promienny” (rozpromieniony) - redosny, ùsmióny, ùredowóny, wiesołi promienny ad parmny promień v promiéń || arch parmiéń, sztrôl niem. strzała f, zdr. zob. promyk; pl: promienie || parmiénie / sztrale, strzałë {‘parmiéń’ in = a) flich, garsc słomë; b) pasmò włosów; c) nitczi w krosnach; ‘sztrôl’ in = pol. sztrumień cieczy} [tegò promienia || parmienia / sztralu || -la, ti strzałë; pl: tëch promieni(ów) || parmieni(ów) / sztralów / strzałów; Promienie słunëszka. Parmiénie słuńca. Òd słuńca jidą taczé sztrale, to pewno mdze jakô zmiana pògòdë. Taczé strzałë jidą dzys òd słunészka. Sy. Por. promyk promień m parmiéń || promiéń m [Parmienie słuńca. Przez wëcãté serca w òczelnicach zazdrzałë pierszé promienie słunészka. - Sy Promiéń słuńca pôdł na jegò łësënã. Ra] ~ ciepła parm(iń) cepła, ~ radości parmiń ceszbë {‘parmiéń’ in – zob. pasmo} promocja ƒ 1. szk przesadzenié n 2. pòdwëszëzna ƒ, pòdwëszënié n promòcyjny ad przesôdzkòwi; egzamin ~ przesôdzkòwi egzamin 631 promòtor m przëczińca m promòwać v przesadzëc, przesôdzac, pòdwëszëc promòwanie n przesadzenié, przesôdzanié, pòdwëszënié n promòwany ad przesadzony, pòdwëszony promyczek zob. promyk promyk m promë(cz)k, promiszk || arch parmiszk, parmink m [Nie ùzdrzisz tu nômniészégò promëka. Ra]; ~ nadziei parmink nôdzeji, ~ włosów szëszmiéń a. par~ miszk włosów propaganda - ts., ewent. zachwôliwanié, zamôdlanié propaganda ƒ propaganda ƒ, rozpòmión; uprawiać ~dę prowadzëc / robic propagandã; zob. propagować. m; ~ kłamliwa łżawica ƒ propagandowy propagandowi, np. Propagandowi „balon” (rozdãtô propaganda, nie òpiartô na realiach, na fakticznym stanie rzeczë). EG propagandowy ad propagandowi, rozpòmiónowi propagator - ts., zachwôlôrz SY || zachwôlańc SY propagator m propagator, Tr rozszérznik m [akc. –ga-, -szérz-] propagatorka f propagatórka, Gò rozszérzniczka f [akc. –ga-, -szérz-] propagować - propagòwac, np. òn propagùje. - Przër. zachwalać propagòwać v rozszérzac, rozpòmiónowac, propagòwac propedeutyka ƒ pòczątk do uczbë proponować bédowac EG, radzëc, ewent. oferowac, zamadlac (= zachwôliwac) LA, zalecac (= radzëc, zachwôliwac) LA, np. jô bédëjã, òn bédëje, më bédëjemë. - Przër. zaproponować propònować v bédowac, zamadlac, zalécac proponowanie - bédowanié FM. - Przër. propozycja propòrcja ƒ pasownota, propòrcjô ƒ proponowany - bédowóny proporcja - proporcjô [ti –cji] EG propòrcjonalnie adv pasowno, propòrcjonalno, udało proporcjonalność - proporcjonalnosc EG, ewent. przëbliżonô równowôga / równowôrtnota || równowôrtosc EG propòrcjonalność ƒpasownota, propòrcjonalnota ƒ proporcjonalny - ts. EG propòrcjonalny ad pasowny, propòrcjonalny, udałi propòrczyk m staniczka ƒ, propòrck m propòrzec m stanica, flaga ƒ, propòrc m propozycja - {‘bédënk’ neol = pol propozycja – òd: bédowac = pol. proponować; ‘zamòdlënk’ Tr neol = pol. oferta - òd: zamadlac, zamòdliwac = zachwalac, zachwôliwac} bédënk (neol.) TF, KR, bédowónô rzecz / sprawa, Ewent. ùdba, mësl (mësl, jaką chcemë bédowac)EG, pòmësł JA, EG, zamiar, plan, rada / dorada, zdanié,. Np. Móm tu taczi bédënk, żebë... EG Jô bédëjã / chcã bédowac / zabédowac taką rzecz:... Móm taką ùdbã / radã / mësl, żebë... Òbczas rozmòwë pòjawiło 632 sã / padło zdanié / padła rada / mësl, żebë... EG No bédowanié nie je taczé nowé. FM Zamiast: Mam (mamy, oni mają) taką propozycję, aby... colemało sã gôdô: Jô bédëjã (wa bédëjeta / òni bédëją), żebë.... Abò: Jô bë bédowôł / radzył... Jô bë béł ùdbë / zdaniô, żebë... Zamiast: Pojawiła się / padła tu propozycja, żeby..., mòżemë rzec: Tu chtos bédowôł / radzył / miôł radã, żebë... Przër. kontrpropozycja, zaproponować, oferta, opinia prorocki zob. proroczy proroctwò n proroctwò, przepòwiôdanié n, przepòwiôdënk m proroctwò, -a, n., ‘proroctwo’: Dôłbë Bóg, jeżbë twòje proroctwò sã nie sprôwdzëło. Proroctwò Ezechijelowé. Ra proroczy ad prorocczi, -kô, -czé, przym., ‘proroczy’: To bëłë prorocczé słowa. proroczny, przepòwiôdny proroczny, przym., ‘proroczy, prorokujący’: proroczny chłop ‘człowiek, obdarzony zdolnością przepowiadania przyszłości lub odgadywania przeszłości, zarazem kawał lekarza, a zatem tyle, co znachor na Rusi’. Jeżlë ë to nie pòmòże, tej do prorocznëch chłopów jidą. (II) prorok m przepòwiôdôcz m prorok, -a, m., ‘prorok’: Swiãti prorocë to przepòwiedzelë, że Christus przińdze na swiat. ; fałszywy ~ falszëwi prorok prorokini ƒ proroczka, przepòwiôdôczkaƒ proroczka, -czi, ż., ‘prorokini’: Të jes lëchą proroczką. prorokòwać v prorokòwac, przepòwiadac prorokòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘prorokować’: Òjc prorokòwôł, jeż dzysô mdze lëché wiodro ‘że dzisiaj będzie niepogoda’. proscenium n teatr przedzdrzadniô ƒ prosektor m prosektor, asystent m prosektorium n prosektorium n, sekcjowô sala prosiak zob. prosię prosiątko zob. prosię prosić v prosëc, rôczëc, ustëgòwac; prosëc, -szã, -sył, së, sł., ‘prosić’: Nie prosë mie, bò cë nie dóm! proszę bardzo! baro proszã! ~ się (po)częstować na, naczkôjta, naczkôjce – zob. na1; ~ na obiad rôczëc na pôłnié; proszę siadać! sadnice!, wezce so sadnice!, sadnita!; rôczëc, ã, -ił, rôczë, sł., 1. ‘prosić, zapraszać’: Òni miã rôczą do se, ale jô do nich nie pùdã. [Ob. rôczk]; 2. ‘częstować, raczyć’: Rôczëlë nas, czim le mòglë. prosić się 1. prosëc sã ; to aż się prosi, żeby... to jaż sã / to sã jaż prosy, żebë...; 2. o świniach, wydawać potomstwo: prosëc sã (|| parsëc sã arch) prosëc sã, -szã sã, -sył sã, sł., ‘prosić się (o świniach)’. (II) prosię (prosiak ) - prosã, pruszk, chërchel, swińczã EG. Prosięta (prosiaki) prosãta EG, prósce EG péda, -ë, ż., ‘świnia, prosię’: Ni mia baba biédë, kùpiła so pédë. Przysł. [Ceyn] (II) {péda’ in = bicz} pôrsã, -ëca, n., ‘prosię’ (słow.). (II) prosiak m parsã a. prosã n, bùczka ƒ, pruch, chrëchel, prósc m, swińczã n prosôczk, -a, m., zdr. od prosôk, ‘prosiątko’. (II) 633 prosôk, -a, m., ‘prosiak’. (II) pruch, -a, m., ‘prosię, mizernie wyglądające, małe’. (II) [Pobł] pùtczã, -ëca, n., ‘prosię, prosiak’. (II) pùtczëcy, przym., ‘prosięcy’. (II) pùtczôk, -a, m., ‘prosiak’. (II) pùtk, -a, m., ‘prosiak, młody wieprzek’. (II) pùtka, -czi, ż., ‘młoda świnia, świnka’. (II) prosiątkò n prosątkò parsątkò, swińczã n, bùczuszka ƒ, pruszk, chrëchelk m prosąteczkò, -a, n., zdr. od prosątkò, ‘prosiąteczko’. prosię n parsã a. prosã, swińczã n, bùczka, pruch, pruszk, chrëchelk, prósc m kwiczi jak prosã w miechù. Ni mia baba chłopòtu, kùpiła so prosã. Ra; ~ kwiczące sknërcz m ◊ prósce we mie kwiczą (je$tem głodny) {‘rôbiedza’ Ra: koń nędzny, bydlę chude, świnia, prosię zabiedzone prosięcy ad parsëczi a. prosëczi, bùczkòwi, próscewi, pruszi mięso prosięce prosëcé miãso, prosëcëna, -ë, ż., ‘. prosëcy [ãcy], przym., ‘prosięcy’:. Më jesmë tu czëlë kwik prosëcy. proskrypcja ƒ skôzënk m, wënëkanié n proso n proso n. Zob. gryka prosownica ƒ bòt szadélc m prospekt m prospekt, pòzdrzatk m prosperować v prosperowac, ląkòwac, miec, wëprzińdzenié, obstojenié prostacki zob. grubiański prostactwo n 1. prostactwò, grëbiaństwò, chamstwò n, spros(t)nosc || -nota, sërosc, sërzëzna f; ew. brak wëchòwaniô / kùlturë / òczosaniégò; zob. grubiaństwo; 2. zob. motłoch prostaczek m, prosti człowiek; ew. prostôczk (Ce) m; prostaczkowie pl prosti lëdze prostaczka zob. grubianka prostaczy zob. grubiański prostak zob. grubianin prosto prosto, zdr. prostëchno Gò. Prościej - proszczi || proscy EG [ù SY ni ma; przër. gãszczi RA, czãszczi SY, czëszczi EG, ale: czëszcëc LZ || czëszczëc EG] prosto, przysł., 1. ‘prosto’: Jidzë prosto przed se ‘idź prosto przed siebie’. Mój nos prosto rósł. Stój prosto! [hasło]: pò prostu, przysł., ‘po prostu’: Pò prostu rzekłszë. (II) [Hilf]: 2. ‘w porządku, jak należy, racjonalnie’: To bëło dëcht prosto ‘to było zupełnie dobrze, słusznie’; ●jô doch móm prosto [‘mieć rację’]. prosto adv prosto, pòbieżësto, cygło; ~ do Gdańska prosto, direkt do 634 Gduńska prostodusznie prostodëszno Gò, prosto, bez òchëbë, ewent serdeczno, òd serca prostoduszność prostodësznosc Gò, prostota, serdecznosc prostoduszność ƒ otemkłosercé n, prostosc ƒ prostoduszny prostodëszny, ewent niezałgóny, serdeczny EG prostoduszny ad otemkłosertny, prosti prostokąt m prostonórt m prostokątn(i)a ƒ prostonórtnô ƒ prostokątny ad prostonórtowi, prostokątowi prostolinijny ad 1. prostoliniowi, prostolinkòwi 2. fig rzetelny; wiadny deje, célu prostopadła ƒ prostopadłô ƒ prostopadły ad prostopadłi prostorogi - prostorodżi [ò zwierzëcu z prostima rogama] LZ prostota ts. Gò, ewent. statecznosc [np. Statecznosc i prostota w òblôkanim sã / w òbleczenim.] por. prostoduszność, szczerość prostota ƒ proscëzna, prostotaƒ prostować - proscëc SY || prostowac SY. - Przër. upraszczać prostowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘prostować’: Jemù tã nogã ju prostowelë. prostowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘prostować się’: Żëtkò pò deszczu zôs sã prostëje. prostować (się) proscëc (sã) ◊ proscëc sã jak żôłnérz prostowanie n proscenié n prostownik m proscôrz, prostnik m prosty ad prosti, cygłi, pòbieżësti, równy prosty - prosti, zdr. prostëchny EG. Prostszy - prostszi EG. proscészi EG, SY || ewent. proszczészi EG [przër. gãszczészi RA, czëszczészi SY, ale: tłëscészi SY] ; kąt ~ prosti nórt, kąt,~ człowiek pro~ sti, pòjedinczi człowiek ◊ żart prosti jak pałąg (krzywy) prostytucja ƒ prostitucjô f, kùrewstwò n. Zob. rozpusta prostytutka zob. rozpustnica proszek m proszk, pùlwer m proszę zob. prosić proszkòwać v miałczëc, młoc na proszk proszkòwanie n miałczenié, młocé na proszk proszony ad rôczony, proszony prośba ƒ prosba, rôczba ƒ, rôczenié, pro-szenié n; chòdzić pò prośbie chòdzëc prosząc(ë), zwrócić się do kògòś z ~bą jic do kògòs w prosbã, pòdać ~bã wniesc pismò prosba, -ë, ż., ‘prośba’: Jô jem przëszedł z wiôlgą prosbą do waju. Prosba na wieselé. prościut(eń)ki ad prostëchny, prostë-chenczi proscëchny, przym., zdr. od prosti, ‘prościutki’: proscëchnô chójka. prościut(eń)kò adv prostëchno, prostë-chenkò proscëchno, przysł., zdr. od prosto, ‘prościutko’: Òna tak proscëchno rosce. 635 prośna ad parsnô a. prosnô, sąproszô protegòwać v przëstojewac, wspierac, zastôwiac protegowanie pòpiéranié / wspiéranié kògòs EG, zamôdlanié (zachwôliwanié) kògòs EG, ewent adwòkactwò RA, zastôwianié EG, zastawnictwò EG protegòwanie n przëstojiwanié, pòmôganié, zastôwianié n protegòwany ad wspòmôgóny, zamòdliwóny, pòpiéróny proteina ƒ biôłtk m, protejina ƒ protekcja ƒ przëstojenié, pòmôganié n, zastôwnota, protekcjô ƒ protekcjonalnie adv żëczno, przëstójno, zastôwno protekcjonalny ad żëczny, przëstójny, za-stôwny protekcjoirsta m przëstójnik m protekcyjny ad żëczny, przëstójny, zastôwny protektor m protektor, opiekùn, przë~ stójnik, obarnik m protektorat m, ~stwò n protektorat m, opiecznota, protektorzëzna ƒ protektorski ad opieczny, obarny, przë- stójny protest m oprzéczka ƒ, protest m [Chto bë sã spòdzôł, że òni taką òprzéczkã założą. Sy]. Por. sprzeciw, opór protestacyjny ad oprzéczny, protestowi protestancki ad lëtersczi, protestancczi protestant m lëter, protestant m Tëch, co przeszlë na wiarã lëterską, nazéwómë protestantama. Ra protestantka, -czi, ż., ‘protestantka’. protestantyzm m lëterztwò n, lëtrzëzna, protestancëznaƒ protestować v przékòwac, protestowac protestowanie n przékòwanié, protestowanié n proteza ƒ proteza ƒ protokòlant, ~lista m protokòlnik, protokòlant m protokòlarny ad protokòlny, protokòłowi protokòłować v protokòłowac protokół m protokół m protoplasta m praojc, prastark m protoplazma ƒ protoplazma ƒ prototyp prototip, próbny (a. wzorowi) egzemplôrz, sztëka wëprodukòwónô na próbã / na wzór prototyp m prototip, praobrôz m prowadnica ƒ prowadzënk, prowôdzk m; profilowónô prowadnica (zob. kontrszruba) ~ zderzaka prowôdzk zbùcënë prowadzenie (się) n prowadzenié, czerowanié, sprôwianié (sã) n; ~ bùdowy prowadzenié bùdowni prowadzić v prowadzëc, arch wiesc (kògòs gdzes); ew. òprowadzac (gdzes, pò czims) [òn jich prowadzy / wiedze / òprowôdzô; òn jich prowadzył / wiódł / òprowôdzôł; Knôp prowadzył starëszka. Dokądka të prowadzysz tegò kònia. Sy Prowadzył slepi 636 kùlawégò... Òni jich przeprowadzelë przez grańcã / przez bród na rzéce. Gò Prowadzëlë gò do prëzonu (do sôdzë). Wiódł gò za rodżi. Ra]; ~ kogoś za rękę prowadzëc kògòs za rãkã [NIcht cebie nie mdze za rãkã prowadzył, mùszisz sóm / sama wiedzec, czegò chcesz. Gò]; ~ dokąś (o drodze, ścieżce moście itp) prowadzëc, jic dokąd(-kas / w stronã czegòs; ta droga / ścieżka ~dzi do morza ta droga / stegna prowadzy (a. jidze) do mòrza [Przez rzékã prowadzył mòstk. Sy]; ~ samochód czerowac aut(oł)ã, prowadzëc auto / autół; ~ partnera w tańcu prowadzëc / czerowac partnerã w tuńcu [Jô rôd z nim tańcëjã, bò òn dobrze prowadzy. Sy]; ~ rozmowę / naradę prowadzëc rozmòwã / gôdkã [Nasz tatk ò całi wieczór sóm prowadzył rozmòwã. Cëż wa tu prowadzyta za naradë? - Sy]; ~ długie pogawędki prowadzëc dłudżé rozmòwë; ew. kôrbac so (długò) – zob. gawędzić; ~ interes / fabrykę prowadzëc geszeft (a. jinteres) / fabrikã, czerowac geszeftã (a. jinteres) / fabriką; rozsądnie ~ swoje sprawy / interesy rozëmno / rozsądno / rozwôżno prowadzëc swòje sprawë / geszeftë / jinteresë; ~ się pod rękę prowadzëc sã pòd rãkã / pòd pôchã, jic pòd pôchã (złąpóny), Tr: jic pòdchwôcony, pòdhôkniony; ~ życie rozpustne prowadzëc lëché / rozpùstné żëcé; lëchò / rozpùstno / niecnotlëwie żëc; lëchò / zle sã prowadzëc; o kobietach: pùszczac sã, lewiczëc sã, kãtrac sã, méwkòwac; ~ modlitwę / Różaniec prowadzëc mòdlëtwã / Różańc; Różańc w przódk mówic przeprowadzac, realizowac, prowadzëc (np. rozmòwã / naradã / żëcé / wòjnã) Gdowa pò naszim niebòszczëkù baro lëché prowadzy żëcé. Sy Żebë ju rôz nôrodë òprzestałë prowadzëc wòjnë. SY Tëreckô rôz przódë wiele wòjnów prowadzëła z Pòlską. Sy] prowansalski - prowansowi RA prowansowô òlëwa. prowansalski ad prowansalsczi Prowansja ƒ Prowansëjô, Prowansalskô ƒ prowiant m prowiant, jescé, (z)jestkù, jedzenié n ~ na drogę jedzenié / jôda na drogã; ew. nadróżk m prowincja ƒ prowincjô f, ląd, krôj m, barabónë pl prowincëjô pòmòrskô; w prowincëji zôchòdno-prësczi. To je prëskô prowincëjô. Ra prowincjał m prowincjał m prowincjonalizm m lądczëzna ƒ, prowincjonalizm m prowincjonalny ad lądczi, domarosłi prowizja ƒ prowizëjô ƒ prowizor m aptékôrz, prowizor m prowizorium n prowizorëjô, timczasowòta f prowizorka f prowizórka f, timczasowô / nietrwałô rzecz. Por. lichota, tandeta prowizorycznie adv prowizorno, timczasã prowizoryczność ƒ prowizornosc, timczasowòscƒ 637 prowizoryczny ad prowizorny, timczasowi (np. prowizoriczny bùdink, prowizoricznô jinstalacjô) prowòdyr m naprowôdnik, przëczińca m prowòkacja ƒ zadzéwk m, pòdskôcanié n, prowòkacjô ƒ prowòkacyjny ad zadzéwny, pòdskôcny, prowòkatorsczi prowokator - ts. EG, W znacz. podżegacz - zamiecajk SY. - Przër. napastnik prowokator zadzéwôcz, pòdskôcôrz, prowòkator zob. podjudzacz prowòkatorski ad zadzéwny, pòdskôcny, prowòkatorsczi prowòkòwać v zadzewac, pòdskôcac, prowòkòwac, szczwac, kòlcowac – zob. zaczepiać proza ƒ prozaƒ prozaiczność ƒ prozajizna, pòwszédnota ƒ prozaiczny ad prozajiczny, prozotny, pòwszédny prozaik - prozajik EG, np. tegò prozajika prozaik m prozajik m prozelita m nawrócony, prozelita m prożek m próżk, môłi próg [Jô jem so na tim próżkù wëbił zãbë. Ra] próba ƒ próba ƒ Jô cë to dóm na próbã. Ra próbka próbka Gò [np. robòcô wersjô; Tej je to tu le robòcô wersjô, „próbka” tegò, co móm zamiar zrobic. Gò] próbka ƒ próbka ƒ; kòlekcja ~ek zbiérk próbk(ów) próbny ad próbòwny, próbny; lot ~ próbnô lecba, ~ne zamówienie próbné zapisanié a. próbny obsztelënk próbòwać v próbòwac, szmakac próbòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘próbować’: Jô jem tëch krëpów ‘tej kaszy’ nawet nie próbòwôł. próbòwanie n próbòwanié n próchnica strëpielëzna, strëpizna, ewent môda niem; czarnoziem czôrnô / tłëstô zemia próchnica ƒ trëpielëzna, nanowina, strëpizna, łącznica ƒ, nôgnój m; ~ kòści med trëpnica ƒ próchnieć v trëpiec, przec, robaczec próchnienie n trëpienié, przenié, gnicé n próchno n trëpielëzna, proch, strëpielëzna, strëpizna lok toczelëzna [akc. -pie-, –cze-] ƒ [Człowiek zamiszlô to i no, a witro le z niegò toczelëzna òstónie. Sy]; stare ~ trëpa; drzewo / pień spróchniały: strëpielëzna, strëpa, trëpa, mùlszka f, strëpiélc trëpôlc m m [Strëpielëzną kùrzą pszczołë, bò to je nieszkòdlëwi dim, òn pszczołë ùspòkòjiwô, ale jim nie szkòdzy. Sy] {‘mùlszka’ in = a) pol. ulęgałka; b) głôdczé mòrze, głada, plana, flauta; por. ‘mùlch’ = lok rzad: tłuszcz, ‘mùlsz’ = plesń} prócz prp (ò)prócz arch (ò)króm (czegòs / kògòs); ew. pòza (czims), rzad nimò (czegòs). Zob. oprócz 638 próg m próg (|| parg arch Ra), zdr próżk, zgr prożëszcze m, fig grańca ƒ To nie je pôcha na mòje nozdrza (za wësoczé prodżi na mòje nodżi). Sy ; wracać w progi rodzinne przińc nazôt dodóm, na domôcy môl, ~ bramy krzëp m, przestrzeń za progiem zôparg m prószyć (o śniegu) - padac EG, pòlatiwac JA, sëpac EG, np. Tegò dnia zdebłã (përznã) pòlatiwôł drobny sniég. EG prószyć v parzëc, pòparzëwac, pòlatowac, pòprochòwac sypać, rozsypywać’: Pò dróbce tak parzëła, jaż rozparzëła calëchny pãk słomë. Parzëlë snopë z wòza jeden pò drëdżim.; ~ mąką mączëc, ~ śniegiem skrzëwic sypać się, rozsypywać się, rozpraszać się’: Jemù sã kòżden snop parzi. Sano parzi sã z wòza. , śnieg ~y sniég parzi, pòlatëje, skrzëwi prószyn(k)a ƒ piszk, pòproch m, parzëna ƒ próżnia ƒ pùstoscƒ, wiodropùsti rum próżniactwo n zgniélenié, łażenié, łażenié, Tr: leganienié n, pùstoga ƒ, lachë pl; zbijanié bąków Gò. Por. lenistwo próżniactwò, -a, n., ‘próżniactwò’: Jô móm lékarstwò na jegò próżniactwò ‘czij’. próżniaczka zob. leń próżniaczka ƒ próżniôczka, -czi, ż., ‘próżniaczka’leganka, zgniéloszka, lok chãchnotka [akc. chã-], nierobijôszka, bôrka ƒ próżniaczy ad leganowati, zgniélowati, ‘próżniaczy’: Całô jegò familëjô je próżniaczô. nierobijôszowati próżniaczi, przym., próżniaczyć zob. próżnować próżniak m próżniôk, -a, m., ‘próżniak, leniuch’. próżniôczk, -a, m., zdr. od próżniôk, ‘mały, młody próżniak’.manéga, legan, zgniéla, nierobijôsz, szërmiãga, lok chãchnot, sztiwôk, tolega, szëdroga, wëlegôwc, wałãga, łazoch m łajza m łajza m Sy łazik m nierobijôsz, rozblek, szwaniôrz, drogòlc, łazôrz, paczéra m próżniowy ad wiodropùsti próżno - prôżno, na próżno, ewent. darmò, na darmò, daremno - EG. Np. To wszëtkò bëło próżno i darmò, ani prosbë ani grozbë nie pòmògłë, nic to nie dało. EG próżno, przysł., 1. ‘próżno’: Niedôwno bëło jesz fùl, a terô je próżno ‘jeszcze niedawno było pełno, a teraz jest próżno’. 2. ‘na próżno, nadaremnie’: Të ni môsz brac jimienia Pana Bòga twòjégò próżno ‘nadaremno’ próżno adv 1. pùsto, łózo 2. próżno, pòdarmòka, (pò)daremno; na ~ próżno, darmò, pòdarmôka 639 próżność - próżnosc RA próżność ƒ1. pùstosc, lózotaƒ2. próżnosc, statkòwnota f, dôwanié od se; ~ rodowa statkòwanié z rodu próżnować v próżnowac, próżniaczëc arch, zgnilëc sã, bùmlowac, arch pùstożëc, lok: manégòwac, chãchnotac (= próżnowac, łazëc), Tr: leganic; ew. leżec jak dak, na zgniłi skórze leżec, cygnąc drót, jic na orzechë; leżec brzëchã do słuńca; nic nie robic, bączi zbijac; w zn. łazikować, włóczyć się: łazëc, włóczëc sã, wanożëc, wãdrowac, jic w długą, szwanic, drogòlëc, paczérowac, ląprowac || lok lóprowac (= włóczëc sã, próżnowac), plachãdrowac, chòdzëc na chãchë, bëc na ląprach, łazëc pò chãchach / galarach, za lelekã chòdzëc {‘pùstożëc’ - por. arch ‘pùstoch’ = pol. marzyciel – zob.; ‘szwanic’ in = pol. myszkować – por. ‘szwaniac sã’ = slënic sã} [Mój chłop nic nie robi, le chãchnoce. Nic nie robi, le całi dzéń manégùje. Nierobijôsz nic nie robi, le pùstożi całi dzéń. - Sy Òn òb dzéń ë òb noc lik próżniaczi. Chto latã próżnëje, zëmą głód cerpi [pòczëje]. Ra]. Por. lenić się, łazić próżnowanie zob. próżniactwo próżny ad 1. hôl, pùsti, lózy próżny, przym., ‘próżny’: Mój miészk je dëcht próżny ‘mój pugilares jest zupełnie próżny’. Z próżny bùdlë nick nie nalejesz ‘z próżnej flaszki nic nie nalejesz’. [Przysł.] 2. próżny, (pò)daremny 3. pùsti, letkòmëslny prucie n pòrcé a. procé, rozpôranié, troczkòwanié, rząszczenié n pruć v 1. o pruciu dzianin - wyciągać nici, wysnuwać: rzãskac || rząszczëc [Białka, wizącô (wiãzącô) nogawicã (stréflã, żokã), rząszczi jã, czej sã òmili. Ra Przódë më le te stôré cwétrë rząskelë || rząszczëlë, a wiãzlë nowé. Gò]; s~ zerzãskac || zerząszczëc; wy~ wërzãskac || wërząszczëc [Te stôré żoczi jô zerząskóm a dodóm nową wełnã i ùwiãzã nowé. - Gò]; ~ się zob. strzępić się; 2. o pruciu szwów dwóch części tkaniny: pòrc (|| proc), rozparac (|| rozprowac) rozcënac, rzad, lok: wôrpac {‘wôrpac’ in = pol. a) tkać „wôrp” (materiał wełniany); b) uciekać, biec, gnać; c) płynąć („pruć” wodę); d) robić coś niedokładnie} [òna pòrze / pòrła; rozk: pòrzë; òna rozpôrô / rozpòrała; rozk: rozpòrzë!; Pòrzącë, baczë, żebë jes płótna nie przëcã. Ra Co robi twòja stôrô? - Òna le szëje i rozpòrô. Sy Jô to w tim rãbie rozpòrzã i wstawiã klin z tegò samégò sztofù. Gò Docz të wôrpiesz tã sëkniã? Sy]; nad~ nadpòrc (|| nadproc); ro~ rozpòrc (|| rozproc) [Jemù sã bùksë rozpòrłë w krokù. Gò]; łódź / statek / kuter „pruje wodę” (płynie szybko) łodza (|| łódz / bôt / czôł(e)n / czôłno) / òkrãt / kùter chùtkò płënie / jedze / bieżi / nëkô / gnaje / bieżi / sënie / Sy: drëwie / drëwùje / wôrpie / jidze jak klin / dobrze sã slizô || sliże / lecy jak złi z dobrą dëszą {‘wôrpac’ por.’wôrpôcz’ arch = szpëc, nos, przódk łodzë / òkrãtu} [Kùter wôrpôł, bò më téż jachelë z wiatrã. Sy] pruderia ƒ pruderëjô ƒ, udôwnô niedołożnota, falszëwô sromòta Prusaczka f Prësôczka, -czi, 640 Prusak m 1. Prësôk, zdr Prësôczk m [Prësôcë ju sto lat panëją nad nama. Ra]; 2. enł frańcuz, kòmórznik m pruski ad prësczi ◊ wińc na czims jak na prësczich saniach (wyjść giadkò z opresji) : Król prësczi je césarzã niemiecczim. Mònarchijô prëskô; królewstwò prësczé; wòjskò prësczé. Prusy pƒ geo Prësë pl, Prëskôƒ w Prësach ‘w Prusach’; Prësë Zôchòdné; w Prësach Wschòdnëch. Wãdrowelë z Pòlsczi do Prësczi. - Ra prychać, ~nąć v pôrzkac, czichac; ew. zob. pryskać prychnąć v pôrzknąc, czichnąc; ew. zob. prysnąć prycza (prymitywne łóżko) - prëcza EG, wëro EG, leżawiszcze SY, np. Jô bë wnet z ti prëczë spôdł. - Przër. łóżko, koja prycza ƒ leża, prëcza f, leżawiszcze n pryk m rup, kùrp m prykać v pùszczac, pierdzec, bzdzëc prykling m icht prëkling m (Ra) pryklingowy ad prëklingòwi [Prëklingòwé sécë. Ra] prym m pierszëna ƒ; ~ trzymać prowadzëc, bëc na pierszim móiu ◊ bùksë nosëc (o żonié) prymas m primas m prymitywność ƒ proscëzna, primitiwnosc ƒ prymitywny ad prosti, primitiwny prymka ƒ primka ƒ prymòwać v przédnic, przodkòwac prymùl(k)a ƒ bòt kluczëk m prymùs m primùs m, pierszi ucznia pryncypalny ad przédny, pierszi, nôwôżniészi pryncypał m przédnik, szef, princypôł m pryskać (się) priskac (sã) [Òn priszcze. Òni sã priszczą Gò]. Złoż. òpriskac, pòpriskac, spriskac, wëpriskac [Jô jizbã wëpriska pryskać v priskac || prëskac [to priskô || priszcze || prëszczi || arch priszczi; Masło na ògniu priszcze. Mòrze priszczi, czej je sztorm. - Ra] , ~snąć v 1. priskac, prisnąc, chilac, chilnąc, 2. ucekac, ucec, uchôdac, uńc, rozlatowac, rozlecec, ulecec; urok ~nął urzek ulecôł pryszcz m priszcz, përcel m, lok jątro n, swiniôk, jôter m Por. czyrak, krosta pryszczeniec m bòt kóńsczi ząb pryszczyca ƒ kôdra ƒ pryszczyć się dostôwac priszcze prysznic prisznic Gò [Niejedny lëdze sã lubią pławic w jezorze / w balice || wannie, a jô nômili jidã sã ùmëc pòd prisznic. Gò Jô cë nôprzód głowã namëdlã, a tej spłóczã prisznicã. Gò] 641 prysznic m prësk, naprësk m, prëszczka ƒ pryśniãcie n prisniãcé, chilniãcé, wôrzknienié n prywata ƒ 1. swòjnosc, swòjizna ƒ 2. priwatny zwësk prywatka - òb. potańcówka prywatnie adv swòjno, priwatno prywatny ad swòjny, priwatny; własność ~tna swòjizna ƒ pryzmat m prizma ƒ pryzmatyczny ad prizmòwi przaśnik m maca ƒ przaśny ad niekwaszony prządka ts. Lz prządka ƒ przëdnica, przëdzónka, przãdôrkaƒ prząść v przisc, przësc, prząsc, bërdac przisc [prząsc], przëdã [przãdã], prządł, przãdła, przëdzë [przãdzë], sł., ‘prząść’: Dzéwczãta len przëdą. Nie przëdzëta wicy. Jô jem spôł a òna przãdła. Të tegò nie brëkùjesz ‘potrzebujesz’ do przëdzeniô. Tam lëchò jidze, dze chłopi przëdzono przãdą. [Przysł.] przebaczać - przebaczac EG, wëbaczac, darowac winã, òdpùszcziwac EG, pùsczcziwac w niepamiãc EG, ewent. zabôcziwac EG, np. Winë trzeba rozmiec przebaczac / wëbaczac. Jô jemù przebôczóm jegò winë, a niech òn so tam żëje jak pòtrafi. przebaczac, -bôczóm, -ôł, -baczôj, sł., ‘przebaczać’: Òn przebaczac nie ùmieje. Òna wszëtczim przebôczô, co ji zle robią. przebaczać, ~czyć v przebôcz(ëw)ac, darëwac, darowac, odpùscë(wa)c przebaczëc, -bôczã, -ił, -baczë, sł., ‘przebaczyć’: Przebaczë mie, panëszkù! Jô cë nie przebôczã. przebaczający - przebôczający przebôczającégò òjca. EG EG, wëbôczający EG, np. Biblijny òbrôz przebaczalny ad nié do przebôczeni a. nié do darowani przebaczenie - przebôczenié || przebaczenié EG, wëbôczenié || wëbaczenié EG, òdpùszczenié winë, np. tegò przebôczeniô || -niégò, pò tim przebôczenim || -niu przebaczenie n przebôczenié, darowanié, odpùscenié n przebaczyć - przebaczëc EG, wëbaczëc EG, pòdarowac winë EG, np. Jô mù to ju dôwno przebôcził. Òn mie tegò nie wëbôczi. Ten tu rôz jô to ce jesz wëbôczã, ale... Më przebôczómë || przebôcziwómë tobie. SY Przebôczta || przebaczëta / wëbôczta || wëbaczëta mie, że jem waju tak mòcno òbrazył. Wëbôcz mie || wëbaczë mie to. EG Przebôczce jima grzéchë. MÒ przebadać (się) - przebadac (sã) EG, np. Doktorze jã przebadelë. Tã sprawã bë trzeba bëło dokładno przebadac (sprawdzëc), żebë sã przekònac, jak wëzdrzi prôwda. EG Òna sã dała przebadac przez doktorów. EG przebalować v przebalowac przebankietować przebanczetowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘’: Ma jesma tak całą noc przebanczetowelë. 642 przebąkiwać, ~knąć v nadpòmëkac, nadpòmknąc, nadczëdac, nadczidnąc (w gôdce); ~kùją nadpòmikają, jidze pòmión przebicie n przekłocé, przepchniãcé, przewiercenié, przebòdniãcé n przebić v przekłoc, przepchnąc, przebic, przedërchac, przewiercëc, przełómac, przetrómfowac, przebòsc, przebòdnąc, przetłuc [Òn gò przebił tim nożã. Ra] ; chcieć głową mùr ~ chcec przetłuc głową mùr, ~ się przez tłum przepchac, przedrzéc sã przez tłok, szëszmiéń lëdztwa; zob. przebijać przebic sã, -bijã sã, -bił sã, sł., ‘przebić się’. pòprzebic sã, -bijã sã, -bił sã, sł., ‘przebić się, poprzebijać się’. (II) przebiec v przebiegnąc, przenëkac, prze-gnac; zob. przebiegać przebiegnąc, -biegnã (bieżã), -biégł, sł., ‘przebiec’: Przebiégł przez łączkã. przebiedować v przebiédzëc przebieg przebiég Lz, Gò [Zakłócenié naturalnégò przebiegù / procesu. Gò] przebieg m rozwij, przechôdënk m, przéń-dzenié, odbëcé, rozwicé n; ~ chòroby chòroscë, ~ walki odbëcé biôtczi przebiegać v przebiegiwac, przechôdac, odbëwac, rozwi(e)jac; zob. przebiec przebiegac, -biégóm, -ôł, sł., ‘przebiegać’: Tãdë sôrnë przebiégają. przebiegle przebiegle, chitrze - Gò przebiegle adv chitro, driwòwóno, dréwù-szowato przebiegłość chitrosc, przebiegłosc Lz, chitrosc przebiegłość ƒ chitrosc, driwòwónosc, dré-wùszowatoscƒ przebiegły òbmëslny Sy, przebiegłi Sy, Lz, chitri przebiegły ad chitri, przebiegłi, driwòwóny, dréùszowati; ~ lis chitri lës, dréùsz m szczwany ~ lës / stôri / chitri / przebiegłi lës, chitrzela, dréùsz, mądrzela [Stôrégò lësa tak chùtkò w klôtkã nie wsadzysz. Sy]; podobny do ~sa (rudy a. przebiegły) lësy, lësati, lësowati; ew. chitri, przebiegłi {‘lësy’ pò bëlackù = łësy} ew. w zn. czł. ciekawski, wścibski: wëlësnik m, wëlësnica f [akc. –lës-] [To je lës òd człowieka. Sy] ~, w zn. kobieta przebiegła, chytra (ew. ruda) lësëca, lëska [Jegò białka to je takô lësëca, ta zarô wszëtkò wëlësô. To je lëska, ta jegò baba. Dzys lësëce są baro módné. - Sy] przebierać jak w ulęgałkach - przebierac jak w gniłkach SY. Np. Zwòdzëcelka (ùwódka) przebiérô w parobkach jak w gniłkach. SY [Nie przebierôj panno, cobës nie przëbrała i zamiast kanarka wróbla nie dostała. Sy] przebierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘przebierać’: Docz të tak pôlcama przebiérôsz? Nie przebiérôj panno, żebë të nie przebra! [Przysł.] przebierać v 1. przebierac, zortowac, mar-cowac, mizglëc; nie ~ w środkach nie zdrzec, na jaczi spòsób, ~ w jedze-niu wëmëszlac w jedzenim 2. prze-zeblôkac, przeoblôkac, przestrôwac, przestrojëwac, chlëdzec 3. grawòtac, mòtac, wëwi(e)jac; 643 ~ nogami grawòtac nogama {‘grawòtac’ – in = a) Tr: przebierac zwisającyma nogama, czej sã sedzy np. na stole i nie dotikô pòdłodżi; b) grëzmòlëc, grëzdac, grëczac, pisac kòszlawò} [Mùcha gwawòce, jak z mléka wëlezc ni mòże. Kreftowa Anka szła i tak nóżkama grawòtała. – Sy] ; 4. wëmëszlac ◊ miãso bez kapùstã chwatac; zob. przebrać przebieranie n 1. przebiéranié, zortowanié n 2. przeoblôkanié n przebieraniec m przestrojélc, przestrojińc SY. Przebierańcy występujący na weselu strôszcë, maszczi lok. [Wejle, strôszcë || strôszkòwie przëszlë: strëch z babą / Balbina (baba z kòszã)]. Por. kolędnicy przebierki pl pòt rak m przebijać v przebijać, przekòlëwac, prze-p(i)ëchac, przebôdac, przerëwac; zob. przebić Òni dzurë w scanach przebijają. Ra przebijac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przebijać się’. przebijak m bòdôrz, kòlc, przekòliwôcz, przebijôk m przebijanie n przebijanié, przekòliwanié, przepichanié n przebiśnieg (śnieżyczka) (bot.) - snieżiczka EG, sniegùlc / -ce SY [w 2 znacz. ‘sniegùlc’ SY = kôłp niemi], sniéżka (môl.) SY przebiśnieg zob. śnieżyczka przebitka ƒ karc przebicé n przebitkòwy ad przebijny; bùchalteria ~wa przebijné prowadzenié ksążk, pa-pier ~ przebijny papiór przebłagać v przeprosëc przebłagac, -óm, -ôł, sł., ‘przebłagać’: Òna gò nijak przebłagac ni mòże. przebłagany ad przeproszony przebłogi ad zôwzãti, ubëtny, szczeslëwi przebłysk m switk, przebłisk Gò, przełisk Lh m [W piesni le wòniô kwiat i cudné rzucô przełisczi. Lh] {‘przebłisk’ Gò - por. Ra: błësk || błisk; ‘przełisk’ – por. ‘przelisk’ Sy (bëlacczé) w zn. przeskòczoné òkò jadrów (sécë), błąd w plecenim jadrów}; on miewa czasem ~ki rozsądku òn miéwô czasã przebłisczi rozsądkù; ew. òn miéwô sztërczi rozsądkù przebłyskiwać v przeswiécëwac; ~uje môłnią chlaszcze przebłysnąć v przeswiécëc, załisknąc przebògaty ad baro bògati przebojowy ad przebòjowi - por ambitny przebòjowy ad przedobëtny, przedobiwny; film ~ przedobëtny film przebòleć v odżałowac, wëbòlec, wëjiscëc przebóg! jenë!, jenkù!, jenëskù! przebój m przedobëcé n; iść ~bòjem przedobëc sã, jic dobëtno w przódk przebóść v przebósc, -bòdã, -bódł, -bòdze, sł., ‘’: Jegò wół przebódł. przebrać v 1. przebrać, wëzortowac, wëmizglëc, przemarcowac; ~ miarã ni miec miarë 2. przewdziać: przeobléc, przezebléc, 644 przeobùc, przezebùc, przestrojec; przezebléc, -zeblekã, -zeblókł, -zeblokła, -zebleczë, sł., ‘przewdziać’: Jô mùszã kòszëlã przezebléc, bò je dëcht mòkro. [Ob. òbléc]zob. przebierać przebrac, -bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘przebrać’: Przebierzë te bùlwë ë przëniesë te bëlniészé ‘przebierz te ziemniaki i przynieś co lepsze’. przebranie n przeobleczenié, przezebùcé, przestrojenié n, przestrôwa f, przeoblék m; w ~niu przeoblokłi, przeobùti, w przestrôwie przebrany ad przeoblokłi, przezeblokłi, przeobùti, przezebùti; ~ za kòbietã przeoblokłi za białkã, ~ człowiekprzestrojélc, przestrojińc m przebrnąć v przéńc, przedostac, przedërchac, sfórtac, przebrësc arch lok Lz , przedobëc przebrnąc Lz (przez wòdã a. piôsk) [Më przebrnãlë przez wòdã jaż do czôłna. Jô przebrudł (przebrnął) przez tã rzékã. tã rzékã jô przebrudzôł (przebrniwôł) kòżdi dzéń. - Lz] przebrodzić v przebrësc, przebrodzëc przebrukòwać v przeflastrowac przebrukòwanie n przeflastrowanié n przebrzmiały - przebrzmiałi EG (w znacz. niemódny), np. To je ju przebrzmiałô mùzyka. EG przebrzmiały ad przebrzëmiałi, przegrzëmiałi, przezwãkłi, zabôczony, przestarzałi przebrzmieć - przebrzmiôc || przebrzmiec EG ||przebrzëmiec RA: Ju przebrzëmia ta piesniô. Ra przebrzmieć v przebrzëmiec, przegrzëmiec, przezwãczëc, jic w zabôczenié przebrzydły - zbrzëdłi EG || -głi EG, sprzikrzony (= znudzony), psarsczi (= w znacz. przeklãti) JA, przesniti SY [òd: ‘przësnic sã’ - òb. sprzykrzyć się]. - Przër. przeklęty przebrzydły ad zbrzëgłi, zbrzëdłi, brzëdczi przesniti, paskùdny. Por. diabelny, piekielny przebùdowa ƒ przebùdënk m, przebùdacjô, przebùdowniô ƒ przebùdowanie n przebùdowanié, przestawienié n przebudzać v zopb. obudzać przebudzenie n zob obudzenie. przebudzić się zob. obudzić się przebycie n przéńdzenié, przedostanié, przedërchanié n, przéňdzënk m; nie do ~cia nié do przéńdzeniô, przedërchaniô, przedostaniô 645 przebyć - przebëc SY, EG. EG. Np. Przebéł kawał drodżi. SY pòprzebëc, -bãdã, -béł, bãdzë, sł., ‘przebyć, poprzebywać’: Pòprzebëlë jesce nôwikszą biédã. (II) przebyć v 1. pòbëc, pòchwilowac, pòbawic ; 2. zob. przeżyć. Por. przebywać przebytek - òb. przybytek przebywać - przebëwac SY. Np. Gdzeż wa przebiwôta terô. SY Jô tam przebiwôł czile lat. EG przebëwac, -biwóm, -ôł, -bëwôj, sł., ‘przebywać’: Jô miedzë wama dłëgszi czas przebiwôł, ale jô ò tim nick nie czuł ‘słyszał’. przebywać v 1. biwac, gniôzdowac, chwilowac, zabôwiac; długò ~ nabëc sã 2. przechôdac, przedostôwac, dërchac; zob. przebyć przebywanie - przebiwanié EG przebywanie n biwanié, bawienié, przebiwanié, chwilowanié; ew. bëcé n [Jak długò të tam jesz môsz do bëcô? - Sy] przecedzać, ~dzić v przecedzë(wa)c przecedzac, -cédzóm, -ôł, sł., ‘przecedzać’. przecedzëc, -ã, -ył, sł., ‘przecedzić’: Przecedzë ju rôz to mlékò! Òna je mô przecedzoné ‘ona je już przecedziła’ przecedzenie n przecedzenié n przeceni(a)ć v przerechiwac, przerechòwac; ~ swe siły przerechòwac sã w swòji mòcë przecenienie n przerechòwanié n, przerechùnk m przechadzać się przechôdac sã przechadzka - przechôdka arch SY, szpacér, zdr. szpacérk m niem EG. Np. Ksądz wëszedł na przechôdkã. Mie bòlała głowa i jem wëszła sobie na przechôdkã. SY Më so tak chòdzëlë szpacérã, a tu... EG Pùdzemë so na szpacérk? EG. - Przër. spacerować przechadzka ƒ przechôdka, przéńcka f, szpacér m; pójść na ~dzkã przéńc sã, jic szpacérã przechera m chitrzela, dréùsz, ochëbnik m przechòdni ad przéńdzeniowi, przechódny, przechôdający; czasownik ~ gr przechódny czasnik przechòdzący ad przechôdający, prze- chódny, przéńdzeniowi przechòdzenie n przéńdzenié, przechôdanié n przechòdzić v przechôdac, dërchac, mijac; przechòdzëc, -ã, -ył, sł., 1. ‘przechodzić’: Òni mie na to rzeklë, jô bë ni miôł przechòdzëc przez jejich niwë. 2. ‘mijać’: To wnet przechòdzy. przemëkac, -mikóm, -ôł, -mëkôj, sł., ‘przemykać, przechodzić szybko’: Żebë të jesz chùtczi przemikôł, jô ce ùchwôcã ‘choćbyś ty się jeszcze szybciej przemykał, ja cię pochwycę’. 646 ~dząc przechôdającë, ~ na inną religiã przëstac na jiną wiarã; zob. przejść przechòdzień m przechòdnik, Tr: przechôdélc, przechôdajk m. {‘przechòdnik’ Gò – por. ‘przëchòdnik’ arch Lz = pol. przybysz, przychodzień} przechòrować v przechòrzec, przechwiérac, przechërzec; ~wał całe życie on wiedno chòrził, on przechòrził całé żëcé przechòrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przechorować’: Òn tak przechòrowôł swòje młodé lata. przechować przechòwac [Żelë ni môta dze tegò przechòwac, tej òstawta te rzeczë ù mie, a jak wrócyta dodóm, tej jô wama je òddóm. Gò] przechòwac, -iã, -ôł, sł., ‘przechować’: Jô waji dobëtk przechòwiã przez zëmã ‘ja wasze bydło przechowam przez zimę’. przechòwac sã, -iã sã, -ôł sã, sł., ‘przechować się’: Ù nich ten stôri zwëczôj przechòwôł sã z dôwnëch czasów. przechòwalnia ƒ schòwaƒ, skriwk m; bagażu bagażnica ƒ, schòwa do bagażë przechowanie - zôchòwa SY, przechòwa SY, przechòwanié EG, [Dac cos w zôchòwã / przechòwã. SY Dac cos na przechòwanié. Gò] przechòwanie n zôchòwa ƒ, trzimanié w schòwie; wziąć na ~ wzyc w zôchòwã przechowywać przechòwiwac Gò [Zrazë (gałązczi do szczépianiô drzéwk) przechòwùją òb zëmã w piôskù, a na zymkù je szczépią. Sy] przechòw(yw)ać v (prze)chòwac, przechòwiwac, (prze)trzëmac w schòwie [Dze wa ten tłuszcz przechòwiwôta, że òn tak chùtkò sadleje / jôłczeje? Sy] ; ~ w pamiãci otrzëmac w pamiãcë przechód zob. przejście przechrzcić v przerëchcëc, przechrzcëc przechrzcëc, -chrzczã, -chrzcył, sł., ‘przechrzcić’: To je żid przechrzczony. przechrzcëc sã, -chrzczã sã, -chrzcył sã, sł., ‘przechrzcić się’. przechrzta m przerëchcyńc, przerëchcony, przechrzcony m przechwalać się chwôlëc sã, kłasc sã, sto-żëc, kùrzëc przechwalac, -chwôlóm, -ôł, chwalôj, sł., ‘przechwalać’: Òna gò zanadto przechwôlô. przechwalac sã, -chwôlóm sã, chwôlôł sã, -chwalôj sã, sł., ‘przechwalać się’: Sã nie przechwalôj bële czegò! przechwalanie (się) n chwôlenié, stożenié, kùrzenié, kładzenié (sã) n przechwalca zob. chełpliwiec przechwalić v przechwôlëc przechwalëc, -chwôlã, -ił, -chwalë, sł., ‘przechwalić’: Wë jesce gò tak przechwôlëlë! przechwałka ƒ chwalba ƒ przechwycić v przechwôcëc, dostac w swò-jé rãce przechylanie n przedżibanié, przechlasti-wanié n przechylenie n przedżib, przedżibniãcé, przedżiãcé, przechlastniãcé n 647 przechylić, ~lać (się) przedżibnąc, prze-dżic a. przedżiąc, przedżëbac, prze-chlastnąc, przechlastëwac; ~ szalã przewôżëc, zwycięstwò ~liło się na naszą stronã dobëcé ostało przë naji a. më jesmë dobëlë przeciąć, ~cinać v przecyc, przecënac, przeknowac, przeknëwac, przerãbic, przerznąc, przerzënac; ~ kwestiã roz-sądzëc sprawã a. przeczidnąc spiérkã przecyc [-cąc], -tnã, -cął, tni, sł., ‘przeciąć’: Żebë le jes nie przecął tegò pòstrónka! przecyc [-cąc] sã, -tnã sã, -cął sã, -tni sã, sł., ‘przeciąć się, skrzyżować się’. przeciąg m 1. obrëmienié, bënë n; w ~u gòdziny òbczas / pòdczas / przez czas / w czasu (jedny) gòdzënë, ò (jednã) gòdzënã, w grańcach (jedny) gòdzënë (- Gò) w obrëmienim gòdzënë, bënë jedny gòdzënë 2. cyg m, cygnienié n; tu jest ~ tu cygnie, tu je cyg przecygnąc, -ã, -cyg(ną)ł, sł., ‘przeciągnąć’: Ten wóz trzeba przecygnąc na drëgą stronã. przeciągać v 1. przecëgac, przewlakac (jakąs rzecz przez cos) [òn przecygô / przewlôkô; Rëbôcë przecygają linë òd bôtów do sztrãdu. Ra]; ~ drut przez dziurkę przecëgac / przewlakac drót przez dzurkã; 2. o wykonywaniu czegoś w czasie: przecëgac, przewlakac, przedłuż(ëw)ac (jakąs sprawã pònad miarã); ew. robic cos òpieszale [òn przecygô / przewlôkô / przedłuż(iw)ô; Pò co të jesz dali przecygôsz / przewlôkôsz / przedłużiwôsz tã głupą rozmòwã? EG]; 3. ~ kogo na swoją stronę przecëgac / dostawac / Tr ùdostawac kògòs na swòjã stronã [òn jich przecygô / (ù)dostôwô]. Por. guzdrać się, ociągać się przeciągać się 1. o wykonywaniu czegoś w czasie: przecëgac sã, wléc sã, przewlakac sã, przedłëżac || przedłużac sã (w czasu, pònad miarã); ew. (za) długò trwac / dérowac / bawic [to sã przecygô / wlecze / przewlôkô / przedłuż(iw)ô / długò trwô / dérëje / bawi]; 2. „prostować kości”: przecëgac sã, lok lëgnąc sã [Kóń sã lëgnie. Krowë sã téż lëgną. Sy Pies sã przecygô. Gò] {‘lëgnąc sã’ in - zob. lęgnąć się} przeciągnąć v 1. przecygnąc, przewléc (jakąs rzecz przez cos) [òn przecygnął / przewlókł]; ~ drut przez dziurkę przecygnąc / przewléc drót przez dzurkã; 2. o wykonywaniu czegoś czasie: przecygnąc, przewléc, przedłëżëc || przedłużëc (jakąs sprawã pònad miarã); 3. ~ kogo na swoją stronę przecygnąc / dostac / Tr ùdostac kògòs na swòjã stronã przeciągnąć się 1. o wykonywaniu czegoś w czasie: przecygnąc sã, przewléc sã, przedłëżëc || przedłużëc sã (pònad miarã); ew. (za) długò trwac / dérowac / bawic; 2. „rozprostować kości”: przecygnąc sã [Wstôł z łóżka, przecygnął sã i zéwnął. Gò] przeciągły ad długawi, dłudżi; ~głe spòj-rzenie spragié, nalinającé przëzdrzenié przeciążać, ~żyć v przegrãdzë(wa)c, prze-ladëwac, przeladowac, przecãżë(wa)c, robic (so/kòmùs) za cãżkò; ~ pracą wesôdzac w robòce, rakòwac przeciążenie n przegrãdzenié, przelado-wanié, przecãżenié n przeciążyć (się) - przecãżëc || -czã- (sã) EG, np. Le co wa tegò wòza za baro nie przecążita, bò kòła nie wëtrzimią. EG Ti maszinë ni mòżemë przecãżëc, bò „wëskòczi” / zareagùje zabezpieczenié, i bądzemë stojelë, jaż òna òbstëdnie. EG Ewent. òbgrãdzëc (sã) FG = przemãczëc (sã), zmògnąc sã np. Trzeba bëło ùważac, żebë tëch kòni za baro nie òbgrãdzëc. Te kònie bë sã mògłë za baro òbgrãdzëc. FG przecie adv 1. kò, równak, tec, sząc, doch, jednak 2. kù reszce; wiesz ~ kò të wiész, przyszedł ◊ kò równak przëszedł, kù reszce przëszedł; zob. przecież 648 przeciec, ~ciekać, ~nąć v (prze)cec, (prze)ceknąc, przecékac, (prze)lecec; beczka ~cieka beczka ceknie, lecy, cecze, przecékô przecec (-ceknąc), -cek(n)ã, -cekł, -ceczë, sł., ‘przeciec’: Deszcz przecekł przez dzurë w dakù. przecekac, -cékóm, -ôł, sł., ‘przeciekać’: Załatôj dzurë w dakù, tej cë nie bãdze przecékało. przecierać szlak(i) przedërchiwac (a. wëdeptëwac / ùjeżdżac) drogã / drodżi przecierać v przecerac, przejôsniac, prze-czorchiwac; zob. przetrzeć przecieranka ƒ zriwówka f, pùre n przecierpieć - przecerpiec EG, np. Òna (ta chòrô) no nôgòrszé ju przecerpia, terô pòwinno ji sã pòlepszëc / pòprawic. EG przecierpieć v wëcerpiec, przecerpiec, wë-stojec, zniesc, przetrzëmac przecerpiec, -iã, -ôł, sł., ‘przecierpieć, znieść’: Òna to wszëtkò przecerpia. przecież - kò, tec, przecã SY, doch (niem.) przecież adv kò, równak, tec, sząc, doch, równo, dejade, në pewno, gwësno, në prawie, kò pewno, kò gwësno, kò prawie przecięcie n przetnienié, przetniãcé, prze-rznienié, przerzniãcé n; ~ pionowe bùd knôdné przetniãcé (przëzdrzenié), ~ pòziome wòdorówné przetkniãcé (przëzdrzenié), ~ pòdłużne, pòprzecz-ne pòdłużné, pòprzéczné przetniãcé przedãtna ƒ (we)strzédnosc, strzédno, razno, zwëczajno ƒ, strzédno wiôlgòsc, wielëna przeciętnie strzédno Sy [Jakże ten waji knôp sã ùczi? Tak srzédno. Zarôbióm strzédno sztërë tësące miesączno. Sy]. Por. średnio przeciętnie adv (we)strzédno, razno, zwë- czajno przeciętny ad strzédny, rzad westrzédny, pol. przecãtny; ew. zwëczajny, normalny; nié za wiôldżi ani nié za môłi {‘strzédny’ in = pol. środkowy; b) średni} [Zemia tu je takô strzédnô, ani lëchô, ani za dobrô. Sy]; cena ~tna strzédnô cena, przest: strzédny priz, ~ dochód strzédny dochód / wzątk / zôróbk; ~nia płaca strzédnô płôcô / wëpłata, strzédny zôróbk; ~ człowiek zwëczajny / strzédny człowiek przecinać zob. przeciąć przecënac, -cynóm, -ôł, -cënôj, sł., ‘przecinać’: Docz të mòje wãżëszcze przecynôsz? ‘po cóż ty przecinasz mój powróz?’ przecënac sã, -cynóm sã, -cynôł sã, -cënôj sã, sł., ‘przecinać się, krzyżować się’: Na tim môlu przecynają sã dwie szosë. przecinek m gr przeczidnik m przecinkować v stawiac przeczidniczi przeciskać się - przecëskac sã EG, cësnąc sã EG, np. Gdze wa sã tu przecyskôta i lëdzóm pò nogach depceta? EG przecëskac sã, -cyskóm sã, -ôł sã, -cëskôj sã, sł., ‘przeciskać się’. (II) przeciskać, ~snąć v przecëskac, przecësnąc, przepichac, przepchnąc, przedost(ôw)ac, przedobë(wa)c, przedzerac, przedrzéc przecisnąć się - przecësnąc sã EG, np. Ten płot je dosc gãsti, a jednak kùra so nalazła dzurã i sã przecësnã(ła) do ògroda. EG przecësnąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przecisnąć się, przepchać się, przedostać się’: Rëchli sã przecësnie wielbłąd przez ùchò òd jigłë, niglë bògôcz weńdze do królewstwa niebiesczégò. [Przysł. bibl.] (II) przeciw procëm przeciw prp proc(ëmkù), procëm, przéką, przéczi, w przék, na przék, arch nakróm {‘nakróm’ in = pol. naprzeciw} [Ni móm nic nakróm cebie. Sy] procëm ob. procóm. 649 procëmkò ob. procómkò. procóm, przyim., ‘naprzeciw, wobec, w porównaniu’: Procóm naszich chëczi stoji kòscół. Procóm niegò òna je diôblëca. Człowiek procóm Bòga je môłim robôszkã ‘robaczkiem’. [Przysł.] procómkò, przyim., ‘naprzeciw, wobec, w porównaniu’: ●Òna procóm mie jak dzéń procómkò nocë. Ob. procóm. przecyw, przyim., ‘przeciw’: Syn wëstąpił przecyw òjcu. To mùszi bëc mòcny chłop, co przecyw wòdze płënie. Przysł. [?] [Ob. procëm] przecywkò, przyim., ‘przeciw, przeciwko’: To bëło przecywkò mòji wòlë. Òn pòwstôł przecywkò swòjim starszim ‘rodzicom’. Ob. przecyw. przeciwkò prp procëmkù, naprocëm(kù), nakróm ; nie mam nic ~ temù jô nie jem temù procëm a. jem na to zgòdą, za i ~ za i procëm przeciwchòleryczny ad procëmchòlérny przeciwczołgòwy ad procëmtankòwi; o-chrona ~wa procëmtankòwô zatôrczëna przeciwdziałać v zatôrczac, procëmdzejac, procëm robic, jic procëm; nakleży ~ natychmiast lepi òd razu scyc (scąc) kôłtón Sy; ~ radykalnie przecąc wrzód / wrzodlélca przeciwdziałanie n zatôrczanié, procëmdzejanié, procëmrobienié n przedwgnilny ad procemsturowi, antisepticzny, procëm gnicu przeciwgòrączkòwy ad procëmgòrączkòwi przeciwić się procëmnic, przékòwac, bëc procëm, zatôrczac sã przeciwieństwo - cos procëmnégò / òdwrotnégò / òpacznégò, procëmnota TR, przecywieństwò (pòl.) EG, ewent. òdwrotnosc, òpacznosc || -nota, òpacznô strona, procëmnô strona EG. - Przër. sprzeczność przeciwieństwò n procëmnota, przékòwizna, opacznota ƒ, kóntrast m; w ~wie do... procëmno do... przeciwkandydat m procëmkandidat m przeciwko zob. przeciw przeciwkònstytucyjny ad prawòprzéczny, procëmprawny przeciwlegle adv procëmległo, naprocësto, naprocëwò przeciwległy - naprocësti RA?, SY? przeciwległy ad procëmległi, naprocësti, naprocëwi przeciwnatarcie n procëmùderzënk m, kóntrataka, procëmataka ƒ przeciwniczka ƒ procëmnica, przékòwnica, przécznicaƒ przeciwnie adv procëmno, opaczno, na opak, przéczno przecywno, przysł., ‘przeciwnie, inaczej; nie na rękę’: Òna wiedno mùszi wszëtkò przecywno zrobic. Jemù to bëło dëcht przecywno. przeciwnik m procëmnik, przékòwnik, 650 przécznik, przecywnik m [Jô gôdajã (gôdóm) kątór (żart: kóntra), na co przecywnik, czej òn mô mòcną kartã, òdpòwiôdô re, a czej òn mô słabą, to òn rzecze pas. Sy]. przeciwności, trudności - trudnoscë, kłopòtë, ewent. biéda, niedogódnosc - EG, ewent. procëmizna TR?, przeciwność ƒ procëmizna, przéczëzna, drãgòta ƒ przecywnosc, -ë, ż., ‘przeciwieństwo; sprzeciwianie się’: Òn nama swòją przcywnoscą srodze szkòdzy. przeciwny - procëmny || przecywny, przéczny (np. przéczny wiater - taczi, co wieje naprocëm nas abò z bòkù), niezgódny - EG. Np. Jô nie jem procëmny || przecywny / procëm|| przecyw temù, żebë òni ù nas mieszkelë. - Przër. wbrew, na przekór, przekorny przecywny, przym., ‘przeciwny’: Òn je wszëtczémù przecywny. Pò przecywny stronie drodżi stoji kòscół. przéczny, przym., 1. ‘przeciwny, sprzeciwiający się’: To przécznô baba. 2. ‘poprzeczny’: przécznô balka ‘belek poprzeczny’, 3. ‘przeciwny, niepomyślny (wiatr)’: Rëbôcë mielë przéczny wiater. przeciwny ad procëmny, opaczny, przéczny przeciwny {‘przéczny’ in zob. przekorny} [Jô temù wieselu przéczny nie jem, jak chcą, niech sã żenią. Sy] wiejący a. płynący z przeciwnej strony [Przéczny wiater. Sy] ; w ~m kierunkù w opaczną stronã, w ~m razie w procëmnym razu, wiatr ~ procëmny / spaczny / przéczny wiater; spacznik m [W spacznym wietrze lëchò sã jedze bôtã. Sedzmë le dzysô doma, bò to je za wiôldżi spacznik. - Sy] przeciwpaństwòwy ad procëmpaństwòwi przeciwpieski ad procëmpapieżny przeciwpara ƒ tech procëmropaƒ przeciwpowodziowy ad procëmpòwòdzowi / przecywpòwòdzowi; nadwiślańskie wały przeciwpowodziowe nadwislańsczé / -lané wałë procëmpòwòdzowé / przecywpòwòdzowé (- Gò) przeciwpòżarowy ad procëmògniowi przeciwprąd m tech procëmżoch m przeciwprostokątna ƒ mat procëmprostonórtnô, hipòtenuza ƒ przeciwspòłeczny ad procëmsocjalny przeciwstawiać czemu - stawiac naprocëm czegòs, stawiac z drëdżi stronë przeciwstawiać v proczëc, procëmstôwiac przeciwstawiać się - stawac przéką / w przék, òpierac sã, nie dawac sã (nie dawac sã przeprzéc JA) przeciwstawienie n proczenié, procëmstawienié n przeciwstawność - òb. przeciwieństwo EG przeciwstawny - przéczny, sprzéczny, procëmny, procëmstawny || przecywstawny, òpaczny EG. - Przër. przeciwny przeciwstawny ad procëmstójny, procëmstawny, kóntrastny, procëmléżny òdwrotny przeciwùderzenie n procëmùderzenié n, procëmùderzënk m, procëmatakaƒ 651 przeciwwaga ƒ procëmwôga, przecywwôga ƒ [Jegò głos bë béł procëmwôgą || przecywwôgą dlô skrajnoscy, w jaczé pòpadłi je nasz.... Gò] przeciwwartość ƒ procëmwôrtnota ƒ przeciwzarazkòwy ad procëmzarwinowi, procëmchërny przeciwzbrojeniowy anti- / procëmzbrojeniowi, zob. antymilitarny przecknąć się odecknąc, ocucëc sã, zbùdzëc sã przecud(ow)ny ad cëdowny, baro snôżi, pëszny, baro piãkny przecukrzony ad przemiodniony, przecëkrzony przecząco adv niczno, przéczno, przéką przeczący ad niczny, przéczny, przékòwny; ~ mãżczyzna niczk, przéczk m, ~ca kòbieta niczka, przéczka ƒ przeczekać v przeżdac, przeczekac; ~ bùrzã dożdac, jaż uńdze grzëmòt a. prze~ żdac chajã przeczenie n niczenié, przékòwanié n przeczes(yw)ać v przeczos(ëw)ac przecznica ƒ przécznica f, przéczno dar-żëca przeczołgać się przekraczëc sã, przeczorgac sã przeczos m med zeszorowanié skórë, zadrapniãcé n przeczucie - przeczëcé SY przeczucie n przeczëcé, cknienié, mëkcenié, bôczenié n przeczulenie - przeczulenié EG przeczulica ƒ za wiôlgô uwôżnota przeczulić - przeczulëc EG przeczulony - ts. EG. Np. Òn je wierã przeczulony, bò normalny człowiek bë nawetka tegò nie zaùważił. EG przeczulony ad za uwôżny przeczuwać - przeczuwac EG, merkac EG, miarkòwac (pòl.) FM, TR [przër. ‘domiark’ (môl.) SY = domësł, przëpùszczenié, przeczëcé] przeczu(wa)ć v (prze)czëc, (wë)cknąc, bôczëc, mëkcëc sã przeczyć v niczëc, przékòwac, zapierac przeczyszczać, ~ścić v przeczëszcz(ëw)ac, przeczëszczëc przeczyszczający ad przeczëszczający przeczyszczenie n przeczëszczenié n przeczytać v przeczëtac przeczëtac, -óm, -ôł, sł., ‘przeczytać’: Przeczëtôj so tã ksążeczkã, a pò przeczëtaniu dôj mie jã zôs. przeczytanie n przeczëtanié n przeć v przéc, napierac, pchac, cësnąc, nacëskac, nalënac, [òn prze / napiérô / pchô / cësnie / nacyskô / nalinô; òni przą / napiérają / pchają / cësną / nacyskają / nalinają; òni p(i)erlë || p(i)arlë / napiérelë / pchelë || pchalë / cësnãlë / nacyskelë || -kalë / nalinelë || -nalë; Piarlë na niegò jak warnë na zajca (a. na sowë). Napiérôł na nich ze 652 wszëtczich sył. - Ra]; ~ się naprzód cësnąc, pchac sã wprzódk ◊ przéc na kògòs jak warnë na sowã, na zajca przećwiczenie n przeuczenié, przeuczbienié n przećwiczyć v 1. przeuczëc, przeuczbic 2. fam wcygnąc, nabic przed, przede - ts. SY. Np. Na òstatny stacji przed Kartuzama më wësedlë. Przed dwanôstą më ju bëlë tam. Zaznawac przed sądã. Le nie rëcz przed czasã. Nie je tobie wstid przd lëdzama? Òb całą wòjnã tacył jem sã przed Niemcama. SY Të cos ùkriwôsz przede mną. Przede dniã jô wëszedł, a na pôłnié jô ju béł tam. „Przede dwòrem kaczczi w błoce, nasza pani w samim złoce”. SY Przede wszëtczim chcã wama przedstawic mòjégò drëcha... EG przed prp przed;~ dwòma, trzema laty niłoni, nizałoni, ~ dwòma, trzema dniami niwczora, nizawczora przed, przyim., ‘przed’: przed rokã. Przed Panã Bògã sã nick nie ùkrëje. Przed chëczama stoji lëpa. Przede dwòrã; przed latama ‘laty’; przed czasama ‘przed laty’. Zob. przede przedarty ad przedzarti, rozdzarti, pòrwóny [Przedzartô ksążka. Ra] przedawnić - przedawnic EG. Np. Òni to mają przedawnic (mają sprawic, że jaczés sprawë òstóną przedôwnioné - òd stronë prawny). EG. Coś ulega / uległo przedawnieniu cos pòdlégô / ùlégô / pòdległo / ùległo przedôwnieniémù || przedôwnieniu EG, cos òstało przedôwnioné EG. przedawni(a)ć v przełoni(wa)c, wëmaz(ëw)ac, przest.e(wa)c przedawnienie - przedôwnienié EG przedawnienie n wëmazanié, przest.enié n; pòdlegający ~niu to sã słëchô wëmazac przedawniony ad wëmazóny, przestarzałi przedchrześcijański ad przedchrzescëjańsczi, przedrëchcanny przeddziejowy ad przeddzejowi przeddzień - przeddzéń EG, (zwrot: „w przeddzéń”...) w przeddzień - w przeddzéń EG, dzéń rëchli EG, krótkò / niedługò przed..., krótczi / niedłudżi czas przed... (przed jaczims wëdarzenim) EG przeddzień m dzéń przed (tim); ~ świãta dzéń przed swiãtã przede prp przede, przodzy; ~ mną przede mną, przodzy mie przedednie n doreno n, widnica ƒ ◊ we dwa widë przedegzaminacyjny ad przedegzaminowi przedgórze n przedgòrzé n przedhistoryczny ad przeddzejowi, przedhistoriowi przedimek m gr artikel, ôrtnik m przedjesienny ad pòdjesénny, przedjeseniowi przedjesień ƒ pòdjeséń, przedjeséń ƒ 653 przedjutrze n dzéń przed(tim) przedkarpacki ad przedkarpatny, przedkarpatowi przedklasztorny ad przedklôsztorny, przedklôsztorowi przedkładać, ~łożyć v przedkłôdac, przedstôwiac; przedstawic, przedłożëc przedlecie n przedlato, pòdlato n przedławić v 1. zdłôwic, pòłiknąc, pòłknąc 2. fig zniesc przedłożenie n przedłożenié, przedstawienié n, przedkłôdk m przedłożyć - przedłożëc SY, np. Jô cë zarô mògã przedłożëc, jak to bëło. SY przedłożyć zob. przedkładać przedłużać por. przeciągać przedłużać, ~żyć v przedłëżac, przedłëżëc, przecëgac, przecygnąc przedłużenie n przedłëżenié, przecygnienié n przedmiejski - przedmiesczi LZ, EG przedmiesczi, -kô, -czé, przym., ‘przedmiejski’: przedmiesczé domë [bùdinczi]. przedmiejski ad przedmiastowi, pòdmiastowi przedmieszczanin m przedmieszczón m [Gduńsczi przedmieszczani. Ra] przedmieszczanka m przedmieszczónka, -czi, ż., ‘’. przedmieście - przedmiescé EG przedmieszczé, -ô, n., ‘przedmieście’: Na Langfôrze, co to je przedmieszczim Gduńska ‘na Langfuhr [tj. Wrzeszcz], który jest przedmieściem Gdańska’. [przër. Téż ‘przedwies’ SY - pòla krótkò przed wsą]. Np. Òni mieszkelë gdzes na przedmiescym Gduńska, w Breńtowie czë na Szedlëcach, a z tegò przedmiescégò przcygnãlë pózni do centrum. EG Dzys dôwné przedmiesca, taczé jak Wrzeszcz, to są są ju miasta, dzéle Gduńska (gduńsczi aglomeracji). EG. Mieszkaniec przedmieścia przedmieszczón LZ, EG przedmieście n przedmiasté, pòdmiasto, przëmiasto, przedmiasto n przedmiot - ts. EG, ewent. przibiór Tr, Sy, rzecz, sprawa, obiekt EG. To nie jest przedmiotem naszej rozmowy / naszego rozważania. - Ò tim më tu nie gôdómë / to nie je sprawa, ò jaczi më terô chcemë gadac / ta sprawa nas tu terô nie òbchòdzy (bò më gôdómë ò czim jinszim) / to nie wchòdzy / wchôdô w temat naszégò rozwôżaniô / to je pòza naszim tu zainteresowanim. EG Oto przedmiot naszej dumy / chluby. - To hewò je rzecz, z jaczi jesmë bùszny / to je nasza chluba (chluba SY) / éra (niem.) / chwała / bëlnô bùcha / to je rzecz, jaką mòżemë sã (smiało, wszãdze) pòchwalëc / z tegò më jesmë bùszny i tim mómë prawò sã chwalëc / z tegò jesmë zadowòlony i tim sã ceszimë. EG Bóg lubi najbardziej podarunki ubogie, które nie są dla człowieka przedmiotem dumy. - Bóg nôbarżi lubi darënczi ùbòdżé, taczé, co nie dôwają człowiekòwi pòczëcô jegò włôsny bùchë. EG przedmiot m przibiór, statk, obiekt, téma 654 m, zacha, rzecz ƒ; ~ wykładowy nauczny przibiór, ~ rozmòwy téma gôdczi, ~ natarcia obiekt, cél ataczi przedmiotowò adv przibiorno, (przëbòrë żeglarsczé Sy) obiektowò przedmiotowòść ƒ przibiornota, obiekcëznaƒ przedmiotowy - przedmiotowi EG, doticzący przedmiotu, np. Nasze nastawienié do tekstu je przedmiotowé - czedë pòdchôdómë do niegò jak do przedmiotu badaniów abò ùżiwómë gò jakò pòmòc w pòznanim interesujący nas sprawë czë w rozwiązaniu jaczégòs problemù. przedmiotowy ad przibiorny, (przëbòrë żeglarsczé Sy) obiektowi przedmòst m przedmòst m, przedmòsté n przedmowa (wstęp do tekstu) - przedmòwa EG, wstãp, wprowadzenié, słowò wstãpné (pòl.) EG, przedesłów (neolog.) GR przedmòwa ƒ przedesłów m, przedmòwa f, wprowôdnô gôdka przedmówca - ts. (pòl.) EG, np. Jô bë chcôł sã tu òdniesc do sprawë, jaką pòrëszëlë mòji przedmówcowie. EG przedmówca m przedmówca, przedprôwca m przedmùch(iw)ać v przedmùch(iw)ac, przedëmac, przedic przedmùrze n 1. przedmùrënk m 2. fig zatôrczëcaƒ przedni - przédny, ten, co je na przódkù / w przódkù. Np. Przédné kòła robią sã ju lëché. SY Sadnąc na przédné sedzenié. SY Przédnô strona chëczi je do słuńca. SY Przédné zãbë mie bòlą. SY „Przédny slôdk” (żart. srom niewieści) SY - Przër. wyborny przedni ad 1. przédny, z przódkù [Na przédnëch kòłach. Ra]; 2. dobri, oczny; ~a czãść przódk m, przédny dzél, ~ towar dobré wôrë przedniebie n przedniebò n przedniość ƒ ocznotaƒ, dobri zort przednówek - przedeżniwk [akc. -niwk] SY, przedeżniwié SY, przedlato (zab.) SY, przednówk [akc. -ówk] SY, przednowié SY, przedswiéżé (môl.) SY,przedlatnô biéda Sy, jôchim, głodny czas, rzad kùsy czas. Np. To bëło prawie na przedeżniwkù, jak ùmarł nasz tatk. SY Na przednówkù lëdze baro biédno pierwi żëlë. SY Na przednowim. SY Nôgòrszé dlô biédnëch lëdzy bëło przedswiéżé. Na przedswiéżim biwała nôwikszô biéda. SY Żebë më le to przedlato przeżëlë, tej chleba bądze dosc. SY Przedlatnô biéda nierôz zazérała nóm w òczë. SY Na przedeżniwkù ù naju wiôlgô biéda. (II) [Derd] przednówek m przedeżniwk, jakùbnik, jôchim m, przedlato, przedeżniwié n ◊ głodny czas, lëtersczi pòst, dłudżi zymk a. jôchim; żart jakùbnik-skùbnik; jôchim do kògòs zazérô (o biedzie); jôchima wënëkac (zbierać zbòże) przednówkowy - przedlatny (zab.) SY. Np. Przedlatnô biéda nierôz zazérała nóm w òczë. SY przednówkòwy ad przedeżniwny, jôchimòwi, przedlatny 655 przedobiedni ad dopôłniowi, przedpôłniowi, pòdpôłniowi przedobiedzie n dopôłnia, przedpôłnié n przedobry ad baro dobri przedojrzały ad przedrzeniałi, przezdrzelałi, przestojałi przedonegdaj adv 1. no nej, no tej 2. nizawczora przedonegdajszy ad nizawczorajszi przedostatni - przedòstatny EG, SY, przedslédny (môl.) SY. Np. To sã stało w przedslédny dzń ksãżëca. SY przedostatni ad przed(pò)slédny, przedostatny, przedmłodszi przedosta(wa)ć się przedost(ôw)ac sã, dërch(ow)ac, przedobë(wa)c, (do)przińc do przedpiekle n przedpieklé, przedpiekło n, przededwiérzé piekła przedpiersie n piersnik, przedpiersnik m przedplon - przedplón JA (w znacz. roscënë wsóné przed włôscëwim zbòżã? EG). Np. Przedplón pòd żëto. JA. - Przër. plon przedpłata ƒ abònament, przedpłôtk m, przedpłôcëna ƒ przedpłatnik m abònenta, przedpłôcôrz m przedpògrzebòwy ad przedpòchówny, przedpògrzebòwi; dom ~ przedpòchównô chëcz przedpòkój m przedjizba f, dóm m przedpòle n przedrowié n przedpołudnie przedpôłnik = dopłôłnia przedpòłudnie n dopôłnia n przedpòłudniowy ad dopôłniowi, przedpôłniowi przedpòrodowy ad przedrodzeniowi; bóle ~we przedrodzeniowé bóle przedpòtopòwy ad 1. przedpòtopòwi 2. fig przest.ałi przedproże - przeddómk SY [w 2 znacz. = pòdwistôwk - òb. podcienie], przededwiérzé SY, przedprożé SY. Np. tegò przedprożô || -żégò. Wëmiecta to przedprożé. Ùplecta słomiónkã do nogów i pòłóżta na przedprożim. SY Wëstaw ten kòsz na przededwiérzé. SY Na przeddómkù sedzelë chłopi i sobie rozpòwiôdelë. SY przedproże n przededwiérzé n, przedparg, przeddóm m przedprzedwczoraj(szy) zob. pozawczoraj(szy) przedramiã n przedremiã n przedreński ad przedrenowi, przedreńsczi przedrostek m gr prefiks, przëstôwk m przedrozbiorowy ad przed rozebranim (Pòlsczi) przedruk m oddrëk m, oddrëkòwanié n przedrukować - przedrëkòwac SY 656 przedrukòw(yw)ać v oddrëkòwac, oddrëkiwac przedrwiwać v wësmiewac, wëszczerzac, pòcëgac, zãbòlëc przedrwiwanie n wësmiéwanié, wëszczérzanié, pòcyganié, zãbòlenié n przedrzeć v przedrzéc, przerwac [Jô tegò nie przedrzã. Òni mie przedzerlë ten papiór. Ra]; ~ się a) przedrzéc sã, przerwac sã; ew. przetrzéc sã [To sã łôtwie przedrze, jeżlë nie zeszëjesz mòcni. Ra]; b) pokonać przeszkody terenu: przedrzéc sã, przedostac sã, przebrnąc przedrzemać się zdrzémnąc sã przedrzeźniacz m pòdkôrbiélc, pòdgadélc, wërąpiôrz, wëszczérzajk m przedrzeźniać (drwić, naśladować czyjąś mowę) - pòdkarbiac kòmù EG, pòsladowac (w 2 znacz. zaòstawac, nie nadążiwac), wërąpiac wëkrëkòwac SY, pòdkrëkòwac SY np. -kôrbióm, -ôł, -karbiôj, Òn jemù pòdkôrbiô. Òni jima pòdkôrbiają. EG Òn za mną pòsladëje. SY Òn pòdkôrbiô za nyma rëbôkama. Co të mie pòdkôrbiôsz? Bëlôce pòdkôrbiają Lesôków, a Lesôcë Bëlôków. przedrzeźniać v pòdkôrbiac, pòdkrëkòwac, wërãpiac, wëszczerzac, chòchòlëc, pòdgadowac przedrzeźnianie mowy - pòdkôrbianié, pòdgôdka SY przedrzeźnianie n pòdkôrbianié, pòdgadiwanié, wërąpianié, wëszczérzanié, chòchòlenié n przedscena ƒ teatr przedzdrzadniô, przedbénaƒ przedsenny ad przedspikòwy, przedspiczny, przedspôwny przedsezonowy ad przedsezonowi przedsień ƒ dóm, domik m przedsiębiorca - szef (szef firmë). - Przër. biznesmen przedsiębiorca m pòdjimôrz m przedsãbiérca Gò, spółka przedsãbiérców kapitalisticznëch przedsiębiorczość ƒ pòdjimnota ƒ przedsiębiorczy - òbrotny SY (inacz. = ruchomy, obrotny), rëszny EG ( = energiczny) przedsiębiorczy ad pòdjimny; duch ~ pòdjimny dëch przedsiębiorczyni ƒ pòdjimôrka ƒ przedsiębiorstwo - przedsãbiorstwò (pòl.) EG, firma EG, zakłôd (pòl.) EG, np. ti fiirmë / tegò zakładu;te firmë / te zakładë przedsiębiorstwò n pòdjimizna ƒ; ~ bùdowlane bùdownô pòdjimizna przedsiębrać v pòdjëmac, zamëszlac przedsięwziąć v pòdjimnąc, wzyc sã, udbac; ~ środki pòdjimnąc spòsobë 657 przedsięwzięcie - przedsewzãcé EG, pòdjimnota TR, ewent. ùdba, zajãcé. Np. Skùtecznosc niejednégò naszégò przedsewzãcô zanôleżi òd mòdlëtwë. EG przedsięwziãcie n pòdjimizna ƒ, naczãcé n przedsionek (-nki) - przeddómk (-mczi) SY. Np. Przeddómk swiątini jerozolimsczi. EG (Bibl.). - Przër. sień przedsionek m dóm, domik, domùszk m; ~ kòścioła babińc m, babnica, krëchtaƒ przedsłowie n przedesłów m przedsmak m przeds(z)maka ƒ przedsprzedaż ƒ przedprzedój m przedstanowczy ad jr przedslédny; wyrok ~ przedslédné obsądzenié przedstawi(a)ć v przedstawic, przedstôwiac, okôz(ow)ac; w zn wyobrażać: Ta landkôrta przedstôwiô Europã. Sy sprawa zupełnie inaczej się ~wia sprawa wëzdrzi czësto jinak, śliczny widok mi się ~wił snôżi obrôzk dostôł jem do widzeniô przedstawiciel m przedstôwca Tr, przedstawicél Gò przedstawiciel m przedstawicél [tegò –cela] m przedstójnik arch [Te maszopstwa mą (mają) przedstójnika, a tegò më nazéwómë szëprã. Lz] przedstawicielka f przedstójnica arch [Ta przedstójnica w lacarece (lazarece / szpitalu) bëła młodô ôs piãknô. Lz] przedstawicielstwo n przedstawicelstwò Gò przedstawicielstwo n przedstawicelstwò n; pòwierzyć ~ pòwierzëc przedstawicelstwò przedstawienie n przedstôwk, pòkôz m, przedstawienié n, teater m; ~ dowòdów dotëgòwanié dokôzów przedszkòlanka ƒ dzecnô szkólniczka przedszkòle n dzecnica ƒ, przedszkòlé n przedszkòlny ad przedszkòłowi; wiek ~ przedszkòłowé lata przedślubny ad przedzdôwny, przedslëbny; wieczór ~ ograbinë, wińczënë, wilczënë, wiczlënë pl przedśmiertny ad przedumiérny, przedsmiertny, przedsmiercowi przedświąteczny ad przedswiãtny, przedswiãtowi przedświt - przedpòrénk (zab.) SY, przedswitk SY. Np. Jesz cemno bëło, jesz ò przedpòrénkù wiedzec nie bëło. SY Jô sã colemało bùdzã ò przedswitkù. SY przedświt m 1. przedpòrénk m, doreno n, przedwidnica ƒ 2.fig zwiestnik, pòkón, pòczątk m przedtem - przedtim, przódë, nôprzód, pierwi, rëchli, por. zanim przedtem adv przedtim przedterminowy ad przedczasowi, przedczasny, przedterminowi przedwakacyjny ad przedferiowi przedwałowy ad przedwałowi; okòpy ~we 658 pizedwałowé rowë przedwczesność ƒ zawczasnota ƒ przedwczesny - o płodzie: nieczasny || niewczasny || nieczasowi SY. Np. Nieczasné celã. SY przedwczesny ad zawczasny, ni(w)czasny; przedwczasny Gò || -czesny Bù , za wczasny Gò [Przedwczesnô (przedwczasnô / za wczasnô) smierc. Bù] ~ pòród nieczasné urodzenié przedwcześnie adv zawczas przedwczoraj - zawczora EG, przedwczora EG, niwczora || niwczorô SY, np. To bëło niwczorô. SY [przed trzema dniama - przedniwczora || -rô SY, zaniwczora || -rô SY] przedwczoraj adv zawczora, niwczora || niwczerô || niwczera [Niwczera më bëlë w Serakòjcach. Òn je szwak (niem. = lëchi) ë chòri jesz òd niwczerô Ra] przedwczorajszy - zawczorajszi EG, przedwczorajszi EG, niwczorajszi SY || niwczerajszi Ra [Niwczorajszi dzéń béł dlô mie baro nieszczeslëwi. Sy]; ew. dzień wcześniejszy od przedwczoraj – zob. pozawczorajszy przedwczorajszy ad niwczorajszi, zawczorajszi przedweselny ad przedslëbny, przedwieselny, przedzdôwny przedwieczny - ts. Gò przedwieczny ad przedwieczny, stalatny, prastôri przedwieczorny ad przedwieczórny przedwiośnie przedzymk Sy; por. wiosna przedwiośnie n nôzymk, przedzymk m przedwòjenny ad przedwòjnowi, dowòjnowi; przygòtowania ~ne szëkòwanié do wòjnë a. dowòjnowé uprôwianié przedwstãpny ad wprowôdny, wéńdny, wéńdzeniowi przedwybòrczy ad przedwëbiérny, przedwelowny; zebranie ~cze przedwelowné zéńdzenié przedyskùtować v obgôdac przedyskùtowanie n obgôdanié n przedział w wagonie pociągu - przedzél LA, np. w tim przedzélu, z tegò przedzélu; ~ w stodole, gdzie się składa zboże – zob. sąsiek - Przër. przegroda przedział m 1. oddzél(ënk) m; ~ dla zwierząt oprawa, bùchta ƒ 2. stegna, dróżkaƒ przedziałka ƒprzegródkaƒ, schówkm przedzielać, ~lić v rozdzelë(wa)c, pòdzelë(wa)c, przeprôwiac, przeprawiac przedzielenie n rozdzelenié, pòdzelenié, przeprawienié, rozgrańczenié n, przeprawaƒ przedzierać v przedzerac, rozdzerac, rozrëwac [Docz të to przedzérôsz? Ra]; ~ się (pokonywać przeszkody terenu) przedzerac sã, przedostawac sã, brnąc, pchac sã, przepichac sã [Przedzérelë sã przez gãsti las. Gò] przedzierzgać, ~nąć v 1. przewlôkac, 659 przewléc, przecëgac, przecygnąc 2. zmieni(a)c, przeoblôkac, przeobléc przedzierzgniãcie n przejinaka f, przeoblék m, przekrãpanié n przedzimòwy ad przedzëmòwi, przed zëmą przedziurawi(a)ć v (z)robic d(z)urë, przekòlëwac, przedzurzë(wa)c, przekłoc, przekòlnąc, przepchnąc Òni mù miészk przedzurawilë. przedziurawienie n zrobienié dzurë, przekłocé, przekòlniãcé, przepchnienié, przedzurzenié n przedziwny - cëdny niepòjãti, nadzwëczajny, baro òsoblëwi, òsoblëwie piãkny / wiôdlżi / widzałi / ùrodny / bògati itp. przedziwny ad dzywny, dzëwaczny, apartny, cëdowny przedżniwny przedeżniwny SY. Np. Przedeżniwné pòrządczi. SY przedżniwne roboty - òb. żniwa przeegzaminować v przepëtac, przeegzaminowac przeekspediować v sełac [òn –séłô; nie –sełôj!], dali przefarbòwać v przefarbòwac, przefarwòwac przefasonować v przefasonowac; zmienic fason, formã, sztôłt przefiglować v przefiglowac, przebëc na figlowanim / baraszkòwanim [Całi dzéń przefiglowelë. Ra] przeflancować v przesadzëc przeformòwaé v przeformòwac, zjinaczëc formã, sztôłt przeforsować v 1. zmògnąc sã, przesadzëc sã, przemachcëc sã, przedżibnąc sã 2. przemògnąc, przeprowadzëc przefrunąć v przelecec przefrymarczyć - òb. kupczyć, marnotrawić przefrymarczyć v przetracëc, przehańdlowac przegadać v 1. przegawędzić, spędzić czas na rozmowie: przegadac, żart przeplestac; rzad: przegòwarzëc || arch przegwarzëc, przekôrbac || -biec, przebakòwac, przegùtorzëc, [Tak jesmë przegwarzëlë pôrã gòdzyn ò stôrëch dzejach kaszëbsczich. Ra]; 2. przegadac (kògòs), zdobëc przewôgã w gôdce / spiérce [To nie je tak łôtwie stôrą babã przegadac. Ra] przegalopòwać v przedrawòwac, przegalopòwac, przenëkac; ◊ się przestożëc, przesolëc, pùscëc sã za dalek przeganiać, ~gnać, ~gònić v przegóniac, 660 przegnac, przenëkac, przegònic, mijac, minąc przeganiac, -gónióm, -ôł, -ganiôj, sł., ‘przeganiać, przepędzać’: Òni tą stegną przegóniają dobëtk do lasa przegnac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘przegnać, przepędzić’. przenëkac, -óm, -ôł, sł., ‘przegnać, przepędzić’: Jô jem mùszôł mòje òwce przez waje pòle przenëkac. Por. przepędzić przegapić v niedozdrzec, spùscëc z oka przegarnąc, ~niac v przegarnąc, przegarënac, przegôrniac przegarnąc, -ã, -ął, sł., ‘przegarnąć, przesypać’: Më mùszimë przegarnąc te bùlwë, żebë òbeschłë. (II) przegarniac, -gôrnióm, -ôł, -garniôj, sł., ‘przegarniać, przesypywać’. (II) przegawędzić zob. przegadać przegiąć, ~ginać v przedżic, przedżiąc, przegnac, przedżibnąc, przedżëbac, przechlastnąc przedżibac, -óm, -ôł, sł., ‘przeginać’. przedżibac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przeginać się’: Nie przedżibôj sã nad wòdą! przedżic [-dżąc], -gnã, -dżął, -gni, sł., ‘przegiąć’: Òn gò dëcht przedżął. przedżic [-dżąc] sã, -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł., ‘przegiąć się’. {‘przechlastnąc’ Ra w zn. przerzëcëc} przegiãcie n przedżiãcé, przedżibniãcé, przegniãcé n, przedżib, przechlast m przeginanie n przedżibanié, przechlastiwanié n przegląd - przezér KE przegląd m przezdrzenié, obezdrzenié n, przezér, obzér, przezdrzënk m; ~ wòjska przezér wòjska przeglądać przezerac, -zéróm, -ôł, sł., 1. ‘przezierać, zyskiwać lub odzyskiwać wzrok’: Znôjma przezérają. 2. ‘przezierać przez co’. przezerac sã, -zéróm sã, -ôł sã, sł., ‘przeglądać się’: Òna sã we szpéglu ‘zwierciadle’ lik przezérô. zob. przejrzeć, przezierać przegłãbienie n trim m, przechlastnienié okrãta do przódkù abò do wslôdë przegłodzić się przemrzéc, przegłodzëc, przebiédzëc sã przegłosować v przegłosowac przegłosowanie n przegłosowanié n przegnać zob. przeganiać przegnić v przegnic przegniły ad przegniti przegòn m 1. przenëkanié, przegònienié n 2. brózda a. bôrzda ƒ przegònic zob. przeganiać przegòspòdarować v przegòspòdarzëc, wëgòspòdarzëc 661 przegotować przegòtowac, przewarzëc lok SY [Nasza wòda nie je dobrô do picô, më jã wiedno przedtim przewarzimë (przegòtëjemë). Sy Przewarzë (przegòtuj) mlékò, cobë (sã) nie zwarzëło. Sy] przegotować się przegòtowac sã, przewarzëc sã Sy [To sã chùtkò przewarzëło (przegòtowało). Sy] przegòtow(yw)ać v przegòtowac, przegòtëwac, przewarzëc przegotowany przegòtowóny, przewarzony Sy [Przewarzoné (przegòtowóné) mlékò. Sy] przegrać - 1. w znacz. „ponieść klęskę” - stracëc EG, przegrac EG, SY, „leżec” EG. [Tërk niejednã wòjnã z Pòlską przegrôł. Sy Niemcë chòc bëlë dobiwcama wszëtczich bitew, jednak wòjnã przegrelë. Sy]. Przegrać w kartach, „bez wyjścia”: bëc bét SY. 2. w znacz. ‘zagrać frament melodii’ - przegrac, zagrac przegrać zob. przegrywać przegrac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘przegrać, stracić w grze’: Przegrôł całi majątk. przegradzać, ~grodzić v przegrôdzac, przeprôwiac, przeprawic, przegrodzë(wa)c przegradzac, -grôdzóm, -ôł, -gradzôj, sł., ‘przegradzać’: Docz të przegrôdzôsz najã miedzã? przegradzanie n przegrôdzanie, przeprôwianié przegramòlić się pòt przetrekac sã, przekraczëc sã, przetromòlëc sã, przegrana - òb. klęska, rozgromienie przegrana ƒ stracenié, przegranié, przekôrtowanié~, strataƒ przegranié n przegranié, stracenié n przegrany - przegróny, przedobëti. [Np. straconô / przegrónô bitwa / wòjna / walka / biôtka; stracony / przegróny bój]- Przër. podupadły na duchu, zrezygnowany, przegrywający przegrany ad przegróny, stracony; jestem ~ móm straconé przegroda f przegroda, zdr. przegródka f; ~ w chlewie - o(d)grodzenie kojca przegroda, lok: przeprawa, przedzélnica f, przãsło n [Zrób jesz jednã przedzélnicã dlô celëca. Mùszimë tu dac nową przegrodã, bò starô sã ju rozwôlô. Më mómë kaczczi i kùrë w òsóbnëch przegrodach. - Sy]; ~ w zn. ścianka działowa w budynku scan(k)a f, przewiąz m, pl: scanë, zdr scanczi, przewiązë; ruchoma ~, zapora na rzece jôz m, stawidło n [tegò jazu / stawidła]; zob. jaz. Por. przegródka przegroda, -ë, ż., ‘przegro-da’: Tu je przegroda na wrëczi, a w tamny je seczka rëchôłt, -a, m., ‘belka względnie cała ścianka w stodole, oddzielająca boisko od sąsieka, w ogóle przegroda: w stodole, na strychu, w klatce itp.’, niem. Richtholz ‘Richtsscheide’, dniem. Röchtholt: Łoni mielë jesmë żëta dwa razë wëżi rëchôłta, latos le pò rëchôłt. Wësëpi bùlwë za rëchôłt! ‘Wysyp ziemniaki za przegrodę!’ Ra przegrodzić zob. przegradzać 662 przegródka ƒ przegródka ƒ; ew. przegródka na drobiazgi, w dawnej skrzyni ubraniowej: bilôdk m, arch przëkrzinka f Lz {‘przëkrzinka’ od: arch ‘krzënia’, ‘krzinka’ = skrzënia, skrzinka f} [Czasã w pùdełkach są przegródczi. Sy] przegrupować - przegrëpòwac (pòl.) EG, przeniesc z jednégò môla na drëdżi wiôldżé grëpë / gromadë / òddzéle lëdzy / wòjska / sprzãtu wòjskòwégò / wòzów / wòżëdłów (neol.) TR / pòjazdów (pòl.) EG itp. EG przegrupowanie - przegrëpòwanié (pòl.) EG, np. Tam òdbëło sã przegrëpòwanié wòjska. EG przegrupòwanie n pòprzeniesenié, pòprzesënienié n przegrupò(wy)wać v pòprzeniesc, pòprzesënąc; pòprzenôszac, pòprzesëwac przegr(yw)ać v 1. (s)tracëc, przekôrtowac, przerznąc, przerzënac 2. przegr(ôw)ac, przemùzykòwac przegrëwac, -griwóm, -ôł, -grëwôj, sł., ‘przegrywać’. przegrywający (w grze) - przegriwający SY. Np. Ten, co nôleżné òd przegriwającëch zbiérôł, ni mô prawa òbmëszlac wëkùpù, le robią to ti, co należné skłôdelë. SY przegrywający ad przegrôwny, tracący przegryzać, ~gryźć v przegrëz(ow)ac, przegrëzc, przeżérac, przeżgrzéc przegrëzac, -grizóm, -ôł, -grëzôj, sł., ‘przegryzać’. (II) przegrëzc, -grëzã, -grizł, sł., ‘przegryźć’: Tegò pòstrónka òne ju doch nie przegrëzą. (II) przekãsëc, -kąszã, -sył, -kãsë, sł., ‘przekąsić, przegryźć’: Òna jemù pôlc przekąsëła. Chto chce jądro zjesc, mùszi òrzech przekãsëc. Przysł. [Ceyn] [Ob. kãsëc] przekãszac, -kąszóm, -ôł, -kãszôj, sł., ‘przegryzać’. przegrzanie n przegrzenié n, przegrzéwk m przegrzany ad przegrzóny przegrz(ew)ać v przegrzôc, przegrzewac przegrzmieć v przegrzëmiec przegub (anat.) - ts. SY, przegùblëna (môl.) SY, przedżiblëna || ùdżiblëna - SY. Np. Złómała sobie rãkã w przegùbie. SY Nogã miã bòli w przegùblënie. SY Mie dzys rãce w przedżiblënach bòlą. SY Ùderził sã w przedżiblënã. SY Mie dzys w ùdżiblënach drze. Złómôł sobie nogã w ùdżiblënie. - SY przegùb m przedżiblëna, przegùblënaƒ; ~ u nasady dłoni przëgróscƒ przegwarzyć zob. przegadać przehandlować v przeszachrowac, przehańdlowac przeheblować v przehéwlowac przeholować v 1. przeprowadzëc, przecygnąc 2. jic za dalek, przesadzëc przehulać v przetracëc, przepic, przebalowac, przegórowac przeinaczać, ~czyć v (z)onaczëc, przejinacz(ëw)ac, przejinaczëc, zmieni- 663 (w)ac, zmieni(a)c, przestawi(a)c, przemieni(a)c przeistaczać, ~stoczyć v przesztôłcac, przesztôłcëc, przesztaturzac, przesztaturzëc przeistoczenie n przesztôłcenié, przesztaturzenié, przemienienié n przejadać, ~jeść v przejôdac, przejesc; to mi się już przejadło to mie ju je przejadłé przejaskrawić v przebestrzëc, przewielëc przejaskrawienie n przebestrzenié, przewielenié n przejasny ad swiécący, baro jasny przejaśniać się (wypogadzać się) - widniec sã (môl.) SY, przejasniwac sã EG. Niebò sã widni. Na niebie sã widniało òb dzéń, a wieczór padało. SY przejaśniać się przejôsniac sã, wëjôsniac sã, rozjôsniac sã przejaśnienie n przejasnienié, wëjasnienié, rozjasnienié n przejaw - przejôw EG (coś jest przejawem czegoś - cos je przejawã czegòs) przejaw m znanka ƒ, przejawienié n, pòkôzk, céch m przejawi(a)ć się pòkôz(ow)ac sã, przejôwiac sã, przejawic sã Np. przejazd m 1. przejôzd m [tegò przejazdu], przejéżdżanié; ew. przejachanié n [Przejôzd przez rzékã. Ra]; ~em, w przejeździe pòde drogą, w przejezdze (Sy), przejazdã (Gò), przë leżnoscë przejazdu [Jesmë w przejezdze i më do waju wstąpilë. Sy]; ~ wzbroniony przejôzd zakôzóny / zabroniony, przejéżdżanié zakôzóné; brak ~du ni ma przejazdu, droga zamkłô, nie dô sã przejachac tądkã [Tu nie ma przejazdu, trzeba nawrócëc. Gò]; 2. przejście przez tory kolejowe, chronione barierami: przepùst, przejôzd m [Jô sã spóznił, bò jem wiele czasu stracył na przepùsce, bò jeden cuch szedł za drëdżim. Sy]; 3. przejôzd / przeprawa przez rzékã – zob. przeprawa przejażdżka pòjôzdka Lz, przejôżdżka przejażdżka ƒ przejachanié sã n przejąć v przejimnąc, przejic, przejąc, przejëmac, zabòlec, przechwôcëc, przechwôtowac; [Na samą mësl ò tim groza człowieka mùszi przejic. Ra ~ czyje obyczaje przejëmac kògòs zwëczi, to mnie wstrãtem ~mùje to mnie je zbrzëgłé, zob. przejmować się przejechać, ~jeżdżać v przejach(iw)ac, przejéżdżac, przerézowac Òn przejachôł nimò kòscoła, nie zdjąwszë mùcë. Ra przejednać v skruszëc, zmitczëc, uprosëc, udostac do ugòdë przejednanie n skruszenié, zmitczenié, 664 uproszenié, udostanié do zgòdë przejemca m przejimôrz m przejeść zob. przejadać [Të wnet całé gòspòdarstwò przejész! Ra] przejezdny ad 1. przejéżdżający 2. do przejachani (darga) przejeżdżać zob. przejechać [Òni terô przejéżdżają kòl naszich chëczi. Ra] przejãcie n przejimniãcé, zajiscenié, przechwëcenié n, branié do se przejãczeć v przemãkòrzëc, przejiczec, przeskãczëc, przechlëchac przejãty ad przejimniãti; strachem ~ miec strach, jegò zjimô strach przejęzyczenie się - zarzek SY. [tegò zarzekù. Ta jegò gôdka, to béł jeden zarzek. SY]przejãzyczenie n zarzek m przejęzyczyć się - zarzec sã SY, zarzeknąc sã SY, lëchò rzec, zmilëc sã w mòwie / gôdce EG. Np. Jô sã zarzekł / jem lëchò rzekł / jem sã zmilił w mòwie. EG Mie sã czasã jãzëk plące. Jãzëk mie sã pòplątôł. EG przejãzyczyć się przerzec sã, zarzec sã; ten, co się ~zycza zarzéczk m przejmòwać zob. przejąć przejmować się - przejmòwac sã SY, przejimac sã EG, brac cos (baro) do se, EG np. Më sã ju przestelë przejmòwac Janowima skargama, że gò wszãdze bòli, wszëtcë mają gò za pòsłëchańca. SY Czemù të sã zarô tak przejmùjesz || przejimôsz? Czemù të tak wszëtkò zarô bierzesz do se? EG. - Przër. martwić się przejmować się przejmùwac sã Sy, Gò [np. A chtëż sã przejmùje, co sã z nim stónie?] przejmować się ~ się jiscëc sã, zmierac, zjëmac, złoscëc sã i przejmòwac sã: jiwrowac sã Sy on się wszystkim ~mùje jegò wszëtkò jiscy ; òn sã wszëtczim przejmùje Gò // on się niczym nie niczim nie przejmùje Sy przejmujący (wzruszający do głębi) - zdrugający, wzrëszający / pòrëszający (do głãbi). W znacz. zimny - przejmnisti (môl.) SY. Np. Leno cepło sã òbùj, bò to je taczi przejmnisti wiater. SY ~ (przejmujący) ból dotklëwi / òstri / przejmnisti / ew. doskwiérający / doskwiérny / przesziwający / kòlący ból; ~ (przenikliwy) wiatr òstri / przejmnisti wiater [Leno cepło sã òbùj, bò to je taczi przejmnisti wiater. Sy] przejmùjący ad przejimny, przemikny, zmiérny; człowiek ~ się zmiéradło n przejrzały ad przestojałi, przezdrzelałi, przedrzeniałi, mùlszati przejrzany ad 1. przezdrzóny 2. przestrzegłi przejrzeć - 1. dokonać przeglądu - przezdrzec EG. 2. przeniknąć wzrokiem przezdrzec, np. Kaszëba sã rodzy slepi, ale czej òn przezdrzi, tej widzy nawetka przez dãbòwi dél. EG 3. p. kogoś na wskroś a) podpatrzeć czyjąś słabą stronę) pòzbadnąc SY, EG; b) przejrzeć kogoś na wylot przejrzeć, ~glądać v przezdrzec, przezerac, przesznëpòrzëc, przesznëprowac; przezdrzec, -ã, -ôł, sł., 1. ‘przejrzeć, uzyskać lub odzyskać wzrok’: Pò ùrodzeniu nick nie widzôł, dopiérze terô przezdrzôł. 2. ‘przejrzeć przez co’: Òn ë przez mùr przezdrzi! 665 przezdrzec sã, -ã sã, -ôł sã, sł., ‘przejrzeć się’: Jô bë sã rôd przezdrza w nym szpédżelkù ‘ja bym się chciała przejrzeć w tym lusterku’. przejrzeć kogo przezdrzec / rozgrëzc / pòzbadnąc kògòs (zob. przeniknąć, zdemaskować) [Przezdrzec kògòs jak przez szkło (pol. poznać na wylot). Sy?] ; przejrzałem go móm gò przezdrzóné; teraz przejrzał jemù sã òczë òtemkłë, terô òn przezdrzôł na òczë; przeglądać się w lustrze szpéglowac sã, przezerac sã w przezérnikù przejrzenie n przezdrzenié n przejrzystość ƒ przezdrzélnosc; ew. przezérnosc || -nota (in przezórnosc, òstróżnosc); ew. wëraznosc || -nota f przejrzysty ad przezérny przejście (1. w znacz. rzeczown. droga, korytarz, drzwi itp.. 2. w znacz. czasown.) przechód (Sy, Ra), przechòdzëszcze LZ, przeńscé E G, ewent. przeńdzenié EG. [Tãdë ni ma nijaczégò przechòdu.Ra Np. Pòstaw tam wiechc na znak, że tam ni ma przechòdu. SY Np. Zróbta wikszi przechód, bò przez ten wąsczi nicht przeńc ni mòże. SY „Jic na przechód” = jic „na skargã” (SY), tj. jic za swòją pòtrzebą do szituza. SY Pò / Za jednym taczim przeńdzenim pòla më zebrelë pôrãnôsce kòszików ( truskawków). EG W tim môlu je taczé przeńscé perkùsyjné, a wa môta pauzã. (òkreslenié mùzyczné) EG przebród, -oda/-u, m., ‘bród, miejsce płytsze w rzece lub suchsze w bagnie, którędy przejść czy przejechać można’. (II) przejście n 1. przechód, przepùst m, przéńdzenié n w zn. przejazd a. przejście kolejowe, chronione barierami: przepùst m [Jô sã spóznił, bò jem wiele czasu stracył na przepùsce, bò jeden cuch szedł za drëdżim. Sy] ; ~ wzbronione przéń-dzenié zakôzóné 2. zdarzenié, prze-żëcé n; miałem wiele przejść w życiu jô wiele w żëcu przeszedł ◊ jic na prze~ chód (iść do ubikacji) przejściowo (chwilowo, tymczasowo) - czasowò SY, timczasã EG, na jaczis czas / na jeden czas, na terô, na dzys, dopiérkù, dopiérze, np. Na dzys, dopiérkù mie nie je lëchò, jesc co móm, òbléc téż. przejściowò adv przechódno, czasowò przejściowy - przechódny EG, np. „Przechódnô jizba” (jizba przez jaką sã przechôdô do drëdżi jizbë). przejściowy ad przéńdny, przechódny, czasowi; okres ~ przechódny cząd, stan ~ przechódny ustôw przejść - przeńc, przelezc, np. Òn przeszedł / przelôzł na drëgą stronã drodżi. W znacz. Przeńc wònią / pôchą / pôchniączką - przewòniac (môl.) SY - Przër. prześmiardnąć przejść v przéńc, przelezc; przedërchac, hajdac, przesztupac, przedostac; ~ na inną religiã przëstac na cëzą wiarã, ~ czym przéńc czims, przesmiardnąc, prze-pôchnąc, ~ się przéńc sã; zob. prze-chòdzić przeńc, przeńdã, przeszedł, przeńdzë, sł., 1. ‘przejść’: Ni mòglë nijak przeńc przez to pòle. 2. ‘minąć’: To ju przeszło. przekabacić v przekabacëc, przekrãpac (kògòs); ew. ùdostac kògòs na swòje, wëwrócëc kògòs na rãbë [òni gò przekabacëlë / przekrãpelë; Òni gò tam przekabacą na lëtra.Ra]; ~ się przekabacëc sã, przekrãpac sã [òn sã przekabacył / przekrãpôł; Òżenił sã z Niemką, a tej przekabacył sã na Niemca. – Ra] przekarmi(a)ć v przekôrmi(wa)c, przefù-trowac, przefùtrëwac przekarmienie n przekôrmienié, przefù-trowanié n 666 przekaz - przekôz, np. tegò przekazu przekôz, -azu, m., ‘przekaz, spuścizna, testament’: To béł jegò òstatny przekôz. Według jegò przekazu. przekaz m zlecba f, przesél m; ~ pòcztowy pòcztowi przesélk, wystawić ~ na 1◊◊ marek wëpisac zlecbã na sto mark(ów) przekazać v zlécëc, zlécac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przesłac, wësełac [òn – séłô; nie –sełôj!], wësłac, przekôz(o-w)ac, odkôz(ëw)ac; ~ własność (z)ro-bic zôpisë,~ wiadoffiość odkôz(ëw)ac przekazać - przekazac, zdac RA, Sy, òddac EG [òn przekôzôł, òna przekôza || zała.Òn mù to gòspòdarstwò terô przekôże / zdô / òddô. EG Òni chcą to gòspòdarstwò przekazac / zdac / òddac państwù, za rentã. EG Wez, przekażë || przekôż / òddôj mù tã paczkã! EG Òjc zdôł warsztat sënowi. Sy]. Oddać w posiadanie - zlecëc EG òddac RA, zdac EG. Np. Zdelë mù zwiérzchnosc nad sobą. RA Przekazać pod opiekę / na przechowanie - przekazac / òdac pòd òpiekã / na przechòwanié EG - Przër. zlecić, powierzyć przekazac, -kôżã, -zôł, -każë, sł., ‘przekazać, zlecić, zapisać’: Òna jima to przed smiercą przekôza. przekazanie przekôzanié EG. prawne ~ własności przewłaszczenié n [Jô jesz ni móm na to przewłaszczeniô ze sądu. Sy] przekazanie n przesłanié, wësłanié, od-kôzanié, przekôzanié n, zôpisë pl przekazowy ad przesélny przekazywać - przekazëwac, np. òn przekazywô. Wiédzô ò nëch sprawach je przekazywónô z pòkòleniô na pòkòlenié. EG Nie przekazëwôj || -zywôj jemù tegò môla terô, bò... EG. Oddawać w posiadanie - zlecac RA. Przër. zlecić przekazowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przekazywać, zlecać, zapisywać’: Òjc sënowi to przekazowôł. przekaz (yw)ać v zlécëc, zlécac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przesłac, wësełac [òn –séłô; nie –sełôj!], wësłac, przekôz(o-w)ac, odkôz(ëw)ac; ~ własność (z)ro-bic zôpisë,~ wiadoffiość odkôz(ëw)ac przekazywany - przekazywóny przekaźnik m przekaznik m, Tr: przesélnica ƒ,; ~ telefonii komórkowej przekaznik telefónii kòmórkòwi przekąs m przekãsnota ƒ; z ~em prze-kãsno przekąsić - zakãsëc EG, przekãsëc RA (poprzekãsëc RA ), np. Nigle jô zrobiã pôłnié to jesz gòdzënã minie, timczasã so tu przekąsta przekąsëta përznã chleba z worztą. EG Wa so tu przekąsyta përznã, a jô zarô przińdã i przëgòtëjã pôłnié. EG Òni przekąsëlë / zakąsëlë pò wëpicym czeliszka. EG. Por. przegryźć przekąsić v (cos) przegrëzc ◊ miec cos pòd wątrobą 667 przekąska (zakąska) - ts. EG, np. Jô mia pòstawioné rozmajité przekąsczi / zakąsczi. EG przekąska ƒ przegrizk, pòkrzéskm; zimne ~ski zëmné przegrizczi przekąszać - przekãszac EG, np. Òni przekąszają || przekąsziwają / zakąszają / zakąsziwają pò kòżdim czeliszkù, a të nié, i temù òni są dłëżi trzézwi. EG przekąśny - òb. uszczypliwy przekątn(i)a ƒ mat przeznórtnik, nanórt-nik m przekątny ad przeznórtny, nanórtny przekląć kogo - przekląc kògò EG. Np. Czejbë naszi òjcowie tak cos (taką zepsëcëznã / ùpôdk mòralny) widzelë, to bë nas na gruńt piekła przeklãlë. EG òd JA przekląć v 1. zob. zakląć; 2. przekląc || lok przeklic (cos / kògò) [Przeklął gò jaż do sódmégò pòkòleniô / jaż na dno piekła. Sy] przekleństwo,~klãcie n 1. ~ w zn. złorzeczenie, przeklinanie przeklëniãcé, przeklãcé n, przekléństwò Sy || przeklãctwò Lz, Bl, Lh (lok || przekliństwò Sy || przeklãstwò La, Bl || przekleństwò Dh) n; ~wa pl przekléństwa || przeklãctwa pl, klnienié || klãcé, przeklinanié n; 2. ~ w zn. plaga - zob. klęska. Por. klątwa przeklęty - przeklãti EG. - Przër. przebrzydły przeklęty ad przeklãti, przesniti, spieklony; człowiek ~ przeklãtnik, przeklińc, spieklińc m. Por. diabelny, paskudny, przebrzydły przeklinać kogoś - przeklënac kògòs (òn gò przeklinô) EG. Np. Jô mdã błogòsławił tima, chtërny cebie bądą błogòsławilë, a tëch, co mdą cebie przeklinelë, Jô téż przeklinôł. (Bibl. Pò) EG. - Przër. gromić, złorzeczyć bądã przeklinać, ~kląć v przeklënac, diôblowac || diablëc (wëzewac òd diôbłów), przeklënąc, przeklic a. przekląc; człowiek ~nający klątewnik m przeklënac, -klinóm, -ôł, -klënôj, sł., ‘przeklinać’. przeklic [-kląc], -klnã, -klął, sł., ‘przekąć’: Òjc ë nënka gò przeklãlë. przeklinanie n przeklinanié, klãcé [To klãcé weszło ù niegò w przëwëk. Sy] przekład przekłôd, przełożënk Tr, tłómaczenié z jednégò jãzëka na jinszi Gò przekład m przesôdzk, przełożënk m, przełożenié, dolmaczenié n przekładać v 1. przekłôdac 2. przesôdzac, przełożëwac, dolmaczëc 3. miec mili, trzëmac za cos lepszégò 4. przedstô-wiac; zob. przełożyć przekładac, -kłôdóm, -ôł, -kładôj, sł., ‘przekładać’. przekładanie n przekłôdanié, przesôdza-nié, dolmaczenié, mienié mili przekładaniec m fùlowóny kùch przekładany ad przekłôdóny, fùlowóny przekładnia ƒ 1. lit inwersëjô ƒ 2. aut zmiéniôcz m przekłamać (dodać coś nieprawdziwego w opowiadaniu) - przełgac RA, zmëslec cos EG. - Przër. bajać, przesadzać, przesadzić przekłamywać - przełgiwac EG, w òpòwiôdanim dodawac / przëdawac cos, czegò pò prôwdze nie bëło, co sã nie wëdarzëło EG, przesadzac EG, zmëszlac EG, stożëc EG, bajac EG, pùrzëc EG przekłucie n przekłocé, przekòlniãcé, przepchnienié n przekłu(wa)ć v przekłoc, przekòlnąc, przepchnąc, przekòlëwac przepchnąc, -ã, -ął, sł., ‘przekłuć’: Òna so jigłą przepchnã ten wiôldżi pôlc. przepëchac, -pichóm, -ôł, -pëchôj, sł., ‘przekłuwać’. przekomarzać się zob. droczyć się przekomarzanie się zob. droczenie się 668 przekònać (się) dokònac, doznac, doma-klac, przekònać (sã) przekonać przekònac, przeprzéc [Òna sã nie dô tak letkò przeprzéc (przekònac argùmentama do ùstąpieniô). Gò] przeprzéc, -przã, -piarł, -przë, sł., ‘przeprzeć’: Szafrónu nie przetrzesz, a stôri babë nie przeprzesz. [tj, nie przekonasz. Przysł. Ceyn] (II) przekonać się - przekònac sã, dokònac sã przekònac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przekonać się’: Më sã le chcelë przekònac. (II) przekonanie - przekònanié przekònanie n dokònanié, doznanié, prze-swiôdczenié, przekònanie n, udba ƒ; nabrać do czegò ~nia zaszmakac w czims, dostac szmakã do czegòs, dojść do ~nia dóńc do przeswiôdczeniô, do~ znac sã przekonany - przekònóny, dokònóny przekònany ad dokònóny, doznóny, prze-kònóny, przeswiôdczony; być ~ bëc te(gò) bòga, bëc ti (u)dbë przekonujący - òb. przekonywający przekònujący ad przekòniwny przekonywający - przekònywający EG przekop (kanał) - przekòp Ra, rów. - Przër. kanał przekòp m rów, karnôl m przekòpać v przekòpac, przerëc przekòpac, -iã, -ôł, sł., ‘przekopać’: Më mùszimë tã groblã przekòpac ë wòdã wëpùscëc. przekopywać v przekòpiwac || -pòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘’. (II) przekora ƒ przekòra, przekórnosc, nôremnota, rzad: przécznosc, arch dréùszowatosc f; ew. w zn. kapryśność: nôskwarnota f; w zn. hardość, zadziorność: ùdórnosc f; zrobić coś z ~ry / na przekór zrobic cos z przekòrë / na przekór / na złosc / ew. na psotã / do psotë [Òni sã namówilë, żebë mie to zrobic do psotë. Ra]. Por. krnąbrność, upór przekornie adv przekórno, przéczno, na przekór, wprzék, na przék || naprzék, przéką, òpaczno, wiedno òpak / na òpak, nôremno, dréùszowato, na złosc, do psotë / na psotã; ew. arch: na przécz(i) (przińc / (z)robic cos na przeczi / przécz); ew. w zn. uparcie: nôp(i)arto / ùp(i)arto; w zn. zadziornie, hardo: ùdórno, dërno; w zn. kapryśnie: nôskwarno [Gadac / robic / ùsmiewac sã przéczno. Sy Naprzék zrobic / pòwiedzec. Òn tak wszëtkò gôdô ë robi przéczno. Òna tak wszëtkò robi przéczi mòji wòle. Jô cë nigdë na przéczi nie przëszedł. Jô tobie naprzécz nie przińdã. Ra]; powiedzieć coś ~ (na przekór) rzec / pòwiedzec cos przekórno / przéczno / na przekór / wprzék / na przék || naprzék; mówić ~ (na przekór) przékòwac, przeczëc, zaprzeczac, nieczëc (kòmù); gadac / mówic przekórno / przéczno / na przekór / wprzék / na przék || naprzék / przéką / wiedno (na) òpak; [òn mie wiedno przékùje / przéczi / zaprzéczô / niéczi; Të mie mùszisz wiedno przékòwac. Ra]. Por. odwrotnie, wbrew przekorny ad przekórny || przekòrny, przéczny, nôremny, ùdórny, rzad: dréùszowati; ew. òpaczny (robiący wszëtkò wprzék / òpak), nôp(i)arti / ùp(i)arti, nôskwarny (= pol. kapryśny), swòjégò łba / łepa {‘przéczny’ in = pol. a) przeciwny; b) wiejący a. płynący z przeciwnej strony; ‘òpaczny’ in = pol. opaczny, niewłaściwie ubrany, założony} [Ale jesta wa, dzecë, przéczny. Pòsłëchôj, a nie bãdzë taczi przéczny. - Sy To przécznô baba. Ra]; mężczyzna / chłopiec ~ przécznik, nôremnik, dréùsz, arch: 669 przekùrécznik, przéczk, lok: przécznota m {‘przécznik’ in = pòprzécznô listew a. balka} [Jô chcã tak zarobic, a ten przécznota chce wiedno jinaczi. Z tim przécznikã të sã nie dogôdôsz. Tak të matce òdpòwiôdôsz! Wstidz sã, przéczkù. Z tobą, przekùrécznikù, ani diôbéł bë sã nie zgòdzył. - Sy]; kobieta / dzewczyna ~na przécznica, ùdórnica, [akc. przécz-], arch: przekùrécznica, przéczka ƒ, dréùsz òd dzéwczëca [To bë nicht nie wierził, co to je za przécznica. Të przéczkò z zadzartim nosã do górë. Mòja sënowô to je takô przekùrécznica, òna mie jesz nie dała dobrégò słowa. To je dréùsz òd dzéwczëca. - Sy]. Por. krnąbrny, niegodziwy, nieposłuszny, uparty przekować zob przeku(wa)ć. przekoziołkować v przekòzełkòwac (sã), przewrócëc sã chùtkò w biegù / w loce; ew. w zn spaść, skulnąć się w dół: skòzełkòwac [Spôdł z kòła (pol. z roweru) i sã przekòzełkòwôł. Sy A swiãti mù pò prôwdze pòmòglë, że sã jaż na drëgą stronã przekòzełkòwôł i spôdł na łeb. Lz, Bu? Wjechôł (wjachôł) jak z pieca na łeb i sã skòzełkòwôł. Lz] przekoziołkować - òb. przekozłować przekozłować - przekòzłowac EG, przekòzełkòwac SY, wëkòzłowac sã SY. Np. Spôdł z kòła i ã przekòzełkòwôł. SY Wëkòzłowôł sã i złómôł sobie rãkã. SY przekór zob. przekornie przekraczać, ~kroczyć v 1. przechôdac, przéńc; ~ czas ciąży przechòdzëc [Nasza krowa przechòdzëła tidzéń. Sy] 2. narëszë(wa)c, przestãpiac, przestą-pic 3. przewëszë(wa)c przekraczający ad przestãp(ow)ny, na-rëszny, przechódny przekraczanie n przestąpianié, narësza-nié, przechôdanié n przekradać, ~kraść się przekrôdac, prze-krasc sã, omëlëcą, krëjamno przechô~ dac, przéńc przekrajać zob. przekroić przekraplać zob. przekroplić przekraść się zob. przekradać się przekreślać - przekreslac EG, przesztrëchiwac EG. W znacz. abstrakc.: niweczëc EG, SY. Ewent. zniszczëc EG przekreślać v przeczorchnąc, przesztrëchiwac, przesztrichnąc, sztrichac, lok sztrekac [Co jô dzys tak wiele sztrichóm, wiedno sã milã. Ùważôj i pisz pòmalëczkù, chto bë tak wiele sztrekôł, jak të. - Sy] przekreślić v sztreknąc, (prze)sztrichnąc [Rôz, dwa razë mòże sã człowiek zmilëc i sztreknąc, ale nié tak czãsto jak të sztrekôsz. Jak të, dzeckò piszesz? Tu të sztrichniesz, tam të sztrichniesz, to nie je niżódno pisanié. To nie je dobrze napisóné, przesztrichnij to. Sy] przekreślanie własnego egoizmu - wëzbiwanié sã / pòzbiwanié sã włôsnégò samòlubstwa EG, np. Wëbiéranié dobra i miłotë wëmôgô òd nas wëzbiwaniô sã włôsnégò samòlubstwa. EG przekreślenie || -ślanie siebie - ùniżanié sebie i òbniechanié / wëzbëcé sã / pòzbëcé sã òsobistëch ambicji, wërzeczenié sã samégò se EG przekreślenie n przeczorchnienié, prze-sztrëchniącé, przesztrëchnienié n przekreślić - przesztrichnąc EG, przekreslëc EG. W znacz. abstrakc.: zniweczëc EG, zniszczëc EG 670 przekręcać, ~cić v przekrąc(ëw)ac, przeji-nacz(ëw)ac, przekrącëc, przejinaczëc, przekrãp(ëw)ac przekrãcac, -krącóm, -ôł, -krãcôj, sł., ‘przekręcać’: Të przekrącôsz mòje słowa. przekrãcac sã, -krącóm sã, -ôł sã, -krãcôj sã, sł., ‘przekręcać się’. (II) przekrãcëc, -krącã, -ył, -krãcë, sł., ‘przekręcić’: Òn mie pôlc przekrącył. przekrãcëc sã, -krącã sã, -ył sã, -krãcë sã, sł., ‘przekręcić się’. (II) przekręt zob. kłamstwo, oszustwo przekroczenie n 1. przéńdzenié n 2. na-rëszenié n 3. przewëszenié n przekroczyć zob. przekraczać przekroić, ~krajać, ~krawać v przerznąc, przerzënac, rozerznąc, przekrojëwac, przekrojic, przekrajać przekrajac, -ã, -ôł, sł., ‘przekrajać’. przekroplenie n przekroplenié n, destilacjô ƒ przekroplić, ~kraplać v przekroplë(wa)c, (prze)destüowac przekrój m przerzink, rozkrój, przekrój m, przerzniãcé n; ~ pòdłużny pòdłużny przerzink, ~ pòprzeczny pòprzéczny przerzink przekrwienie n nabiég krëwi przekrwiony ad nabiegłi krëwią przekrzyczeć v przewrzeszczec przekrzëczec, -ã, -ôł, sł., ‘przekrzyczeć’: Të miã nie przekrzëczisz! przekrzywi(a)ć v przekrzéwi(a)c, przedżëbac, przedżiąc a. przedżic przekrzëwiac, -óm, -ôł, -ôj, sł., ‘przekrzywiać’. przekrzëwic, -ã, -ił, sł., ‘przekrzywić, skrzywić’: ●Gãbã przekrzëwił jak môłpa. przekrzywianie n przekrziwianié, przedżibanié n przekrzywienie n przekrziwienié, przedżicé n, przedżib m przeksięgòwać v przepisac, przekniżëc, przeksãgòwac przekształcać, ~cić v przesztôłc(ëw)ac, przesztôłcëc, przesztaturzac, przesztaturzëc, przejinaczë(wa)c, przerôbiac, przerobic przekształcenie n przesztôłcenié, przesztaturzenié, przejinaczenié, przerobienié n przekùcie n przekùcé n przekuć v przekùc, arch przekòwac {‘przekùc’ = a) ùfòrmòwac cos na nowò przez kùcé; b) „przekùc kònie na òstro” = zmienic, zamòcowac kònióm nowé „òstré” (zëmòwé) pòdkòwë}; ~ pługi na lemiesze przekùc płëdżi na lemiąże. Zob. przekuty przekùlbaczyć v przesodlëc przekupić - przekùpic, pòdpłacëc 671 przekùpić, ~pywać v pòdpłacëc, pòdpłôcac, pòdkùpi(a)c, przekùpi(a)c przekùpic, -ã, -ił, sł., ‘przekupić’: Przekùpice gò, a òn wóm wszëtkò pòwié ‘przekupicie go, a on wam wszystko powie’. przekùpic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przekupić się’: Òn sã nie dô przekùpic. Por. poprzekupywać przekùpienie n pòdpłacenié, przekùpienié n przekupień - hańdlôrz EG, targòwnik SY, (na jôrmarkù: jarmarcznik Sy), ewent. krómôrz || kramôrz [tegò kró- || kramarza] EG (= pòl. ‘sklepowy’), tôrgòwi (a. targòwi) wrzészcz SY, np. Rozdzérô sã jak tôrgòwi wrzészcz. SY. - Przër. handlarz, kupiec, sprzedawca, kramarz ekspedient m przedôwôcz / sprzedôwôcz, krómôrz || kramôrz, ekspedient, arch: kòmij, kùpczik m [tegò przedôwôcza / kró- || kramarza / ekspedienta / kòmija / kùpczika] przekupień - hańdlôrz, targòwnik arch, jôrmarcznik m, targòwi || tôrgòwi wrzészcz / krzikôcz; wrzészcz / krzikôcz na tôrgù ; Tr: hôczer, hôkrownik m {Lz: arch ‘hôkôr(z)’ = hańdlôrz drobnym towôrã i jôdą – z niem. Höker} [Rozdzérô sã jak tôrgòwi wrzészcz. Ù krzikacza na tôrgù (a. na targù) mòże czasã nôtani kùpic. Targòwnicë ju jadą na tôrg. - Sy]; ~ sprzedający towar z ustawionych przed sobą koszy czipnik m. Por. sklepikarz, kramarstwo przekupka f hańdlôrka, targòwnica, jôrmarcznica f [akc. hań- -gòw-, -mar-]; ~ sprzedająca towar z ustawionych przed sobą koszy czipnica f [akc. czip-]; ~ obnosząca na sprzedaż po domach różne towary kùpelbaba f [Ta białka wëzdrzi mie za kùpelbabą. Sy]. Por. sklepikarka, kramarstwo przekupka - hańdlôrka EG, targòwnica SY, (na jôrmarkù: jarmarcznica Sy), ewent. krómôrka EG (= sklepowa), kùpelbaba Sy (pol. przekupka obnosząca na sprzedaż po domach różne towary) [Ta białka wëzdrzi mie za kùpelbabą. Sy]. - Przër. handlarka, sprzedawczyni, kramarka przekùpny ad pòdpłôtny, pòdkùpny, prze- kùpny przekupstwo - przekùpstwò EG. pòdpłôcanié EG; ewent w znacz. łapówka pòdpłata. Przër. łapówka przekùpstwò, -a, n., ‘ przekùpstwò n pòdpłacënk m, pòdkùpnota, przekùpnota, pòdpłacëzna ƒ przekùpywać zob. przekùpić przekùpiac, -óm, -ôł, sł., ‘przekupywać’: Przekùpiają amtsvorsteherów [wójtów] ë robią pòtemù, co le chcą. przekuty ad przekùti, arch przekòwóny [Ta pòdkòwa mùszi bëc przekòwónô (przekùtô). Lz] przekuwać v przekùwac; ~ pługi na lemiesze przekùwac płëdżi na lemiąże przekwalifikòwać v przeuczëc, przezdatnic, przekwalłfikòwac przekwasić v przekwasëc przekwasëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘przekwasić’: Przekwaszonô kapùsta lëchò szmakô. przekwaszenie n przekwas(z)enié n przekwitać, ~nąć v przekwitëwac, o(b)- 672 kwitëwac; przekwitnąc, o(b)kwitnąc przekwitnąc, -ã, -kwitł (-nął), sł., ‘przekwitnąć’: przekwitłé róże. przekwitanie n przekwitanié, o(b)kwitanié n, o(b)kwitënk m przekwitły ad przekwitłi, o(b)kwitłi przelać zob. przelewać przelôc, -lejã, -lôł, -léj, sł., ‘przelać’: Pón Jezës przelôł krew na krziżu za òdpùszczenié naszich grzéchów. przelôc sã, -lejã sã, -lôł sã, -léj sã, sł., ‘przelać się’. przelanie n przelenié n przelecieć, ~lat(yw)ać v przelece(wa)c, przelecec, -ã, -ôł, sł., ‘przelecieć, przebiec’: Przeleca przepierzëca. przelatowac, przelatëwac, przelôtac przelatac, -lôtóm, -ôł, -latôj, sł., ‘przelatywać, przebiegać’: Przelôtałë przez naszã wies. (II) przelew m 1. ubiég, przeléwk; ~ krwi ubiég krëwi 2. przepisënk, przesélënk m; ~ pieniãdzy przesélënk dëtków przel(ew)ać v 1. ubiegac, przelewać, przelôc; ~ krew ubiegac krëwią, ~ z pùstegò w próżne plestac odtąd donąd, przelewac, -léwóm, -ôł, sł., ‘przelewać’: Naszi przódkòwie krew za Pòlską przeléwelë. przelewac są, -léwóm sã, -ôł sã, sł., ‘przelewać się’. u niegò się nie ~wa u nie(gò) wiedno je skwéres ◊ cos na drzewie kòmùs nie urosce 2. przepis(ow)ac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], ~ myśli na papier pisac mëslë na papiór, ~ sumã przesłac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], sëmã 3. (prze)czadzëc; fale się ~wają dënëdżi czadzą przelewanie n przeléwanié, przepisywanié, przesélanié n; ◊ z pùstegò w próżne plestanié n, płestë pl przelewki pl: to nie ~ to nie są smiéchë przelewòwy ad przesélny; czek ~ przesélny czek przeleźć, ~łazić v przelezc, przelôżac przelezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘przeleźć’: Jô bë nie przelôzł przez ten płot. A czej òna mia nen płot przelazłi ‘a gdy przelazła przez ów płot’. przeleżały ad przeleżałi, przest.ałi przeleżeć v przeleżec, przest.ec przelãkły, ~niony ad przelãkłi, urzasłi, przestraszony, przelãczony przelãknąć v przelãknąc, urzasnąc, przestraszëc, przelãczëc przelãknienie (się) n przelãknienié, wëstraszenié, przelãczenié n, urzas m 673 przelicytować v przebédowac przeliczać v przeliczac (|| przelëczac), przerech(òw)iwac; ew. liczëc / rechòwac pôrã (a. czile) razy przeliczenie n przeliczenié, rzad przechòwanié n przeliczeniowy ad przeliczeniowi; ew. òbrechùnkòwi, kalkùlacyjny, szacunkòwi; hektar ~ hektar przeliczeniowi przeliczyć v przeliczëc (|| -lëczëc), przerechòwac [Më jesmë jesz rôz przerechòwelë te pieniądze. Ra]; ~ się 1. pòliczëc sã / pòrechòwac sã, przeliczëc sã, sprawdzëc lëczbã (np. òsób w rédze / rzãdze); 2. ~ się przeliczëc sã - lëchò / zle pòliczëc / pòrechòwac, zmilëc sã przë liczenim / rechùnkach; ew. sóm sã òszëkac; 3. ~ się z siłami / możliwościami przeliczëc sã / rzad przerechòwac sã z mòcama a. ze sëłama / z mòżlëwòscama; lëchò òszacowac / òcenic swòje mòce / sëłë / mòżlëwòscë; liczyłem na tych ludzi i się przeliczyłem (zawiodłem) jô (a. jem) licził / rechòwôł na tëch lëdzy i jem sã przelicził / rzad sã przerechòwôł (jem sã zawiódł) przelot m przelecenié n, przelecënk m, przelecba, przelecałosc ƒ; w ~ocie, ~em w (prze)lecenim, w przelecbie przelotnie adv przelecało, nurkã, twérno; ~ padać twérowac przelotny ad przelatowny, przelecałi, przéńdny, nurkòwi, twérny, przechódny; ~ deszcz, śnieg twéra, dwéra f, szczãście ~ne uchódné szczescé, znajomòść ~na twérnô znajemnota, ptak ~ przelatowny ptôch przeludni(a)ć v przelëdz(ëw)ac, przelëdzëc przeludnienie n przelëdzenié n przeludniony ad przelëdzałi przeładowanie n przeladowanié, przekła-dzenié n przeładownia ƒ kòl rampa ƒ, môl przeladi-wani przeładow(yw)ać v przeladëwac, przela-dowac, przekłôdac, przekłasc przeładunek m przeladowanié n, prze-ladënk, przekłôdënk m przeładunkòwy ad przeladowny, przekłôdny; siatek ~ przeladowny okrãt przełaj m: na ~ na prost || naprost, na przeszlach, na ùszrôc, na szragò, na skrótë [To je tak pòzdze, dzecë, biéjta le dzys na ùszrôc przez nasze pòle. Jic / brónowac na szrôc. Biéj na szragò, prãdzy zańdzesz. Nié wiedno droga naprost je nôkrotszô. - Sy] {‘chòdzëc szrôc’ = pol. prowadzić życie rozwiązłe; ‘robic cos na szrôc’ (= na lewò) / ‘kùpiac cos na szrôc’ / ‘przedawac na szrôc’ = pol. kupować / sprzedawać itp. coś nielegalnie, nieuczciwie}; bieg na ~ biég na prost, na przeszlach na przełaj - na ùszrôc SY, na szréj (niem.) EG, „prosto” (prosto przez pòle) EG, na przeszlach SY, na szagò || na szragò - EG, na prost Sy (na prost = w jin. znacz. naprocëm, naprzecyw), na prostôka (môl.) Sy, za prostą (môl.), za prost (môl.) - SY, ewent. wszãdze riber (niem.) / żart. „riber przez wszëtczé górë”, „lëftã” - EG [Chcemë jic na przeszlach, mdzemë rëchli doma. Pùdzemë na przeszlach przez ògród, bò autobùs ju nadjéżdżô. – Sy] przełamać v przełómic, przeczidnąc, przepãknąc, przerwac, przechlastnąc, przemògnąc, przedobëc, przełamiac, -łómióm, -ôł, -łamiôj, sł., ‘przełamywać, złamywać’. przełamiac sã, -łómióm sã, -ôł sã, -łamiôj sã, sł., ‘przełamywać się, złamywać się’: Te prãcëczi niełôtwie sã przełómiają. przełamic, -łómiã, -ił, -łami, sł., ‘przełamać, złamać’: Jegò wiater nie przełómi. Ni mògła nijak przełamic tegò knëpelka. 674 przełamic sã, -łómiã sã, -ił sã, -łami sã, sł., ‘przełamywać się, złamywać się’: To sã letkò dô przełamic. przełamanie n przełómanié, przeczidniãcé, przemògniãcé, przechlastnienié n przełam(yw)ać v przełóm(ë-w)ac, przeczëdac, przemògiwac, przechlastëwac; ~ siebie przemògnąc se(bie), ~ opór przełómac zatôrczënã, ~ w krãgòsłupie przechlastnąc przełaz m przelôzk m, dura w płoce przełazić zob. przeleźć przelażac, przełazëc, -łażã, -zył, -łazë.[ Òni gwës przez ten płot przelôżają.Ra przełączać, ~czyć v przestôwiac, przesta-wic, przepinac, przepiąc przełączenie n przestawienié, przepnie-nié n przełącznik m przestôwnik, przepinôczm; ~ wtyczkòwy wtikòwi przestôwnik przełęcz ƒ przéńdzëna ƒ, sodło w górach przełãcz f Gò, arch lok: debrza f [Droga prowadzy bez (przez) debrza midzë górkama. Lz]. Por. parów, jar przełknąć v przełiknąc, pòłiknąc; źle ~ lëchò pòłiknąc, ~ afront zniesc obrazã przełknąc, -ã, przełkł, -ni, sł., ‘przełknąć’: Jô bë nie przełkł na jeden rôz tëlkò gòrzôłczi ‘tyle wódki’. przełom m 1. przełómanié, przerwanié n 2. zjinaka, zmianaƒ przełomòwy ad przełomny, przełomòwi, kriüczny, jiny; okres ~ kriticzny cząd, ~wa chwila zmianowi sztërk przełożeni zob. przełożony przełożenie n 1. przełożenié, przestawienié n 2. przedolmaczenié, przesadzenié n starszeństwò n starszeństwò n, wëższosc f; ~ stopniem służbowym / rangą starszeństwò / wëższosc stopniã służbòwim / rangą starszy ad, m starszi, wëższi, przełożony, neol: pòdwëższi Tr [Mój syn je starszim w wòjskù. Sy]; ~ rangą / stopniem służbowym starszi / wëższi rangą / stopniã służbòwim; por. kadra, oficer, podoficer; starsza (przełożona) klasztoru ƒ przełożonô klôsztoru starszyzna ƒ starszëzna f; ew.w zn. elita, przywódcy: wëższëzna f, przédnicë pl przełożeństwo n przełożeństwò, zwiérzchnictwò n; ew. starszeństwò, przédnictwò n, wëższosc f (starszeństwò / wëższosc rangą / stopniã służbòwim / nôùkòwim) przełożony ad, m 1. przełożony; ew. pòprzekłôdóny; dwa kawałki chleba ~ serem dwa sztëczczi chleba przełożoné sërã; 2. przełożony, zwiérzchnik, wëższi, starszi; ew. przédnik (neol), arch Lz: nadwëższi, Tr: pòdwëższi m [Òna nadùżëła zaùfaniô swòjëch przełożonëch. Gò Tam òn béł nadwëższim nad wszëtczimi robòtnikami. Lz]; ~na ƒ przełożonô, zwiérzchniczka, przédniczka, szefòwô, starszô, wëższô, Tr neol: pòdwëższô ƒ; siostra ~na sostra przełożonô [ Òna je sostrą przełożoną w szpitalu. Gò]; ~żeni pl (ti) przełożony, zwiérzchnicë, przédnicë (neol), starszi, wëższi pl, wëższëzna; ew. starszëzna f [W szkòle, w robòce czë w wòjskù kòżdi mùszi słëchac / szónowac swòjëch przełożonëch. Gò] 675 przełożyć - przełożëc, np. Przińdzta le tu, przełożimë naszégò chòrégò na drëdżé łóżkò. SY przełożëc, -ã, -ił, sł., ‘przełożyć’. przełożyć v 1. przełożëc, przekłasc, przestawic 2. przesadzëc, przedolmaczëc; zob. przekładać przełupać v przeszczépic przełyk m jôdnô gôrdzel przełykać v przełëkac, -łikóm, -ôł, -łëkôj, sł., ‘’: Jô móm taczé bòlenié, że nick przełëkac ni mògã. przemaczać zob. przemòczyć przemagać zob. przezwyciężać przemakać v przemòczëwac, przemòkiwac, w zn. przesiąkać, przemakac: przemikac; ew. przepùszczac wòdã. Por. przemoknąć przemalow(yw)ać v przemalowac, przemalëwac przemarnotrawić zob. przemarnować przemarnować v zmarnowac, przemarnowac, stracëc, roztracëc, przetracëc, pò(s)tracëc, przepùscëc (letkò / letką rãką przepùscëc), rozdrzëcëc (- Gò), rzad, lok: przetranowic (Ra, Sy), stranowic (Ra), rozbarłożëc, rozpieniãżëc, rozszarwarkòwac, wëszëtlowac, żart rozgòspòdarzëc (- Sy) [Òn przedôł krowã na markù (targù), a zmarnowôł zarô te pieniądze w karczmie. W swi letkòmëslnoscy (-scë) òn wszëtczi swé piądze (pieniãdze) rozdrzucył ôs (i / ë) roztracył. - Lz Tak długò bądą barłożëlë, jaż wszëtkò rozbarłożą. SY Òn wama przetranowi wszeden majątk. Ra Biédny chłop, chtërnémù białka wszëtczé pieniãdze wëszëtlëje. Sy]; ~ życie zmarnowac / przemarnowac / przetranowic żëcé; ew. zmarnować sobie życie: zmarnowac / zniszczëc sobie żëcé. Por. zmarnować (się), zniweczyć przemarnowanie n zmarnowanié, przemarnowanié; ew. roztracenié, pòtracenié, rozpieniãżenié, rozszarwarkòwanié n. Por. marnotrawstwo przemarsz m przemaszérowanié, przéńdzenié n, przechód m przemarzać, ~rznąć v przemiarzëwac, przemiarznąc przemiarznąc, -ã, -miôrzł, sł., ‘przemarznąć’: Òn przemiôrzł na nym mrozu do kòscë. Jô móm przemiarzłé pôlce. przemarzty ad przemiarzłi przemarzyć v przemaroczëc, przesnic, przerojëc przemaszerow(yw)ać vprzemaszérowac, przéńc, przechôdac, przechòdzëc przemawiać - prawic EG, przemawiac EG, np. òn prawi / przemôwiô; òni prawią / przemôwiają. Wez, terô prawi / przemawiôjdo nich! EG. W znacz. ‘wskazëwac’, ‘swiadczëc’ - przemawiac SY, np. Zagwës òn to mùszôł zrobic, wszëtkò przemôwiô za tim. SY Òna tak przemôwiô jak ksądz z kôzalnicë. 676 przemawiać, ~mówić v przemôwiac, prawic, trzëmac gôdkã, przerzec, przegôdac; ~ do kògò zagôdowac kògòs, ~ za kim zastôwiac sã za kògòs, ~ się z kim przegôdowac sã z kògùms przemawianie n prawienié, przemôwianié n, trzimanié gôdczi przemazac, -żã, -zôł, -zôj (-żë), sł., ‘przemazać’. (II) przemazywać przemazowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘’. (II) przemądry ad baro mądri przemądrzale adv przemądrzale [Z tobą sã ni szchalëje (szkalëje), nic nie òdpòwié, czej gò sã ò co spitôsz, le sã tak ùsmiéwô przemądrzale, jakbë wszëtczé rozëmë swiata pòzjôdł. Sy] przemądrzałość f przemądrzałosc f [To mòże nie są lëchi lëdze, ale to je jedna przemądrzałosc. Sy] przemądrzały ad przemądrzałi, lok: mądrobrzëszi, przekarowóny [Tak je przemądrzałi, a nie wié, czikle kùńców mô swiat. Za tim nie słëchôjta, kò ten je przekarowóny. Z tim przekarowónym strëchã ni ma nic do gôdczi. - Sy Të przemądrzałô babò! Ra]; człowiek ◊ przemądrzélc, mądrobrzësznik, mądrzela, przemądrzałi m ◊ miec pół talenta za wiele a. miec półsódma talenta [Ten przemądrzałi je ju taczi mądri, jakbë òn wszëtczé sëczi òbcëcôł we wsë. Sy]– Por. zarozumiały przemęczenie przemãczenié Gò, med. ùrôz Sy, ùrażenié Sy, zmògniãcé Sy, Gò [To nôrëchli bądze ùrażenié. Wez le cos na ùrażenié, tej të wëzdrowiejesz. Sy]; leczący przemęczenie ùrazowi Sy, ùrażewi Sy [ùrażewé || ùrazowé zelé -miãta. Ùrażewi kam. Wëpij harbatë z ù™rażewégò zelégò, tej ce mdze lepi. Sy] przemãczenie n przemãczenié, utëmlenié, przesadzenié, urażenié, zmògnienié n;[Wez le cos na ùrażenié, tej të wëzdrowiejesz. Sy] środek na ~czenie urażewé zelé, urażewi kam przemęczony przemãczony Gò, zmògłi Gò, ùrażony Sy (w 2 znacz. = òbrażony) [Mòże të jes jakô ùrażonô? Sy] przemãczony ad przemãczony, utëmlałi, przesadzony, urażony, zmògłi przemęczyć (się) przemãczëc, utëmlëc, przesadzëc, urażëc, zmògnąc, przemachcëc (sã) / zmachcëc sã, zdarganic ◊ chtos so(bie) skrzéla nie złómie (ktoś się nie przemãczy) [Tak òjc sëna gnôł do robòtë, jaż gò czësto przemachcył. Przemachcëła sã i dostała òchwôt. Cëż të robił, że jes taczi zmachcony? Niosła kòrëto z chlebã i sã zmachcëła. – Sy] przemòcowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘przeforsować się, przemęczyć się, przepracować się’: Òn sã przemòcowôł, robił nad sëłë, tej zachòrowôł. Por. przesilić się, przepracować się przemiał m zmłolëna f, zmłocé n przemiana – ts., przejinaczenié n [Jak wszëtczé znaczi wróżą, wiôldżé mdze przejinaczenié. Lz] przemiana ƒ zmiana, otmiana, zjinaka, przejinakaƒ, zmienienié, zjinaczenié n; ~ materii zjinaka materëji, na ~n na otmianë 677 przemianować v pòprzezwac, przerëchcëc, zmienic miono przemieni(a)ć v przedzerzg(iw)ac, przedzerzgnąc, przemieni(wa)c, zjinaczë(wa)c, przejinaczë(wa)c przemieniac, -óm, -ôł, sł., ‘przemieniać’. przemieniac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przemieniać się’. przemienić przemienic, przejinaczëc Gò [np. Christus przejinaczi najé smiertelné cało na pòdobã swégò ùwielbionégò cała,] przemienić się - przemienic sã EG, zmienic sã EG, przejinaczëc sã EG, òbrocëc sã RA przemienic, -ã, -ił, sł., ‘przemienić’: Kò doch të gò ju nie przemienisz! ‘zaiste, nie przemienisz go już!’ przemienic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przemienić się’: Ò nym gbùrze, co sã w szlachcëca przemienił. przemienienie n przedzerzgnienié, przemienienié, przejinaczenié n; ~ Pańskie Przemienienie Christësa przemienny - ts. EG przemienny ad przemieniwny, przejinacz(iw)ny przemierzać, ~rzyć v 1. przemierz(ëw)ac, przemierzëc 2. fig przéńc, przewanożëc przemierzëc, -ã, -ił, sł., ‘przemierzyć, zmierzyć’: Òn so dôł wszëtczé grëńta przemierzëc. przemierzły ad zbrzëgłi przemieszać v przemiészac przemieszac, -miészóm, -ôł, -mieszôj, sł., ‘przemieszać’. (II) przemieszczać się przenaszac sã / przenosëc sã / przemieszcz(iw)ac sã, przestawiac sã / przechadac / przechòdzëc z jednégò môla na drëdżi / jinszi ~ścić v pòrozsadzë(wa)c,przeniesc sã / przemiescëc sã / przeńc / przestawic sã z jednégò môla na drëdżi / jinszi (pò)rozsôdzac przemieszczenie (się) przeniesenié sã / przemieszczenié (sã), przestawienié sã / przeńdzenié z jednégò môla na drëdżi / jinszi przemieszk(iw)ać v (prze)mieszk(iw)ac; bëwac, miec bëté przemięknąć v zmitczëc, zmiãknąc przemiknąc, -ã, -ął, sł., ‘zmięknąć (na wskroś), spulchnieć’: Terô zemia je dëcht przemikłô ‘teraz ziemia jest należycie spulchniona’. Jak jesz jedna tãcza ‘tucza’ spadnie, zemia przemiknie. (II) przemijać, ~nąć v (prze)minąc, przemi(e)jac, przechôdac, przéńc, uchôdac, uńc; wszystkò ~ja wszëtkò (prze)mijô ◊ cos przemijô jak marcowô pògòda przemijac, -óm, -ôł, sł., ‘przemijać’: ●to tak chùtkò przemijô jak marcowô pògòda. przeminąc, -ã, -ął, sł., ‘przeminąć’: Wszëtkò przeminie, ale słowò mòje nie przeminie. przeńc, przeńdã, przeszedł, przeńdzë, sł., 1. ‘przejść’: Ni mòglë nijak przeńc przez to pòle. 2. ‘minąć’: To ju przeszło. Por. minąć, przejść 678 przemijające przemijającé Gò [np. Wa jesta wëkùpiony nié czims przemijającym, strzébrã abò złotã... (1 P)] przemijający ad przemijny, przechódny przemijalność - przemijalnosc EG przemilczać, ~czeć v przemôłcz(ëw)ac, przemôłczëc, przedami(a)c przemilczenie n przemilczenié [tegò przemilczeniô || -czeniégò; pl: przemilczenia; tëch przemilczeniów; przemôłczenié, przedamienié n przemiły ad baro mi(e)łi, uwôżny przeminąć zob. przemijać przemknąć, ~mykać v przenëkac, prze-mërgnąc, przebieg(iw)ac, przemëkac, tacewno przechôdac; y się przemk-nąc, przemëkac sã przemknąc, -ã, przemkł, -ni, sł., ‘przemknąć, przejść szybko’: ●przemkł jak zajk. przemleć v przemłoc przemòc ƒ przemòga ƒ, uszarp, gwôłt m; ~ą przez mòc, na mòc, gwôłtã, użyć ~y użëc gwôłtu, przemòdżi a. jic na mòc przemocą - przemòcą EG, z przemòcą EG, na mòc EG. Przër. natarczywie, cena (za wszelką cenę) przemòc1, -ë, ż., ‘przemoc, przewaga sił’: Jô móm za mało sył na taką przemòc. przemòczyć, ~maczać v przemòczë(wa)c, przemiknąc, przemòkiwac przemòczëc, -ã, ił, sł., ‘przemoczyć’: Òna so nogawice przemòczëła. przemoczony òb. przemoknięty przemokły - òb. przemoknięty przemoknięty - przemòkłi EG. - Przër. wilgotny, mokry, namoknięty, nasiąkły przemòkły ad przemòkłi, przemikłi przemoknąć v przemòknąc; w zn przesiąknąć, przepuścić wilgoć: przemiknąc; ~ do suchej / ostatniej nitki przemòknąc do òstatny nitczi / do żëwégò [Przemókł jem do żëwégò. Taczi gãsyczk padôł, że jô przemòkła do òstatny nitczi. Tak lało, że ni móm sëchi nitczi na se || na sobie. – Sy] przemòknąc, -mòknã, -mókł, -mòkni, sł., ‘przemoknąć’: ●jô jem dëcht przemòkł do òstatny nitczi. Ra przemowa zob. przemówienie przemòżenie n przemògnienié, pòradze-nié, zbiôtkòwanié n przemòżność ƒ przemòga ƒ przemòżny ad przemòżny, wielemòżny przemagać zob. przezwyciężać (się) przemóc (się) zob. przezwyciężyć (się) przemòc2, -mògã, -żesz, -mógł, -mòżë, sł., ‘przemóc, zwyciężyć, przezwyciężyć’: Të bë jes gò béł tak łôtwie nie przemógł, żebë jô cë béł nie nadbiégł z pòmòcą. [Ob. mòc2] przemòc sã, -mògã sã, -żesz sã, -mógł sã, -mòżë sã, sł., ‘przemóc się, przezwyciężyć się’. przemówić zob. przemawiać przemòwic, -mówiã, -ił, -mòwi, sł., ‘przemówić’: Przemòwi do ni abë słowò! ‘przemów do niej choć słowo! 679 przemówienie n gôdka, mòwa, przemòwaƒ, przemówienié n [tegò przemówieniô || wieniégò; pl: przemówienia; tëch przemówieniów; mieć ~wã trzëmac gôdkã przemòwa, -ë, ż., ‘przemowa’: Ksądz miôł dłëgą przemòwã do zgromadzonégò lëdu. przemrażać, ~mrozić v d(ôw)ac prze-miarznąc przemrozëc, -żã, -zył, sł., ‘przemrozić’: Wë jesce so ùszë przemrozëlë. Przemrożoné bùlwë. przemycać, ~cić v (prze)szmùglowac || lok szmùchlowac, hamstrowac, krë-jamno przedost(ôw)ac przemycanie n szmùglowanié, przedostô-wanié n przemycany ad szmùglowóny, przedostô-wóny przemycie n przemëcé n przemyć zob. przemywać przemëc, -mëjã, -mił, sł., ‘przemyć’: Trzeba dzeckù òczka przëmëc, bò so nieco naparzëło ‘bo sobie czymś zaprószyło’. przemykać zob. przemknąć przemëkac, -mikóm, -ôł, -mëkôj, sł., ‘przemykać, przechodzić szybko’: Żebë të jesz chùtczi przemikôł, jô ce ùchwôcã ‘choćbyś ty się jeszcze szybciej przemykał, ja cię pochwycę’. przemysł m przerobina, industrëjôƒ; ~ ar-tystyczny kùńsztownô przerobina, ciężki ◊ cãżkô przerobina, ~ lekki letkô przerobina, ~ naftowy pétrochò-wô przerobina, ~ spòzywczy zjôdnô przerobina, średni ~~ strzédnô przero~ bina, ~ wòjenny wòjnowô przerobina, własnym ~em wedle swòjégò rozëmù a. na swój rozëm przemësł, -u, m., ‘przemysł’: W naszich stronach ni ma nijaczégò przemësłu. przemysłowiec m przerobnik m przemysłowy - przemësłowi EG, industrialny EG, np. Rozwój przemësłowi. przemësłowi, przym., ‘przemysłowy’: Towarzëstwò Przemësłowé. [Ceyn] przemysłowy ad przerobny, industrijalny; szkòła ~wa szkòła przerobinë, związek ~w związk przerobinë, wystawa ~wa przerobinowi pòkôzk przemyślenia pl przemëszlenia [tëch przemëszleniów] przemyśl(iw)ać, ~leć v przemëszl(ëw)ac, przemëszlac, -miszlóm, -ôł, -mëszlôj, sł., ‘przemyśliwać’: Òni nad tim le przemiszlają, jakbë mie zgùbic. (prze)dëdac, przemëslëc przemëslec, -ã, -ôł, sł., ‘przemyśleć’: Òn tak całą noc przemëslôł. przemyślnie v przemëslnie, przysł., ‘’. przemyślność - zmëslnosc, òbmëslnosc, mądrosc, zaradnosc, ewent. w ùjemnym znacz. chitrosc przemëslnosc, -ë, ż., ‘przemyślność’. przemyślnośćƒ obmëslnota, wëmëslnotaƒ przemyślny - zmëslny SY, òbmëslny SY, zaradny EG, ùmiejãtny EG, SY, ewent. chitri, mądri (mądri na swòje EG = chitri), pòmëslëwi arch Lz. Np. To je zmëslny człowiek, ten wié, czegò òn chce. - Przër. obrotny, przebiegły zemëslny, przym., przemyślny’: Òn je przemëslniészi niżlë të. 680 przemyślny ad obmëslny przemyt m szmùgel, hamster m przemytnictwo n szmùglowanié, hamstrowanié n; zajmować się ~wem robic szmùgel / pl: szmùgle, szmùglowac, hamstrowac przemytniczka ƒ szmùglerka || -glôrka || -glownica, hamstrownica ƒ przemytniczy ad szmùglowi, hamstrowi przemytnik m szmùgler || -glôrz || -glownik, hamstrownik m przemy(wa)ć v przemë(wa)c przemëwac, -miwóm, -ôł, -mëwôj, sł., ‘przemywać’. przemywanie n przemiwanié n, przemiwk m przenajświętszy - przenôswiãtszi EG. Niech mdze pòchwôlony Przenôswiãtszi Sakrameńt, terô i wiedno i na wieczi wieków. Amen. Przenôswiãtszô Marija. Trójca Przenôswiãtszô. Gò] przenajświãtszy ad przenôswiãtszi przenôswiãtszi ob. swiãti przenicować n przenicowac, wëwrócëc na rãbë / na òpaczëznã [Zaniesã ten płôszcz do krôwca, co òn gò tobie przenicëje. Wëwrocë ten płôszcz na òpaczëznã (na rãbë), jô jesz pòchòdzã w nim czile lat.– Sy] przenicowanie n przenicowanie, wëwrócenié na rãbë przenicowywać v przenicowiwac, wëwracac na rãbë / na òpaczëznã [òn przenicowiwô / wëwrôcô] przeniesienie n przeniesenié, przesadzenié, przecygnienié n; ~ urzãdnika przesadzenié urzãdownika, ~ w stan spòczynkù dac na penzëjã, penzjonowac, do ~nia w księgach na przenôszk w knigach, ~ się przecygnienié a. przecygniãcé n przenieść v przeniesc, przesadzëc, przecygnąc; zob. przenosić przeniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘przenieść’: Przeniesë mie te bùlwë ze sklepù do jizbë. przeniesc sã, -niosã sã, -niósł sã, -niesë sã, sł., ‘przenieść się’: Chùtinkò przenieslë sã w jinszé stronë. przeniewierca m przeniewiérca, odstãpnik, wërzecznik m przeniewierczy ad przeniewiérny, odstãpny, wërzeczny przeniewierczyni ƒ przeniewiérnica, przeniewiérôczka ƒ przeniewierstwo - przeniewiérstwò EG, przeniewierzëzna TR. - Przër. przestępstwo, niegodziwość, nieprawość przeniewierstwò n przeniewierzëzna, odstãpizna, wërzeczëna ƒ przeniewierzenie się n przeniewierzenié sã, odstąpienié, opùscenié n przeniewierzyć się przeniewierzëc sã, odstąpic, wërzec sã przenigdy - przenigdë SY przenigdy adv nijak przenigdë, przysł., ‘przenigdy’: Przenigdë gò miłowac nie bãdã. 681 przenikać - przemikac (przemikac przez cos = pòl. przesiąkać) przepòjiwac EG (pòl. przepajać), przechadac / przechòdzëc przez cos, „przeszëwac” (tj. przebijac òstrzim - szëdłã, mieczã), np. Bóg przemikô człowieka, przepòjiwô gò tim barżi, czim barżi òn sebie ògòłocywô. Wiara pòwinna przepòjiwac całé naje żëcé. przenikać, ~nąć v przéńdzewac, przéńc, przezdrzë(wa)c, przestrzegac, przeczëdac, przestrzéc, przeczidnąc przenikający ad przéńdzewny, przestrzeżny, przezdrzewny, przeczidny przenikający - przechôdający, np. Ùwielbiony Jezës, przechôdający przez scanë i zamkłé dwiérze. przenikanie n przechôdanié, przestrzéganié, przezdrziwanié, przeczidanié n przenikliwòść ƒ przéńdzëna, przestrzega, przezdrzéwnota przeczidnota ƒ przenikliwy - przepùszczalny, przepùszcziwający, rzôdczi, przemikający, ewent. „przesziwający”, zdrugający, np. Zdrugający zyb / ból / smùtk. EG Wiodro mòże bëc: ùżarté / ùjadłé / szczipającé (= pòl. przenikliwe) SY~ (przejmujący) ból dotklëwi / òstri / przejmnisti / ew. doskwiérający / doskwiérny / przesziwający / kòlący ból; ~ (przenikliwy) wiatr òstri / przejmnisti wiater [Leno cepło sã òbùj, bò to je taczi przejmnisti wiater. Sy] przenikliwy ad przéńdny, przestrzeżny, przezdrzewny, przeczidłi, ostri dojmujący, dokuczliwy ad ostri, doskwiérny, dotklëwi / òstri / przejmnisti / ew. doskwiérający / przesziwający / kòlący ; zimno ~ące ostri, doskwiérny zyb/ przejmnisti wiater [Leno cepło sã òbùj, bò to je taczi przejmnisti wiater. Sy; Por. dotkliwy przeniknąć przemiknąc, przeńc (przeńc na drëgą stronã), „przeszëc”. Przeniknąć w jakieś środowisko - przedostac sã, wkrãcëc sã, wmieszac sã, nalezc sã gdzes. Przeniknąć kogo na wskroś, rozszyfrować, podpatrzyć czyjeś dziwactwa, (teź w zn. wykorzystać kogo i zwalać na niego własną robotę) – pòzbadnąc kògò lok, rozgrëzc kòggò, ew. pòdéńc kògò (pòdchwôtã kògòs skłonic do zwierzeniów a. do zrobieniô jaczégò głëpstwa [Ten człowiek dôł sã rôz pòzbadnąc (pòdéńc Gò) i terô sã z niegò wszëtcë smieją. Òn gò rôz pòzbôdł || pòzbadnął i terô mù sã psocy. Chto je rôz pòzbadłi || pòzbadniãti, temù ju pòkù nie dają. Kògò rôz pòzbadną, tegò wszãdze napadną. - Sy] przenikniãcie n przéńdzenié, przezdrzenié, przestrzeżenié n, przeczidłosc ƒ przenocować przenocowac Sy, arch òbnocowac Sy [Przenocowôł jem ù mégò stôrégò drëcha. Bëła wa bë tak dobri i nas przenocowa, lëdze? Czej më nie dostóniemë noclégù, bądzemë mùszelë òbnocowac w lese. – Sy] przenocow(yw)ać v nocnikòwac, biwac ob noc, bëc ob noc; otrzëm(ëw)ac, ostac ob noc przenocowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przenocować’: Jô ju nierôz ù nich òstôł òb noc, to ë dzysô przenocëjã. przenosić v przenôszac, przesôdzac, kłasc wëszi, bëc wôrtniészi; ~ się przecëgac, -w urzãdnika przesôdzac urzãdownika; 682 zob. przenieść przenaszac, -nôszóm, -ôł, -naszôj, sł., ‘przenosić często’: Òna (kòtka) le przenôszô swòje młodé z môla na môl. przenosëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘przenosić’. Ob. przenaszac. przenosëc sã, -szã sã, -sył sã, -së sã, sł., ‘przenosić się’: Òni sã nie pierszi rôz przenoszą: òni sã co rokù przenôszają. przenosiny pl przenosënë pl przenoszenie n przenôszanié, przesôdzanié, kładzenié sã wëszi; ~ się przecyganié n przenośnia (metafora) - przenosniô EG, metafora EG przenośnia ƒ metafora ƒ, obrazné rzeczenié przenośnie - przenosno EG przenośnie adv metaforowò, obraznorzekło przenośnik m przenosadło n, przenôszajk m, transpòrtôra m przenośny - przenosny - 1. nadôwający sã do przenôszaniô (np. aparat); 2. metaforiczny, np. Słowò „zagòjic sã” mòżemë rozmiec téż w przenosnym znaczeniu, ò ùstanim bólu dëchòwégò, smùtkù, żałobë. przenośny ad obrazny, metaforowi, obraznorzekłi, przenośny; w ~śnym znaczeniu w obrazny mësle, w metaforowim znaczënkù przeobleć, ~kać v przeobléc, przeoblôkac, przezebléc, przezeblôkac przeobrazić (się) - przemienic (sã), zmienic (sã), przejinaczëc (sã), przesztôłcëc (sã), ewent.przebùdowac, przerobic, zreformòwac przeobrazić, ~żać v zjinaczë(wa)c, przejinaczë(wa)c, przemieni(a)c, pòzmieni(wa)c przeobrażać (się) - przemieniwac (sã), zmieniwac (sã), przejinaczëwac (sã), przesztôłcac (sã) EG, ewent. przebùdiwac, przerabiac, reformòwac, np. To sã przemieniwô / zmieniwô / przejinacziwô. przeobrażenie (się) - przemiana, przemienienié sã, zmiana, przejinaczenié, przesztôłcenié (sã) EG, ewent. przebùdowac, reforma, reformacjô przeobrażenie n zjinaczenié, przejinaczenié, przemienienié, pòzmienienié n przeobrażony - przemieniony, zmieniony, przejinaczony, przesztôłcony EG, ewent. przebùdowóny, przerobiony, zreformòwóny EG przeoczenie - przeòczenié EG. Np. Òn to pòminął pewno przez przeòczenié, i terô ten błąd trzeba naprawic. EG przeoczenie n przezdrzenié sã, przepasowanié, niedozdrzenié n przeoczony - przeòczony EG przeoczyć - przeòczëc EG przeoczyć v przezdrzec sã, niedozdrzec, przepasowac, opùscëc 683 przeodziać v przezebléc przeor m pòdwëższi klôsztorników przeorać v przeòrac [Òn mie miedzã przeòrôł. Ra] przeoryszaƒpòdwëższô klôsztornic przeorywać v przeorëwac przepadać, ~paść v 1. przepôd(ëw)ac, przepadnąc, (z)dżinąc przepasc2, -padnã, -pôdł, padni, sł., ‘przepaść, zginąć’: ●przepôdł, jakbë kam w wòdã pùscył. To mie nie przepadnie.; ~dło wszystkò wszëtkò przepadło, szło w përzënë ◊ cos je w kòrcu makù; ~ jak kamień w wodzie przepadnąc jak kam w wòdze [Tak sã zaleszcził, że przepôdł jak kam w wòdze. Sy]; 2. trôpic; ~ za kim, za czym miec kògòs oblubiony, trôpic na cos, ~da za owòcami jegò trôpi na brzôd przepadac, -pôdóm, -ôł, -padôj, sł., ‘przepadać, ginąć’: Mie tak wszëtkò przepôdô. przepadek m przepôdk m przepadły ad przepadłi, zdżiniony, zgù-biony przepajać, ~pòić v nacëgac, nacygnąc, dac namikac, namiknąc, dac przéńc cekã, pôchã, dac przepôchnąc przepakòwanie n przepakòwanié n przepakòw(yw)ać v przepakòwac, przepa-kiwac przepalać, ~lić v przepôlë(wa)c, za baro napôlë(wa)c, przeceplëc przepalac, -pôlóm, ôł, -palôj, sł., ‘przepalać’. przepalac sã, -pôlóm sã, -ôł sã, -palôj sã, sł., ‘przepalać się’. przepalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł., ‘przepalić’: Słunyszkò zemiã przepôlëło. przepalëc sã, -pôlã sã, -ił sã, -palë sã, sł., ‘przepalić się’. przepalanka ƒ kòrnus m przepalenie n przepôlenié n przepasany - òb. opasany przepaska òbwiązka TR, np. Sprawiedlëwòta mù bądze òbwiązką na biodrach, a wiérnota jegò pasã na òpaszim. EG (z Knédżi Izajasza). - Przër. opasać się przepaska ƒ obwiązka ƒ; ~ na czole ob-wiązka na łësënie pùster, -tra, m., ‘czarna przepaska na głowie, część ubrania dziewcząt pomorskich’. (II) [Hilf] przepastny ad przepadny, urzmisti, bez-dnowi, przitczi przepastlëwi, przym., ‘przepaścisty’: przepastlëwô wòda; na tëch przepastlëwëch drogach. Òna mô srodze przepastlëwą taszã ‘ona ma kieszeń jak otchłań’. przepas(yw)ać (się) scôrëwac, scôrowac, opi(e)nac, opiąc, zarzemni(a)c, obrzeszë(wa)c (sã) przepaścisty ad przepadny, urzmisti, bez-dnowi, przitczi przepaść1 zob. przepadać przepasc2, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘przepaść, zginąć’: ●przepôdł, jakbë kam w wòdã pùscył. To mie nie przepadnie. 684 przepaść2 ƒ przepadniô, urwa, rozparëna ƒ 1. przepadlëskò EG. - Przër. urwisko. 2. w znacz. czasnikòwim przepadnąc EG. Np. Tak sã zaleszcził (s chòwôł), że przepôdł jak kam w wòdze. SY przepaść wodna òtmãd || òdmãt m, toniô [Nie lezë za dalek, bò ce toniô wcygnie. Sy]. Por. głębia przepasc1, -ë, ż., ‘przepaść’: Z drëdżi stronë górë je wiôlgô, głãbòkô przepasc. Skùlnął sã w przepasc. przepatrywać, ~trzyć v przezerac, prze~ zdrzec przepchać, ~nąć v przepchac, przepch-nąc, przekłoc, przebòdnąc, przedostac; ~ się przez tłum przepchnąc, przedo~ stac sã przez szëszmiéń lëdztwa przepełnić v przefùlowac, przeskòpico-wac, przelôc przepôłniac, -óm, -ôł, sł., ‘przepełniać’. (II) przepôłnic, -ã, -ił, sł., ‘przepełnić’: przepôłnioné czeliszczi. (II) przepełnienie - przepełnienié EG przepełnienie n przefùlowanié, przeskòpi-cowanié, przelenié n; w teatrze było ~ teater béł skòpicą przepełniony - ts. EG, ewent. np. ò autobùsu: zatłoczony, natłoczony, nabiti, „napróny” EG. natłoczony ad natłoczony, nabiti, napchóny, ekspr napróny; ew. zatłoczony, nasztopóny [Autobùs przëjachôł tak napróny (zatłoczony), że sã człowiek ni mógł nijak wcësnąc. Gò]. Por. zatłoczony, przepełniony przepełniony ad przefùlowóny, przeskòpicowóny, napchóny. Por. zatłoczony przepełzać, ~nąć v przeczorgac, przekraczëc, przeczorgnąc przepãdzać, ~dzić v 1. przenëk(iw)ac, przegóniac, przegnac; ~ bydło przez wieś nëkac, przenëk(iw)ac bëdło przez wies 2. roznëk(iw)ac, rozgóniac, wënëk(iw)ac, rozgònic, wëpòraji(wa)c 3. (z)mùdzëc; ~ czas (prze)wichlëc sã, (z)mùdzëc czas, ~ lato przelatowac przepãdzenie n przenëkanié, przegnanié, mùdzenié n; ~ czasu przewichlenié sã, przemùdzenié czasu przepędzić v przegnac, wëgnac, przenëkac, wënëkac, pònëknąc, przepãdzëc – EG, ewent wëpòsãdzëc (= pòl. wypędzić a. odpędzić za pomocą słów, dać nauczkę słowną) Gò [Niech le jô weznã kawał lôszczora, to jô ce pònëknã. Sy Pùdzeta wa, czë jô móm waju pònëknąc?! Czej òn tu jesz rôz przińdze, tej jô gò wëpòsãdzã. Gò] przenëkac, -óm, -ôł, sł., ‘przegnać, przepędzić’: Jô jem mùszôł mòje òwce przez waje pòle przenëkac. przepãdzac, -óm, -ôł, sł., ‘przepędzać’. przepãdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przepędzić’. Por. przzegnać, przeganiac przepicie n przepitk m, przepicé n 685 przepić przepic, przepùscëc przez gardło [Co ùchlóna zarobi, to òn przez gardło przepùscy, nic nie pòsôdô, le cz erwiony nos. SY] przepic, -pijã, -pił, sł., ‘przepić’: Òn wicy ù mie nie krëgnie gòrzôłczi, bò ju wszëtkò przepił. przepić zob. przepijać przepieprzać v przepieprzac przepieprzyć v przepieprzëc przepieprzëc, -ã, -ił, sł., ‘przepieprzyć’: Le nie przepieprzë ti salôtë ‘sałaty’. przepierać v przepierac [-piéróm, -ôł, -pierôj, sł., przepierka f przepiérka ƒ, môłé pranié przepierzenie n przewiąz m przepierzyć v dac przewiąz przepiãcie n el przenapiãcé n przepiãkny ad przesnôżi, pëszny, widzałi, bâro piãkny przepi(ja)ć v przepijac Całi swój zôróbk przepijają ù żëdów. Ra przepiłow(yw)ać v przeżôgiwac, przeżôgòwac, przewilowac, przewilëwac, przetrénëwac, przetrôczë(wa)c przepinać v przepi(e)nac przepiórczy ad przepiórkòwi, przepiórczën przepiórka zool przepiórka Sy przepiórka ƒ1. zoo przepiórka, zdr przepióreczka, przepierzëca (Ra, Sy), -ë, ż., ‘przepiórka’. Ob. przepiórka.ƒ przepiórczin, -ëna, -ëné, przym., ‘przepiórczy’: przepiórczëno miãso, przepiórczëno gniôzdkò. ; 2. zob. przepierka przepis przepis(k) Lz przepis, -u, m., ‘przepis’: Òni mają taczi przepis. Ra przepis m ustôw, nôkôz m, recepta ƒ; stosować się do ~ów jic wedle ustawù przepisowy ad przënôléżny, wedle ustawù przepisywacz m przepis(yw)ajk, przepisywôcz m przepisywacz przepisnik przepis(yw)ać v 1. przepis(ow)ac, odpis(ow)ac 2. przëkôz(ow)ac, zapis(ow)ac przepisywanie n 1. przepisywanié n 2. zapisywanié (kòmùs) n przepisac, -szã, -sôł, -szë, sł., 1. ‘przepisać’: Przepiszë to na czësto! 2. ‘zaordynować’: Dochtór ji przepisôł to lékarstwò. przepisowac, -ëjã, -owôł, sł., 1. ‘przepisywać’: Òna mòje rechùnczi przepisowa. 2. ‘ordynować, zarządzać’: Të mie tegò nie brëkùjesz ‘potrzebujesz’ przepisowac. przepity ad przepiti;~te pieniądze przepité pieniãdze przeplatać, przeplatac, -plôtóm, -ôł, -platôj, sł., ‘przeplatać’: Czerzwionyma sznërkama przeplôtają włosë. ~pleść v przeplôtac, prze- 686 plesc, przewi(ja)c, przemieni(a)c przeplatanie n przeplôtanié n przeplatany ad przeplôtóny, przeplotłi przeplesc, -plotã, -plótł, -plecë, sł., ‘przepleść’: Przeplecë so włosë! przeplewiać v przepielac, -piélóm, -ôł, sł., ‘. (II) przeplewić v przepłoc, -pielã, -płół, -pielë, sł., ‘’: przepłoti ‘przeplewiony’. (II) przepłacić, ~cać v przedrożëc, przesolëc, przepłôcac, przepłacë(wa)c, za drogò (za)płacëc ◊ wëstawic słony rechùnk przepłacac, -płôcóm, -ôł, -płacôj, sł., ‘przepłacać’: Òni tak wszëtkò przepłôcają. przepłacëc, -ã, -ył, sł., ‘przepłacić’: Le nie przepłacë tëch skòrzni! przepłakać v przepłakac, przerëczec, przebeczec, przechlëchac przepłakac, -czã, -kôł, -czë, sł., ‘przepłakać’: Niejeden dzéń ë niejednã noc òna ju przepłaka nad jegò kòlibką. przepławić v 1. zob. przeprawić (się); 2. przemëc przepławienie n 1. zob. przeprawa; 2. przemëcé, przepłókanié n przepłoszyć v przepłoszëc, przestraszëc przepłukanie n przepłókanié n przepłuk(iw)ać v przepłók(iw)ac przepłokac, -płóczã, -ôł, -płoczë, sł., ‘przepłukać’. (II) przepłóknąc, -ã, -ął, sł., ‘przepłuknąć’. (II) przepłynąć, ~wać v przepłënąc, przepłëwac przepłënąc, -ã, -ął, sł., ‘przepłynąć’: Żebë më le nã snôdzëznã szczestlëwie przepłënãlë! ‘żebyśmy tylko ową mieliznę szczęśliwie przepłynęli!’ przepłëwac, -płiwóm, ôł, sł., ‘przepływać’. przepływ m przepłënienié n. przepłiw m; ~ wòjska przecygnienié wòjska kieunek przepływu wody / powietrza / prądu elektrycznego czerënk przepłiwù wòdë / pòwietrzégò || -trzô (lëftu) / pradu; przepòcenie n przemòknienié, przemòkniãcé n przepòcić v przemòknąc przepòcëc, -ã, -ył, sł., ‘przepocić’: Òn sã tak zmòkł ‘tak się spocił’, że całé zgło przepòcył. przepòić zob. przepajać przepòławiać, ~łowić v (pò)dzelëc na pół przepòłowienie n pòdzelenié na pół przepona ƒ przepòna f Gò – 1. brzësznopiersowô przegroda, brzësznica ƒ; 2. w urządzeniach technicznych (pneumatycznych / hydraulicznych): membrana, przepòna f przepòstaciować v przesztaturzëc 687 przepòścić v wëgłodzëc, wëbiédniec przepòtniały ad przemòkłi przepowiadacz m przepòwiôdôcz, prorok, przepòwiôdajk, przepòwiednik m [Naszémù sąsadowi gôdają przepòwiednik, bò chòc nié wiedno, ale czasã òn jednak zgòdnie, jakô to mdze pògòda. Sy] przepòwiadać, ~wiedzieć v przepòwiôdac, przepòwiedzec, (wë)prorokòwac; ~pogodę przepòwiadac pògòdã / wiodro (na dwoje babka wróżyła zob. pogoda) przepòwiadanie n przepòwiôdanié, prorokòwanié n przepòwiednia ƒ przepòwiôstka f,proroctwò n przepracow(yw)ać (się) przemãcz(ëw)ac sã robòtą, narobic sã, narakòwac sã przemòcowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘przeforsować się, przemęczyć się, przepracować się’: Òn sã przemòcowôł, robił nad sëłë, tej zachòrowôł. Por. przesilić się, przemęczyć się przepracowanie n narakòwanié, przemãczenié robòtą przepracowany ad narobiałi, narakòwóny przeprać v przeprac przeprac, -pierzã, -prôł, -pierzë, sł., ‘przeprać’: Jô bë wama przepra tã kòszëlã. przeprasowanie n przeplatowanié n, przeplatënk m przeprasow(yw) ać v przeplatowac, przeplatëwac przepraszac, ~prosić (się) przeprôszac, przeprosëc (sã); ~praszam! przeprôszajã! przepraszac, -prôszóm, -ôł, -praszôj, sł., ‘przepraszać’: Jô gò przeprôszóm, a òn mie w pësk. przepraszac sã, -prôszóm sã, -ôł sã, -praszôj sã, sł., ‘przepraszać się’. (II) przeprawa f 1. przeprawa f, przejôzd, przewóz m (przez rzékã / jezoro) [Na tim kanale je stałô przeprawa, tam jezdzy próm. Gò Przejôzd / przewóz przez rzékã. Na przewòzu ù jezora. Ra]; 2. fig wërwas, tôczel m, ùcemiãga, przeprawa f [Më z tim naszim tatkã dzysô w nocë mielë przeprawã, trzeba bëło halac mù doktora. Gò] przeprawa ƒ1. przedostënk, przedërch m fig zwada, przeprawa, szkalinga ƒ przepławienie n 1. przepławienié, przepłënienié n 2. przemëcé, przepłókanié n przeprawi(a)ć v przedost(ôw)ac, przedërch(iw)ac, przejéżdżac, przejachac, przepłëwac, przepłënąc przepławić v 1. przepławic, przepłënąc, przeprawic 2. przemëc Por.przepłynąć 688 przeprawić się - przeprawic sã SY, np. Wsedlë w łodzã i przeprawilë sã na drëdżi brzég jezora. SY Przeprawilë sã przez rzékã SY przeprãżenie n za wiôldżé nacygnienié przeprocesować v przeprawòwac przeprosëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘przeprosić’. przeprosëc sã, -szã sã, -sył sã, sł., ‘przeprosić się’. (II) przeprosiny pl przeprosba ƒ przeprosënë, -in, l.mn., ‘przeprosiny’. przeproszenie n przeproszenié n; ~ się zgòdzenié sã, przeproszenié sã n przeprowadzać - przeprowadzac, prowadzëc. - Przër. prowadzić przeprowadzać, ~dzić v przeprowôdzac, przeprowadzëc; ~ się przecëgac, przecygnąc ◊ ir przëcygac sã jak kòtka z kòcãtama (czãsto) przeprowadzać się - przecëgac EG, przeprowadzac sã EG, np. Òn przecygô do... / òn sã przeprowôdzô do... EG przeprowadzenie n przeprowadzenié n; ~ się przecygnienié, przecygniãcé n przeprowadzić - przeprowadzëc EG przeprowadzić się - przecygnąc EG, przeprowadzëc sã EG, np. Më tej przecygnãlë / przeprowadzëlë sã z Òsowi do Wësoczi, i tu mieszkómë ju pôrãnôsce lat. przeprowadzka - przecążka SY, ewent przenosënë n przeprowadzka ƒprzecyżka a. przecążkaƒ, przecyg m przeprowadzka (przeprowadzanie się) do innego ~nia przecążka / przecyganié / przeprowôdzanié sã do jinszégò mieszkaniô; przeprowadzenie się do innego ~nia przecygnienié || -gniãcé do jinszégò mieszkaniô przepróżnować - przepróżnowac EG - òd: RA, przepróżniaczëc EG òd: RA, przepùstożëc EG òd: (zab.) SY, prowadzëc żëcé próżniaczé EG, przebùmlowac EG, ewent. przeleżec, przesedzec, przespac, nic nie robic EG, zmùdzëc (= stracëc czas przez kògòs, z czëjis winë) EG. Np. Jô tak ten całi dzéń przepróżnowôł / przebùmlowôł / przesedzôł / zmùdzył, bò... EG przepróżniacził / przepùstożił / przepróżnować v przeleganic, przezgnilëc przeprząc, ~rzãgać v przeprzic, przeprzëgac przeprzic [-rząc], -przëgã, -przigł, -przëżë, sł., ‘przeprząc’: Przeprzigł kònie a tej pòjachôł chùtkò dali. przeprzëgac, -przigóm, -ôł, -przëgôj, sł., ‘przeprzęgać’: Przë ti karczmie przeprzëgelë dôwni kònie przeprząg m przeprzëga ƒ przepùklina ƒ wëpãklëna [akc. –pãk-] f, wëpãkłé n, lok: ùłómk m, mãcherzëna (pãkniãcé mãcherzënë) f, kùfle pl, arch; pùda f {‘mãcherzëna’ dosł. = pol. błona – zob.; ‘pùda’ arch in = pol. a) guz, obrzęk na ciele; b) guz, nowotwór} [Nasz syn leżôł w szpitalu, bò mù mãcherzëna pãkła. Cëchò, bratkù, të sã tak nie srôj (nie jarchòlë sã tak baro), bò ce mãcherzëna pãknie. Miec kùfle. Chòdzëc z kùflama. 689 Człowiek z kùflama nie je do robòtë. Mój chłop mô pùdã i temù òn ni mòże dwigac. - Sy]; zachorować na ~nę wëpãczëc sã / wëpãknąc sã, bëc wëpãkłi / wëpãczony; miec / dostac wëpãklënã przepuklinowy ad wëpãklënowi; pasek ~ pas na wëpãkłé / na wëpãklënã; wëpãklënowi pas przepustka ƒ (zaświadczenie uprawniające do opuszczenia koszar) przepùstka f; posiadać / otrzymać ~kę miec (rzad: pòsadac) / dostac przepùstkã; wyjść na ~kę (z jednostki wojskowej) wińc na przepùstkã (z jednostczi wòjskòwi) przepùstnica ƒ tech przepùstnica f, ropny wentił przepùszczać, ~ścić v przepùszczac, przepùscëc; ~ majątek stracëc, rozszarwarkòwac majątk przepùscëc, -szczã, -scył, sł., 1. ‘przepuścić’: Të jã môsz przepùscëc wòlno. 2. ‘odpuścić, przebaczyć’: Jemù trzeba jesz tim razã przepùscëc. przepùszczac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘przepuszczać’, 2. odpuszczać, przebaczać’. przepùszczalność ƒ przepùstnota, przemikłoscƒ przepùszczalny ad przepùstny, przemikny przepych – bògactwò (przesadné bògactwò), ewent. rozkòsz (= pol rozkosz), bùcha (= zarozëmiałosc, zadzéranié nosa, pol pycha, buta), rozpacha lok (= rozwòlô, pòjuga, przesadnô swòbòda) SY, JA [wierã òd: rozpichaniô sã łokcama - EG], np. mieskô rozpacha JA przepych m widzałosc, ocznota, pësznota f. Pòr. dobrobyt, bògactwò przepychać (się) 1. przep(i)ëchac, prze-bôdac, przekòlëwac 2. przep(i)ëchac, przecëskac (sã); zob. przepchać przepyszny ad baro widzałi, baro oczny, baro pëszny przepyt(yw)ać v przepët(ow)ac, wëdowia-dowac, wëdowiedzec, ◊ wzyc, brac kògòs na trôcz, na żôdżel, na sëtk i spëtk (o przesłuchaniu) przerabiać zob. przerobić przerabiac, -rôbióm, -ôł, -rabiôj, sł., ‘przerabiać’: Jô to dëcht znowa przerôbióm. przerabianie n przerôbianié, zmieni(w)anié, przeczënianié n przerachòwanie n przerechòwanié n, przerechùnk m przerachow(yw)ać zob. przeliczać, przeliczyć przeradzać zob. przerodzić przerastać (znaczeniem, siłą) - przerastac, wërastac pònad cos, szosowac, przekraczac, przewëż(szë)wac, górowac, (np. To przewëższiwô tamto / to górëje nad tim.), bëc górą, bëc pònad czims przerastać, ~rosnąć v przerôstac, prze-rosc przerastac, -rôstóm, -ôł, -rastôj, sł., ‘przerastać’: Òna gò przerôstô. przerastający - przerôstający (1. przerôstający w głąb, np. ò kòrzeniach; 2. wërôstający pònad cos / kògòs, przekrôczający, przëwëższiwający, np. Kòscół ùkazëje nama prôwdë przerôstającé lëdzką mësl i wëòbrazniã. przerazić - przerazëc SY. Np. To jich przerazëło. EG przerazić, ~żać v wëstraszëc, przestra-szëc, urzasnąc, przelãknąc; strôszëc, urzasëwac, przestraszëwac, zjëmac strachã; ~ się wërzasnąc sã, przelãk~ nąc sã, wëstraszëc sã, urzasnąc sã przerazić się - przerazëc sã, przerzasnąc sã, ùrzasnąc sã || wërzasnąc sã, zlãknąc sã || wëlãknąc || przelãknąc sã, wëstraszëc sã, mòcno sã spłoszëc [Tak sã wërzasł, że òd pòtu 690 zmòkła mù kòszëla. Lz Òn sã wtedë tak mòcno przerzasł, że òd tegò czasu gadac ni mòże. Ra] . Òb. struchleć przeraźliwy ad straszny, urzasny przerażać - przerażac SY, np. To gò przerôżô. przerażający - przerôżający, straszny, òkropny, nesamòwiti przerażenie - ùrzôsk SY, lãk, strach EG, przerażenié EG, ùrzasniãcé SY, wërzas / zerzas SY, pòrëch (môl.) SY. Np. Czej szôłtës przëszedł do wsë i rzekł, ze je wòjna, to sã stôł taczi pòrëch we wsë, że białczi jiczałë || jãczałë, dzecë krzëczałë, chłopi kòsë cëskelë. Ze zerzasë (zerzasu) ni mògła sztót gadac.SY przerażenie n strach, urzas, lãk, wërzas m, płochawica, wëlãkłosc ƒ przerażony - ts., ùrzasłi, wërzasłi SY, wëstraszony, przelãkłi, spłoszony przerażony ad urzasłi, wëlãkłi, przestra-szony, wëpłoszony, wërzasü przerąbać v przerąbic, przeknowac, prze-cyc przerãbic, -rąbiã, -ił, -rãbi, sł., ‘przerąbać’: Të bë jes mógł ten lód przerãbic, bò rëbë ni mają czim ju dëchac. przerãbic sã, -rąbiã sã, -ił sã, -rãbi sã, sł., ‘przerąbać się, rąbaniem utorować sobie drogę’: Sã przerãbi, żlë ni mòżesz jinak ‘przerąb się, jeżeli nie możesz inaczej’. Òni sã ledwie przez ten las przerąbilë. przerãbel m, ~bla ƒ przerãbla, kra, wkra, rëja, w(ë)chòdnicaƒ, orwłók m przerãbla, -ë, ż., ‘przerębel, otwór wybity w lodzie’ przerębywać v przerãbiac, -rąbióm, -ôł, -rãbiôj, sł., ‘’. (II) przerãbòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przerębywać’: Rëbôcë lód przerãbùją na jezorze, czej mają niewód zakładac. przerobić, ~rabiać v przerobić, prze-rôbiac, przejinaczë(wa)c, (z)jinszëc, przeczëni(a)c, zmieni(a)c, przekrãp(o-w)ac przerobic, -ã, -ił, sł., ‘przerobić’: Jô jegò nie przerobiã. Ta rolô mùszi bëc jesz rôz przerobionô ‘zorana’. przerobiony ad przerobiony, przerobny przerodzić, ~radzać (się) 1. wëôrtowac, przeôrtëwac (sã) 2. fig zjinacz(ëw)ac, przesztaturzëc (sã) przerosnąć przerosc, -ã, -rósł, -roscë, sł., ‘przeróść’: Të miã nigdë nie przeroscesz.zob. przerastać przerost m przeroscenié, pòwikszenié n przerób m przeróbk, przeczëniôk m przeróbka ts. Gò, Lz przeróbka ƒ przerobienié n, transkripcjô ƒ; ~ pòdług nowej mòdy unowienié n przeróść zob. przerosnąć przeróżny ad rozmajiti przerwa 1. przerwa ( = pol przerwa, pauza), ewent przeriwka Sy, Lz (w znacz. pol. urozmaicenie, rozrywka w czasie przerwy) {Ra: ‘przerwa’ w zn. mòst zerwóny, brak przejazdu [Wa ni mùszita tãdë jachac, bò je przerwa.]}; 2. techn przerwa (np. przerwa na swiécë w mòtórze spalënowim; przerwa na kablu, tj. brak łączbë), ewent òdstãp przerwa ƒ oprzestónk m, przerwa, prze-riwka, pauzaƒ, przerwanié; ~ w ruchù przerwa w jeżdżenim, w robòce, bez ~wy bez oprzestónkù, z ~mi z prze-riwkama, ~ obiadowa oprzepôłnié n pauza || przerwa ‘przerwa’ sp 691 przerwać przerwac [Wòda przerwa groblã, a tej bëłë wszëtczé damë przerwóné. Ra] przerwac sã, -iã sã, -ôł sã, sł., ‘przerwać się’: Wãdzëskò sã przerwało ‘postronek się przerwał’. przerwac zob. przerywać przerwanie n przerwanié, oprzestanié, za-scygnienié n, przeczidka ƒ przerwany ad przerwóny, oprzestóny, za-scygniony, przeczidłi przerys m odcéchòwanié, przecéchòwa-nié n przerysowanie n przecéchòwanié, odcé~ chòwanié n przerysownik m pantograf, przecéchi-wôcz m przerysow(yw)ać v przecéchòwac, przecé-chiwac przerywacz m el przeriwôcz m przerywać - przerëwac || przeriwac - EG. Np. Më dzys przeriwelë rozsadã. Òna mùszi bëc przerwónô, czej je za gãsto wsónô. Wez gò nôprzód wësłëchôj, a nie przeriwôj || przerëwôj mù wiedno. Cos nama przeriwało rozmòwã (przez telefón), bò nie bëło zasëgù / bò bëło jaczés ùszkòdzenié na lini. - EG Nie przerëwôj mù w jegò rozmëszlaniach! Òn przeriwô sznurk. Ra] przerywać się - przerëwac || -riwac sã EG. Np. Ten pòwrózk sã za kòżdim razã przeriwô, bò je strëpiałi. Rozmòwa przez telefón sã czile razy przeriwa, ale më sã wiedno nazôd pòłączëlë. - EG przer(y)wać v przer(ë)wac, oprzest(ôw)ac, przeczëdac, przeczidnąc, przełóm(ë-w)ac, utëp(ow)ac; ~ kòmùnikacjã za-scygnąc łączbã, ~ się przesadzëc sã, zmògnąc sã, przerwac sã, rozerwac sã przerywany ad przerwisti; gòrączka ~na przerwistô gòrączka przerzedzać, ~dzić v przerzadzë(wa)c, przer(ë)wac, (z)rzadzëc, (z)rzôdczëc przerzedzenie n przerzôdzenié, rzadzenié n, przeriwk m przerzedzony ad zrzadzony, zrzôdczony, przerwóny, gòlasti przerzucać, ~cić v przerzëcac, przerzëcëc, przecësk(iw)ac, przewrôcac, przeszmërg(iw)ac, przewrócëc; przechlastnąc, -ã, -ął, sł., 1. ‘przerzucić’: Przechlastnął kam przez płot. 2. ‘przepuścić, przemarnotrawić’: Òn swòje dëtczi wnetëszczi przechlastnie ‘on swoje grosiwo wnet przepuści’. przechlastnąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przerzucić się’: Òni sã przechlastnãlë na stronã lëterską. przerzëcac, -rzucóm, -ôł, -rzëcôj, sł., ‘przerzucać’: Jô pùdã terô sano przerzëcac, żebë nie zgniło. przerzëcac sã, -rzucóm sã, -ôł sã, -rzëcôj sã, sł., ‘przerzucać się’. przerzëcëc, -rzucã, -ył, -rzëcë, sł., ‘przerzucić’: Przerzëcëta jeden abò dwa snopë. Jô zarô przerzucã. przerzëcëc sã, -rzucã sã, -ył sã, -rzëcë sã, sł., ‘przerzucić się’. ~ książkã (prze)kartkòwac ksążkã, ~ papiety przewrôcac, przesznëprëwac papiorë, ~ się przéńc, cësnąc sã, przerzëcëc sã, chòroba ~ciła się chòrosc przeszła, cësnãła sã, ~ się na medycynã przéńc na medicynã przerzynać, ~rznąć v przerzënac, prze-rznąc, przekraj(ëw)ac, przeżôgiwac, przeżôgòwac, (prze)rzechòłëc; ~ się przełómòwac sã, dërchac, przelôżac, przechôdac, zãby ~nają się niemòwlã-du zãbë wëlôżają, wëchôdają u dzecka przerzënac, -rzinóm, -ôł, rzënôj, sł., ‘przerzynać’. przerznąc, -ã, -ął, sł., ‘przerżnąć’: Òna so pôlc przerznã na pãkłi bùdelce. Deska na pół przerznionô. 692 przerzynanie się n wëlôżanié, wëchôda-nié n (o zãbach) przerżnąć zob. przerzynać przesada - ts. SY. Np. Wëprawiac taczé wiôldżé wieselé, to je przesada. EG. Òna sã kłónia tim szkólnym jaż z przesadą. EG - Przër. nadmiar przesada przesada [np. Groteska, z charakteristicznyma elementama przesadë. Gò] przesada ƒ przesada ƒ przesadnie pochwalić lub zganić - przëłożëc SY, dołożëc SY, przesadno pòchwalëc abò zganic EG, np. Kòżdô baba léckã przëłożi. SY Lëdze wiedno mùszą dołożëc i z jigłë robią widłë. SY przesadny - ts. EG, ewent. za wiôldżi / wësoczi / szeroczi / òstri / jasny itp., np. Òn mô przesadné wëmôgania. EG przesadny ad przesadny, przewielony, zwielony; ~dnie ubierająca się czwié-rzadło n przesadzenie n przesadzenié, przëkładze-nié, zmëszlenié n przesadzać - 1. przesadzac kògòs abò cos na jiny môl, np. Òn przesôdzô drzéwka z ògroda na miedzã. EG. Złoż. pòprzesadzac, np. Jô waju pòprzesôdzóm, bò wa sã tu wcyg kòpieta pò stołã, abò łokcama sã szturôta. EG przesadzac, -sôdzóm, -ôł, -sadzôj, sł., ‘przesadzać’: Nié kòżdé zelé mòżna przesadzac. 2. przesadzac w mòwie, dodawac cos nieprôwdzëwégò, przełgiwac EG, stożëc EG przesadzić, ~dzać v przesadzëc, przesô-dzac, przëłożëc, przëkłôdac, zmëslëc, zmëszłac (z)robic z mëszë / mùchë jelenia (pol. wyolbrzymić coś). Sy] (z)robic z jigłë widłë / z mëdżi (a. ze skògòla) wòła - zob. przesadzić ; ~ mùr przesadzëc, przesë-nąc, przeskòczëc mùr, ◊ się w grzecz-nościach wësadzëc sã w usłëżnotach ◊ linã przëłożëc a. (z)robic z mùchë jelenia (przesadzač) przesadzić v 1. przesadzëc, -ã, -ył, sł., ‘przesadzić’: Jesz to drzéwkò mùszisz przesadzëc. 2. (podkoloryzować, przedstawić coś z przesadą) - przesadzëc EG. dołożëc SY, zrobic z mësze jelenia Sy (z)robic z mëszë / mùchë jelenia (pol. wyolbrzymić coś). Sy] (z)robic z jigłë widłë / z mëdżi (a. ze skògòla) wòła - zob. przesadzić np. Lëdze wiedno mùszą dołożëc i z jigłë robią widłë. SY. - Przër. przekłamać przesadzony ad przesadzony, dołożony, przełożony, zmëszlony przesalac, -sôlóm, -ôł, -salôj, sł., ‘przesalać’: Le nie przesalôj tak bùlew jak wczerô. przesączać, ~czyć v przemikac, przemik-nąc, przecékac, przecec przesąd przesądk Lz; por. zabobon przesąd m gùsła pl, niedowiérnotaƒ [W nikwã (marnosc) ùpôdkù przesądë szłë. Lz (La, Tr)] przesądny zob. zabobonny przesadny ad gùsłowati, niedowiérny przesądzać, ~dzić v w przódk obsądzac, rozsądzac; rozsądzëc bez (z)badéro-wani przeschnąć v przeschnąc, pòdeschnąc [Nim żëto przeschnie, mdze nowi deszcz. Ra] przeschniãcie n przesëch m przeschniãty ad przeschłi, obeschłi, pòde-schłi; ~ materiał przeschlińc m przesiać zob. przesiewać przesôc, -sejã, -sôł, sł., ‘przesiać’: Òno je ju przez rzeszoto przesóné. 693 przesiadać, ~siąść v przesôdac, przesad-nąc, przełôżac, przelezc ◊ z kònia przesôdł sã na krowã (zbankrutował) przesadac sã, -sôdóm sã, -ôł sã, -sadôj sã, sł., ‘przysiadać się’: Òn sã co chwilã z jednégò kònia na drëdżégò przesôdô. przesadnąc sã, -ã sã, -sôdł sã, sł., ‘przesiąść się’. przesiadanie (się) n przesôdanié, prze-lôżanié n przesiadywać v przesadowac, przesedzec, (prze)dénowac; ~ ciągle w domù prze~ sadowac wiedno doma, kòbieta ~du-jąca u kògò przesadiwajka, przese-dzónka ƒ, mãżczyzna ~cy u kògò prze-sadiwajk, przesedzónk m przesadowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przesiadywać’: Docz të ù ni òb dzéń przesadëjesz? przesiąkalny, ~kliwy ad przepùstny przesiąkły, ~kniãty ad przemikłi, przece-kłi, przelecałi, zalecałi przesiąknąć, ~kać v przemiknąc, przemi~ kac, przecec, przeceknąc, przecékac, przelecec, zalecec; ~ wòdą przemik~ nąc wòdą, ~ przykrą wònią przesmiar-dnąc przemiknąc, -ã, -ął, sł., ‘zmięknąć (na wskroś), spulchnieć’: Terô zemia je dëcht przemikłô ‘teraz ziemia jest należycie spulchniona’. Jak jesz jedna tãcza ‘tucza’ spadnie, zemia przemiknie. (II) przesiąknięcie wodą – zob. nasycenie przesiąkniãcie n przemik, przecek m, na-miklë(z)na ƒ przesiąść zob. przesiadać przesiedlać się - przesedlac sã RA, przesedliwac sã EG, przecëgac (p. w jiny môl) EG przesiedlać, ~dlić (się) przesôdzac, prze-sadzëc, przecëgac, przecygnąc, prze-nôszac, przeniesc (sã) przesedlac, -sédlóm, -ôł, -sedlôj, sł., ‘przesiedlać’. (II) przesedlac sã, -sédlóm sã, -ôł sã, sł., ‘przesiedlać się’: Przedają grëńta ë sã rôd przesedlają. (II) przesedlëc, -ã, -ił, sł., ‘przesiedlić’: Król chcôł jich przesedlëc na Mazurë. (II) przesedlëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przesiedlić się’. (II) przesiedlenie n przesadzenié, przecygnienié, przeniesenié n; ~ się przecygnienié n przesiedlić się - przesedlëc sã RA, przecygnąc (p. w jiny môl) EG, zmienic adres EG przesiedzieć zob. przesiadywać przesedzec, -ã, -ôł, sł., ‘przesiedzieć’: Jô jem ù waji przesedzôł nieòmal całi dzéń. przesieka ƒ wilbón, szlach m, drëfta, prze-rãbaƒ{‘szlach’ – zob. cios, ślad} przesiekać v przesekac, rozsekac, przerãbic przesi(ew)ać v przesôc, przesewac, (prze)-sëtkòwac, rzeszotowac; ~mąkã przez pytel pëtlowac ◊ bùksë kòmùs pëtlëją (bòi się) Draszkòwie przeséwają zbòżé przez rzeszota. Trzeba dobrze przeséwac ë te bëlniészé zôrka òsóbno òdgarniac. przesiewać - przesewac EG, sëtkòwac (= przesewac przez sëto / sëtkò, ewent. ò drobnym deszczu / sniegù: padac. Np. To ju zôs sëtkùje. EG òd SY), rzeszotowac (= przesewac przez rzeszoto) SY [w 2 znacz. ‘rzeszotowac’ SY = cedzić słowa - òb.] przesiewanie n przeséwanié, sëtkòwanié n; pòzostałość ~nia otrãbë, przeséwczi pł, rak m 694 przesilenie n przesadzenié, zmògnienié, przemachcenié n, zmiana, kriza fi ~ chòroby przewrócenié chòroscë, ~ dnia z nocą przemòga dnia z nocą, słuńcazwart m przesilić, ~lać (się) 1. przesadzëc, prze~ sôdzac, zmògnąc, zmògiwac, przemachcë(wa)c, urazëc, urôżac (sã) 2. zlepszëc, pòlepszëc, przewrócëc, zji-naczëc, zmienic przemòcowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘przeforsować się, przemęczyć się, przepracować się’: Òn sã przemòcowôł, robił nad sëłë, tej zachòrowôł. Por. przemęczyć się, przepracować się przesilić się przez mòc cos zrobic, zmògnąc sã; ewent. przemãczëc sã, naszarpac sã / namarachòwac sã za baro, przedwignąc sã (= pol. przedźwignąć się); por. zaharować się przesilony ad zmògłi, zmachcony, przesa-dzony, urażony, utëmlałi przeskòczyć, ~skakiwać v przeskòczëc, przeskakòwac, przesënąc, przesuwac, przesadzëc, przesôdzac; ~ z jednegò tematu na drugi przeskakòwac z témë na téma, nie mów hop, aż nie ~czysz nie ceszë sã za wczas przeskakòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przeskakiwać’: Òn so bùksë pòdzarł, jak przez ten płot przeskakòwôł. przeskòczëc, -ã, -ił, sł., ‘przeskoczyć’: Nie mòwi: hòp, jaż przeskòczisz. Przysł. przeskòk m przeskòczenié, przeskòkniãcé n, przesuw, przeskòk m przeskrobać coś złego - przeskrobac EG, wëbrojic || -jec EG, zbrojic EG, zaskùrzëc RA przeskrobać v 1. przeskrobac, przeskòblëc {‘skòblëc’ in. zob. czyścić, strugać}2. przeskùrzëc przeskrzydlenie n przeskrzidlenié n przesłać zob. przesyłać przesłac, -slã, -słôł, -slë, sł., ‘przesłać’: Òna mie przesła pòzdrowienié przez sostrã. przesładzać, ~słodzić v przecëkrz(ëw)ac, przecëkrzëc, przemiodni(wa)c, prze-miodzëc, przesłodczë(wa)c przesłaniać - zastawiac widok na cos EG, przesłoniwac (pòl.?) EG, zakrëwac EG, stojec w drodze EG. Np. Wa mie stojita w drodze tak, że jô terô nic nie widzã. EG przesłaniać, ~słonić v zakrë(wa)c, zacëgac, zacygnąc, zawieszac, zawiesëc, zastãpiac, zastąpic przesłanianie n zakriwanié, zacyganié, zawiesziwanié, zastąpianié n przesłanie n przesłanié a. przeswanié n, przesélënk m przesłanka ƒ przedkłôdk m, przedkładzëna ƒ przesławny ad baro słôwny, zawòłóny, widzałi przesłodzić zob. przesładzać przesłona ƒ zawiészënk, pòbiég, zakriwk m, zacygniãtosc, zawiészka ƒ przesłoniãty ad zawieszony, pòbiegłi, zacygniãti, zakrëti, zastąpiony przesłonić - zastawic widok na cos EG, przesłonic (pòl.?) EG, ewent. stanąc w drodze EG. Np. Të mie tu stanął w drodze, terô jô nic nie widzã. EG - Przër. zasłonić przesłuchać v przesłëchac, -óm, -ôł, sł., ‘’. (II) 695 przesłuchanie - przesłëchë SY. Np. Jic na przesłëchë. Wrócëc z przesłëchów. Wząc kògò na przesłëchë. SY przesłuchanie n przesłëcha f, przesłëchanié n przesłuch(iw)ać v przesłëch(ow)ac przesłëchòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przesłuchiwać’: Mielë gò przesłëchòwac. (II) ; ~ się przerozmiôc sã, przeczëc sã przesłużyć v przesłużëc przesłyszeć się przeczëc sã, lëchò (a. òpaczno) ùczëc / doczëc, przerozmiôc sã (por. przerozmiôc = zrozmiôc, pol. zrozumieć; przërozmiôc = pol. przyznać rację), [Mùszôł jem sã przerozmiôc. Sy] przesłëchac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przesłyszeć się, źle usłyszeć’: Le sã nie przesłëchôj! Òn sã przesłëchôł. (II) przesmyk m zwãżëna ƒ; ~ mòrski mòrzkô zwãżëna przesolić v przesolëc, fig przedrożëc przesolëc, -ã, -ił, sł., ‘przesolić’: Òna mùszi wiedno przesolëc abò niedosolëc. przesolony ad 1. przesolony; ~lona pòtrawa przesolańc m 2. fig przedrożałi przespać, ~sypiać v przesp(ôw)ac; ~ się przespac sã, bùchnąc sã przespac, -iã, -ôł, sł., 1. ‘przespać’: Tak przespôł szterë gòdzënë. 2. ‘zapłodnić dziewczynę’: ●òna bëła wnet przespónô. przestać 1. zob. zaprzestać. 2. przestojec [W tim cugù béł taczi tłok, że jô całą drogã z Pòznaniô do Gduńska przestojôł na kòritarzu. Gò] przestac, -ónã, -ôł, -ani, sł., 1. ‘przestać, ustać’: Ten deszcz mùszi zarô przestac. Przestaniże gadac! 2. ‘zadowolić się’: Kòmù sã rëbë nie dostónie, ten na pòléwce przestónie. [Przysł. Ceyn] przestać zob. przestawać przestojec, -ã, -ôł, sł., ‘stać długo lub za długo’: przestojałi ‘przestały, wystały’. (II) przestojec sã, -stojã sã, -ôł sã, -stani sã, sł., ‘stać za długo, przestać się’: Przez deszcze żëto mòże sã letkò przestojec ‘przez deszcze żyto może się łatwo przestać’. Jô móm dosc przestałégò jiczmienia. przestały - przestojałi RA, wëstojałi EG (ò czims, co za długò stojało, np. ò mlékù, winie - EG). - Przër. wystały przestały ad przestojałi przestanek przestank Lz [Bez przestankù. Gò] przestanek m oprzestónk m, oprzestanié n; bez ~nkù bez oprzestaniô, bez oprzestónkù przestanie n (o)przestanié n przestankòwać v gr rozczëdac, interpónktowac, rozczidkòwac przestankòwanie n rozczidka, interpónkcjô ƒ, interpónktowanié n 696 przestankòwy ad rozczidkòwi, interpónktowi przestały ad przestojałi przestawać - 1. zob. zaprzestawać. 2. w znacz. ‘obcować z kim’ - przestawac (z czim); ew. zadawac sã, mieszac sã (z czim) [Z jaczim przestôwôsz, taczim sã stôwôsz. Gò przestawac, -stôwóm, -ôł, -stawôj, sł., 1. ‘przestawać, ustawać’: Nie przestawôj w robòce, 2. ‘przestawać, zadowalać się’: ●Jô przestôwóm na môłim. Chto sã miészô miedzë żëdów, mùszi sóm òstac chają. Ra przesta(wa)ć v 1. (o)przest(ôwa)c, niechac, utëpòwac, sztërkòwac, miłkòwac; ~ się dąsać wëmùni(a)c sã, człowiek nie przestający dokazywać nieprzestój m 2. przëstawac z kògùm, zadawac sã z kògùm dreszëc, kamrôcëc, trzëmac Chto przë piekle mieszkô, mùszi diôbła w kmòtrë prosëc. Ce – por. obcować, zadawać się; 3. bëc spòkójny, sprawic; ~ na czym bë(wa)c na czims spòkójny, (ni)cos, cos kòmù sprawi przestawanie n drëszenié, kamrôcenié, trzimanié (z czim) n przestawiać v przestawiac, -stôwióm, -ôł, -stawiôj, sł., ‘’: Jô nierôd przestôwióm w jizbie sprzãtë. przestawić v przeszëkòwac, przestawic, przesztëlowac przestawic, -ã, -ił, sł., ‘przestawić’: Kòlibka bëła przestawionô. przestawienie n przestawienié, przesztelowanié n, przestrôwa ƒ przestawka f jęz przestôwka f, zob. metateza przestawny (z możliwością przestawiania, np. kierunku) - przestawny (z mòżlëwòscą przestôwianiô, np. czerënkù) EG przestąpić, ~stãpòwać v przestąpi(a)c, przekroczë(wa)c, przesprawic, przesprôwiac, narëszëc; ◊ prawò narëszëc prawò przestãpic, -stąpiã, -ił, -stãpi, sł., ‘przestąpić’: Jô nie przestąpiã wajégò progù. przestąpienie n przekroczenié, przestąpienié, narëszenié n, przesprawaƒ przestãkać v przeskãczëc, przestãkac, przeskòlëc, przeôchac przestępca - przestãpca EG, przestãpiélc LZ, przestãpnik LZ, przestąpiôk LZ [I pòliczony òstôł pòmidzë przestãpców. (Iz)] przestãpca m zleczińca, przesprôwca, przekrocznik arch, dopùstnik, łamisz m; [Czas nôwëższi, ze tegò przekrocznika wsadzëlë. Sy] ~ wòjenny wòjnowi przesprôwca przestępczy przestãpczi, ewent zleczińsczi, złodzejsczi, zbójecczi. Por. nieuczciwy, nieprawy przestãpczy ad przesprôwny, przekroczny, dopùstny [To je przekroczny człowiek. Sy] 697 przestãpczyniƒ przesprôwnica, przekrocznica, dopùstnica ƒ [Ta przekrocznica ju nie pòpùscy tegò złodzéjstwa. Sy] przestępnie - przestãpno EG przestępny - przestãpny EG. Np. Latos mómë rok przestãpny. EG przestãpny ad przestãpny przestãpny, przym., ‘przestępny’: Kòżdi czwiôrti rok je przestãpny. przestãpòwać zob. przestąpić przestãpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przestępować’. przestępstwo – wëstãpk Gò || wistãpk Lz, przestãpstwò (pòl.) EG, przestãpk [akc. stãpk-] LZ, PO [téż stôropòlsczé: ‘przestępek’ - EG], przekroczenié (neol.) EG, grzéch, niegòdzëwi / brzëdczi ùczink EG, pòmstwò SY [‘pòmstwò’ = 1. szkòda wërządzonô kòmù; 2. szkòda w òglowim znacz. Np. Ten wiater nama pòmstwa narobił. EG], ewent. zlecziństwò Np. tegò przestãpstwa || przestãpkù; te przestãpczi, tëch przestãpków. Ten wiater dzys pòmstwa narobił. EG. Wa pòmstwa narobita, a tej chceta swiãtima òstac. SY Ò taczim pòmstwie jesz swiat nie pisôł. SY. - Przër. złoczyństwo, zbrodnia, pòstępek, krzywda, psota, przeniewierstwo, niegodziwość, przestrach - òb. przerażenie, popłoch przestãpstwò n zlecziňstwò n, przesprawa, pòmstwa, przekroczëzna f, dopùst m; popełniać ~wa przekroczno żëc / robic ~ prasowe gazétnô przesprawa · przestrach przestrach, -ù, m., ‘przestrach’. zob. lęk przestrach m urzas, strach, lãk, pòrëch, wërzôsk m, przestraszenié, przelãczenié n przestrajać, ~stroić v zmieni(a)c zwãk, przekrãp(iw)ac (kògòs), przezwãczëc przestraszony ad przestraszony, przelãkłi, zbechniony, urzasłi, przepłoszony przestraszyć, ~szać v (prze)straszëc, przelãknąc, zbechnąc, zbechac, urzasnąc, (prze)płoszëc przestraszac, -strôszóm, -ôł, -straszôj, sł., ‘przestraszać’. przestraszyć się przestraszëc, -ã, -ił, sł., ‘przestraszyć’: Jegò żóden strôszk nie przestraszi. przestraszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przestraszyć się’: Le sã nie przestraszë! ‘tylko się nie przestrasz!’ Por. przerazić (się) przestroga - przestrzég SY, przestrzega SY, przestrzeżënë SY, pòùka SY, pòùczka SY. òstrzeżenié, memento, n - Przër. morały przestroga, -dżi, ż., ‘przestroga’: Pòsłëchôj ti przestrodżi. przestroga ƒ ostrzega, przestrzega, pòu(cz)ka ƒ, przestrzég m, przestrzeżënë pl; niech ci to bãdzie ~gą niech to mdze dlô ce na ostrzegã przestroić zob. przestrajać przestronno, ~nie adv rëmno, obmiestno przestronność ƒ rëmnota, obmiestnotaƒ przestronny ad rëmny, obmiestny 698 przestrzał m: na ~ na prost przestrzec v przestrzéc, -egã, -égł, -eżë, sł., ‘’: Przestrzeżë sostrã, żebë gò nie pùszcza. przestrzegacz m przestrzégôcz, ostrzégôcz m przestrzegać - 1. przestrzegac EG, òstrzegac EG, ùpòminac EG, napòminac EG. 2. p. prawa - przestrzegac / trzëmac sã prawa / przepisów EG, , dbac ò prawò / ò przestrzéganié prawa EG, pòstãpòwac wedle prawa EG; strzéc nôkazu Bòżégò EG (np. Czë strzeżesz Jegò nôkazu? EG (bibl.). Np. Co z tegò, że sa przepisë, żelë lëdze jich nie przestrzégają / jich sã nie trzimią / wedle nich nie pòstãpùją. EG przestrzegac, -strzégóm, -ôł, sł., 1. ‘przestrzegać’: Jô ce doch czile razów przestrzégôł! ‘toć przestrzegałem cię kilka razy!’ 2. ‘baczyć’: Jô przestrzégóm ‘baczę’, jeż bë tu nie szło lëchò. przestrzegać, ~strzec v przestrzé(ga)c, ostrzé(ga)c; ~ praw trzëmac sã prawa, jic wedle prawa, trzimiący sã / przestrzégający przepisów prawa przestrzeganie n przestrzéganié, ostrzéganié n; ~ przepisów trzimanié sã ustawù, wskôzów przestrzelić v przestrzélëc przestrzelëc, -ã, ił, sł., ‘przestrzelić’: Piers miôł przestrzéloną. przestrzenny - ts. (pòl.) EG, ewent. rozległi EG, szeroczi EG, wiôldżi EG, baro rëmny EG przestrzenny ad rëmny, obmiestny, dolëzniany; metr ~ rëmny méter przestrzeń - 1. òb. przestworza. 2. w znacz. wolna przestrzeń w pomieszczeniach plac EG, òbmiescé SY, rozpòstarcé Sy, rum (niem.?) EG [ts., co òbmiescé = plac w chëczach / jizbie / chléwie / stodole itp.] (np. tegò rëmù), òbrëmié EG òd LA, Tr [Mómë taczé môłé mieszkanié, że ni mómë niżódnégò rozpòstarcégò. Sy] 3. plac za chëczama - zachëczé (zab.) SY; 4. pòle za sklepã („kùlą” - np. w ògrodze) zasklepié (zab.) SY przestrzeń ƒ rum m, rëmiô, rëmnota, dolëzna przestrzéń pòzazemskô, nieskùńczony w przestrzeni i czasu ƒ, obmiescé n; przestrzenie / odległości międzykontynentalne przestrzenie / òdległoscë midzëkóntinentalné przebyta ~ przeszłô dolëzna, darga, obawa ~ni lãk rëmi ~ między poszczególnymi drzewami w sadzie midzëbrzôd m arch lok [W midzëbrzadze jesz je wiele zemi do òbseniô. Na midzëbrzadzym lëchò rosce, bò drzewa dôwają tu za wiele céni. – Sy]; ~ między piecem a ścianą midzëpiéck m lok [W midzëpiéckù leżą mòje rãkawice. Sy] przestrzeżenie n przestrzeżenié, ostrzeżenié n przestudiować v przesztudérowac, nauczëc, uczbòwò przeczëtac przestudzić v obstëdzëc, oznobic przestworza - przestrzéń (pòl.) EG, przestwòrza (pòl.) EG, niebò EG. Przestrzéń za chmùrama - zachmùrze (môl.) SY. Przestrzéń kòsmicznô. Kòsmiczné przestrzenie. 699 Astronautika - ùczba (nôùka) prowadzącô badanié kòsmòsu za pòmòcą lotów w przestrzeni midzëplanetarny EG. Przër. głębia, otchłań przestwór m, ~stwòrze n rëmiô, rëmnota, dolëzna ƒ przestygnąć v przestëdnąc, wëznobic przestëdnąc, -ã, -ął, sł., ‘przestygnąć’: To je ju dëcht przestëdłé. (II) przesunąć v przesënąc, nadstąpi(a)c przesënąc, -ã, -ął, sł., ‘przesunąć’: A czej miôł krzasło pòd sóm piéck przesënioné, sadnął na nie. przesënąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przesunąć się, przejść z lekka’. przesuniãcie n przesënienié, nadstąpienié n przesuszać, ~szyć v przesuszac, przesuszë(wa)c, obsëszë(wa)c przesëszac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przesuszać się’: Rëbôcë przesëszają sã na przëpiéckù. Białka len przesëszô na przëpiéckù, bò ji dróbkã przemókł na deszczu. - Ra przesëszëc, -ã, -ił, sł., ‘przesuszyć’: Przesëszë jesz rôz te bùksë ‘spodnie’. przesëszëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przesuszyć się’ przesuwacz m tech rëchlôcz m przesuwać v przesëwac, nadstąpi(a)c -suwóm, -ôł, -sëwôj, sł., ‘przesuwać’: Docz të przesuwôsz te stółczi? Nie przësëwôj jich! przesëwac sã, -suwóm sã, -ôł sã, -sëwôj sã, sł., ‘przesuwać się’. przesuwnica ƒ tech suwny dwigôcz przesychać v przesëchac, -sychóm, -ôł, -sëchôj, sł., ‘’: Krëpë na słunyszkù z wòlna przesychają. Ra przesycać, ~cić v przejôdac, przejesc, nawielë(wa)c przesycenie n przejedzenié, nawielenié n przesycony - òb. nasycony przesycony ad przejadłi, nawielony; ~ życiem nawielony żëcym przes(y)łać v 1. pòswac a. pòsłac, pòséłac, przesełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przesłac Òjc mù przesyłôł dëtczi do miasta. Ra]; 2. przescelëc przesyłający m przesélôcz, przesélający m przesyłanie n przesélanié n przesyłka ƒ przeséłka f, przesélk m, przesélëzna ƒ; ~ pòśpieszna pòspiesznô przeséłka; przesyłkòwy ad przesélny; list ~ kòl przesélny kwit odbiorca przesyłki (paczki) òdbiérca przeséłczi (paczczi) przesypiać zob. przespać przesyp(yw)ać v przesëp(ow)ac, przese-wac, przesôc przesyt - przejedzenié EG, przekôrmienié EG, przejadłosc TR, nawielënk TR, nawiél zab. Sy (dosł zgniłota, niechãc do robòtë) [tegò nawiela; Taczi mie nawiél òpanowôł, że mie sã nic nie chce robic. Jô widzã, że të môsz dzys tegò prôwdzëwégò nawiela w sobie. Sy], nawielenié, sprzikrzenié EG. Aż do przesytu - jaż do sprzikrzeniô. Przesyt życia - sprzikrzenié żëcym TR 700 przesyt m przejadłosc f, nawielënk m, sprzikrzenié n; aż do ~u jaż do sprzi-krzeni, ~ zycia sprzikrzenié żëcym przeszachrować v przeszachrowac przeszacować v przeszacowac, przetakso-wac, przerechòwac przeszacowanie n przeszacowanié, prze-taksowanié, przerechòwanié n przeszastać v przegórowac, przebróno-wac, pòrozprowadzëc, przetracëc przeszczepić v przeszczépic przeszczepienie n przeszczépienié n przeszkadzać, ~szkòdzić v przeszkadzac, -szkôdzóm, -ôł, -szkadzôj, sł., ‘przeszkadzać’: Jô cë w niczim nie przeszkôdzóm. Czemù të mie przeszkôdzôsz? przeszkôdzac, przeszkòdzëc, zawôdzac, zawadzëc, mùdzëc; ~dzający człowiek przeriwca, zawôdzajk m, niech pan sobie nie ~dza nie dôjce so przeszkôdzac, nie zdrzëce na zôwadë, ~ kòmù w pracy zawôdzac kòmùs w robòce przeszkadzający (np. o wietrze: uniemożliwiający pracę) przeszkòdlëwi LZ przeszkoda - przeszkòda SY, EG, zôwada SY, EG. Przër. zapora przeszkoda przeszkòda Lz, Ra przeszkòda ƒ zôwada, zôdzéwa, przespra-wa, zôwała, przeszkòda ƒ, chrapan, chachłańc, przeriwk m; ~ na mòrzu achtwa ƒ, stać na ~dzie stojec na zôwadze, natknąć się na ~dã trafic, nańc na zôwadã, ~ w ruchù zôwada w jachanim, wyścig z ~dami sp mión-czi ze zôwadama, stojący na ~dzie zôwadny zapora uniemożliwiająca kradzież ryb - chachłańc SY, zôdzewa SY, zôwada SY, chrapan, chrapanczi SY przeszkòdzenie n przeszkòdzenié, zawa-dzenié n przeszkòdzić zob. przeszkadzać przeszkòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przeszkodzić’: Le mie nie przeszkòdzë w ti prôcë! ‘tylko mi nie przeszkodź w tej pracy’. przeszło adv bez, przez, wicy jak, przeszło przeszłoroczny ad łońsczi przeszłość f przeszłota || -łosc, dôwnota, wczorajszëzna (Sy) f [To jesz nie je nijak takô dôwnota, jak... Sy]; zamierzchła ~ zawczorajszëzna. [Co të tam òpòwiôdôśz, kò tu nie chòdzy ò zawczorajszëznã, le ò dzysészëznã. Sy]. Por. współczesność przeszły ad przeszłi, uszłi, miniãti, dôwny; czas ~ gr uszłi czas przeszłi, przym., ‘przeszły’: czas przeszłi; przeszłim (pòprzédnym) razã. Ob. przeńc. przeszperać v przesznëpòrzëc, przesznë-prowac, przekątowac, przeszlachòwac przeszpiegi pl wëdowiada f, przeszpie-dżipZ przeszuk(iw)ać v przeszëk(iw)ac, obszë-k(iw)ac, przekątowac, przesznëpòrzëc, przesznëprowac przeszëkac, -szukóm, -ôł, -szëkôj, sł., ‘przeszukać’: Jô jem wszëtczé kątë ë dzurë przeszukôł ë jem nie nalôzł ‘przeszukałem wszystkie kąty i dziury i nie znalazłem’. przeszëkòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przeszukiwać’. przeszumieć v przeszëmiec, przeszëma-rzëc przeszwarcować v krëjamno przéńc, prze-dostac, zadostac sã przeszy(wa)ć v 1. przeszë(wa)c przeszywać wszerz i wzdłuż, haftować, zwykle inną materią lub kolorem: rąbkòwac, rãbòwac [Mùca rąbkòwónô / rãbòwónô. Ra] 2. prze-wiercë(wa)c, przesydrowac, przekłoc, przebi(ja)c; ~ kògò wzrokiem przewiercëc kògòs okã a. przëzdrzenim prześcielać, ~lić v przescelë(wa)c 701 prześcieradło n płôchta (|| lok płachta) f, lok: pòscelôk || pòscelnik m; żart: pòdrzëtnica, pòdchlastnica ƒ [Òkrëła sã płôchtą. Ra Pòscelôk sã pòrwôł. Mùszã kùpic płotna do nowëch pòscelôków. – Sy] prześcieradełko n płachetka f [Pòłożë dzeckò na ny płachetce. Ra] prześcigać, ~nąć v mi(e)jac, minąc, prze-b(ie)rac, jic na miónczi; (prześcigać się w czymś nawzajem) jic na miónczi w czims, przescëg(iw)ac sã nawzajem (jeden drëdżégò) / chcec bëc lepszi òd kògòs jinszégò / nie chcec sã dac ùbiegnąc / przescygnąc / przewëższëc / przeskòczëc (np. w ùsłużnoscë) {‘przescëgac || scëgiwac sã’ (Ra: prześcigać, wyprzedzać) – por. ‘przëscëg(iw)ac (sã)’ = hamòwac (sã), (pòw)strzëmiwac (sã)} [Jô ce wiedno przescygóm w robòce. Ra]; obaj ~li się w pochwałach / w prezentach òbaji szlë na miónczi w pòchwałach / w darënkach; òbaji przescygiwelë sã wzajemno w pòchwałach / w darënkach; jeden drëdżégò starôł sã ùbiegnąc w pòchwałach / w darënkach; jeden chcôł bëc lepszi òd drëdżégò / niżóden nie chcôł dac sã (w domësle: dac sã przewëższëc / przeskòczëc) w pòchwałach / w darënkach ~ się w grzecznościach jic na miónczi w usłużnotach, ~ w nauce przebrac w uczbie, ~ w mówieniu przegôdac, przebrac w gôdce prześcignąc v przescygnąc, -ã, -scygł (-nął), sł., ‘prześcignąć, wyprzedzić’: Të mie nie przescygniesz. wëprzedzëc Gò, przewëższëc Gò, przebrac La, Tr, przetrafic arch Lz [Të mie w mądroscë i tak nie przewëższisz! Gò Majkòwsczégò w mésterstwie nicht donąd jesz nie przewëższił. (Gò – z tekstu Jb) Mëslôł, że jegò córka nôdobą wszëtczé dzéczãta przetrafi. Lz (słi?, Bù?)] prześladować v przesladowac (kògò) Sy, Lz, ùstëgòwac || ùscëgòwac (na kògò) Sy, nie da(wa)c pòkù; ew. łazëc za kògùm krok w krok, sledzëc kògò [òn gò przesladëje; òn na niegò ùstëgùje; òn mù nie dô(wô) pòkù; Co gò wiedno przesladëjesz, zrobił òn tobie co?! Sy Òn jã przesladëje. Kòscół je przesladowóny. - Ra]; pech mnie dzisiaj ~duje miej dzys jidze lëchò (za co jô bë sã nie wzął); nic mie sã dzysô nie skłôdô / nie ùdôwô; ni móm dzysô szczescégò; ew. jaczis niszcz (a. pech) mie dzysô przesladëje; móm dzysô pecha. Por. dokucząć, dręczyć, gnębić, trapić prześladowanie n przesladowanié (kògò), ùstëgòwanié (na kògò); gnãbienié / drãczenié / cemiãżenié (kògò); nie dôwanié pòkù (kòmùs); ew. rzad przesladownictwò n Ra; ~nia pl przesladowania, ùstëgòwania pl prześladowany ad przesladowóny, ùstëgòwóny, ew. cemiãżony, gnãbiony, drãczony; ew. tãpiony prześladowca m przesladowca, przesladownik; ew. ùstëgòwnik neol Gò; ew. krziwdzëcél, gnãbicél, cemiãżca, drãczëcél, tiran, kat; niegòdzywc, „złi dëch” m [Òn miôł cerpiec òd wszelejaczich przesladowników. Ra Ùmiérała bez żalu do swégò krziwdzëcela. Sy]. Por. napastnik, prowokator prześladowca m nie dôwający pòkù, ulôżajk, gòniôrz m prześladowczy ad nie dôwający pòkù, ulôżny, gónny prześladowczyni ƒ nie dôwającô pòkù, ulôżnica, gòniôrka ƒ przesladowniczka, -czi, ż., ‘prześladowczyni’. prześledzić v przesledzëc Gò [jô przesledzã, òn przesledzy(ł), më przsledzymë / przesledzëlë; Przesledzymë na mapie drogã, jaką Admunsen szedł na biegùn. Jô wëpisôł ze słowôrzów Zëchtë i Ramùłta przësłówczi tipù czãsto, gãsto, prosto itp., żebë przesledzëc, jak wëzdrzi (sã òdbiwô) jich òdmiana w stopniu wëższim. Gò] 702 prześledzić v przeszlachòwac, przezdrzec prześlãczeć v pòi przedénowac, przecza-mic, przesedzec prześlicznie adv baro snôżo, pëszno prześliczny ad baro snôżi, pëszny prześlizg(iw)ać, ~znąć (się) przepùrg(i-w)ac, przepùrgnąc, przeslizgnąc, przeslizg(iw)ac, przeczorg(iw)ac, przecës-k(iw)ac (sã) prześmierdnąć v przewòniac lok Sy, przeńc wònią / pôchą / pôchniączką, ewent przesmiardnąc, przeńc smrodã [Të dëcht całi przesmiardniesz, jeżlë tam stąd nie wińdzesz. Të jes ju przesmiôrdł. - Ra] prześnić v przesnic, przerojëc prześpiewać v przespiéwac przeświadczenien przeswiôdczenié, dokò-nanié, uwierzenié n prześwidrow(yw)ać v przesydrëwac, prze~ sydrowac, przewiercë(wa)c przeświecać, ~cić v przeswiécë(wa)c prześwietlać, ~lić v przeswiécë(wa)c; ~ promieniami Roentgena przeswiécëc parminiama Rentgena prześwietlenie n przeswiécenié n prześwietny ad baro widzałi, pòczestny przeświãtować v przeswiãcëc prześwit m przeswiécëna ƒ, przeswit m Gò prześwitywać v przeswiecac, przeswitëwac || -tiwac [to przeswiécô / przeswitiwô || tëje] - Gò przetaczać - 1. przetaczac EG, przekùlniwac EG. 2. òbrabiac na tokarce, przetaczac, òbtaczac EG. 3. przetaczac, przelewac za pòmòcą wãża / szlaucha - EG (przër. utoczyć). Np. Bądzemë przetôczelë / przeléwelë wino do mniészich bùdlów. EG W szpitalu doktorzë przetôczają krew (robią transfùzjã krwi) chòrémù. EG przetaczać się - 1. przetaczac sã, przekùlniwac sã - EG (np. ò beczkach, wagónach). Np. Beczczi / wagónë sã przetôczają / kùlają / przekùlniwają. EG 2. ò płinach (krwi, winie), przelewac sã, przepłëwac, przetaczac sã - EG. Np. To wino sã przetôczô / przeléwô za pòmału, mùszã nalezc grëbszi wąż. EG przetaczać, ~toczyć v 1. przekùl(ëw)ac, przekùlnąc, przesëwac, przesënąc; ~ wagòny (prze)ranżérowac 2. przelewac, przelôc, przetoczë(wa)c; ~ krew przetoczë(wa)c krew przetaczac, -tôczóm, -ôł, -taczôj, sł., ‘przetaczać’. (II) przetaczac sã, -tôczóm sã, -ôł sã, -taczôj sã, sł., ‘przetaczać się, przesuwać się z miejsca w miejsce’: Doch òne sã same nie przetôczają! ‘przecież one się same nie przenoszą z jednego miejsca na drugie!’ (II) przetaczanie n 1. przekùliwanié, ranżérowanié n 2. przeléwanié, przetocziwanié n przetacznik bot bùczënka SY przetacznik: ~ leśny bòt dzerdza, méska ƒ, skórc m [‘méska’ lok in pol. = orn kos – zob.}, ~ kłosowy wąsale pł, ~ dillena bùczënka ƒ przetak zob. rzeszoto przetaksować v przetaksowac, przesza- 703 cowac przetańczyć v przetańcowac, przetunic przetuńcowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przetańczyć’: Òn dróbkã z nią przetuńcowôł. przetapiać, ~topić v przetopi(wa)c, przetôpiac przetapianie n przetôpianié n przetarcie n przecercé, przeszorowanié n przetarg - ts. (pòl.) EG, ùtrôp SY, np. Më kùpilë autół z przetargù. Chcesz sprzedac 2 znacz. ùtrôp SY || białkã, wëprowadzë jã ò wieczórk na ùtrôp. (żart.) SY [w òtrôp SY = człowiek chòri psychicznie] przetarg m licytacja: ùtrôp m zob. licytacja przetargowy ad ew. przetargòwi [Dzéń / miescé targòwé. Ra] przetarty ad przecarti, przeszorowóny, obdzerzgłi, zriwòwóny, wësedzałi; kartofle ~te zriwòwóné bùlwë przetasować karty tasować karty przepaszowac kartë Gò. [Wez, przepaszuj jesz rôz te kartë. Gò] ( 2 znacz. paszowac = pol. chwilowo rezygnować z gry [Jô paszëjã. = terô nie grajã) spaszowac karc. Sy zrezygnować (z gry i w ogóle, np. z pomocy w pracy) przetasować v przepaszowac przeterminowany ad przepadłi, przeczasowóny przetkać zob. przet(y)kać przetleć v przeżôlëc przetłoczyć się przecësnąc sã, przeprzińc, przedostac sã, przetołczëc sã przetłuc, przełamać przeczidnąc przetłuc v przetłuc, przeczidnąc przethimaczenien przedolmaczenié, przesadzenié n przetłumaczyć v przedolmaczëc, przesadzëc przetłuszczony ad przetëtl, przetłëstłi przeto adv temù, dlôte przetoczyć zob. przetaczać przetoczyć - 1. przetoczëc EG, przekùlnąc EG. 2. òbrobic na tokarce, przetoczëc, òbtoczëc EG. 3 przetoczëc, przelôc za pòmòcą wãża / szlaucha - EG (przër. przetoczëlë mù krew. EG utoczyć). Np. W szpitalu mù zrobile transfùzjã, tzn. Przetoczimë to wino do mniészich bùdlów. EG przetoczëc, -ã, -ił, sł., ‘przetoczyć (z jednego miejsca na drugie)’: Warszëc przetoczëlë beczczi z jednégò sklepù do drëdżégò ‘Warszowie przetoczyli beczki z jednej piwnicy do drugiej’. (II) przetoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przetoczyć się’. (II) przetoczyć się - 1. przetoczëc sã, przewalëc sã, przeńc - EG. Np. Przez Pòlską przetoczëłë sã / przewalëłë sã òbie swiatowé wòjnë. EG 2. przetoczëc sã EG, przekùlnąc sã EG [Wagónë przetoczëłë sã z trzôskã i cuch zdżinął za nôkòlim. Gò]; 3. przetoczëc sã, przelôc sã - Gò [Piwò sã przetoczëło z jedny beczczi do drëdżi.] przetoka f med stur(ow)nica, fistelaƒ przetokòwy ad fistelowi, sturnicowi przetopić zob. przetapiać 704 przetranspòrtować v przetranspòrtowac, przeprawic, przeprowadzëc przetrawić v 1. przedzegwic 2. fig przerobic, przemëslëc przetrawienie n przedzegwienié, przejedzenié n przetrącić v 1. przeczidnąc, przechlastnąc, przełómac [Tak długò bądzesz sã wspinôł na te płotë, jaż të sã rôz przekòzaczisz i kark sobie sczidniesz. Sy] 2. zgrëzc (cos) Òni mù rôz gnôtë przeczidną. Ra przetrącony ad przeczidłi, przechlastłi Przeczidłi ‘złamany, przełamany’; ●chòdzy jak przeczidłi. Ra przetrwać - przetrwac EG, ewent. òbstojec (np. ò bùdinkù, swiece) SY. Np. Ten bùdink bë jesz wiele lat òbstojôł, czejbë gò përznã pòdremontowôł. EG Czej bë wszëscë lëdze chcelë bëc ùczałi, to bë swiat nie òbstojôł, bò bë nicht nie chcôł robic. SY. Przër. przewegetować, przezimować przetrwać v przetrwac, wëbëc, obstojec, zaostac, przetrzëmac, przebiédzëc, przewarac, przedérowac, przecerpiec, wëżëc, przedërchòwac [Më szczeslëwie przetrwalë (przetrwelë) wòjnã. Żebë më jesz tak ten zymk mògle przetrwac, pózi më ju sobie dómë radã. - Sy] przetrwanié - przetrwanié EG, ewent. òbstojenié TR („Ò òbstojenié kaszëbsczi mòwë”. TR). Np. To ni mô wiôldżich szans przetrwaniô / na przetrwanié. EG przetrwanie n przet(ë)rwanié, przetrzimanié n przetrwònić v przetracëc, przetranowic, przesmaczkòwac przetrwònienie n przetracenié, przetranowienié n przetrząsać, ~nąć v przetrzãsëwac, przetrzisc, przeszukòwac, przeszëkac, przesznëprëwac, przesznëprowac, przesznëpòrzëc przetrzebić v pòwëcyc, pòwëkarczowac; ~ las przerzadzëc las ; ew. o roślinach, warzywach,w zn. przerzedzić: przerwac, pòprzerëwac, przerzadzëc przetrzebiony 1. zob. wykastrowany; 2. przerzôdzony, pòwëcãti 3. przerwóny, dzélã wëpłoti, dosc tëlé wëtãpiony / wëkòrzeniwóny przetrzeć v przetrzéc, przejasnic, zriwòwac; ~ drogã przetrzeć szlak(i) przedërchac drogã [np. Derdowsczi przedërchôł, i to w spòsób brawùrowi drogã nastãpnym kaszëbsczim pisarzóm. Gò] drogã wëjachac, przejachac, zrobic tur; zob. przecierać przetrzéc, -trzã, -carł, -trzë, sł., ‘przetrzeć’: Wstawszë z łóżka, przecarł so òczë rãkôwã. przetrzepać v wëklepac; ~ kòmù skórã kòmùs wlëmic, wczëszczëc, wsmarowac, nabic przetrzym(yw)ać v przetrzëm(ow)ac, wët- 705 rzëm(ow)ac, wëstoje(wa)c, wëbë(wa)c przetrzëmac, -trzimóm, -ôł, -trzëm(ôj), sł., ‘przetrzymać’: Jô ti biédë nie przetrzimóm. Wa jegò przetrzimôta przetrzëmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przetrzymywać’: Òni nôwikszą biédã przetrzëmùją. przetwarzać v przerôbiac, zmieni(w)ac przetwarzanie n przerôbianié, zmieni(w)anié, zjinaczanié n przetwòrnica ƒ el transformator,zmieniwôcz m przetwory zob. przetwór przetwór m przerobizna ƒ, produkt m; ~ory owocowe / warzywne zaprawë pl [Móm narobioné wiele zaprawów na zëmã. Gò]; robić / gotować ~ zaprawiac, robic / gòtowac zaprawë; robienie / zaprawianie ~ zaprôwianié, zaprawienié n, zaprawa f [Bòrzënë (bòrówczi, czerwòné jagòdë) są do zaprawë dobré. Sy]; ~ory chemiczne chemikalija pl, chemiowô przerobizna, ~ory mączne mączné produktë przetwórnia ƒ przerobniô ƒ, fabrikaprzerobiznë przetyczka ƒ przetikôcz m przet(y)kać v przet(ë)kac, przetknąc przetykanie n przetikanié n przeùczałosc, -ë, ż., ‘przeuczoność’: Òna sã smieje z jegò przeùczałoscë. przeuczony v przeùczałi, przym., ‘’: To ti przeùczałi mądrzélowie tak pleszczą ‘to ci przeuczeni mędrkowie tak gadają’. przewaga m przewôga (Sy), „góra” (Gò) [Òna mô nad nim przewôgã. Ra To dzeckò, chòc òno je młodszé, mô przewôgã nad starszim. Sy Òni mają nad nima górã. Gò]; mieć ~gę (górować) miec przewôgã, górowac, przeważac [Òni mają przewôgã / górëją / przewôżają / nad swòjima rówienikama / procëmnikama / wrogama / riwalama. Gò]. Zob. przewyższyć, przewyższać, prześcignąć / -gać przewaga liczebna przewôga (przewôga lëczebnô) Gò [Òni mielë przewôgã (lëczebną), tj.jich bëło wicy i dobëlë nad nama / i nas przegłosowelë.] przewaga ƒprzewôżënk m, przewôżenié n, przemòga ƒ ◊ miec górã; uzyskać ~gę przewëższëc; ~ liczebna wielënowô przemòga, mieć ~gã nad kim miec przemògã, górã nad kògùms, ~ lotnicza lecadłowò przemòga przewalać się (o bałwanach morskich) wałowac – zob fala, falować, o ogniu bôłdowac; ~ się zdëmac sę, pałãżëc sã, przewalac sã przewalać, ~lić v 1. przewôlac, przewalëc, z(w)rôcac, zwrócëc, przewrôcac, przewrócëc, (pò)rénowac {‘pòrénowac’ zob. nabałaganić} 2. (s)tracëc (w granim); ~ się wëwalëc sã, przewalëc sã, zwrócëc sã, przewrócëc sã przewalczyć v przemògnąc, pòradzëc, pòbiôtkòwac przewał m scygòwny usëp, zapiérny mùr, 706 slëża ƒ przewartościowanie n przewôrtnienié n przewartościować - przemëslec na nowò EG, zastanowic sã nad czims jesz rôż / na nowò, òbezdrzec / ùzdrzec cos w jinszim widze / z drëdżi stronë EG, przeanalizowac jesz rôz EG, rozpatrzëc sprawã na nowò EG, przewôrtoscowac (pòl.) EG. - Przër. przenicować przewartościow(yw)ać v przewôrtni(wa)c przewartościowanie - przewôrtoscowanié (pòl.) EG [przër. ‘wôrtoscowi’ SY = wiele wôrt SY || wiele wôrtny SY, RA òd DH, kòsztowny SY, ‘wôrtosc’ SY = wôrtnosc RA òd DH, wôrtnota TR], przeszacowanié wôrtnotów EG, òszacowanié wôrtnotów (na nowò) EG, zastanowienié sã nad czims jesz rôz, rozpatrzenié na nowò EG przeważać, ~żyć v odwôżë(wa)c, przewôżë(wa)c; ~ się 1. zwôżëc sã 2. przéńc, przedżiąc sã; zwycięstwò ~żyło się na naszą stronã dobëcé przeszło na naj starnã przeważac2, -wôżóm, -ôł, -ważôj, sł., ‘przeważać’: Përznã przewôżało, ale jô jem zapłacył le za dwa pùńtë ‘trochę przeważało, ale ja zapłaciłem tylko za dwa funty’. Òni doma przewôżelë przewiozłé sano ‘oni w domu przeważali przywiezione siano’. przeważëc, -wôżã, -ił, -ważë, sł., ‘przeważyć’: Przeważëta mie tã słomã! przeważający ad wikszi dzél przeważnie wikszim dzélã, ewent colemało, nôczãscy || nôczãszczi Gò, zwiksza Sy, conôwiãcy lok. [Òn zwiksza do nas co wieczór przëchôdôł. Sy]. Por. czasami, raz (raz po raz), niekiedy przeważnie adv co le mało, z wiksza, wikszim dzélã przeważny ad wikszi dzél przewąchać v przecknąc, przewąchac przewdziać zob. przebrać (się) przewegetować przetrzëmac / przeżëc [Przeżëc zëmã / trudny czas.]. Ewent. w znacz. ‘powiązać koniec z końcem’ - przewichlac sã jakòs EG òd SY, przeżëc jakòs (jakò takò) przeżëc EG, kùńc z kùńcã zwiãzac EG, z biédą so pòradzëc EG, nie pòddac sã EG przewertować v przezdrzec, przelëstowac przewãdrować v przewanożëc,przeszwanic, przewãdrować przewãdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przewędrować’: Òn całi swiat przewãdrowôł. przewãdzić v przewãdzëc przewiać przewiôc [Wiater przez to przewiôł. Mie przewiało ùszë. Gò[ przewiać zob. przewiewać przewiôc, -ejã, -ôł, sł., ‘przewiać’: Jak wiater przewieje ë błotkò pòdeschnie. przewiany przewióny przewiąsło n słomiany pòwróz przewiązka ƒbandaża, blewiązkaƒ, sznurk m, owiniãcé n przewiąz(yw)ać v przerzeszë(wa)c, przewiãz(ow)ac, przewiązac; ~ krowy na 707 pastwiskù przekólcowac karwë na wédze przewiãzac, -wiążã, -zôł, -wiãzôj (-żë), sł., ‘przewiązać’. (II) przewiãzowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przewiązywać’. (II) przerzeszac, -óm, -ôł, sł., ‘przewiązywać’: Òna to le cenëchną niteczką przerzeszô. przerzeszëc, -ã, -ił, sł., ‘przewiązać’: Rãkôwë ù kòszële mia czerzwionyma sznërkama przerzeszoné. przewidujący przewidujący || przewidëjący JA, EG, przezórny Gò, òpatrzny Gò, ewent przewidëjący pògòdã, żart prorokùjący przewidywać przewidëwac, ewent prorokòwac, przepòwiadac cos abò: zapòwiadac cos, przeczuwac, merkac, spòdzewac sã, np. Òni przewidiwelë, że bądze padôł deszcz, në i pò prôwdze padô. Tegò, że to sã zawali, nicht nie przewidiwôł. EG. - Przër. przewidzieć przewidywać, ~dzieć v widzec w przódk, spòdzôc, spòdzewac sã; nie przewidujący nieobmëslny przewidzec, -ã, -ôł, sł., ‘przewidzieć’: Òna tegò nie przewidza. przewidywanie n widzenié w przódk, spòdzéwanié sã; w ~niu w spòdzéwanim sã przewidywany ad widzóny w przódk, spòdzéwóny przewidzenie n widzenié w przódk, spòdzenié sã; to było do ~nia to bëło w przódk do widzeni przewidziany ad widzóny w przódk, spòdzóny przewidzieć - przewidzec EG, ewent. wëprorokòwac, przeczëc, zmerkac, spòdzewac sã, wiedzec cos z górë, wiedzec ju przódk, np. Jô to òd razu przewidzôł, jô wiedzôł, że tak sã mùszi stac. Tegò më nie przewidzelë, i sã stało. Że wa tegò nie przewidza || dzała? EG, - Przër. przewidywać przewielebność ƒ pòczestnosc,tczëwôrtnota, przewielebność ƒ przewielebny ad pòczestny, tczëwôrtny, przewielebny przewiercać, ~cić v przewiercë(wa)c, (prze)swidrowac przewiercac, -óm, -ôł, sł., ‘przewiercać’. przewiercëc, -ã, -ył, sł., ‘przewiercić’. przewiercenie n przewiercenié, przesydrowanié n przewiesić,~szać v przewiesëc, przewiész(ëw)ac przewieść v przeprowadzëc przewietrzać, ~trzyć (się) przewietrzë(wa)c, przewiedrzë(wa)c, (prze)lëftowac (sã) przewietrzenie (się) n przewietrzenié, 708 przewiedrzenié, przelëftowanié (sã) n przewietrznik m przewietrznik m przewietrzony - ts. EG, przelëfowóny przewietrzyć (się) - przewietrzëc (sã) EG, przelëftowac Gò. Np. Tã jizdebkã trzeba przewietrzëc, bò je w ni dëszno. Terô sã ju przewietrzëło, zamknij òkno. Pòj sa bùten, pùdzemë sã përznã przewietrzëc. - EG przewiew - przewiéw SY, np. Zamknij pësk, bò dostóniesz przewiewù. SY przewiew m cug, przewiéw m [tegò przewiewù; Piéck ni mô dobrégò przewiewù i temù to sã tak lëchò pôli. Zamknij pësk, bò dostóniesz przewiewù. Dostała przewiewù (zaszła w cążã). – Sy] przewi(ew)ać v przewiéwac, przewiôc; ~ zbòże harfowac, bùlrowac zbòżé przewiewanie n przewiéwanié n przewiewnie adv przewiéwno przewiewny przewiéwny przewiewny ad przewiéwny przewiezienie n przewiezenié n przewieźć, ~wòzić v przewiezc, przewôżac, przewòzë(wa)c przewiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘przewieźć’: Jô waju przewiozã (-wiezã). Ra przewijać, ~winąć v przewi(e)jac, obwi(e)jac, przewinąc, obwinąc; ~ dzieckò zasëszëc dzeckù, przewinąc dzeckò, ~ się przéńc, przecygnąc wedle, przewinąc sã przewijanie n przewijanié n przewini(a)ć v zaskùrzë(wa)c, przeskùrzë(wa)c, przeskrob(ëw)ac; ~ się kòmù procëm kòmùs zaskùrzëc przewinienie n przeskùrzënk m, przeskùrzenié n przewlekać zob. przeciągać przewlakac, -wlôkóm, -ôł, -wlakôj, sł., 1. ‘przewlekać’: Òni nie ùmieją przewlakac (przecëgac, pòdcëgac) niewòdu pòpòd lód. 2. ‘przewłóczyć, przedłużać’: Òni le przewlôkają mòjã niedolã. przewlakac sã, -wlôkóm sã, -wlôkôł sã, -wlakôj sã, sł., 1. ‘przewlekać się’, 2. ‘przewłóczyć się, przedłużać się’. przewlec, ~wlekać v przewléc, przewlôkac, nawléc, przecygnąc, przecëgac przewléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., 1. ‘przewlec’: Przewleczë pòwróz przez ùszkò òd ti jigłë. 2. ‘przedłużyć’: Të żëcô nie przewleczesz ani jednã gòdzënã. [Ob. wléc] przewléc sã, -wlokã sã, -wlókł sã, -wleczë sã, sł., 1. ‘przewlec się’: Ta nitka nie chce sã nijak przewléc. 2. ‘przewlec się, odwlec się’: Co sã przewlecze, to nie ùcecze. Przysł. przewlekłość ƒ przewlekłosc, długòta,dolżëzna ƒ, przewleczenié, przecygnienié n przewlekły ad przewlokłi, dolgòtny, przecygniony 709 przewłaszczenie (prawne przekazanie własności) - przewłaszczenié SY, np. tegò przewłaszczeniô || -niégò przewłoka (miejsce przewlekania łodzi po lądzie) - ts. EG (SY: ‘przewłoka’ - białka nie dbającô ò to jak wëzdrzi, szlińdra), np. ti przewłoczi, tą przewłoką przewòdni ad prowôdny; myśl ~a prowôdnô mësla a. mësel przewodnictwo n 1. (przywództwo, dowodzenie) prowadnictwò, dowództwò, prowadzenié, przédnictwò; ew. kòmańdérowanié, czerowanié (czim) n; 2. fiz przewòdnictwò, przewòdzenié n; ~ elektryczne / cieplne / akustyczne przewòdnictwò elektriczné / ceplné / akùsticzné (a. głosowé) przewòdnictwò, -a, n., ‘przewodnictwo, przewództwo’: Pòd twòjim przewòdnictwã pùdzemë na brzég swiata. przewòdniczący m prowôdzôrz, prowôdnik, prowadzący m przewòdniczenie n prowadzenié n, prowô-dzëznaƒ przewodniczka - prowadnica SY (dosł. np. gãs, chtërna prowadzy jinszé w szkòdã), prowwadniczka EG przewòdniczka, -czi, ż., ‘przewodniczka, przewódczyni, przewodnicząca’. przewòdniczka ƒ prowôdnica, prowôdzôr-kaƒ przewòdniczyć v prowadzëc, prowôdnikòwac, przédnikòwac przewodnik - 1. prowadnik (Sy, Lz), przewòdnik (Ra); ew. òprowôdzôcz Gò m [Òn je w mùzeùm za taczégò òprowôdzôcza. Gò]; ~ pochodu maszkar (tzw. gwiżdżów) w okresie Bożego Narodzenia òprowôdzôrz || òprowôdzajk, przédnik m {‘przédnik’ in = pol. naczelnik, prezes}; mieć koniec języka za ~ka miec kùńc jãzëka za prowadnika; nôlepszi prowadnik to jãzëk / gãba; gãba sã dopitô, a nodżi doniosą (Ce, Ra) [Nôlepszi rôjca (pol. swat) to jãzëk. Sy]; 2. fiz el przewòdnik m; ~ prądu elektricznego / światła / ciepła / głosu / fal elektromagnetycznych / fal dźwiękowych / promieniowania radioaktywnego przewòdnik prądu elektricznégò / widu / cepła / głosu / falów elektromagneticznëch / falów zwãkòwëch / promieniowaniô radioaktiwnégò. Por. przewód przewodność f fiz przewòdnosc f Gò, ew. przepùszczalnosc f. Por. przewodzenie przewòdność ƒ przepùstnotaƒ; ~ rzeczywista prôwdzëwô przepùstnota, ~ urojona zmëszlonô przepùstnota przewodowy ad przewòdowi przeprowôdny, przepùstny; sieć ~wa przeprowôdnô séc, sprzãgło ~we przepùstnô sprzëżô; materiały / atykuły przewodowe i izolacyjne materiałë / artikùłë || -tikle przewòdowé / kablowé (kable, kabelczi) i jizolacyjné (Tr: izolérné) – Gò przewodzenie n 1. fiz przewòdzenié, przepùszczanié; 2. kòmańdérowanié, prowadzenié, przédnikòwanié n. Zob. przewodnictwo przewodzić - 1. prowadzëc EG, bëc na przódkù EG, bëc przédnikã EG, czerowac EG, dowòdzëc EG. - Przër. przodować. 2. techn fiz przewòdzëc (przepùszczac) prąd / wid / cepło / głos / fale elektromagneticzné / fale zwãkòwé / promieniowanié radioaktiwné itp.EG. Np. Kòper (miédz) / strzébro dobrze przewòdzy prąd elektriczny. EG 710 przewòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przewodzić, dowodzić’: Ksądz mô przewòdzëc swòjim òwieczkóm. Òn nóm przewòdzy òd dôwnégò czasu. przewòdzić v kòmańdérowac, prowadzëc, przédnikòwac; ~ kòmù kòmańdéro~ wac kògòs, przédnikòwac kòmùs{‘królowac’ w przen. zn. = pol. a) tryumfować nad kim [Sąsadzë prawò wëgralë, to terô òni królëją nad nama. Sy]; b) przewodzić [Nie mdzesz królowôł, tej mdzesz szkalowôł (żelë nie dopilëjesz jinszich, żebë rzetelno robilë, tej bądzesz mùszôł pò nich pòprawiac abò na nich szkalowac) . Sy]} przewòzić zob. przewieść przeważac1, -wôżóm, -ôł, -ważôj, sł., ‘przewozić często’: Rëbôcë przewôżają na bôtach pòdróżnëch ze Gduńska. przewòzëc, -żã, -zył, -zë, sł., ‘przewozić’. Ob. przeważac. przewòzowe n przewòzny, przewôżny opłôtk, opłôtk za fracht przewòzowy ad przewòzny, przewôżny, przewòzowny; środki ~we przewòzné spòsobë, towarzystwò ~we przewò-z(ow)nô stowôra przewòźnictwò n (prze)wòzëna ƒ, przewôżënk m przewòznictwò, -a, n., ‘przewoźnictwo’. przewoźnik wòzownik, przewòznik Lz przewòznik, -a, m., ‘przewoźnik’. przewòźnik m (prze)wòznik, przewôzôrz m przewòźny ad przewòzny, przewòzënkòwi, przewôżny przewòżenie n przewôżanié, przewòzyw-nié n przewód m 1. el przewód, kabel(k) n; miedziany ~ (prądu) kòprowi / miedzany kabel(k) / przewód (prądu); ~ zasilający / dopływowy dopłiwòwi / dosélny / doséłowi przewód / kabel(k); ew. dopłiw m; ~ odpływowy òdpłiwòwi przewód / kabel(k); ew. òdpłiw m; ~ główny główny przewód / kabel(k); ~ światłowodowy swiatłowòdowi / widowòdowi przewód / kabel(k); ew. swiatłowód, widowód m; 2. an przewód, kanôł f [tegò przewòdu / kanału; w tim przewòdze / kanale]; ew. droga f; przewody / drogi oddechowe przewòdë / drodżi òddechòwé; pokarmowy pòkarmòwi (ew. Tr: jôdny) przewód / kanôł; 3. przédnictwò, prowadnictwò n; ~ sądowy proces sądowi, (roz)sprawa sądowô, ew. sądow(n)é rozpatrzenié / rozezdrzenié sprawë; 4. ~ prowadzący z pieca do komina sopùcha ƒ [Zamknij sopùchã, co nóm piec nie wëstëdnie. Sy]; 5. w zn. przewodnictwo, przywództwo, dowodzenie: prowadnictwò, przédnictwò; ew. czerowanié (czim) n przewódca m prowôdnik, przédnik m przewóz - òb. przewózka przewóz, -òzu, m., ‘przewóz’: przewóz przez rzékã; na przewòzu ù jezora. przewóz m przewòzënk m, przewòzëna ƒ; kòszty ~wòzu kòszta przewòzënkù przewózka (transport, przewiezienie) - przewóz SY przewózka EG, np. tegò przewòzu / ti przewózczi. - Przër. zwózka, wywózka przewracać v przewracac, zwracac, przewalac, wëwalac, walëc, przekùlëwac, rénowac {‘pòrénowac’ zob. nabałaganić; ‘rénowac’ Ra = trzôskòwac}; ~ kòziołki kòzełkòwac, ~ dokazywać, robić bałagan rénowac, przewracac do górë nogama [Cëż te swinie tak rénëją w tim chléwie? Sy] - zob. przewrócić, szperać; przewracac, -wrôcóm, -ôł, -wracôj, sł., ‘przewracać’: Môłé dzecë przewrôcają wszëtkò w jizbie. 711 przewracać (się) - przewracac (sã), zwracac (sã), ùpadac EG. [Òn sã przewrôcôł / ùpôdôł i pòdnôszôł / dwigôł sã na nodżi / wstôjôł i ùpôdôł. Òbrôz w telewizorze sã jakbë przewrôcô i ju widzymë co jinszégò. – EG]; Por. obalać (się) przewracac sã, -wrôcóm sã, -ôł sã, -wracôj sã, sł., ‘przewracać się’. przewrażliwiony - przewrazlëwiony EG przewrotność - przewrotnosc, przekrącznota. - Przër. obłuda przewrotność ƒ falszëwòta, opacznosc, przekrãcznota, przewrotnosc ƒ przewrotny przewrotny, przekrãczny przewrotny ad 1. zob. obłudny; 2. dający się odwracać / przewracać: przewrotny, òbrotowi przewrotowy ad zwróceniowi, przewróceniowi przewrócenie n przewrócenié, zwrócenié, wëwalenie, przekùlnienié, zrénowanié{‘pòrénowac’ zob. nabałaganić; ‘rénowac’ Ra = trzôskòwac} n przewrócić się przewrócëc, -ã, -ył, sł., ‘przewrócić’: Ùważôj, żebë jes ti bùdlë nie przewrócył. przewrócëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘przewrócić się’. przewrócëc sã, zwrócëc, wëwalëc, przekùlnąc, przekòzaczëc sã, dziec: bac(k)nąc [Tak długò bądzesz sã wspinôł na te płotë, jaż të sã rôz przekòzaczisz i kark sobie sczidniesz. Wóz przekòzacził sã do górë kòłama. Nie biéjczkôj na lód, bò bacniesz i zrobisz so auka. Bądzkôsz tak długò klatrowôł pò drôbce, jaż të backniesz, a tej tobie krewka z noska pòlecy. - Sy]; nabroić, narobić bałaganu, porozrzucać coś pòrénowac zob. poprzewracać, szperać komuś się w głowie przewróciło kòmùs sã w głowie przekòzaczëło [Bëlno (tu: ledwie) nos wëtkł z chëczi na dwie niedzelë, a òcarł sã përznã ò miasto, ju mù sã w głowie przekòzaczëło, że swòjëch lëdzy we wsë nie znaje. Sy] przewrócić (się) - przewrócëc (sã), zwrócëc (sã) [Òn przewrócył / òna przewrócëła || przewróca stółk i jez gò kòpnął / kòpnã(-ła). Przewrócył sã i pôdł jak dłudżi. Co òn sã pòdniese, to zôs sã przewrócy. EG]. Przewrócić w głowie - przewrócëc w głowie SY. [Lada pùrzoch przińdze i wama we łbie przewrócy. SY]. - Przër. obalić (się) przewrót - 1. ts. EG, rewolta EG, rewolucjô [ti –cji] EG. Np. Przewrót pòliticzny / przewrotë pòliticzné. EG Pò tim przewroce... Òd tegò przewrotu...EG. 2. czwiczenié gimnasticzné: przewrót EG, kòzeł EG òd SY. Wykonywać przewroty: kòzłowac SY. Np. Nie ùczą sã, le całi dzéń kòzłują. SY przewrót m przewrócënk, przewalënk m, przewrócenié, przewalenié n; dokònać ~otu w państwie przewalëc, zdrzucëc rząd przewrót, -otu, m., ‘przewrót’: Jesz wikszé mdą na swiece przewrotë ‘jeszcze większe będą na świecie przewroty’. Por. rewolucja przewybòrny ad baro dobri przewyższać v przewëższ(iw)ac, wërastac pònad cos / kògòs. Por. prześcigać przewyższyć v przewëższëc, wërosc, wëszosowac pònad cos / kògòs, {‘wëszosowac’ = „wëstrzelëc”, wërosc w górã, kłosëc sã}. Por. prześcignąć 712 przez - ts., pòprzez. Ewent. òb SY, NA. Np. To je przijemnota tak reno jachac przez las. SY Np. Czej rozmiejesz pò ksąpach chòdzëc, tej biéj przez błota, czej nie rozmiejesz, tej biéj drogą wkół. SY Kaszëbi trzimelë sã zwiarto òb całą wòjnã. – Sy]; przez wzgląd (na coś) zob. wzgląd przez, przyim., 1. ‘przez’: przez łączkã. Piesk skôcze przez czij. Przez jeden dzéń. Przez swòjã wiôlgą dobroc. Przez òczenkò ‘przez okienko’. (II): 2. ‘więcej niż, przeszło’: Przez półtorasta mil je ten pón przëjachóny. Przez piãcdzesãt lat stôri. przez myśl przejść / ni przejść - òb. ani przez myśl przejść / ni przejść przez noc, w ciągu nocy òb noc przez prp przez, o, ob, obe; lok: bez [Të mie przez to baro krziwdzysz. Sy] ; ~ rok o rok a. ob rok, to się rozumie samò ~ się to sã rozumieje samò od se przezacny ad baro zacny, rzetelny przezeń prp przez nie(gò) przezierać v przezerac przezerac, -zéróm, -ôł, sł., 1. ‘przezierać, zyskiwać lub odzyskiwać wzrok’: Znôjma przezérają. 2. ‘przezierać przez co’. przezerac sã, -zéróm sã, -ôł sã, sł., ‘przeglądać się’: Òna sã we szpéglu ‘zwierciadle’ lik przezérô. przeglądać przeziernik m wëzérnik m przeziãbić się przeznobic sã, uznobic sã, przezëbnąc, uzëbnąc przeznobic, -ã, -ił, sł., ‘przeziębić’: Jô jem na tëch błotach nodżi przeznobił. przeznobic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przeziębić się’: Przeznobisz sã łôtwie, żlë sã cepli nie òdzejesz. Nie przeznobi sã! przeziãbienie n przeznobienié, zaznobienié, uznobienié, przezëbnienié n To je nôlepszé lékarstwò na przezëbnienié. Ra przeziębnąć v przeznobic, uznobic, prze- zëbnąc, uzëbnąc Chcesz të przezëbnąc? Ra przezimować - przezëmòwac EG. Np. Òni przezëmòwelë w czôrny kùchni (to béł taczi bąker, jakbë sklep z kamiénia i cegłów wëmùrowóny), bò chëcz bëła spôlonô. Żelë te kwiatë (kòrzenie òd rojinów) przezëmùją w sklepie, tej na zymkù mòżemë je wsadzëc w ògródkù. EG przezëmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przezimować’: Jakùż të swój dobëtk przezëmùjesz, czej ni môsz gò czim fùtrowac ‘karmić’? przezimòwać v ostac ob zëmã, na zëmã, przez zëmã przezimòwanie n ostanié ob zëmã, na zëmã, przez zëmã przeznaczać, ~czyć v przeznacz(ëw)ac, przeznaczëc, namieni(ew)ac, namienic przeznaczac, -znôczóm, -ôł, -znaczôj, sł., ‘przeznaczać’: Më gò do chòwë przeznôczómë. przeznaczëc, -ã, -ił, sł., ‘przeznaczyć’: Ten nôstarszi syn béł òd młodoscë na ksãdza przeznaczony. przeznaczenie 1. przeznaczenié, cél; jakie jest ~ tego budynku? jaczé je przeznaczenié tegò bùdinkù?; do cze / czemù mô służëc ten bùdink?; do cze / na co je przeznaczony ten bùdink?; przybyć na miejsce ~nia przëbëc (ew. duńc, dojachac, bëc dowiozłi / dostarczony itp.) na môl przeznaczeniô || -niiégò / ew. do célu / do adresata / do òdbiércë / na ùmówiony zaplanowóny môl; Tr: prziňc / dotëgòwac na udbóny môl; dostarczyć na miejsce ~nia dostarczëc (ew. doniesc, dowiezc, 713 przësłac) na môl przeznaczeniô || -niiégò / ew. do célu / do adresata / do òdbiércë / na ùmówiony zaplanowóny môl; 2. w zn. los: namienienié n, nômiana f, kawel, los m, dopùst bòżi / bòsczi, zrządzenié losu [Jedny lëdze wierzą w namienienié, gôdają, co je kòmù namienioné, to gò nie minie, a jô w to nie wierzã. To nibë je takô nômiana / taczé namienienié, ale Kòscół głosy, że namienieniégò ni ma, bò czejbë wszëtkò ju bëło z górë, wprzódk namienioné, tej bë nie bëło wôrt ò nic sã starac.. – Gò]; por. los, zrządzenie boskie przeznaczony ad 1. przeznaczony; [Do cze / na co ten bùdink je przeznaczony (pò co chtos gò bùdëje)? – Na ùrząd gminny. To tu je przeznaczoné dlô nas do zjedzeniô, a to tam je dlô gòscy. Gò]. 2. namieniony, ewent. przeznaczony [Ti młodi są sobie namieniony / są dlô se przeznaczony. Kòżdémù je bòdôj namienioné to, co gò czekô w żëcym. Jedno, co je nama namienioné, to smierc. Gò] przeznaczony ad namieniony, udbóny; nie było mi ~czone nie bëło mie namienioné przezornie adv ostróżno, obmëslno, bôczlëwò, obzérno, na ostrzegã przezorność - przezórnosc EG, zapòbieglëwòsc EG, òstróżnosc || -nota EG, ùmiejãtnosc przewidiwaniô || -niégò EG przezorność ƒ ostróżnosc, obmëslnosc, obzérnota, ostrzega f, bôczënk m przezorny - przezórny EG, zapòbieglëwi EG, òstróżny EG, przewidujący EG, ewent òbmëslny (por. przemyślny). Por. zapobiegliwy przezorny ad ostróżny, obmëslny, bôczlëwi, obzérny przezrocze n dijapòzytiw m, przezérnica ƒ przezroczy, ~czysty ad przezérny, przezdrzélny przeźroczysty - przezérny EG, przezdrzélny SY, klôr EG, klôrowny, sklëniany || szklëniany (môl.) SY[Nasz tatk dostaje ju taczé sklëniané (przezérné, klôr) òczë i szpëc nos, òn ju długò nie pòcygnie. Sy] O tkaninie z rzadko tkanego materiału jadrzany EG przezroczystość ƒ przezérnota, przezdrzélnotaƒ przezroczyście adv przezérno przezwać v 1. pòzwac, przezwac 2. wëzbrac, wëwadzëc; zob. przezywać przezwac, -iã, -ôł, sł., ‘przezwać, nazwać’: Òni gò przezwelë Pòlôchã, bò òn ze swòjim panã biwôł w Pòlsce. przezwac sã, -iã sã, -ôł sã, sł., ‘przezwać się, nazwać się’: Przezwi sã, jak chcesz, to cë nick nie pòmòże. przezwajać techn) - przezwòjiwac EG, przewijac (zwòje) EG przezwisko - ùrëwadło SY. Np. Walerk je z tegò znóny, że tak lubi dawac ùrëwadła drëdżim. SY [przër. ‘ùriwka’ SY = pòl. wiersz uszczypliwy] przezwistkò, -a, n., ‘nazwisko, nazwa’: Napisôł mù miono ë przezwistkò ‘napisał mu imię i nazwisko’. Jô nie znajã przezwistka tegò zelô ‘nie znam nazwy tej rośl.’ przezustkò, przezwiskò n przezwës(t)kò, wërąpiadło, 714 urągadło, urëwadło n, pòzwa ƒ przezwoić - przezwòjic EG, przewinąc (p. zwòje) EG. Np. Ten mòtór (elektriczny)/ transfòrmator / tã céwkã trzeba dac na nowò przezwòjic / przewinąc. EG przezwojenie techn - przezwòjenié EG, przewiniãcé (zwòjów) EG. Np. Trzeba to dac do przezwòjeniô || -jeniégò / przewiniãcô || -cégò. przezwojony (techn.) - przezwòjony EG, przewiniãti Gò przezwyciężać v przedobëwac, przemagac || rzad przemògiwac, pòkònëwac (Gò) (cos) [òn przedobiwô / przemôgô || przemògiwô / pòkònywô; Jegò nicht nie przedobãdze. Òn przedobéł ten złi nôłóg. Przedobãdzë swòjã nôtërã! Jô ze wszëtczich sył przemôgóm mòjã złą nôtërã. - Ra Cerplëwòtą i dobrocą sã przedobiwô niechãc i ùrazë.]; ~ własne słabości / nałogi przedobëwac / przemagac / pòkònëwac swòje / włôsné słabòscë / nôłodżi; ~ się przedobëwac sã, przemagac sã [òn przedobiwô sã, przemôgô sã; rozk: przedobëwôj sã!, przemagôj sã] przezwyciężyć v przemògnąc || przemòc, przedobëc (cos); ew. w zn. pokonać, zwyciężyć: dobëc (nad czims), pòkònac (Gò) (cos), pòradzëc sobie (z czims); ew. nie dac sã, nie pòddac sã (czemùs), nie pòpùscëc (czegòs), wząc || wzyc górã (nad czims), dobëc (nad czism) cerplëwòtą / za pòmòcą cerplëwòtë / wëtrwałoscë / pòkòrë, tj. przetrzëmac biédã / przetrwac [Të bë jes gò béł tak łôtwie nie przemógł, żebë jô cë béł nie nadbiégł z pòmòcą. Pòkòrą przedobądzesz nôwikszą bùchã. Swòją łagòdnoscą przedobéł górz òjca. Òn sã ni mógł nijak przedobëc. - Ra Czej sã czëje do kògòs niechãc, trzeba czasã jaż herojizmù, żebë sã przemò(gną)c / przedobëc. Gò]; ~ co w sobie cos w se przedobëc / przemò(gną)c; ~ się przemògnąc sã || przemòc sã, przedobëc sã [Òn sã ni mógł nijak przedobëc. Ra] przezwyciężony ad przedobëti, przemògłi, pòkònóny (Gò) {‘przemògłi’ – por. nieprzemògłi Sy = pol. nieprzezwyciężony} przezywać v przezewac [òn gò przezéwô], rągac, urëwac, wërãpiac, przezëwac; zob. przezwać przezëwac, -zywóm, -ôł, -zëwôj, sł., ‘przezywać, nazywać’: Òni gò przezywelë Òkrãtnikã, bò òn wiele na mòrzach biwôł. przezëwac sã, -zywóm sã, -ôł sã, -zëwôj sã, sł., ‘przezywać się, nazywać się’. przezywający m nôzwańc, przezwańc m przeźroczysty zob. przezroczysty przeżarty ad przeżarti przeżegnać się przeżegnac sã przeżegnac, -óm, -ôł, sł., ‘przeżegnac’: Òna gò przeżegna krziżã swiãtim. przeżegnac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przeżegnać się’: Jidącë nimò Bòżi mãczi, przeżegnôj sã pòbòżnie. przeżerać, ~żreć v przeżérac, przeżgrzéc, przerżéc, przeżréc; ~ się przejesc sã, przeżgrzéc sã przeżuć v przeżwac, -iã, -ôł, sł., ‘przeżuć’: Ni mógł nijak przeżwac ti skórczi. przeżuwacz m dzegwiôrz, żwôcz, mągwic, gùmloch, mùmla, mùmloch, mùmlôcz, czawa m 715 przeżuwać v przeżëwac, (d)zegwic, sëkcowac, żwac, czawic [Òn tak pòwòli jé ë przeżuwô jak krowa. Ra] zwierzã ~wające grizajka ƒ, dzegwny, sëkcowi zwiérz przeżuwanie n dzegwienié, przegrizanié, sëkcowanié, żwanié n przeżycie n przeżëcé n [tegò przeżëcô || -cégò. Ùmòwa na przeżëcé, to je: chto kògò przeżëje. Widzec taczi film / przeczëtac tã ksążkã / wësłëchac ti mòwë to bëło dlô mie miłé / wiôldżé / wzrëszającé przeżëcé. Przeżëcé autenticzny grozë. Gò]; przeżycia pl przeżëca [tëch przeżëców] przeżyć – przeżëc, rzad przebëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., ‘przebyć, przejść, przeżyć’: Òn ju niejedno nieszczescé przebéł. [Jô tegò nie przeżëjã. Ra Jô przeżił wòjnã, tej przeżëjã téż to. Człowiek przeżił / mô przeżëté ju niejedno, dobré i lëché. Jesmë baro wama wdzãczny, że jesmë mòglë przeżëc taką wspaniałą ùroczëstosc. Gò] ewent wëżëc, wëżëwic sã, przeżëwic sã, ùtrzëmac sã przë żëcym [Za te pôrã złotëch, co mój chłop zarôbiô nie je nama letkò przeżëc / wëżëc / wëżëwic sã / przeżëwic sã / ùtrzëmac sã przez całi miesąc. Gò] przeżytek m przeżëtk m, łonizna, przestarzałosc ƒ, rzecz przestarzałô / wëszłô z módë Gò przeżyty ad przestarzałi, przeżëti, łoniawi, niemódny, wëszłi z módë Gò przeżywać - przeżëwac, przechòdzëc || przechadac np. [Të czasë, jaczé më terô przeżiwómë nie są jesz nôgòrszé. Ji ùmarł chłop, a òna to baro cãżkò przeżiwô. Gò] {‘ przeżëwac‘ in = pol. przeżuwać} przeży(wa)ć v przeżë(wa)c przędza - dzało SY, przëdza / przãdza SY, przëdzono SY, przëdzëna EG, SY przędza wizëwò LZ (wiãzëwò Gò) przãdza ƒ dzało n, przëdza, przëdzëna, przãdzô ƒ, nitczi pl; delikatna ~ lnu paczoska ƒ, ~ do cerowania przëdza do sztepòwani, ~ jedwabna jedwôbné nitczi przãdzalnia ƒ przëdnica ƒ przãdzalnictwò n przëdzëzna ƒ przãdzalnik m przëdzôrz, przãdzôrz m przãdzarka ƒ przãdnô maszina przędziono zob. przędziwo przãdziwò n dzało n przędziwo przëdzëwò / przãdzëwò LZ. Por. przędza przëdzono, -a, n., ‘przędziono’. przëdzónkò, -a, n., zdr. od przëdzono, ‘przędzionko’. przęsło n przãsło n; mostowe przęsła mòstowé przãsła (Sy), przãsła mòstu; ~ płotu przãsło płotu przęślica ƒ (pręt przy kółówrotku do którego przymocowuje się kądziel przeznaczoną do przędzenia) kądzélnica, kądzela ƒ kądzélnik m [Przë nowëch kółkach ju kądzelnicë ni ma, bò biiałczi bierzą kądzel na klin. Sy] przëszlëc, -ë, ż., ‘przęślica, przysiadka, tj. deseczka z dziurką, w którą się krężel wkłada’. Krężel jest to kij, prostopadły do przęślicy, na który nakłada się len. Przy przędzeniu siada się na przęślicy i z tego powodu nazywa się ona także przysiadką. (II) [Be] przodek (pradziad) - przódk RA, pòprzédca (neol.) EG (inacz. pòprzédnik), praòjc BÙ, prastark L A [Ti Pòmòrsczani to bëlë naszi przódkòwie. Ob. Pòmòrzón. (II) Pòmòrzani – to bëlë naszi przódkòwie. - Ra] przedmiészczk, -a, m., ‘poprzedni mieszkaniec, poprzednik, przodek’: 716 Tak biwało za mòjégò przedmiészczka, to ë ninia tak bëc mùszi. Òn ë jegò przedmiészczkòwie mielë wiedno drzewò z tegò lasa. przodek m 1. stark, ojc m 2. przódk m, przédny dzél; 3.przodem w pewnej odległości pòprzodë (môl.) SY, przódkã EG, òprzódczi SY || przódczi SY (przódczé - akc. -czé) EG, przodzy (-dzé) SY, ewent. na przódkù, nôprzód EG, wprzódk EG, przed nama / nima EG. Np. Të biéj pòprzodë, a jô pùdã òpòwsladë. SY Jô pùdã òprzódczi, a wa pùdzeta za mną. SY Przódczi szło wiele lëdzy. SY Òprzódczi chłopa szło piãkné dzéwczã. SY Òni mieszkają przódczi nas. SY Biéj przodzy (w przódkù przede mną) a jô pùdã za tobą. SY przodã, przysł., ‘przodem, na przedzie, z przodu’: Chłop szedł przodã, białka slôdë ‘żona z tyłu, w tyle, za nim’. przódczi2, przyim., ‘z przodu, na przedzie’: przódczi wòza. Przódczi wòjska jedze król na kòniu. przódkã, przysł., ‘przodem, na przodzie, z przodu’: Jô pùdã przódkã, a të za mną. (II) przodem adv z przodkù, w przódk, pòprzodë, przódkã, (o)przódczi, przodzy przodować - przódkòwac RA, prowadzëc EG, bëc / jic na przódkù / w przódkù przodować v bëc w przódkù, przédnikòwac, przodkòwac przódkòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przodować, rej wodzić’: Të ni mùszisz wszãdze przódkòwac ‘ty nie powinieneś, zasię ci wszędzie rej wodzić’. (II) [Ceyn] przodownica (-czka) - przédnica SY [‘przédnica’ SY = dosł.: żniwiarka pracująca jako pierwsza spośród innych kobiet; W jinszich znacz. ‘przédnica’ = 1. (zab.) wiôlgô jizba dlô gòscy, paradnica; 2. (zab.) przód bùdinkù, przedsóbk; 3. przédné òkùcé diszlë]. Np. Chtëż to je latos ù waju przédnicą? SY przodownica ƒ przédnica, przodzónka ƒ przodownictwò n przédnictwò n, przodzëzna ƒ przodownik - przédnik SY, przodownik Lz [dosł. SY 1. ‘idący na przodzie szregu pracujących żniwiarzy’; 2. ‘przewodnik oprowadzający zespół gwiazdorów w okresie Bożego Narodzenia’; 3. ‘przodownik rybacki’ W jinszim znaczenim ‘przédnik’ = szczitowi dél wòza (w formie trapezu), kùńc], ewent. pierszészi chłop (rzôd.) FK, prowadnik - òb. przewodnik, dowódca. Np. Ù nas colemało biwôł Wesołka za przédnika. SY Bëc za gwiôzdkòwégò przédnika. SY Przodownik rybacki odpowiedzialny za sieć gôrméster Sy [tegò gôrméstra. Gôrméster nawiedzył swégò drëcha, chòrégò rëbôka. Sy] przodownik m przédnik, przedzón, dzérca, pierszińc m przodowy przodowi, przédny przodowy ad przédny, przodny, przódkòwi, pierszi przodujący ad przodny, na pierszim môlu przód - ts. EG, zdr. przódk EG. Np. Na / w przodze / przódkù. EG. Przednia strona koszuli, swetra, marynarki, frontowa strona domu - przedsóbk (zab.) SY. Np. Pleck jesz je dobri, leno przedsóbk je ju lëchi. SY Pùdzesz òd pòdwòrzégò, bò òd przedsóbkù dwiérze mògą bëc zamkłé. SY; Przód łodzi bùg Sy [Do bùgù przëmòcowóny je maszt. Sy] przód m przódk, przód m, ~ statkù wôrpôcz, nos, przódk m, z przodu z przód~ kù, iść przodem jic w przódkù, jic pòprzodë, jic (o)przódczi, na przedzie adv na przódkù; na przód (na czoło) na przód(k), rzad na pòpòrzódk (Ra) przódk, -a, m., 1. ‘przodek, przód’: Stanął òd przódka. [hasła (II)]: na przódkù, przysł., 1. ‘na przedzie’: Na przódkù szedł ksądz. 2. ‘najpierw, najprzód’: Të mdzesz cygnął na 717 przódkù ‘ty będziesz ciągnął pierwszy’. z przódkù, przysł., ‘z przodu’: Z przódkù tëlé òbôczisz, co ë ze slôdkù. 2. ‘przodek, antenat’: Pòmòrzani to bëlë naszi przódkòwie. przy prp przë, kòl(e), okòm(a), krótkò, blëze, sprzëti; ~ sobie przë se, kòl(e) se, ~ ogniu kòl(e) ognia, obstawać ~ swòim obstojewac na swòjim, ~ kòńcu lata na kùńc lata, w kùńcu lata, zostać ~ życiu ostac w żëcym, być ~ głosie miec słowò przy asyście òb. asysta przë, przyim., ‘przy, obok, w pobliżu’: Sostra je przë brace. Òni mieszkają przë kòscele. Przë stole; przë òczenkù. przyaresztować v przëtrzëmac, przëskrzënic przybarwić v przëfarbòwac, przëfarbic przybicie n 1. przëbicé, zatëblowanié, przëklepanié n 2. przëpłënienié, dotu-rzenié n przybić zob. przybijać przybiec, ~biegać v przëgnac, przëbieg-nąc, przëbieg(iw)ac, przëdrawòwac, przëdrawëwac przëbiegac, -biégóm, -ôł, sł., ‘przybiegać’. przëbiegnąc, -ã, -biégł, sł., ‘przybiec’: Òn nôpiérwi przëbiégł. przënëk(iw)ac, przybierać v 1. przëbierac, dobierac; ~ na wadze kùbrowac sã, przëbierac, dobierac na wôdze 2. przëstrojëwac, chlëdzëc sã, przëoblôkac; zob. przy-brać przybierać różne formy / kształty / twarze / pozy - przëbierac / przëjimac rozmajité / różné / wszelejaczé formë / sztôłtë / twarze / pòstawë abò: maniérë EG przëbierac, -biéróm, -ôł, sł., ‘przybierać’: Na tim môlu rzéka przëbiérô corôz wicy na głãbòkòscë. przybi(ja)ć v 1. zatëblëwac, zatëblowac, przëbi(ja)c, przëklep(ëw)ac 2. przëpłë-wac, lądowac, dopłëwac, dojeżdżac przëpłënąc, doturzë(wa)c, prze-turzë(wa)c; ~ do brzegù palmòwac sã ? [W Gdini nôwikszé òkrãtë mògą lądowac. Sy] przëbic, -bijã, -bił, sł., ‘przybić’: Ten papiór béł gòzdzã do scanë przëbiti. przëbijac, -óm, -ôł, sł., ‘przybijać’. przybitka ts. Lz przybitka ƒ przid m przybity ad 1. przëbiti 2. zajiscony, skło-pòtóny, zjiwrowóny przybladły ad przëbladłi, zbladłi przyblaknąć v kąsk wëbielec, wëbladnąc przyblednąć v przëbladnąc przybliżać v przëkrocëwac, przëkrodzac, przëblëżac, bëc corôz krodzy przybliżać – przëbliżac || -lëżac Gò [Ten òkrãt pòmału płënie, ale je widzec, że sã przëbliżô. Òni sã ju przëbliżają (pòdchôdają blëżi) do nas. Gò] przëblëżac, -bliżóm, -ôł, blëżôj, sł., ‘przybliżać’. przëblëżac sã, -bliżóm sã, -ôł sã, -blëżôj sã, sł., ‘przybliżać się’: Rôz sã słunyszkò do zemie przëbliżô, rôz sã òd ni òddôlô. przybliżenie n przëkrodzenié, przëblëże-nié n; w ~żeniu 1. na, kòl(e), bez mała, bez malga w przybliżeniu (mniej więcej, około) - w przëbliżenim EG, mni wicy EG, z grëbsza EG, kòle (cos kòle tegò) EG 718 2. z blëze, z krótka przybliżony - przëbliżony EG, zbliżony EG [téż w znacz. pòdobny, blisczi sobie (ò miarach / wôgach / wôrtnotach)], ewent. z grëbsza taczi sóm, pòdobny. - Przër. w przybliżeniu przybliżony ad przëkrodzony, przëkroco-ny, przëblëżony przybliżyć przëblëżëc EG [Òn sã przëbliżił do mie. Czej òna sã przëbliżi (pòdéńdze blëżi), tej... Przëblëżë sã || Przëbliż sã tu do nas. Gò] przëblëżëc, -bliżã, -ił, -blëżë, sł., ‘przybliżyć’: Przëblëżë swiôtło [wid]! przëblëżëc sã, -bliżã sã, -ił sã, -blëżë sã, sł., ‘przybliżyć się’: Bòjôł sã przëblëżëc do naju. Wstani ë sã przëblëżë! ‘wstań i przybliż się!’. przybłąkać się skądkas zabłądzëc, przë-wléc sã, przëwanożëc przybłęda m przëwãder, przëbëczny m przyboczny ad przëbòczny, przëdóny; straż ~na przëbòcznô / przëdónô starża, wacha przybór m 1. o wodzie: przëbór / przëbëtk / przëbranié wòdë, pòdniesenié sã wòdë; ~ niebezpieczny niebezpieczny przëbór wòdë; ew. (baro) wësoczi / alarmòwi stón wòdë; 2. zob. przyrząd przybrać v 1. dobrac, przëbrac; rzeka ~brała rzéka je pòdniosłô, döbra(ła) przëbrac, bierzã, -brôł, -bierzë, sł., ‘przybrać’: Òn so przëbrôł dwanôsce towarzëszów ë szedł z nima dwòrë rozbijac 2. obsadzëc, przëstrojëc, przëobléc, ochlëdzëc sã; ~ sukienkã kòronką ob~ sadzëc sëczenkã knëpkama; przybrać formę / postać - przëbrac formã / pòstac [Taczi spòsób mòdleniô sã mòże przëbrac fòrmã tak zwóny mòdlëtwë prostotë. Gò – ks. Dajczer] zob. przy-bierać przybranie n przëstrój m, obsada f; ~ ka-pelusza przëstrój kłobùka przybrany - przëbróny EG, dobróny EG; ò dzecach: wzãti za swòje EG, przëbróny EG przybrany ad przëstrojony, obsadzony; ~ne dzieckò za swòjé wzãté dzeckò przybrudzić v kąsk strzepac, utrzepac, pò-trzepac przybrukać v strzepac, pòczapac, sklutac przybrzeże n ubrzég, kòlberg m, kòlmò-rzé n przybrzeżny przibrzeżny Lz || przëbrzeżny, nadbrzeżny Gò, nadwòdny przybrzeżny ad ubrzeżny, kòlbergòwi, kòl-mòrsczi przybùdow(yw)ać v przëbùdowac, przëbù-dëwac, nadstôwiac, nadstawic przëbùdowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przybudować do czegoś, dobudować’: Jô jem le ten chléwik przëbùdowôł. przybudówka nadstôwk Sy, kabùzk, przëbùdówka [W nadstôwkù më gòtëjemë dlô chòwë. Sy Kabùzk przed głównyma dwiérzama bùdinkù je pò to, żebë wiater nie wiôł w dóm (dóm = pòl. sień). Gò] przybùdówka ƒ nadstôwk, przëłap, przitk, przëszurk m, nadstawionô chëcz przybycie n przińdzenié, zjawienié sã, zwalenié sã, przëbëcé n przybyć - 1. przëbëc, duńc, napłënąc, ewent. wzbògacëc sã. 2. przëbëc, przińc, przëgądlowac (przëlezc, przëwãdrowac) lok Sy / przëjachac / przërézowac RA (= przëjachac z daleka abò np. wrócëc z rézë / pòdróżë) / przëpłënąc òkrãtã itp. [Mie w tim rokù przëbëłë dwa zgrzébiãta. SY Pò tëch deszczach wòdë w naszim błotkù przëbëło. EG Pò tim szachrze mie ùbëło dëtków a tobie przëbëło. EG Nad renã më przëbëlë dodóm. SY Në, nareszce jô przëgądlowôł (przëszedł, przëwãdrowôł) do waju. Sy Z dalek jesce tu dotąd przërézowelë? Ra].- Przër. przybywać, przyjść, przywlec się 719 przëbëc, -bãdã, -béł, -bãdzë, sł., 1. ‘przybyć, przyjść’: Przëbëwszë na no miesce, sadnął na zemi. Òni przëbëlë tu w slédny chwilë ‘w ostatniej chwili’. 2. ‘pomnożyć się’: Jemù òd łońsczégò rokù nic nie przëbëło. przybyły ad przëbëczny, doszłi, przëszłi, nastałi, wnożny, przësztupóny przybysz - przëbëcz SY, ten / ti: przëbëczny EG, zawitôlc SY, przëbélc (zgardl.) SY, „zalecałi ptôch” SY przëbélc, -a, m., ‘przybysz’: Më mùszimë wëgnac tegò przëbélca. przybysz m wéńdzëcel, przëbélc, przë-bëcznik, wnożnik m przëbëcz / zgardl przëbélc (przëbëcz z jinégò kraju). przëbëczny m, człowiek przëbëczny, przëchòdnik’ arch L przybyszowy ad przëbëczny; kòrzenie ~we przëbëczné kòrzenie przybytek - 1. przëbëtk EG, LZ. np. Òd przëbëtkù głowa nie bòli. EG. przëbëtk, -ù, m., ‘przybytek’: Òni mają rôd wszeden przëbëtk. Przër. - dochód, przychód; 2. w znacz. sanktuarium, namiot przebywania („przybywania”) - przebiwnica Tr, Gò Bibl przybytek m 1. przëbiwk m, przëbiwanié n; od~tkù głowa nie bòli czim wicy, tim lepi 2. kòscół m, cerkwiaƒ; ~ Pań-ski kòscół m, Bòżô chëcz przybywać - przëbëwac SY. Np. To padô deszcz, tej ti wòdë w błotkù przëbiwô. E G. Na ten jôrmark lëdze przëbiwają z rozmajitëch strón. EG przëbëwac, -biwóm, -ôł, bëwôj, sł., 1. ‘przybywać, przychodzić’: Na ten òdpùst przëbiwô òkrutnô gromada lëdzy. 2. ‘przybywać, przymnażać się’: Jemù nick rozëmù nie przëbiwô. przyby(wa)ć v przëbë(wa)c, przëchôdac, (do)przińc, przëwanożë(wa)c, przëczurp(ëw)ac, zjawi(a)c sã, zwalëc sã, zwôlac sã, pòprzińc, naprzińc, pòna-przińc, dóńc, dochôdac; ~było mi 2 kg jô dobrôł dwa kila a. mie są dwa kila doszłé, ~było kilkù uczniów doprzë-szło pôrã uczniów przycapnąć v nańc, narabczëc przycelować przëcélowac, nacélowac [Jô tak przëcélowôł, żebë trafic w łeb, ale... Gò] przypòchlebiać się cmùlëc sã przychòdni ad przëchódny, przëbëczny, doprzëszłi; uczeń ~ przëchódny ucz-nia, eksterna m przychòdowy ad wzątkòwi, zwëskòwi przychodzić przëchòdzëc, przëchadac EG Docz të tu przëchòdzysz? Të do naju wicy nie przëchòdzë. Ra przychòdzić, przyjść v przëchôdac, przińc, przësztupac, patoczëc sã, patolëc sã; ~ do siebie przëchôdac do se, ~ do sił nabierac mòcë, przychodzić trudno przëchòdzëc (a. przińc) trudno [np. Nalézenié pasownégò słowa jima trudno przëchôdô / trudno przińdze. Gò]to mù ~dzi z trudno-ścią to mù jidze cãżkò, drãgò, przyjdź! pòj!, pòjkôj!, pòjczkôj!, przińdzë! ◊ przińc na cos (domyślić się); przińc do smiercë (zginąć); przińc do leżeniô (rodzić); przińc na jewanielią (şpóźnić się do kòściola) przychòdzień m przëbélc, przëbëcznik, nowò przëszłi m przychować (dorobić się przychówku) dochòwac sã Lz 720 przychować v przëchòwac [Jedno dobiczã (młodé bidlã) jô miôł, a drëdżé so przëchòwôł. Sy] przychód - przëchód EG. - Przër. dochód, przybytek, przybór przychód m wzątk, zwësk m, żniwò n przychówek dochówk (np d. bëdła Gò] Lz, rozmnóżk Lz; por przymnożek przychówek m przëchówk, arch dochówk Lz m, młodô chòwa przychùdnąć v kąsk zlëszec, zbiédniec, zrobic sã përznã zmiarti przychùdy ad përznã zmiarti, biédny, zlëszałi przychwycić v nańc, narabczëc, przëchwôcëc przëchwacëc, -chwôcã, -ył, -chwacë, sł., ‘przechwycić, przycapić’: Przëchwôcëlë gò, czej jesz béł w kòmòrze. przychylać, ~lić v przëdżëbac, przëgnąc, przëdżiąc, przëstoje(wa)c; ~ się do czyjej prośby przëstojec kògòs proszenié, radbym mù nieba ~ jô bë mù rôd to nôlepszé użëcził przychylnie - przëchilno, żëczno - EG przychylnie adv żëczno, zgarno przychylność - przëchilnosc EG, żëcznota TR, EG || żëcznosc EG, łaskawizna SY [‘łaskawizna’ w 2 znacz. = starkòwizna. depùtôt]. Np. Ta jegò łaskawizna rôz weznie kùńc, të gò jesz pòznajesz. SY. - Przër. łaska przychylność ƒ żëcznota, zgaraƒ przychylny - przëchilny, żëczny - EG, ewent. przëstãpny EG, przëchilno / żëczno / przëjacelskò nastawiony EG przychylny ad żëczny, zgarny; ~lna spòsobność żëcznô leżnosc, spòsobnosc, być kòmù~lnym zgarac na kògòs, bëc kòmùs żëczny przyciasny ad kąsk wąsczi, casny przyciąć, ~cinać v przëcyc a. przëcąc, przëcënac, przëstrzic, przërznąc, przërzënac, przërzechòlëc; ~ kòmù kòmùs przëcyc, przëcënac, dosadzëc, dosôdzac, przërznąc, przëgad(ëw)ac, doskacëc, doskôcac przëcyc [-cąc], -tnã, -cął, -tni, sł., ‘przyciąć’: ●jemù trzeba przëcyc rogów. Të so përznã przëtni włosë. przyciągać, ~nąć v przëcëgac, przëcygnąc, przëchłoscë(wa)c, przëochlë(wa)c [Rëbôcë przëcygają niewód do brzega. Wa mùszita przëcygnąc ten wóz. - Ra] przyciągający ad przëcygający, przëchłostny, przëochlëwi; siła ~ca przëcygającô mòc przyciąganie n przëcyganié, przëchłoscywanié, przëochliwanié n przyciągniãcie n przëcygnienié, przëchłos- 721 cenié, przëochlenié, przëwleczenié n przycichać, ~nąć v przëcëchac, scëchac, ucëchac, scëchnąc, ucëchnąc, przëcëchnąc przëgładnąc, -ã, -ął (-głôdł), sł., ‘przycichnąć, uspokoić się’: Mòrze przëgładło. przycichły ad przëcëchłi, scëchłi, ucëchłi przyciemni(a)ć v scemni(a)c, przëcemni(a)c, przëcemni(e)wac przëcemniec, -ejã, -ôł, sł., ‘przyciemnieć, ściemnić się trochę’: Przëcemniało përzinkã. (II) przycierać zob. przytrzeć przycieś (spodnia belka) - zwela RA, LA zwelé LA [‘zwelé’ (niem.) - przër. szwële || szwele = podkłady kolejowe] EG przycieś ƒ bùd zwela, balkaƒ, pòdeprzenié n, lôdżer m przyciężki ad përznã cãżczi przëcãżczi, -kô, -czé, przym., ‘zanadto ciężki, nieco za ciężki’: To bëło przëcãżczé na mòje sëłë. przyciężko v przëcãżkò, przysł., ‘za ciężko’: To mie bëło przëcãżkò.Ra przycinać zob. przyciąć przëcënac, -cynóm, -ôł, -cënôj, sł., ‘przycinać’: Të bë jes mógł czãscy swòjim knôpóm włosë przëcënac. przycinek m przëgôdanié, przëcãcé n, doskôcënk m; zob. dokùczać przycisk knąpka (= pòl. guzik), ewent. klawisz, przëcësk Gò. Por. wyłącznik przycisk m 1. grãdzô ƒ 2. knąp(k)a / ew. przëcësk; Tr: przëcësnô knąpa; nacisąć guzik / przycisk nacësnąc / przëcësnąc knąpkã / ew. przëcësk 3. gr akcent, doraznik m przyciskacz m przëcyskôcz m przyciskać (się) - przëcëskac (sã) EG, cësnąc sã, np. Òna sã przëcyskô do gòrącégò piécka, żebë so plecë / krziże wëgrzôc. EG Nie przëcyskôj || przëcëskôj sã / cësnij sã tak do mie. EG przëcëskac, -cyskóm, -ôł, -cëskôj, sł., ‘przyciskać’. (II) przëcëskac sã, -cyskóm sã, -ôł sã, -cëskôj sã, sł., ‘przyciskać się’: Nie przëcëskôj sã do scanë ‘ściany’. (II) przyciskać, ~snąć v przëcëskac, przëcësnąc, przëgrãdzë(wa)c, przëgrużdż(ëw)ac, przëgrużdżëc; ~ się do mùru przëcësnąc, przëgrużdżëc sã do mùru przëcësnąc, -ã, -ął, sł., ‘przycisnąć’: Przëcësni, jak le mòżesz. (II) przëcësnąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przycisnąć się’. (II) przyciskòwy ad przëcësny; gùzik ~ el przëcësnô knąpka przycisnąć (się) - przëcësnąc (sã) EG, np. Òn przëcësnął klëczkã a dwiérze sã letkò òtemkłë. EG Przëcësnij tã kòsã do zemi, bò seczesz za wësok. EG przyciszać, ~szyć v scëszë(wa)c, przëcëszë(wa)c przyciszony ad scëszony, przëcëszony przyciśnienie n przëcësnienié n przyciśniãty ad przëcësniony, przëcësniãti przycumòwać v żeg przërzeszëc, urzeszëc przycupnąć zob. kucnąć, przyczaić się 722 przycumować v przëcumòwac, przërzeszëc (przëwiãzac) òkrãt do pòlérów na nabrzeżu, założëc cumë (linë) przycwałować v przëdrawòwac, przënëkac przyczaić się - przëczajic sã EG, przëtacëc sã SY, zatacëc sã SY. Np. Kòt zatacył sã na mësz. SY Przëtacył sã do bùdinkù i wzérôł. SY Por. poprzyczajać się przëtacac sã, -tôcóm sã, -ôł sã, -tacôj sã, sł., ‘przyczajać się’. (II) przëtacëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘przyczaić się’: Wlôzł za czerz ë sã przëtacył ‘wlazł za krzak i przyczaił się’. przyczajać, ~czaić się przëtacë(wa)c, przëczajë(wa)c (sã), zatacëc sã, zaczajic sã, lórowac; ~ na kògò obsadzëc sã na kògòs przyczajać się - przëczajiwac sã EG, przëtacac sã RA. - Przër. czaić się, poprzyczajać się przyczepa ƒ przëwôrka ƒ przyczajony - przëczajony EG, ùczajony EG, zaczajony EG, zatacony SY. Np. Stojôł zatacony za dwiérzama. SY przyczepi(a)ć (się) przëwôrac, przëwôrnąc, przëwiész(ëw)ac, przëwiesëc, zahôkiwac, zahôknąc, przëlënac, przëlnąc, zadze(wa)c, obsadzëc, obsôdzac (sã); ~ się do kògò do kògòs przëstac, przëwiesëc a. w kògòs zadzewac, zawôrac, obsôdzac sã przëlnąc do kògò [Przëlnãła do niegò jak mùcha do miodu. Sy] doczepić (się) dohaczëc, dołãczëc, rzad: doczepic / przëczepic, założëc (slôdë / w tële, np. w tële wòza); ew. przëwiesëc / pòwiesëc (cos), ùwiesëc sã (czegòs) [òn dohôcził / dołącził / doczepił / przëczepił / założił / przëwiésył / ùwiésył sã; Wez że dohaczë || dohôcz / doczep || doczepi / założë || załóż te môłé sónczi. Òni sã ùwiesëlë w tële briczczi i tak jachelë. - Gò]; ~ wagon dohaczëc / dołãczëc / założëc (itd.) wagón; ~ (przyczepić) sobie z tyłu np. welon / wstążkę przëwiesëc so / przëczepic so / założëc so z tëłu / w tële szlëjer / szléfã; ~ się (przyczepić się) o coś (czynić komu wyrzuty o coś) przëczepic sã (do kògò ò co), ùwiesëc sã (kògò ò co); ew. ùwząc sã (na kògò) [Òn sã przëczepił do mie ò to, że jô mù sã nie kłónióm, że gò nie pòzdrôwióm, czej jidã wedle niegò. Òn mie ùwiesył / òna mie sã ùwiesëła jak klészcz / jak rzep ògóna, chce, żebë ji zarô òddac dług. - Gò] przyczepka ƒ 1. zadzéwk m, obsôdzanié, zawôranié n 2. przëwôrkaƒ przyczepnośćƒ przëwôrnota, przëlniãtosc, przëlepizna ƒ przyczepny ad przëwôrny, przëlinający, przëlepny, dohôkny; wóz ~ przëwôrny, dohôkny wóz przyczernić v przëczôrnic przyczes(yw)ać v przëczos(ëw)ac przyczłapać v przëczurpac 723 przyczołgać się - przëczôłgac sã SY, przëczorgac sã (zab.) SY, np. Na kòlanach sã do mie przëczôłgała / przëczorgała. Sy Przëczôłgelë sã do mòjich kòlón ë prosëlë ò przepùszczenié jima winë. przyczołgać się przëczorgac sã, przëkraczac sã, przëtrekac sã przyczółek m umòcnienié z przódkù przyczyna - przëczëna Gò; z ~ny (z powodu) z przëczënë, dlô wedle [Żóden gòspòdôrz nie chce gò wzyc za parobka dlô jegò niedołãstwa. Ra] pòwód, -òdu, m., ‘powód, przyczyna’: Zbił jã bez nômniészégò pòwòdu. przëczëna, -ë, ż., ‘przyczyna’: Òn béł przëczëną wszëtczégò złégò. [Jaczé bëłë przëczënë, że to sã stało? Z ti przëczënë më sã rozeszlë i béł kùńc naszégò małżeństwa. Gò] Z byle przyczyny z bële czegò Gò || bële czegò Lz [Bële czegò sã zarô jadłobi. Lz Òna z bële czegò sã smieje. Krzéwi sã z bële czegò. Òna sã z bële czegò zarôz jiwrëje. Lz] Nie ma skutku bez przyczyny - Ni ma òrzechów bez leszczënë. Sy (= ni ma skùtków bez przëczënë; ni ma dëmù bez ògnia - Gò). przyczyna ƒ orądz, przëczëna, zanôleżëna ƒ; z tej ~ny temù, dlôte, wedle ti orądze ew. w zn. zmyślony pretekst, żeby się gdzieś wprosić: załga, skłôdka, skłôdz, òrąż (lok: || òrãdz || òrãdż || òrąd) f [Nawet na nômniészi łgôłce të jesz mie nie przëchwôcył. Zadac so òrąż. Zrobic so skłôdkã. - Sy] z tej ~ny z ti / ny przëczënë, wedle tegò, dlô tegò – zob. wzgląd; z jakiejść ~ny z jaczis przëczënë, wedle czegòs, dlô czegòs; ew. przez wzgląd na cos – zob. wzgląd; pòwód m 1. orądz, przëczëna ƒ, przeczińca m 2. jr udôwôcz, skarżëcel m; dać ~ do czegò dac do czegòs orądz, z megò pòwòdu wedle mie a. z mòjégò dzéla, ~ do grzechù, zmartwień przegrzecha m, f, przegrzeszińc m, z tegò pòwòdu wedle te(gò) a. wedle ti przëczënë, temù ◊ wedle tegò okrãtë pòjadą, bez żadnegò pòwòdu bez niżódny orãdzë, przëczënë, z pòwòdu wòjny temù, że wòjna jakąś przyczynę znaleźć jakąs / jaką przëczënã nalezc; z jakiejś przyczyny trzeba umrzeć z jaczis przëczënë trzeba ùmrzéc Sy jakaś jakôs; jakaś przyczyna śmierci musi być jakôs przëczëna smiercë muszi bëc; smierc chce miec jakąs przëczënã - Sy; przyczynek przëczink Lz, Gò przyczynek m dokłôdk, dodôwk uczbòwi; ~ do dziejów Pòmòrza dokłôdk do dzejów Pòmòrsczi przyczyni(a)ć v przëczëni(a)c. Zob. przysporzyć przyczynić się - przëczënic sã EG przyczyni(a)ć v doprowôdzac, doprowadzëc, przëczëni(a)c, przëłożë(wa)c sã; ~ kòsztów, szkòdy narobic, zwiãkszë(wa)c kòszta, szkòdë, przyczyniać się do czegoś - przëczëniac || przëczëniwac sã do cze ~ się do pòwòdzenia przëłożëc sã do zwënédżi przyczynowość sprawcza - przëczënowòsc sprôwczô EG (KP) przyczynowy ad przëłożeniowi, przëczińcowi, przëczënowi; zdanie ~we gr 724 przëczënowé zdanié przyczyńca zob. sprawca przyćmienie n przëcemnienié n przyćmi(ewa)ć v przëcemni(ewa)c, ostôwiac, ostawic slôdë, w cenie przydać zob. przydawać przydać się - przëdac sã EG, nadac sã EG przëdac, -dóm, -dôł, -dôj, sł., ‘przydać, dodać’: Òni mù to ti krowë jesz to celątkò przëdelë. Òn so to miôł przëdóné. przëdac sã, -dóm sã, -dôł sã, -dôj sã, sł., ‘przydać się’: Gwësno jô cë sã jesz na co przëdóm ‘sądzę, że ja ci się jeszcze na co przydam’ przydać, dodać przëdac, dodac przydany ad przëdóny, dodóny, naddóny przydarzyć się - przëdarzëc sã, przëtrafic sã [Chòc mie sã przëdarzi wińc pózdni || pózni z chëczi, to mòji kòledzë dożdôwają, tak że më jidzemë w towarzëstwie do robòtë. Sy] przydarzać, ~rzyć się zdôrzac sã, zdarzë(wa)c sã, przëdarzë(wa)c sã, st(ôw)ac sã przydatek - przëdôwk || przidôwk SY. przëdatk, -ù, m., ‘dodatek, przyczynek’: Nënka ji òbiecowa nã krowã jakò przëdatk. - Przër. dodatek przydatek m przid, przëdôwk m przydatkòwy ad przidny, przëdôwkòwi przydatność ƒ zdatnosc, przëgódnota ƒ, przëdanié sã n przydatny - przëdatny EG, datny SY, lok przëgódny, lok zgradny {‘zgradny’ lok = zgrabny – zob.}; pòżëteczny, nadający się do czegòs, cos do cze / do czegò, np. Tegò nie wërzucôj, to jesz bądze przëdatné. EG Datny człowiek. Le nie spalë negò drzewa, òno jesz je datné do płotu. Zgradné drzewò do bùdowaniô. Pòdôj le mie ten nóż, òn bądze prawie zgradny do tegò. - Sy [Tegò nie wërzuc, to ce jesz mòże bëc baro przëgódné. Sy] przydatny ad zdatny, przëgódny, przëdôwny, datny przyda(wa)ć (się) przëd(ôw)ac, dod(ôw)ac, nadd(ôw)ac (sã);~dałoby mi się mie bë sã przëdało przëdawac sã, -dôwóm sã, -ôł sã, -dawôj sã, sł., ‘przydawać przydawka ƒ gr przëdónk(a) m (ƒ), przë~ dôwk m przydech m gr przëdichnienié n przydechòwy ad przëdechòwi przydeptać v przëdeptac, przëczwòrdac, przëtrãptac przëdeptac, -tóm (-cã), -tôł, -tôj (-cë), sł., ‘przydeptać’: Òna mie nogã przëdepta w tuńcu. przydługo adv za długò (përznã / kąsk za długò), przëdługò [To mie bëło przëdługò żdac na waju do nocë. Ra przydługi ad za dłudżi (përznã / kąsk dłudżi), przëdłudżi [Òni noszą przëdłudżé włosë. Ra] przydomek - rągadło (= przezwëskò, przezwa) SY, przitómk SY. Np. Szlachta nosëła przitómczi. SY przëlepka lok f = przezwa f, przezwëskò n [Na Élu kòżdi rëbôk mô jakąs przëlepkã, np. Kąkel òkrãtnik, Kąkel môłi. Sy] 725 przydomek m przitómk m, Tr: przezwanié, pòzwanié n [Szlachta nosëła przitómczi. Sy] [Kaszëbskô szlachta za pòlsczich czasów téż miała swòje herbë, zawòłania i przitómczi (= pol. przydomki). Gò] {‘przitómk’ etim. por. potómk pol. potomek} przydomòwy ad przëchëczé n przydreptać - przëdrëpsac SY przydreptać v przëdrobòlëc, przëtipac, przëdrëpsac przydroże n latówka, drëftaf, latnô droga, przëdargòwô stegna przydrożny ad drëftowi, drëftny, przëdarżny, przëdargòwi przydróżka ƒ latówka, drëftkaƒ, kòldarżnô stedżenka przydusić v przëdëszëc, przëskrzënic, przëcësnąc, przëklészczëc . przëdëszëc, -szã, -sył, sł., ‘przydusić’: Òna gò przedëszëła pierzëną. Por. poprzyduszać przyduży ad pòt kąsk wiôldżi a. za wiôldżi przydybać v narabczëc, nańc, natrafic, przëpilowac przydymiony ad przeszłi dëmã; zupa jest ~na zupa je przeszłô dëmã przydział (przydzielona porcja, pewna ilość, deputat, w czasach braku towarów: towar deficytowy przydzielony urzędowo) - przëdzél LA, SY?, np. tegò przëdzélu; te przëdzéle, tëch przëdzélów EG przydział m part, przëdzelënk, dzél m, przëdzelenié n; na ~ na kartë, wedle przëdzelenł przydzielać, ~lić v przëdzel(ëw)ac, przëdzelëc, przëd(ôw)ac, przëznaczë(wa)c, naznaczë(wa)c przydzielony ad przëdzelony, przëdóny, naznaczony przydźwiãk m przëzwãk m przydźwigać v przëdwignąc, przëwléc przyfastrygòwać v przëheftnąc, zheftnąc przyfrunąć, ~fruwać v przëlecec, przëlatowac przygadać zob. przymówić przygadywać zob. przymawiać przygalopòwać v przëprëszczëc, przëdrawòwac, przënëkac (galop) przygana zob. nagana, aluzja, przymówka, wyrzut, zarzut przygani(a)ć v 1. zob. przypędzać; 2. zob. przymawiać. przygarbić się zrobic sã uchëłi, przëgùrdzëc sã, uczajic sã przygarbiony ad uchëłi, przëgùrdzałi, uczajony, udżiãti, ugniony przygarnąć (coś, kogoś) - przëgarnąc przygarnąć, ~niać v przëgarnąc, przëga- 726 rënac, przëgôrniac, dogarnąc, dogarënac; ~ do siebie przëgarnąc, przëcës~ nąc, przëjic przëcygnąc do se, ~ się do kògò przëcësnąc sã do (ni)kògòs przëgarnąc, -ã, -ął, sł., ‘przygarnąć, przytulić’: Nënka przëgarnã do se dzeckò. przëgarniac, -gôrnióm, -ôł, -garniôj, sł., ‘przygarniać, przytulać’. przëgarniac sã, -gôrnióm sã, -ôł sã, -garniôj sã, sł., ‘przygarniać się, przytulać się’. przygasać, ~nąć v wëgasë(wa)c, wëgasnąc, przëgasë(wa)c, przëgasnąc przëgasëc, -szã, -sył, sł., ‘przygasić’: Më jesmë chùtkò przëgasëlë òdżin ‘szybko przygasiliśmy ogień’. przëgasnąc, -ã, -gasł, sł., ‘przygasnąć’: Òdżin sóm przëgasł. przygasić, ~szać v przëgasë(wa)c . Por. poprzygasać przygasły ad przëgasłi przygaszać v przëgaszac, -gôszóm, -ôł, -gaszôj, sł., ‘’. przygaszony ad przëgaszony, przëgasłi; ~na kòbieta przëgôszka ƒ przygiąć, ~ginać v przëdżic, przëgnąc, przëdżiąc, przëdżibnąc, przëdżëbac, przëłãżëc . przëdżibac, -óm, -ôł, sł., ‘przyginać’: Òni jemù to nôwikszé gałãzë przëdżibelë a òn jabka zriwôł. przëdżibac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przyginać się, uginać się’. przëdżic [-dżąc], -gnã, -dżął, -gni, sł., ‘przygiąć’: Przëgni mie tã wietewkã ‘gałązkę’! przëdżic [-dżąc] sã, -gnã sã, -dżął sã, -gni sã, sł., ‘przygiąć się’: Strëszk przëdżął sã jaż do zemie ‘dziaduś przygiął się aż do ziemi’. Por. poprzyginać przyglądać, przyjrzeć się przëzerac sã, przëzdrzec sã, blôsnąc przëzerac sã, -zéróm sã, -ôł sã, -zerôj sã, sł., ‘przyzierać się, przyglądać’: Sã nie przëzerôj tak niszrëch, co sã ù nas dzeje! ; ~ kòmù długò (pò)maklac kògòs oczami przëzdrzec sã, -ã sã, -ôł sã, sł., ‘przyjrzeć się’: Òna sã sobie przëzdrza w zdrzódle. Ra] przygładzić v przësmùkac, wësmùkac, przëmùjkac, przëgłôdczëc, przëgładzëc przëgładzëc, -ã, -ył, sł., ‘przygładzić’: Przëgładzë so czëprënã! przygłuchnąć przëgłëchnąc przygłuchnąć v przëgłëchnąc, kąsk ogłëchnąc przygłuchy ad przëgłëchi, përznã ogłëchłi przëgłëchi, przym., ‘nieco głuchy, niedosłyszący’: Mój òjc je përzinkã przëgłëchi. przygłup zob. głupek przygłupawo ad przëgłëpie, przysł.¸ ‘nieco głupio, głupkowato’. przygłupawy, półgłupi półgłupi LZ 727 przygłupawy ad przëgłupawi, lelekòwati, lôlowati, mackòwati, niedolepny, naczidłi, natrzasłi przëgłupi, przym., ‘nieco głupi, głupkowaty’: Òna je përznã przëgłupô. przygłuszać v 1. przëgłësz(iw)ac; ew. przëcësziwac wëcësziwac (w stosënkù do jinszich głosów / w przërównanim z jinszima głosama); 2. cienić, zacieniać, uniemożliwać mniejszym roślinom pełną wegetację: przëgłësz(iw)ac / zagłësz(iw)ac [Chwastë przëgłësziwają warzëwa. Gò] {por. ‘przëgłëszka’ f – drzéwiã, co słabò roscë, bò je zacénioné przez jiné drzewa [To je przëgłëszka, ta nie mdze rosła, ta je chòrô. Sy]}. Por. tłumić przygłuszony przëgłëszony, rzad przëdãpiony. Por. przytłumiony przygłuszyć przëgłëszëc, rzad przëdãpic; ew. scëszëc / wëcëszëc (w stosënkù do jinszich głosów / w przërównanim z jinszima głosama). Por. przytłumić przygnać zob. przypędzić przygnębiać - przëgnãbiwac, np. To gò przëgnãbiwô... przëgnãbiwało. przygnãbi(a)ć v zajiscë(wa)c, zasmùcë(wa)c przygnãbiający ad nasowiałi, smùtny, cãżczi przygnębić - przëgnãbic EG przygnębienie - przëgnãbienié przygnãbienie n zajiscenié, zasmùcenié, zmôłkłosc, zmetlałosc f, jiwer, kłopòt m przygnębiony - przëgnãbiony EG, ewent. smùtny, zasmùcony. - Òb. téż: podupadły na duchu przygnãbiony ad zajiscony, zasmùcony, skłopòtóny, nasowiałi; człowiek ~ nasowiélc m, przëgôszka ƒ przygniatać, ~gnieść v przëgniôtac, przëgniesc, przëcëskac, przëcësnąc, (przë)grãdzëc, przëskrzënic, przëskrzëni(ew)ac, przëwalëc, przëwalac , w zn. przygnieść, umęczyć, zmóc: ùgrãdzëc Jt przëgniatac, -gniôtóm, -ôł, -gniatôj, sł., ‘przygniatać’: To jegò za mòcno przëgniôtô. przëgniesc, -gniotã, -gniótł, -gniecë, sł., ‘przygnieść, przycisnąć’: Jô jem tegò robôszka nogą przëgniótł. przygniatający ad przëgniotny, przëscëskòwny, grãdzący; ~ca wiãkszość wikszi dzél, sekrétnô wikszëzna przygniły ad nadgniti przygòda ƒ przëtrôfk, zdarzënk m, przi- 728 przygoda (wydarzenie, zajście, wypadek) - zdarzenié EG, przëtrôfk SY, przëtrafienié SY, przeżëcé n, przëtrôfk (= traf, przëpôdk) EG, przëgòda Sy, HD || przigòda AM. Przygody pl: zdarzenia EG, przëtrôfczi EG, przëgòdë HD || przigòdë AM, przeżëca [tëch przeżëców] [A terô pòsłëchôjta, jaką jô miôł przëgòdã. Sy] gòda; ~ miłosna płochina ƒ, ~ w pòdróży przëtrôfk w rézë przygòdnie adv jeleżno, przëtrôfno przygòdny ad jeleżny, przëtrôfny incydentalny ad przëpôdkòwi, przëtrôfny, przë- || przigòdny, leżnoscowi, ùbòczny || pòbòczny, rzôdczi, rzôdkò spòtikóny, le tam sam (a. tej sej) spòtikóny przygotować (się) - przëgòtowac (sã), przëspòsobic (sã) SY, przëszëkòwac (sã), przërëchtowac (sã) EG arch: zgòtowac Ra [Czej pszczołë ni mają matczi, tej jima miodownik (pszczolôrz) przëgòtëje ramkã na matecznik. Nasz szkólny przëspòsobił naszã córkã do wstãpnégò egzaminu. Le sã dobrze przëspòsobi, sënie, co të zdôsz maturã. - Sy]. Por. sporządzić, wykonać, przyrządzić do jedzenia przygòtowanie n przësztëlowanié, uprawienié, przëszëkòwanié, sczënienié, obsadzenié sã; ~nia wòjenne szëkòwanié na wòjnã przygotowany - òb. gotowy przygòtowany ad uprawiony, przëszëkò-wóny, parôt, obsadzony, usadzony przygòtowawczy ad przëszëkùjący przygotowywać (się) - przëgòt(ow)iwac (sã) EG, spòsobic sã SY, szëkòwac sã (niem.) EG, rëchtowac sã (niem.) EG. Np. Mój chłop sã ju pòmału spòsobi do òraniô. SY Spòsobic sã na smierc... na wòjnã. SY przygòtow(yw)ać (się) uprawic, uprôwiac, sprawic, sprôwiac, (przë)szëkòwac, przëszëkiwac, sczëni(a)c, (przë)sztelo-wac, (przë)rëchtowac (sã) zob. gotować (się) 2 ; ~ co na pòczekaniu spëzglëc, ukletoszëc, skù-strzëc (cos), ~ naprãdce pòsiłek, zbriżdżëc, zeszôlążëc, ~ się do pòdróży uja-zdowic sã, uprawic sã do rëzë, ~ pi-smò usadzëc pismiono przygramòlić się przëtrekac sã, przëkra-czac sã, przëwôrpac przygranicze, przëgrańczé Lz przygraniczny przëgrańczny Lz przygraniczny ad przëgrańczny; ruch ~ przëgrańcznô rësznota, straż ~na przëgrańcznô starża, wacha przygrubò adv ogrupką, kąsk grëbò, dërno przygruby ad ogrupiasti, kąsk grëbi przygrywać v przëgrowac, przërzënac przëgrëwac, -griwóm, -ôł, -grëwôj, sł., ‘przygrywać’: Mùzyka przëgriwa jima do tuńca. przygrywka ƒ przëspiéwka, przëgriwka ƒ, refren m przygryzać, ~gryźć v przëgrëz(ëw)ac, przëgrëzc, ugrëz(ëw)ac, ugrëzc, przë-kąsëwac, ukąsëwac, kąsëc a. kãsëc; ~ wargi kąsëc sã w lëpë przëgrëzc, -grëzã, -grizł, -grëzë, sł., ‘przygryźć’: Òna so jãzëk ze złoscë przëgrëzła. przygrz(ew)ać v przëgrzewac, przëgrzôc; słońce ~wa słuńce przëgrzéwô; słuńcëje przëgrzewac, -grzéwóm, -ôł, sł., ‘przygrzewać’. przëgrzôc, -grzejã, -grzôł, sł., ‘przygrzać’: Białka mù krëpë przëgrza. 729 przygważdżać, ~gwòździć v przëbi(ja)c, przëgòzdzë(wa)c przyhamować, zwolnić tempo; powstrzymać przëscygnąc przyhamòwać v przëscygnąc, przëhamò-wac przyimek m gr przëmión(k) m przyjaciel – przëjacél Lz, Gò (Sy: -jô- błąd, ewent lok pôłniowòkasz.), ewent. drëch, zdr. drëszk [tegò przëjacela, z tim przëjacelã; ti przëjacele, tëch przëjacelów, z tima przëjacelama] przëjacél, -a, m., 1. ‘krewny, kuzyn’, 2. ‘przyjaciel’. przyjaciel m drëch, przë(jô)cél, kamrôt, bratulk m Z mądrim nieprzëjacelã prãdzy sã dogôdôsz, jak z głupim przëjacelã, Sy; ~ domù domówc, gòscyn-nik m, ~ ludzkòści drëch lëdztwa przyjacielski przëjacelsczi Sy, Gò, przëjazny pòl Gò, drëszny Sy, ewent. żëczny|| żëczlëwi EG, serdeczny EG, dobri, przëchilny [Jic z drësznym słowã pòceszac chòrëch. SY] przyjacielski ad drëszny, przë(jô)celny, kamrôtny; ~e stosunki drëszné usta-wienié, pò ~cielskù adv drëszno, przë-(jô)celno, kamrôtno przëjacelsczi, -kô, -czé, przym., 1. ‘dotyczący kuzyna, pokrewny’, 2. ‘przyjacielski, przyjazny’: Òna ze mną przez całé żëcé ùtrzëmòwa przëjacelsczé stosënczi. przyjacielsko przëjacélskò, pò przëjacelskù, przëjazno Gò, drëszno, jak drëch, ewent żëczno || żëczlëwie, serdeczno, dobrze, przëchilno przyjaciółka - przëjacółka SY, Lz, przëjacelka (zab.) SY przyjaciółka ƒ serdecznica, drëszka, przë-(jô)célka, kamrôtka ƒ;~ domù gòscyn-nica ƒ przyjazd m przëjôzd m [tegò przëjazdu, na / przë przëjezdze pl: te przëjazdë]; ew. , przëjachanié n, pl: przëjéżdżanié n przyjazdowy ad przëjazdowi przëjachóny; hala ~owa zala dlô przëjachónëch przyjazny - òb. przyjacielski przyjazny ad drëszny, przë(jô)celny, kã-terny, kamrôtny przyjaźnić się - przëjacelëc sã (zab.) SY (np. òni sã przëjacelą), kamrôcëc sã EG (np. òni sã kamrôcą), drëszëc sã SY (np. Naji tatkòwie sã drëszëlë, a më bë mielë bëc sobie cëzy. SY), przëjaznic sã (pòl.) EG, bëdlëc sã Sy? (zawrzeć przyjaźń – zbëdlëc sã) w znacz. ogólnym przyjaźnić się, trzymać ze sobą: przëjacelëc sã || przëjaznic sã, drëszëc sã, kamrôcëc sã; ew. kmòtrzëc sã, bëc na jedno przyjaźnić się drëszëc sã, przë(jô)celëc sã, kãtrac sã, kamrôcëc, towarzëc przyjaźnie adv drëszno, przë(jô)celno, kamrôtno, kãterno przyjaźń - przëjacelstwò SY, drëszba (zab.) SY, drësznota Tr, przëjazniô (pòl.) EG, drësztwò EG, kamrôctwò niem EG. Np. Krowa i miedwiednica mdą żëłë w przëjacelstwie. EG (z Knédżi Izajasza). Niech ta drëszba bądze dali midzë nama. SY zawrzeć przyjaźń – zbëdlëc sã)przyjaźń ƒ drëszba ƒ, bratnictwò, drësz-stwò, przë(jô)celstwò, kamrôctwò n Za wiôldżé przëjacelstwò zamieniwô sã colemało w nieprzëjacelstwò. Sy ; zawrzeć z kim ~ zdrëszëc sã, skamrô-cëc sã przëjazniô, -i, ż., ‘przyjaźń’: Szëkôj przëjazni le dobrëch lëdzy. przëjacelstwò, -a, n., 1. ‘pokrewieństwo, kuzynostwo’: Miedzë nama je przëjacelstwò ‘pokrewieństwo’. 2. ‘przyjaźń’. przyjazd m przëjôzd, -azdu, m., ‘’: Przëjôzd césarza béł prawie naznaczony. przyjąć - przëjmnąc, przëjąc /-ic. Przyjmij - przëjim TR, EG, MÒ, przëjimnij EG przëjic [-jąc], -jmã, -jął, sł., ‘przyjąć’: Przëjãlë gò jak sëna. 730 przyjąć, ~jmòwać v przëjic a. przëjąc, przëjëmac; ~ do shiżby urzidzëc a. urzãdzëc, ~ się przëjąc, przëjëmac sã, pòd(ôw)ac sã, ◊ co do wiadomòści przëjëmac cos do wiédze, dostôwac cos do wiédze, ~ shiżbã u kògò do kògòs sã urzidzëc, jic do kògòs na służbã, on ~mùje w środy on przëjimô w strzodë, ~ katolicyzm przéńc na ka-tolëcką przëjmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przyjmować’: Przëjmòwelë wszëtkò, co jima chto dôł. przyjechać - przëjachac, ewent. przërézowac (przëjachac z pòdróżë / rézë), ewent. wnëkac / przënëkac / przëgnac / wczadzëc / wpërowac KW przëjachac, -jadã, -jachôł (-jôł), jedzë, sł., ‘przyjechać’: Czej jô do waju przëjachôł, bëła ju noc. Z dalek jesce tu dotąd przërézowelë? przyjechać, ~żdżać v przëjach(iw)ac, przëjéżdżac, przëprëszczëc, przëpa-raszkòwac, przëczadzëc przëjeżdżac, -jéżdżóm, -ôł, -jeżdżôj, sł.,’przyjeżdżać’: Wa wiedno przëjéżdżôta w takã chwilã, czej nikògò doma ni ma. Por. przybyć przyjemnie - przëjemno EG || przijemno SY, lubkò zab. Sy, miło [Tam bëło baro przëjemno. Przëjemno z nama rozmôwiôł.]; on czuje się u nas ~ (dobrze) jemù tu lubi [Jemù tu lubi, bò Kasza krëpë warzi. Ksãdzowi ù naju lubi. – Ra] - por. przyjemność (sprawiać ~) przëjemno, przysł., ‘przyjemnie’: Mie je przëjemno miedzë wama. przyjemnie adv lubkò, lubno, plużno, ubëtno, dołożno przëjemno [Jemù to bëło przëjemno za dunama na słuncu leżec. Lz Przëjemnie król do niegò przemówił. Bù] przyjemnostka ƒ lubnota, lubkòsc, dołoż~ no ta, plużónka ƒ przyjemność - przëjemnosc EG || przijemnosc || -mnota SY, np. Z przëjemnoscą wzéróm na te dzecë, jak òne sã bawią i jedzą. EG To je przijemnota tak re no jachac przez las. SY Dlô niegò to je nôwikszô przijemnota, czej òn mòże kògòs dobrze ùgòscëc. SY; sprawiać ~ lubic (kòmùs) [Lubi to ce, czej jô cë czeszã włosë? To mù lubi, czej jô gò smarëjã tą mascą. - Gò] - por. przyjemnie (on czuje się ~) przyjemność ƒ lubkòsc, łakòta arch [akc. ła], dołożnota, plu~ żónkaƒ; z ~nością z dołożnota, baro rôd przëjemnosc, arch przëjemnica f {‘łakòta’ in = pol. apetyt, chęć, pożądanie – zob. chrapka; - por. . arch Lz: łakòtny, łakòtlëwi, łakòtlëwòsc; ew. pol. łakocie, kasz. Gò: łakòce = słodczëzna} [To nie je łakòta jachac w taczi zëmie Sy, Ja Mie to je przëjemnosc wama pòmòc. Lz Słuńce sã prawie w czasu swiątkòwim lëdzóm w swòji przëjemnoscy przedstôwiô. Bù Dlô lesnégò to bëła wiôlgô przëjemnica, co jegò brat kùpił tã karczmã. Lz] ] sprawić ~ sprawic ucechã, zrobic kòmùs do wòle przëjemnosc, -ë, ż., ‘przyjemność’: Òn mô przëjemnosc (dlô niegò je przëjemnosc), żlë mòże kòmù nieco dobrégò zrobic. To je nôwikszô przëjemnosc. przyjemny - przëjemny SY, LZ || przijemny SY, miłi, lubczi (zab.) SY, lubny TR, np. To je baro przëjemnô białka, òna sã wiedno ùsmiéchô. SY. Pëseczk (twôrz) mie sã dosc przëjemny widzôł, ale że òna pùklatô bëła, tegò jem równak nie widzôł. SY. Przër. sympatyczny 731 przyjemny ad lubczi, lubny, plużny, ubët-ny, dołożny przëjemny [Ten pòdarënk bë wama taczi przëjemny nie béł. Lz] przëjemny, przym., ‘przyjemny, miły’: To je baro przëjemné dzeckò. przyjemnie - przëjemno EG || przijemno SY, lubkò zab. Sy, miło [Tam bëło baro przëjemno. Przëjemno z nama rozmôwiôł.] przyjemność - przëjemnosc EG || przijemnosc || -mnota SY, np. Z przëjemnoscą wzéróm na te dzecë, jak òne sã bawią i jedzą. EG To je przijemnota tak reno jachac przez las. SY Dlô niegò to je nôwikszô przijemnota, czej òn mòże kògòs dobrze ùgòscëc. SY przyjemny - przëjemny SY, LZ || przijemny SY, miłi, lubczi (zab.) SY, lubny TR, np. To je baro przëjemnô białka, òna sã wiedno ùsmiéchô. SY. Pëseczk (twôrz) mie sã dosc przëjemny widzôł, ale że òna pùklatô bëła, tegò jem równak nie widzôł. SY. Przër. sympatyczny przyjezdny - przëjezdny EG, ewent przëjachóny przyjezdny ad przëbëczny, cëzy, przëja-chóny przyjeżdżać zob. przyjechać przyjęcie - przëjãcé, przëjimniãcé przyjãcie n przëjimniãcé, przëjãcé n przyjãty ad przëjimniãti, przëjãti; ~ zwy-czaj prowadzony zwëk przyjmować - przëjimac, przëjmòwac przyjmòwać zob. przyjąć przyjmòwanie n przëjimanié n przyjrzeć się przëzdrzec sã, -ã sã, -ôł sã, sł., ‘przyjrzeć się’: Òna sã sobie przëzdrza w zdrzódle. Ra]. Por. przyglądać / -dnąć się przyjście - przińdzenié przyjście n prziscé, przińdzenié, przëbëcé n, przëchòdzënk m [Ni mógł jem sã nijak dożdac twégò przińdzeniô, chto nie jidze, ten nie jidze. Jak jô sã ceszã twòjémù przińdzeniu. Bóg zapłac za przińdzenié. - Sy] przyjść – przińc (arch słi przijsc), ewent przëgądlowac (przëwãdrowac) lok Sy, żart przëmaszerowac Gò [Przińdzta le tu, przełożimë naszégò chòrégò na drëdżé łóżkò. SY. Në, nareszce jô przëgądlowôł (przëszedł, przëwãdrowôł) do waju. Sy]. Ò nieproszonym gòscu: przińc, zjawic sã: przëtromòlëc sã || przëtarmòlëc sã EG, przëgrëmlec sã SY. Np. Dożdżëta le, òni sã jesz dzys łôtwie przëgrëmlą. SY Dzerôz (tej sej, czasã) jô przijdã zôs (znowa). Lz Òni do nas nie przińdą. Przińdzë do naju wieczorã. Jak przëszedł, tak wëszedł. - Ra] O nieproszonym gòscu: wlezc, wcësnąc sã - òb. wpakować się przyjść zob. przychòdzić przykazywać – przëkazëwac przëkazac, -kôżã, -zôł, -każë, sł., ‘przykazać, nakazać’: Òna to jemù przëkôza. (II) przëkazowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przykazywać, nakazywać’. (II przykazanie n przëkôzanié n, przëkôzënk, przëkôz(k) m przykaz(yw)ać v przëkôz(ow)ac, przëkôzëwac, natras(ëw)ac przyklask m przëkòskanié, przëstojenié n, przëkòsk m przyklaskiwać, ~snąć v przëkòsk(iw)ac, 732 przëkòsknąc, przëstoje(wa)c przyklasztorny ad przëklôsztorny, kòlklôsztorny przykleić v przëlepic, przëlëmic, przëlnąc przyklepać v przëklepac przykleszczyć przëkleszczëc, przëskrzënic [Przëklészczëła / przëskrzëniła sobie pôlc.] przyklãknąć v przëklëknąc przyklãkniãcie n uklëk m, przëklëknie-nié n przykład przëkłôd / przikłôd / przikłada LZ przykład - przëkłôd EG || przikłôd SY [w znacz. 1. wzór do nasladowaniô; 2. fakt, na jaczim sã ilustrëje jaczés twierdzenié]. Np. tegò przëkładu || przikładu. Brac / dawac dobri przikłôd (przëkłôd EG). SY Dobrô nôùka bez dobrégò przikładu (przëkładu EG) jidze w las. SY Nie lubiã kôzaniô bez przikładów (przëkładów EG). SY Kôzanié bez przikładu (przë- EG) to nie je niżódno kôzanié. SY Dobri przikłôd (przëkłôd EG) to je pół kôzaniégò. SY W tim teksce mómë przëkładë słów pòchòdzącëch z łacëznë. Je / mógłbë nalezc / wëmienic / przëtoczëc wiele przëkładów na to, jak / że... EG przëkłôd, -adu, m., ‘przykład’: Dobri przëkłôd wicy wôrt jak nôlepszô rada. [Przysł.] przykłady frrazeologii przëkładë frazeologii przykład m przëmiar, przëkłôd m, pòdoba f; na przykład - na przëkłôd EG (skrót: np.), ewent. dôjmë na to (skrót: dnt.), wezmë na to (skrót: wnt.). -zob. przykład na ~ na przëmiar, wezmë na to przykładać, ~łożyć v przëkładac, -kłôdóm, -ôł, -kładôj, sł., 1. ‘przykładać’: Nie przëkładôj tegò do gãbë! Bòga wzëwôj, a rãce przëkładôj! [Przysł. Ceyn] 2. ‘przystawiać (bat do brzegu), przybijać’: Mùszelë zarô bôt przëkładac. przëkłôdac, przëkłasc, przëłożë(wa)c; ~ wagã do czegò kłasc na (ni)cos wôgã; ~ się do czego zabierac sã za co, przëkładac sã, zasadzac sã do czegò [Pò co sã zasôdzôsz, jak wiész, że nie dôsz radë. – Sy]. Por. przyłożyć (się) przykładanie n przëkłôdanié n przykładka ƒ przëkłôdk, dołożënk, przid, dokłôdk m przykładnie adv przënôléżno, jak sã przënôlégò, przëmiérno przykładność ƒ przënôleżnota, przëmiérno taƒ przykładny - òb. wzorowy przykładny ad przënôléżny, przëmiérny jego zachowanie było ~ne jegò zachòwanié bëło chwalebné / wzrowé / przëkładné przykładowò adv przëmiérno przykładowy przëkładowi EG przykładowy ad przëmiérny przykłusować v przëdrôwkòwac, przëdrawòwac, przëjachac drôwkã przykòpy pl mil rowë pl przykrawacz m przëkrajiwôcz, przërzinôrz m 733 przykrawać, ~krajać, ~kroić v przëkraj(ëw)ac, przëkrojic, przërzënac, przërznąc przykrawalnia ƒ przëkrajalniô ƒ przykrawarka ƒ przëkrajiwôrka ƒ,przëkrajiwnô maszina przykrãcać, ~cić v przëkrącë(wa)c, przëszruwòwac, przëszruwiwac przykro - przikro SY przykro adv jakòs, żôi, cãżkò, wstëdno, przikro, drãgò, bële jak; ~ na to patrzeć żôl na to zdrzec, to je jakòs widzec, ~ mi się zrobiło zrobiło mie sã jakòs przykroić zob. przykrawać przykrość - przikrosc SY przykrość ƒ psota, niedołożnosc, wstëdnota ƒ, żôl, wstid m; z ~śdą mùszã wyznać chòc mie jakòs, ale mùszã rzec, sprawić kòmù ~ zrobic kòmùs na psotã, zajiscëc kògòs przykrócić v skrodzëc, skrocëc przykrótki ad przëkrótczi, përznã / kąsk (za) krótczi / krótkawi. Por. krótkawy przëkrótczi, -kô, -czé, przym., ‘nieco za krótki’: Mòje bùksë są przëkrótczé ‘moje spodnie są nieco za krótkie’. przëkrótkò, przysł., ‘za krótko’: To bëło jima przëkrótkò. przykry - przikri SY, niemiłi, ewentò lëdzach: paskùdny, niegòdzëwi, brzëdczi, lëchi przykry ad brzëdczi, wstëdny, przikri, uprzikrzony, mierzący brzëdolny arch Sy. ; ~ człowiek brzëdczi człowiek przykrycie n przëkrëcé n, przëkriwk m przykry(wa)ć v przëkrë(wa)c przëkrëc, -ëjã, -ił, sł., ‘przykryć’: Të bë jes to mógł lepi słomą przëkrëc ‘ty byś to mógł lepiej przykryć słomą’. Òn to mô dobrze przëkrëté. przëkrëc sã, -ëjã sã, -ił sã, sł., ‘przykryć się’: Przëkrił sã pierzëną ë tak, ò niczim nie wiedzącë, spôł do rena. przëkrëwac, -kriwóm, -ôł, -krëwôj, sł., ‘przykrywać’: Nie przëkrëwôj dzecka pierzinką, bò je za cepło. Kò jô gò nie przëkriwóm. przëkrëwac sã, -kriwóm sã, -ôł sã, -krëwôj sã, sł., ‘przykrywać się’. przykrywka wiekò, zdr wieczkò, przëkriwka Lz, dekel niem przykryw(k)a ƒprzëkriwk m, wiekò, wieczkò n przykrzyć się przikrzëc sã, blednąc sã, 734 dłużëc sã ◊ miec dłudżi czas; ~y mi się przikrzi mie sã ◊ mie je pùsto, mie je dłudżi czas przykùcnąć zob. kucnąć przykuć v przëkùc; ~ łańcuchem do ściany przëkùc lińcuchã / czédą do scanë. Por. przykùwać przëkòwac, -ùjã, -òwôł, -ùj, sł., ‘przykuć’. (II) przykùpić, ~pować v przëkùpi(a)c przëkùpiac, -óm, -ôł, sł., ‘przykupywać, dokupywać’: Òni co rokù przëkùpiają pôrã mòrgów pòla. przëkùpic, -ã, -ił, sł., ‘przykupić, dokupić’: Przëkùpita so jesz tegò żëta ‘przykupcie sobie jeszcze tego żyta’. Ma jesma so ju przëkùpilë. przykùrczyć v przëgnąc, ugnąc, zegnąc, zbiegnąc, zestąpic przykuty ad przëkùti, arch przëkòwóny; ew. przëkłódkòwóny, przëwiązóny / przërzeszony lińcuchama [Tim mòrdarzóm bëłë żelôzné kùle przëkòwóné do nóg. Lz] przykuwać v przëkùwac, arch przëkòwòwac; ew. kłódkòwac (zakładac kłódczi – pol. kajdany), wiãzac / rzeszac lińcuchama [Przódë ny przëkòwòwali lik tëch mòrdarzi do scanë. Lz]; ~ uwagę przëcëgac ùwôgã, nie dawac sã òderwac òd czegòs przylać v przëlôc, -lejã, -lôł, -léj, sł., ‘dolać’: Òna jemù przëla dróbkã mléka. przylaszczka pospolita (bot.) - przëlesnica SY, przëlôszczk (môl. zab.) SY. Np. ti przëlesnicë / tegò przëlôszczka przylaszczka ƒ bot przëlesnica, pòkórnica ƒ, przëlôszczk, pòdleszczón m, lasewi bratk {‘pòkórnica’ in = białka pòkórnô – zob. pokorny} [Lasewi bratk rosce w lasach i krzach. Sy] przylatywać zob. przylecieć przylądek - òb. cypel przylądek m retk, hôk Ra, cëpel? m, nëba ƒ przylądować v przëlecec, zlądowac, przëlądowac przylec, ~legać v przëlegnąc, przëlnąc, przëlgnąc, przëlégac, przëlënac, grańczëc, lnąc, przëlepnąc przëlegnąc, -ã, -légł, -ni, sł., ‘przylec’: Sëka przëległa jedno psątkò ë je ùdëszëła. przylecieć, ~latywać v przëlatëwac || -towac, przëlece(wa)c, przënëkac, przëwôrpac, przëbiegnąc przëlecec, -ã, -ôł, sł., ‘przylecieć’: Przëleca gapa na pòdwòrzé ‘przyleciała wrona na podwórze’. przëlatac, -lôtóm, -ôł, -latôj, sł., ‘przylatywać’: Wszelejaczé ptôchë przëlôtają ë sôdają na tim drzewie. przylegający ad przëlgłi, przëległi, przë- 735 lgniãti, zemkłi, przëlniãti, przëlnióny przyleganie n przëléganié, przëlinanié, grańczenié n przyległość ƒ przëlgłosc, przëległosc,zemkłosc, przëlniãtosc ƒ przyległy ad przëlgłi, przëległi, przëgrań-czny, zemkłi; ~ pòkój grańcznô jizba przylepi(a)ć (się) przëlepic, przëlepi-(wa)c, przëlënac, przël(g)nąc, przëlë-mi(a)c (sã) przëlnąc, przëlënac [Jaż mie kòszla przëlnã(ła) do skórë, tak jem sã zmòkł. „Niech mie jãzëk w gãbie przëlnie do pòdniebieniégò, żebëm ni miôł ò tobie pamiãtac, Pòlskò!” („Bùdzta spiącëch”) Sniég przëlinô do bótów. – Sy] lok: nalëpnąc, przëlëpnąc [Co tu mùchów je nalëpłé. Ława przëlëpła mie do bùksów, ni mògã wstac. - Sy] przylepianie n przëlepianié, przëlinanié n przylepka 1. osoba przymilna, zalotna - łaszczątkò (zab.) SY, łasykòtka SY, mùżdżątkò Sy,. Np. Mòje kòchané łaszczątkò. Co za łaszczątkò z tegò dzecka. SY; 2. zob. piętka przylepka ƒ 1. przëlink, sybrzëczk m, przëlinôczka ƒ, sybrząt-kò n; 2. zob. piętka przylepny ad przëlepny, przëlinający przyleśny - przëlesny EG, przilesny SY, np. przilesnô łąka, na przilesnym pòlu przylewać v przëlewac, dolewac przëlewac, -léwóm, -ôł, sł., ‘przylewać, dolewać’. przyleźć, ~łazić v przëlezc, przëlażac, przëlôżac, przëczurp(ëw)ac, przëwléc sã, przëkòrmani(wa)c przëlezc, -lézã, -lôzł, -lezë, sł., ‘przyleźć’: Waju pies przëlôzł do nas. przëłazëc, -żã, -zył, -zë, sł., ‘przyłazić’: Òn bë ni miôł do nas przëłazëc! przylga ƒ bùd łata, listwaƒ przylgnąć przëlnąc [Przëlnãła do niegò jak mùcha do miodu. Sy] przylgnąć v przël(g)nąc ; ~ do kogo przëlnąc do kògò [Lnicha do kòżdégò strëcha przëlnie. - Sy]; ~ do kogo sercem kògòs ulubic Por. przylepić (się) przylistek m bòt przëlëstk m przyliz(yw)ać (się) pòdliz(ow)ac (sã) przylot m przëlecënk m, przëlecenié n przylutować v przëlëtowac przylutowanie n przëlëtowanié n przyłapać v przëłapac, złapac, przëchwacëc || przëchwëcëc, schwacëc || schwëcëc, schwatac || schwëtac, nańc, narabczëc; ew. przëpasowac = przëpilowac / ùpilowac [Schwôtelë kòzełka na kapùscë! Ra]; ~ kogoś na / przy kradzieży przëłapac / przëchwacëc itd. kògòs na / przë kradzeżi / kradzenim / złodzejstwie / kradzélstwie [Jô gò narabcził przë kradzeżi. Sy]; ~ kogoś na gorącym uczynku przëłapac / przëchwacëc itd. na gòrącym ùczinkù; ew. przëłapac kògòs prawie jak òn to krôdł / niszcził itp. przyłapywać v przëłapiwac, przëchwôtëwac || przëchwëtiwac, narabczëwac, nachadac / nachòdzëc [òn gò przëłapùje || -piwô / przëchwôtiwô / narabcziwô]; ~ (przyłapywać) kogoś na czymś niekiedy przëłapiwac / przëchwôtëwac || przëchwëtiwac / narabczëwac / nachadac / nachòdzëc kògòs na czims tej sej / nitej nisej [òni gò tej sej przëłapùją || -piwają / przëchwôtiwają / narabcziwają] 736 przyłatać v przëszëc, zaszëc, zaflëkòwac; ni przypiął, ni ~tał to za niczym nie wëzdrzi ◊ ani ujt, ani ksobie przyłazić zob. przyleźć przyłączać, ~czyć v przëłączë(wa)c, przë-st(ôw)ac, przëstãpòwac, przëstąpic; ~ się do kògò przëłączë(wa)c sã do kò~ gòs, ~ się do czegò przëst(ôw)ac, przë~ stąpic do czegòs przëłãczac, -łączóm, -ôł, -łãczôj, sł., ‘przyłączać’: Òni znôjma ‘z wolna’ przëłączelë zôgón pò zôgònie do swòjégò grëńtu. przëłãczac sã, -łączóm sã, -ôł sã, -łãczôj sã, sł., ‘przyłączać się’: Nie przëłãczôj sã do nich! przëłãczëc, -łączã, -ił, -łãczë, sł., ‘przyłączyć’: Do dôwnëch grzéchów przëłącził nowé. przëłãczëc sã, -łączã sã, -ił sã, -łãczë sã, sł., ‘przyłączyć się’: Przëłãczë sã do nas! Jô sã do żódny stronë nie przëłączã. przyłącze n el przëłączëna ƒ przyłączenie n przëłączenié, przëstanié, przëstąpienié n; ~ się do czegò przë-stąpienié, przëstanié do czegòs przyłbica - chełmica SY, np. Spiącé wòjskò spało w chełmicach. SY [SY pisze: ‘chełmica’ - hełm, przyłbica szyszak. - Nie pòdôwô òn dokładnégò znaczeniô, Mòże chòdzy ò chełm szpëcasti z przódkù, òkriwający twôrz, zwóny z pòlska „szyszak”?]. - Przër. hełm przyłbica ƒ szłom m, hełmica y przyłożyć v przëłożëc [Wez psy jãzëk i przëłóż sobie do renë. Sy Legni ë so przëłożë ten plôster na nogã. Ra]; ~ komu zob. uderzyć, pobić przyłożyć się zabrac sã / przëłożëc sã / zasadzëc sã do czegò / do jaczi robòtë [Mùszimë sã përznã przëłożëc do robòtë / ùczbë, żebë.. Przëłóżta sã përznã do ti robòtë, co wa skùńczita do wieczora. - Gò Jak sã zasadzã, to jô to zbòżé ò dwa dni zeseczã. Sy]. Por. przykładać (się) przyłuda ƒ ochlëna, chłoscëna, przëochla f, przëochlënk, przëchłoscënk m, przëochlenié, przëchłoscenié n przyłudzać, ~dzić v przëochl(ëw)ac, przë-ochlëc, przëmani(a)c, przëchłoscë-(wa)c przymarzać, ~nąć v przëmiarzëwac, przëmiarznąc przëmiarznąc, -ã, -nął (-miôrzł), sł., ‘przymarznąć’: ●[iron.] Czë të abë nie przëmiôrzł do tegò przëpiécka? ‘czy ty przypadkiem nie przymarzłeś do tego przypiecka?’ przymaszerować v przëmaszérowac [Wòjskò przëmaszerowało na noc do miasta. Ra] przymawiać v przëgadëwac (|| -dowac), przëmawiac, przëganiac {‘przëgadëwac (|| dowac)’ in = namawiać, przekonywać, perswadować [Òna jemù tak przëgadowa, jaż òn ji to przërzekł. Ra]} [òn mù przëgôdiwô(ł) / przëmôwiô(ł) / przëgóniô(ł); òna mù przëgôdiwa(ła) / przemôwia(ła) / przëgónia(ła); Òn mie przëgôdiwôł, że..., ale jô mù rzekł, że so z tegò nic nie robiã. Gò]; ~ ostro przëcënac, docënac wëgarënac, vulg przësrëwac; ew. dożerac (kòmù) – zob. dokuczać [òn ji przëcynô / docynô / wëgarinô / przësriwô / dożérô]; ~wia(ł) kocioł garnkowi... przëmôwiô(ł) kòcôł grôpòwi, a òba smòlą (Ce); człowiek lubiący ~ przëgôdalc m. Por. przymówić 737 przëgadowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘namawiać, perswadować, przekonywać’. Łączy się z celownikiem: Òna jemù tak przëgadowa, jaż òn ji to przërzekł. (II) przymglić v zdôczëc, skòmùdzëc przymiar m tech miara f, mòdło n przymiarka przëmiôrka (|| przimiôrka Lz) f, przëmiérzanié, przëpasywanié, dobiéranié pasownëch rzeczi (np. bótów / rãkawiców); ew. przëmierzenié, przëpasowanié n [Pùdzesz do przëmiôrczi / do krôwca, òn chce tobie zrobic przëmiôrka nowégò òbleczënkù. Gò]. Por. mierzenie przymierać v mrzéc; ew. żyć bardzo skromnie, odejmować sobie od ust, żeby coś zaoszczędzic: ò(b)mierac [Òn tak òbmiérô, że òn bë so nic nie kùpił. Sy] {‘mrzéc’ in = ùmierac – zob. umierać}; ~ głodem mrzéc z głodu a. miec głód; ew. żëc baro biédno / skrómno, żëwic sã kòrzónkama a. żëc le o bùlewce ë loczkù przymierzać przëpasëwac Gò, pasowac Sy, mierzëc, przëmiérzac || przëmierzëwac - Gò [Jakże të jesz długò bądzesz pasowała / przëpasywa(ła) tã sëkniã? Sy Òna mierzi / przëmiérzô || przëmierziwôna se ten płôszcz. Gò ] przëmierzëc, -ã, -ił, sł., ‘przymierzyć’: Przëmierzë ten kabôt! przëmieszac, -miészóm, -ôł, sł., ‘przymieszać’: Òn nieco przëmiészôł do tegò wina ë dôł jima pic. przymierzać, ~rzyć v przëmierzë(wa)c,(przë)pasowac przymierzanie n przëmiérzanié n, przëmiôrka f przymierze ùgòda Gò przymierze n związk, zrzeszënk m, zrzesz, łączba ƒ; arka ~rza arka łączbë a. przëmierzégò przymieszać v przëmiészac, domiészac, wmiészac przymieszka przëmiészka Gò || przimieszka LZ, domiészka Gò przymieszka ƒ przëmiészënk m; żart z ~ką ironii malwëtka ze schòwóną wëszczërgą przymilać się łasëc, łaszczëc, pùjczëc, cmùlëc, sybrzëc, szmëkcëc (sã), ùslizgiwac sã lok [Czëjeta wa tegò rëkùla, òn je ju tu, a z lasa wëlazła sarna i zaczãła mù sã ùslizgiwac. Sy]. Por. kokietować, łasić się pochlebiać przymilić się przëłaszczëc, przëpùjczëc, przëcmùlëc, przësybrzëc, przymilający zob. przymilny przymilność f przëmilnosc, pòłaszczëwòsc, łaszczenié sã, cmùlenié sã, sybrzenié sã [Falszëwô / òbłudnô przëmilnosc.]. Por. pochlebianie, zaloty przymilknąć v przëcëchnąc, przëmôłczëc, przëdamic przymilny ad łaszczëwi, pòłaszczëwi, przëmilny; przëmilający sã, łaszący sã, cmùlący sã [Łaszczëwi kóń. Takô wiôlgô panna të jes, a takô łaszczëwô, to wëzdrzi jakbës sã zalécała. Jaczé to dzeckò mô łaszczëwé òczë. - Sy]. Por. łaszący się, pochlebczy przymiot m 1. swòjina, blëzma f, nôwart m 2. med syflis m przymiotnik m gr znankòwnik MC, MR adiektiw, przëdownik m, przëdowné słowò przymiotno kanadyjskie bot lirka Sy T VII 738 przymiotno: ~ kanadyjskie bòt lirka ƒ przymiotny, ~nikòwy ad adiektiwny, przëdôwnikòwi przymknąć, ~mykać v przëmknąc, przëmëkac, domknąc, domëkac przymkniãty ad przëmkłi, domkłi przymnażać v przëmłodzëwac, przëwielëwac przymnożek przimnóżk Lz por przychówek przymnożenie n przëmłodzenié, przëwielenié n przymnożyć przëmnożëc Lz, Gò, por. przysporzyć przymocowanie - za- / ù- / przëmòcowanié EG, przëtwierdzenié SY, EG przymòcowanie n przëmòcnienié n przymocować - za- / ù- / przëmòcowac EG, przëtwierdzëc SY, EG przymocowany - za- / ù- / przëmòcowony EG, przëtwierdzony SY, EG przymòcow(yw)ać v przëmòcni(wa)c, przëpòwãżë(wa)c przymokry przëmòkri SY. - Przër. wilgotny przymòrze n kòlmòrzé, nadmòrzé, przëmòrzé n przymówić v przëgadac; ew. rzec (kòmù cos) do słëchù rozëmù, rzec (kòmù) pôrã przikrëch słów; ostro ~ òstro przëgadac, ew. przëcąc / docąc || -cyc, wëgarnąc, dosadzëc, dojachac (swidrã do nerwù) [Òna jemù ùmia / pòtrafiła wiedno tak przëgadac, że bez ni sòm nick nie zrobił. Ra]. Por. przymawiać, złajać, zganić przymówka f przëgana, przëmówka || przimówka, przëgôdka f, przëgôdanié n, wërzut m, wëtkniãcé czegòs, ùpòmnienié sã ò co. Por. aluzja, przygana, wyrzut przygana przymrozek - przëmrózk SY, EG [np. tegò przëmrózkù] „sëwi mróz” (żłódz na dakach, na trôwie) EG przymrozek m mrózk, mrozëk m, letczi mróz przymrozić v przëmrozëc [To dzys përznã przëmrozëło. Nié? Gò] przymrużać - mrużëc EG, przëmrëżac RA, np. Òn mrużi / przëmrużô òczë. EG przymrużać, ~żyć v (przë)mrużëc przëmrëżëc, -mrużã, -ił, -mrëżë, sł., ‘przymrużyć’: Nie kòżdi spi, co òcze przëmrużi. [Przysł. Ceyn] (II) przymùrek m przëmùrënk m przymùrować v przëmùrowac, przëbakòwac, przëbùdowac przymus - mùsz EG, SY, przëmùsz SY, przëmùszenié kògòs EG, przënëka SY (= przënôglenié EG). Z przymusu - z przëmùszu SY, z mùszu EG, z przëmùszenim SY. Brak przymusu - nimùsz SY, np. Je to mùsz, czë nimùsz? Jak to je nimùsz, to jô tam nie pùdã. SY; por. mus przymùs m rnusz, przëmùsz m; bez ~u nimùsz m, bez (przë)mùszu przymusić - zmùszëc, przëmùszëc, ewent. przëcësnąc, „zgwôłcëc”, òb. nakłonić przymùsić, ~szać v przëmùsz(ëw)ac, (przë)mùszëc, udost(ôw)ac; ~ się (z)mùszëc sã 739 przëmùszëc, -szã, -sył, sł., ‘przymusić, zniewolić’: Le gò przëmùszë, a òn cë wszëtkò wëgôdô. przëmùszëc sã, -szã sã, -sził sã, sł., ‘przymusić się, przyniewolić się’: Sã przëmùszë, ale zrobi mie, ò co ce proszã. Por. poprzymuszać (się) przymusowo adv na mùsz, z mùszu, z przëmùszu, przez (przë)mùsz, pòd przëmùszã, z przëmùszenim / wëmùszenim; ew. przëmùsowò (Gò), z kòniecznoscë, nié ze swòji wòlë, wbrew swòji wòlë, nié dobrowòlno [Jô le to z przëmùszu robiã. Nie wiém, co to są za dzecë, òne le sã tak z przëmùszenim ùczą. – Sy] przymusowy ad przëmùsowi (Gò), mùszowi Tr, wëmùszony, (z)robiony / wëkòn(yw)óny z mùszu / na mùsz / z przëmùszenim / przez (przë)mùsz / z przëmùszu / pòd przëmùszã / przëmùsowò (Gò) / nié ze swòji wòlë / wbrew swòji wòlë / nié dobrowòlno / le z kòniecznoscë; roboty ~we robòtë przëmùsowé Gò [Egipcjanowie nałożëlë na nich cãżczé robòtë przëmùsowé. Gò]; ~we lądowanie samolotu przëmùsowé / wëmùszoné lądowanie (ew. lądowanie z mùszu) samòlotu / fligra. Por. niewolniczy przymuszać przëmùsz(iw)ac, zmùszac, mùszëc kògòs, „gwôłcëc”; por. nakłaniać, nalegać, nastawać Tatinkù, nie przëmùszôjce ji do robòtë! Ra przymuszanie - przëmùsz(iw)anié przymùszanie n mùszenié, przëmùszanié n przymùszony ad przëmùszony przymykać zob. przymknąć przynaglać v pònagl(ëw)ac / przënagl(ëw)ac, pònëk(iw)ac, w zn. upominać: manowac (niem.); ew. ùpòminac sã, przëpòminac = przëbôcz(ëw)ac, pònawiac prosbã / prosbë (a. żądania), jesz rôz prosëc / żãdac (ò cos) {‘manowac’ (niem. mahnen) = przëpòminac ò czim = pol. łac. monitować – w kaszëbsczim téż w zn. skamżëc, parłãżno prosëc ò cos, nalinac} [òn nas pònôglô || pònôgliwô / manëje Të nas ni môsz przënaglac, bò më robimë ë bez twòjégò przënôglaniô. Ra]; ~ do wstania z łóżka a. popędzać do roboty rénowac [Cëż të jes za spioch, że ce wiedno trzeba z łóżka rénowac! Nie wstidzysz të sã, że mùszã ce za kòżdim razã do robòtë rénowac?! – Sy]. Por. naglić przynaglanie v pònôglanié || pònagliwanié, przënôglanié || przënagliwanié, manowanié; ew. pònëkiwanié, ùpòminanié sã, przëpòminanié (a. przëbôcz(iw)anié), pònôwianié prosbë / prosbów, pònowné żądanié (ò cos) przynaglenie n przërëchlenié n, pònôglenié, przënôglenié (Gò) n, ùpòmnienié sã, przëpòmnienié (ò czim), przënëka f (Sy); (z)robić coś bez ~nia / -lania (z)robic cos bez przënëczi (Sy) [Òn to zrobił bez przënëczi. Gò]. Por. ponaglenie przynaglić przënaglëc, pònaglëc (- Sy), pòdrawnic arch Sy, (przë)nëkac, przërëchlëc, pònëknąc, przëspieszëc [òn przënôglił / pònôglił; Parobk pònaglił (pònôglił Gò – por. naglëc - nôglił) kònie. Przënaglëła (przënôglëła) krôwczkã, żebë ji ùszëła sëkniã. Le pòdrawnij kònie, co bądzemë rëchli doma. - Sy Të jich nie przënôglisz, żebë szłë chùtczi. Ra]; ~ kògò dostac kògòs na rësz, ~ (kogo) do wstania z łóżka, obudzić wërénowac (kògò) [Tóna zaspôł, biéjże i wërénuj gò z łóżka! Wieczór sedzą do nocë, a reno jich nicht z wërów ni mòże wërénowac. Jô ce wërénëjã z tegò łóżka, czas krowë nëkac w pòle. – Sy] przynająć v przënając (|| -jic) [jô -nôjmã, òn -najął, rozk: -najmi; Òn so przënajął jesz dwa płëdżi, żebë rëchli mógł zòrac. Ra] przynajmniej adv przënômni, rzad bënômni, abò, chòc [Żebë jes przënômni béł spòkójny ë sã nie jiscył. Ra Tu jô móm abò pòczëcé bezpiekù. W tim tacowiszczu 740 (tj. w ti skriwce) nas nicht nie naléze, tu më abò jesmë bezpieczny. Sadnã sobie na czëpùszk, tej jô sã abò nie zaznobiã. Jô tak całi dzéń prãtolã, abò czas mie minie. Sy Tuwò chòc ni ma wiatru. Gò] przynajmować v przënajmòwac [jô -ùjã, òn –òwôł. Jô bë wicy lëdzy nie przënajmòwôł. Ra] przynależeć - nôleżec, przënôleżec (rzôd.) EG, przënôlegac EG, np. Ten sztëk pòla nôleżi / przënôleżi / przënôlégô do nas. Gduńsk terô przënôleżi do Pòlsczi. EGPrzër. należeć, należeć się przynależeć v słëchac, przënôleżec; ~ kò~ mù słëchac kòmùs przynależność - przënôleżnosc (-ota) EG przynależność ƒ przënôleżnota ƒ; ~ państwòwa krajowô przënôleżnota przynależny do... - przënôleżny do..., przënôlégający do... nôleżący do... przynależny ad słëchający, przënôléżny; ~żna mi kwòta słëchającô mie sëma a. sëma, co mie sã słëchô przynęcać, ~cić zob. przywabiać, wabić przynędznieć v przënã[d]zniec, -ejã, -ôł, sł., ‘, przymizernieć’: przënã[d]zniałi. (II) przynęta - przënãta SY [w 2 znacz. czar, ùrok, wdzãk, szëk, cos miłégò, przëcygającégò], przëòchla SY, np. na przënãtã / przëòchlã, dlô przënãtë / przëòchlë. Dôj kòtowi mléka na przënãtã, mòże sã do nas przënałożi. SY Wez pòsëp kùróm zbòżégò na przëòchlã. SY Przynęta na ryby (robôk abò môłô ribka na hôczkù) grów SY [Je téż kasz.: znãta (nôłóg) i òdnãta (òdnãcenié), np. Pòstawilë mù czôrné krëpë na òdnãtã.] przënãta, -ë, ż., ‘przynęta’: przënãta dlô rib, dlô ptôchów. Òna mô takã przënãtã, że kòżden mùszi za nią jic. przynęta ƒ 1. żér m, (przë)ochla ƒ, (przë)chło-scënk m, manidło n 2. ryb żér m, grów lok m [Knôpi włożëlë we wicórk miãso jakò żér na reczi i zastawilë rzékã. Sy]; ~ w postaci ryby czitrôk m przyniesienie n przëniesenié, halanié n przynieść przëniesc, halac, zdr. przënieskac [òn przëniese / przëniósł; òni przëniosą || niesą / przënioslë || -nieslë; Rëknijże (biéj, pòbiegnij), synkù do spółdzelni i przënieskôj mie òsełkã do kòsë. Sy Nałómilë chróstu ë przënieslë dodóm.] przynieść, ~nosić v przëniesc, przënôszac, hal(ëw)ac; [Krôsniczé pieniądze przënoszą szczescé. Ra] nadnosić v nadnosëc, nadnaszac [Òn mù ògón nadnôszô (pòdchlébiô sã). Gò, Sy Zdrzë, nadnoszą (tu: niosą, przënôszają) rëbë. Jesc ë pic mdą nadnôszelë (nosëlë, przënôszelë). Ra] przënaszac, -nôszóm, -ôł, -naszôj, sł., ‘przynosić często, zwykle’: Òn nama lëstë przënôszô. przëniesc, -niosã, -niósł, -niesë, sł., ‘przynieść’: Przëniesëże mie to rzeszoto! Przëniósł ji dwie krëszczi ‘przyniósł jej dwie gruszki’. przënosëc, -szã, -sył, sł., ‘przynosić’: Co të nama przënosysz? ~ z sobą przënôszac ze sobą a. przënôszac mët, ~ kòmù ujmã przënôszac kòmùs wstid, sromòtã, in-teres ~si mało zyskù hańdel dôwô môłi zwësk a. czipnictwò nie rińtëje, ~ z pòwrotem odprzënôszac, odhalëwac, przënôszac nazôt przynos(ek) (porcja czegoś przyniesiona,. dochód?) przënosk Lz 741 przyobiec(yw)ać zob. obiecać, obiecywać przyoblec, ~oblekać v przëobléc, przëob-łôkac przyoblec (się) - przëòbléc || -lec (sã) EG. - Òb. ubrać (się) przyoblekać (się) - ubierać (się) - przëòdzewac (sã) EG, òblakac / przëòblakac (sã) EG, òbùwac sã RA, òbłoczëc sã (SY? - ò niebie?). Np. Niebò sã przëòblôkô / -kało w môłé chmùrczi. EG przyobleczenie n przëbleczenié n, przëob-lék, przëobleczënk m przyodzienie zob. ubiór przyodziać się przëòdzôc sã; òb. ubrać (się) przyodzi(ew)ać v obléc, oblôkac, obù-(wa)c, przëoblôkac, przëobléc, przë-obù(wa)c przyodziać przëòdzôc, przëòbléc; zob. ubrać (się) przyodziany - òb. ubrany przyodzienie - òb. odzież przyodziewać się przëòdzewac sã, (przë)òblakac; zob. ubierać się przyodziewek - òb. odzież przyodziewek zob. ubiór przyor(yw)ać v przëor(ëw)ac przyozdabiać, ~zdobić v przëstrojë(wa)c, upiãkszë(wa)c przëòzdabiac, -zdôbióm, -ôł, -zdabiôj, sł., ‘przyozdabiać’: Nôbòżny lëdze przëòzdôbiają kòscół jak le mògą. przëòzdobic, -ã, -ił, sł., ‘przyozdobić’: Òni so chëcze tak przëòzdobilë jak pałac. przyozdabianie n przëstrojiwanié, upiãk-sziwanié n przypadać, ~paść v (przë)pôdac, przë-padnąc, trôfiac, trafic; ~ do ziemi pôdac na zemiã, cësnąc na zemiã, ~ do gùstu widzec sã, ulubic, świãto ~da na środã swiãto przëpôdô na strzodã, na mnie ~da kòlej na mie przëpôdô réga a. na mie je pòsobica przëpadac, -pôdóm, -ôł, -padôj, sł., ‘przypadać’: Jastrë przëpôdają latos pózdni jak łoni ‘Święta Wielkanocne przypadają tego roku później jak w zeszłym roku’. przypadający ad przëpôdający przypadek m przëpôdk, trafùnk, przëtrôfk m; w ~dkù, gdyby... na przëpôdk, czejbë..., czwarty ~ gr czwiôrti przë~ pôdk przypadek – przëpôdk, -ù, m., ‘przypadek, wypadek, przygoda’: Chtëż mógł przëwidzec taczi przëpôdk! W tim przëpôdkù. 1. przëpôdk EG, Lz || przipôdk LZ, przëtrôfk EG, traf EG, trafùnk, ewent. wëpôdk, zdarzenié EG, SY, „szczescé” EG. Np. To béł le przëpôdk / przëtrôfk, że òni sã spòtkelë. Są w żëcym rozmajité przëpôdczi / przëtrôfczi / zdarzenia. Jegò żëcé szło tak òd przëpôdkù do przëpôdkù, nie bëło w nim niżódnégò célu. Jô mògã sã z wama zgòdzëc le w taczim wëpôdkù || przëpôdkù, żelë... W tim przëpôdkù / wëpôdkù (= tim razã, ten rôz) të miôł prôwdã, w nié jô. - EG W tim wëpôdkù të ni miôł prosto. SY [‘Miec prosto’ - òb. słuszność]. To béł le taczi traf, że wszëtkò sã skùńczëło dobrze. Të môsz czãsto taczé szczescé, że cos nalézesz. EG 2. (gramat.) przëpôdk EG, pôd CM. Np. W pierszim przëpôdkù, nazéwôczu (pò pòlskù: mianownikù) rzeczowniczi białgowsczégò ôrtu mają we wëgłosu colemało samòzwãk a, chòc... EG zrób tak jak ci mówię, bo w innym ~dku zostaniesz 742 ukarany zrób tak jak jô cë gôdóm / mówiã, bò jinaczi / w jinszim przëpôdkù bądzesz / òstóniesz ùkôróny [Nôj (niechôj) òn zrobi, co jô mù pòlecył, jinaczi jô jô (jegò) wëgnã (wëgnajã) z chicz (z chëczi). Lz słi] przypadkiem zob. przypadkowo przypadkòwać v gr odmieniac, deklinowac przypadkòwanie n odmiénianié, deklinowanié n przëpôdkòwanié Tj przypadkowo - przëpôdkã, przysł., ‘przypadkiem’: ●òn le przëpôdkã prôwdã pòwié. - przëpôdkã SY, przëtrôfkã EG, ewent. trafã EG, przëpôdkòwò (pòl.), niechcąco - EG. Np. Cëż të tu robisz? Jô sã tu przëpôdkã nalôzł. SY Më tam szlë i przëpôdkòwò na nich sã natklë / na nich „wlezlë”. Òna niechcąco zadzała ò stolik i zbón z kawą sã przewrócył. - EG przypadkòwò adv przëpôdkã, przëpôdkòwò, czasã, z trôfùnkù przypadkòwòść ƒ trôfùnk, przëpôdk m przypadkowy - przëpôdkòwi, ewent. przëtrôfkòwi (neol.) - EG, ewent. niespòdzajny, przëpôdkòwò napòtkóny / nalazłi itp. - EG przypadkòwy ad przëpôdkòwi, przëtrôfny przypadłość ƒ 1. przëpadłi dzéł 2. słabòta, mgłoscƒ przypadły ad przëpadłi przypalać, przëpalac, -pôlóm, -ôł, -palôj, sł., ‘przypalać’: Ti rabùsznicë przëpôlelë mù nogce, żebë prôwdã wëznôł ‘ci rabusie przypalali mu paznokcie, żeby prawdę wyznał’. przëpalac sã, -pôlóm sã, -ôł sã, -palôj sã, sł., ‘przypalać się’. przëpalëc, -pôlã, -ił, -palë, sł., ‘przypalić’: Docz të przëpôlëła tã prażnicã ‘jajecznicę’? przëpalëc sã, -pôlã sã, -ił sã, -palë sã, sł., ‘przypalić się’: Pòdczas ti pòsëchë przëpôlëła sã jôrka. ~lić v przëpôlë(wa)c, przësôdzac, przësadzëc, przëskwarzë(wa)c, przësmërlë(wa)c przësmargnąc, -ã, -ął, sł., ‘przysmalić, przydymić, przypalić’: Przësmargłé krëpë ‘przypalona kasza’. Smarg = smard = smród. (II) ; pòtrawa ~liła się: ◊ białka so(bie) fartuch przëpôlëła; kòt wlôzł w strawã; lës ogónã zamiészôł w strawie; miedwiedza prowadzëlë; ksydz jachôł o tkaninie: przëlësëc / zlësëc [Platowała i przëlësëła fartuch. Stojała kòle piécka i zlësëła sobie sëkniã. – Sy] przypalony ad przëpôlony, przësadzony, przëskwarzony, przësmërlony, przëwrzałi W strawie lës ògónã zamiészôł / lës z czerwònym ògónã przëjachôł (pòtrawa sã przëpôlëła). Sy przyparty ad przëpiarti, przëcësniony; ~ do mùru udostóny (do czegòs) przypasow(yw)ać v (przë)pasowac,przëmierzë(wa)c przypas(yw)ać v zarzemni(a)c, obrzemni(a)c 743 przypaść przëpadnąc Lz przëpasc, -padnã, -pôdł, -padni, sł., ‘przypaść’: Nów przëpôdł na sóm pòczątk miesąca. przypaść zob. przypadać przypatrywać, ~trzyć się przëzerac sã, przëzdrzec sã, blôsnąc przypatrywanie się n przëzéranié sã n przypełzać, ~znąć v przëczorg(iw)ac, przëkraczë(wa)c, przëtrek(iw)ac przypędzać, ~dzić v przënëk(iw)ac, przëgóniac, przëgnac, przëdrawòwac, przëdrawiwac, przëwôrp(ëw)ac, przëchëjac przëganiac1, -gónióm, -ôł, -ganiôj, sł., ‘przyganiać, przypędzać’: Dopiérze pòd noc przëgóniają òwce dodóm. przygnać v przënëkac, przëgnąc, przëlecec, przëprëszczëc pòprzëgnac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘poprzyganiać’: Pòprzegnelë dobëtk dodóm. (II) przëgnac, -ajã [-óm], -ôł, sł., ‘przygnać’: Pasturz przëgnôł bëdło na pòdwòrzé. przënëkac, -óm, -ôł, sł., 1. ‘przygnać, przypędzić’: Przënëkôł bùlôszka do stónie ë wlôzł do chëczë. (II): 2. ‘przypędzić, przyjść prędko’ (nieprzech.): Sedlë na wóz ë przënëkelë do wsë. przënëkac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przybiec, przyjść, powrócić’: Zëma bëła tak strogô, że czim rëchli przënëkelë sã dodóm. przëpãdzac, -óm, -ôł, sł., ‘przypędzać’. przëpãdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przypędzić’: Przëpãdzë òwce dodóm! przypiąć, ~pinać v przëpic1 [-piąc], -pnã, -piął, -pni, sł., ‘przypiąć’: Òna mia kwiôtczi przëpiãté do liwka. przëpiąc, przëprawic, przëprôwiac, przëpnąc, przëpinac; ~ łyżwy przëpnąc szrëce przëpic2, -pijã, -pił, sł., ‘przypić, wypić do kogoś’: Mack przëpił do mie, a jô do Szëmka. przëpijac, -óm, -ôł, sł., ‘przypijać’: Tak spiéwelë ë przëpijelë jaż do rena. przypiec, ~piekać v przëpiec, przëpiékac, opiékac, opiec, przëskwarzë(wa)c; ~ kòmù kòmùs dosadzëc, dożgrzéc, doskwarzëc, doskacëc, słońce ~ka słuńce brënie, przëpiékô, kòle, pchô, skwarzi, dopiékô przëpiec, -piekã, -piekł, -pieczë, sł., ‘przypiec’: Przë tim ògniu brat so skórã przëpiekł na jedny rãce. przëpiec sã, -pieczã sã, -piekł sã, -pieczë sã, sł., ‘przypiec się’: Czej sã chléb z wiérzchù nôdto przëpiecze, to we westrzódkù je sëri. (II) przëpiekac, -piékóm, -ôł, sł., ‘przypiekać’: Słunyszkò przëpiékô jaż strach! przëpiekac sã, -piékóm sã, -piékôł sã, sł., ‘przypiekać się’. (II) przypiecek m rérkaƒ przëpiéck, -a, m., ‘przypiecek’: Kòt sedzy na przëpiéckù ë spi. przypieczętować - przëpieczãtowac EG. - Przër. pieczęć 744 przypieczãtować v przësztãplowac, zalakòwac przypiekać - przëpiekac EG, prażëc EG. - Przër. prażyć przypierać, ~przeć v przëpierac, przëprzéc; ~kògò dosôdzac kòmùs, udost(ôw)ac kògòs do cze(gò) przëpierac, -piéróm, -ôł, sł., ‘przypierać’: Ten chléwik przëpiérô do ti scanë, dze je kòmòra ë szpiżarniô. przypiãkszać, ~szyć v upiãkszë(wa)c, robic spòsobnym, upiãkni(wa)c przypiãtrze zob. półpiętro przypijać v pic za kògòs zdrowié przypilnować v przëpilowac, dozdrzec, opasowac; ~ kògò 1. przëpilowac kògò, opasowac na kògòs 2. narabczëc kògòs; ~się miec sã na ostrzedze przypiłować v przëwilowac, przëżôgòwac przypinać zob. przypiąć przëpinac, -óm, -ôł, sł., ‘przypinać’: ●Të bë jes so ni miôł przëpinac kwiôtków do kòżëcha! ‘ty byś sobie nie powinien przypinać kwiatków do kożucha’. przypinka ƒ przëpinôcz ra, heftkaƒ przypisanie n 1. przëpisanié n 2. zwalenié, zdrzucenié n przypis(ek) - przëpisk EG, Lz, òdsélôcz EG przypisek m dopisënk m przypisać - przëpisac (dosł. ts., co: ‘dopisac’), colemało w znacz. ‘òbskarżëc’, ‘òbwinic’, abò òpak: ‘wëchwalëc’, np. Zasłëgã wëbùdowaniô te kòscoła jemù przëpiselë, a prôwda bëła takô, że... przypis(yw)ać v 1. przëpis(ow)ac, dopi-s(ow)ac 2. zwalëc, zwôlac, przëpinac, przëpiąc, zdrzëcac, zdrzëcëc; ~ kòmù winã zwalëc na kògòs winã a. przëpiąc kòmùs winã przypisywać coś sobie / komu - przëpisëwac EG (dosł. ts., co: ‘dopisëwac’), colemało w dobrim znacz. ‘chwalëc’ abò w lëchim znacz. ‘òbskarżëwac’, ‘pòdezdrzewac’, ‘winic kògò’. Np. Òn so przëpisywô / przëpisëje to co je dobré, a to, co lëché... EG Òni przëpisywają mù złą / dobrą wòlą. Òn sobie przëpisywô ne wszëtczé zasłëdżi. itp. EG. - Przër. przywłaszczać sobie przypisywany - przëpisywóny EG (dosł. ts., co: dopisywóny), w znacz. pòdezdrzéwóny, òbskarżiwóny, abò òpak: chwôlony, np. Jima są przëpisywóné zamiarë zapanowaniô nad swiatã. EG Jemù je przëpisywónô ta zasłëga. EG przyplątać się przëplątac sã, naparłãczëc sã, przëpatolëc sã. przëplãtac, -plątóm (-cã), -ôł, -plãtôj (-cë), sł., ‘przyplątać’. (II) przëplãtac sã, -plątóm (-cã) sã, -ôł sã, -plãtôj (-cë) sã, sł., ‘przyplątać się’. (II) przëplãtowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przyplątywać’. (II) przëplãtowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., ‘przyplątywać się’. (II Zob. poprzyplątywać (się) przypłacić v 1. przëpłacëc, dac przid 2. zapłacëc; ~ci to życiem zapłacy za to żëcym a. to gò mdze kòształo żëcé przypłaski ad kąsk plaskati przypłaszczyć v przëplëszczëc, splëszczëc, zrobic plaskati przëplaszczëc, -ã, -ił, sł., ‘przypłaszczyć’. (II) przypłodek m młodzëna ƒ, młodi przë-chówk przypłowieć v przëbielec, przëbladnąc 745 przypłynąć - przëpłënąc EG, o okręcie: przëdrëwòwac / przëdrëwac SY. W znacz. z trudem dopłynąć - ùdrëwac SY przypłynąć, ~pływać v przëpłënąc, przë-płëwac, przëlece(wa)c, przëdrë(wò)wac; ~do brzegù przëdrëwac do sztrądë przëpłënąc, -ã, -ął, sł., ‘przypłynąć’: Rëbôcë przëpłënãlë na bôtach do Gduńska. przëpłëwac, -płiwóm, -ôł, -płëwôj, sł., ‘przypływać’: Wòdë corôz wicy przëpłiwô – jakùż më so dómë radë? przypływ m przëléw, przëpłiw Gò, m, aba, jejinga ƒ [akc. je-], wësokô / wiôlgô wòda ; przëpłiw, -ëwù, m., ‘przypływ’: przëpłiw mòrza. (II) ~ i odpływ aba, jejinga f, przëléw ë odléw, wësokô / wiôlgô wòda i môłô / òpadłô wòda ~ pary mòcniészi żoch ropë, ~ pieniã-dzy przëbiwanié dëtka przypływòwy ad przëpłëwny, przëdrëwny; ~wa woda wësokô / wiôlgô wòda [Wësokô wòda sygô do kraju. Sy] przypochlebi(a)ć się zob. pochlebiać przypochlebianie zob. pochlebianie przypodobać się przeslécac sã, chcec sã kòmùs widzec. Por. pochlebiać przypodobanie się n przeslécanié, widzenié sã n; dla ~nia się dlô widzeniô sã przypominać, ~mnieć v wdôrz(ëw)ac, wdarzëc, przëbôczë(wa)c, mëkcëc, domagac, przëpòmi(e)nac, przëpòmnąc; ~ sobie wdarzëc so, domaklac sã, mëkcëc so, môsknąc so, przëbôczëc so, on im ~mina brata on szlachùje za bratã przëpòminac, -óm, -ôł, sł., ‘przypominać’: Të mie nie brëkùjesz tegò przëpòminac ‘ty mnie nie potrzebujesz tego przypominać’. przypominać, chodzić po głowie, budzić skojarzenia: mëkcëc sã (= przëpòminac; wëdawac sã || zdawac sã [Mie sã tak cos mëkcy (przëpòminô), że... np. Mie sã tak cos wëdôwô / zdôwô, że...; ew. w znacz. budzić „kosmate” (erotyczne) myśli = zachcewac sã, bùdzëc „kòsmaté” mëslë, pòcąg seksualny), Jemù sã wierã cos mëkcy... (= dosł. „jemù sã zachcéwô”, mô „głupé” (seksualné) mëslë abò nëczi bò przëpòminô mù sã jak to bëło dobrze...) EG. przypominać - przëpòminac EG, przëbôcziwac. - Np. Nasz tatk wiedno nama przëpòminôł: Dzecë, nie plamta sã nigdë nieùtcëwòtą! SY przëbaczac, -bôczóm, ôł, -baczôj, sł., ‘przypominać’: Òna mù to wiedno przëbôcza ‘ona mu to zawsze przypominała’, że òn je z Pòmrów. przëbaczac sã, -bôczóm sã, -ôł sã, -baczôj sã, sł., ‘przypominać się’. przypominać sobie wdarzëc so, przëpòminac so, przëbôcziwac so, przëchòdzëc / przëchadac na mësl, ewent. mëkcëc sã SY, RA, mëkac sã (przestarz.) RA. (w 2 znacz. ò sparłãczeniach seksualnëch, np. Jemù / mie sã tak co mëkcy...), parłãczëc sã, kòjarzëc so (pòl.?) EG. Np. Jô so wdarzã / przëpòminóm / przëbôcziwóm, że... Jô so tak czegòs nie wdarzã / nie przëpòminóm / nie przëbôcziwóm. Mie to tak przëpòminô / przëbôcziwô czasë, czej... To mie sã parłãczi / kòjarzi z... Cos mie sã tak mëkcy / przëpòminô, że... Jemù sã wierã cos mëkcy... (= 746 dosł. „jemù sã zachcéwô”, mô „głupé” (seksualné) mëslë abò nëczi - bò przëpòminô mù sã jak to bëło dobrze...) EG. - Przër. kojarzyć się, na myśl przychodzić coś sobie mgliście / niewyraźnie przypominam, uświadamiam mie sã cos mëkcy; cos mie sã niewërazno / niejasno przëpòminô; jô so cos niewërazno / nieasno przëpòminóm; cos pamiãtóm, ale niedokładno [Cos mie sã mëkcy, ale ni mògã sã domëslec, co to bëło. Sy] {‘mëkcëc sã’ = pol. a) z lekka sobie przypominać, kojarzyć sobie; b) przychodzić na myśl – zob. myśl; c) „jemù sã cos mëkcy’”= pol. on ma ”kosmate” myśli / „coś mu się zachciewa” (o skojarzeniach erotycznych)} przypòminający ad przëbòczny, domażny, wdôrny przypomnieć (się) przëpòmnąc (sã) RA, EG, przëbaczëc SY. Np. Panie, nóm sã przëbôczëło / przëpòmnãło, że nen òszëkańc jesz za żëcégò rzekł: Pò trzech dniach pòwstónã. przëbaczëc, -bôczã, -ił, -baczë, sł., ‘przypomnieć’: Jô so to wnet przëbôczã, bò mie sã ju nieco mëkcy ‘ja sobie to wnet przypomnę, bo mi się już coś plącze w myśli’. Jak przińdzemë dodóm, to mie przëbaczë, co jô móm gadac. przëbaczëc sã, -bôczã sã, -ił sã, -baczë sã, sł., ‘przypomnieć się’. przëpòmnąc, -ã, -ął, sł., ‘przypomnieć’: Żdżëta le, jô so to zarô przëpòmnã ‘czekajcie no, ja sobie to zaraz przypomnę’. przypomnieć przëpòmnąc, przëbaczëc lok, przypomnę przëpòmnã, przëbôczã przypomnieć przëpòmnąc (sobie || so / kòmù) [Tej òni so przëpòmnãlë naszã kaszëbską marchiew. Sy (marsz)] przypòmnienie n przëbôczenié n, wdôr, przëbôczënk m przypòra ƒ przëpiér, przëprzënk m, przëprzenié n przypòwiastka ƒ przëpòwiastka, przëpòwiôdka, stożënka, wróżówka, brawãdaƒ przypowieść przëpòwiôstka [Naùczanié w przëpòwiôstkach. Gò Bibl] przypòwieść ƒ przëpòwiesca ƒ przyprasować v 1. przëplatowac 2. przëprasowac przyprawa ƒ przëprawa ƒ, przësztelënk m przëprawa, -ë, ż., ‘przyprawa’: Głód je nôlepszą przëprawą do jedzeniô. [Przysł.] przyprawy korzenne przëprawë, przyprawa - przëprawa EG, gewërc (niem.) EG, przismaka (môl.) SY kòrzenie pl; ew. przëprawë kòrzenné (np. jingwer || jingber m – pol. imbir) [Białka wrzucëła spòrą gôrsc (garsc) kòrzeni w zupã. Lz]; . Zob. dodatek (dodatki) przyprawiać - przëprawiac SY, EG, doprawiac EG. Np. Sowizdrzałã (sowim zelã || przëprôwiają zupë. SY zelim) przëprôwiają wino, piwò, sznaps. SY Kùbabą przyprawi(a)ć v przëprawiac, -prôwióm, -ôł, -prawiôj, sł., ‘przyprawiać’: Òni te rëbë pò swòjémù przëprôwiają. przëprawic, -ã, -ił, sł., ‘przyprawić’: Òn to lepi ùmieje przëprawic niżlë òna. 747 przëprôwiac, przëprawic, doprawic, doprôwiac, przësztelëwac, przësztëlowac; ~ sobie brodã przëprô~ wiac so(bie) bardã, ~ kògò o śmierć doprawic kòmùs, że umrze, ~ octem pòoccëc, pòoctowac przyprawiony ad przëprawiony; ~na broda przëprawionô barda przyprawny ad przëprôwny przyprawy pl zob. przyprawa przyprowadzać, ~dzić v przëprowadzac, -wôdzóm, -ôł, -wadzôj, sł., ‘przyprowadzać’: Docz të gò tu dotąd przëprowôdzôsz? przëprowadzëc, -ã, -ył, sł., ‘przyprowadzić’: Przëprowadzëlë gò przed szôłtësa. przëprowôdzac, przëprowadzëc, udost(ôw)ac arch przëwiesc [Docz të przëwiódł tëch kòdrôków do naju? Przëwiedlë mù charłãznicã z pòla. - Ra] przyprowadzony ad przëprowadzony, arch przëwiodłi; ew. pl: pòprzëprowadzony, arch pòprzëwiodłi [A czej òni mielë ju wszëtczé psë pòprzëwiodłé. Ra] przyprószyć v przëpiszëc, przëparzëc, przësëpac; już mù włosy ~szyła siwizna on ju dostôł sëwé włosë a. on ju je zesëwiałi przyprząc, ~przãgać v przëprzic, przëprzëgac, sprzic, sprzëgac, zaprzic, zaprzëgac w przódk przëprzic [-rząc], -przëgã, -przigł, -przëżë, sł., ‘przyprząc’: Òna so da przëprzic jesz jednégò kònia. przyprząg m przëprzig, sprzig, (przédny) zaprzig m, sprzëżô ƒ przyprzeć zob. przypierać przëprzéc, -przã, -piarł, -przë, sł., ‘przyprzeć’: Òni gò tak mòcno przëpiarlë do scanë, że ledwie dichôł. przyprzęgać v przëprzëgac, -przigóm, -ôł, -przëgôj, sł., ‘przyprzęgać’: Jadącë pòd tã górã, mùszą przëprzëgac drëgą pôrã kòni ‘jadąc pod tę górę, muszą przyprzęgać drugą parę koni’. przypùdrować v przëpùdrowac, pòpùdrowac, përznã upùdrowac przypuszczać v dopuszczać myśl o czymś, domyślać się: przëpùszcz(iw)ac, domëszlac sã, docëgac sã, dopòwiadac so cos; ew. dopùszcz(iw)ac mësl, że... [òn przëpùszcz(iw)ô; òn docygô sã / domiszlô sã / dopòwiôdô so(bie), dopùszcz(iw)ô mësl, że...; Klakùtników je wicy jakbë chto przëpùszczôł. Sy Òn so to tak docygôł, że... Òn so to tak dopòwiôdô. - Gò]. Por. domyślać się, przeczuwać, przypùścić przypuszczający - przëpùszcz(iw)ający EG przypuszczalnie, chyba, prawdopodobnie wierã, chëba, ewent przëpùszczalnie przypùszczalnie adv wierã, bòdôj, mòżno 748 przypuszczalny - docygóny EG, przëpùszczalny EG, ewent. dzélã (nié czësto) mòżlëwi EG, niepewny EG, prôwdopòdobny EG przypuszczalny (pochodzący z domysłu} docygóny, por. domniemany przypùszczalny ad docygający, domëslny przypuszczenie - òb. domysł, przeczucie przypùszczenie n docyg, merk m, domësla ƒ przypùścić, ~szczać v przëpùscëc, -szczã, -scył, sł., ‘przypuścić’: Mòji starszi nie chcelë gò nigdë wicy do se przëpùscëc 1. docygnąc so(bie) || sã, docëgac, domëslëc, domëszlac, uzn(ôw)ac 2. pùscëc, pùszczac, przëpùscëc, przëpùszczac, dopùscëc, dopùszczac; przëpùszczac, -óm, -ôł, sł., ‘przypuszczać’: Òn bëlë kògò do se nie przëpùszczô. ogiera do klaczy pùscëc odżera (a. ogra) do kòbłë, ~ szturm zrobic atakã, ~śćmy, że... wezmë, że... ◊ bëc te(gò) bòga przyrastać, ~rosnąć, ~róść v przërastac, -rôstóm, -ôł, -rastôj, sł., ‘przyrastać’: Jemù nos przërôstô do brodë. przërôstac, przërosc, przëb(ie)rac, zwielë(wa)c przyroda - prziroda SY [w znacz.: 1. roscënë, zwierzãta (rëbë, ptôchë, lëdze) i zemia na jaczi żëją. 2. nôtëra, wrodzoné znanaczi charakteru], roda NA [w znacz. 1.]. Np. Całô prziroda bùdzy sã ju do żëcégò. SY Z całi Pòlsczi przëjéżdżają lëdze, żebë pòdzywiac (pòdzëwiac EG), jakô ù nas na Kaszëbach je piãknô prziroda. SY Gòrszô nônãta jak prziroda (nôtëra). SY przyroda ƒ roda, nôtëra, przirodaƒ Z całi Pòlsczi przëjéżdżają lëdze, żebë pòdzywiac (pòdzëwiac), jakô ù nas na Kaszëbach je piãknô prziroda. SY przyrodni - przërodny EG. Przyrodni brat - półbrat SY [w 2 znacz. = kùzyn || kùzyna]. Przyrodnia siostra - półsostra, zdrobn. półsosterka SY [w 2 znacz. ‘półsostra’, ‘półsosterka‘ = kùzynka]. Należący do przyrodniej siostry półsostrzin / półsosterczin SY, np. To je półsostrzin syn, a to półsostrzëna córka. Półsostrzëno dzeckò. SY przyrodni ad: ~ brat półbrat m, pasërzbny brat przyrodniczy ad nôtërny, przërodny; nauki ~cze nôtërné uczbë przyrodnik m nôtërnik, przërodnik m przyrodolecznictwò n nôtërné lékarzenié, przërodné lékòwanié przyrodoleczniczy ad nôtërnolékarsczi, przërodolékòwny; medycyna ~cza nôtërnolékarzkô wiédzô przyrodoznawstwò n rodoznanié, nôtëroznajôrztwò n 749 przyrodzenie n nôtëra, jesta ƒ, wrodzenié n przyrodzony ad nôtërny, jestny, wrodzony; nauki ~ne nôtërné uczbë, wada ~na wrodzonô fela, nôtërné skażenié prziroda, -ë, ż., ‘rzecz przyrodzona, właściwość przyrodzona’: Znãta je gòrszô, jak prziroda ‘przyzwyczajenie jest gorsze niż przymiot przyrodzony’. [Przysł. Ceyn] (II) przyrosły ad przërosłi przyrosnąć zob. przyrastać przërosc, -ã, -esz, -rósł, -roscë, sł., ‘przyróść’: ●Òna bë ë ùszë zgùbiła, żebë ji przërosłé nie bëłë ‘gdyby nie miała przyrośniętych’. przyrost m przërost, przërostënk m, przëroscenié n; ~ naturalny ludności zwëczajné przërôstanié lëdztwa przyrost masy mięśniowej przërost masë miãsniowi przyrostek przërostk Gò || przirostk Lz; gramat przërostk Gò przyrostek m gr sufiks, dostôwk m przyrośniãcie n przëroscenié n przyrośniãty ad przërosłi przyrównać v przërównac, -óm, -ôł, sł., ‘’: Òna bë gò rôd przërówna samémù Panu Bògù. przërównac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przyrównać się’: Òn sã chcôł przërównac swòjémù gòspòdarzowi. przërównic, -ã, -ił, sł., ‘przyrównać’: Wiôldżi panowie są nóm przez to przërówniony. (II) przyrównanie n przërównanié n przyrówn(yw)ać v przërówni(a)c, przërówn(ëw)ac przyrumienić v przëbrunic przyróść zob. przyrosnąć przyrząd m przërząd, przëbór (|| przibiór lok), statk, jinstrument || -meńt (|| arch jinstrameńt Ra), aparat, m; zdr – zob. przyrządzik; pl: przërządë, przëbòrë (|| przibiorë), statczi, jinstrumentë || -ńtë, aparatë, jinstrumentë (a. –ta) || -meńtë (a. –ta) {‘statk’ in. = pol. naczynie} [tegò przërządu / przëbòru (|| przibioru) / statkù / jinstrumentu / aparatu, tëch sprzãtów / przëbòrów / statków / jinstrumentów / aparatów; Kòżdi przibiór mô swòje miono. Sy Jinstrameńta mùlarsczé, bednarsczé, stolarsczé itp. Të ni môsz tak szëkòwnëch jinstrameńtów. To je pëszny jinstrameńcëk. Z taczim jinstrameńcëkã wzął sã do pùszczaniô krwie. – Ra]; ~ do golenia aparat / przërząd / przëbór do gòleniô; ~y do golenia pl: gòlëdło || gòlëwadło n, przëbòrë / przërządë do gòleniô; ~ dentystyczne przëbòrë / przërządë / nôrzãdza / statczi / jinstrumentë dentisticzné / zãbôrza; przybory ~kie (myśliwskie) jachtarsczé przërządë / przëbòrë / sprzãtë / statczi; ~ry żeglarskie żeglarsczé sprzãtë (. żeglarsczi sprzãt) / statczi / przëbòrë / statczi; ~y gimnastyczne / sportowe przëbòrë / przërządë / statczi / sprzãtë gimnasticzné / spòrtowé; ~ turystyczne / podróżne statczi (ew. sprzãtë / przëbòrë) turisticzné / wanożné / pòdróżné; ~y optyczne przërządë / aparatë opticzné; dawny ~ do wygładzania ziarna mierzonego w korcu côrnik m; ~ do zacinania wgłębienia w dnie naczyń obręczowych wątornik m. Por. aparat, instrument, narzędzie, sprzęt przyrządzenie n przëszëkòwanié, przë-rëchtowanié, przësztëlowanié n 750 przyrządzić do jedzenia - przërzãdzëc SY. Np. Bãdzë tak dobrô i przërzãdzë | |przërządz nama cos do jedzeniô. SY przyrządzić, ~dzać v (przë)rëchtowac, (przë)szëkòwac, (przë)sztëlowac, przë-szëkiwac przyrządzik m (zdr od: przyrząd) przërządk, statuszk, aparacëk, jinstrumentk / -ncëk || ńcëk (|| jinstramańcëk) m; przyrzec - przërzec, ewent. przëòbiecac, przësygnąc. Np. Niestałi człowiek cos przërzecze, a tej tegò nie wëkònô. SY przërzec, -kã, -rzekł, -czë, sł., ‘przyrzec’: Më jesmë mù to przërzeklë. Më jesmë to mielë przërzekłé ‘przyrzeczone’ przyrzeczenie (-nia) - przërzeczenié (-nia) EG, ewent. w znacz: przërzeczenié sobie: ùdba, pòstanowienié EG przyrzeczenie n przërzeczenié, przëmó-wienié, obiecanié n przyrzekać, ~rzec v przërzékac, przërzec, przëmôwiac, przëmówic, obiec(ow)ac, przëobiec(ow)ac przërzekac, -rzékóm, -ôł, sł., ‘przyrzekać’: Nie przërzékôj, czej ni mòżesz dotrzëmac. Czej przërzékô białogłowa, piszë na piôskù (na wòdzë) jeji słowa. [Przysł. Ceyn] przyrzucać v przërzëcac, przëcëskiwac, przëszmërgiwac przysadka ƒ an: ~ mózgòwa przësôdka mùskòwô (Gò), Tr: mùskòwô grëżelka przysadkòwaty ad zasadłi, kòrusowati; człowiek ~ ogrupka m, zasadłi, kòru~ sowati człowiek przysadzać v przësôdz(ëw)ac przësadzac, -sôdzóm, -ôł, -sadzôj, sł., ‘przysadzać’: Nie przësôdzô sã celëca do chòri krowë. przësadzac sã, -sôdzóm sã, -ôł sã, -sadzôj sã, sł., ‘przysadzać się’. przysadzisty ad zasadä, kòrusowati przysadzać, ~dzić v przësądz(ëw)ac, przë-sądzëc, przëzn(ôw)ac przësadzëc, -ã, -ył, sł., ‘przysadzić’: ●przësadzëlë gò do ni jak celã do krowë. przësadzëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘przysadzić się’. przësalac, -sôlóm, -ôł, -salôj, sł., ‘przysalać’: Ju wicy nie przësalôj! przysądzać v przësãdzac, -sądzóm, -ôł, -sãdzôj, sł., ‘’: Szôłtës wama za wiele przësądzô. przysądzenie n przësądzenié, przëznanié n, przësądzënk m przysądzić v przësãdzëc, -sądzã, -ył, -sãdzë, sł., ‘’: Te grëńta bëłë jemù przësądzoné. przyschły ad przëschłi przyschnąć (przylgnąć przez zaschnięcie) - przëschnąc przyschnąć, ~sychać v przëschnąc, przë-sëchac przëschnąc, -ã, -sechł, -schła, -schni, sł., ‘przyschnąć’: Mòja rena je ju dëcht przëschnionô. przyschnięty - przëschłi przyschniãty ad przëschłi przysiad m przëczëpk, przësôd, ruczk, przëżubk m, przësadniãcé n . Por. kucki przysiadać przësadac, -sôdóm, -ôł, -sadôj, sł., ‘przysiadać, przycupywać’: Tak te psë lik przësôdałë ë baro łajałë ‘tak te psy ciągle przysiadały i bardzo szczekały’. (II) 751 1. przësôdac, przë-sadnąc, dosôdac, dosadnąc 2. przëczë-pëwac, przëczëpnąc, żubkac, żubknąc, ruczkac, uczknąc; ~ się do kògò przë-sadnąc do kògòs przysiąc, przysięgnąć przësygnąc przësyc [-sąc], -sygnã, -sygł, -sëżë, sł., ‘przysiąc’: Òn bë przësygł na wszëtczich swiãtëch, że òn tegò nie zrobił. Przësëżë mie, jeż to je prôwda! przysiąść v przësadnąc, -ã, -sôdł, -ni, sł., ‘przysiąść’: Òn so szótkã przësôdł ‘przysiadł sobie połę od surduta’. przysiąc, ~sięgać v przësyc, przësygnąc, przësëgac ◊ dôlëbóg gôdac; ~ na ho-nor przësyc na tczã, krzywò ~ przësyc falsz, krzëwò przysiewek m przëséw(k) m przysięga - przësëga EG || przësãga EG przësëga, -dżi, ż., ‘przysięga’: Twòje słowò mie wicy wôrtné jak jejich przësëga. przysięga ƒ przësëga a. przësãga ƒ, przësyg m; ~ świadków przësëżënë pl, mający prawò składania ~gi przësyżny arch m, przësãżny, -égò, m., ‘przysiężny [przysięgły]’: Szôłtës ë przësãżny rządzą gromadą. złożyć ~gã złożëc przësëgã; przësyc, przësygnąc ◊ jic na przësyg (przysięgać) przysięgać v przësëgac, jic na przësyg (Sy) [Nie przësëgôj bez pòtrzebë. Jô rzôdkò przësygóm. - Ra]; ~ krzywo, fałszywie krzëwò przësëgac [Temù nic nie wierzta, ten bë chòc krzëwò przësygł. Sy] przysięgły ad m przësãżny a. przësëżny m [Nasz stark béł za przësãżnégò. Sy] przësãżny, -égò, m., ‘przysiężny [przysięgły]’: Szôłtës ë przësãżny rządzą gromadą. ława przysięgłych ława przësãżnëch || przësëżnëch; sąd ~ch sąd przësãżnëch a. przësëżnëch; tłumacz ~ zaprzësëgłi dolmôcz przysięgnąć przësygnąc Gò [Bóg mù ùroczësce przësygł, że...] przysięgnąć zob. przysiąc przysiężny (zdolny / w wieku do składania przysięgi?) przësëżny || -ãżny LZ przysionek m przeddóm m, przededwiérzé n przysiółek m pùstczi, wëbùdowania pl, rzad pùstkòwié n; mieszkaniec ~ka pùstkòwión m, pùstkòwi m (pl ti pùstkòwi, lëdze z pùstk(ów) przyskakiwać,~skòczyć v przëskakòwac, przëskòczëc, przëskòknąc, przësuwac, przësënąc przëskakòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przyskakiwać’: ●przëskakùją do se jak kùrë [‘koguty’]. przëskòczëc, -ã, -ił, sł., ‘przyskoczyć’: ●przëskòcził do ni jak szôlony ‘wściekły’. przëskòknąc, -ã, -skòkł, sł., ‘przyskoczyć’: Przëskòklë chùtkò do niegò, ale ju béł môrtwi. (II) przyskwarzyć v przëskwarzëc, przëpôlëc przysłać, ~syłać v przësłac, przësełac [òn –séłô; nie –sełôj!], przësłac, -szlã, -słôł, sł., ‘przysłać’: To jô wama przësłôł te bùlwë. ~ pò kògò, pò co przësłac za kògùms, za 752 czims a. dac kògòs, cos halac przysłaniać, ~słonić v zakrë(wa)c, zacëgac, zacygnąc, zasëwac, zasënąc przysłanie n przësłanié n, przësélënk m, przësélëzna ƒ; upraszam o łaskawe ~ bãdzecë tak dobri przësłac mie przysłona ƒ przëcemk m przysłonić zob. przysłaniać przysłony ad słony, përznã (za)słony przysłowie n przëpòwiôstka, przemówka, rzeczónka f, przësłowié, rzeczenié n przysłowie przësłowié [Przëkładë przësłowiów: Dze drewka rąbią, tam zrãbë lecą. Sy Jak sobie doma ùwarzisz, tak zjész. Sy = Jak so pòscelisz, tak sã wëspisz. Gò. Kóń ò swiãto nie dbô, bëlebë òbsëpkã dostôł. Sy Jo, jo, to sã człowiek robi stôri: Nodżi cëna, rãce glëna. Sy Kóń, co w brice chòdzy i nômni robi, nôwicy òbmiészczi dostaje. Sy To nie je pôcha na mòje nozdrza (za wësoczé prodżi na mòje nodżi). Dze ce rôd widzą, tam biéj rzôdkò, dze ce nierôd widzą, tam nijak nie biéj. Chto sã wiele pitô, nierôd daje. Chto sã rôd zalécô, nierôd sã żeni. Sy Chto pògóniô kònia ówsã, mòże bicz òstawic doma. Bez chãcë lëchò bicz ùkrãcëc. Sy Temù kòniowi, co dobrze cygnie jesz batugã wcygną. JA Pón Bóg je nierëchlëwi ale sprawiedlëwi. Gò, Sy, Pón Bóg nie je rëchlëwi, ale spamiãtlëwi. Sy Chëczowégò złodzeja nie ùchwôcysz. Sy Dobrégò karczma nie pòpsëje, a złégò ani kòscół nie pòprawi. Lepi zaniesc do karczmë, nigle do aptéczi. Chto na karczmã wzérô, ten biédno ùmiérô. Ni môsz dëtków nie chòdz do karczmë. Karczmôrz rozpijô lëdzy, a karczmôrka jesz barżi. Jak karczmôrz przed karczmą stoji, to w karczmie ni ma lëdzy. Gapa gapie òka nie wëdrapie. Dôj kòtowi pòkù, bò ce zadrapie. Chto graje w kartë, mô łeb òbdzarti / tegò bierzą czartë, a chto graje dobrze, tegò nicht nie òbedrze. Za kartowé i bikòwé / kòzłowé sã płacy. W jaju, co mô wiele biôłtka, mało je żôłtka. Wiele biôłtka, mało żôłtka - Sy (= krowa, co wiele rëczi, mało mléka daje; pies, co wiele szczekô, nie grëze). Òbiecónka, òbiecónka, a tu ani ògónka. Òbiecywczi, na drzewie sliwczi. Sy I slepi kùrze trafi sã zôrno. Sy Za wiôldżé przëjacelstwò zamieniwô sã colemało w nieprzëjacelstwò. Sy Mądri òbiecëje, a głupi sã redëje. Sy Dôł Pón Bóg zãbë, dô i na zãbë / dô i do gãbë (=Kògò Pón Bóg stwòrził, tegò głodã nie ùmòrzi Gò). Chto rãczi, tegò colemało biéda drãczi. (nie òpłacy sã bëc rãczëcelã / żirantã Gò) - Sy Chto z dobrëch szëdzy, tim sã Pón Bóg brzëdzy. Lz Colemało wiedno błądzy, chto drëdżich sądzy. Niesmiałosc i wstëdlëwòsc jedny matczi dzecë. - Sy Chto bùdëje, ten mô wiorë, chto sã prawùje, ten mô papiorë. Bùduj na sto lat, chòcbës witro ni miôł wicy wstac. Gdze kòscół bùdëją, tam diôbéł karczmã stôwiô. Chto wiele bùdëje, ni mô gdze mieszkac. – Sy Z mądrim nieprzëjacelã prãdzy sã dogôdôsz, jak z głupim przëjacelã Gdze białka rządzy, tam chłop błądzy. Sy Dze ògón rządzy, tam głowa błądzy. Sy Czej mësz sã krëpów najé, tej òna w nie nasrô. (ò niewdzãcznoscë lëdzczi) KW Trzeba tak dalek nodżi wëcëgac, jak pierzëna sygô. KW I pies skòli, czej mù sã na ògón przëstąpi. Kògò bòli, ten skòli. - Sy Kògò nie bòli, ten nie skòli. SG (= kògò sprawa nie doticzi, ten sã nie przejmùje). Chto w błoto bije, temù kôł w òcze priszcze.Jidze, jak bë mù nié tëlé całô wies, ale całi swiat nôleżôł. Pòdôj kòmù pôlc, a òn pò całą rãkã sygô. Jak kòżdi przed swima dwiérzama zamiece, to mdze pòrządk na całim swiece. Lepi z rena cos, jak całi dzéń nick. Kòpac pnie, to robòta na całé dnie. rené słuńce nie swiécy całi dzéń. Jaczé casto, taczi chléb. Z lëchégò casta nie ùpiecze chleba niewiasta. Wieselé rôz, a biéda całé żëcé. Tak rób, żebë wilk béł najadłi, a òwca całô. Do cawnoscë (całoscë) człowieka pòtrzébnô je rzëc. - Sy 753 A hewò niechtërne przësłowia wëcygnioné ze Słowôrza Ramùłta: Ë głëpc błiszczi, czej pëszné ruchna włożi, pòczi gãbë nie òtwòrzi. Ani szelążka, ani chleba kąska. Letkò to rzec, ale cãżkò zrobic. W nocë są wszëtczé kòtë bùré. Słabémù ë piórkò cãżi. Przez cekawòsc mô żałosc. Dze cenkò, tam sã rwie. Chto sã miészô midzë żëdów, mùszi sóm òstac chają ‘kto się z żydami wdaje, musi sam zostać żydem’. Chto nie chce starszich słëchac, mùszi chlëchac. Chłop strzélô, a Pón Bóg kùle nosy. Chłop jak snop, pón jak zbón. Ni mia baba chłopòtu, kùpiła so prosã. Rozëm chłopsczi – babsczé łzë!: Chłopsczi (‘chłopski, wieśniaczy’) rozëm – pańsczé szczescé! Ë z taczi chmùreczczi mòże bëc deszcz. Chmùrka za chmùrką, a w kùńcu deszcz. Z deszczu pòd grôd. Młënarsczi swinie do chòwë, a ksãżi gòspòdëni za żonã [białkã] nie bierzë. Chùdémù ë sadło z masłã nick nie pòmòże Dwakrotnie daje, chto chùtinkò daje, a trzëkrotnie, chto òchòtnie. Co sã chùtkò wzniecy, to niedługò swiécy. Chwalë Pana Bòga, jak le ùmiejesz. Rëbë sã chwôtô niewòdã, a lëdzy dobrima słowama. Kòt ùszë cmùli [‘kładzie po sobie’], czej chce drapnąc. Kòń sã cmùli, czej chce ùgrëzc. Jim kòt starszi, tim ògón cwiardszi. Nôtëra cygnie wilka do lasa. Czejbë tak wòdë nie bëło na swiece, cëż bë téż robilë kaszëbsczi rëbôcë? Miãso dlô państwa, gnôtë dlô czeladzë.: Czep ten, co wicy dô, jak mô. Trafił w czerz a zajk ju za górama. Mëszë figlëją, czej kòta nie czëją. Òn czuł zwònë, ale nie wié dze. Gòrzôłka czëszczi gardło pijôka. Lëché czënë są sënama złëch słów. Gãba człowieczô, ale gardło jak ù wôłka ‘twarz ludzka, ale gardło jak u wilka’. Ë dakôrzowi cãżkò do nieba sã dostac. Darmòdajk ju dôwno zdechł ‘ten, co daje darmo, już dawno umarł’. Darmòdajków czas ju dôwno minął. W piątk deszcz, całi tidzéń deszcz. Rôd bë dëszëczka do nieba, czej ni mô tegò, co ji pòtrzeba. Nié dlô psa czełbôsa. Òd złégò dłëżnika ë plewë bierzë. Naszi biédë mdze dłëżi jak jejich państwa. Biéda temù dwòrowi, dze dobôdô krowa wòłowi. Dobrze miec piądze, lepi szczescé. Rozëmkù, pòj dodómkù ‘rozumie, chodź do głowy’. Jesz sã taczi nie ùrodzył, co bë wszëtczim dogòdzył [wëgòdzył Gò]. Co barżi dokùczi, to rëchli naùczi. Nie doléwô sã òlëwë do ògnia. Pëtôj sã Cëgóna ò domôctwò! ‘pytaj się Cygana o ojczyznę’. Gãba sã dopitô, a nodżi doniosą. W żódny fabrëce rozëmù nie dorôbiają. To ju tak je na swiece, co drzewa nieba nie dorôstają. Dostac sã le diôbłu w szczëpë! ‘dostać się diabłu w łapy!’. Nie dostojã, bò sã bòjã. Dôł cë Pón Bóg darë, ùżëwôj miarë. Dwakrotnie daje, chto chùtkò daje. Przësłowia –wikszim dzélã- ze słowôrza S. Ramùłta baba - Baba sã zagôda a swinia w krëpë ‘baba się zagadała a świnia w kaszę’. [Przysł.] bieda - Biéda człowieka hartëje. [Przysł.] bieda - Biéda z Jãdzą sã kòpërlą ‘Bieda łączy się z Jędzą, tj. Bieda z Jędzą chodzą w parze’. Przysł. [Ceyn] (II) bieda - Biéda z Jãdzą sã kòpërlą ‘Bieda z Jędzą chodzi w parze’. bieda – Biéda kòmórniczô; gôdka kòmórniczô. [‘przysłowie’ Ceyn]. Bóg - Kòżdi sóm dlô se, le Pón Bóg dlô wszëtczich. [Przysł. Ceyn] brud - Òn mô tëlé brëdu na karkù, żebë mù bùlwë sadzëc mòżna. [Przysł.?] –na to òdp.: Na czôrnym chléb rosce. Gò] chciwy - Chcëwémù wszëtkò felô. [Przysł. Ceyn] chleb - Na czôrnym chléb rosce. Gò chłopieć - Czej kòmòrnik gbùrczeje, tej mù sã dobrze żëje. [Przysł.] diabeł - Diôbeł sã nie czami, ga [czej] na dëszã jachtëje ‘diabeł się nie męczy, gdy na duszę czatuje’ [Przysł.] (II) droga - Czim krãtszô droga, tim je dłëgszô. [Przysł.] 754 dzban – Tak długò sã grónkã wòdã nosy, jaż sã ùchò ùrwie. [Przysł. Ceyn] dzieciątko - W kòżdim kątkù pò dzecątkù, a za piéckã troje. Piosnka. [Przysł. Ceyn] figiel - Òn sã figlama do nieba wkùpi. [Przysł.] frasunek - Dobri trënk na frasënk. [Przysł. Ceyn]. gapa - Gapa gapie òka nie wëdrapie. Sy garnek - Przëmôwiô kòcôł grôpòwi, a òba smòlą. Przysł. [Ceyn] garniec - Chto seje groch w marcu, warzi gò w garcu, a chto w maju, warzi gò w jaju. [Przysł. Ceyn] (II) gdakać - Pòczi ksądz gdôcze, ksãdzewô skôcze ‘dopóki ksiądz gdacze, tj. spełnia obowiązki kapłańskie, dopóty księdzowa skacze’. Przysł. luterskie. [Derd, Ceyn] gdyby - Kò jô bë cë dôł, żebë le jem sóm miôł [Przysł. Ceyn]. głodny - Głodny ò chlebie wiedno mësli. [Przysł.] głowa - Co głowa, to rozëm. [Przysł.] głód - Kùcharzowé dzecë głodu nie cerpią. [Przysł.] głód - Z głodu ë pies heltkã jé ‘z głodu i pies psiarkę je’. Przysł. [Pobł] Z głodu dudin ë heltkã jé ‘z głodu pies zje i kwaśne jabłko’. Przysł. (II) [Derd] głupi - Głupëch nie seją, a jednak sã rodzą. [Przysł. Ceyn] głupiec - Ë głëpc mądri, czej pòznô, czegò mù felô ‘i głupiec mądry, gdy pozna, czego mu brak’ głupota - Na głëpòtã ni ma nijaczégò lékarstwa. [Przysł.] gorzeć - Na złodzeju skóra gòrô. Przysł. [Ceyn] gospodarz - Dobri gòspòdôrz nôrëchli wstaje. [Przysł.] gość - Dlô gòsca wszëtkò, dlô złodzeja nic. [Przysł.] gość - Gòsc w dóm, Bóg w dóm. [Przysł. Ceyn] gruszki - Òn szukô krëszk na jabłónce. [Przysł.] gryźć - Czim ùmiartszô wesz, tim barżi grëze ‘im chudsza wesz, tym bardziej gryzie’. Przysł. [Ceyn] gusła - Chto wierzi w gùsła, temù rzëc ùschła. Przysł. [Ceyn] gwiazdka - Kòle gód heltka jak miód. Sy hop - Nie rzeczë rëchli hòp, jaż przeskòczisz. [Przysł. Ceyn] igrać - Nie (ji)grôj z kòtã, bò cã drapnie. [Przysł. Ceyn] jabłko - Niedalek sã jabkò òd jabłonie òdkùlnie ‘Jabłko od jabłoni niedaleko się odtoczy’. [Przysł. Ceyn] jałmużna - Chto daje jałmùżnã, skłôdô sobie pieniądze ù Pana Bòga. [Przysł.] jaskółka - Jedna jaskùlëczka lata nie zbùdëje. Przysł. [Ceyn] Przysł.: jeszcze - Jesz stôri Bóg żëje! Jesz Kaszëbi nie zdżinãlë. [Przysł. Ceyn] kadzidło - To mù tëlé pòmòże, co ùmarłémù kadzëdło. [Przysł.] kaligraf - Ni mùszisz bëc zarô grôfã, abë òstac kaligrôfã. Przysł. kamień - To jakbë kam w wòdã rzucył. [Przysł. Ceyn] kapusta - Sedzy jak zajc w kapùsce. Schwôtelë kòzełka na kapùscë! [Przysł.?] karcić - Trzeba dzecë karac, pòczi môłé. [Przysł.?] każdy sobie - Kòżdi sóm sobie nôlepi żëczi. kącik - W kòżdim kątkù pò dzecątkù, a za piéckã troje. Piosnka. [Przysł. Ceyn] kąkol - W kòżdim zbòżu mùszi bëc kąkòl. [Przysł.] kąsać - Czim ùmiartszô wesz, tim barżi grëze ‘im chudsza wesz, tym bardziej gryzie’. Przysł. [Ceyn] klin - Na cwiardi kloc trzeba jesz cwiardszi klin. Przysł. [Ceyn] (II) kłuć - Prôwda w òczë kòle. [Przysł. Ceyn] kocioł – Przëmôwiô kòcôł grôpòwi, a òba smòlą. Przysł. [Ceyn] koleć - Prôwda w òczë kòle. [Przysł. Ceyn] 755 kot - Mëszë figlëją, czej kòta nie czëją. [Przysł. Ceyn] koziołek - Schwôtelë kòzełka na kapùscë! [Przysł.?] kożuch - Do Swiãtégò Dëcha nie zjimôj kòżëcha, a pò Swiãtim Dëchù chòdzë téż w kòżëchù. [Przysł. Ceyn] kram - Jaczi pón, taczi króm. [Przysł. Ceyn] kręte ścieżki - Òn chòdzy krãtima stegnama [‘postępuje nieuczciwie’]. kruk - Gapa gapie òka nie wëdrapie. Sy kruk - Krëk krëkòwi òka nie wëdzëbie. Przysł. [Ceyn] kucharek 6 - Dze wiele białk kùcharzi, tam sã lëchò darzi (tam ni ma co jesc). [Przysł] kucharka - Dobrô kùchôrka ë bez ògnia òbiôd [pôłnié] ùwarzi. [Przysł.] kuć - Kònia kùją, a żaba nogã nadstôwiô. [Przysł.] kuć żelazo - Trzeba kùc żelazo pòczi je gòrącé. [Przysł.] kura - Dac le kòkòszi grzãdë, to òna chce wszãdë. Przysł. [Ceyn] lekarstwo - Na głëpòtã ni ma nijaczégò lékarstwa. [Przysł.] losy - Kawle pùszczelë, a jednak sã òszëkòwelë ‘losy ciągnęli, a jednak się oszukiwali’. [Przysł. Ceyn] łyżka - Jakòż më mómë jesc, czej nama łëżk nie delë? [Przysł.] mama - Kòżde celã zdrzi za swòją nënką ‘każde cielę ogląda się na swoją matkę’. [Przysł.] marzec - Chto seje groch w marcu, warzi gò w garcu, a chto w maju, warzi gò w jaju. [Przysł. Ceyn] (II) miód - Kòle gód heltka jak miód. Sy myszy - Mëszë figlëją, czej kòta nie czëją. [Przysł. Ceyn] nauczka - Naùczã jô jegò pò kòscele gwizdac! [Przysł. Ceyn] nie musieć - Ni mùszisz bëc zarô grôfã, abë òstac kaligrôfã. Przysł. niepogoda - Psa żôl wënëkac w taką krzëkwã ‘psa żal wypędzić na dwór w taką zawieruchę’ [Przysł.] nigdy - Na swiãti Fic, czej mdą kòzë strzic ‘to znaczy: nigdy, bo św. Fica nie ma’. [Przysł. Ceyn] (II) oczy - Prôwda w òczë kòle. [Przysł. Ceyn] odtoczyć się - Niedalek sã jabkò òd jabłonie òdkùlnie ‘Jabłko od jabłoni niedaleko się odtoczy’. [Przysł. Ceyn] odżywiać się - Jak chto papô, tak téż kakô. kakać [wypróżniać się]’ Przysł. [Ceyn] (II) omaścić - Kapùstë szlachectwò nie òbòni ‘kapusty szlachectwo nie omaści’. Przysł. [Ceyn] opak - Jô hòt a të ksob ‘ja w prawo, a ty w lewo’. [Przysł.] pan - Jaczi pón, taczi króm. [Przysł. Ceyn] pasować - Pasëje jak garbôl do scanë ‘przystaje, jak garbaty do ściany] pies - Pies, chtëren wiele łaje, nie kąszô. [Przysł. Ceyn] pies - - Psa żôl wënëkac w taką krzëkwã ‘psa żal wypędzić na dwór w taki mróz’ krzëkwa, -ë, ż., ‘mróz tęgi, zawierucha śnieżna’: plemię - Judôsz sã pòwiesył, ale òstało Judaszowé plemiã. [Przysł.] podejść od właściwej strony - Nie chwôtô sã kònia za ògón, le za grzëwã ‘nie chwyta się konia za ogon, tylko za grzywę’. Przysł. [Ceyn] pościelić - Jak so chto pòsceli, tak sã wëspi. [Przysł. Ceyn] przyłapać - Schwôtelë kòzełka na kapùscë! [Przysł.?] przymawiać - Przëmôwiô kòcôł grôpòwi, a òba smòlą. Przysł. [Ceyn] rolnik - Gbùr to mùr. Przysł. [Ceyn] Gbùr to mùr, a szlachcëc Jãdzã za cëc (dosł.: ‘gbur to mur, a szlachcic Jędzę za cyc’). Przysł. to znaczy mniej więcej tak: gbur, czyli włościanin ma byt pewny, a szlachcic znajduje się zawsze w kłopotach. (II) 756 rozum - Co głowa, to rozëm. [Przysł.] schwytać - Schwôtelë kòzełka na kapùscë! [Przysł.?] siać - Głupëch nie seją, a jednak sã rodzą. [Przysł. Ceyn] słowa - (słowa świadczą o tym, czym człowiek żyje - co czyta, ogląda) Jak chto papô, tak téż kakô. kakać [wypróżniać się]’ Przysł. [Ceyn] (II) swobodnie - Głodno ale swòbòdno. [Przysł.]je’. [Przysł.] szlachectwo - Kapùstë szlachectwò nie òbòni ‘kapusty szlachectwo nie omaści’. Przysł. [Ceyn] środki odpowiednie - To je za rzôdczi grzebiéń na jegò wszë. Przysł. (II): święty nigdy - Na swiãti Fic, czej mdą kòzë strzic ‘to znaczy: nigdy, bo św. Fica nie ma’. [Przysł. Ceyn] (II) świnia - Swinia nômili w kale légô. [Przysł. Ceyn] tkać palce - Nie kładzë pôlca miedzë dwiérzë. [Przysł.] trunek - Dobri trënk na frasënk. [Przysł. Ceyn]. twardy - Na cwiardi kloc trzeba jesz cwiardszi klin. Przysł. [Ceyn] (II) ucho - Tak długò sã grónkã wòdã nosy, jaż sã ùchò ùrwie. [Przysł. Ceyn] ufać – Nie wierzë jedwôbnym słówkóm! [Przysł.] wdzięczność - Jak Kùba Bògù, tak Bóg Kùbie. [Przysł.] Kąszôsz të mie, ùkąszã jô cebie. wet za wet - Kąszôsz të mie, ùkąszã jô cebie. wierzba - Òn szukô krëszk na jabłónce. [Przysł.] wierzyć - Nie wierzë jedwôbnym słówkóm! [Przysł.] wiosna - Gdëbë [czejbë Gò] nie bëło zymkù, nie bëłobë ë pòzymkù. wkupić się - Òn sã figlama do nieba wkùpi. [Przysł.] włościanin - Gbùr to mùr. Przysł. [Ceyn] Gbùr to mùr, a szlachcëc Jãdzã za cëc (dosł.: ‘gbur to mur, a szlachcic Jędzę za cyc’). Przysł. to znaczy mniej więcej tak: gbur, czyli włościanin ma byt pewny, a szlachcic znajduje się zawsze w kłopotach. (II) woda - To jakbë kam w wòdã rzucył. [Przysł. Ceyn] wół zapomniał - Ë swinia zabëła, że prosëcã bëła. [Przysł. Ceyn] wtrącać się - Nie kładzë pôlca miedzë dwiérzë. [Przysł.] za późno - Ju za pòzdze skòblëc gòzdze. Przysł. [Ceyn] zabawa - Òd grôli przińdze do srôli ‘od zabawy przyjdzie do przezywania się’. grôl, -a, m., ‘gracz, towarzysz zabawy’: Przysł. [Ceyn] zadawać się - Chto przë piekle mieszkô, mùszi diôbła w kmòtrë prosëc. Przysł. [Ceyn] zając - Sedzy jak zajc w kapùsce. zapomniał wół - Ë swinia zabëła, że prosëcã bëła. [Przysł. Ceyn] zawczasu - Nie rzeczë rëchli hòp, jaż przeskòczisz. [Przysł. Ceyn] zawierucha - Psa żôl wënëkac w taką krzëkwã ‘psa żal wypędzić na dwór w taki mróz’ krzëkwa, -ë, ż., ‘mróz tęgi, zawierucha śnieżna’:. [Przysł.] zgrzebło - Lëchi to gòspòdôrz, co grzebła żałuje. [Przysł.] złodziej - Na złodzeju skóra gòrô. Przysł. [Ceyn] zmarły - To mù tëlé pòmòże, co ùmarłémù kadzëdło. [Przysł.] żelazo kuć - Trzeba kùc żelazo pòczi je gòrącé. [Przysł.] przysłowiowy przësłowiowi Gò przysłowiowy ad rzeczeniowi, pòwiôdkòwi przysłówek m gr przëczasnik n (Mc) przysłówkòwy ad przëczasnikòwi (Mc); imiesłów ~ przëczasnikòwi mionoczasnik (Mc) przysłuchać się przësłëchac sã, pòsłëchac 757 przësłëchac sã, -óm sã, -ôł sã, -ôj sã, sł., ‘przysłuchać się’: Przësłëchôj sã dobrze temù kôzaniu! Ra przysłuchiwać się przësłëchiwac sã || rzad -chòwac sã [òn sã przësłëchiwô || -chùje] przësłëchòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘przysłuchiwać się’: Òni sã przësłëchòwelë jegò mòwie z wiôldżim nôbòżeństwã. Ra przysługa ƒ przësłëga || przësługa, ùsłëga, Tr: ùsłużëna f, ùsłużenié n [Òn mie òddôł znaczną przësłëgã. Ra Diôbéł za jakąs przësługã (|| przësłëgã) żądô colemało pòdpisaniô cërografù, i tak niejeden czlowiek zapisôł diôbłu dëszã. To béł dobri człowiek, òn niejednã lëdzóm zrobił ùsłëgã. - Sy To bëła z jegò stronë bëlnô przësłëga. Gò]; wyświadczyć komu ~gę òddac / wëswiadczëc / zrobic kòmùs przësłëgã; pòmóc / ùsłużëc kòmùs; ew. zrobic kòmùs dobrze przysługiwać v przëstojec, przënôlégac; ~gùje mi prawò przëstoji, przënôlégô mie prawò przësłëgòwac sã, -ùjã sã, -òwôł sã, sł., ‘przysługiwać się’: Jemù sã białka na wszeden ôrt przësłëgùje ‘na wszelki sposób przysługuje’. przysługiwanie się zob. usłużność przysłużenie się n przësłużenié sã, zrobienié do wòle przysłużny zob. usłużny przysłużyć się zrobic (kòmùs) dobrze, do wòle, przësłużëc sã (kòmùs) przësłużëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przysłużyć się’: Të bë jes sã mógł mie przësłużëc, żebë jes le chcôł. przysmak m przësmak (Gò) (|| przismak - Lz, Dh?), smaczk m, Tr: smaczka ƒ; pl: przësmaczi (|| przismaczi), smaczczi; ew. w zn. ulubiona potrawa: ùlëba f (Sy); szmakòwitô pòtrawa / jôda, pl: szmakòwité pòtrawë / rzeczë [Robôczi dlô ptôchów są przësmãkã. Czej chto je głodny, tej sëchi chléb mòże bëc przësmakã. Wa le same smaczczi bë chca jesc. Nôprzód sã smaczków najéta, ta tej pôłnia ju nie chceta jesc. – Gò]; mięsne ~ki miãsné smaczczi / przësmaczi (|| przismaczi) / delikatesë [Rzôdkò miãsné są przismaczi. Dh?, Lz]; ] przysmażać, ~żyć v przëpiékac, piec przëpiec; kartofle ~żone zagrzóni bùlwë przysolić v przësolëc, dosolëc, dodac solë; ew. w zn. poprzysalać: pòprzësolëc [Przësolëta so dróbkã (përznã, kąsk)! Pòprzësolëce so (pol: Pan(i) dosoli sobie) Ra] przysporzyć przëmnożëc Lz, Gò, przëczënic Lz, EG (òd: Brunon Malëk z Wësoczi), przëniesc dochód / zwësk / pieniãdze przysparzać, ~spòrzyć v dod(ôw)ac, zwielë(wa)c, dostarczë(wa)c zwikszac, zwikszëc, przëzarôbiac, przëzaro-bic, ~ kòmù kłopòtu dotëgòwac kò~ mùs kłopòtu przysporzyć (przysparzać) komuś ~tu przëczënic (przëczëni(w)ac) / 758 przëspòrzëc (przësparzac) / ew. dołożëc (dokładac) / doda(wa)c kòmùs kłopòtu / kłopòtów; Por. poprzysparzać przëczëniac, -czinióm, -ôł, -czëniôj, sł., ‘przyczyniać’. przëczënic, -ã, -ił, sł., ‘przyczynić, dodać’: Òn mù jesz przëczënił jeden półkòruszk żëta. przyspieszać, ~szyć v przërëchlë(wa)c pòspiewac, pòspiôc przyspieszenie n pòspiéwnota f, przërëchlenié, pòspienié n, pòspiéwk przyspieszony ad przërëchlony, pòspiéwny, pòspióny prezysporzyć zob. przysparzać przysposabiać się - òb przygotowywać się przysposobić się - òb. przygotować się przyspòsabiać, ~sobić (się) spòsobic sã(zob. gotować się2) (przë)szëkòwac, (przë)rëchtowac, uprôwiac, uprawic (sã); ~ kògò na śmierć opatrzëc kògòs na smierc przyspòsobienie n przëszëkòwanié, przërëchtowanié, uprawienié n przyssać, ~sysać (się) przësus(ëw)ac (sã) przyssawka ƒ przësusôk m przystać - przëstac. 1. przystać do kogo - przëstac do kògò RA, EG (przër. „przëstańc” = konwertita - òb. konwertyta), np. To bëlë zbójcowie, a òn przëstôł do nich. EG, ewent. zgòdzëc sã na służbã, np. Òn sã zgòdzył bëc ù nich za parobka / zgòdzył sã na służbã. EG 2. przystać na coś - zgòdzëc sã na cos przystać (do kogo) przëstac do kògò, zdrëszëc sã / skamrôcëc sã (z czim / kògùm(; nosił długie włosy, jak na owczarza przystało / przystoi nosył baro dłudżé włosë, tak jak na szépra (a. òwczarza) przëstoji. (Sy T V, s 248 „széper’) przëstac, -ónã, -ôł, -ani, sł., 1. ‘przystać na coś’: Òna jemù tak przëgôda ‘ona jemu tak przemówiła do serca, do rozumu’, jeż òn na wszëtkò przëstôł. 2. ‘przystać do kogoś’: Przëstôł do żôłnérzi. (II) przystający ad przëstôwny, pasowny przystanąć v przëtarknąc, przëstanąc, ostac stojącë przystanąć (na chwilę) - przëstanąc, przëscygnąc (= przëhamòwac), zatrzëmac sã przëstanąc, -ónã, -ął, -ani, sł., ‘stanąć przy czymś’: Przëstanął przë kùzni. (II) przystanek przëstank Gò || przistank Lz, ewent. pòżdôwk Sy (w 2 znacz. = pòl. poczekalnia), môl pòstoju Gò, pòstój Gò [Czej më jachelë, tej pòde drogą jesmë robilë taczé przëstanczi, przerwë w jezdze. Gò Autobùs stanął na przëstankù.- Gò Jak długò sã jidze ù waju na pòżdôwk, bò bëm nie chca, żebë mie autobùs ùcekł. Sy] przystanek m 1. przëstónk || -stank, (pò)żdôwk m 2. przëstaniãcé, pòstojenié n przystanie n przëstanié, zgòdzenié sã n 759 przystań ƒ mòla przëstań, hôwinga (= zatoczka) f, bôtowiszcze n, port m {‘mòla’ - Sy: mola [Kùtrë stoją w moli. Sy]}marina f marina f - 1. òbrôz marinisticzny, ò tematice mòrsczi; 2. przëstań f (mola f / port m) dlô żeglôczów / żeglówk(ów) / jachtów, przëstań żeglarskô / jachtowô; ew. òkrãtowiszcze n Gò przystawać - 1. zatrzëmiwac sã, przëstaniwac, przëscëgac, ewent. dożdawac SY, np. Rëszôjta sã, białczi, z tim rzeszanim, bò mùszã wiedno z masziną dożdawac (przëstaniwac). SY 2. pasowac do se(-bie), np. Te dwa kamienie do se pasëją. Ti dwaji kùńdzë (frantowie, òszëkańcowie) do se pasëją. przysta(wa)ć v przëst(ôw)ac, domëkac, pasowac, (pò)stôwac, pòstojec; (nie) przystoi (nie) przënôlégô przystawać do kogo (wiązać / stowarzysząc / sprzymierzać się z kim) przëstawac do kògò, zdrëszac sã, kamrôcëc sã przëstawac, -stôwóm, -ôł, -stôj (-stawôj), sł., ‘przystawać (do kogoś)’: Nie przëstawôj do cëzëch lëdzy ‘nie łącz się z obcymi ludźmi’. (II) przystawanie n przëstôwanié, pòstôwanié n, domklëna, pasownota ƒ przystawi(a)ć v przëstôwiac, przëstawic; ~ się do kògò przeslécac, zalécac sã kòmùs przëstawiac, -stôwióm, -ôł, -stawiôj, sł., ‘przystawiać’. przëstawic, -ã, -ił, sł., ‘przystawić’: Przëstawi drôb do dakù ‘przystaw drabinę do dachu’. przystawka ƒ 1. przëzjôdk, przëgrizk m 2. przësôdzk m, przëbaka ƒ przystąpić, ~stãpòwać v przëstãpic, -stąpiã, -ił, -stãpi, sł., ‘przystąpić’: Òni ni mógł nijak do negò psa przëstãpic. Òna dzérskò przëstąpi do tëch rabùszników ë tak rzecze. przëstãpi(a)c; ~ do pracy zaczic robòtã, zaczic robic, ~ do spółki przëstąpic do wëcmanë ; ~ do głosowania przëstãpic do głosowaniô [Zebróny przëstąpilë terô do jimiennégò głosowaniô. Ra]; przystąpienie n przëstąpienié n przystęp - przistãp SY || przëstãp Sy, dostãp EG. Np. Jem za biédny, jô do nich ni móm przistãpù. Wòdą òd mëcô trupa wëléwają wkół chëczi, żebë ùmarłi ni miôł wiãcy do nich przëstãpù. - Sy] Do ti szafë je lëchi przistãp. EG Rôz przódë na swiece lëdze òbòriwelë wies dokòła, żebë chòléra ni miała do ni przistãpù. SY Na ten ôrt ni mielëbë rëbôcë żódnégò przëstãpù do mòrza. Ra. Por. dostęp przystãp m prziscé, doprzińdzenié n, przi-stãp ra; mieć ~ do kògò miec do kògòs prziscé, doprzińdzenié, w ~ie gniewù w nańdzenim gòrzu przystępnie - przëstãpno, żëczno, przëchilno EG. Np. Òn sã zachòwiwôł tak dosc przëstãpno. EG przystępność - przëstãpnosc EG || przistãpnosc EG przystępny - przëstãpny EG, dostãpny EG. Przystępna cena - przëstãpnô cena (pòl.) EG, niewësokô cena EG, np. To je wôrt kùpic, bò cena je dosc przëstãpnô / nie je za 760 wësokô (tzn. je to niedrogô / dosc tónô rzecz). (naj)~niejszy nôdostãpniészi, nôprzëstãpniészi [To je nôprzëstãpniészô droga do kòscoła. Ra]. Por. dostępny przystãpność ƒ doprzińdzëna f, doprziń~ dzenié n przystãpny ad doprzińdny; cena ~pna ra-zny priz, ~ człowiek lëdzczi człowiek przystãpòwać zob. przystąpić przëstãpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przystępować’: Z bòjaznią w sercu przëstãpòwôł do òjca. przëstãpiac, -stąpióm, -ôł, -stãpiôj, sł., ‘przystępować’: Òne corôz blëżi przëstąpiają. (II) przystoić - òb. godzić się przysta(wa)ć przystoić (godzić się) gòdzëc sã Gò, [np. Lëdzóm prawim gòdzy sã piesniô chwałë. (Ps 33)] przystojnie adv spòsobno, szëkòwno, pòzorno lok [Wëzdrzec pòzorno. Sy], swòmò, forsz, proper przystojny - pòstawny EG, spòsobny, szëkòwny EG, pòzorny lok, swòrny (zab.) SY. Np. Taczégò swòrnégò knôpa sobie wëszukóm, że wszëtczim dzéwczãtóm òczë zbieleją. SY. - Przër. okazały przystojny ad spòsobny, szëkòwny, pòzorny lok [To je pòzorné dzéwczã, to bë tak bëła dlô cebie białka. Dzeż të złapiła (złapała) tegò pòzornégò chłopa? – Sy], swòrny, forsz, proper, szmiks przystosować (się) - przëstosowac (sã) EG, dostosowac (sã) EG, przësposobic (sã) EG, ewent. „nadżąc” (sã), ùpòdobnic sã EG przystosowanie (się) - przëstosowanié (sã) EG, dostosowanié (sã) EG, dopasowanié (sã) EG, ewent. wpasowanié (sã) EG, „nadżãcé” sã EG, ùpòdobnienié (sã) EG przystosowanie n dopasowanié n przystosow(yw)ać v dopasowac, dopasë-wac; ~ się do okòliczności dopasowac sã do leżnoscë przystosowywać (się) - przëstosowiwac (sã) EG, KP || przëstosëwac (sã) EG (òn sã przëstosowiwô || przëstosywô), dopasowiwac (sã) || dopasëwac sã (òn sã dopasowiwô || dopasywô) EG, ewent. „nadżibac” || „nadżinac” sã EG, ùpòdobniwac sã EG przystosowywanie (się) - przëstosowiwanié EG, KP || przëstosywanié (sã) EG, przystrajać, ~stroić v przëstrojëwac, przëstrojic, (przë)snôżëc, przësnôżac, usnôżëc, ustrojic przystrojenie n przëstrojenié, przësnôże-nié n, snôga ƒ przystrzyc, ~gać v przëstrzic, przëstrzë-g(iw)ac; krótkò ~żone włosy krótkò przëstrzëgłé włosë przystudzać, ~dzić v përznã stëdzëc, ob-stëdzëc przystygnąć v obstëdnąc, oznobic przysunąć v przësënąc, przëcopac, przë-copnąc, dogarnąc; ~ się (do siebie) ze-sadnąc sã, zesënąc sã, przysuń się do pieca przësëni sã do piécka przësënąc, -ã, -ął, sł., ‘przysunąć’: Przësëni mòje łóżkò do twòjégò. przësënąc sã, -ã sã, -ął sã, sł., ‘przysunąć się’: Przesëni sã do naju! przysuszać zob. podsuszać przysuwać v przësëwac, -suwóm, -ôł, -sëwôj, sł., ‘’: [Docz të te stółczi tu dotąd przësuwôsz? Nie przësëwôj jich! - Ra]; ~ się przësëwac sã, -suwóm sã, -ôł sã, -sëwôj sã, sł., ‘przysuwać się’: [Të sã darmò do ni przësuwôsz. Ra] 761 przyswajać sobie (coś) - przëswòjiwac so EG, ewent. pòznawac cos, ùczëc sã czegò EG, przënãcëwac sã do czegò, wëknąc EG.- Przër. przywykać przyswajać, ~swòić v przëswòjëwac, przë-swòjic, przëłaszczëwi(a)c, przënãcë-(wa)c; ~ sobie jãzyk obcy przëswòjic so cëzą mòwã, ~ dzikie zwierzã przë-łaszczëwic dzëwégò zwierza przyswajanie n przëswòjiwanié, przëłasz-czëwianié, przënãcywanié n przyswoić sobie (coś) - przëswòjic so(-bie) EG, ewent. pòznac (cos), naùczëc sã (czegòs), przënãcëc sã (do cze),przëwëknąc (do cze) EG, przënałożëc sã (do cze).Np. Òn so przëswòjił tã wiédzã / ten jãzëk / tã umiejãtnosc. EG przysychać zob. przyschnąć przësëchac, -sychóm, -ôł, -sëchôj, sł., ‘przysychać’: Ta rena mdze terô przësycha ‘ta rana będzie teraz przysychała’. przysyłać zob. przysłać przësëłac, -syłóm, -ôł, -sëłôj, sł., ‘przysyłać’: Nënka wóm przësyłô ten òbrôzk. przysypać v przësëpac, -iã, -ôł, sł., ‘’: [Przësëpi wãgle pòpiołã. Ra] przysypywać v przësëpòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘’: [To sã pòtemù piôskã przësëpùje. Ra] przysypiskò n przësëp, usëp m przysyp(yw)ać v przësëp(ow)ac, przësë-pëwac, (przë)sëtkòwac przysysać zob. przyssać przyszłoroczny ad przińdnoroczny przyszłość - przińdota || -dzota SY, przińdnosc EG przëszłosc, -ë, ż., ‘przyszłość’: Przëszłosc nôleżi Bògù ‘przyszłość należy do Boga’ przyszłość przińdota (-osc) przyszłość ƒ przińdzota Sy, Tr: przińd(n)osc || -ota f; ew. witrzészëzna ƒ arch Sy[akc. – trzé-] [Bóg Nôswiãtszi wié, co nama przińdzota przëniese. Bòjã sã przińdzotë. Bóg (...) wié, co nama witrzészëzna przëniese. Sënie, (...) przed tobą stoji witrzészëzna. – Sy] ; w ~ści w przińdoce, przińdno przyszły - przińdny TR, EG [Na przińdné lata... Przińdny czas. W przińdnym czasu. Gò]. Przyszłego roku - za rok EG, na drëdżi rok EG, w przińdnym rokù EG. Na przyszły rok na drëdżi rok, ewent na zarok [To je latos takô jãdrzëzna, bądzemë so mùszelë cos na zarok ùłożëc, bò mòże nastac biédny rok. Sy] przyszły ad przińdny, arch przëchòdny [Przëchòdny czas. Lz]; ~ małżonek nałożeni, kawaler m, przińdny chłop, ~ żona nałożeniô, brutka ƒ, przińdno białka, czas ~ gr przińdny czas przyszły rok – zarok [To je latos takô jãdrzëzna, bądzemë mùszelë so cos na zarok ùłożëc (òdłożëc), bò mòże nastac biédny rok. Sy] przyszpilić v przëszpilkòwac, przëjiglëc, przëkłoc przysztukòwać v przësztëkòwac, nadsztëkòwac, nadsadzëc, przësadzëc przysztukòwanie n przësztëkòwanié, przësadzenié, nadsztëkòwanié, nadsadzenié n przysztukòwany ad przësztëkówny, przë- 762 sadzony, nadsztëkòwóny, nadsadzony przyszwa ƒ wiérzk, wiérzch m przyszykòwać v przëszëkòwac, uprawic, przërëchtowac, przësztëlowac przyszykowany - òb. gotowy przyszy(wa)ć v przëszë(wa)c; przëszëc, -ëjã, -ił, sł., ‘przyszyć’: Òn miôł tã łôtkã do płôszcza przëszëtą. ●òn tak gôdô, jakbë jemù chto jãzëk przësził do gãbë. przëszëwac, -sziwóm, -ôł, -szëwôj, sł., ‘przyszywać’: Starëszka przësziwô knąpë do tatowégò kabôta. ~ niedbale przëpùnkòwac, przëwôrpac, przëprunowac przyśnić się (ukazać się we śnie) - przësnic sã SY, EG. np. Mie sã dzys niebòszczëk tatk przësnił, pewno cos chce mieć. SY Ten strëch bë sã człowiekòwi przësnił (taczi je straszny). To (to rené wstôjanié) bë sã niejednémù przësniło (tzn. sprzikrzëło, nawielëło). – SY przësnic sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przyśnić się’: Jemù sã wilk przësnił. przyśnić się przësnic sã; ~śniło ci się cë sã przësniło ◊ cos bë sã kòmùs przësniło (sprzykrzyłoby się kòmù); chtos bë sã człowiekòwi przësnił (mòżna by się kògò przelãknąć) przyśpieszać v przërëchlëwac, pòspiewac przyśpieszanie n przërëchlanié, pòspiéwanié, zostrziwanié n przyśpiew m przëspiéw, przëwtór, refren m przyśpiewka (okolicznościowa piosenka, „czastuszka”) - prziwtórka (zab.) SY, przëspiéwka EG przyśpiewywać v pòdspiewëwac, przëspiewëwac, wëspiewëwac przyśrubòw(yw)ać v przëszruwòwac, przëszruwëwac, przëkrącë(wa)c przyświadczać - przëswiadczac SY. Np. Òna łże, a òn ji jesz przëswiôdczô. SY przyświadczyć v przëswiadczëc, pòtwierdzëc, przëtwierdzëc [Przëswiôdczëła, że tak bëło, a nié jinaczi. Sy]. Por. przytaknąć, potwierdzić przyświecać v przëwiecac, pòswiecac [Òni nama łëczëwã pòswiécelë. Ra] ~cić v przëswiecëc, pòswiecëc [Pòswiecë mie doch dróbkã! Ra] swiécëwac przytaczać - przëwòłiwac EG, przëtaczac EG, ewent. sëgac do cze, cytowac cos, przëpòdawac TR?, pòdawac (np. przëkładë EG, pòdôwczi TR, EG = pòl. dane), argùmentë. Np. Òn przëtôczô / przëwòłiwô / przedstôwiô / sygô do przëkładów / do pòdôwków (= pòl. danych). Żebë tã sprawã wëgrac, trzeba jima przëtaczac mòcné / niepòdwôżalné argùmentë / argùmentë nie do òbaleniô / nie do pòdwôżeniô / niepòdwôżalné. EG. Przër. wëtaczac przëtaczac, -tôczóm, -ôł, -taczôj, sł., ‘przytaczać’: Szëprowie przëtôczają achtle ë beczczi. (II) przëtaczac sã, -tôczóm sã, -ôł sã, -taczôj sã, sł., ‘przytaczać się’. (II) przytaczać, cytować przëwòłiwac przytaczać, ~toczyć v 1. przëkùl(ëw)ac, 763 przëkùlnąc 2. przëpòd(ôw)ac, cyt(ér)owac, nadczidnąc przytakiwać, ~knąć v przëswiôdczac, przëswiôdczëc, przëstoje(wa)c, cziwac, cziwnąc głową, zgôdzac sã, zgòdzëc sã ◊ sztãple dôwac a. na wszëtkò nosama cziwac przytaknąć - przëswiadczëc SY, EG, przëwtórzëc SY?, pòtwierdzëc EG, rzec, że „jo” / że tak je / bëło EG przytaszczyć v przëbùrdac, przëwléc, przëszorclowac, przëcygnąc przytãchły ad kąsk zatãchłi przytãchnąć v kąsk zatãchnąc przytãpić v stãpic, przëtãpic, kąsk pòtãpic przytãpienie n stãpienié, przëtãpienié n; ~ słuchù przëgłechòscƒ przytępiony ad przëtãpiony, përznã pòtãpiony przëtãpi, przym., ‘nieco tępy, osłabiony’: Nasz starëszk mô wid przëtãpi ‘nasz dziadek ma wzrok nieco tępy, osłabiony’. przytkać zob. zatkać przytłaczać - przëtłaczac EG, przëgniatac EG, gniesc EG, ewent. dławic, cësnąc, przëcëskac, dëszëc, np. To gò przëtłôczô / przëtłocziwô / przëgniôtô / dłôwi / dëszi / cësnie / przëcyskô / dëszi. EG przytłaczać, ~tłoczyć v przëwôlac, przëwalëc, przëgrãdzë(wa)c, przëgniôtac, przëgniesc, przëcëskac, przëcësnąc przytłaczający ad przëwôlający, przëcysprzytłaczający - przëtłôczający EG, tłoczący EG, przëgniôtający EG, ùcyskający EG, np. W nawale przëtłôczającëch òbòwiązków baro trudno je tobie nalezc czas na mòdlëtwã. kający przytłoczenie - przëtłoczenié EG. - Przër. natłok, nawał przytoczyć - przëtoczëc EG, przëwòłac EG, przedstawic EG, sygnąc EG. Np. Òn przëtocził / przëwòłôł / przedstawił mòcné przëkładë / argùmentë / pewné faktë przëkładów/ pòdôwków (pòl. danych) / do / niezbité dokôzë. EG Òn sygnął do argùmentów / argùmentacji, chtërna pòwinna bëła wszëtczich przekònac. EG przytłumiać zob. tłumić przytłumić v ~ ogień zmniészëc / przëgasëc / przëdëszëc / rzad przëdãpic òdżin {‘przëdãpic’ por. „dãpòwac” niem. dampfen = parowac, gòtowac w kòcle pòd parą / ropą, fig: dëmic}; ~ głos przëcëszëc / scëszëc / przëgłëszëc / przëdławic / przëdãpic głos [Wiele głosów jeden przëdãpi. Bl, He – Lz]; ~ hałas zmniészëc / przëcëszëc / wëcëszëc / òsłabic trzôsk; ~ radość fig przëgasëc / przëgłëszëc // przëdãpic redosc; ~ zawziętość zmniészëc / złagòdzëc / òsłabic / przëtãpic / stãpic / przëdãpic zażartosc / górz [Słabòsc jich zażartosc przëdãpiła. Bl, He – Lz]. Por. przygłuszyć, stłumić przytłumiony ad ~ ogień przëgaszony / przëdłôwiony / zmniészony przëdëszony / przëdãpiony òdżin; ~ dźwięk / głos / odgłos głëchi / tãpi zwãk / (òd)głos; ew. przëcëszony / przëdëszony / przëgłëszony / przëdãpiony / przëdłôwiony zwãk / 764 (òd)głos [Rzekł przëdãpionym głosã. Bl, He – Lz]; ~ hałas / dudnienie / łoskot przëcëszony / przëdëszony / przëgłëszony / przëdãpiony / przëdłôwiony / głëchi trzôsk / bùger / łoskòt przytoczenie n 1. przëkùlnienié n 2. przëpôdanié, nadczidnienié n przytoczyć - przëtoczëc EG, przëwòłac EG, przedstawic EG, sygnąc EG. Np. Òn przëtocził / przëwòłôł / przedstawił mòcné przëkładë / argùmentë / pewné faktë / niezbité dokôzë. EG Òn sygnął do przëkładów/ pòdôwków (pòl. danych) / do argùmentów / argùmentacji, chtërna pòwinna bëła wszëtczich przekònac. EG przytoczyć zob. przytaczać przëtoczëc, -ã, -ił, sł., ‘przytoczyć’. (II) przëtoczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł.,’przytoczyć się’: Sã rôz przëtoczë, niebëlnikù, do chëczë! ‘przytoczże się wreszcie, niegodziwcze, do domu!’. (II) przytomnie - przëtomno SY, np. Nasz tatk przëtomno ùmiérôł. przytomnie adv rozëmno, przëtomno, przë se, wiadno przytomnieć - przëtomniec (òn przëtomnieje) EG, przëchadac do se (òn przëchôdô do se) EG, wracac do żëcégò (òn wrôcô do ż.) EG, przëchadac nazôd do żëcégò (òn przëchôdô do ż.) EG przytomność (pełnia władz psychicznych i fizycznych) - przëtomnosc SY, np. Stracëc / òdzwëskac przëtomnosc. SY. - Przër. nieprzytomność przytomność ƒ rozëmnota, przëtomnosc, przësebnota, wiadnosc f; odzyskać ~ przińc do se, stracić ~ przińc od se przytomny (świadomy, trzeźwy) - przëtomny SY (rzôdkò w 2 znacz. pòl. „obecny”), np. Nasza nënka je przëtomnô, òna le mòwã stracëła. - Przër. nieprzytomny przytomny ad rozëmny, przëtomny, przësebny, wiadny przytorze n kòl stãpnik, peron m przytrafić się (przydarzyć się) - przëtrafic sã EG, przëdarzëc sã EG przytrafi(a)ć się przëtrôfiac, przëtrafic sã, przëdôrzac, przëdarzë(wa)c sã przëtrafiac sã, -trôfióm sã, -ił sã, -trafiôj sã, sł., ‘przytrafiać się, przydarzać się’: Różnie sã przëtrôfiô na tim bòżim swiece. przëtrafic sã, -iã sã, -ił sã, sł., ‘przytrafić się, przygodzić się’: To sã rzôdkò przëtrafi. Mie sã zle przëtrafiło. przytroczyć v przërzeszëc, przëwiązac, przëmòcnic przytrudny ad kąsk cãżczi przytrzasnąć v przëtrzasnąc, przëchlastnąc, przëchlapnąc, przëskrzënic przytrzeć, ~cierać v przëtrzéc, przëcerac, wëtrzéc, wëcerac, zetrzéc, scerac; ~ kòmù rogów usadzëc kògòs ◊ wëtrzéc kòmùs nos przytrzym(yw)ać v przëtrzëm(ow)ac, przëscëgiwac, przëscygnąc 765 przëtrzëmac, -trzimóm, -ôł, -trzëm(ôj), sł., ‘przytrzymać’: Negò złodzeja przëtrzimelë w kùńcu na òdpùsce w Rozłazënie. przëtrzëmòwac, -ùjã, -òwôł, sł., ‘przytrzymywać’. przytulać, ~lić v przecëskac, przëcësnąc, przëczulac, przëczulëc, przëgrużdżac, przëgrużdżëc, przëgarënac, przëgarnąc; ~ kògò do piersi przëcësnąc kò~ gòs do serca, ~ kògò dac kòmùs utulenié, ~ się do kògò przëgrużdżëc sã do kògòs przytulia: ~ błotna ƒ panieńsczé włosë. marzónkaƒ przytuliskò n schróniô ƒ, chëcz dlô pòttukôczów przytulnie adv lubno, ubetno, wëgódno przytulny - przëtulny EG, ùbëtny (zab.) SY. Np. Ni mògã sã naceszëc mòji nowi chëczi, nie je wiôlgô, ale za to baro ùbëtnô, mile sã w ni mieszkô. SY przytulny ad lubny, ubëtny, wëgódny przytułek - 1. szpëtôl EG, babinetk; 2. przëtułk EG, ùtułk SY, ùtulenié SY, np. Nalezlë sã lëdze, co wzãlë pògòrzélców do se i delë jim ùtulenié. SY przytułek m utulenié n, szpëtôi, ututk m, stłuczka ƒ przytupywać v przëtrãptowac,przëtrãpòlëwac przytwardy ad cwardawi, kąsk cwardi przytwierdzić - 1. òb. potwierdzić.2. òb. przymocować przytwierdzać, ~dzić v przëmòcni(w)ac, przëmòcnic, przëprôwiac, przëprawic, (przë)bakòwac, (za)tëblowac przytwierdzenie n przëmòcnienié, przëprawienié, przëbakòwanié, zatëblowanié n przytyć v przëtëc, przëbrac, zgrëbiec, pòprawic sã przytyk zob. aluzja, przymówka przytykać v przëtëkac, grańczëc przëtëkac, -tikóm, -ôł, -tëkôj, sł., ‘przytykać’: Mòje niwë przëtikają do ksãdzewsczich. ; jegò dom ~ka do megò jegò chëcz przëtikô do mòji przytyły - òb. otyły przyuczać, ~czyć v przëucz(ëw)ac, przëuczëc, zucz(ëw)ac, zuczëc, przënãcë(wa)c przëùczac, -óm, -ôł, sł., ‘przyuczać’: Starszi mają òd nômłodszich lat przëùczac dzecë do pòsłësznoscë dlô se ë do bòjaznie Bòga. przëùczac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przyuczać się’: Człowiek znôjma sã przëùczô do wszelejaczi prôcë. przëùczëc, -ã, -ił, sł., ‘przyuczyć’: Òna dzecë swòje przëùczëła do wiôldżégò pòrządkù. przëùczëc sã, -ã sã, -ił sã, sł., ‘przyuczyć się’: Òn sã wnetëszczi do tegò przëùczi, żlë le bãdze chcôł. 766 przyuczenie n przëuczba ƒ, przëuczenié, zuczenié n przyuczony ad przëuczałi, przëuczbiony, zuczałi; ◊ rzemielślnik przëuczk m przywabi(a)ć v przëochlë(wa)c, przëchłoscë(wa)c, przëszalë(wa)c przywabić - przëchószczëc SY || przëchłoscëc TR, zwabic RA, SY (w II znacz. òszëkac), przëòchlëc SY, przëłëdzëc EG òd RA: pòprzëłëdzëc RA, przëszalëc SY. Np. Złodzéj psa wërsztą (|| worztą, kôłbasą) przëchószczi, tej òn mòże krasc. SY Strëch zwôbił dzéwczã do lasa i zabił. SY Przëòchlił jã do sebie i zbąbnowôł (zgwôłcył). SY Nôprzód przëszôlił jã do se(bie), a tej... wa sã mòżeta domëslëc. SY. - Przër. wabić, pozyskać, skusić przëwabiac, -wôbióm, -ôł, -wabiôj, sł., ‘przywabiać, przynęcać’: Òni gò przëwôbiają do swòji Anulë. przëwabiac sã, -wôbióm sã, -ôł sã, -wabiôj sã, sł., ‘przywabiać się, przynęcać się’. przëwabic, -wôbiã, -ił, -wabi, sł., ‘przywabić, przynęcić’: Të jich niczim do se nie przëwôbisz. Të gò nie ùmiejesz przëwabic. przëwabic sã, -wôbiã sã, -ił sã, -wabi sã, sł., ‘przywabić się, przynęcić się’: Òn bë sã dôł łôtwie przëwabic. przëchłaszczac, -chłôszczóm, -ôł, -chłaszczôj, sł., ‘przywabiać, przynęcać’: Przëchłôszczałë gò na wszelejaczé spòsobë, ale òn wiedno béł dalek òd ni. przëchłoscëc, -szczã, -scył, sł., ‘przywabić, przynęcić’: Jô gò niczim nie przëchłoszczã. Òn sã nawet gòrzôłką przëchłoscëc nie dô. Przëchłoscë gò do se! przëłëdzac, -łudzóm, -ôł, -łëdzôj, sł., ‘przywabiać, przynęcać’: Przëłudza mie do se, ale jô nie szedł. Òna nie ùmieje lëdzy przëłëdzac. Të miã do se nie przëłëdzôj! przëłëdzëc, -łudzã, -ył, -łëdzë, sł., ‘przywabić, przynęcić’: Òna gò baro łôtwie do se przëłudzy. Ni mògła gò przëłëdzëc. przëłëdzëc sã, -łudzã sã, -ył sã, -łëdzë sã, sł., ‘zwabić się, znęcić się’: Dôł sã ji przëłëdzëc. (II) przënãcac, -óm, -ôł, sł., ‘przynęcać, wabić’: Docz të mie przënãcôsz, kò doch wiész dobrze, że jô jem żeniałi ‘czegoż ty mnie wabisz, skoro wiesz dobrze, że jestem żonaty’. przënãcac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przynęcać się, zwabiać się’: Òne sã łôtwie przënãcają. przënãcëc, -ã, -ył, sł., ‘przynęcić, zwabić’: Òna gò do se nie przënãcy. przënãcëc sã, -ã sã, -ył sã, sł., ‘przynęcić się, znęcić się, zwabić się’: Ptôchë sã wnetëszczi przënãcëłë. przywabić się - przëłëdzëc sã RA, przëwabic / zwabic sã EG, skùsëc sã EG, przëòchlëc sã EG. Np. Dôł ji sã przëłëdzëc. RA Dôł sã ji przëòchlëc / przëchłoscëc / przëwabic / zwabic. EG przëchłoscëc, -szczã, -scył, sł., ‘przywabić, przynęcić’: Jô gò niczim nie przëchłoszczã. Òn sã nawet gòrzôłką przëchłoscëc nie dô. Przëchłoscë gò do se! przywabić v przëłëdzëc przëszalëc, -szôlã, -ił, -szalë, sł., ‘przywabić’: Òna kòżdégò przëszôli do se. Ra Parobk przëłudzył do se dzéwczã. Sy]. Por. poprzywabiać przywabienie n przëochlenié, przëchłoscenié, przëszalenié n przywalać, ~lić v przëwôlac, przëwalëc, 767 przëgrãdzë(wa)c przywałãsać się przëlezc, przëwanożëc, przëszwanic, przëtodrowac przywara - òb. dziwactwo, wada przywara (potrawa przypalona ?) prziwara LZ przëwara, -ë, ż., ‘zupa piwna (z cukrem i żółtkiem)’. Ra prziwara, -ë, ż., ‘zupa’. Ob. przëwara. (II) [Pobł] przywaraƒ 1. przëwrzenié ~, przëwrzałosc ƒ 2. nôwartë, fele pl; w zn. nałóg, przyzwyczajenie, maniera: nôłóg m, przënãcenié, przëzwëczajenié ;n znãta, maniéra f przywarowac v przëtacëc, zatacëc sã, przëczajic sã przywdzi(ew)ać v obléc, oblôkac, obù(wa)c; ~ żałobã ◊ chòdzëc w czôrnym, miec trur a. miec żałobã przywędrować v przëwanożëc, przëwãdrowac, przińc z daleka przëwãdrowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przywędrować’: Bóg wié, skądka òni tu dotąd przëwãdrowelë! przywiązać v przëwiãzac EG, ùwiãzac EG (òn przëwiązôł / ùwiązôł), przëreszëc EG, ùrzeszëc EG (òn przërzesził / ùrzesził), przëdzërzgnąc Ra przëwiãzac, -wiążã, -zôł, -wiãzôj (-żë), sł., ‘przywiązać’. (II) przëwiãzowac, -ëjã, -owôł, sł., ‘przywiązywać’. (II) przërzeszëc, -ã, -ił, sł., ‘przywiązać’: Przërzeszë drzéwkò do pôlëka, żebë sã nie złómiło. przëdzerzgnąc, -ã, -ął, sł.,’przypiąć, przyprząc’: Przëdzerzglë gò lińcuchã do bùdë. (II) zob. przywiązywać przywiązanie n przërzeszenié, przëwiązanié n; ~ do kògò oblubienié kògòs, skamrôcenié sã z kògùms przywiązany ad przërzeszony, przëwiązó-ny; ~ do kògò kògòs oblubiony, do kò~ gòs przënãcony przywiązywać v przërzeszac, -óm, -ôł, sł., ‘przywiązywać’: Rëbôcë linama abò lińcuchama przërzeszają czôłna do negò pôla. przërzeszëc, przërzeszac, przëwiãz(ow)ac, przëwiãzëwac; ~ się do kògò oblubi(a)c kògòs, przënãcë(wa)c sã do kògòs przywidzenia - ùwidë SY, ewent. òmana przywidzenie n òmana f, zdôwanié sã, zmëkcenié, milenié sã n przywidzieć się zdôwac sã, zmëkcëc sã; ~działo ci się cë le sã zdôwało przywierać v 1. przëlënac, przëcëskac 2. przësôdzac, usôdzac, przëwrzëwac; 768 zob. przywrzeć przywiercić v przëwiercëc, przëkrącëc, przëszruwòwac przywiesić v przëwiesëc przëwiesëc, -szã, -sył, -së, sł., ‘przywiesić’: Co të jes so przëwiesył na piersach? przywieszać v przëwieszac, -wiészóm, -ôł, sł., ‘’. przywieść v przëprowadzëc; zob. przywòdzić przëwiesc, -wiodã, -wiódł, -wiedzë, sł., ‘przywieść, przyprowadzić’: Docz të przëwiódł tëch kòdrôków do naju? ‘po co ty przywiodłeś tych obszarpańców do nas?’ przywiewać v przëwiéwac przywieźć, ~wòzić v przëwiezc, przëwôżac, przëwòzëwac; ~ taczką (przë)karowac, przëkarëwac przëwiezc, -wiozã, -wiózł, -wiezë, sł., ‘przywieźć’: Pón szkólny przëwiózł te ksążczi z miasta. przywiãdły ad obwiãdłi, przëwiãdłi, nawiãdłi, kąsk zwiãdłi przëwiãdnąc, -ã, -wiądł, -wiãdła, -ni, sł., ‘zwiędnąć trochę’: przëwiãdłi ‘nieco zwiędnięty’. (II) przywilej – przëwiléj m EG || przëwilija f SY (SY dosł. = nôwart, faks, nëczi - òb. kaprysy), apartné prawò TR. Np. tegò przëwileju, z tim przëwilejã; te przëwileje, tëch przëwilejów. Szlachta co rusz żąda òd króla nowëch przëwilejów. EG Chòri mô ten przëwiléj, że mòże jesc pôłnié w łóżkù. EG Dlô ce ni ma niżódnégò przwileju, mùszisz wstac i jic z nama. EG przëwilej, -u, m., ‘przywilej’: przëwileje szlachecczé. Jima bëłë òd królów pòlsczich rozmajité przëwileje nadóné. przywilej m apartné prawò; kòrzystać z ~u cygnąc zwësk z apartnégò prawa przywitać v przëwitac, pòzdrowic przëwitac, -óm, -ôł, sł., ‘przywitać’: Przëwitôł ksãdza przed chëczama ë rôcził gò do jizbë. przëwitac sã, -óm sã, -ôł sã, sł., ‘przywitać się’: Przëwitelë sã serdeczno. Ra przywitanie n przëwitanié, pòzdrowienié n, przëwitënk, pòzdrówk m przywlec - przëwléc || przëwlec (sã) EG. Np. Òn to tu przëwlókł, a terô ju dali ni mòże. Przëwleczesz të to? Przëwlecz || -czë mie to tu . - EG. - Przër. nawlec przywlec się - przëwléc || przëwlec sã EG. W znacz. żart. przybyć - przëkùlduksac SY, przëkątorzëc Sy [Òn ju do nas przëkùlduksôł. Sy (kùlduksac = kùlawiec) Abò rôz të sã przëkątorził. Sy]. P. się (o nieproszonym gościu) przëtarmòlëc sã SY. przywlekać (się) - przëwlakac (sã) EG. Np. Òna przëwlôkô te drądżi do drodżi. To (taczi pijôk) sã tu przëwlecze, a tej gãstoli całi wieczór. Nie przëwlakôj / -kôjta mie tegò dodóm. – EG przëwléc, -wlokã, -wlókł, -wleczë, sł., ‘przywlec’: Psë przëwlokłë ten gnôt na mòje pòdwòrzé. [Ob. wléc] przëwléc sã, -wlokã sã, -wlókł sã, -wleczë sã, sł., ‘przywlec się’: Knap sã dodóm przëwleklë ‘ledwie się do domu przywlekli’. (II) [Ob. wléc] 769 przywlec, ~wlekać (się) przëbùrd(ëw)ac, przëczorch(iw)ac, przëczurp(ëw)ac, przëkracz(ëw)ac, przëkrëglac, przëkragani(a)c, przëkòrmani(a)c, przëtarmòlëc, przëtorbanic sã || przëtormanic sã, zakrëglac sã, przëlezc, przëtrek(iw)ac, przëtromòlëc, przëwléc, przëwlôkac (sã) [Zakrëglôł sã ò wieczór do wsë. Sy] przywłaszczać sobie - brac so, zagarënac so, przëwłôszczac so || przëwłôszcziwac so cos EG, np. Òn to so przëwłôszczô. Òni so to tak (taczim spòsobã) przëwłôszczają. Të le so tegò tak nie przëwłaszczôj bez pitaniô!. - Przër. przypisywać przywłaszczyć sobie - zabrac so, wzyc || wząc so, zagarnąc so, przëwłaszczëc so EG, zaczarapic (môl.) SY. Np. Òn so to przëwłôszcził. Òni so to tak (taczim spòsobã) przëwłôszczëlë. przëwłaszczac, -włôszczóm, -ôł, -właszczôj, sł., ‘przywłaszczać’: Òni so ninia przëwłôszczają panowanié nad nama. przëwłaszczëc, -włôszczã, -ił, -właszczë, sł., ‘przywłaszczyć’: Pò smiercë òjca ten starszi brat przëwłôszcził so te grëńta. przywłaszczać,~szczyć v przëwłôszczac, przëwłaszczëc, zarabcz(ëw)ac, zarabczëc; ~ sobie co przëwłaszczëc so cos, zarabczëc (ni)cos przywłaszczenie (sobie) - przëwłaszczenié (so, sobie) EG (przër. przewłaszczenie), zagarniãcé EG, ewent. rabùnk, kradzeżô przywłaszczenie n przëwłaszczenié, zarabczenié n przywłaszczyciel m przëwłaszczélc, zarabczélc m przywłoka ƒ przëlazłi, przëlôżajk, przëkrëglôcz, przëkraczała m przywłóczyć v przëwléc, zwléc, zwłóczëc przywòdzić v 1. rozkôzowac, prowadzëc, kòmańdérowac 2. przëprowôdzac, przëpòdôwac, doprowôdzac przëwòdzëc, -ã, -ył, sł., ‘przywodzić, przyprowadzać’: Òna gò przëwòdzy do nieszczescô. przywołać - przëwòłac, wezwac, zawezwac, ewent. zaprosëc, przëraczëc - EG przëwòłac, -óm, -ôł, sł., ‘przywołać’: Òjc dôł gò przëwòłac do se ‘ojciec kazał go do siebie przywołać’. przywòłanie n zawòłanié n przywoływać przëwòłiwac przywòł(yw)ać v zawòł(ëw)ac; ~ do pòrządkù nëkac, wòłac do pòrządkù przywòzić zob. przywieźć przëwòzëc, -żã, -zył, -zë, sł., ‘przywozić’: Jô wama przëwòżã dobrą nowinã. przëważac, -wôżóm, -ôł, -ważôj, sł., ‘przywozić’: Szôłtësów syn przëwôżô kòżdi strzodë towarë ze Gduńska. 770 przywòzowy ad przëwôżny, przëwòzny; handel ~ przëwòzny hańdel przywódca m przëwódca Lz, przewódnik Lz, ewent. prowadnik, dowódca Lz m przywódczyni przewòdczëna Lz przywódczyni ƒ prowôdnica ƒ przywództwò n prowôdzëzna ƒ, prowadnictwò, przëwództwò Gò n przywóz m impòrt, przëwòzënk m, przëwôżëna, przëwòzëna ƒ przywracać - przëwracac EG, wracac do tegò, co bëło przedtim, ewent. copac sã (do te, co ju bëło) - EG. Np. przëwracac pòprzedny stón. Òni przëwrôcają stôré nazwë miescowé. Król terô przëwrôcô do łask tëch lëdzy, co bëlë jesz niedôwno w niełasce. Ta ùstawa przëwrôcô stón pòprzedny, sprzed òbòwiązywaniô òstaty ùstawë. - EG przëwracac, -wrôcóm, -ôł, -wracôj, sł., ‘przywracać, zwracać’: Dopiérze terô przëwrôcają jima jejich prawa. przywracać, ~wrócić v doprowôdzac, doprowadzëc; d(ôw)ac, uzn(ôw)ac nazôt...; ~ do dawnegò stanu doprowadzëc nazôt, jak bëło przódë przywracanie - przëwrôcanié EG. Np. Przëwrôcanié do pòprzednégò stanu. EG przywrócenie - przëwrócenié EG. Np. Przëwrócenié do pòprzednégò stanu. EG przywrócić - przëwrocëc SY, ewent. òddac EG. Np. Trzeba przëwrócëc stôrodôwną nazwã ti wiosczi, bò ta je przejinaczonô. EG Trzeba òddac / przëwrócëc jima nôprzód ten zagarniãti bezprawnie majątk. Król przëwrócył ten ród do swòjëch łask / do swòji łasczi. EG przëwrócëc, -ã, -ył, sł., ‘przywrócić’: Przez skrëchã Pón Bóg zôs przëwrócy grzésznika do swòji łasczi. przywrotnik: ~ pasterski bòt bòżé zelé [Z bòżégò zelégò plecą winôszczi na Bòżé Cało. Sy] przywrócenie n doprowadzenié, danié, uznanie nazôt... przywrzeć v przëlnąc, obelnąc, nalnąc, przëwrzéc; zob. przywierać przywtarzać - przëwtarzac (òn przëwtôrzô) EG, TR. Np. Wësok przëwtôrzô skòwrónk, zymkù zwónk. TR (piesniczka: Bòrénk) przywtórzyć - przëwtórzëc EG. - Przër.. przytaknąć przywyknąć do czego - òb. przyzwyczaić się przywykać, ~nąć v przënãcë(wa)c, wëkac, wëknąc, przënałożë(wa)c, przënaszë(wa)c, naszëc przywykły - òb. przyzwyczajony przywykły ad przënãcony, wëkłi, nôłożen, nôłożny, przënaszony przywyknienie, ~kniãcie n przënãcenié, wëknienié, przënałożenié, przënaszenié n przyziemie n przëzemny szos 771 przyziemność - ùzemnosc EG òd TR, przëzemnosc EG. Np. Czasã trzeba sã wzniesc nad / pònad przëzemnosc codniowégò żëćégò. EG przyziemny - ùzemny TR, przëzemny EG. Np. Człowiek mòże dëchã wzlatëwac wësok nad przëzemnyma sprawama tegò swiata. EG przyziemny ad przëzemny, niskò kòl zemi przyznanie n przëznanié n przyznać, że - przëznac, że... Przyznać rację - przëznac prôwdã EG, FM, przëswiadczëc EG. [Òn, chòc niechãtno, ale mùszôł przëznac, że... EG]. - Por. potwierdzić, przytaknąć przyznać (się) - przëznac (sã) EG. Np. Òni mù przëznelë medal Stolema. EG Òna sã nie chca przëznac do winë, ale w kùńcu sã przëzna || przëznała. EG. przyznać v przëznac; ~ komu rację przëznac (ew. dac) kòmùs prôwdã, przërozmiôc; ew. w zn. przytaknąć: przëswiadczëc [Na òstatkù òna mie jednak przërozmia(ła), że jô jinaczi ni mógł pòstãpic. Sy Czej jô to rzekł, òna mie przëswiôdcz(ëł)a i jesz dodała, że... Gò ] przyznać się przyzna(wa)ć (się) przëzn(ôw)ac (sã); przyzwać zob. przyzywać przyzwalać, ~zwòlić v przëst(ôw)ac, bëc zgòdą, (z)gòdzëc sã, jic na to przyzwòicie adv przënôléżno, pòrządno przyzwòitość ƒ statecznosc, ùtcëwòta, bëlnota Gò przënôléżnota, pòrządnosc ƒ; dla ~ści wedle pòrządnoscë przyzwoity - pòrządny SY, bëlny EG, stateczny EG.- Przër. prawy przyzwòity ad przënôléżny, pòrządny, słëchający sã bëlny, gòdny, ùtcëwi [To je gòdné dzéwczã. Sy] ; ~te utrzymanie przënóléżné wëprzińdzenié; wińdzenié jak sã słëchô przyzwòlenie n przëstanié n, zgòda f, jidzenié na to przyzwyczajać v nãcëc, przënãcëwac, znãcac, przëzwëczajac, przënałożëwac [Òn jich nãcy / przënãcywô / przëzwëczajiwô tu łazëc. Nie nãcë / znãcywôj / przëzwëczajôj mie tëch lëdzy tu do nas. – Gò]. Por. korcić, kusić, wabić przyzwyczajać się nãcëc sã, przënãcëwac sã, znãcac sã, przëzwëczajac sã, wëknąc, przëwëkac, przënałożëwac sã (do czegò) [Pòmału sã nãcôł do picô. Lz Jô corôz barżi wëknã do miasta. Sy]. Por. korcić, kusić, wabić przyzwyczaić v przënãcëc, pònãcëc, znãcëc, nanãcëc, przëzwëczajic || -jec, przënałożëc (do czegòs), naùczëc (czegòs), wcygnąc (w cos) [Nanãcëła chłopa do robieniô. Lz Przë nich òn sã przënãcył / przënałożił / naùcził palëc, pic i kôrtowac. Òni gò wcygnãlë w to picé / pijaństwò. - Gò Jegò nigdë nie przëzwëczajisz do pòrządkù. Ra]; źle ~ pòbłaznowac (kògò). - Por. przywabić, zwabić przyzwyczaić się przënãcëc sã, znãcëc sã, nanãcëc sã, przënałożëc sã, przëzwëczajic || jec sã, przëwëknąc (|| lok przëzwëknąc) (do czegò / do cze); znãcëc sã / pònãcëc sã (czegò) wcygnąc sã w cos; zaszmakac w czims [Òn sã tak znãcył / pònãcył / przënãcył i terô tu łazy / i terô to robi. Òna sã tak pònãcëła || pònãca / òna w tim zaszmaka(ła) / tegò òszmaka i sã w to wcygnãła, a terô nijak nie chce tegò pòpùscëc, 772 to je ju taczi nôłóg. - Gò Chùtkò òn sã nanãcył do żebraniô. Lz Do czegò sã przëzwëczajisz z młodoscë, to mdzesz robił ë w staroscë. Ra Przëzwëczajec sã je letkò, ale òdzwëczajec sã je cãżkò. Pòmalëczkù jem przëwëkł do wsë. – Sy] przyzwyczajenie - przënãcenié, znãta, przënãta Lz, nôłóg przyzwyczajenie n nôłóg, przëwëk m, przënałożenié, przënãcenié, wëknienié, przënaszenié n, przënãta, znãta ƒ; z ~nia z przënãtë przyzwyczajony - przënãcony EG, nałożny SY || nôłożën EG, przënałożny SY, wëkłi (téż w znacz. nagannym - pònãcony, znãcony) SY, przëzwëczajony SY. Np. Przënałożny robòtë. Nasze dzecë są przënałożné słëchac starszich. SY Takô żałosc mie wzã, czej mój kóń zdech, tak baro jô béł do tegò bidlëca przëzwëczajony. SY przyzwyczajony ad nôłożen, przënãcony, wëkłi, zwëczny, przënaszony, nôłożny, znãcony [Òn mô bëlną białkã, ta je zwëcznô robòtë. Sy] przyz(y)wać v (za)wòłac, (przë)rôczëc przyżegać v przëskwarz(ëw)ac, przëskwarzëc przyżeganie n med kauterizacjô ƒ, przëskwarzanié n przyżeglować v przëpłënąc, przëżeglowac, przëjachac czôłnã a. okrãtã przyżółknąć v zeżôłcëc, przëżôłknąc, përznã zeżôłknąc psalm m psalm (|| psôlm Ra) m, nôbòżnô spiéwa ◊ czëtac a. spiéwac psalmë na kògòs (życzyć kòmù źle) psalmista m psalmista m psalmowy ad psalmòwi psałterz psałtérz Gò psałterz m psałtérz m psałterzowy) psałterzowi Gò pseudonim m pseudonim, tacewné miono psi adv (òd: pies) psy [Psé żercé / łajno. Psô miska / bùda. Psy żëwòt. Psé klatë. – Gò] psi ad psy, scërzowati; ~a pògòda szlaga f, psé wiodro, ~a krew, ~akòść, ~amać! do paróna!, do groma jaczégò!, sarcëstémù! psy, przym., ‘psi’: Psé głosë nie jidą w niebiosë. [Przysł. Ceyn] Psé łajanié ‘psie szczekanie’. ●to są dëcht psé òbëczaje; psy jãzëczk ‘babka’ (rośl.); psô rëta ‘piołun’ (rośl.); ●psë pasc ‘łajdaczyć się’: Òni psë ze sobą pasą. psiak piesk Gò psiak m piesk, psôczk, psyk, psyczk, psónk, psniôk m, psyczã, psniã n psianka: ~czarna ƒ bòt wilczô a. wôłczô jagòda 773 psiarnia ƒ 1. psarniô ƒ 2. karno psów; zimno jak w ~ni zëmno jak w sarni, w szaruzni, w mòrzkùlë a. sarcësti zyb psiarz m psy ojc psiątko zob. szczeniątko psikus - òb. psota psikùs m fąfka, psota, nasztëka ƒ psina ƒ piesk, psôczk m psëna Lz, Ra, zdr psynka [Nieszczestlëwô psëna. Biédnô psynka! - Ra] psisko psëskò || psëszcze - Gò psiskò n psëszcze, psëskò n psëskò ob. psëszcze. psëszcze, -a, n., zgr. od pies, ‘psisko’: nãdzné psëszcze. psocić v psocëc, brojic, rowarzëc, ew. o dzieciach dokazujących, hałasujących: rôkòwac [Dzecë psocą sã nënce. Ra]. Por. broić, łobuzować, swawolić psocić się psocëc sã, robic kòmùs na psotã, robic / wërządz(ëw)ac kòmùs szkòdã / krziwdã. Por. dokuczać, łobuzować psota ƒ psota f [Zrobic kòmùs psotã / na psotã (ew. pòpsocëc sã). Do psotë / na psotã kòmù cos rzec / zrobic. - Gò]; ~ty pl psotë; w zn. krzywda, umyślny zły uczynek: przesprawié || -wie n, krziwda f [Ti knôpi wszelejaczé psotë wëstwôrzają. Ra To dzeckò tam samò szło, le co bë mù chto jaczégò przesprawia nie zrobił. Sy] – por. krzywda; w zn. figiel, psikus - zob. figiel psotnica ƒ psotnica, psotelnica, brójka || brójnica || brojôrka, nipòcnica [akc. pso-, –tel, brój- || bro-, -pòc-]; w zn. figlarka, żartownisia: szawiterka lok f . Zob. figlarka, łobuz, łobuziak psotnik m psotnik, rzad: psota, psotelnik, psotélc, brój || brojôrz || brójnik || brojownik || brojoch, rowôrz, nipòcnik; ew. w zn. figlarz: nieremijôrz, remijôsz, szaławija; w zn. żartowniś, kawalarz: szawiter – lok m {‘szaławija’ in = pol. oszust – zob.; ‘nieremijôrz’, ‘remijôsz’ –zob. łobuziak; ‘szawiter’ – por. lok: ‘szawitrowac’ = żartowac} [Z cebie je szawiter. Sy]. Zob. figlarz, łobuz, łobuziak psotny ad psotny, psotlëwi rzad, brójny, brojarsczi, rowarsczi, nipòcy [To je taczi brójny knôp, że to nie je mòżno. To są brojarsczé dzecë. - Sy To są psotlëwé dzecë. Ra]. Por. dokuczliwy, figlarny, łobuzerski, niegrzeczny, nieposłuszny, trzpiotowaty pst! (wezwanie do zachowania ciszy) css! a. cë...! cët! (cëchò! cëszkò! sztël!), ani mùk! pstrąg zool. pstrąg Sy, Ra. Np. tegò pstrąga. W naszi rzéce są pstrądżi. SY pstrąg potokowy czerwińc Sy pstrąg m icht pstrąg [W naszé rzéce są pstrądżi. Sy], lasfór, czerwińc, krop(iel)nik m, krznica f, pstro - òb. pstrokato pstro adv bestro || p(ë)stro Ra, sodłato, mòrãgòwato; ~ ma w głowie mô seczkã w głowie a. on je kąsk naczidłi pstrokacizna - bestrosc SY. Np. Òna sã kòchô w taczi bestroscë. SY pstro(ka)cizna ƒ bestrosc, bestrota, best-rzëzna, sodłatosc, mòrãgòwatosc ƒ pstrokato - ts. SY, bestro EG, SY, pstro SY. Np. Pstrokato sã òbùc. Pstrokato miec w głowie. - SY Ta sã wiedno tak pstro òblôkô. Miec pstro w głowie (bëc 774 letkòmëslnym). Të jesz môsz, synkù, pstro w głowie. - SY Òna sã tak bestro òblôkô. Miec bestro w głowie. - SY pstrokaty - pstrokati SY, bestri EG, SY, pstri SY || pëstri Ce, Ra. srokati Sy. Np. Pstrokatô krowa / sëknia. To pstré (prosã) mù ùcekło (ò człowiekù niedorozwiniãtim). SY Bestri jak sroka. Ta łąka jaż bestrô je òd kwiatów. Bestri gòłąbk. Bestri jak kùropatka. „Bestrô kùropatka” (dzéwczã piegòwaté). Bestrô Sëka (nazwa pùstk pòd Pãpòwã), Pańskô łaska na bestrim kòniu jezdzy (przësł.). Jeséń na bestrim kòniu jezdzy (= Do Gód sétmë pògód.). - SY Krowa bestrô: bestrô, bestrocha, bestrzëca – SY Srokatô krowa / sëknia. Sy pstry ad bestri, sodłati, mòrãgòwati, sro~ kati, jarzãbiati, plachcati pestri, przym., ‘pstry, srokaty, nakrapiany’: pestri wół. Łaska pańskô jezdzy na pestrim kòniu. [Przysł.] pstrokaty ad bestri, sodłati, mòrãgòwati, srokati, jarzãbiati, plachc(ow)ati; pestro, przysł., ‘pstro, srokato’: Òn wszëtkò pestro widzy. Òni so tak wszëtcë sprzãtë na pestro pòmalowelë. ~kata krowa plachcónka, sroka ƒ pestrocha, -ë, ż., ‘jałówka, krowa srokata’. pestroch, -a, m., ‘byk, wół srokaty’. pstry - òb. pstrokaty pstrzyć - pstrzëc SY pstrzyć v bestrzëc psubrat m niegòdzëjôsz, nipòcéusz, scyrz m psucie n psëcé, kazenié, niszczenié, roz-wôlanié, trëpienié, przenié n psuć 1. psëc, kazëc [Co òna w rãkã weznie, to zarô psëje / kazy. Gò]; 2. w znacz. wywierać zły wpływ psëc, błaznowac, dróżnic [Dzecë naszich sąsadów błaznëją nasze dzecë. Sy]; por. demoralizować psuć v psëc, psowac, rozwôlac, gnic, kazëc, lëszec, niszczëc, plozac, przec, roba-czec, smiardnąc, tãchnąc; ~ kògò bła-znowac, dróżnic, lewiczëc, nãcëc, psëc, ten, co wszystkò psuje zepsta m, ~ się lëszëc [W ti ceplëznie miãso lëszeje / zlëszało. Gò], mùchlec, mùrszec, przec, psëc sã, trëpiec, rozwôlac{Por. ‘przec’ w zn. pol. linieć, łuszczyć się (– zob.), psuć się (o skórze, zębach) [Bëdło przeje, czej mù włosë wëchôdają. Mie zãbë przeją. - Sy]}; mãcëc sã [to sã mący; Nasze przëjacelstwò ze sąsadama zaczãło sã mãcëc, òdkąd Józcë przëcygnãlë do wsë. – Sy psëc, psëjã, psuł, psëła, psuj, sł., ‘psuć’. (II) psëc sã, psëjã sã, psuł sã, psëła sã, psuj sã, sł., ‘psuć się’. (II) psowac, psëjã, psuł, psuj, sł., ‘psuć’: Próżniactwò dëszã psëje. [Przysł.] psowac sã, psëjã sã, psuł sã, psuj sã, sł., ‘psuć się’: W miesce psëją sã dobré òbëczaje. psychiatria - psychiatriô EG psychiatra m psychiatra m, doktór od chòrosców môgù psychiatriaƒ psychiatrëjô, lékarzenié chò~ rosców môgù psychiatryczny - psychiatriczny EG psychicznie chory - psychicznie chòri EG. - Przër. zwariowany psychicznie adv dësz(ew)no, psychiczno, jestno; człowiek ~ chòry otrôp, utrôp, gzéla m, ~ (za)chòrować (o)barchniec, (o)barkniec, (o)bartniec, (o)głëpiec psychiczny ad dësz(ew)ny, psychiczny, jestny psychika ƒ psychika, jesta ƒ psychòanaliza ƒ psychòanaliza ƒ 775 psychofizyczny – psychòfizyczny Gò psychòlog m psychòlog m psychòlogia ƒ psychòlogijô ƒ psychòlogiczny ad psychòlogòwi psychòpatia ƒ psychòpatëjô ƒ psychòterapia ƒ psychòterapijô ƒ psychòza ƒ psychóza ƒ psykać, ~nąć v (za)wòłac: pst! pszczelarz m pszczelôrz, -a, m., ‘pszczelarz’. pszczolôrz, pszczołownik, pszczelnik, miodownik m {kasz. ‘miodownik’ in = arch nazwa miesąca: lëpińc, lipc [To bëło prawie w miodownikù. Sy]} [Czej pszczołë ni mają matczi, tej jima miodownik (pszczolôrz) przëgòtëje ramkã na matecznik. Nasz niebòszczëk tatk béł wiôldżim miodownikã. Sy] pszczelnictwò n pszczolarztwò n pszczelnik m 1. pszczolôrz, pszczolnik m 2. pszczolnica ƒ, pszczelnik m pszczelny ad pszczoli, pszczeli, pszczołowi pszczoła ƒ pszczoła, pùszczoła, pczoła ƒ, p(u)szczél m; hodować ~ty pszczolarzëc [Wiesołô jak pszczoła. To są dzëwé pszczołë. - Ra] pszczołojad m orn pszczołojôdôrz, pszczołożérca m pszczółka ƒ pszczółka, pùszczółkaƒ pszczołeczka [Òna tak brzãczi jak pszczółka. Ra] pszenica ƒ pszénica (|| pszéńca), zdr pszéniczka Ra ƒ [Pszénica wëda ‘wydała’ latos dobri plón. Ra] pszeniczny ad pszéniczny [Pszéniczné zôrkò. Ra]. Por. pszény pszenny ad pszény; chleb ~ pszeny chléb [Pszénô mąka; pszéné rogôle. Ra] pszonak m bòt tuj m pszono n jagła ƒ ptactwo - ptôszëzna RA, ptôszstwò EG. - Ptactwo domowe - òb. drób ptastwo ptôstwò LZ, ptôszstwò Gò ptastwo ptôszstwò, ptôchë Gò, np. tegò ptôszstwa, tëch ptôchów ptôstwò, -a, n., ‘ptactwo’: domòwé, dzëwé, błotné, mòrsczé, lądowé ptôstwò. ptactwò n ptôszëzna ƒ ptôszëzna, -ë, ż., ‘ptactwo’. (II) ptak - ptôch, zdr. ptôszk EG. Np. tegò ptôcha / ptôszka; te ptôchë / ptôszczi, tëch ptôchów / ptôszków. ptôch, -a, m., ‘ptak’: ●gwiżdże, spiéwô jak ptôch. Lëchi to ptôch, co swòje włôsné gniôzdo kalô. [Przysł.] ptak m ptôch m ◊ złośl zalecałi ptôch (intruz) ptasi - ptôszi EG. Np. Ptôszé skrzidła, ptôszô głowa, ptôszi spiéw. [„ptôszi spiéw, koncert” - òb. śpiew] ptôszi, przym., ‘ptasi’: ptôszé gniôzdo; ●jemù le jesz ptôszégò mléka felô ‘jemu tylko jeszcze ptasiego mleka nie dostaje’. ptasi ad ptôszi, ptôszën ptôszëcy; ~e gniazdo bòt dzëwô marsziew a. marchew, ~e my- 776 dło bòt pòdurzmión m ptaszarnia ƒ ptôsznica ƒ ptaszątko n ptôszã, -ëca/-ãca, n., zdr. od ptôch, ‘ptaszę’ ptôszątkò, -a, n., zdr. od ptôszã, ‘ptaszątko’. .ptôsząteczkò, -a, n., zdr. od ptôszątkò, ‘ptaszątko, ptaszyna’. ptaszek m ptôszk ptôszeczk, -a, m., zdr. od ptôszk, ‘ptaszeczek’. Môłi jak ptôszk. Ra m; niebezpieczny ~ niebezpieczny ptôszk ptaszęcy ad ptôszëcy [-ãcy], przym.,[Ptôszëcé szwiérgòlenié. Ra]. Por. ptasi ptasznictwò n ptôchòwizna ƒ ptôsznictwò, -a, n., ‘ptasznictwo’. ptaszniczy v ptôszniczi ptaszniczka f ptôszniczka f ptasznik m ptôsznik, ekspr Tr: ptôchôrz m ptaszyna ƒ ptôszulk, ptôszulink m ptôszëna, -ë, ż., ‘ptaszyna’. ptôszinka, -czi, ż., zdr. od ptôszëna, ‘ptaszynka’. ptaszysko m ptôszëszcze, -a, n., zgr. od ptôch, ‘’: òkrutné ptôszëszcze ‘ogromne ptaszysko’. ptyś m kùch dmùszk m pùblicysta m pùblicysta m pùblicystyczny ad pùblicystny pùblicystyka ƒ pùblicystika f, gazétnictwò n pùblicznie adv pùbliczno pùbliczność ƒ pùblika ƒ pùbliczny ad pùbliczny, oglowi, wszeden pùblikacja ƒ pùblikacjô ƒ, ogłos(ënk) m pùblikòwać v pùblikòwac, ogłôszac, ogłosëwac pùca f pòt pùzaƒ pùcaty ad pùzowati pùcczanin n pùcón m pùcczanka ƒ pùcónka ƒ puch – dun, dunk (in pierszi zarost na twarzë bëńlai) SY, kwôp RA?, pùch (òd Sy: por. pùchòwi) [w 2 znacz. gatunek ryby "miętus" (kasz. mińtus) i tran z niej RA] pùch? „Bùch w pùch” (legnąc w łóżkò). J. Tréder Sł Tr] . - Przër. pierze, pióra pùch m dun, zdr dunk, pùch m; rozbić w ~ pòtłuc w trón, mił pòbic w trón pùcha ƒ1. pùżaƒ2. pùstoscƒ puchacz m sowa, lok pùczka f {‘pùczka’ in lok = żaba wòdnô} pùchar m czelch m pùchlina ƒ opùchlëna ƒ; ~ wòdna wòdnô opùchlëna pùchlinowy ad opùchlënowi pùchnąć v pùchnąc, nabrzmiewac pùchniãcie n pùchnienié, pùchniãcé n pùchòwy ad pùchòwi, dunowi puchowy pùchòwi Sy [Pùchòwô pierzna je lżészô jak ze skùbónëch piór. Sy] 777 pùchówka ƒ pùchòwi zôgłówk, pierzna Pùck m Pùck m ◊ chtos je czerwiony na gãbie jak Pùck pucczanin m pùcón || pùcczón, m pucczanka f pùcónka || pùcczónka f pucka ƒ papùżnicaƒ, pùzowati dzeùs pucki ad pùcczi [Browôr pùcczi. Przëwileje mieszczanów pùcczich. Òkrąg pùcczi. Ra]; Zatoka ~ka Zatoka Pùckô (Ra), żart Pùckô Plëta; powiat ~ pòwôt pùcczi [tegò pòwiatu] pucułowaty - òbłomùni SY, pùzowati EG, grëbòpësczi SY, òkrãgłi / zaòkrąglony na gãbie / twarzë EG, napùchłi / spùchłi EG pùcołowaty ad pùz(ow)ati, flótowati, otwarny, pézowati; ; mãżczyzna ~ pùzôk, flótôk, nabrzmiélc, lok mùlcón m [Òn jasz kwitnie, ten mùlcón, tak òn je zdrów. Sy], kòbieta ~ta pùza || péza,, flótôczka, lok mùlcónka ƒ [Ta mùlcónka, to je sama krew i mlékò. Ten nabrzmiélc sã dowléc ni mòże, tak òn je sëti. Ten nabrzmiélc tak wëzdrzi, jakbë òn pësk miôł w plecónkã (òd pszczół) wetkłé. - Sy] pùcować v pùcowac, czëszczëc, chlëdzëc pùcowac, -ëjã, -owôł, sł., 1. ‘czyścić’: kònie pùcowóné; 2. ‘golić’: Jô jegò mùszôł pùcowac. Niem. putzen. (II) [Hilf] pùcowac sã, -ëjã sã, -owôł sã, sł., 1. ‘czyścić się’, 2. ‘golić się’. (II) pucułowaty zob. pucołowaty pùcybùt m pùcôrz bótów pùcz m pùcz, bùńt m, zbrzątwina ƒ pùdding m pùding m pudel (pies z rasy pudli) - pùdel SY pùdel m pùdel, klatôk m pùdełkò n pùdełkò n, bùska = biksa a. taska ƒ pùder m pùder m pùderniczka ƒ bùska = biksa a. taska do pùdru pùdlica ƒ pùdelka ƒ pudło - 1. pùdło, zdr. pùdełkò, pùdełeczkò EG. 2. ò białce zestarzałi: „stôré pùdło” SY. Np. Anim sã nie przëzdrzôł na to stôré pùdło. SY; dostać się do ~ła dostac sã do sôdzë, bëc zabùchtowóny / zaszparowóny pùdło n 1. pùdło n 2. nietrafiony szos pùdłować v nie trôfiac pùdrować v pùdrowac pùf m pùf m pu(gi)lares zob. kabza pùginał m mieczk, mieczik rn pùk, pùk int bół, bół!