Autoreferat - Wydział Filologiczny

AUTOREFERAT
Iwona Wowro
Uniwersytet Śląski
Wydział Filologiczny
Instytut Filologii Germańskiej
Zakład Glottodydaktyki i Translatoryki
Katowice 2014
1
Spis treści:
1. Przebieg kariery naukowej…………………………………………………………. 3
2. Wskazanie osiągnięcia ……………………………………………………………..
3
3. Ogólna charakterystyka dorobku naukowego………………………………………
3.1 Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia doktora……………..
3.2 Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia doktora…………………..
3.2.1 Aspekty humorologiczne .....................................................................................
3.2.2 Aspekty translacyjne ............................................................................................
3.2.3 Aspekty słowotwórcze .........................................................................................
3.2.4 Aspekty dydaktyczne ...........................................................................................
3.1 Prezentacja monografii……………………………………………………………
3
4
5
5
10
13
14
17
4. Działalność dydaktyczna…………………………………………………………… 19
5. Działalność na rzecz instytutu ……………………………………………………... 19
6. Staże, projekty i stypendia zagraniczne …………………...………………………
20
7. Konferencje i szkolenia…………………………………………………………….. 21
2
1. Przebieg kariery naukowej
W latach 1988-1993 studiowałam germanistykę na Wydziale Filologicznym
Uniwersytetu Śląskiego. Pracę magisterską pt. „Die deutschen auf-Verben und ihre
polnischen Entsprechungen” napisałam pod kierunkiem pana prof. zw.dr. hab. Jana Iluka. W
1993 roku uzyskałam stopień magistra filologii germańskiej.
Po ukończeniu studiów zostałam zatrudniona na stanowisku asystenta w Instytucie
Filologii Germańskiej w Zakładzie Glottodydaktyki i Translatoryki. Tym samym zostałam
włączona w prace naukowo-badawcze prowadzone w tym Zakładzie.
W 1995 roku podjęłam studia doktoranckie na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu
Śląskiego. Rozprawę doktorską napisaną pod kierunkiem pana prof. zw. dr. hab. Jana Iluka pt.
„Die deutschen weg-Verben und ihre polnischen Äquivalente. Versuch einer konfrontativen
Analyse“ obroniłam w 1999 roku. Decyzją Rady Wydziału została ona wyróżniona. Na
podstawie tej pracy uchwałą Rady Wydziału uzyskałam stopień doktora w zakresie
językoznawstwa.
1 października 1999 roku zostałam zatrudniona na stanowisku adiunkta w Instytucie
Filologii Germańskiej w Zakładzie Glottodydaktyki i Translatoryki Uniwersytetu Śląskiego,
gdzie pracuję do dnia dzisiejszego.
2. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.
U. nr 65, poz. 595 ze zm.):
Jako osiągnięcie stanowiące podstawę do wszczęcia postępowania habilitacyjnego wskazuję
cały mój dotychczasowy dorobek naukowy oraz monografię: Specyfika neologizmów
nieustabilizowanych w języku niemieckim. Elementy ironii, agresji i gry. Wrocław, 2014.
3. Ogólna charakterystyka dorobku naukowego
Mój aktualny dorobek naukowy obejmuje 31 artykułów i 20 recenzji (3 kolejne
artykuły znajdują się obecnie w przygotowaniu). Jeden artykuł i dwie recenzje ukazały się
przed obroną doktoratu, 30 artykułów i 18 recenzji opublikowanych zostało po uzyskaniu
stopnia doktora. Spośród wszystkich artykułów 18 opublikowanych zostało w czasopismach
naukowych znajdujących się na liście czasopism filologicznych i z dziedzin pokrewnych,
punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz na międzynarodowej liście
3
ERIH (European Reference Index for the Humanities), takich jak Neofilolog, Poradnik
Językowy, Język Polski, Studia Niemcoznawcze, Orbis Linguarum, Linguistica Silesiana,
Studia Germanica Gedanensia, Convivium. Inne w czasopismach zagranicznych lub w
monografiach stanowiących pokłosie konferencji, w których brałam czynny udział.
Przedmiot moich zainteresowań naukowych wpisuje się w szeroki nurt badań nad
językiem. Ogólnie rzecz biorąc, interesują mnie przede wszystkim wybrane aspekty
językoznawstwa konfrontatywnego, możliwości badania stereotypów oraz elementy
stereotypizacji w dydaktyce języków obcych. Szczególne miejsce pośród prowadzonych
badań zajmuje szeroko rozumiana problematyka humoru, którego wielowymiarowość
podkreśla interdyscyplinarny, ale i pograniczny charakter tego ciekawego i kompleksowego
zjawiska. Taka złożoność umożliwia jego ekscerpcję na wielu płaszczyznach systemu
językowego, a także komunikacji, oraz otwiera wielorakie możliwości odbioru i opisu treści
humorystycznych. Odrębny krąg moich zainteresowań naukowych stanowią badania nad
słowotwórstwem niemieckim (w szczególności czasownikowym), wybrane problemy teorii i
praktyki przekładu, jak również niektóre aspekty z zakresu psycholingwistyki związane z
metodyką uczenia się i nauczania języków obcych.
3.1 Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia doktora
W tym okresie opublikowałam w czasopiśmie zagranicznym jeden artykuł, który
podejmuje analizę semantyczną wybranej i stosunkowo mało zbadanej grupy czasowników
prefiksalnych w języku niemieckim (czasowniki z przedrostkiem weg-). Wpisuje się on tym
samym w nurt słowotwórczy mojej działalności naukowo-badawczej. W wyżej wymienionej
publikacji omawiam strukturę semantyczną tej grupy czasowników, wskazując na
realizowane przez nie znaczenia słowotwórcze, co pozwala na dokonanie ich podziału na
poszczególne
grupy
semantyczne.
Ów
podział
zasadniczo
uzupełnia
i
poszerza
dotychczasowe klasyfikacje, dostępne w literaturze przedmiotu. Wykazałam, że niemieckie
czasowniki z przedrostkiem weg- cechuje bardzo bogata struktura semantyczna oraz duże
zagęszczenie treści. Zawierają one wiele ukrytych komponentów znaczeniowych oraz
presupozycji, które dekodowane są dopiero przy zastosowaniu syntaktycznych parafraz.
Opublikowane w tym okresie recenzje dotyczą natomiast szeroko pojętych kwestii
związanych z metodyką nauczania języków obcych (dzieci i dorosłych).
W dalszym przebiegu pracy naukowo-badawczej moje zainteresowania koncentrowały
się wokół aspektów słowotwórstwa niemieckiego. Zaowocowały one powstaniem rozprawy
doktorskiej, w której odnosząc się do wielorakich trudności i rozbieżności w zakresie
4
prowadzenia
badań
zjawisk
słowotwórczych,
dokonałam
analizy
morfologicznej,
semantycznej i konfrontatywnej mało zbadanej, ale niezwykle produktywnej grupy
niemieckich czasowników prefiksalnych z przedrostkiem weg-. Dyskusje, badania i analizy
zawarte w pracy doktorskiej prowadziłam w oparciu o obszerną i zróżnicowaną literaturę
przedmiotu z zakresu morfologii, semantyki, pragmatyki oraz językoznawstwa kognitywnego
i konfrontatywnego.
3.2 Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia doktora
Po uzyskaniu stopnia doktora w zakresie nauk humanistycznych moja działalność i
aktywność naukowa poszerza się o kilka wzajemnie przenikających się aspektów i wątków
tematycznych. Główny nurt stanowią szeroko zakrojone badania zjawiska humoru, jego form
i możliwości ekscerpcji z różnego rodzaju tekstów. Kolejne obszary moich zainteresowań
dotyczą natomiast wybranych zagadnień translacyjnych, słowotwórczych i dydaktycznych.
3.2.1 Aspekty humorologiczne
Prace badawcze na temat humoru stanowią jedno z moich centralnych zainteresowań.
Mają one charakter przekrojowy i wpisują się w szeroki wachlarz teorii i postulatów
związanych z analizą zjawisk komicznych oraz ich recepcją. Opierają się o szeroką gamę
zagadnień teoretycznych, które znajdują swój wyraz w prowadzonych analizach, a te
ukierunkowane są na konkretne zagadnienia i nacechowane humorystycznie zjawiska
językowe.
Jedną z nich jest analiza językowych wykładników ekspresywności i humoru
zawartych w felietonach H. Martenki. Felietony te, jako krótkie formy publicystyczne będące
reakcją na aktualne wydarzenia z życia publicznego zawierają rozliczne środki językowokomiczne. W artykule dokonałam analizy ekspresywnych form komizmu i wykazałam, że
dominuje wśród nich gra intelektualno-językowa, dowcip (kontrastowy), satyra, ironia,
szyderstwo i kpina. Nierzadko występują także paradoksy logiczne, dysharmonia stylistyczna,
groteskowa stylizacja oraz elementy czarnego humoru. Stwierdziłam ponadto, że analizowany
materiał charakteryzuje się dużym bogactwem i zagęszczeniem leksyki nacechowanej
emocjonalnie, co służy przede wszystkim wyrażeniu dezaprobaty bądź też uwydatnia
określony rodzaj wartościowania.
Zamierzeniem kolejnej prowadzonej przeze mnie analizy w obszarze zjawisk
komicznych jest ukazanie obrazu rozwodu w różnych formach humorystycznych. Jest to o
5
tyle ciekawe i nowatorskie podejście, że zjawisko to, mimo rosnącej powszechności, znajduje
swój wyraz w stosunkowo nielicznych aforyzmach, dowcipach czy powiedzonkach, a co za
tym idzie, jest rzadko przedmiotem opisów i analiz. Tematyzując najważniejsze wyznaczniki
charakterystyczne dla aforyzmów i dowcipów, ukazuję ironiczny, czasem satyryczny, wymiar
tego zjawiska zawarty w przedstawionym materiale. Wskazuję przy tym na fakt, że
problematyka ta jest dość różnie profilowana, począwszy od ujęć zdecydowanie
negatywnych, poprzez subtelne charakterystyki, a skończywszy na ujęciach, które ukazują
rozwód jako nieuchronną konsekwencję, a nawet wydarzenie o zbawiennym wpływie na
dalszą jakość życia. Przedstawienie tego wydarzenia w krzywym zwierciadle ironii i żartu
pozwala bowiem zredukować negatywne emocje z nim związane, a ponadto postrzegać je
jako nowy początek i zrzucenie jarzma wszelkich czynników obciążających. W tym bowiem
zawiera się jedna z funkcji humoru, który rzeczy z natury trudne czy nieprzyjemne pozwala
przyjmować z pogodą ducha i pewną niefrasobliwością.
Analizując zjawiska komiczne, nie sposób pominąć aspektów związanych z ich
interpretacją. Na ten wymiar wskazuję we wspomnianym powyżej artykule, a dokładniej
omawiam w kolejnym przyczynku, podejmującym kwestię recepcji oraz oceny zabawności
krótkich tekstów humorystycznych. Odwołuję się w nim do kilku koncepcji teoretycznych
(teoria kodu, teoria stapiania, bisocjacja, cykliczny model przetwarzania informacji) i próbuję
odnieść je do interpretacji tekstów humorystycznych, które w przeważającej mierze tworzone
są na zasadzie inkongruencji, wieloznaczności, nonsensu lub niedopowiedzenia czy też tzw.
niepełnego rozwiązania. Część analityczną wspomnianego artykułu stanowi ewaluacja
badania, które miało na celu uzyskanie informacji na temat oceny śmieszności przedłożonych
tekstów humorystycznych oraz łatwości lub też trudności w zakresie ich interpretacji.
Szczególną uwagę zwróciłam na strukturę, tematykę oraz treści interpretowanego materiału
językowego. Pozwoliło mi to skonstatować, że na zrozumienie oraz ocenę zabawności
obcojęzycznego tekstu nacechowanego humorystycznie istotny wpływ ma znajomość
zastosowanego słownictwa, stwierdzenie i rozwiązanie istniejącej inkongruencji, struktura,
treść, jego tematyka, zakres posiadanej wiedzy językowej, wiedzy deklaratywnej i
proceduralnej, znajomość stereotypów, jak również umiejętność ich reprodukcji. Zauważyłam
jednak, że samo dostrzeżenie zawartych w tekście stereotypów, elementów dwuznaczności
czy presupozycji nie gwarantuje ich poprawnej interpretacji. Tę ostatnią współtworzą bowiem
jeszcze inne czynniki, takie jak odpowiednia kompetencja językowa umożliwiająca
sformułowanie i przekazanie myśli oraz umiejętność abstrahowania i klasyfikowania, która
6
pozwala dostrzec związki zachodzące między elementami tworzącymi strukturę dowcipu oraz
przywoływanymi kontekstami.
Aspekt trudności interpretacyjnych podejmuję również w innym artykule mówiącym o
rozumieniu tekstu w kontekście twórczości aforystycznej, która to twórczość nader często
wykazuje nacechowanie humorystyczne (ironiczne) i stanowi przykład swoistego
mikrotekstu. Odnosząc się do wybranych modeli rozumienia tekstu (Rohrer, Wendt, Wolff,
Kintsch/Van Dijk) rozważam różnice pomiędzy procesem rozumienia a stopniem
zrozumiałości samego tekstu, zarówno w języku ojczystym jak i obcym, oraz wskazuję na
rolę presupozycji, a także strategii metakognitywnych, elaboracji i inferencji oraz wielu
innych czynników w tym procesie. Analizie interpretacyjnej poddałam 24 aforyzmy S.J. Leca,
która wykazała, że istniejące trudności recepcyjne tego rodzaju tekstu powstają z reguły na
skutek niewystarczającej wiedzy deklaratywnej oraz są wynikiem konfliktu kognitywnego,
który uniemożliwia ujednolicenie propozycji, właściwą interpretację treści niejawnych,
blokuje zatem połączenie zawartych w aforyzmie konceptów w logiczną całość.
W nurt rozważań o charakterze interpretacyjnym wpisuje się także artykuł, w którym
po krótkim opisie struktury formalnej oraz płaszczyzn generowania komizmu dokonuję próby
interpretacji jednolinijkowych tekstów humorystycznych (tzw. Zündsätze), odwołując się do
teorii skryptów Raskina. Wskazuję w nim na fakt, że za powstawanie efektów
humorystycznych odpowiedzialne są przede wszystkim opozycje semantyczne na
płaszczyźnie leksykalnej, wzajemne nakładanie się skryptów, a czasem także brak ich
kompatybilności. Ukazuję również, że niektóre przykłady nie generują efektów komicznych,
gdyż poszukiwanie inkongruencji bądź sensu w pozornym bezsensie trwa w nich za długo i
nie prowadzi do satysfakcji odbiorcy z uzyskanego rozwiązania.
Powszechność, a także stale rosnące zainteresowanie naukowców przejawami agresji
werbalnej oraz podejmowanie prób jej opisu stało się inspiracją do podjęcia tego wątku w
prowadzonych przeze mnie analizach w obszarze zjawisk komicznych. W ten krąg
tematyczny wpisują się 4 artykuły, których ogólnym celem jest poszukiwanie i opis
elementów humoru agresywnego i czarnego. W dwóch artykułach moja uwaga koncentruje
się na analizie konstruowanych z przymrużeniem oka językowych aktów deprecjonujących w
języku polskim i niemieckim w kontekście agresji językowej oraz jej przejawów. Analizie
poddałam również topikę przybierających najczęściej krótką formę obelgi bądź riposty
wyrażeń
deprecjonujących,
a
także
ich
formułę
i
przynależność
kategorialną
współtworzących je elementów. Przeprowadzone analizy doprowadziły mnie do wniosku, że
wyrażenia tego typu łączy przede wszystkim dość trywialny charakter, a także niezbyt
7
wysublimowany sposób konceptualizowania i kategoryzowania rzeczywistości, wynikający
prawdopodobnie z ich potocznego nacechowania oraz stosowanych zabiegów eufemizacji.
Stwierdziłam ponadto, że językowy repertuar deprecjacji jest w obydwu językach bardzo
duży. Należą do niego zarówno mechanizmy leksykalne, tekstotwórcze, jak i mechanizmy
bardziej wyrafinowane, polegające na przemycaniu treści uwłaczających zawartych w
presupozycjach lub implikaturach. Szczególnie interesowały mnie stosowane zabiegi oraz
środki językowe prowadzące do osiągnięcia efektów humorystycznych. W wielu przykładach
stwierdziłam jednak brak jakichkolwiek znamion komizmu, gdyż są to sformułowania
obraźliwe, wręcz wulgarne, silnie nacechowane emocjonalnie i aksjologicznie. Zauważyłam
ponadto, że występujący tutaj rodzaj humoru to zarówno humor natury językowej, w którym
do głosu dochodzi przeważnie gra słów oparta na wieloznaczności, jak również humor
sytuacyjny, którego zrozumienie warunkuje pozajęzykowa wiedza o świecie, a nie znajomość
struktur leksykalno-gramatycznych.
Kolejne dwa artykuły podejmują kwestie związane z ekscerpcją elementów czarnego
humoru. W jednym z nich przedstawiam rys historyczny czarnego humoru, jego specyfikę i
najważniejsze funkcje oraz ujmuję go jako zjawisko pograniczne, czerpiące z innych form
komizmu, takich jak ironia, sarkazm, groteska, parodia czy absurd. Część analityczna
koncentruje się natomiast wokół różnorodności formalnej oraz tematycznej tych form
komizmu.
Jako dość specyficzny przejaw także czarnego humoru przedstawiam krótkie formy
humorystyczne funkcjonujące we współczesnym języku niemieckim i mające na celu
deprecjację wizerunku matki. Stanowią one materiał analityczny kolejnego artykułu, w
którym podejmuję polemikę z silnie utrwalonym w świadomości społecznej i tendencyjnie
pozytywnym stereotypem matki. Ukazując postać matki w badaniach językoznawczych (np.
Lakoff, Kardela, Habrajska, Karwatowska), które przeważnie odwołują się do modeli
kognitywnych, umożliwiających ustalenie zespołu cech stereotypowych, jak również
wystarczających i koniecznych, desygnujących kobietę na matkę, profiluję obraz tej postaci w
oparciu o system wybranych domen. Dowodzę, że tworzone w większości przez młodzież
pejoratywnie nacechowane teksty, będące dowodem subiektywizmu aksjologicznego,
przewartościowania utrwalonych paradygmatów w obszarze systemu wartości oraz
przekraczalności granic (np. dobrego smaku lub taktu), prowadzą do całkowitej rekonstrukcji
czy rewizji skonwencjonalizowanego stereotypu matki.
W szeroko pojętym obszarze analizy specyficznych zjawisk komicznych sytuuje się
także cykl 3 jednotematycznych artykułów, których centrum rozważań stanowi bardzo rzadko
8
podejmowana
w
literaturze
przedmiotu
problematyka
palindromów,
tworów
niekonwencjonalnych, równie oryginalnych, co kuriozalnych, z pogranicza literatury i
absurdu, które wykazują nacechowanie humorystyczne. Jest to tematyka o tyle ciekawa, że
palindromy oferują swemu odbiorcy coś więcej niż sam opis otaczającej rzeczywistości.
Stanowią także przykład kreatywnej zabawy w obszarze ludycznej funkcji języka, co czyni je
godnym uwagi obiektem rozważań.
Nowatorskim przyczynkiem w tym zakresie jest artykuł, w którym dokonuję analizy
porównawczej palindromów polskich i niemieckich. W literaturze przedmiotu nie znalazłam
bowiem żadnych podobnych ujęć. Celem moich badań w tym obszarze było przede
wszystkim przedstawienie krótkiej historii palindromów, nakreślenie obszarów ich
występowania, ukazanie ich różnorodności, znajdujących się w nich elementów
humorystycznych, jak również porównanie ich cech morfologiczno-semantycznych. Wnioski,
które wysnułam po analizie zasobu echozdań w obydwu językach, dotyczą przede wszystkim
tego, że paleta rodzajowa jest bardzo duża (wiersze, historyjki, tytuły). Najczęstszą formą
palindromów w obydwu językach są palindromy jednolinijkowe. Zauważyłam jednak, że
tworzenie palindromów w języku niemieckim jest operacją trudniejszą, gdyż jego system i
specyfika wykazuje więcej ograniczeń niż w przypadku innych języków. Tematyka
palindromów oscyluje najczęściej wokół takich kwestii, jak polityka, religia, kulinaria oraz
sfera erotyki, a ich urok często bierze się z gry sensem i nonsensem.
Dwa kolejne artykuły podejmują problematykę palindromu, zawężając ją do polskiego
materiału językowego. Analizuję tutaj to zjawisko językowe, ukazując jego specyfikę pod
kątem wyrażanych treści oraz zawartych w nim różnego rodzaju nazw własnych. Moje
rozważania mają charakter przeglądowy i skupiają się na ogólnym przedstawieniu najczęściej
stosowanych w echozdaniach onimów przy jednoczesnym uwzględnieniu różnorodności
konstrukcji palindromicznych. Stwierdziłam, że wyzyskiwane w palindromie nazwy własne
pojawiają się w różnych jego postaciach, począwszy od palindromów dwuwyrazowych,
poprzez bardziej rozbudowane konstrukcje zdaniowe lub równoważnikowe, a skończywszy
na palindromaderach, w których występuje większe nagromadzenie nazw własnych jednego
typu bądź też występują różnego rodzaju onimy. Ciekawym miejscem występowania nazw
własnych są także palindromy niesymetryczne, dwuwymiarowe, wiersze palindromiczne oraz
zagadki z palindromem. Po przeprowadzonej analizie zauważyłam również, że z jednej strony
elementom onimicznym palindromy oferują dość dużo przestrzeni, z drugiej natomiast fakt,
że rodzaj występujących dość licznie w konstrukcjach palindromicznych nazw własnych
ogranicza się jedynie do antroponimów różnego rodzaju, toponimów oraz kilku akronimów,
9
etnonimów lub dość nielicznych zoonimów. Poza tym spotykane w konstrukcjach
palindromicznych nazwy własne użyte są przeważnie w ich pierwotnej i prymarnej funkcji
(identyfikacyjno-dyferencjacyjnej).
Problematykę zawartych w konstrukcjach palindromicznych różnorakich deformacji
omawiam w kolejnym artykule, który jest również nowatorskim przyczynkiem w obszarze
badań zarówno palindromów, jak i solecyzmów. Ukierunkowana na ekscerpcję deformacji
solecystycznych analiza pozwoliła mi wykazać, że w konstrukcjach palindromicznych często
występuje owo wykroczenie przeciwko utartym związkom słów, które z jednej strony
postrzegać można jako błąd, z drugiej natomiast jako zaletę stylu. W palindromach widzieć je
należy jednak nie jako wykolejone przypadki uchybień językowych, lecz raczej jako
zamierzone działanie w celu przydania elementów innowacyjnych skamieniałym regułom
poprawnościowym. Zauważyłam ponadto, że deformacje te powstają w konstrukcjach
palindromicznych przede wszystkim poprzez wymianę lub podmianę poszczególnych
elementów, w wyniku transmutacji, stosowania neologizmów, jak również na skutek błędnej
detrakcji lub adjekcji oraz odstąpienia od normatywnych reguł (selekcyjnych lub
subkategoryzacyjnych) w zakresie budowy zdań, fleksji czy łączliwości wyrazów, ale przy
jednoczesnym uwzględnieniu zasad ornatus. Stwierdziłam także, że rolą wszystkich tych
deformacji jest generowanie efektów humorystycznych oraz zaskoczenie odbiorcy, który
skonfrontowany z częstym brakiem logicznej spójności całego palindromu oraz zwięzłą
formą nierzadko odczuwa znudzenie bądź poirytowanie zastaną niedorzecznością.
3.2.2 Aspekty translacyjne
W swoich badaniach nierzadko podejmuję również wybrane zagadnienia z zakresu
translacji. W ten nurt wpisuje się 6 artykułów mojego autorstwa. W 5 z nich wskazuję na
potencjalne trudności tłumaczeniowe wynikające ze specyfiki tekstu wyjściowego oraz
uwarunkowań języka docelowego (i/lub kultury docelowej).
Prowadząc analizę konfrontatywną niemieckich czasowników z przedrostkiem weg-,
wskazuję na różnorodne, ale najbardziej transparentne możliwości lub niemożności
ekwiwalentnego bądź adekwatnego przekładu, które w dużej mierze wynikają ze
skomplikowanej struktury semantycznej tej grupy czasowników. Znaczenie realizowane przez
tę grupę czasowników często nie jest sumą znaczeń przedrostka i podstawy, lecz zazwyczaj
wychodzi poza tę relację. Na podstawie analizy stwierdziłam, że w wielu przypadkach
występują presupozycje leksykalne oraz duże zagęszczenie treści. Jako kondensaty treści
czasowniki te zawierają wiele ukrytych komponentów znaczeniowych, które wyrażane są w
10
języku polskim za pomocą różnych środków językowych. Ekwiwalenty polskie są najczęściej
kilkuczłonowe, złożone z czasowników prefiksalnych, które przeważnie nie oddają w pełni
znaczenia leksemu niemieckiego, stąd też muszą zostać uzupełnione o okolicznik sposobu lub
miejsca, eksplikujący implicytne elementy znaczeniowe. Znaczenie niektórych czasowników
może zostać oddane w języku polskim jedynie za pomocą dość złożonej i rozbudowanej frazy
(przyimkowo-rzeczownikowej). Zauważyłam również, że tłumaczenie tej grupy czasowników
sprawia problemy szczególnie tam, gdzie nie istnieje morfologiczno-semantyczna
ekwiwalencja podstaw między leksemem niemieckim i polskim. Główne strategie
tłumaczeniowe odnośnie do tej grupy czasowników muszą polegać zatem na wzbogaceniu
ekwiwalentu polskiego o dodatkowe elementy w postaci okoliczników miejsca lub sposobu,
na dodaniu odpowiedniego czasownika (wyzerowanego w leksemie niemieckim przez
przedrostek weg-) łączliwego z treścią podstawy oraz na analizie kontekstualnej.
Rozważając wybrane aspekty translacyjne, koncentruję się w swoich badaniach
przeważnie na możliwościach przekładu krótkich tekstów o nacechowaniu humorystycznym.
Przykładem tego jest artykuł, w którym przedstawiam specyfikę tego rodzaju tekstu, jak
również omawiam problem ekwiwalencji. Odnosząc ją do przedmiotu analizy, ukazuję
możliwości tłumaczeniowe bardzo specyficznego rodzaju tekstów, jakim są graffiti.
Podejmuję próbę tłumaczenia polskich graffiti na język niemiecki i konstatuję, że
występujące trudności związane są przeważnie z umiejętnością odpowiedniego doboru słów
oraz zachowania zbieżności konotacyjnej, gdyż ten rodzaj humoru, polegający na grze
słownej, charakteryzuje się szczególną kondensacją niesionych treści przy jednoczesnej
obligatoryjnej zwięzłości formy. Zastosowanie odpowiednich strategii tłumaczeniowych (np.
tłumaczenie dosłowne, zmiana denotatu) pozwala na adekwatny przekład tego rodzaju
wyrażeń
na
język
obcy,
umożliwia
zachowanie
często
występujących
rymów,
wzmacniających efekt komiczny, i zapewnia, mimo często rozbieżnych konotacji, pożądaną
reakcję u odbiorcy, a tym samym jest gwarantem zachowania komunikatywno-funkcjonalnej
roli translatu.
Kolejny artykuł z tego kręgu podejmuje próbę analizy aforyzmów jako specyficznego
gatunku
z
zakresu
wyrażeń
humorystycznych.
Po
omówieniu
specyfiki,
cech
charakterystycznych oraz licznych prób definicyjnych pojęcia aforyzmu przedstawiam
również możliwości ich tłumaczenia na język obcy. Odwołuję się przy tym do granic
przetłumaczalności.
Aforyzmy jako wyrażenia nacechowane zwięzłością formalną,
dwudzielnością niesionych treści, wieloznacznością, aspektem humorystycznym przy
jednoczesnej obecności przesłania uniwersalnego stanowią bardzo ciekawy problem
11
analityczny. Porównując aforyzmy Stanisława J. Leca z ich tłumaczeniem na język niemiecki
autorstwa Karla Dedeciusa, stwierdziłam, że trudności ich tłumaczenia wynikają między
innymi z konieczności zachowania zwięzłej formy oraz oddania paradoksalnej treści, często
zakorzenionej w kulturze i systemie języka wyjściowego. Trudności te, mogą jednak zostać
choćby
częściowo
przezwyciężone
poprzez
zastosowanie
odpowiednich
strategii
tłumaczeniowych, do których w tym przypadku zaliczam przede wszystkim komprymację
treści, ekspansję, tłumaczenie antonimiczne, transpozycję, a także zaniechanie tłumaczenia.
Problem granic przetłumaczalności podejmuję również w kolejnym artykule, w
którym wskazuję najpierw na specyfikę tekstów nacechowanych humorystycznie w
kontekście translacyjnym, następnie omawiam problem inwariantu i ekwiwalencji w
tłumaczeniu, by skoncentrować się na możliwościach tłumaczenia gry słów z języka
niemieckiego na język polski. Analizując niezwiązane tematycznie, krótkie teksty
humorystyczne, wskazuję na możliwe strategie tłumaczeniowe, które pozwalają odwzorować
charakterystyczne dla języka wyjściowego operacje kognitywno-językowe, a przez to
zachować spójność obrazowania. Należą do nich takie strategie, jak tłumaczenie dosłowne,
opierające się o zgodność obrazu i struktury, tłumaczenie z zachowaniem rymu, modulacja,
mutacja, parafraza czy ekspansja, jak również takie umiejętności, jak bogactwo skojarzeniowe
oraz
znajomość
horyzontu
poznawczego
odbiorcy.
Omawiam
także
problem
przetłumaczalności homofonów oraz treści komicznych, usytuowanych na płaszczyźnie
kolokacyjnej lub idiomatycznej.
Kolejny artykuł podejmuje zagadnienia związane z procesem tłumaczenia w
kontekście dydaktycznym. Przedstawiam w nim specyfikę procesu tłumaczenia w świetle
różnych teorii i podejść, ze szczególnym uwzględnieniem roli i specyfiki tłumaczenia na
język ojczysty. Pokazuję ponadto konieczność rozwijania kompetencji w zakresie języka
ojczystego w kontekście nauczania/uczenia się języków obcych. Rozważania teoretyczne
poddałam weryfikacji empirycznej, której cel stanowiło przetłumaczenie przez studentów
germanistyki niemieckich tekstów humorystycznych na język polski (ojczysty) przy
zachowaniu ich ludycznej funkcji. Na tej podstawie wyodrębniłam i sklasyfikowałam
najczęstsze błędy oraz niedociągnięcia tłumaczeniowe, jak również wykazałam konieczność
prowadzenia ćwiczeń tłumaczeniowych (na język ojczysty) w celu doskonalenia kompetencji
nie tylko tłumaczeniowej, ale także tej w zakresie języka obcego i ojczystego.
W kontekście aspektów związanych z problematyką tłumaczeniową w swojej
działalności naukowo-badawczej uwagę zwróciłam także na sferę wymogów formalnych i
prawnych związanych z wykonywaniem zawodu tłumacza przysięgłego. Stąd też kolejny
12
artykuł powstały przy współpracy z dr hab. Arturem Kubackim podejmuje kwestie
teoretyczne dotyczące ustanawiania i działalności tłumaczy przysięgłych. Porusza on również
problem kompetencji tłumacza i możliwości jej weryfikacji oraz kształcenia w warunkach
akademickich. Uwaga koncentruje się tutaj przede wszystkim na omówieniu obowiązujących
modeli oraz kryteriów dopuszczających do wykonywania zawodu tłumacza w wybranych
krajach Unii Europejskiej. Przeprowadzona analiza pozwoliła wyciągnąć wniosek, że nie
istnieje właściwie żaden ujednolicony system w zakresie obowiązujących ustaw i procedur
dopuszczających do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego, chociaż widoczne jest
powszechne dążenie do wprowadzenia wspólnych standardów, oraz że status samego zawodu
jest stosunkowo niski.
3.2.3 Aspekty słowotwórcze
Poza badaniami związanymi ze specyfiką zjawisk komicznych interesuje mnie jeszcze
wiele innych problemów naukowych. Jednym z nich są aspekty słowotwórcze współczesnego
języka niemieckiego, a w szczególności zagadnienia związane ze słowotwórstwem
czasownika. W ten nurt wpisują się 4 artykuły. Dwa z nich mają charakter syntetyczny i
dotyczą ogólnych aspektów teoretycznych związanych z metodologią badań słowotwórstwa
(por. Deutsche (verbale) Wortbildung im Spiegel der Forschung (Teil 1 i 2)). Dokonuję w
nich przeglądu różnych koncepcji, a także rozbieżności w zakresie umiejscowienia zjawisk
słowotwórczych w polu naukowych ujęć. Wskazuję ponadto na kierunki analiz oraz
różnorodność metodologicznych podejść, jak na przykład koncepcje syntaktyczne,
leksykalistyczne czy ujęcia kognitywne w opisie formacji słowotwórczych.
Jestem także autorką dwóch innych artykułów, które mają charakter analityczny i
analizują kwestie związane z morfologicznym i konfrontatywnym opisem niemieckich
czasowników z przedrostkiem weg-. W pierwszym poruszam takie zagadnienia, jak status
samego przedrostka, produktywność realizowanego modelu słowotwórczego, rodzaj
motywacji podstaw, w drugim natomiast przedstawiam metodologię badań konfrontatywnych
w obszarze słowotwórstwa, a następnie analizuję pod kątem ilościowym i jakościowym
specyfikę ekwiwalentów w języku polskim. Wskazuję ponadto na rozbieżności w zakresie
możliwości wyrazu w obydwu językach, a co za tym idzie na trudności tłumaczeniowe
wynikające w dużej mierze z dysproporcji pomiędzy znaczeniem przedrostka i znaczeniem
realizowanym
przez
derywat,
jak również z polisemicznego charakteru i użyć
warunkowanych kontekstowo.
13
Interesują mnie także zagadnienia słowotwórcze w kontekście dydaktycznym, czyli
wybrane aspekty związane z rolą słowotwórstwa w nauczaniu. Problematykę tę rozważam w
kolejnym artykule, w którym przedstawiam kryteria dotyczące sposobu pracy nad
umiejętnością tworzenia bądź dekodowania treści konstrukcji słowotwórczych w warunkach
szkolnych. Dokonuję analizy jakościowej i ilościowej wybranych podręczników do nauczania
języka niemieckiego pod kątem zawartych w nich ćwiczeń przeznaczonych do kształcenia
kompetencji słowotwórczej na poziomie początkującym i średnim.
3.2.4 Aspekty dydaktyczne
W prowadzonych badaniach swą uwagę kieruję ponadto na wybrane aspekty
dydaktyczne. Jednym z nich jest analiza treści humorystycznych pod kątem ich roli w
procesie glottodydaktycznym. W tym celu analizie poddałam kilkanaście podręczników do
nauczania języka niemieckiego przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. Na podstawie
prowadzonych badań wykazałam, że w przypadku treści humorystycznych ich rola
wspomagająca proces uczenia się i nauczania jest niezaprzeczalna, choć podręczniki te w
sposób dość oszczędny odwołują się do tego typu treści. Paleta prezentowanych rodzajów i
form jest raczej skromna. Dla dzieci obejmuje ona bowiem zaledwie piosenki, rymowanki,
komiksy, dla grupy młodzieżowej natomiast dowcipy i gry językowe. Zauważyłam jednak, że
systematycznie rośnie ilość zamieszczanych w podręcznikach treści humorystycznych,
aczkolwiek nie jest to przyrost równomierny. Podręczniki starszej daty nie zawierały bowiem
prawie wcale treści humorystycznych, podczas gdy w podręcznikach nowszych, choć może
nie obfitują jeszcze w komizm dydaktyczny (humor pedagogiczny), coraz częściej znaleźć
można ciekawe i bardzo przydatne treści i formy humorystyczne.
Cel moich dalszych badań o nacechowaniu dydaktycznym wiąże się z omówieniem
najważniejszych zagadnień dotyczących problematyki autonomii w warunkach szkolnych.
Aspekt ten stanowi bardzo ważny i aktualny element dzisiejszej dydaktyki (także języków
obcych), gdyż jak pokazują prowadzone badania i obserwacje, wcześniejsza tradycja szkolna
oraz sztywne ramy instytucjonalne nie przewidywały miejsca dla postaw i zachowań
autonomicznych. Ważnym i nowatorskim przyczynkiem w tym zakresie jest część
empiryczna jednego z moich artykułów, która stanowi opis przebiegu oraz uzyskanych
wyników projektu w zakresie podejścia autonomicznego na zajęciach specjalistycznych dla
przyszłych nauczycieli, gdzie wykształcenie zachowań i postaw autonomicznych nabiera
szczególnego znaczenia. Postawione przeze mnie pytania badawcze dotyczyły zbadania
przekonań uczących się odnośnie do możliwości i zachowań autonomicznych oraz tego, czy
14
przedmiot specjalistyczny (historia języka) takich zachowań i możliwości nie wyklucza. W
celu zobiektywizowania oraz zachowania rzetelności prowadzonego badania zastosowałam
tzw. triangulację metodologiczną, czyli jednoczesne użycie kilku narzędzi badawczych. Na
podstawie zebranych danych stwierdziłam, że deklarowane przez badanych generalnie
pozytywne nastawienie do zjawiska własnej autonomii nie przekłada się w pełni na konkretne
zachowania autonomiczne, o czym świadczą dane zebrane w przeprowadzonych ankietach.
Zaprezentowana w ramach prowadzonego badania eksploracyjno-opisowa metoda badawcza
stanowiła jedynie punkt wyjścia, który miał na celu identyfikację oraz krótką charakterystykę
działań autonomicznych na zajęciach specjalistycznych w języku obcym. Otwiera ona jednak
nowe możliwości badawcze, prowadzące do postawienia oraz weryfikacji nowych hipotez
dotyczących przykładowo aproksymacji zależności i związków zachodzących między
różnymi zmiennymi glottodydaktycznymi.
Kolejny aspekt sytuujący się w nurcie dydaktycznym prowadzonych przeze mnie
badań i obserwacji stanowi omówienie i porównanie treści tematycznych oraz stosowanej
terminologii w zakresie przedmiotu „Wstęp do językoznawstwa”, który to przedmiot uważany
jest za jeden z trudniejszych, a trudności w jego realizacji spowodowane są złożonym
charakterem i sprzecznościami interpretacyjnymi fenomenu, jakim jest język. Szczegółowej
ewaluacji poddałam wybrane publikacje z tego zakresu oraz programy nauczania w/w
przedmiotu, zasady ich konstruowania, stosowaną terminologię, cele nauczania, dobór treści i
ich uszeregowanie oraz metody realizacji. W obliczu niemożności omówienia wszystkich
aspektów językoznawstwa istnieje, co prawda, konieczność dokonania wyboru, a ten pozwala
na indywidualne, a więc dowolne rozłożenie akcentów. W analizowanych programach
zauważalna jest jednak duża rozbieżność czy też dowolność w zakresie terminologii
metodycznej i językoznawczej, a także w obszarze omawianych zagadnień oraz form i metod
pracy, co z pewnością nie przyczynia się do pożądanej unifikacji formy sporządzania
programu oraz wiadomości i osiągnięć słuchaczy. Przeprowadzona ewaluacja doprowadziła
mnie do wniosku, że brak poszczególnych części składowych programu (cele, rodzaj zajęć,
metody pracy i inne) oraz ogólnikowe formułowanie zagadnień, jak również ich ogromny
zakres (od fonetyki i morfologii aż po stereotypy, normy i błędy językowe czy też aspekty
akwizycji języka) wskazują z jednej strony na brak ogólnej i jednorodnej koncepcji
prowadzenia tego przedmiotu, dostosowanej do ram czasowych, z drugiej natomiast na
istnienie nieostrych granic między poszczególnymi dziedzinami nauki, takimi jak wstęp do
językoznawstwa, gramatyka opisowa, gramatyka konfrontatywna, teoria uczenia się i
nauczania czy też akwizycja języka. Wykazałam ponadto, że są to w zasadzie programy
15
opracowane na zasadzie inwentarza programowego, a więc listy treści kształcenia, które
powinny zostać zrealizowane w określonym czasie. Ograniczają się one do prezentacji celów
(najczęściej ogólnych czy też ogólnikowych) w nieujednoliconej formie i wyliczenia treści
nauczania bez określenia metod pracy, doprecyzowania spodziewanych rezultatów czy też
sposobów motywowania słuchaczy.
Kolejny dydaktyczny aspekt badawczy dotyczy specyfiki stereotypów oraz ich roli w
procesie nauczania (języków obcych). Kierując swą uwagę na to zagadnienie, przedstawiłam
pokrótce literaturę przedmiotu w zakresie możliwości definicyjnych i interpretacyjnych
pojęcia stereotypu, a także w obszarze jego funkcji (funkcje kognitywne, socjalne, afektywne)
oraz roli w kształceniu kompetencji interkulturowej. Interesowały mnie ilościowe i
jakościowe proporcje treści stereotypowych zawartych w podręcznikach do nauczania języka
niemieckiego. W tym celu analizie poddałam kilka współczesnych podręczników.
Prowadzone badania doprowadziły mnie do wniosku, że w nowszych podręcznikach do nauki
języka niemieckiego kwestie związane z problematyką stereotypu pojawiają się coraz
częściej, są także różnie tematyzowane. Najczęściej przedstawiane są w sposób neutralny,
nierzadko porównawczy, co umożliwia stworzenie nowej perspektywy w ich ocenie,
zazwyczaj nawiązującej do stereotypizacji występujących w kulturze rodzimej.
Opisane nurty badawcze uwidaczniają się także w recenzjach mojego autorstwa.
Recenzowane przeze mnie publikacje dotyczą bowiem w przeważającej mierze zagadnień
związanych z psycholingwistycznymi uwarunkowaniami procesów uczenia się i nauczania
języków obcych, szerokiej problematyki humoru i jego odbioru, jak również wybranych
aspektów z zakresu językoznawstwa.
Zainteresowanie problematyką stereotypu oraz przekazywaniem treści niejawnych
znalazło swój wyraz w pełnieniu przeze mnie funkcji promotora pomocniczego w doktoracie
pana mgra Mariusza Jakosza pt. Wartościowanie w internetowych komentarzach do artykułów
prasowych dotyczących stosunków niemiecko-polskich. Próba analizy pragmalingwistycznej.
Chętnie dzieliłam się z doktorantem swoją wiedzą i wynikami prowadzonych badań, jak
również pomagałam mu w konceptualizacji zarysu badań. Służyłam także pomocą w pracach
związanych z powstawaniem kilku innych doktoratów w moim zakładzie.
Byłam ponadto kilkakrotnie cytowana, na przykład w takich publikacjach, jak:
Martenka, Henryk (2011): Herosi i łachudry czyli z życia sfer polskich. Bydgoszcz, Kubacki,
Artur Dariusz (2012): Tłumaczenie poświadczone. Status, kształcenie, warsztat i
odpowiedzialność tłumacza przysięgłego. Warszawa, Barniškienne, Sigita (2007): Das
Wortspiel in Manfred Peter Heine Gedichten. W: Literatura 49/5, Kromp, Ilona (2008):
16
Eigennamen in der deutschen und polnischen Kinderliteratur unter textlingiustischem und
translatorischem Aspekt. Frankfurt a/M.
3.3 Prezentacja monografii
Studia nad humorem, jego specyfiką i funkcją pragmatyczną motywują mnie do
ciągłego rozwoju naukowego. Przejawem tego, a jednocześnie swoistym zwieńczeniem
mojego
dorobku
naukowego,
jest
monografia
pt.
„Specyfika
neologizmów
nieustabilizowanych w języku niemieckim. Elementy ironii, agresji i gry”. Stanowi ona
klamrę spinającą moje dotychczasowe badania. W niej bowiem odzwierciedlenie znajdują
niektóre aspekty omawiane w przedstawionych powyżej publikacjach naukowych. Podejmuje
ona zagadnienia nieporuszane do tej pory w literaturze przedmiotu na tak szeroką skalę i
chociaż odwołuje się do znanej aparatury pojęciowej oraz teorii z zakresu wzajemnych relacji
języka i kultury, humoru, ironii, agresji językowej, a także szerokiej problematyki
stereotypizacji, stanowi ujęcie nowe, intrygujące i kompleksowe zarazem. Omawiana
problematyka stanowi przedmiot refleksji lokującej się na styku różnych poddyscyplin
językoznawstwa, a także socjo- czy pragmalingwistyki.
Szeroko pojętym celem tej monografii jest przedstawienie współczesnego zjawiska
(poza) językowego, charakterystycznego dla języka niemieckiego. Jej innowacyjny charakter
polega na pierwszej, kompleksowej i wielostronnej analizie neologicznych nazw
subiektowych, stanowiących rodzaj neologizmów nieustabilizowanych w systemie, które do
dziś nie doczekały się jeszcze dokładnego naukowego zgłębienia ani też leksykograficznego
opisu.
Materiał do analizy zebrałam z różnych stron i forów internetowych. Obejmuje on
ponad 3300 wyrażeń, choć zaznaczyć trzeba, że jest to zbiór otwarty, charakteryzujący się w
zasadzie stałym przyrostem. Fakt ten świadczy o powszechności opisywanego zjawiska oraz
o daleko idącej kreatywności autorów omawianych wyrażeń, a także o wysokim stopniu
produktywności stosowanych modeli słowotwórczych, które umożliwiają prawdziwą i
przedziwną zarazem ekwilibrystykę na granicy słowa.
Moje rozważania doprowadziły do ukazania czynników składających się na specyfikę
jednostek leksykalnych, tzw. Kalt- i Warmduschersprüche (określenia przedstawicieli grupy
twardzieli i mięczaków), występujących we współczesnym języku niemieckim. Wykazałam,
że dla tych krótkich i dość nietypowych form na płaszczyźnie i granicy słowa znamienne jest
przede wszystkim silne nacechowanie emocjonalne. Źródeł ekspresywności oraz komizmu
omawianych wyrażeń dopatrzyłam się w ich nowości czy neologicznym charakterze.
17
Zauważyłam ponadto, że zebrany materiał językowy jest szczególnie ciekawy i przydatny do
analizy, ponieważ stanowi odbicie wielu czynników (poza) językowych oraz swoiste
zwierciadło czasów, w których żyjemy, a więc przede wszystkim współczesnej kultury i
językowego obrazu świata, co pozwala pogłębić wiedzę o sposobach budowania wyobrażeń
co do osób godnych naśladowania lub zasługujących na ośmieszenie. Dogłębna analiza
podstawy materiałowej odtwarza ponadto w pewnym stopniu sposób widzenia i
konceptualizacji otaczającej rzeczywistości przez współczesnych (często młodych wiekiem)
użytkowników języka, dla których charakterystyczna jest między innymi oscylacja pomiędzy
nastrojami krańcowymi, wzmożona emocjonalność, nieposkromiona fantazja, chęć dobrej
zabawy za wszelką cenę oraz wzrost krytycyzmu i subiektywizm aksjologiczny. Wszystko to
znajduje odbicie w zbiorze tych niekonwencjonalnych wyrażeń, będących dowodem daleko
idącej językowej kreatywności ich twórców, którzy z jednej strony respektują powszechne
reguły normatywne, zaś z drugiej wykazują dążność do ich przekraczania.
Omawiany materiał językowy poddałam wielostronnej analizie, która ukazała duże
rozbieżności w obszarze jego struktury formalnej oraz przynależności kategorialnej
elementów współtworzących omawiane wyrażenia. Obejmują one nieskomplikowane
formalnie i przejrzyste znaczeniowo derywaty bądź złożenia, złożenia lub zestawienia o
bardzo rozbudowanej strukturze, często parodiującej konstrukcje zdaniowe, oraz konstrukcje
metaforyczne i twory zleksykalizowane. W analizie przedstawiłam ponadto ich stronę
semantyczną, całą paletę treści niejawnych, a także omówiłam zawarte w nich czynniki
aksjologiczne, wybrane mechanizmy generowania efektów humorystycznych, elementy ironii
oraz te, które pozwalają uznać analizowane wyrażenia za językowe akty deprecjonujące. Inny
ważny aspekt prowadzonych rozważań stanowi problematyka stereotypizacji. Analiza
występujących w przedstawionym materiale stereotypów umożliwiła mi (re)konstrukcję
wizerunku (profilu) opisywanych desygnatów, który pozwolił utworzyć pewien paradygmat
ich opisu, często opierający się na zestawie cech opozycyjnych.
Zawarte w ramach poszczególnych rozdziałów pracy analizy oparte są o obszerne
podłoże teoretyczne, będące zestawieniem różnych, często konkurencyjnych, teorii, które
prezentuję w sposób komplementarny, uwypuklając niektóre z ich założeń i postulatów.
Rozważania i analizy umożliwiły mi sformułowanie wielu refleksji i wniosków.
Okazuje się bowiem, że występujący tutaj rodzaj potocznej typizacji opiera się na kryteriach
zarówno poznawczych i obiektywnych, jak i emocjonalno-aksjologicznych. Większość
określeń ma charakter silnie wartościujący, można by rzec, że z zasady zawarta jest w nich
ocena negatywna, chociaż w analizowanym zbiorze są i takie, które odwołują się do cech czy
18
właściwości zwyczajowo wartościowanych jako dodatnie. Cechy te ukazywane są jednakże w
zwierciadle ironii, a nawet kpiny i szyderstwa. Wybrane do analizy wyrażenia są dowodem
nieustannie zachodzących w zasobach leksykalnych zmian, których podłożem są głównie
czynniki pozajęzykowe. To etykiety tworzone w oparciu o consensus danej społeczności
językowo-kulturowej, w których do głosu dochodzą aspekty poznawcze, a w szczególności
aksjologiczne i emocjonalne. Często uwidaczniają się w nich także liczne uprzedzenia oraz
stany emocjonalne ich autorów. Ironiczny (czasem wręcz cyniczny) charakter analizowanych
wyrażeń tłumaczy naruszenie różnych konwencji: językowej, bowiem nagminne jest tutaj
świadome wykraczanie przeciwko granicom systemowym (przy jednoczesnej pozornej chęci
ich przestrzegania), oraz społeczno-kulturowej, gdyż prezentują one szczególny rodzaj etyki i
estetyki. Mamy tu także do czynienia ze specyficznym rodzajem ekspresji oraz pewną
dwulicowością zachowań i wartości. Nietypowa łączliwość/struktura oraz wynikające z
ironicznego nacechowania opozycje sensu są odbiciem dość niekonwencjonalnego obrazu i
sposobu widzenia świata, a także dowodem specyficznej twórczości oraz językowej
kreatywności, która swój jakże oryginalny wyraz znajduje w omówionym materiale
językowym.
4. Działalność dydaktyczna
Moja działalność dydaktyczna jest bardzo zróżnicowana. Od wielu lat prowadzę
zajęcia z praktycznej znajomości języka niemieckiego (gramatyka, konwersacje, praca z
tekstem) i angażuję się w prace związane ze stworzeniem optymalnego programu nauczania
w tym zakresie. Prowadzę również zajęcia teoretyczne z psycholingwistyki, których celem
jest uwypuklenie aspektów związanych z teorią uczenia się i nauczania, jak również seminaria
specjalizacyjne i magisterskie, dotyczące zwłaszcza problematyki humoru czy to w
kontekście translacyjnym, czy też w zakresie stereotypów bądź treści niejawnych. Na
specjalności translatorycznej od wielu lat prowadzę wykłady z zakresu teorii i praktyki
przekładu. Regularnie recenzuję także prace licencjackie i magisterskie na studiach
dziennych. Moja działalność dydaktyczna co rok podlega ewaluacji i jak pokazują wyniki
przeprowadzanych wśród studentów ankiet, jest ona wysoko oceniana (4,82).
5. Działalność na rzecz instytutu
Oprócz działalności naukowej i dydaktycznej na uwagę zasługuje także moja
działalność na rzecz jednostki, której jestem pracownikiem, tj. Instytutu Filologii Germańskiej
Uniwersytetu Śląskiego. Dotyczy ona między innymi takich przedsięwzięć, jak organizacja
19
wykładów gościnnych dla pracowników i studentów IFG oraz współorganizacja tzw. Dni
Otwartych (wygłaszanie wykładów, przygotowywanie i przeprowadzanie warsztatów dla
polskich licealistów oraz grup gimnazjalistów z Niemiec).
W minionych latach pełniłam także liczne funkcje i wykonywałam różne prace
organizacyjne na rzecz instytutu. W latach 1998-2005 oraz 2013-2014 byłam konsultantem w
zakresie parametryzacji osiągnięć naukowych pracowników Zakładu Glottodydaktyki i
Translatoryki, a także konsultantem harmonogramu zajęć na studiach dziennych I i II stopnia
dla specjalności nauczycielskiej oraz kulturoznawczej (w latach 2007-2011). Powierzono mi
również funkcję koordynatora zajęć z praktycznej nauki języka niemieckiego na studiach
magisterskich pierwszego stopnia oraz sekretarza naboru na studia dzienne i zaoczne, jak
również sekretarza przy egzaminie na stopień licencjata. Wielokrotnie byłam przewodniczącą
komisji egzaminacyjnych na egzaminach z praktycznej nauki języka, a także egzaminatorem
na egzaminach wewnętrznych, jak też egzaminatorem z metodyki na egzaminie licencjackim.
Dodatkowo kilkakrotnie pełniłam funkcję opiekuna roku, jestem także opiekunem
studenckich praktyk zawodowych.
6. Staże, projekty i stypendia zagraniczne
W czasie studiów dwukrotnie studiowałam w Niemczech (od marca do lipca 1991 r. –
studia semestralne w Pädagogische Hochschule w Erfurcie i od 1.10. 1992 r. do 30.08.1993 r.
– studia na Bergische Universität w Wuppertalu).
Po uzyskaniu stopnia doktora otrzymałam dwumiesięczne stypendium naukowe na
Uniwersytecie w Trewirze (od 3.07. do 10.09. 2000 - Universität Trier).
Odbyłam ponadto dwa staże naukowe na Martin-Luther-Universität w Halle (od
20.08. do 30.08.2003 r. i od 20.08. do 30.08.2005 r.), których opiekunem naukowym był prof.
dr hab. Gerd Antos. Staże te były częścią projektu „Textstruktur und Wissenstransfer.
Einfluss der Textstruktur auf die Effizienz des Wissenstransfers in der polnischen Sprache
und im Deutschen (als Fremdsprache)“, kierowanego przez prof. zw. dra hab. Jana Iluka, w
którym brałam czynny udział. Wymienione powyżej stypendia i staże umożliwiły mi
nawiązanie kontaktów naukowych, a także dostęp do najnowszej literatury dotyczącej
interesującej mnie problematyki badawczej.
20
7. Konferencje i szkolenia
Wzięłam udział w 13 konferencjach i szkoleniach krajowych oraz w 2 konferencjach
zagranicznych. Na 8 konferencjach wygłosiłam referaty, które spotkały się z dużym
zainteresowaniem i przychylną recepcją. Moje wystąpienia konferencyjne nie powielały treści
zawartych w pracy doktorskiej (z wyjątkiem jednego artykułu, w którym wskazuję na
potencjalne trudności tłumaczeniowe niemieckich czasowników z przedrostkiem weg-).
Dotyczyły one nowych kwestii i zawierały nowe analizy, tworzone w oparciu o różnorodne
metodologie.
21