humanistyczny szkolny 3

ETAP SZKOLNY
X Dolnośląski Konkurs dla Gimnazjalistów
„zDolny Ślązak Gimnazjalista”
Blok humanistyczny
22 października 2009 r.
godz. 12.00
czas trwania 60 minut
Kuratorium Oświaty we Wrocławiu • Dolnośląskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Informacji Pedagogicznej we Wrocławiu
Uczestnik konkursu (wpisz czytelnie, drukowanymi literami)
Nazwisko
Imię / imiona
Data urodzenia
Miejsce urodzenia
Szkoła
Klasa
Tabela odpowiedzi
Zakreśl X właściwą odpowiedź. W kaŜdym zadaniu tylko jedna odpowiedź jest poprawna. W razie pomyłki otocz błędnie zaznaczoną odpowiedź
kółkiem i jeszcze raz zaznacz X dobrą odpowiedź.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
0
1
1
1
2
1
3
1
4
1
5
1
6
1
7
1
8
1
9
2
0
2
1
2
2
2
3
2
4
2
5
2
6
2
7
2
8
2
9
3
0
3
1
3
2
3
3
3
4
3
5
3
6
3
7
3
8
3
9
4
0
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
A
B
C
D
Sprawdzenie poprawności odpowiedzi (wypełnia nauczyciel) W kaŜdej z poniŜszych kratek wpisać 0 lub 1 zgodnie z kluczem odpowiedzi
Suma uzyskanych punktów: …………………..
Sprawdzający ................................
Nikt w dawnej Polsce nie chwalił „piecucha, domaka, legarta, niebywalca, gniadosza”. Piecuchów to właśnie
przeciwstawiano Ŝołnierzom, piętnując absencję w Ŝyciu publicznym i utoŜsamiając domatorstwo niemalŜe z tchórzostwem
oraz ograniczeniem umysłowym. Piotr Skarga wzywał szlachtę: „Nie bądźmy takimi domatorami głupimi, wstydźmy się
domowej pychy”, zaś eks–arianin Wacław Potocki pisał, Ŝe sława stroni od tchórza i domatora. Nasuwa się zresztą pytanie, czy
pojęcie to nie wchodziło do świata tak zwanych antywzorców, które przeciwstawiano oficjalnemu modelowi kultury. Nawet
bowiem od ziemianina wymagano, przynajmniej do polowy XVII wieku, pewnej aktywności Ŝyciowej. Postacią pozytywną
był szlachcic, rozmiłowany wprawdzie w uprawie ojczystego zagona, ale i gotów go porzucić, by słuŜyć krajowi jako Ŝołnierz,
urzędnik czy polityk.
Nikt się więc publicznie nie chwalił, iŜ jest „domatorem” (jeszcze w „śonie modnej” Krasickiego czytamy, iŜ gardziła ona
„sercem domatora”). Równocześnie jednak chętnie uŜywano pojęć zastępczych czy teŜ szerszych, wiąŜących się w jakiś
sposób z pochwałą domowych pieleszy. W staropolskiej publicystyce i literaturze pięknej dość często bowiem zestawia się
ziemianina poprzestającego na nieduŜym, ale stałym i w całkowicie bezpieczny sposób uzyskiwanym dochodzie, z trudnymi
i niebezpiecznymi zajęciami „mniejszych stanów”. (…)
Działały tu niewątpliwie stereotypy sięgające jeszcze czasów staroŜytnych (znana poetom antycznym antyteza: Ŝeglarz
a rolnik), jak teŜ moda literacka, nakazująca częste odwoływanie się do porównań zaczerpniętych z Ŝeglowania po morzu.
Decydowała jednak przede wszystkim hierarchia wartości obowiązująca w świecie szlacheckim, w którym najwyŜsze z nich
ucieleśniał człowiek związany z ziemią, a nie z morzem, słowem rolnik w szerokim tego pojęcia znaczeniu. Jego tryb Ŝycia
odpowiadał zarazem ideałom szlacheckim, wyraŜającym się w dąŜeniu do mierności, złotego środka, poprzestawania na
małym.
Podobnie jak spokojnemu i długiemu Ŝywotowi ziemianina przeciwstawiano krótkie i pozostające w stanie ciągłego
zagroŜenia bytowanie Ŝeglarza, tak i przywiezione zza morza skarby traciły swój blask, gdy się je porównało z bogactwami,
które moŜna zbierać na ojczystym zagonie. (…)
Ostentacyjne lekcewaŜenie bogactw przywoŜonych przez Ŝeglarzy z dalekich krajów budzi jednak podejrzenie, iŜ
w pewnych przypadkach mamy tu do czynienia z polską odmianą znanej z La Fonteine’a opowieści o lisie i zielonych
winogronach. Szlachta, zazdroszcząc w głębi duszy hiszpańskim, portugalskim czy holenderskim Ŝeglarzom „indyjskich”
skarbów, pocieszała się nie tylko refleksją, iŜ nie warto naraŜać Ŝycia dla zamorskich klejnotów, złota czy korzeni.
Jednocześnie bowiem starano się przekonać współziomków, Ŝe wyŜszość ich ustroju politycznego skutecznie rekompensuje
braki materialne. (…)
Pochwała domowego ogniska, a nagana dalekich podróŜy została uwieczniona równieŜ w przysłowiach, nie tylko zresztą
polskich. JuŜ Grzegorz Knapiusz z wyraźną wzgardą pisał: „Komu modlitwa nie smakuje, ten niech po morzu Ŝegluje”, co –
jak Ŝywo – przypomina stare przysłowie, iŜ kto nie słucha ojca i matki, ten posłucha psiej skóry”.
śywot Ŝeglarza był krytykowany jednak nie tylko ze stanowiska szlacheckiej samowystarczalności czy pod wpływem
przekonania, iŜ obfite Ŝniwa mogą w pełni zrównowaŜyć korzyści uzyskane przez Niemców, Hiszpanów, Włochów czy
Francuzów, „którzy by nawiętszy panowie, do Indii Wschodnich i Zachodnich handlują i kupiectwem się bawią”. Zatem,
przeciwstawiając domatorowi Ŝeglarza, starano się nawet skompromitować tego drugiego.
Wojewódzka Komisja Konkursowa, zDolny Ślązak Gimnazjalista 2009/2010, blok humanistyczny
str. 1
ETAP SZKOLNY, BLOK HUMANISTYCZNY 28 października 2009 r., czas trwania 60 minut
Pod tym względem występowała jednak pewna rozbieŜność opinii. Literatura naukowa i przedstawiciele duchowieństwa
katolickiego wielokrotnie podkreślali, iŜ takim Ŝeglarzem jak Kolumb kierowało pragnienie krzewienia „prawdziwej wiary” za
oceanem oraz chęć poszerzenia odziedziczonego po staroŜytnych świata, w którym ludziom zaczynało być za ciasno.
Pochwały te częściej jednak były kwestionowane, niŜ spotykały się z aprobatą. Tak więc równieŜ i niektórzy katolicy za
główną siłę napędową dalekich wypraw Ŝeglarskich uwaŜali nie chęć nawracania pogan czy ciekawość poznawczą świata, lecz
Ŝądzę zysku. JuŜ Jan Kochanowski pisał, iŜ „ci, co za bogactwy gonią, niech do krajów indyjskich płyną”. (…)
Na stosunku szlachty do Ŝeglarza zawaŜyło teŜ w pewnym stopniu i to, iŜ pływanie po morzu stanowiło rodzaj zajęcia
zaliczanego do pracy fizycznej, które wykonywali zazwyczaj przedstawiciele „plebsu”. Andrzej Maksymilian Fredro
wnikliwie zauwaŜył, Ŝe „wojsko morskie składa się wyłącznie z piechurów”, dobieranych spośród mieszczan lub chłopów.
Stąd teŜ – jak pisze – szlachta polska przenosi na marynarzy swą wzgardę do piechoty, gdzie szlachetnie urodzeni mogą być
tylko dowódcami. Sebastian Petrycy z Pilzna (powołując się na Arystotelesa) przestrzegał przed utrzymywaniem „Ŝołnierzy
morskich” w wielkich portach, „[…] którzy niebezpiecznościami morskimi stają się zuchwalszymi, niezwykli cierpieć na
swoich szyjach Ŝadnego jarzma, praw i konstytucyjej”. Co waŜniejsze, Ŝeglugę utoŜsamiano u nas zazwyczaj z handlem,
pamiętajmy zaś, Ŝe szlachcic, który się nim zajmował, tracił klejnot. Tak więc istniało przekonanie, iŜ zawód marynarza floty
handlowej czy wojennej nie przystoi osiadłej na lądzie polskiej szlachcie, poruszającej się po nim na koniu i słusznie stroniącej
od okrętu.(…)
śeglarz i podróŜnik w literaturze staropolskiej (fragmenty)
w: Janusz Tazbir, Spotkania z historią, Warszawa 1979, s.125 - 144
1. Który zestaw cech jest charakterystyczny dla
bajki jako utworu literackiego?
A. Zawiera morał, jest krótka, ma prostą fabułę,
posługuje się alegorią.
B. Jest pouczająca, napisana stylem podniosłym,
jest obszerna, bohaterami są wyłącznie zwierzęta.
C. Zawiera morał, dominuje w niej dialog, naleŜy do
epiki, posługuje się kontrastem.
D. Ma szczęśliwe zakończenie, zawiera morał, naleŜy
do form dramatycznych, ma sens dosłowny i
przenośny.
2. Polskim autorem bajek nie był
A. I. Krasicki.
B. A. Mickiewicz.
C. J. Brzechwa.
D. J. Kochanowski.
3. Słowo pielesze oznacza
A. dwór szlachecki.
B. własny dom.
C. własne łóŜko.
D. posiłek.
7. Który zestaw skrótowców reprezentuje jeden typ?
A. MON, GUS, PAN, NIK.
B. PKO, GUS, MZK, NIK.
C. PSL, PAN, PIW, AZS.
D. SLD, PAN, MZK, PKO.
8. Spośród podanych zdań zaznacz zdanie podrzędne
przydawkowe.
A. Wrzask jest taki, Ŝe uszy puchną.
B. To są uczniowie, którzy zdobyli wyróŜnienie.
C. Odrobimy zaległości, gdy wrócimy do domu.
D. ElŜbieta myślała, Ŝe pójdzie do kina.
9. Który wykres jest właściwy dla zdania: Chłopiec
z sąsiedztwa wyjaśnił, Ŝe Bartek wybrał się z siostrą do
kina, ale mają wrócić przed osiemnastą, bo później
muszą przygotować się do jutrzejszego występu.
A.
1
2
3
4
B.
1
4. Jan Kochanowski tworzył w epoce
A. oświecenia.
B. odrodzenia.
C. baroku.
D. średniowiecza.
5. Dopełniaczem liczby mnogiej słowa arianin jest:
A. arianinów.
B. arianów.
C. arian.
D. arianianie.
2
3
4
C.
1
2
3
4
D.
6. Słowo bowiem jest
A. przyimkiem.
B. spójnikiem.
C. przysłówkiem.
D. partykułą.
1
Wojewódzka Komisja Konkursowa, zDolny Ślązak Gimnazjalista 2009/2010, blok humanistyczny
2
4
3
str. 2
ETAP SZKOLNY, BLOK HUMANISTYCZNY 28 października 2009 r., czas trwania 60 minut
10. Etymologia to dział językoznawstwa, który
zajmuje się
A. odmianą wyrazów.
B. Pochodzeniem
i
pierwotnym
znaczeniem
wyrazów.
C. klasyfikacją zwrotów i wyraŜeń.
D. zasobem słów i zwrotów danego języka.
11. Stereotyp to
A. negatywny obraz osób lub grup społecznych,
prowadzący do nietolerancji wobec odmienności.
B. szablonowy, uproszczony i zdeformowany obraz
rzeczy, osób lub grup społecznych.
C. negatywne postrzeganie osób z najbliŜszego
otoczenia,
polegający
na
przypisaniu
im
nieprawdziwych cech.
D. uproszczony obraz rzeczywistości, który w
krytyczny sposób ocenia zjawiska społeczne,
wywołując negatywne emocje osób tworzących tę
rzeczywistość.
12. Który z szeregów wyrazów nie zawiera
błędów?
A. śeglarz, Ŝądza, kontrol, niderlandzki.
B. Pomarańcz, toŜsamość, oryginał, antywzorzec.
C. Jarzmo, postkolonialny, Europejczyk, kontrola.
D. AranŜacja, dolnoślązak, piechur, Ŝywioł.
13. Poetyckie wyraŜenia: wiatr płacze, los się
uśmiecha, droga zaprasza są przykładami
A. hiperboli.
B. antropomorfizacji.
C. apostrofy.
D. metonimii.
14. Zaimki osobowe odmieniają się przez
A. liczby, rodzaje, przypadki.
B. przypadki.
C. liczby, rodzaje.
D. liczby.
15. Które ze stwierdzeń jest definicją pojęcia
przysłowie?
A. Inaczej porzekadło, sformułowanie zawierające
uogólnioną prawdę moralną.
B. Wypowiedzenie o wyrazistej budowie, wyraŜające
w sposób obrazowy uogólnione twierdzenie lub
pouczenie.
C. WyraŜenie uŜywane w niezmienionej postaci od
najdawniejszych czasów.
D. Jednoznacznie sformułowany nakaz, jak naleŜy
postępować w Ŝyciu.
16. Słowa piecuch, domak, gniadosz to
A. antonimy.
B. synonimy.
C. antytezy.
D. przenośnie.
17. Co znaczy frazeologizm wypłynąć na szerokie
wody?
A. Znaleźć się w sytuacji gorszej niŜ poprzednia.
B. Wydostać się z kłopotliwej sytuacji, pokonać
trudności.
C. Zyskać rozgłos, stać się popularnym, zrobić karierę.
D. Porwać się na coś, powaŜyć się na coś, zdać się na
własne siły.
18. Wyraz samowystarczalny to
A. złoŜenie.
B. zrost.
C. zestawienie.
D. skrótowiec.
19. śywot Ŝeglarza był krytykowany w dawnej Polsce,
poniewaŜ
A. uwaŜano go za niegodny stanu szlacheckiego.
B. nie posiadaliśmy floty morskiej.
C. szlachta nie zazdrościła Ŝeglarzom skarbów.
D. szlachta obawiała się choroby morskiej.
20. Motywu morskiej podróŜy nie odnajdziesz w
utworze
A. Odyseja Homera.
B. PodróŜe Guliwera Jonathana Swifta.
C. Robinson Crusoe Daniela Defoe.
D. Mały ksiąŜę Antoine’a de Saint-Exupery’ego.
21. Jednym z największych podróŜników, który juŜ w
XIII wieku dotarł do Chin i pozostawił swoje
wspomnienia w słynnym dziele Opisanie świata był
A. Benedykt Polak
B. Marco Polo
C. Ferdynand Magellan
D. James Cook
22. Nadrzędnym celem wypraw Europejczyków w XV
wieku było/a
A. opanowanie nowych ziem i rozszerzenie w ten
sposób swojego stanu posiadania.
B. budowanie imperiów składających się z metropolii i
terenów zamorskich.
C. zaopatrywanie Europy w towary luksusowe i zboŜe,
którego brakowało.
D. rywalizacja o dominację w Europie.
23. Państwami, które aktywnie uczestniczyły na
przełomie XV i XVI wieku w podróŜach morskich, były
A. Anglia i Portugalia.
B. Francja i Hiszpania.
C. Hiszpania i Portugalia.
D. Portugalia i Niderlandy.
24. Następstwem pojawienia się Europejczyków w
krajach Nowego Świata nie było(-a)
A. wykorzystanie ekonomiczne.
B. zniszczenie kultury i cywilizacji ludów tubylczych.
C. pozbawienie wolności tubylców i rozwój niewolnictwa.
D. tolerancja religijna dla tubylców.
Wojewódzka Komisja Konkursowa, zDolny Ślązak Gimnazjalista 2009/2010, blok humanistyczny
str. 3
ETAP SZKOLNY, BLOK HUMANISTYCZNY 28 października 2009 r., czas trwania 60 minut
Ŝeglarz
33. Hiszpańskich i portugalskich odkrywców Ameryki
określano mianem
A. kondotierów.
B. konkwistadorów.
C. landsknechtów.
D. kontestatorów.
26. NajwaŜniejszą
konsekwencją
odkryć
geograficznych dla Europy była
A. dominacja cywilizacyjna i kulturalna Europy nad
światem.
B. rywalizacja
kolonialna
między
państwami
europejskimi.
C. chrystianizacja ludności tubylczej.
D. urbanizacja Europy Zachodniej.
34. Który z podanych niŜej krajów został w XVI wieku
opanowany przez Hiszpanię?
A. Angola.
B. Indie.
C. Meksyk.
D. Kanada.
25. Z jakiego kraju pochodził
Ferdynand Magellan?
A. Portugalii.
B. Hiszpanii.
C. Włoch.
D. Anglii.
znany
27. Krzysztof Kolumb jako pierwszy Europejczyk
dopłynął do
A. Nowej Finlandii.
B. Ameryki Środkowej.
C. Kanady.
D. Tasmanii.
28.
A.
B.
C.
D.
Odkrywcą drogi morskiej do Indii był
Krzysztof Kolumb.
John Cabot.
Bartłomiej Diaz.
Vasco da Gama.
29. WskaŜ
prawidłowe
Przylądka Dobrej Nadziei.
A. Vasco da Gama.
B. Francis Drake.
C. Bartłomiej Diaz.
D. Krzysztof Kolumb.
nazwisko
odkrywcy
30. Na skutek poszerzenia się rynków wymiany
towarów od XVI wieku w celu usprawnienia handlu
zaczęły powstawać
A. gildie.
B. cechy.
C. kompanie.
D. centra handlowe.
31. Czołowy przedstawiciel kontrreformacji
Polsce Piotr Skarga był członkiem zakonu
A. dominikanów.
B. benedyktynów.
C. jezuitów.
D. pijarów.
w
32. W którym wieku Ŝył i tworzył wybitny poeta
polski Jan Kochanowski?
A. XV.
B. XVI.
C. XVII
D. XVIII.
35. Ferdynand
podbijając
A. Inków.
B. Majów.
C. Masajów.
D. Azteków.
Cortez
zyskał
ponurą
sławę,
36. Europejczycy narzucali podbitym ludom swój
język, wskutek czego oficjalnym językiem w Brazylii
jest język
A. portugalski.
B. hiszpański.
C. francuski.
D. angielski.
37. Arianie
róŜnili
się
od
innych
wyznań
protestanckich tym, Ŝe odrzucali dogmat o istnieniu
Trójcy Świętej. Dlatego nazywano ich równieŜ
A. kalwinami.
B. luteranami.
C. antytrynitarzami.
D. banitami.
38. Na długość wypraw morskich w XVI wieku
wpłynęło odkrycie przyrządu do wyznaczania pozycji
statku na morzu względem ciał niebieskich. Był(-o,-a)
to
A. astrolabium.
B. kompas.
C. siatka kartograficzna.
D. luneta.
39. Konsekwencją konfliktów kolonialnych było
przechodzenie terytoriów pozaeuropejskich z rąk do
rąk. Podobnie było z Tunezją, którą Włochy utraciły
w 1881 roku na rzecz:
A. Holandii.
B. Francji.
C. Hiszpanii.
D. Wielka Brytanii.
40. Wojna
opiumowa
była
bezkompromisowego
konfliktu
o
kolonialnym. Toczyła się pomiędzy
A. Wielką Brytanią a Indiami.
B. Wielką Brytanią a Burami.
C. Wielką Brytanią a Chinami.
D. Wielką Brytanią a Francją.
Wojewódzka Komisja Konkursowa, zDolny Ślązak Gimnazjalista 2009/2010, blok humanistyczny
przykładem
charakterze
str. 4