Andrzej Narkiewicz

HEALTH WEALTH CAREER
ZAŁOŻENIA POLSKIEJ REFORMY SYSTEMU
E M E RY TAL N E G O Z P E R S P E K T Y W Y
DOŚWIADCZEŃ INNYCH SYSTEMÓW
E M E RY TAL N Y C H . P R Ó B A W Y C I ĄG N I Ę C I A
WNIOSKÓW
Andrzej Narkiewicz, Członek zarządu Mercer Polska
Z A S A D Y, K I E R U N K I I
REKOMENDACJE W
Z A K R E S I E R E F O R M O WA N I A
S Y S T E M Ó W E M E RY TA L N Y C H
© MERCER 2015
© MERCER 2015
1
1
Kilka zasad reformowania systemów emerytalnych
1.
Reformy powinny redukować i docelowo eliminować zobowiązania emerytalne które nie są
zabezpieczone aktywami, takie jak np. obligacje emerytalne.
2.
Plany emerytalne nie powinny być zbyt dużym obciążeniem dla pracodawców, a ich wypłacalność
powinna być zabezpieczona.
3.
Reformy powinny ograniczać ryzyko dla pracodawców i pracowników.
4.
Reformowanie systemów powinno zmierzać do tworzenia systemów prostszych i przejrzystych.
5.
Twórcy systemów emerytalnych muszą realistycznie oceniać ryzyka i planować w oparciu o
rzeczywistą sytuację demograficzną i gospodarczą.
Źródło: Reason Foundation, Best Practices in Pension Reform
© MERCER 2015
2
Debata publiczna jest kluczem do sukcesu
• Według badań TNS Polska dla Nationale Nederlanden , jedynie 47% młodych Polaków zapoznaje się z
informacjami wysyłanymi przez ZUS, dotyczącymi środków zgromadzonych na emeryturę. Częściej są
to osoby z grupy wiekowej od 35 do 45 lat, oszczędzające, w lepszej sytuacji materialnej.
• Edukowanie społeczeństwa odnośnie rzeczywistej sytuacji systemu emerytalnego jest kluczowe.
Jednocześnie jest to ekstremalnie trudne zadanie
• „Sukces nowych systemów emerytalnych zależy od tego czy ludzie będą zdawać sobie sprawę z tego
jakie emerytury będą mieć kiedy przestaną pracować, tak żeby się do tego odpowiednio przygotowali”
– szef Public Accounts Committee w Wielkiej Brytanii.
• Najlepszymi sprzedawcami produktów emerytalnych nie są doradcy finansowi, czy agenci funduszy
zajmujący się tym zawodowo, ale zwyczajni ludzie, którzy przekazują potrzebę oszczędzania na
emeryturę innym. Konieczne jest osiągniecie sytuacji, kiedy reforma emerytalna jest przedmiotem
dyskusji rodzinnych – podsumowanie wprowadzenia III filara w Estonii.
• Transparentność i prostota systemu są warunkiem sukcesu. Zmiana systemu emerytalnego wymaga
czasu a zmiany powinny obejmować całe społeczeństwo i kompletny system.
© MERCER 2015
3
Wspólne problemy systemów emerytalnych na Świecie
• Starzenie się populacji przez niższy poziom dzietności i dłuższe dalsze trwanie życia.
• Wzrastający dług publiczny w wielu krajach.
• Niepewność ekonomiczna.
• Wahania wartości aktywów emerytalnych.
• Rekordowo niskie stopy procentowe.
• Globalny trend przenoszenia odpowiedzialności za wysokość emerytur na obywateli poprzez tworzenie
systemów opartych na zdefiniowanej składce zamiast zdefiniowanego świadczenia.
© MERCER 2015
4
Podsumowanie kierunków reformowania systemów emerytalnych
• Od początku lat dziewięćdziesiątych panuje trend budowy systemów wielofilarowych
zdominowanych przenoszeniem odpowiedzialności z części publicznej na prywatną i
obywateli.
• Obecne podejście zostało zdeterminowane przez kryzys finansowy i jego wpływ na
wartość aktywów funduszy. Kraje koncentrują się na zapewnieniu podstawowego
zabezpieczenia dla najuboższych emerytów, reakcji na starzenie sie populacji poprzez
podnoszenie wieku emerytalnego oraz zarządzaniem ryzykiem niższych stóp zwrotu
funduszy oraz radzeniem sobie z deficytem finansowym towarzyszącym transformacji
systemów emerytalnych.
• Jakkolwiek niektóre kraje wycofały się z wprowadzonej reformy całkowicie (Argentyna,
Węgry i Słowacja) lub częściowo (Polska, Łotwa i Estonia), nie spowodowało to
globalnego odwrotu od koncepcji zdefiniowanej składki czy funduszy kapitałowych jako
ważnych elementów systemów emerytalnych.
© MERCER 2015
5
5
Czy kraje odwracają się od systemów kapitałowych
• Z ponad 30 krajów, które zreformowały systemy emerytalne poprzez wprowadzenie
prywatnych funduszy jedynie kilka wycofało się całkowicie lub częściowo z reformy.
• Opinie ekonomistów można podzielić na dwa obozy – zwolenników likwidacji systemu
opartego na funduszach i tych, którzy twierdzą że jedynie systemy oparte na
indywidualnych kontach na których znajdują się aktywa gwarantują wypłaty z systemów.
Twierdzą oni, że SEP (Second Pillar) zmienia się w SEP (Someone Else Problem) a
likwidacja funduszy emerytalnych to kreatywna księgowość elit politycznych, które
zamieniły rzeczywiste aktywa na nierzeczywiste obietnice zapłaty. Innymi słowy nowe
zobowiązania niezabezpieczone aktywami nie będą spłacone przez architektów zmian ale
przyszłych rządzących, kiedy rabusiów już dawno nie będzie na tym świecie.
• W ostatnim czasie krajem, który wprowadza reformę emerytalną opartą na prywatnych
funduszach emerytalnych podobnych do polskich czy Chilijskich są Chiny.
© MERCER 2015
6
Rekomendacje MMGPI dla wszystkich krajów
• Podnosić wiek emerytalny, tak aby odzwierciedlał trendy wzrostowe wskaźników dalszego trwania
życia.
• Promować aktywność zawodową ludzi w wieku starszym.
• Wprowadzać systemy zachęt lub wymogów indywidualnego oszczędzania w ramach lub poza
systemem emerytalnym.
• Zwiększać poziom uczestnictwa pracowników i samozatrudnionych w systemach prywatnych
(obowiązek uczestnictwa lub automatyczne objęcie planem emerytalnym)
• Likwidować możliwości wcześniejszej wypłaty środków przed osiągnięciem wieku emerytalnego.
• Regularnie indeksować i podnosić wysokość świadczeń z publicznego systemu aby utrzymać realną
wysokość emerytur
• Poprawiać nadzór nad prywatnymi systemami emerytalnymi i zwiększać transparentność produktów
aby budować zaufanie ich uczestników do instytucji finansowych.
© MERCER 2015
7
Praktyki w zakresie upowszechniania planów
emerytalnych – główne trendy
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wprowadzenie obowiązku zapewnienia takiego świadczenia na pracodawców
Automatyczne uczestnictwo w planach emerytalnych
Subsydiowanie przez Państwo w formie ulg podatkowych lub dopłat bezpośrednich.
Oferowanie produktów gwarantowanych
Licencjonowanie produktów emerytalnych indywidualnych i grupowych i zwiększanie zaufania
obywateli do produktów emerytalnych poprzez ich państwowy nadzór i rejestrację.
Zwiększanie transparentności produktów i ich upraszczanie – zakaz prowizji od produktów
indywidualnych
Upraszczanie administracji
Obniżanie kosztów pobieranych ze składek i aktywów uczestników
Edukację społeczeństwa
Zwiększanie dostępności do aktywów uczestnika przed osiągnieciem wieku emerytalnego
Wprowadzanie na rynek produktów dla samozatrudnionych
Łączenie produktów indywidualnych i grupowych
Upowszechnianie produktów emerytalnych wśród młodych pracowników
Możliwość transferu środków pomiędzy różnymi programami.
© MERCER 2015
24
8
8
Praktyki w zakresie stymulowania wielkości aktywów i
zwiększenia bezpieczeństwa finansowego na emeryturze
• Nakładanie obowiązkowej składki uczestnika i pracodawcy
• Dopłaty państwa wzrastające wraz z wysokością deklarowanej składki
• Wprowadzanie obowiązkowej renty dożywotniej jako finalnej formy wypłaty środków
• Pooling planów pojedynczych pracodawców i planów indywidualnych.
• Wyższe stawki opodatkowania świadczeń w formie jednorazowej lub dużych transz niż w
formie renty dożywotniej. Większe subsydia dla produktów z rentą dożywotnią jako forma
wypłaty.
• Wprowadzanie obowiązkowych strategii life cycle zmniejszających ryzyko utraty znacznej
części środków w wieku przedemerytalnym.
© MERCER 2015
9
9
REKOMENDACJE DLA POLSKI
A RZECZYWISTOŚĆ
© MERCER 2015
© MERCER 2015
10
10
Rekomendacje MMGPI dla Polski
• Utrzymanie istotnej roli II filara systemu emerytalnego.
• Podniesienie poziomu minimalnych emerytur.
• Likwidacja możliwości wypłat jednorazowych z III filara i pozostałych produktów
emerytalnych.
• Podniesienie poziomu skłonności do oszczędzania i poziomu indywidualnych
oszczędności
• Zwiększenie poziomu rzeczywiście akumulowanych składek i aktywów emerytalnych.
• Zwiększenie poziomu aktywności zawodowej we wszystkich grupach wiekowych, ale
szczególnie w starszym wieku.
© MERCER 2015
11
Problemy polskiego systemu dodatkowych zabezpieczeń
emerytalnych
• Podstawowymi problemami polskiego systemu są:
– Brak powszechności systemu – PPE obejmuje poniżej 3% społeczeństwa, IKE – 5%, IKZE4%
– Opodatkowanie składek a nie świadczeń (z wyjątkiem IKZE)
– Skomplikowane, nieprzejrzyste produkty i procedury administracyjne
– Brak świadomości społeczeństwa w odniesieniu do potrzeb emerytalnych oraz niski poziom
wiedzy finansowej
– Wysoki poziom kosztów w produktach emerytalnych i ekstremalnie wysokie koszty w
produktach indywidualnych w formie ubezpieczeniowej
– Brak systemu zachęt dla pracodawców i pracowników
– Niski poziom zaufania do instytucji finansowych
– Chaotyczny (dotychczas) sposób modyfikacji systemu
– Nadmiernie rozbudowane obowiązki administracyjne dla pracodawców
– Poziom rejestracji programów/produktów na poziomie pracodawców a nie instytucji
finansowych, w sytuacji gdy zasady funkcjonowania wszystkich PPE są szczegółowo
uregulowane ustawą
– Niska wartość składek uczestników
© MERCER 2015
12
Podsumowanie założeń polskiej reformy systemu
emerytalnego – chaos nie sprzyja dobrym zmianom.
IKZE
PPK
IPK
© MERCER 2015
FUS
FRD
ZPK
PPE
Obniżenie wieku
emerytalnego
Obligacje emerytalne
EKO
IKE
OFE
13
Obowiązkowe plany emerytalne
• Zgodnie z Programem Budowy Kapitału plany emerytalne mają być obowiązkowe.
• Wprowadzenie obowiązkowych planów emerytalnych wpisuje się w światowy trend i musi
być ocenione pozytywnie z punktu widzenia wysokości przyszłych emerytur.
• Zdaniem wielu pracodawców takie rozwiązanie jest potrzebne i nie spowoduje istotnego
zwiększenia kosztów pracy, bo pracodawcy „zaoszczędzą gdzie indziej”.
• Obowiązkowe plany emerytalne wprowadzone są w krajach, których systemy emerytalne
oceniane są najwyżej: Australii, Danii, Holandii, Islandii, Szwecji Szwajcarii, Wielkiej
Brytanii, Nowej Zelandii, Kanadzie i innych.
• Kwestią otwarta pozostaje pytanie, czy wprowadzanie kompletnie nowych produktów
(PPK, IPK) na rynek obok istniejących PPE, IKE, IKZE jest lepszym rozwiązaniem niż
poprawienie i ujednolicenie dobrych produktów oferowanych obecnie (PPE, IKZE, IKE). Z
uwagi na poziom skomplikowania systemu i niski poziom wiedzy społeczeństwa na temat
produktów emerytalnych nie wydaje się to być optymalnym rozwiązaniem.
© MERCER 2015
14
Obowiązkowa składka pracodawcy
• Zgodnie z Programem Budowy Kapitału składka pracodawcy ma być obowiązkowa w
wysokości 1,5% wynagrodzenia
• Wiele krajów wprowadza obowiązkową składkę pracodawcy (na przykład Australia od
1992 roku).
• Wprowadzenie obowiązkowej składki pracodawcy do planu emerytalnego należy ocenić
pozytywnie. Jednakże pojawia się pytanie na ile odpowiada ona rzeczywistym potrzebom
przyszłych emerytów z uwagi na obniżające się prognozy stóp zastąpienia. W wielu
krajach początkowo obowiązkowa składka była wprowadzana w wysokości 2-3 % i przez
poszczególne lata rosła do poziomu kilkunastu procent.
• W ten sposób odpowiedzialność Państwa za wysokość przyszłych emerytur jest
minimalizowana i przenoszona na obywateli. Można spodziewać się, że w przyszłości w
Polsce będzie podobnie i w ten sposób będzie zniwelowana dziura po środkach z II filara.
© MERCER 2015
15
Ograniczenie kosztów w produktach emerytalnych
• Zgodnie z Programem Budowy Kapitału maksymalna stawka kosztów pobieranych z
aktywów w PPK i IPK ma być ograniczona do 0,6% aktywów w skali roku.
• Ograniczenie kosztów w produktach emerytalnych należy jednoznacznie ocenić
pozytywnie, chociaż stawka 0,6% w dłuższej perspektywie jest za wysoka. W
Programie brakuje schematu dalszego obniżania tych kosztów, co jest powieleniem
błędów OFE.
• Praktyka różnych krajów pokazuje, że stopniowe obniżenie kosztów jest możliwe.
Przykładowo w Nowej Zelandii Rząd negocjuje corocznie poziom kosztów, w Wielkiej
Brytanii koszty są obniżane zgodnie z rzeczywistymi kosztami prowadzenia NEST, a w
Chile co dwa lata jest organizowany przetarg i najtańszy dostawca zostaje dostawcą
pierwszego wyboru dla Uczestników niezdecydowanych. Ten system pozwolił na
obniżenie stawek z 1,14% na 0,47% obecnie.
© MERCER 2015
16
Ograniczanie ryzyka inwestycyjnego
• Zgodnie z Programem Budowy Kapitału środki mają być inwestowane z założenia
zgodnie ze strategią life – cycle czyli z ryzykiem obniżającym się wraz z wiekiem
uczestnika.
• Jest to zgodne z typowymi praktykami stosowanymi przez różne kraje.
• W niektórych krajach funkcjonują rozwiązania zgodnie z którymi Organ Nadzoru
Finansowego ocenia poziom ryzyka w poszczególnych produktach i przygotowuje
corocznie ranking nadając wszystkim dostawcom ocenę od najniższego do największego
ryzyka. Może to być analiza ryzyka oparta na odchyleniu stóp zwrotu od średniej lub
innych wskaźnikach.
• W niektórych krajach wprowadza się ograniczenie zmian alokacji środków do jednej takiej
operacji w ciągu roku.
• Działania zmierzające do ograniczania ryzyka są szczególnie ważne w krajach gdzie jest
dużo regulowanych emerytalnych produktów na rynku. Np. w Szwecji są 4000 funduszy.
© MERCER 2015
17
© MERCER 2015
18