ewaluacja - Fundacja Po DRUGIE

Fundacja po DRUGIE
Warszawa, 2015
Nie daj się złapać w sieci ….
to projekt edukacyjny realizowany przez Fundację po DRUGIE od 01.10.2014 r. do 30.06.2015 r. Głównym celem działania było przybliżenie
młodzieży przebywającej w placówkach resocjalizacyjnych problematyki związanej z korzystaniem z Internetu. Cele szczegółowe, jakie stały
przed nami to m.in.:
 określenie, jakie potrzeby młodzież w wieku 13-18 lat realizuje za pośrednictwem Internetu;
 upowszechnienie sposobów korzystania z Internetu ograniczających narażenie na agresję, seksualizację oraz sposoby radzenia sobie z tymi
zjawiskami;
 edukacja w zakresie konsekwencji korzystania z pornografii;
 edukacja w zakresie konsekwencji związanych z innymi destrukcyjnymi treściami i społecznościami;
 edukacja w zakresie niebezpieczeństw związanych z zawieraniem znajomości przez Internet;
 przedstawienie sposobów zapobiegania dostępowi osób trzecich do kont na portalach, kont pocztowych, komunikatorów itp.;
 edukacja z zakresu konsekwencji własnych zachowań niepożądanych i niezgodnych z prawem: zarówno w zakresie osobistym, społecznym, jak
i karnym.
Działania w ramach projektu zostały podzielone na pięć części:
1) Przeprowadzenie rozpoznania dotyczącego korzystania przez młodzież z placówek resocjalizacyjnych z Internetu
2) Opracowanie programu warsztatów dotyczących bezpieczeństwa w sieci
3) Przeprowadzenie warsztatów w placówkach resocjalizacyjnych
4) Przygotowanie wspólnie z uczestnikami warsztatów publikacji - komiksu – uwzględniającej różne aspekty funkcjonowania w sieci
5) Konferencja „Nie daj się złapać w SIECI – interwencja i prewencja”
Na przełomie października i listopada 2014 roku FpD przeprowadziła badania ankietowe wśród wychowanek
i wychowanków placówek resocjalizacyjnych, które miały na celu znalezienie odpowiedzi na pytania:
− w jakim zakresie młodzież z placówek resocjalizacyjnych korzysta z Internetu w czasie pobytu w placówce;
− w jakim zakresie wychowanki i wychowankowie placówek resocjalizacyjnych korzystają z Internetu poza
placówką;
− jak kształtują się potrzeby i oczekiwania dziewcząt i chłopców przebywających w placówkach
resocjalizacyjnych
w zakresie korzystania z Internetu – poszukiwane treści, tworzenie własnych przekazów;
− jaka i czy jest świadomość zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu.
W badaniu wzięło udział 165 osób (48 dziewcząt i 117 chłopców) przebywających w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych - 62 osoby
oraz zakładach poprawczych - 103 osoby, w wieku od 13 do 20 lat.
Uzyskane wyniki pokazały, że „bez wątpienia-pomimo, iż przebywanie w ośrodku o charakterze izolacyjnym znacznie ogranicza dostęp młodzieży do
Internetu, - jest on ważnym źródłem komunikacji ze światem (zarówno w kontekście odbioru jak i tworzenia treści). Zdecydowanie najważniejszą funkcją Internetu
wg badanych jest funkcja rozrywkowa, co zapewne jest związane również z niskimi, nierozbudzonymi potrzebami poznawczymi grupy. Zachowania podejmowane w
sieci przez wychowanki i wychowanków placówek resocjalizacyjnych nie zawsze są dyktowane rozsądkiem i wiedzą na temat zagrożeń z tego wynikających –
młodzież nie zabezpiecza swoich danych, w sposób lekkomyślny publikuje zdjęcia i intymne informacje na swój temat. Jest ufna i nie stawia granic w sposób, który
pozwoliłby uchronić ją przed zagrożeniami. Dodatkowo niepokojący jest fakt związany z szerzeniem przez młodzież treści obraźliwych, oceniających (zwykle
przekraczających granice dobrego smaku, wulgarnych) i dalej – brak jakiejkolwiek świadomości wynikających z takich zachowań konsekwencji…” 1
1
Szczegółowe wyniki badań „Młodzież w SIECI” www.podrugie.pl/5413/mlodziez-i-siec
Wyniki rozpoznania – określenie potrzeb, barier, poziomu świadomości – były podstawą do stworzenia przez
zespół FpD dziewięciogodzinnego programu edukacyjnego pt. „Nie daj się złapać w SIECI”, poruszającego
następujące zagadnienia:
Blok I
Dlaczego w ogóle mówimy o Internecie? Po co jest Internet? Co możemy dzięki niemu zyskać?
Jak usprawnia komunikację, życie itp.? Czy przez Internet też możemy coś stracić – jakie są główne zagrożenia?
Mój wizerunek online? Spotkanie w relau z cyber-znajomymi?
Blok II
Phishing, pharming, spam……, czyli na co jesteśmy narażeni w sieci - nielegalne uzyskiwanie danych mające na celu
wyłudzanie poufnych informacji osobistych; jak temu zapobiec? Czy nadmiar informacji prowadzi do infoholizmu?
Uzależnienie od Internetu…
Mowa nienawiści… niechciane i nieodpowiednie treści w sieci prezentujące m.in. przemoc, pornografię; rasizm
Blok III
i ksenofobię; nawołujące do popełnienia przestępstw; zachęcające do prostytucji lub hazardu, promujące
narkotyki oraz inne używki, elementy psychomanipulacji jak np. namawiające do przystąpienia do sekty, treści
propagujące anoreksję i bulimię, zachęcające do popełnienia samobójstwa itp.
Do udziału w zajęciach, opartych na stworzonych scenariuszach, została zaproszona 50-osobowa
grupa młodzieży przebywającej w Zakładzie Poprawczym i Schronisku dla Nieletnich w Koronowie,
Zakładzie Poprawczym w Studzieńcu, Zakładzie Poprawczym w Witkowie oraz Młodzieżowym Ośrodku
Wychowawczym w Woli Rowskiej.
Podczas warsztatów - które zostały zrealizowane w pierwszym kwartale 2015 roku – młodzież starała się
lepiej zrozumieć wirtualną rzeczywistość. Prowadzący zajęcia koncentrowali się zarówno na kształtowaniu
właściwych postaw w sieci wśród nastolatków, promowaniu zachowań, na które warto zwracać uwagę
podczas surfowania po sieci (m.in. nieudostępnianie swoich danych nieznanym osobom, chronienie haseł,
nieumawianie się z nieznajomymi sam na sam, ochronę swoją prywatność), jak i budowaniu właściwych
postaw społecznych wobec innych użytkowników Internetu – szacunku do odmiennych zwyczajów i poglądów, właściwego sposobu wyrażania własnej
opinii, radzenia sobie z i zapobiegania hejtowi w sieci.
Zajęcia z dziewczętami i chłopcami miały zarówno charakter grupowy, jak i indywidualny. Praca opierała się na takich zadaniach i ćwiczeniach, które
pozwalały uczestniczkom i uczestnikom nabyć umiejętności samodzielnego oceniania sytuacji i nazywania pewnych zachowań czy treści.
Nastolatkowie bez problemu wskazywali zagrożenia, na jakie są narażeni użytkownicy Internetu, w ich wypowiedziach pojawiało się
m.in. uzależnienie, pedofilia, brak znajomych w realnym świecie, niebezpieczne znajomości z sieci, rozpowszechnianie wirusów, duża ilość traconego
czasu przed monitorem, trafianie na niewłaściwe strony itp., Internet to nie tylko zło-poza minusami udało się również znaleźć zalety tego medium:
szybka komunikacja ze znajomymi, dostęp do wielu informacji, robienie zakupów, możliwość słuchania muzyki i oglądania filmów, wyrażanie siebie
poprzez promowanie własnej twórczości. W trakcie zajęć pojawiały się różne wątpliwości: jak na przykład w kwestii pornografii, czy też
udostępniania numeru telefonu nowo poznanym wirtualnym znajomym. Zastanawiano się jak kreować własny wizerunek w sieci, co warto zachować
dla siebie, a o czym otwarcie pisać. W rozmowach o zagrożeniach nie zabrakło zagadnień związanych z kradzieżą danych. Zjawiskami, z którymi
zapoznano młodzież były m.in. phishing, nierzetelne oferty handlowe, czy zakupy w nieistniejących sklepach internetowych. Grupy pracowały nad
regulaminami pozwalającymi na ochronę swoich danych osobowych, dokonywanych transakcji, czy innych tajemnic. Tematem, któremu poświęcono
znaczną część czasu podczas warsztatów była cyberprzemoc – większość uczestników nie znała samego pojęcia, ale bardzo dobrze radziła sobie ze
wskazywaniem – drogą dedukcji - różnych jej form. Podczas rozmów nie zabrakło przykładów z życia nastolatków lub życia ich znajomych.
Szczególnie istotne wydały się zagadnienia związane z obecnością i aktywnością młodzieży na różnych portalach (facebook.pl; ask.fm). Wspólnie
zastanawiano się, od czego można się uzależnić w kontekście Internetu i komputera, jak korzystać z tego medium, aby nie stać się jego
niewolnikiem, oraz jak powinno wyglądać życie współczesnych młodych ludzi. Rozmawiano o tym, jak rozpoznać u siebie uzależnienie (koncentracja
szczególnie na pierwszych symptomach), jaki jest jego wpływ na życie osoby uzależnionej i jej rodziny, jak wygląda proces terapii i zdrowienia.
Dużym wyzwaniem dla młodzieży było zmierzenie się z własnymi poglądami w ramach bloku poświęconego mowie nienawiści. Mowa nienawiści
obejmuje wszelkie formy ekspresji, które szerzą, propagują czy usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy
nienawiści bazujące na nietolerancji m.in.: nietolerancję wyrażającą się w agresywnym nacjonalizmie i etnocentryzmie, dyskryminację i wrogość
wobec mniejszości, imigrantów i ludzi o imigranckim pochodzeniu (definicja Rady Europy). Ta część warsztatów do łatwych nie należała. Po pierwsze
wprowadzono wiele nowych pojęć, a każde omawiane zagadnienie wymagało dłuższego omówienia. Po drugie wymagała konfrontacji
z szeregiem powszechnych stereotypów. W każdej grupie pojawiały się osoby, które odznaczały się głęboką niechęcią wobec wszystkiego
i wszystkich co „inne”. Nie brakowało negatywnych emocji w rozmowach na temat osób o innym niż biały kolorze skóry czy nieheteroseksualnej
orientacji seksualnej. Czasem trudno było o zrozumienie i akceptację, nie brakowało zaś uprzedzeń, szablonowego myślenia, czy też dopasowywania
swoich poglądów do większości grupy (szczególnie wśród chłopców). W indywidualnych rozmowach jednak pojawiały się refleksje. Co istotne
z wypowiedzi uczestniczek i uczestników wynika, że w głębi rozumieją sens przekazu, który został do nich skierowany, ale posiadają dużą trudność
w przełożeniu go na grunt ich własnych postaw i zachowań.
Każde zajęcia były podsumowywane krótkimi ankietami, z których wynika, że młodzież była zadowolona z udziału w projekcie. W pisemnych
wypowiedziach większość wskazała na swoje duże zaangażowanie, potrzebę dialogu i rozmowy. Często powtarzało się, że warsztaty „dały do
myślenia”, „pokazały jak bezpiecznie korzystać z Internetu”, „nauczyły, żeby uważać, co robię podczas korzystania z Internetu”, „można się
dowiedzieć przydatnych rzeczy o zagrożeniach w Internecie”
Realizowane działania pokazują, że niezwykle ważne jest prowadzenia działań edukacyjnych z zakresu bezpieczeństwa w Internecie wśród
wychowanek i wychowanków placówek resocjalizacyjnych. Kierowana do młodzieży oferta edukacyjna powinna zwracać uwagę przede wszystkim na
zagadnienia podnoszące świadomość dotyczącą zagrożeń i konsekwencji wynikających z korzystania z Internetu oraz mowy nienawiści,
jednocześnie powinna uwzględniać rozbudzanie nowych potrzeb związanych z użytkowaniem sieci przez młodzież.
Po części teoretycznej młodzież pod kierunkiem redaktora i grafika stworzyła komiks - ilustrowany
przewodnik - który zawierał najważniejsze informacje z zakresu bezpiecznego korzystania z sieci. Młodzież
przygotowała szereg historii, które mają na celu budowanie świadomych postaw wobec wirtualnej
rzeczywistości. Dziewczęta i chłopcy w publikacji przestrzegają m.in. przed: uzależnieniem od komputera,
oszustwem internetowym, udostępnianiem haseł, naciąganiem na drogie smsy, wyłudzaniem danych, znajomością
internetową, niedochowywaniem tajemnic, stronami o samobójstwach, zakupem niedozwolonych rzeczy jak np.
dopalacze, mową nienawiści (podszywaniem się, zastraszaniem, pomawianiem, obrażaniem itd.). Komiks został
przekazany do placówek resocjalizacyjnych na terenie całej Polski.
Działania prowadzone w ramach projektu pozwoliły przybliżyć młodzieży przebywającej w placówkach
resocjalizacyjnych, jakie korzyści i zagrożenia wiążą się z korzystaniem z Internetu. Podczas warsztatów dziewczęta i chłopcy dowiedzieli się,
czym jest cyberprzemoc, jak się przed nią chronić i jak na nią reagować. Dzięki zajęciom nastolatkowie potrafią ocenić własne zachowania w sieci
pod kątem ich szkodliwości – zarówno dla własnego wizerunku, jak i otoczenia. Zdobyli wiedzę o konsekwencjach osobistych, prawnych
i społecznych, jakie niosą za sobą niepożądane zachowani w sieci. Wiedzą, na co trzeba szczególnie uważać, poznając nową osobę. Co zrobić, aby nie
wpaść w pułapkę internetowych znajomości. Są świadomi, na co zwracać uwagę, aby nie paść ofiarą phisingu i pharmingu. Znają sposoby chronienia
dostępu do własnych kont na forach i portalach społecznościach, kont pocztowych, komunikatorów itp. Wiedzą, jakie są podstawowe symptomy
patologicznego używania Internetu, jak je rozpoznawać, kiedy reagować. Znają także miejsca gdzie warto szukać pomocy w sytuacjach zagrożenia
bezpieczeństwa online.
Podsumowaniem działań prowadzonych w ramach projektu była zorganizowana (w czerwcu 2015 roku) przez
Fundację po DRUGIE i Zakład Kryminologii Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
konferencja dla praktyków pracujących z młodzieżą (kadr ośrodków resocjalizacyjnych, socjalizacyjnych,
opiekuńczo-wychowawczych) i teoretyków.
Spotkanie umożliwiło szerokie omówienie zagadnień związanych z zagrożeniami i ryzykownymi zachowaniami
podejmowanymi w czasie korzystania z Internetu, stanowiło płaszczyznę do wymiany dobrych praktyk
z zakresu profilaktyki obejmującej zachowania w sieci i pozwoliło przyjrzeć się rozwiązaniom prawnym
i praktyce ich stosowania.
Dwa dni prelekcji i warsztatów przybliżyły zagadnienia związane z zagrożeniami wynikającymi z niewłaściwego korzystania z Internetu – zarówno
w kontekście popełnianych przestępstw i ich ofiar, jak i w wymiarze społecznym – uzależnienia. Omawiano zachowania dzieci i młodzieży w sieci, ze
szczególnym uwzględnieniem potrzeb wychowanków placówek resocjalizacyjnych, a także przybliżono zagadnienia edukacji i profilaktyki zachowań
w sieci. Nie zabrakło również zagadnień dotyczących mowy nienawiści w kontekście sytuacji prawnej i faktycznej. Poruszone zostały tematy
przeciwdziałania temu zjawisku w sieci, uwrażliwiania młodzieży na niewłaściwe zachowania i ochronę jednostek przed pokrzywdzeniem.
Projekt współfinansowany ze środków
The Velux Foundations w ramach programu
„Bezpieczne dzieciństwo” Fundacji Dzieci Niczyje.