blok ANTROPOLOGIA OGÓLNA I TEORIA ARCHEOLOGII

blok
ANTROPOLOGIA OGÓLNA
I
TEORIA ARCHEOLOGII
fo
podstawowe in
rmacje
8
2007 — 200
na okładce: kamienny menhir posągowy z Saint–Sernin, Francj
W
roku 2003 w Instytucie Archeologii UW został otwarty blok
Antropologia ogólna i teoria archeologii
Blok oferuje poszerzone spojrzenia na człowieka i jego kulturę, jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów zainteresowanych zastosowaniami metod i modeli antropologicznych w archeologii, antropologią fizyczną i ogólną
oraz szczególnymi technikami archeologicznymi (patrz dalej). Kierownikiem
bloku jest prof. UW dr hab. Mariusz Ziółkowski, współautorem programu zajęć jest dr Arkadiusz Sołtysiak. Obaj badacze nawiązali w tym programie do
założeń metodologicznych wybitnego polskiego antropologa, prof. Andrzeja
Wiercińskiego (1930—2003).
W ramach bloku można ukończyć pracę magisterską, nie ma natomiast
możliwości pisania licencjatu (na III roku). Podczas zajęć kursowych i dodatkowych słuchacze zapoznają się z następującymi zagadnieniami: historia
i podstawowe pojęcia antropologii, religioznawstwo (zwłaszcza w zastosowaniu do interpretacji danych archeologicznych), archeologia szczątków
ludzkich (w tym podstawowy kurs tafonomii i kurs paleopatologii), metody datowania bezwzględnego w archeologii (zwł. metoda radiowęglowa),
archeoastronomia. Ze względu na problematykę badań prowadzonych
przez Zakład Antropologii Historycznej we współpracy z innymi ośrodkami,
w ramach bloku można także rozwijać zainteresowania archeologią krajobrazu, analizami biochemicznymi, paleogenetyką, archeomuzykologią. Dla
studentów starszych lat istnieje możliwość odbycia specjalistycznego dwutygodniowego kursu z tafonomii u prof. Henri Dudai w Bordeaux (warunek:
biegła znajomość francuskiego).
ZAJĘCIA
OBOWIĄZKOWE
Wykład dla II roku (prof. M. Ziółkowski, dr A. Sołtysiak), wtorek g. 14.30–16.00,
s. 2.09. Podstawowy wykład kursowy, podczas którego zostanie zaprezentowana
historia i podstawowe pojęcia antropologii, teoria kultury, a także podstawowe
informacje na temat poszczególnych technik archeologicznych, którym poświęcony jest blok. Słuchacze będą mogli wybrać jedno lub dwa zagadnienia, które
zostaną szczegółowiej omówione podczas kilku ostatnich zajęć.
Literatura:
Wierciński A., Magia i religia, Wydawnictwo Nomos, Kraków 1995 (i wznowienia) — rozdz. II–V, IX
Eliade M., Traktat o historii religii, Łódź 1993 (lub aktualne wydanie w miękkiej okładce. — rozdz. 1, 4, 7–11
Wasilewski J.S., Podróże do piekieł, LSW, Warszawa 1979
3
Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, Wydawnictwa UW, Warszawa 2005
UWAGA!
W poprzednich wydaniach (od 1997 r.) tego zbioru nie ma tekstu Iana Watta, pozostałe są.
— B. Malinowski „Małżeństwo, pokrewieństwo”
— R. Benedict „Wzory kultury”
— E.T. Hall „Ukryty wymiar”
— A. Kępiński „Twarz, ręka”
— S. Freud „Ego i id”
— M. Bloch „Społeczeństwo feudalne”
— Ian Watt „Robinson Kruzoe — Homo oeconomicus”
— J. Ortega y Gasset „Bunt mas”
Kurczewski J., Prawo prymitywne. Zjawiska prawne w społeczeństwach przedpaństwowych, Seria „Omega”,
Wiedza Powszechna, Warszawa 1973 (wstęp i rozdziały „Własność i uprawnienia do dóbr” oraz „Kontrola
zachowań w społeczeństwach najprostszych”)
Paluch A.K., Mistrzowie antropologii społecznej, Warszawa 1990
Colin Renfrew, Paul Bahn, ARCHEOLOGIA. Teorie i metody, Prószynski I S-ka, Warszawa 2002 (rozdział
5 — Jak wyglądała organizacja dawnych społeczeństw? Archeologia społeczna ss. 165–210; rozdział 10
— Co myśleli? Archeologia kognitywna, sztuka i religia, ss. 369–402)
Hassan F.A., Demographic Archaeology, New York – Londyn 1981
Minta – Tworzowska D., Klasyfikacja w archeologii, Poznań 1994 (część druga)
Teoria i praktyka badań archeologicznych, t. I, red. W. Hensel i in., Wrocław 1986, ss. 246-304
ĆWICZENIA DLA II ROKU (dr B. Hlebowicz, mgr E. Jaskulska), wtorek g. 16.15–17.45,
s. 2.09. Podstawowym celem ćwiczeń jest promowanie krytycznego myślenia oraz
kształtowanie umiejętności wyszukiwania i wykorzystywania informacji. Podczas
zajęć uczestnicy będą zachęcani (a często wręcz zmuszani) do udziału w dyskusji na różne tematy będące przedmiotem wykładów. Zaczątkiem takich dyskusji
będą krótkie wystąpienia przygotowywane przez uczestników zajęć na podstawie uprzednio podanej przez prowadzących literatury przedmiotu.
Proseminaria, III rok
— Antropologia ogólna (dr B. Hlebowicz, dr J. Wołoszyn), poniedziałek
g. 11.15–13.45, s. 1.09,
— Archeologia szczątków ludzkich (mgr W. Więckowski), poniedziałek
g. 9.30–11.00, s. 1.09
Uczestnicy proseminariów będą zobligowani do samodzielnego przygotowywania i przedstawiania referatów na temat wcześniej uzgodniony z prowadzącym zajęcia. Podczas każdego semestru będzie opracowywane jedno ogólne zagadnienie, do którego będą nawiązywać poszczególne referaty. Ponieważ
celem proseminarium jest ćwiczenie umiejętności samodzielnego zdobywania
informacji oraz konstruowania wypowiedzi w mowie i w piśmie, każdy uczestnik
będzie zobligowany do wygłoszenia dwóch referatów w ciągu roku oraz do
złożenia dwóch prac pisemnych.
4
Seminaria, IV–V rok
— Bioarcheologia (dr A. Sołtysiak), środa g. 10.00–11.30, s. 1.14. Podczas seminarium
studenci przedstawiają postępy w pisaniu pracy magisterskiej oraz w miarę możliwości biorą udział w badaniach prowadzonych przez pracowników Zakładu
Antropologii Historycznej. W roku akademickim 2007/2008 będziemy zajmować się przede wszystkim metodami analizy mikrostarcia szkliwa.
— Antropologia ogólna i teoria archeologii (dr hab. prof. UW M. Ziółkowski, dr A. Sołtysiak), poniedziałek g. 16.30–19.45, s. 1.09. Jedno z dwóch seminariów magisterskich i doktoranckich w bloku Antropologia ogólna i teoria archeologii, od roku 2007/8 odbywające się w co drugi poniedziałek,
na przemian z seminarium „Archeologia i antropologia Ameryk i Oceanii”,
w wymiarze 4 godzin akademickich (3 godzin zegarowych). Z racji powołania
odrębnego seminarium z antropologii biologicznej, seminarium z antropologii
ogólnej koncentrować się będzie dwóch zagadnieniach:
1. szeroko rozumianej antropologii religii
2. z drugiej strony zagadnieniom nowych teorii oraz technik i metod
badawczych w archeologii
Podczas spotkań zaproszeni goście wygłaszają referaty, zwykle dotyczące jednego
lub dwóch wybranych tematów w ciągu roku. Referowane są także najbardziej
zaawansowane prace magisterskie i doktoranckie pisane w ramach Bloku.
Studenci uczestniczący w Seminarium zaliczają je na podstawie następujących
kryteriów oceny:
1. Obecności na zajęciach i udziału w dyskusjach
2. Dwóch napisanych prac seminaryjnych (po jednej w każdym semestrze),
na jeden z zadanych tematów ogólnych (patrz niżej). Uwaga! Wygłoszenie
referatu na Seminarium zwalnia z obowiązku napisania 1 pracy.
Tematem ogólnym na semestr zimowy roku 2007/8 będzie:
„Geneza pisma: rytuał czy ekonomia?”
ZAJĘCIA
FAKULTATYWNE (DO
WYBORU PRZEZ STUDENTÓW)
Antropologia historyczna — definicje, cele, metody (30 godzin,
dr A. Sołtysiak), sem. zimowy, wtorek g. 16.15–17.45, s. 1.14. Zajęcia kierunkowe, wprowadzenie do tych metod bioarcheologii, które pozwalają na rekonstruowanie historii dawnych populacji ludzkich. Omówione zostaną sposoby
interpretacji wskaźników stresu, metody rekonstrukcji diety, demografia historyczna oraz paleoepidemiologia.
5
Archeologia i antropologia śmierci (30 godzin, mgr W. Więckowski),
semestr letni. Zajęcia kierunkowe, rozwinięcie tematyki poruszanej w ramach
proseminarium Archeologia szczątków ludzkich. Omówiony zostanie proces jakim jest śmierć człowieka zarówno z perpektywy biologicznej, jak i kulturowej.
Medyczne definicje śmierci uzupełnią omówienie praktyk grzebalnych w różnych kulturach, składając się na pełny obraz zagadnienia. W dalszej części
zajęć omówione zostaną także podstawowe zagadnienia tafonomii i jej znaczenie dla interpretacji archeologicznej.
Bioarcheologia, zajęcia warsztatowe (30 godzin, mgr E. Jaskulska),
semestr letni. Zajęcia warsztatowe z bioarcheologii są skierowane do studentów, którzy wcześniej ukończyli kursy „Osteologia szczątków ludzkich” lub
„Paleopatologia” (preferowani studenci, którzy ukończyli oba kursy). Zajęcia
mają charakter praktyczny, ich celem jest ćwiczenie przez studentów metod
opisu materiału kostnego pochodzącego z wykopalisk.
Osteologia szczątków ludzkich (30 godzin, mgr E. Jaskulska), poniedziałek g. 15.00–16.30, s. 0.25. Wprowadzenie do osteologii człowieka ze szczególnym uwzglednieniem informacji istotnych dla badań bioarcheologicznych.
Rozpoznawanie i opisywanie materiału szkieletowego, podstawowe metody
rekonstrukcji i konserwacji szkieletu. Przedstawienie zaawansowanych analiz
bioarcheologicznych i antropologicznych.
Literatura:
Brothwell DR, Digging up bones, New York 1982 New York 1982 bones
White T.D., Folkens P.A., Osteology, San Diego 2000 San Diego 2000 Osteology
Bass W.M., Human Osteology: A Laboratory and Field Manual, Missouri 1995
Statystyka (wykład — 30 godzin dr A. Sołtysiak, ćwiczenia — 30 godzin, mgr
E. Jaskulska), środa g. 11.45 - 13.15, s. 0.25. Wykład ogólnoinstytutowy, wprowadzenie
do statystyki opisowej i metod wnioskowania statystycznego. W pierwszym semestrze będzie wykład, w drugim ćwiczenia, podczas których szczególny nacisk
zostanie położony na praktyczną naukę podstaw programów statystycznych.
PRAKTYKI
WYKOPALISKOWE
ORGANIZOWANE PRZEZ
ZAKŁAD ANTROPOLOGII HISTORYCZNEJ
Lewino, gmina Linia, powiat Wejherowo.
Cmentarzysko kurhanowe położone na skraju kompleksu leśnego w leśnictwie Leobór,
Nadleśnictwo Wejherowo.
6
Lewino

Stanowisko to składa się z ok. 9 wczesnośredniowiecznych kurhanów, o
planie prostokątnym, ze ścianami z głazów kamiennych, oraz 8 o planie kolistym, najprawdopodobniej z tego samego okresu. Stanowisko zostało zlokalizowane w roku 2003 przez ekipę Projektu Uniradze–Przewóz, dzięki informacji przekazanej przez Nadleśniczego M. Kaliszewskiego z Nadleśnictwa
Wejherowo. Stanowisko było dotychczas mylnie zaklasyfikowane (w rejestrze
zabytków) jako pozostałości nowożytnych pieców hutniczych, dlatego zapewne nie wzbudziło wcześniej zainteresowania archeologów. Wykopaliska
przeprowadzone w sezonie 2005–2006 na jednym z największych kurhanów
(o boku ca 12 m.) pozwoliły ustalić, że jest to obiekt wczesnośredniowieczny,
datowany na ok. XI w. n.e.
INNE
INFORMACJE
ajęcia dydaktyczne w obrębie bloku prowadzą pracownicy Zakładu
Z
Antropologii Historycznej: dr hab. prof. UW Mariusz S. Ziółkowski (kierownik zakładu, archeologia Ameryk, antropologia ogólna, archeoastronomia, techniki datowania bezwzględnego), dr Arkadiusz Sołtysiak (antropologia ogólna i fizyczna, archeoastronomia, zastosowanie metod statystycznych
w archeologii), mgr Wiesław Więckowski (antropologia fizyczna, paleoantropologia), mgr Elżbieta Jaskulska (antropologia fizyczna, bioarcheologia,
paleopatologia), oraz doktorant mgr Maciej Sobczyk (archeologia Ameryk,
fotografia lotnicza, architektura).
W działalności naukowej Zakład Antropologii Historycznej współpracuje
z licznymi instytucjami oraz naukowcami w Polsce i zagranicą, wymieniając
najważniejsze, są to:
• Ośrodek Badań Prekolumbijskich (dawna Andyjska Misja Archeologiczna)
Uniwersytetu Warszawskiego (prace badawcze w Ameryce Łacińskiej),
• Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną UW (OBTA UW) — wspólne seminaria naukowe na tematy kulturoznawcze (np. zrealizowany w 2001/2002
temat ”Zamach stanu w dawnych społecznościach”)
• Muzeum Archeologiczne w Gdańsku (wykopaliska w Uniradzu–Przewozie i Lewinie),
• Zakład Paleobotaniki Uniwersytetu Gdańskiego (wykopaliska w Uniradzu—Przewozie i Lewinie)
• Pracownia Antropologii Państwowego Muzeum Archeologicznego w War-
7
szawie (działalność Multidyscyplinarnego Zespołu do Badań nad Osobliwością Gatunkową Człowieka)
• Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Adama Mickiewicza
Poznań (amerykanistyka, antropologia kulturowa)
• Zakład Genetyki UW (wspólny projekt badawczy w zakresie paleogenetyki człowieka, szczegolnie na obszarze Ameryki Południowej i Bliskiego Wschodu)
• Zakład Radioizotopów Politechniki Śląskiej w Gliwicach (datowania radiowęglowe)
• Zakład Biologii Ewolucyjnej Człowieka, Instytut Antropologii, Wydział
Biologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza Poznań (działalność Multidyscyplinarnego Zespołu do Badań nad Osobliwością Gatunkową Człowieka)
KONTAKT
Zakład Antropologii Historycznej, Instytut Archeologii UW, Szkoła Główna,
pok. 0.25 i 0.26 (sala wykładowa), tel. (22) 5522845,
e–mail: [email protected] lub [email protected]
ADRES
INTERNETOWY
ZAH IA UW:
http://www.archeo.uw.edu.pl/szablon.php?id=129
8