autoreferat - Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Załącznik nr 2
AUTOREFERAT
Opis dorobku i osiągnięć naukowych
Dr inż. Monika Fliszkiewicz
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Zakład Hodowli Owadów Użytkowych
Instytut Zoologii
Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt
Poznań 2015r.
Załącznik nr 2
Spis treści
1. Dane personalne.
2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania
oraz tytułu rozprawy doktorskiej.
3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych.
4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art.16 ust.2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r.
o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.
U. nr 65, poz. 595, ze zmianami: Dz. U. z 2005r. nr 164, poz. 1365, oraz Dz. U. z 2001r.,
nr 84, poz. 455):
a) Tytuł osiągnięcia naukowego,
b) Publikacje wchodzące w skład rozprawy habilitacyjnej,
c) Syntetyczne omówienie publikacji wchodzących w skład rozprawy habilitacyjnej.
5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych.
6. Praca dydaktyczna i organizacyjna.
1
Załącznik nr 2
1. Dane personalne:
Imię i nazwisko:
Monika Fliszkiewicz
Miejsce pracy:
Instytut Zoologii, Zakład Hodowli Owadów Użytkowych
Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt Uniwersytet Przyrodniczy
w Poznaniu
ul. Wojska Polskiego 71C
60-625 Poznań
2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe z podaniem nazwy, miejsca i roku ich
uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej:
a. magister inżynier, kierunek zootechnika, Akademia Rolnicza w Poznaniu,1992r., tytuł
pracy magisterskiej: „Wybrane zagadnienia zachowania się jagniąt noworodków i matek
w okresie okołoporodowym”, promotor prof. dr hab. Stanisław Winnicki
b. doktor nauk rolniczych w zakresie zootechniki, Akademia Rolnicza w Poznaniu, 2001 r.,
tytuł rozprawy: „Analiza przyczyn niezapadania w stan diapauzy samic trzmieli (Bombus
Latr., Apoidea)”, promotor prof. dr hab. Zdzisław Wilkaniec
3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych
a. 01.10.1992-01.02.1994 – starszy referent techniczny, Akademia Rolnicza (obecnie
Uniwersytet Przyrodniczy) w Poznaniu, Wydział Zootechniczny (obecnie Wydział Hodowli
i Biologii Zwierząt), Katedra Hodowli Owadów Użytkowych.
b. 01.02.1994-01.02.2001 – asystent, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego
w Poznaniu, Katedra Hodowli Owadów Użytkowych Wydział Zootechniczny.
c. 01.02.2001 do chwili obecnej – adiunkt, Uniwersytet Przyrodniczy, Wydział Hodowli
i Biologii Zwierząt, Instytut Zoologii, Zakład Hodowli Owadów Użytkowych
2
Załącznik nr 2
4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art.16 ust.2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki
(Dz. U. nr 65, poz. 595, ze zmianami: Dz. U. z 2005r. nr 164, poz. 1365, oraz Dz. U.
z 2001r., nr 84, poz. 455):
a. Tytuł osiągnięcia naukowego,
Czynniki biotyczne i abiotyczne wpływające na rozrodczość pszczoły
samotniczej murarki ogrodowej Osmia rufa L.
Udokumentowane monotematycznym cyklem publikacji, wydanych po uzyskaniu stopnia
naukowego doktora.
b. Publikacje wchodzące w skład rozprawy habilitacyjnej
1. Fliszkiewicz M., Wilkaniec Z. 2009. “Potential possibilities of insemination of mason bee
(Osmia rufa L.) females by a single male in laboratory conditions.” Ann. Warsaw Agricult.
Univ. – SGGW, Anim. Sci. No 46 : 51-58. (2pkt MNiSW )
2. Fliszkiewicz M., Giejdasz K., Wilkaniec Z. 2011 „The effect of diapause termination time
on the successful insemination in Osmia rufa L.”Journal of Apicultural Science Vol. 55 No
2,: 73-78. - IF 0,674 (20pkt MNiSW)
3. Fliszkiewicz M., Kuśnierczak A., Szymaś B. 2012 „The accompanying fauna of solitary
bee Osmia bicornis (L.) syn. Osmia rufa (L.) nests settled in different biotopes”. Journal of
Apicultural Science Vol.56 No 1: 5-12. IF 0,529 (20pkt MNiSW)
4. Fliszkiewicz M, Giejdasz K., Wasielewski O., Krishnan N. 2012 “Influence of Winter
Temperature and Simulated Climate Change on Body Mass and Fat Body Depletion
During Diapause in Adults of the Solitary Bee, Osmia rufa (Hymenoptera: Megachilidae)”.
Environmental Entomology 41(6): 1621-1630. IF 1,314 (30pkt MNiSW).
5. Fliszkiewicz M., Łangowska A., Tryjanowski P. 2013. „Effect of manipulated sex ratio on
insemination of the red mason bee Osmia bicornis L. under net cage conditions”. Journal
of Apicultural Science Vol. 57 No. 2: 86-93. IF 0,817 (20pkt MNiSW )
6. Fliszkiewicz M., Kuśnierczak A., Szymaś B. 2015 “Reproduction of the red mason
solitary bee osmia rufa L. (syn. Osmia bicornis l.) in various habitats”. European Journal
of Entomology. 112(1): 100–105. IF 1,076 (30pkt MNiSW).
Łączny Impact Factor tych prac według listy JCR na rok publikacji, wynosi 4.41, suma
punktów według polskiej oceny czasopism MNiSW wynosi 122. Punkty naliczono zgodnie
z najnowszym Komunikatem MNiSW z dnia 31 grudnia 2014r. w sprawie wykazu czasopism
naukowych wraz z liczbą punktów przyznawanych za publikacje w tych czasopismach.
3
Załącznik nr 2
c. Syntetyczne omówienie publikacji wchodzących w skład rozprawy habilitacyjnej
Pszczoły (Apoidea) są najważniejszą dla człowieka grupą owadów występującą na świecie.
Stanowią one główny czynnik plonotwórczy, poprzez zapylanie zarówno roślin uprawnych,
jak i dziko rosnących (Batra 1995, Knight i in. 2005, Aizen i in. 2008). Według różnych
szacunków wkład pszczół jako zapylaczy w globalną ekonomię jest od kilkunastu do
kilkudziesięciu razy wyższy niż zysk z „ubocznych” produktów, takich jak miód. Wartość
usługi zapylania na świecie szacuje się na 117 do 200 miliardów dolarów rocznie, a w Unii
Europejskiej, tylko w krajach „starej piętnastki” 188 miliarda dolarów. Blisko 80 procent
gatunków roślin uprawnych to rośliny entomofilne, wymagające krzyżowego zapylenia dla
wydania owoców i nasion. Niemalże 1/3 żywności na świecie pozyskiwana jest dzięki
zapylającej pracy pszczół. Głównym zapylaczem jest co prawda pszczoła miodna
i początkowo zainteresowanie człowieka dotyczyło właśnie tego gatunku, który dostarcza
ludziom także miód, wosk i kit pszczeli. Nie gardzono także samymi pszczołami uzupełniając
dietę białkiem zawartym w zapiekanym czerwiu. Wzmianki o tym można odnaleźć już 4tys.
lat p.n.e. w starożytnych Indiach, Babilonii i Basenie Morza Śródziemnego, który uznawany
jest za kolebkę światowego pszczelarstwa (Wróblewski 1991). Jednak gdy poznano
zależności między pszczołami a kwiatami, zaczęto zwracać uwagę także na inne gatunki
pszczół dziko żyjących stwierdzając, iż stanowią one ważny czynnik uzupełniający
w stosunku do pszczoły miodnej (Franklin 1952, Torchio 1991, Kemp 2000, Monzón
i in. 2004).
Na całym świecie opracowano metody chowu różnych gatunków pszczół dziko żyjących,
głównie w celu komercyjnego wykorzystywania ich do zapylania upraw sadowniczych,
nasienniczych i pod osłonami (Wójtowski 1971, Raw 1972, Parker et al.1987, Torchio 1991,
Bosch 1994, Delaplane and Mayer 2000, Kemp 2000). Ponadto wychów tych pszczół
w warunkach kontrolowanych pozwala nie tylko na efektywne ich rozmnażanie, ale także na
reintrodukcję i introdukcję wielu gatunków pszczół w środowiska naturalne (Wójtowski et al.
1991). Ma to szczególne znaczenie obecnie, gdyż w ostatnich latach odnotowuje się
wyraźny spadek liczby rodzin pszczelich na świecie (Torchio 1991, Kemp 2000, Monzón i in.
2004). Jest wiele różnych przyczyn tego niekorzystnego zjawiska. Obejmują one zarówno
jednostki chorobowe, antropopresję, jak i ogólne zmiany klimatyczne.
Jedną z najniebezpieczniejszych obecnie chorób pszczoły miodnej jest odnotowana po raz
pierwszy w 2006 roku, wciąż nie do końca wyjaśniona,
nowa jednostka chorobowa
określona jako CCD (Colony collapse disorder), powodująca w niektórych rejonach USA
śmierć nawet do 90% rodzin pszczelich (Cox-Foster et al. 2007, Johnson i in. 2009,
Neumann i Carreck 2010). Również w wielu państwach Europy odnotowuje się upadki rodzin
4
Załącznik nr 2
pszczelich z wyraźnymi objawami CCD. Straty choć nieco niższe niż w USA są również
bardzo dotkliwe i odnotowano je niemal we wszystkich państwach Europy, jak np. Austria
(Brodschneider i in. 2010), Anglia (Aston, 2010), Szkocja (Grey et al., 2010), Niemcy
(Vejsneas and Kryger 2010), Włochy (Mutinelli i in. 2010), Chorwacja (Gajger i in. 2010)
i innych. Badania wykazały iż wystąpieniu CCD towarzyszy nasilenie wielu różnych
czynników
chorobotwórczych
w rodzinach
pszczelich.
Są
nimi
chociażby
wirusy,
a w szczególności Nosema cerana (Fries i in. 2006., Higes i in. 2008), która pojawiła się na
pszczole miodnej w Europie pod koniec XX w., a która stopniowo wypiera znanego już
i niemalże opanowanego wirusa Nosema Apis (Paxton i in. 2007, Fries 2010). Innymi coraz
częściej odnotowywanymi jest izraelski wirus ostrego paraliżu pszczół (IABPV) (Cox-Foster
i in. 2007) oraz wirus kaszmirski (KBPV) (Chen i in. 2004), które wręcz początkowo uważano
za głównych sprawców masowego ginięcia rodzin pszczelich.
Innym patogenem znalezionym na pszczole miodnej i opisanym po raz pierwszy już ponad
100 lat temu jest pajęczak Varroa destructor, który jeszcze do niedawna mylnie uznawany
był za Varroa jacobsoni (Anderson and Trueman 2000). Ektopasożyt ten odżywia się
wyłącznie hemolimfą larw i pszczół dorosłych powodując upadki rodzin zwłaszcza w okresie
zimowli. Obecnie występuje już na wszystkich kontynentach i mimo prowadzonej
bezustannie z nim walce nie udało się go wyeliminować całkowicie z rodzin pszczelich.
Udaje się jedynie na tyle zmniejszać jego liczebność, iż w przeciwieństwie do lat 80-tych
ubiegłego wieku, nie jest on już tak wielkim pogromcą całych pasiek. Jednak poprzez
nakłuwanie ciała pszczół dorosłych i larw nie tylko osłabia pszczoły, ale „otwiera” drogę dla
bardzo wielu innych patogenów, stając się przyczynkiem do śmierci wielu rodzin pszczelich.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na zmniejszanie się pogłowia pszczół na świecie i to
zarówno pszczoły miodnej, jak i innych gatunków z rodziny Apoidea, są stosowane na
szeroką skalę we współczesnym rolnictwie insektycydy. Szczególnie niebezpieczne są
superinsectycydy należące do grupy neonikotynoidów a zawierające np. imidachlopryd, który
jako
neurotoksyna
zaburza
funkcjonowanie
układu
nerwowego
owadów,
a także
tiametoksam, chlotianidyna i fipronil (Schmuck i in. 2003, Rortais i in. 2005).
Bardzo negatywny wpływ, szczególnie na dzikie pszczołowate, mają także zmiany
w użytkowaniu
terenów
rolniczych
-
rezygnacja
z zadrzewień
śródpolnych,
miedz,
nieużytków, co zmniejsza mozaikowatość środowiska i powoduje przerwanie taśmy
pokarmowej pszczół, a także zmniejszenie liczby dogodnych miejsc do gniazdowania
(Banaszak 1995, Banaszak i in. 2003, Steffan-Dewenter i in. 2006).
Urbanizacja coraz większych obszarów jest faktem niezaprzeczalnym w dzisiejszym świecie.
W Stanach Zjednoczonych urbanizacja zagraża większej liczbie gatunków, w tym także
pszczół, niż jakakolwiek inna działalność człowieka (Czech i in. 2000). Urbanizacja jest więc
5
Załącznik nr 2
także jednym z czynników spadku apidofauny zapylającej na świecie (McIntyre i Hostetler
2001, Zanette i in. 2005).
Wreszcie szeroko rozumiane zmiany klimatyczne (temperatura, opady, nasłonecznienie)
mogą mieć niekorzystny bezpośredni wpływ na owady (np. przez modyfikacje behawioru
owadów, ale także pośredni poprzez zmiany w fenologii roślin pokarmowych. Głównym
bowiem czynnikiem wpływającym na aktywność owadów, która związana jest z zakwitaniem
roślin są warunki meteorologiczne (Rosenzweig i in. 2008).
Wszystkie te czynniki powodują, że zagrożone są nie tylko pszczoły miodne utrzymywane
w ulach, ale wszystkie owady zapylające. Natomiast wiadomym jest, że jako zapylacze
ogromne znaczenie mają nie tylko pszczoły miodne, ale także inne gatunki pszczół, których
kontrolowany chów prowadzi się na coraz większą skalę na całym świecie (Maeta 1978,
Batra 1998, Kemp 2000, Monzón i in. 2004).
Pszczoły samotne stanowią najliczniejsza grupę z nadrodziny pszczół (Michener 2000). Jako
zapylacze w niektórych aspektach przewyższają nawet pszczołę miodną. W Polsce
występuje ponad 450 gatunków (Banaszak 1993) pszczół samotniczych, a Osmia rufa (syn.
Osmia bicornis) jest najczęściej spotykaną pośród nich w Europie Środkowej. W naszym
kraju badania nad tym gatunkiem rozpoczęto już w latach 60-tych ubiegłego wieku
(Wójtowski 1964, Wójtowski i Wilkaniec 1969). Wójtowski (1979) nadał jej polską nazwę
„murarka ogrodowa” uwzględniając zarówno etologię tej pszczoły, jak i jej preferencje
pokarmowe. Określono także efektywność zapylania wielu roślin uprawnych (Wilkaniec1991,
Wilkaniec i Maciejewska 1999), ale co najważniejsze, opracowano metodę chowu tego
gatunku w sztucznych gniazdach wykonanych z trzciny pospolitej (Wójtowski i Wilkaniec
1978).
Murarka ogrodowa jest gatunkiem monowoltynnym. Dorosłe osobniki wygryzają się
z kokonów w początkach kwitnienia sadów. Samice po kopulacji budują w „rurkowatych”
przestrzeniach gniazda w formie liniowo ułożonych komór lęgowych, do których na porcję
pyłku składają po jednym jaju. Rozwój murarki ogrodowej od momentu złożenia jaja do
postaci dorosłej trwa około 100 dni, tak więc formy imaginalne pojawiają się w kokonach we
wrześniu (Giejdasz, Wilkaniec 2002). W tym stadium murarka ogrodowa przechodzi okres
diapauzy zimowej aż do wiosny następnego roku.
Na całym świecie zainteresowanie różnymi gatunkami murarek jest bardzo duże (Maeta
1978, Batra 1998, Kristjanson 1992, Kemp 2000, Monzón i in. 2004). Ze względy na
przydatność murarek do kontrolowanego chowu, prace nad nimi prowadzone są w wielu
krajach, nie tylko w Polsce, ale także między innymi w Japonii, Stanach Zjednoczonych,
Hiszpanii, Portugalii czy Francji. Zainteresowanie rodzajem Osmia odnosi się do bionomii,
6
Załącznik nr 2
etologii, metod hodowli i wykorzystania w zapylaniu roślin uprawnych, tym bardziej, że zaraz
po trzmielach są najczęściej hodowanymi pszczołami samotniczymi.
Poznanie czynników zarówno biotycznych, jak i abiotycznych mających wpływ na
rozrodczość pszczoły samotniczej murarki ogrodowej Osmia rufa L. (syn. Osmia bicornis L.)
wydaje się być bardzo istotnym elementem prowadzenia jak najbardziej efektywnego chowu
tego gatunku.
Osiągnięcie naukowe stanowi cykl sześciu artykułów poświęconych różnym aspektom
związanym
z rozrodczością oraz najefektywniejszym
rozmnażaniem
w prowadzonym
kontrolowanym chowie pszczoły samotniczej Osmia rufa L.
Do najważniejszych osiągnięć uzyskanych podczas prowadzenia badań w tej tematyce
mogę zaliczyć:
1. Określenie liczby samic, które zdolny jest unasienić jeden samiec murarki ogrodowej [1],
co pozwoliło w następstwie określić możliwość zmiany struktury płci w populacji (na
korzyść samic) przy dostatecznym ich unasienieniu [5]
2. Określenie wpływu terminu wybudzania owadów (skracanie i wydłużanie diapauzy) na
stopień unasienienia samic [2]
3. Określenie wpływu zmian temperatury na kondycję samic w czasie diapauzy[4], co może
być związane z możliwościami ich rozrodu przy regulacji długości diapauzy
4. Ocena
przydatności
różnych
typów biotopów do
jak
najbardziej
efektywnego
rozmnażania murarki ogrodowej w sztucznych gniazdach [6] przy jednoczesnej ocenie
tych biotopów pod względem zwiększenia bądź ograniczenia występowanie fauny obcej
w tych gniazdach [3]
Wszystkie doświadczenia zostały wykonane na pszczole samotniczej murarka ogrodowa
Osmia rufa L. (syn. Osmia bicornis L.). Pochodziła ona z hodowli własnej prowadzonej
w Zakładzie Hodowli Owadów Użytkowych UP w Poznaniu.
(1) Fliszkiewicz M., Wilkaniec Z. 2009. “Potential possibilities of insemination of mason bee
(Osmia rufa L.) females by a single male in laboratory conditions.” Ann. Warsaw Agricult.
Univ. – SGGW, Anim. Sci. No 46: 51-58.
(5) Fliszkiewicz M., Łangowska A., Tryjanowski P. 2013. Effect of manipulated sex ratio on
insemination of the red mason bee Osmia bicornis L. under net cage conditions. Journal of
Apicultural Science Vol. 57 No. 2: 86-93.
7
Załącznik nr 2
Do chowu murarki ogrodowej wykorzystuje się gniazda wykonane z trzciny pospolitej.
Samice zasiedlają rurki trzcinowe budując w nich szeregowo komory lęgowe. U owadów
z rodziny Megachilidae jedynie samice biorą aktywny udział w krzyżowym zapylaniu roślin,
gdyż tylko one zbierają pyłek w dużej ilości zaopatrując komory lęgowe w zapas pokarmu dla
rozwijających się larw. Dlatego też ze względów ekonomicznych dla hodowcy korzystny jest
skład populacji z przeważającą liczbą osobników żeńskich, samce bowiem dokonują
zapylenia kwiatów w niewielkim stopniu, tylko podczas odżywiania się nektarem.
W warunkach naturalnych w populacjach Osmia rufa L. występuje równowaga liczebna
między samcami i samicami (Kristjansson 1992). Strukturą płci w populacji hodowlanej
można w pewnym zakresie regulować poprzez podawanie samicom rurek gniazdowych o
określonych przekrojach (Wilkaniec i inni 2000). W łodygach o mniejszej średnicy 5-6 mm,
następuje wylęg większej ilości samców, podczas gdy w rurkach o większej średnicy >8 mm,
utrzymuje się równowaga płci, względnie przewaga samic (Tepedino i Torchio 1989). W ten
sposób, udostępniając samicom rurki trzcinowe o określonej średnicy, można wpłynąć na
liczebność samic i samców w kolejnych latach, zmniejszając udział samców.
Podstawowym pytaniem jakie pojawiło się przy takich założeniach było: ile samic
maksymalnie jest w stanie unasiennić jeden samiec? Seidelmann (1999) podaje, że samica
murarki ogrodowej kopuluje tylko z jednym samcem, natomiast samiec w warunkach
naturalnych, oczekując na wylot samicy w pobliżu gniazda lub kwitnących roślin, zdolny jest
unasiennić średnio 4 samice. Nie podaje on jednak wartości maksymalnej. Przeprowadzone
przez nas badanie polegało na utworzeniu 10 grup doświadczalnych, różniących się liczbą
samic (od 1 do 10) przy stałej liczbie samców - 1 w każdej grupie. Każdą grupę wykonano
w trzech powtórzeniach. Po 2 tygodniach usypiano samice, wypreparowano ich zbiorniczki
nasienne, a następnie określano ich wielkość i stopień wypełnienia plemnikami. Wielkość
określono poprzez pomiar średnicy przy użyciu kamery i programu do analizy obrazu
mikroskopowego Axio Vision Rel. 4.0, a następnie podstawieniu tej wartości do wzoru na
objętość kuli, gdyż taki kształt posiada zbiorniczek nasienny. Stopień wypełnienia
plemnikami zbiorniczków określono metodą wykorzystywaną do analizy wypełnienia
zbiorniczków
matek
pszczelich
(Woyke
i Jasiński
1973),
modyfikując
ją
poprzez
zmniejszenie rozcieńczenia i zwiększenie używanego powiększenia. Przeprowadzone
w warunkach laboratoryjnych badania wykazały, że jeden samiec może unasiennić
maksymalnie 5 samic. Jednak najkorzystniejszym okazał się stosunek płci 1 samiec na 3
samice, gdyż we wszystkich trzech powtórzeniach zostały unasiennione po 2 samice, co
stanowiło 66,65% wszystkich samic w tej grupie doświadczalnej. Uzyskana w badaniach
własnych średnia liczba plemników w zbiorniczkach nasiennych samic wynosiła od 1400 do
5683. Brak tak dokładnych danych dotyczących tego parametru u O.rufa. Jedynie
Seidelmann (1995) wykazał w swoich badaniach, że napełnienie plemnikami zbiorniczka
8
Załącznik nr 2
nasiennego samicy 8 godzin po kopulacji jest rzędu 103. Nie określono także do tej pory
wielkości zbiorniczka nasiennego murarki ogrodowej. Nasze badania wykazały, iż wielkość
ta wynosi średnio 0,0013µl dla samic nie unasiennionych i 0,0015µl w przypadku samic
unasiennionych, co jednak nie stanowi istotnej różnicy.
Sprawdziliśmy także o ile można zmniejszyć udział samców w populacji, aby nie miało to
negatywnego wpływu na rozrodczość murarki ogrodowej. W tym celu przeprowadziliśmy
ocenę stopnia unasienienia samic muraki ogrodowej przy zmieniającej się strukturze płci. Po
zakończonej diapauzie zimowej rozdzielano samice od samców i stworzono trzy grupy
doświadczalne różniące się stosunkiem płci (samców do samic) 1:1(30:30), 1:2 (15:30) i 1:3
(10:30).
Doświadczenie
zostało
przeprowadzone
w trzech
powtórzeniach.
Owady
utrzymywano pod izolatorami z siatki polieturynowej w formie walca. W każdym izolatorze
umieszczano bukiety kwiatów stanowiących pokarm dla owadów. Dodatkowo dokarmiano je
syropem cukrowo – wodnym w proporcji 1:1. Syrop ten podawany był na płytce Petriego o
średnicy 10 cm z krążkiem węzy odpowiedniej wielkości, co zabezpieczało owady przed
topieniem się w syropie. Owady utrzymywano w izolatorach przez 14 dni w celu odbycia
przez nie kopulacji. W tym czasie określono procent przeżycia samic. Następnie samice
uśpiono i przeanalizowano ich zbiorniczki nasienne, określając procent samic unasienionych
i liczbę plemników w zbiorniczkach. Posłużono się w tym celu metodyką identyczną jak
w poprzednim doświadczeniu. Najwyższą przeżywalność, a więc najniższą śmiertelność
samic odnotowano w grupie o stosunku płci (1:3). Procent samic unasienionych nie różnił się
statystycznie w poszczególnych grupach doświadczalnych, choć był on najwyższy także
w grupie o stosunku 1:3. Natomiast najwięcej plemników znajdowało się w zbiorniczkach
nasiennych samic z grupy o stosunku płci 1:2 (4,0x103), który to wynik nie różnił się
statystycznie od liczby plemników określonych w zbiorniczkach nasiennych samic z grupy
1:1 (3,4x103). Różnice istotnie statystyczne odnotowano pod względem tej cechy jedynie dla
grupy doświadczalnej o stosunku płci 1:3, w której liczba plemników wyniosła średnio
2,7x103. Liczba ta jest zbliżona do określonej przez Seidelmann (1995) oraz naszych
poprzednich wyników. Nasze doświadczenie wykazało, że możliwe jest zmniejszanie udziału
samców w populacji murarki ogrodowej nawet do 1:3, co nie wpływa negatywnie ani na
przeżywalność samic, ani na procent ich unasienienia. Liczba plemników zmniejsza się, choć
wydaje się być nadal wystarczająca dla podjęcia budowy gniazd przez samice, a więc
wykonywania przez nie pracy zapylającej. Tym samym udowodniliśmy, że można regulować
stosunkiem płci w populacji O.rufa na korzyść samic, co wpływa korzystnie na zapylanie
roślin, a zarazem nie obniża możliwości rozrodczych tego gatunku.
9
Załącznik nr 2
(2) Fliszkiewicz M., Giejdasz K., Wilkaniec Z. 2011 „The effect of diapause termination time
on the successful insemination in Osmia rufa L.” Journal of Apicultural Science Vol. 55 No 2,
: 73-78
Jednym z praktycznych aspektów chowu murarki ogrodowej z wykorzystaniem sztucznych
gniazd jest możliwość zsynchronizowania terminu aktywacji pszczół z terminem zakwitania
upraw, które mają być przez nie zapylane (Giejdasz i Wilkaniec 2007). Dotyczy to nie tylko
Osmia rufa L., ale także innych pszczół z rodziny Megachilidae, których prowadzi się
kontrolowany wychów (Pits-Singer i in. 2008, White i in. 2009).
Do budowy gniazd przystępują samice po unasiennieniu je przez samce. Wiąże się to
z zaopatrywaniem komór lęgowych w pyłek, pozyskiwany z kwitnących roślin. Wiele roślin
uprawianych np. w szklarniach zakwita w czasie, gdy brak jest naturalnych zapylaczy
(miesiące zimowe), a więc wybudzane wcześniej osobniki murarki, które przystąpiłyby do
kopulacji, a w konsekwencji tego do zakładania gniazd, można będzie wykorzystać do
zapylania upraw szklarniowych. Będą one bowiem zbierały pyłek z kwiatów doprowadzając
rośliny do zapylenia. Przeprowadziliśmy doświadczenie, którego celem było sprawdzenie czy
owady wybudzane w różnym okresie ich diapauzy przystępują do kopulacji, a jeśli tak, to jaki
będzie udział unasiennionych samic. Doświadczenie objęło miesiące od listopada do marca,
a wyniki uzyskane porównano z wynikami uzyskanymi w kwietniu, a więc miesiącu
naturalnego wybudzania się tego gatunku. W poszczególnych miesiącach utworzono po 3
grupy doświadczalne po 30 samców i 30 samic w każdej. Owady umieszczano w izolatorach
z pleksiglasu przez okres dwóch tygodni. W pomieszczeniu utrzymywano stałą temperaturę
25-28oC.
Nad
izolatorami
umieszczono
promiennik
świetlny,
który
sterowaniem
automatycznym włączany był na 12 godzin, na dobę. Owady karmione były syropem
cukrowo-wodnym ad libitum, który wymieniany był codziennie. Po dwóch tygodniach samice
usypiano i przeprowadzono analizę ich zbiorniczków nasiennych. W czasie całego
doświadczenia odnotowywano także śmiertelność samic.
Wykazaliśmy, że długość trwania diapauzy ma wpływ zarówno na śmiertelność jak i procent
unasiennionych samic. Najwyższy wskaźnik upadków odnotowano w listopadzie, wynosił on
wówczas 30%, nieco tylko niższy zaobserwowano w lutym i marcu, gdzie osiągnął on
wartość odpowiedni 25,5% i 27,8%. Natomiast w terminach grudniowym i styczniowym nie
zanotowano różnic istotnych statystyczne w liczbie padłych samic w stosunku do terminu
kwietniowego.
Skracanie okresy diapauzy także wpłynęło na obniżenie procentu
unasiennionych samic w stosunku do naturalnego terminu kopulacji Osmia rufa. Jedynie
w styczniu różnica ta nie była istotna statystycznie. Jeśli więc chcielibyśmy wykorzystywać
murarkę ogrodową do zapylania upraw szklarniowych w miesiącach zimowych, to
najkorzystniej jest wybudzać ją w styczniu, gdyż wówczas najwięcej samic zostanie
unasiennionych, a więc rozpocznie zakładanie gniazd, a tym samym zbiór pyłku, czyli
10
Załącznik nr 2
zapylanie roślin. Nasze doświadczenie wykazało także, że unasiennienie samic przez samce
możliwe jest w czasie całego okresu diapauzy, co świadczy o tym że proces
spermatogenezy u samców zakończony jest już w okresie wchodzenia ich w okres diapauzy.
Do tej pory badania w tym zakresie (Seidelmann 1999) stwierdzały, że proces
spermatogenezy u samców jest zakończony w momencie wylotu samic, a więc wiosną
w momencie ich wygryzania się.
(4) Fliszkiewicz M, Giejdasz K., Wasielewski O., Krishnan N. 2012 Influence of Winter
Temperature and Simulated Climate Change on Body Mass and Fat Body Depletion During
Diapause in Adults of the Solitary Bee, Osmia rufa (Hymenoptera: Megachilidae).
Environmental Entomology 41(6): 1621-1630.
Zmienne warunki życiowe oddziaływujące na żywe organizmy są cechą wszystkich
środowisk.
Szczególnie
silne
ich
oddziaływanie
występuje
w naszej
szerokości
geograficznej, gdzie zmiany pór roku wiążą się ze zmianami temperatury, fotoperiodu,
wilgotności czy dostępności pokarmu (Numata i Denlinger 2005). Wymusiło to na
zwierzętach wykształcenie określonych form spoczynkowych, pozwalających im przetrwanie
niekorzystnych warunków.
Szczególnie widoczne jest to w życiu zwierząt zmiennocieplnych, do których należą
pszczoły.
Jednym z mechanizmów chroniących organizm przed zmianami środowiskowymi jest
przejście w stan diapauzy, której wyróżnia się kilka rodzajów. Rozwój osobniczy murarki
ogrodowej nowego pokolenia przebiega przez całe lato, a ich formy dorosłe pojawiają się
w oprzędach we wrześniu (Giejdasz i Wilkaniec 2002), a więc w początku jesieni. Stąd też
Osmia rufa po przejściu ostatniego linienia poczwarkowego, przechodzi w stan dipauzy
imaginalnej. Okres ten jest nie tylko niezbędny do przetrwania zimy, ale także do osiągnięcia
przez owada dojrzałości fizjologicznej (Giejdasz i Wilkaniec 1998). Bardzo ważnym
elementem ułatwiającym podniesienie skuteczności chowu murarki ogrodowej jest poznanie
procesów fizjologicznych zachodzących w trakcie obligatoryjnej diapauzy imaginalnej. Ten
typ diapauzy charakteryzuje się zmianami w zachowaniu oraz w procesach metabolicznych.
W ciele diapauzujących owadów występuje duże nagromadzenie rezerw tłuszczowych
i glikogenu. Jest to szczególnie ważne, ponieważ w tym czasie nie pobierają one pokarmu
(Denlinger 2002). W okresie diapauzy następują zmiany w zachowaniu oraz w procesach
metabolicznych, które ulegają wyraźnemu zahamowaniu. Mniejszy jest poziom zużycia tlenu,
widoczne jest zahamowaniem funkcji rozrodczych, zwłaszcza zahamowanie rozwoju gonad,
co dotyczy szczególnie samic. Jednakże u samic z rodzaju Osmia, zaobserwowano także
w miesiącach zimowych, pewną aktywność jajników związaną z rozwojem oocytów, a więc
11
Załącznik nr 2
oogenezą. Powstaje wówczas substancja żółtkowa, a więc zachodzi zjawisko witellogenezy.
Wszystkie te procesy regulowane są przez hormon juwenilny. Biorąc pod uwagę substancję,
z której się składa substancja żółtkowa, wyróżniamy żółtko białkowe i tłuszczowe.
Prekursorem żółtka białkowego jest witellogenina produkowana w ciele tłuszczowym
owadów, która następnie transportowana jest wraz z hemolimfą do jajnika.
U murarki ogrodowej brak dotychczas precyzyjnych danych dotyczących fizjologii i biologii
tego gatunku z okresu w którym znajduje się on w stanie diapauzy. Ze względu na zmiany
jajników w okresie diapauzy, a także stosowane w chowie kontrolowanym tego gatunku
wcześniejsze wybudzanie owadów, a więc skracanie tego okresu, niezbędnym wydawało się
być przeanalizowanie zmian zachodzących w ciele tłuszczowym, a także ogólnej masie ciała
samic murarki ogrodowej w czasie diapauzy pod wpływem zmian temperatury.
W przeprowadzonym przez nas doświadczeniu mającym na celu pokazanie wpływu fluktuacji
temperatury, wzięły udział dwie grupy samic. Pierwszą grupę stanowiły samice przebywające
w formie imago zamkniętego w oprzędzie w warunkach naturalnych, drugą samice, które po
przeniesieniu do laboratorium zostały poddane działaniu podwyższonej temperatury. Materiał
do badań pobierano każdego miesiąca licząc od września do marca czyli w całym okresie
tzw. zimowania. Ocena masy ciała oraz struktury i indeksu rozwojowego ciała tłuszczowego
dotyczyła tylko samic, ponieważ to głównie w ich przypadku zbyt intensywne zużycie rezerw
energetycznych skutkuje poważnymi zaburzeniami funkcji związanych z reprodukcją.
Podczas trwającego 7 miesięcy eksperymentu zaobserwowaliśmy bardzo wyraźne zmiany,
które dotyczyły zarówno masy ciała badanych samic jak i suchej masy ciała tłuszczowego
oraz stopnia jego rozwoju. W przypadku grupy samic przebywających w warunkach
naturalnych stopniowe zmniejszanie się masy ciała i zmiana parametrów ciała tłuszczowego
następowały stosunkowo wolno i korespondowały z aktualnym stanem fizjologicznym owada.
W tej grupie samic odnotowaliśmy dwa wyraźne okresy spadku poszczególnych parametrów:
okres przedzimowy (wrzesień-listopad) i pozimowy (marzec). Trzeba podkreślić, że spadki te
miały charakter fizjologiczny, pozwalający na kontynuację rozwoju aż do momentu
wygryzienia i wylotu. Diametralnie różna sytuacja wystąpiła w przypadku drugiej grupy
samic, które po przeniesieniu do laboratorium poddawano działaniu podwyższonej
temperatury. W przeciwieństwie do samic, pochodzących bezpośrednio z warunków
naturalnych, u grupy samic poddanych działaniu podwyższonej temperatury bardzo
gwałtowny spadek masy ciała nastąpił już w miesiącu grudniu i stale postępował osiągając
bardzo niskie wartości w miesiącu tuż przed wygryzieniem czyli w marcu. Bardzo wyraźnemu
spadkowi masy ciała odpowiadało również zmniejszenie się suchej masy ciała tłuszczowego
oraz spadek indeksu rozwojowego ciała tłuszczowego. Wszystkie zmierzone przez nas
parametry były bardzo niepokojące i wskazywały na znaczną możliwość zaburzenia rozwoju
w ostatniej fazie zimowania tj. tuż przed wygryzieniem.
12
Załącznik nr 2
Nasze badania po raz pierwszy wskazały, że temperatura, panująca zwłaszcza w okresie
miesięcy zimowych, może mieć olbrzymie znaczenie dla czasu trwania diapauzy, utrzymania
odpowiedniej masy ciała i struktury ciała tłuszczowego, co w konsekwencji przekłada się
później na kondycję i żywotność pszczół po wygryzieniu. W rzeczywistości wyższe
temperatury miesięcy zimowych mogą mieć znaczenie zwłaszcza dla samic ze względu na
konieczność dokończenia procesu dojrzewania jajnika, co ma miejsce pod koniec okresu
zimowania tj. w marcu. Wiadomym jest, że w ciele tłuszczowym gromadzone są ogromne
rezerwy metaboliczne służące nie tylko przetrwaniu trudnych warunków zimowych, ale
również dokończeniu procesu rozwoju jajnika w okresie po-dipauzalnym. Nadmierne zużycie
rezerw wywołane zbyt wysoką temperaturą w okresie zimowym może bardzo poważnie
zaważyć na możliwościach reprodukcyjnych samic, które mając niedojrzały układ rozrodczy
nie będą w stanie składać jaj.
(6) Fliszkiewicz M., Kuśnierczak A., Szymaś B. 2015: Reproduction of the red mason
solitary bee Osmia rufa (syn. Osmia bicornis ) (Hymenoptera: Megachilidae) in various
habitats. European Journal of Entomology 112(1): 100–105.
(3) Fliszkiewicz M., Kuśnierczak A., Szymaś B. 2012 „The accompanying fauna of solitary
bee Osmia bicornis (L.) syn. Osmia rufa (L.) nests settled in different biotopes”. Journal of
Apicultural Science Vol.56 No 1: 5-12.
Hodowla pszczoły miodnej a także chów wielu gatunków pszczół samotniczych, które
stanowią bardzo liczną grupę z nadrodziny pszczół, daje szanse na zahamowanie
drastycznego spadku apidofauny zapylającej w świecie (Michener 2000). Udowodnionym
jest, iż Osmia rufa L. stanowi ważny czynnik plonotwórczy wielu roślin dzikich i uprawnych
(Holm 1973). Pszczoły z rodziny Megachildae są wykorzystywane od wielu lat głównie do
zapylania upraw sadowniczych (Maeta 1978, Bosch 1994, Bosch i Kemp 2002), ale także
upraw w izolatorach, w szklarniach i pod osłonami, w których sprawdzają się nawet lepiej
aniżeli pszczoła miodna (Holm 1973, Steffan-Deventer 2006). W wielu krajach opracowano
szczegółowo metody chowu tych pszczół i prowadzi się ją do chwili obecnej na szeroką
skalę (Wójtowski 1971, Parker i in.1987, Torchio 1991, Bosch 1994, Delaplane i Mayer 2000,
Kemp 2000). Ulbrich and Seidelmann (2001) stwierdzili, że warunki środowiskowe mają
znaczący wpływ na rozwój populacji pszczół z rodziny Osmia.
W naturalnych skupiskach pszczół samotnych zauważalne jest szkodliwe działanie
pasożytów, komensali, kleptopasożytów i innej entomofauny towarzyszącej w gniazdach
wielu gatunków Osmii (Szymaś 1991, Wójtowski i in. 1991, Krunić i in. 2005).
Ograniczenie bazy pokarmowej może zmniejszyć sukces reprodukcyjny hodowanej pszczoły
(Kremen i in. 2007), a spotęgować ryzyko drapieżnictwa lub pasożytnictwa (Goodell 2003).
13
Załącznik nr 2
Dlatego tak istotnym jest prowadzenie hodowli reprodukcyjnych w jak najbardziej dogodnym
środowisku.
Przeprowadziliśmy więc doświadczenie (którego wyniki opublikowano w dwóch wyżej
wymienionych pracach) mające na celu ocenę różnych typów biotopów pod względem
przydatności ich do jak najbardziej efektywnego rozmnażania murarki ogrodowej
w sztucznych gniazdach, z uwzględnieniem spasożytowania zasiedlonych gniazd.
Badania przeprowadzono w czterech wybranych różnych biotopach (sad, las mieszany, łąka
kośna i park dendrologiczny należący do Instytutu Dendrologii PAN) oddalonych od siebie o
około 8 km. W każdym z nich umieszczono sztuczne agregacje Osmia rufa L. liczące po 900
osobników (300 samic i 300 samców, określonych wagowo), udostępniając pszczołom
sztuczne gniazda wykonane z trzciny pospolitej. Gniazda (po 4 sztuki) umieszczono
w megachilnikach, których było po 3 w każdym biotopie. Oprzędy z owadami wystawiono
w kartonowych inkubatorach 30 kwietnia, bezpośrednio na pustych sztucznych gniazdach.
Wykonano inwentaryzację roślin pożytkowych w każdym biotopie, w promieniu ok. 500m od
megachilników określając w ten sposób bazę pożytkową dostępną dla pszczół. Określono
także średnią dobową temperaturę, zachmurzenie i opady w czasie trwania doświadczenia.
Przez cały okres rozrodu owadów (a więc do zaprzestania lotów przez samice), co miało
miejsce w pierwszej dekadzie lipca, przeprowadzano raz w tygodniu kontrolę zasiedleń
gniazd. Liczono zasklepione przez samice rurki trzcinowe, oznaczając je farbą. Określono na
tej podstawie dynamikę rozrodu murarki ogrodowej. Po zakończeniu całkowitego rozwoju
(październik) przeprowadzono analizę zasiedlonych gniazd.
Określono liczbę zasiedlonych rurek trzcinowych przez samice, liczbę zbudowanych komór
lęgowych oraz liczbę pozyskanych oprzędów. Policzono także liczbę komór, w których
zamarły formy rozwojowe w stadium jaja bądź larwy, liczbę komór spasożytowanych, a także
określono przynależność systematyczną spotkanej fauny obcej. Na podstawie uzyskanych
wyników
wyznaczono
wskaźnik
reprodukcji
(rozrodczość)
wyrażony
procentowym
przyrostem populacji w poszczególnych biotopach.
Nasza badania wykazały, że biotop ma istotny wpływ na rozrodczość murarki ogrodowej.
Dynamika rozrodu murarki ogrodowej we wszystkich ekosystemach kształtowała się
w podobny sposób, a jej maksimum przypadał na 6 tydzień aktywności samic. Wówczas to
we wszystkich ekosystemach zasklepiły one największą liczbę rurek gniazdowych. Była ona
jednak różna w poszczególnych ekosystemach. Najwyższy procent zasiedleń rurek
gniazdowych uzyskano na łące, nieco niższy w sadzie natomiast znacząco mniej rurek
zasiedliły pszczoły w arboretum i lesie. Liczba komór lęgowych zbudowanych przez samice
Osmia rufa w przeliczeniu na jedną rurkę trzcinową także była największa na łące, natomiast
w pozostałych biotopach była ona porównywalna. Natomiast największą śmiertelność
14
Załącznik nr 2
(w prawie połowie zbudowanych przez samice komór) jaj bądź larw odnotowano
w arboretum. Było to dość zaskakującym, gdyż różnorodność roślin z jakich mogły korzystać
samice w czasie zaopatrywania w pyłek komór lęgowych w tym biotopie była największa.
Dostępność bazy pokarmowej jest więc zgodnie z teorią Kremena i in. (2007) istotną
w osiągnięciu sukcesu reprodukcyjnego hodowanej pszczoły, lecz ważna jest nie tylko ilość
kwitnących roślin, ale także ich rodzaj. Mogą bowiem wśród nich znajdować się (taka
sytuacja wystąpiła w arboretum) rośliny toksyczne dla pszczół, a mianowicie: wawrzynek,
różaneczniki, złotokap, kasztanowiec biały, czy jaskry (Ott 1998). Najwyższy procent komór
spasożytowanych i zajętych przez faunę towarzyszącą odnotowano w lesie. Wynik ten nie
był zaskoczeniem, gdyż właśnie tam samice zasklepiły najmniej rurek gniazdowych, co
świadczy o tym, iż potrzebowały najwięcej czasu na zaopatrzenie w pyłek poszczególnych
komór lęgowych, a to sprzyja zwiększeniu ryzyka ich spasożytowania (Seidelmann 2006).
Wreszcie co wydaje się być najistotniejszym z przeprowadzonych badań, wskaźnik
reprodukcji był najwyższy na łące i osiągnął niemalże dwukrotnie wyższą wartość aniżeli
w arboretum i lesie. Nasze badania określiły więc po raz pierwszy jednoznacznie biotop
w którym powinno się prowadzić rozmnażanie Osmia rufa L. w celu pozyskiwania
najliczniejszej populacji, którą można wykorzystywać następnie do zapylania określonych
upraw.
Bibliografia:
1. Aizen M.A., Garibaldi A., Cunningham S.A & Klein A.M. (2008) Long-Term Global Trends
in Crop Yieldand Production Reveal No Current Pollination Shortage but Increasing
Pollinator. Dependency. Curr. Biol. 18: 1572-75.
2. Anderson D. & Trueman J.W.H. (2000) Varroa jacobsoni (Acari: Varroidae) is more than
one species. Experimental & Applied Acarology, 24: 165-189.
3. Aston D. (2010) Honey bee winter loss survey for England, 2007-8. J. Apicul. Res. 49(1):
111-112.
4. Banaszak J. (1993) Ekologia pszczół. PWN Warszawa.
5. Banaszak J (1995) Changes in fauna of wild bees in Europe. Pedagogical University,
Bydgoszcz.
6. Banaszak J., Cierzniak T., Ratyńska H. (2003) Local changes in populations of wild bees
(Hymenoptera: Apoidea) 20 years later. Pol. J. Entom. 72: 261-282.
7. Batra S. (1995) Bees and pollination in our changing environment. Apidologie 26: 361370.
15
Załącznik nr 2
8. Batra S. (1998) Hornfaced bees for Apple pollination. Am. Bee J., Vol.138, (5): 361
9. Bosch J. (1994) Improvement of field management of Osmia cornuta (Latreille)
(Hymenoptera, Megachilidae) to pollinate almond. Apidologie 25: 71-83.
10. Bosch J., Kemp W.P. (2002) Developing and establishing bee species as crop
pollinators: the example of Osmia spp. (Hymenoptera: Megachilidae) and fruit trees. —
Bull. Entomol. Res. 92: 16.
11. Brodschneider R., Crailsheim K. (2010) Nutrition and health in honey bees. Apidologie,
41 (3): 278-294.
12. Chen Y.P., Pettis J.S., Evans J.D., Kramer M., Feldlaufer M.F. (2004) Molecular evidence
for transmission of Kashmir bee virus in honey bee colonies by ectoparasitic mite, Varroa
destructor. Apidologie 35: 441–448.
13. Cox-Foster D.L., Conlan S., Holmes E.C., Palacios G., Evans J.D., Moran N.A., Quan
P.L., Briese T., Hornig M., Geiser D.M., Martinson V., Van Engelsdorp D., Kalkstein A.L.,
Drysdale A., Hui J., Zhai J., Cui L., Hutchison S.K., Simons J.F., Egholm M., Pettis J.S.,
Lipkin W.I. (2007) A metagenomic survey of microbes in honey bee Colony Collapse
Disorder. Science 12, 318 (5848): 283-287.
14. Czech B., Krausmann P.R., Devers P.K. (2000) Econimic association among causes of
species endangerment in the United States. BioScience, 50: 593-601.
15. Delaplane K. S., Mayer D. F. (2000) Crop pollination by bees. CABI Publishing.
Wallingford. UK.
16. Denlinger D.L. (2002) Regulation of diapause. Annu. Rev. Entomol. 47: 93-122.
17. Franklin W.W. (1952) Wild bees as supplementary pollinators. Am. Bee Jour. 92: 290-91.
18. Fries I. (2010) Nosema ceranae in European honey bees (Apis mellifera). J Invertebr
Pathol 103: 73–79.
19. Fries I., Martín R., Meana A., García-Palencia P., M Higes M. (2006) Natural infections of
Nosema ceranae in European honey bees. J. Apicul. Res. 45(3): 230–233.
20. Gajger I. T., Tomljanović Z., Petrinec Z. (2010). Monitorin health status of Croatian honey
bee colonies and possible reasons for winter losses. J. Apicul. Res. 49(1): 107-108.
21. Giejdasz K., Wilkaniec Z. 1998. Effect of activation of bee Osmia rufa L., Megachilidae on
the emerging of imagines and their survival rate. Pszczel. Zesz. Nauk. 42, zeszyt 1: 265271.
22. Giejdasz K., Wilkaniec Z. (2002) Individual development of the red mason bee (Osmia
rufa L., Megachilidae) under natural and laboratory conditions. J. Apic. Sci. 46, 1: 51-57.
16
Załącznik nr 2
23. Giejdasz K., Wilkaniec Z. (2007) Wpływ terminu aktywacji pszczoły murarki ogrodowej
Osmia rufa L. na przeżywalność samic. [The effect of red mason bee activation time on
female longevity]. XLIV Apicultural Scientific Conference, Puławy, 24-25th of April, :108109.
24. Goodel K. (2003) Food availability affects Osmia pumila (Hymenoptera: Megachilidae)
foraging, reproduction, and brood parasitism. — Oecologia 134: 518–527.
25. Gray A., Peterson M., Teale A. (2010). An update on recent colony losses in Scotland
from a sample survey covering during 2006- 2008. J. Apicul. Res 49(1): 129-131.
26. Higes M., Martín-Hernández R., Botías C., Bailón E. G., González-Porto A. V., Barrios L.,
del Nozal M. J., Bernal J. L., Jiménez J. J., Palencia P. G. and Meana A. (2008) How
natural infection by Nosema ceranae causes honeybee colony collapse. Environ.
Microbiol. 10: 2659–2669.
27. Holm S.N. (1973) Osmia rufa L. (Hym. Megachilidae) as pollinator of plants in
greenhouses. Ent. Scand. 4:217-224.
28. Johnson R.M., Evans J.D. Robinson G.E., Berenbaum M. R. (2009) Changes in
transcript abundance relating to colony collapse disorder in honey bees (Apis mellifera).
PNAS 106: 14790-14795.
29. Kemp W.P. (2000) The future of crop pollination. Am. Bee Jour. Vol.140, (11): 851-853
30. Knight T.M., Steets J.A., Vamosi J.C., Mazer S.J., Burd M., Campbell D.R., Dudash M.R.,
Johnston M.O., Mitchell R.J., Ashman T.L. (2005) Pollen limitation of plant reproduction:
Pattern and process. Annu. Rev. Ecol. Evol. Syst. 36: 467-97.
31. Kremen C., Williams N.M., Aizen M.A., Gemm ill-Herren B., Lebuhn G., Minck ley R.,
Pack er L., Potts S.G., Roulst on T., Stefan-Dewenter I., Vázquez D.P., Winfree R.,
Adams L., Crone E.E., Greenleaf S.S., Keitt T.H., Klein A., Regetz J., Rick etts T.H.
(2007) Pollination and other ecosystem services produced by mobile organisms:
a conceptual framework for the effects of land-use change. — Ecol. Lett. 10: 299–314.
32. Kristjansson K. (1992) Development of solitary bees as crop pollinators. Bees for
pollination. Proceedings of an EC workshop, Brusseles, Belgium, 2-3 March 1992.
33. Krunić M., Stanisavljević L., Pinzauti M., Felicioli A. (2005) The accompanying fauna of
Osmia cornuta and Osmia rufa and effective measures of protection. — Bull. Insectol. 58:
141–152.
34. Maeta Y. (1978) Comparative Studies on the Biology of the Bees of the Genus Osmia of
Japan, with Special Reference to Their Managements for Pollinations of Crops
(Hymenoptera: Megachilidae). Bull. Tohoku Nat. Agricult. Exp. St., 57:1-221
17
Załącznik nr 2
35. McIntyre NE, Hostetler ME. (2001). Effects of urban land use on pollinator (Hymenoptera:
Apoidea) communities in a desert metropolis. Basic. Appl. Ecol. 2 209-218.
36. Michener, C.D. (2000) The Bees of the World. Baltimore, Johns Hopkins University
Press, 913p.
37. Monzón V.H., Bosch J., Retana J. (2004) Foraging behavior and pollinating effectiveness
of Osmia cornuta (Hymenoptera: Megachilidae) and Apis mellifera (Hymenoptera:
Apidae) on “Comice” pear. Apidologie 35, (6): 575-585
38. Mutinelli F., Costa C,. Lodesani M., Baggio A., Medrzycki P., Formato G., Porrini C.
(2010). Honey bee colony losses in Italy. J. Apicul. Res 49(1): 119-120.
39. Neumann P., Carreck N.L. (2010) Honey bee colony losses. J. Apicul. Res 49(1): 1-6.
40. Numata H., Denlinger DL. 2005. Diapause and biological clocks: introduction. J. Insect
Physiol. 51: 597.
41. Ott J. (1998) The delphic bee: bees and toxic honeys as pointers to psychoactive and
other medicinal plants. — Econ. Bot. 52: 260–266.
42. Parker F.D., Batra S.W.T & Tepedino V.J. (1987) New pollinators for our crops.
Agricultural Zoology 2: 279-304.
43. Paxton, R.J., Klee, J., Korpela, S., Fries, I., (2007) Nosema ceranae has infected Apis
mellifera in Europe since at least 1998 and may be more virulent than Nosema apis.
Apidologie 38, 558–565.
44. Pits-Singer T.L., Bosch J., Kemp W.P., Trostle G.L. (2008) Field use of an incubation box
for improved emergence timing of Osmia lignaria populations used for orchard pollination.
Apodologie 39: 235-246.
45. Raw A. (1972) The biology of the solitary bee Osmia rufa (L.) (Megachilidae). –
Transaction of the Royal Entomologica Society of London 124: 213-229.
46. Rortais A., Arnold G., Halm M.P., Touffet-Briens F. (2005) Modes of honeybees exposure
to systemie insecticides: estimated amounts of contaminated pollen and nectar
consumed by different categories of bees. Apidologie, 36: 71–83.
47. Rosenzweig C., Karoly D., Vicarelli M., Neofotis P., Wu Q., Casassa G., Menzel A., Root
T.L., Estrella N., Seguin B., Tryjanowski P. , Liu C., Rawlins S., Imeson A. (2008)
Attributing physical and biological impacts to anthropogenic climate change. Nature 453:
353-358.
18
Załącznik nr 2
48. Schmuck R., Nauen R., Ebbinghaus-Kintscher U. (2003) Effects of imidacloprid and
common plant metabolites of imidacloprid in the honeybee: toxicological and biochemical
considerations. Bull. Insectol. 56 (1): 27–34.
49. Seidelmann
K.
(1995):
Untersuchungen
zur
Reproduktionsbiologie
der
Roten
Mauerbiene Osmia rufa (L., 1758). Dissertation, Universitat Halle, 07 Juni 1995.
50. Seidelmann K. (1999) The Race for Females: The Mating System of the Red Mason Bee,
Osmia rufa (L.) (Hymenoptera: Megachilidae). J. Insect. Behav. 12:13-25.
51. Seidelmann K. (2006) Open-cell parasitism shapes maternal investment patterns in the
red mason bee Osmia rufa. Behav. Ecol. 17(5), 839-848.
52. Steffan-Dewenter, I. Klein A.M., Gaebele V., Alfert T., Tscharntke T. (2006) Bee diversity
and plant-pollinator interactions in fragmented landscapes. W: Plant–Pollinator
Interactions: From Specialization to Generalization (Waser, N.M. and Ollerton, J., eds),
pp. 387–407, University of Chicago Press.
53. Szymás B. (1991) Entomofauna pasożytnicza czynnikiem ograniczającym populacje
pszczół samotnie żyjących (Apidae solitariae).[Parasitic entomofauna as a factor limiting
the population of solitary bees]. Przegląd Zool. 35: 307–313 [in Polish].
54. Tepedino V. J.; Torchio, P. F. (1989) Influence of Nest Hole Selection on Sex Ratio and
Progeny Size in Osmia lignaria propinqua (Hymenoptera: Megachilidae). Annals of the
Entomological Society of America, 82 (3): 355-360.
55. Torchio P.F. (1991) Bees as crop pollinators and the role of solitary species in changing
environments. Acta Cortic. 288:49-61.
56. Ulbrich K., Seidelmann K. (2001) Modeling population dynamics of solitary bees in
relation to habitat quality. — Web Ecol. 2: 57–64.
57. Vejsnæs F., Kryger P. (2010). Factors involved in the recent increase in colony losses in
Denmark. J. Apicul. Res 49.
58. White J., Son Y., Park Y. (2009) Temperature-dependent emergency of Osmia cornifrons
(Hymenoptera: Megachilidae) adults. J. Econ. Entomol. 102 (6): 2026 – 2032.
59. Wilkaniec Z. (1991) Możliwości zastosowania Osmia rufa L. (Apoidea, Megachilidae)
w zapylaniu niektórych roślin uprawnych. Rocz. AR w Poznaniu CCXXIX, 173-179.
60. Wilkaniec Z., Maciejewska M. (1999): Pollination of strawberry by solitery bee Osmia
Rufa L. ( Apoide, Megachilidae ) and its effect on the yielding and quality of fruits. Rocz.
AR. w Poznaniu – CCCXIX, Zootech. (51): 227-234
19
Załącznik nr 2
61. Wilkaniec Z., Giejdasz K., Fliszkiewicz M. (2000) Effect of differentiated nest tubes on
their settlement by the solitary bee Osmia rufa L. (Megachilidae). Pszczelnicze Zeszyty
Naukowe, XLIV, (2): 311-317
62. Woyke J., Jasiński Z. (1973): Influence of external conditions and the number of
spermatozoa entering the spermatheca of instrumentally inseminated honeybee queens.
J. Apic. Res. 12(3): 145 -151.
63. Wójtowski F. (1964) Z doświadczeń nad tworzeniem przenośnych kolonii porobnic.
Roczniki WSR w Poznaniu 19: 177-184.
64. Wójtowski F. (1971) Bio ecological and technical problems of breeding and practical use
of solitary bees. Wiadomości Ekologiczne. 17(1): 53-58.
65. Wójtowski F. (1979) Spostrzeżenia nad biologią i możliwościami użytkowania pszczoły
murarki - Osmia rufa L. (Apoidea: Megachilidae). Rocz. AR w Poznaniu CXI , 203-208.
66. Wójtowski F., Wilkaniec Z. (1969): Próby hodowli pszczół miesiarek i murarek
(Hymenoptera, Apoidea, Megachilidae) w pułapkach gniazdowych. Roczniki WSR
w Poznaniu XII, 2: 153-164.
67. Wójtowski F., Wilkaniec Z. (1978) Hodowla i użytkowanie pszczół samotnic osiedlonych
w pułapkach gniazdowych. [Rearing and utilization of solitary bees settled in nest traps]
Instrukcja wdrożeniowa. Akademia Rolnicza w Poznaniu, Zakład Upowszechniania
Postępu w Rolnictwie.
68. Wójtowski F., Wilkaniec Z., Szymaś B. (1991) Próby reintrodukcji wybranych gatunków
pszczołowatych (Apoidea) w warunkach intensywnej gospodarki rolnej. [Reintroduction
trals of selected bee species (Apoidea) In conditions of intensive agricultural economy in Polish]. Rocz. AR w Poznaniu 229: 181-192.
69. Wróblewski R. (1991) „Polskie pszczelarstwo”. Ossolineum Wrocław, Warszawa,
Kraków.
70. Zanette LRS, Martins RP, Ribeiro SP (2005) Effects of urbanization on Neotropical wasp
and bee assemblages in Brazilian metropolis. Landscape and Urban Planning 71: 105121
5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo – badawczych
Studia na Wydziale Zootechnicznym rozpoczęłam w 1987roku. Już w czasie studiów
szczególnie interesował mnie rozród zwierząt w efekcie czego w 1990 roku ukończyłam
z wynikiem pozytywnym kurs inseminacji bydła ( kserokopia w załaczeniu). Moja praca
magisterska także obracała się w tej tematyce, gdyż przeanalizowałam w niej zachowania
20
Załącznik nr 2
się jagniąt noworodków i matek w okresie okołoporodowym przy różnej rasie tryka użytego
do kojarzenia oraz kolejnego wykotu matki.
Po rozpoczęciu pracy na stanowisku asystenta główne tematy badawcze będące w kręgu
moich prac można podzielić na kilka zasadniczych nurtów. Pierwszy z nich koncentrował się
na wydajności zapylającej pszczół w ograniczonych przestrzeniach. Przeanalizowaliśmy
możliwości wykorzystania jako zapylacza pszczoły miodnej w szklarni na truskawkach oraz
w izolatorach na borówce wysokiej, a także pszczoły samotniczej Osmia rufa L.
w szklarniach na truskawce i brzoskwini. W każdym z tych doświadczeń wykazaliśmy
możliwość wykorzystania pszczół do zapylania w przestrzeniach zamkniętych oraz
niewątpliwie ich korzystny wpływ na zwiększenie ilości i jakości uzyskiwanego plonu (II A 14).
Następny nurt badawczy związany był z wykonywaną przeze mnie pracą doktorską na
gatunku Bombus terrestris Latr. Tematem przewodnim była analiza przyczyn niezapadania
w stan diapauzy matek trzmielach w hodowli laboratoryjnej. Zjawisko to powoduje duże
straty wśród tych osobników, a to z kolei zmniejsza możliwości pozyskiwania nowych rodzin
trzmielich, które wykorzystywane są w celach zapylania roślin. Prowadzi to do dużych strat
gospodarczych. Istniała sugestia, że powodem tego zjawiska mógł być między innymi brak
odpowiedniej ilości tłuszczowych substancji zapasowych w organizmie, lub niewystarczające
unasiennienie samic przez trutnie, co z kolei może być spowodowane np. niedorozwojem
narządów rozrodczych. Badania przeprowadzone w Danii nad wypełnieniem zbiorniczków
nasiennych u matek trzmielich Bombus terrestris Latr. wykazały, że 3% matek odłowionych
wiosną po przezimowaniu w naturze i przeanalizowanych w trzech kolejnych latach badań,
nie zawierały wcale plemników w swoich zbiorniczkach nasiennych. Można było więc
przyjąć, że brak unasienienia matek nie jest przyczyną ich niezapadania w stan diapauzy.
Stąd też istniała konieczność podjęcia dalszych badań w tym kierunku. Wymagało to ode
mnie konieczności opanowania umiejętności prowadzenia hodowli rodzin trzmielach metodą
laboratoryjną, którą starałam się zmodyfikować dla podwyższenia jej efektywności. Dzięki
wykonaniu wstępnych eksperymentów udało się uzyskać w 1998 roku dofinansowanie
w postaci grantu promotorskiego, którego byłam głównym wykonawcą. W trakcie badań
opracowałam także metodę określenia wielkość jajników i zbiorniczków nasiennych matek
trzmielich przy użyciu programu komputerowej analizy obrazu mikroskopowego Microscan –
Lucia
sprzężonego
z binokularem
i kamerą.
Określałam
wypełnienie
zbiorniczków
nasiennych, poprzez policzenie plemników w roztworze płynu fizjologicznego w kamerze
Fuchsa – Rosenthala. Porównałam u matek suchą masę ciała tłuszczowego wykorzystując
metodę wagową. Metodą ekstrakcji określiłam zawartość tłuszczu w ciele tłuszczowym
matek trzmielich. Wszystkie te prace wykonywałam samodzielnie. W trakcie prowadzonych
badań nawiązałam współpracę z Instytutem Technologii Żywności Pochodzenia Roślinnego
21
Załącznik nr 2
Wydziału Technologii Żywności AR w Poznaniu, gdzie oznaczono także kwasy tłuszczowe
występujące w tłuszczu ciała tłuszczowego matek trzmielich, wykorzystując chromatograf
gazowy. Również tam pomagałam w przygotowywaniu prób do przeprowadzenia analiz.
Efektem tych prac było opublikowanie 5 oryginalnych prac naukowych oraz 3 doniesienia na
konferencjach (II A 5-6 i II B 7-9). Udowodniliśmy w nich, że laboratoryjna metoda hodowli
trzmieli daje duże możliwości pozyskiwania rodzin trzmielich. Następnie, że długość jajników
matek trzmielach, jako cecha anatomiczna może być czynnikiem decydującym o zapadaniu
lub niezapadaniu matek trzmielich w stan diapauzy, natomiast szerokość jajników matek
trzmielich jest cechą fizjologiczną i nie ma wpływu na zachowanie matek trzmielich w okresie
zapadania w stan diapauzy. Wielkość zbiorniczków nasiennych nie różni się u matek
trzmielich zapadających i niezapadających w stan diapauzy. Zróżnicowanie wypełnienia
zbiorniczków nasiennych plemnikami u matek zapadających i niezapadających w stan
diapauzy może być potwierdzeniem tezy, iż niedostateczne unasienienie jest przyczyna
niezapadania w stan diapauzy matek trzmielich. Wielkość ciała tłuszczowego, a więc
zmagazynowanie odpowiedniej ilości materiałów zapasowych na okres zimowli może być
przyczyną zapadania, bądź niezapadania w stan diapauzy matek trzmielach, a także , że
udział tłuszczu, który stanowi najbardziej energetyczną część ciała tłuszczowego może być
czynnikiem określającym zachowanie się matek trzmielich w okresie zapadania w stan
diapauzy. Wykazaliśmy
także,
że rodzaje kwasów tłuszczowych
w tłuszczu ciała
tłuszczowego u matek trzmielich zapadających i niezapadających w stan diapauzy nie różnią
się istotnie, a więc można wykluczyć je jako przyczynę niezapadania w stan diapauzy samic
trzmielich.
Kolejny temat badań obejmował zagadnienia związane z możliwościami rozrodczymi trutni
pszczoły miodnej utrzymywanych w różnych warunkach. W tym celu nasz zakład nawiązał
współpracę z Katedrą Epizootiologii z Kliniką Ptaków i Zwierząt Egzotycznych - Wydziału
Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz Wydziałem
Biotechnologii i Hodowli Zwierząt, Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego
w Szczecinie. W wyniku wspólnych badań wygłosiłam dwa doniesienia na Naukowych
Konferencjach Pszczelarskich w Puławach (J B 6 i 8). Również w tej tematyce nawiązałam
współpracę z Katedrą Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu,
która zaowocowała finansowaniem projektu badawczego o charakterze międzyuczelnianym,
którego
byłam
głównym
wykonawcą,
a następnie
wspólną
publikacją
w wysoko
renomowanym (IF 2,045) czasopiśmie Theriogenology (II B 10). Wykazaliśmy w niej pełną
możliwość wykorzystywania cytometrii przepływowej w badaniach wybranych parametrów
seminologicznych nasienia pszczół Apis mellifera L. i Osmia rufa L. Ta metoda badawcza
została po raz pierwszy wykorzystana do analizy nasienia owadów, a tym samym zwierząt
zmiennocieplnych.
22
Załącznik nr 2
Od 2011 roku jestem członkiem zespołu badawczego we współpracy z Katedrą Biochemii,
Wydziału Biologii, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Prowadzi on badania
nad wybranymi przemianami biochemicznymi, głównie matabolizm tlenowy, u murarki
ogrodowej (Osmia rufa L.) w okresie rozwoju, diapauzy imaginalnej (szczególnie w okresie
jej wydłużania), jak i aktywności życiowej. Efektem tych prac są publikacje (II B 11-14),
w których udowodniono, że wydłużanie okresu diapauzy murarki ogrodowej do lipca
prowadzi do istotnego obniżenia całkowitego statusu oksydacyjnego oraz enzymów
oksydacyjnych takich jak peroksydazy (POX) oraz glutationu (GSH), co może ograniczać
zdolność owadów do odpowiedzi na stres oksydacyjny wywoływany zarówno endo- jaki
i egzogennymi czynnikami. Opóźnienie czasu aktywacji muraki ogrodowej powoduje także
obniżenie masy ciała wygryzających się owadów, ogólnej zawartości cukrów w ich ciele,
zwłaszcza glikogenu, a także zawartości lipidów i białek. Wszystko to prowadzi do znacznej
redukcji związków strukturalnych i energetycznych w ciele owadów. Określono także
aktywność czterech enzymów przeciwutleniających u rozwijających się owadów i form
dorosłych, stwierdzając, iż najwyższą ich aktywność stwierdzono w okresie larwy żerującej
i owadów po wygryzieniu z kokonów. Znaczące różnice między płciami zanotowano przede
wszystkim w aktywności katalazy, która była niższa u samic zarówno w czasie diapauzy, jak
i po jej zakończeniu. Wreszcie porównując parametry antyoksydacyjnego systemu pszczoły
w okresie naturalnej diapauzy i po jej zakończeniu stwierdzono, że w czasie całej diapauzy
przeciwutleniacze pozostają na dość stabilnym poziomie, z wyjątkiem spadku zawartości
kwasu askorbinowego, natomiast wyraźnie różnią się w stosunku do owadów aktywnych.
Obecnie najwięcej uwagi i pracy poświęcam badaniom związanym z regulacją procesu
diapauzy u Osmia rufa. Stworzyliśmy w ramach naszego Instytutu trzyosobowy zespół, który
otrzymał w 2013 roku finansowanie projektu badawczego pt. „Modyfikacja cyklu życiowego
murarki ogrodowej Osmia rufa L. celem pozyskania pszczół do zapylania upraw pod
osłonami w okresie zimowym” (którego jestem głównym wykonawcą), przez NCBiR
w ramach Programu Badań Stosowanych. Celem tego programu jest finansowanie projektów
o aplikacyjnym charakterze, przy czym uzyskany w trakcie realizacji projektu produkt ma
zostać poddany komercjalizacji. Pierwsze uzyskane przez nas wyniki zaprezentowaliśmy już
w 2014 roku na LI Naukowej Konferencji Pszczelarskiej w Szczyrku, a kolejne planujemy
przedstawić w roku bieżącym. Dotychczasowe rezultaty prowadzonych badań pozwalają
mieć nadzieję na osiągnięcia zamierzonego celu oraz przedstawienie wyników w formie kilku
prac w wysoko ocenianych czasopismach.
Efektem mojej pracy naukowej w okresie od obrony doktoratu do chwili obecnej jest
21oryginalnych prac, w tym 13 opublikowanych w czasopismach znajdujących się w bazie
JCR oraz 21 streszczeń w materiałach konferencyjnych. Moje zaangażowanie i osiągnięcia
naukowe zostały docenione Nagrodą Zespołową Rektora UP I-go stopnia w roku 2013.
23
Załącznik nr 2
6. Praca dydaktyczna i organizacyjna
W ramach pracy dydaktycznej na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu od 1994 roku
prowadzę zajęcia (początkowo ćwiczenia, a od 2000 roku także wykłady) dla studentów
Wydziału
Hodowli
i Biologii
Zwierząt
studiów
stacjonarnych
niestacjonarnych.
Dla
podniesienia swoich kwalifikacji dydaktycznych w roku akademickim 1997/98 odbyłam Kurs
Pedagogicznego Kształcenia Asystentów i Doktorantów. Obecnie prowadzone przeze mnie
zajęcia dydaktyczne obejmują przedmioty realizowane przez Zakład Hodowli Owadów
Użytkowych (Pszczelnictwo, Hodowla Owadów Użytkowych, Entomologia, Apidologia,
Hodowla Małych Zwierząt Gospodarskich, Zwierzęta w Gospodarstwie Agroturystycznym,
Apiturystyka i Apiterapia, Produkty pszczele, Botanika Pszczelarska, Choroby Owadów
Użytkowych), a także przedmioty realizowane przez Zakład Zoologii (Kynologia, Zoologia
Stosowana,
Zoologia
Systematyczna,
Zoologia
Ogólna,
Zoologia
z Ekologią).
Dla
przedmiotów Apidologia, Apiturystyka i Kynologia jestem głównym prowadzącym i autorem
sylabusów.
W czasie współpracy dydaktycznej między wydziałami prowadziłam także przedmiot
fakultatywny „Owady użytkowe” na Wydziale Ogólnorolnym – kierunek Ochrona środowiska
oraz „Pszczelnictwo” na Wydziale Ogrodniczym. Prowadziłam także przez 3 lata ćwiczenia
z przedmiotu „Hodowla owadów użytkowych” na zamiejscowych studiach zaocznych
naszego wydziału, specjalność Agroturystyka w Lesznie i Kościelcu. Prawie we wszystkich
latach mojej pracy wykonałam pensum dydaktyczne w ponad 125%.
Od 2011roku prowadzę zajęcia z „Owadów Pożytecznych” dla słuchaczy Studium
Podyplomowego „Integracja Europejska – Agrobiznes i Obszary Wiejskie” prowadzonego
przez Wydział Ekonomiczno-Społeczny naszej uczelni. Byłam opiekunem 13 prac
magisterskich i 9 prac inżynierskich, obecnie realizowana jest pod moim promotorstwem
1 praca magisterska i 5 prac inżynierskich. Oprócz pracy dydaktycznej ze studentami,
w 2012 roku byłam opiekunem naukowym uczennicy LO św. Marii Magdaleny w Poznaniu
Anny Kuśnierczak, która za pracę na temat rozwoju murarki ogrodowej została laureatką
edycji Polskich Eliminacji Konkursu Prac Młodych Naukowców UE, po czym zdobyła III
miejsce w Konkursie Prac Młodych Naukowców UE (EUCYS) w Bratysławie, a następnie
reprezentowała, biorącą udział po raz pierwszy, Polskę na finale światowym Intel ISEF
w Pittsburghu (USA), gdzie zdobyła III miejsce w Animal Section.
Działam również organizacyjnie na rzecz Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt biorąc udział
w pracach różnych komisji: Komisje Rekrutacyjne, Komisje Konkursowe na obsadę
stanowisk adiunktów, Komisja ds. Nagród Rektora dla nauczycieli akademickich. Byłam
dwukrotnie członkiem Komisji na egzaminach inżynierskich specjalność Hodowla Zwierząt.
24
Załącznik nr 2
Od 2012 roku jestem członkiem Rady Wydziału wybranym z ramienia niesamodzielnych
pracowników naukowych, a od 2014 roku pełnomocnikiem Dziekana ds. współpracy
wydziału ze szkołami średnimi.
25