Gramatyka historyczna

SYLLABUS
Lp.
Element
Opis
1
Nazwa
przedmiotu/
modułu
kształcenia
Gramatyka historyczna języka polskiego
2
Typ przedmiotu/
modułu
kształcenia
obowiązkowy
3
Instytut
Instytut Nauk Humanistyczno-Społecznych i Turystyki
4
Kod przedmiotu/
modułu
kształcenia
PPWSZ-FP-33-s
5
Kierunek,
specjalność,
poziom i profil
kształcenia
Kierunek: filologia polska
specjalność: dziennikarska / nauczycielska
poziom kształcenia: studia pierwszego stopnia
profil kształcenia: praktyczny
6
Forma studiów
stacjonarne
7
Rok studiów,
semestr
II/ 3 i 4
8
Forma zajęć i
liczba godzin
dydaktycznych
wymagających
bezpośredniego
udziału nauczyciela i studentów
niestacjonarne
Stacjonarne:
Niestacjonarne:
Wykład – 45 godzin
Ćwiczenia audytoryjne – 60 godzin
Punkty ECTS
9
(wg planu
studiów)
8
Nakład pracy studenta – bilans punktów ECTS
Obciążenie studenta
Forma aktywności studenta
Studia stacjonarne
10
Obciążenie studenta na zajęciach
wymagających bezpośredniego
udziału nauczycieli akademickich, w
tym:
Godz.: 107
ECTS: 5
Studia
niestacjonarne
godz.:
Udział w wykładach (godz.)
45
Udział w ćwiczeniach/ seminariach/
zajęciach praktycznych/ praktykach
zawodowych (godz.)
60
Dodatkowe godziny kontaktowe z
nauczycielem (godz.)
-
Udział w egzaminie (godz.)
2
Obciążenie studenta związane
nauką samodzielną, w tym:
z
Godz.: 100
ECTS: 3
godz.:
Godz.: -
ECTS: -
godz.:
Godz.: 207
ECTS: 8
godz.:
Samodzielne studiowanie tematyki
zajęć/ przygotowanie się do ćwiczeń
(godz.)
60
Przygotowanie
egzaminu (godz.)
40
do
zaliczenia/
Wykonanie
prac
zaliczeniowych
(referat, projekt, prezentacja itd.)
(godz.)
Obciążenie studenta w ramach zajęć
związanych z praktycznym
przygotowaniem zawodowym
-
Suma
(obciążenie studenta na zajęciach
wymagających bezpośredniego udziału
nauczycieli akademickich oraz
związane z nauką samodzielną)
11
Nauczyciel
akademicki
odpowiedzialny
Dr Krzysztof Waśkowski
za
przedmiot/
moduł
(egzaminujący)
12
Nauczyciele
akademiccy
prowadzący
przedmiot/
moduł
13
Wymagania
(kompetencje)
wstępne
14
Założenia i cele Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z historycznym rozwojem
polszczyzny (zjawiska fonetyczne i morfologiczne) w oparciu o założenie,
przedmiotu
że wiedza z zakresu kształtowania się języka polskiego i rozumienie
Dr Krzysztof Waśkowski
Wiedza z zakresu gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego,
wiedza z zakresu gramatyki opisowej współczesnego języka polskiego.
procesów rozwojowych polszczyzny warunkują rozumienie jej stanu
współczesnego.
Opis efektów kształcenia w zakresie:
Odniesie
nie do
kierunko
wych
efektów
kształcen
ia
Odniesienie do
obszarowych
kształcenia
WIEDZY
K_W01
W1
15
Student zna przyczyny i specyfikę zjawisk
fonetycznych w dziejach polszczyzny.
W2
Student zna przyczyny i specyfikę zjawisk
K_W02
morfologicznych w dziejach polszczyzny.
W3
Student wie o wzajemnej zależności
kształtu polszczyzny współczesnej od jej
stanu historycznego; posiada informacje na K_W03,
temat etapowości kształtowania się K_W01
podsystemów języka.
Efekty
kształcenia
H1P_W01,
H1P_W02,
H1P_W03
H1P_W02
H1P_W04
H1P_W05
H1P_W06
H1P_W07
H1P_W08
H1P_W09
H1P_W01,
H1P_W02,
H1P_W03
UMIEJĘTNOŚCI
U1
U2
Student umie korzystać z dawnych tekstów
K_U01
w oryginalnej postaci graficznej i K_U02
językowej.
Student umie wskazać i omówić procesy
gramatyczne w dziejach polszczyzny, K_U03
odwołując się do ich przyczyn, przebiegu, K_U01
pojęć czasu i zmiany językowej.
H1P_U01,
H1P_U09,
H1P_U10
H1P_U01
H1P_U11
H1P_U03
H1P_U02
H1P_U12
KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH
K1
K2
16
Treści
kształcenia
Student wie o roli, jaką pełni wiedza
K_K01
historycznojęzykowa
w
zakresie K_K05
rozumienia języka współczesnego.
Student zdobywa przeświadczenie o
ważnym
miejscu
badań K_K01
historycznojęzykowych
w
zakresie K_K03
dyscyplin filologii.
1.
2.
WYKŁAD
3.
4.
5.
H1P_K05
H1P_K01
H1P_K01
H1P_K03
Miejsce polszczyzny wśród języków słowiańskich.
Początki polszczyzny w oświetleniu społecznym, kulturalnym
i geograficznym.
Źródła do dziejów języka polskiego.
Grafia prosta i złożona oraz normalizacja polskiej pisowni.
Porównanie prasłowiańskiego i polskiego systemu
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
ĆWICZENIA
7.
8.
9.
10.
11.
wokalicznego i konsonantycznego.
Rozwój jerów.
Rozwój sonantów.
Przestawki.
Zjawisko przegłosu i praindoeuropejskiej apofonii.
Rozwój samogłosek nosowych.
Palatalizacje i dyspalatalizacje.
Uproszczenia oraz upodobnienia grup spółgłoskowych.
Deklinacja rzeczowników – źródła i rozwój na gruncie
polskim.
Prosta i złożona odmiana przymiotników – źródła i rozwój na
gruncie polskim.
Odmiana zaimków – źródła i rozwój na gruncie polskim.
Odmiana liczebników – źródła i rozwój na gruncie polskim.
Porównanie prasłowiańskich i polskich typów
koniugacyjnych.
Rozwój czasów w polszczyźnie.
Powstanie i rozwój imiesłowów.
Cele słowotwórstwo historycznego oraz różne źródła polskich
formantów.
Zasadnicze słowotwórcze procesy historyczne (leksykalizacja,
krystalizacja dominant słowotwórczych i semantycznych,
zmiany znaczeniowe).
Budowa zdania pojedynczego.
Budowa zdania złożonego.
Prosta i złożona grafia zabytków staropolskich.
Zasady transliteracji i transkrypcji tekstów staropolskich;
ćwiczenia w czytaniu i tanskrypcji.
Prasłowiański system wokaliczny i jego kontynuacja w
polszczyźnie (dwie podstawowe opozycje prasłowiańskiego
systemu wokalicznego: samogł. przednie a samogł. tylne,
opozycja iloczasowa; prawo otwartej sylaby, prawo korelacji
miękkości).
System półsamogłosek – jerów – chronologia przemian
(miejsce jerów w systemie wokalicznym, jer przedni i tylny,
słaba i mocna pozycja jerów, zanik i wokalizacja jerów, jery
po spółgłoskach funkcjonalnie miękkich i funkcjonalnie
twardych, jery a wyrównanie paradygmatyczne, wzdłużenie
zastępcze, polska opozycje e:ø, 'e:ø, konsekwencje zaniku
jerów.
Jery w pozycji napiętej (obustronne sąsiedztwo joty, rozwój
nagłosowej grupy *jь-, wyjątki realizacji w śródgłosie (np.
*z'm'ьja > źmija > žmija), rozwój jerów w przyimkach.
Zjawisko przegłosu jako źródło polskich oboczności 'e : 'a, 'e :
'o (istota procesu; chronologizacja; przegłos prasłowiański,
polski, lechicki; pozorne odstępstwa i odstępstwa od
przegłosu. Przegłos a apofonia praindoeuropejska.
Źródła i konsekwencje opozycji iloczasowej (zanik iloczasu w
polszczyźnie; pochodzenie samogłosek długich, kontrakcja,
kontrakcja w zaimku, kontrakcje na granicy morfemów
słowotwórczych, pochylenie samogłosek).
Rozwój prasłowiańskich sonantów (zgłoskotwórcza moc
sonantu, chronologia, przyczyny, konsekwencje i warunki
przekształceń *ŗ, *ŗ’, *ļ, *ļ’, nieprawidłowy rozwój *r' i *ŗ.
Metateza grup *TorT, *TolT, *TerT, *TelT (chronologia i
warunki przeobrażeń, korekta Zdzisława Stibera na temat
przestawek grup *TorT, *TolT; przestawki w nagłosie grupy
*ărT, *ălT pod intonacją akutową i cyrkumfleksową.
Pochodzenie i rozwój polskich samogłosek nosowych
(chronologizacja procesu; nosówki prasłowiańskie, mieszanie
się szeregów na gruncie polskim, jedna samogłoska nosowa
ok XIV wieku, rozwój po zaniku iloczasu, współczesny stan
samogłosek nosowych; ćwiczenia w etapowej rekonstrukcji
barwy i długości).
Konsonantyzm prasłowiański a konsonantyzm polski
(miękczenie spółgłosek, wpływ samogłosek rzędu przedniego
na poprzedzające spółgłoski).
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
Trzy palatalizacje prasłowiańskie spółgłosek welarnych *k, *g,
*ch (chronologia i warunki procesów) – ćwiczenia w
rekonstrukcji.
Palatalizacje przez *j spółgłosek welarnych *k, *g, *ch,
zębowych *s, *z, wargowych *p, *b, *m, *v – rekonstrukcja
do form prasłowiańskich oraz wskazanie śladów w
polszczyźnie.
Zmiany polskie w systemie spółgłoskowym (rozwój t' i d',
powstanie polskiej spółgłoski rz, przeobrażenia spółgłosek
wargowych miękkich, tzw. czwarta palatalizacja spółgłosek *g
i *k; dyspalatalizacje (w grupach spółgłoskowych po zaniku
jeru, polska dyspalatalność spółgłosek funkcjonalnie
miękkich).
Uproszczenia grup spółgłoskowych (typy upodobnień
spółgłosek w grupach spółgłoskowych, zjawisko węzła
morfologicznego).
Ogólne wiadomości o fleksji rzeczowników (źródła
prasłowiańskie (budowa tematów praindoeuropejskich jako
zasada klasyfikacyjna prasłowiańskich deklinacji), powstanie
polskich odmian, różnice dotyczące kryteriów podziału,
zjawiska morfologizacji, semantyzacji); ćwiczenia w
rozpoznawaniu prasłowiańskich typów deklinacyjnych.
Odmiana rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie
pojedynczej (zagadnienia kształtowania się końcówek;
wymiany końcówek w poziomie (ekspansja ps. deklinacji -utematowej); wymiany końcówek w pionie: biernik –
dopełniacz (kształtowanie się opozycji męskożywotności i
niemęskożywotności; dopełniacz w funkcji biernika dla
rzeczowników męskożywotnych oraz pierwotny biernik dla
męskonieżywotnych.
Odmiana rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie mnogiej
(wymiany końcówek w poziomie, np..: końcówka celownika om (z dekl. *-o- tem.) przenika do form celownikowych
wszystkich rodzajów; ekspansywność końcówki miejscownika
-ach (z deklinacji żeńskiej *-a-/-ja-); etapowe kształtowanie
się form mianownika liczby mnogiej (koncepcja Aliny
Kępińskiej o wyrównaniach w poziomie z deklinacji żeńskiej).
Odmiana rzeczowników rodzaju żeńskiego (rozpoznawanie
prasłowiańskich typów odmian; min. relacja mianownik –
biernik l. poj. w dekl. *-a-/-ja-; zróżnicowanie form biernika
uzależnione od końcówki mianownikowej w dobie
średniopolskiej (np. rękę, duszę, ale Francyją, Maryją).
Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego (rola przyrostków
prasłowiańskiej deklinacji V; powstanie i rozwój form
gerundialnych (np. *pisan+ьje > pisan+ije > pisan'+ē)).
Deklinacja zaimków (podział na zaimki rodzajowe i
bezrodzajowe; prasłowiańskie źródła; dwa typy odmiany
zaimków; relikty twardotematowej odmiany zaimków
wskazujących w zabytkach staropolskich).
Kształtowanie się polskiego paradygmatu odmiany zaimków
(etapy mieszania się form narzędnika i miejscownika obu
liczb, etapy przekształceń w mianowniku l. mn.
(wykształcenie się form dla kategorii męskoosobowych i
niemęskoosobowych)).
Deklinacja przymiotników (stan prasłowiański, odmiana
twardo- i miękkotematowa, odmiana prosta i złożona).
Deklinacja przymiotników (kształtowanie się paradygmatów
na gruncie polskim, pozostałości odmiany prostej; mieszanie
się końcówek narzędnika i miejscownika obu liczb, zjawisko
upraszczania końcówek w rodzaju męskim i nijakim oraz
zjawisko haplologii w rodzaju żeńskim).
Fleksja werbalna (prasłowiańskie a polskie typy koniugacyjne,
dwa tematy czasowników w języku prasłowiańskim; kategorie
fleksyjne czasownika; rozpoznawanie paradygmatów
odmiany).
Polski rozwój fleksji werbalnej (kształtowanie się typów
koniugacyjnych na gruncie polskim, morfologia form czasu
27.
28.
29.
30.
17
Stosowane
metody
dydaktyczne
teraźniejszego; ślady IV prasłowiańskiej koniugacji
(oboczności widzę : widzisz (dz < *d+j)); powstanie polskiej
koniugacji -am/-asz, -em/-esz.
Morfologia form czasu przeszłego prostego (aoryst i
imperfekt) i złożonego – etapy rozwoju (kształtowanie się
dwupodziału rodzajowego w l. mn.)
Rozwój form czasownikowych w trybie rozkazującym i
przypuszczającym, rozpoznawanie w tekstach i analiza
budowy.
Powstanie imiesłowów nieodmiennych w polszczyźnie
(rozpoznawanie form w tekstach i analiza ich budowy).
Powstanie i rozwój imiesłowów odmiennych w polszczyźnie
(rozpoznawanie w tekstach, analiza morfologii; odmiana na
wzór przymiotnika).
wykład informacyjny, wykład problemowy, wykład z prezentacją
multimedialną, ćwiczenia, dyskusja, rozwiązywanie zadań, praca w
grupach, praca z tekstem
Efekt
Sposób weryfikacji efektów kształcenia
kształcenia
18
W1
egzamin pisemny
Metody weryfikacji W2
efektów kształcenia
W3
(w odniesieniu do
poszczególnych
U1
efektów)
U2
egzamin pisemny
K1
egzamin pisemny
K2
egzamin pisemny
19
Kryteria oceny
osiągniętych
efektów
kształcenia
20
Forma i warunki
zaliczenia
przedmiotu/
modułu, w tym
zasady dopuszczenia do
egzaminu /
zaliczenia z oceną
21
22
egzamin pisemny
egzamin pisemny
egzamin pisemny
51-60% dst;
61-70% +dst;
71-80% db;
81-90% +db;
91-100% bdb
ĆWICZENIA
90% obecności na ćwiczeniach, aktywny udział,
przygotowywanie się do ćwiczeń, pozytywne oceny z
kolokwiów śródsemestralnych, sprawdzianów i kartkówek.
Uzyskanie zaliczenia z ćwiczeń jest warunkiem
dopuszczenia do egzaminu.
WYKŁAD
90% obecności na wykładach, pozytywne zaliczenie
pisemnego egzaminu.
Wykaz literatury Rospond S., 2007, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa.
podstawowej
Strutyński J., 2007, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków.
Wykaz literatury
uzupełniającej
Długosz-Kurczabowa K., Dubusz S., 2013, Gramatyka historyczna języka
polskiego, Warszawa.
Glosariusz staropolski. Dydaktyczny słownik etymologiczny, red.: W. DecykZięba, S. Dubisz, Warszawa 2008.
Boryś W., 2008, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red.: W. Decyk-Zięba, S. Dubisz,
Warszawa 2003.
Wybór tekstów do historii języka polskiego, red.: S. Borawski, A. Furdal,
Warszawa 2003.
Wybór tekstów staropolskich. Czasy najdawniejsze do roku 1543, red.: S. VrtelWierczyński, Warszawa 1977.
Wybór tekstów staropolskich XVI–XVIII wiek, red.: W. Taszycki, Warszawa 1955.
23
Wymiar, zasady i
forma
odbywania
praktyk
zawodowych