Korzyœci i koszty integracji polskich gospodarstw rolnych z

Transkrypt

FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA
SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ
ul. Wspólna 30
Pokój 338
00 - 930 Warszawa
http://www.fapa.com.pl/saepr
tel. (+48 22) 623-10-01
623-26-07
fax. (+48 22) 623-17-07
e-mail: [email protected]
WPŁYW WPROWADZENIA W
POLSCE WSPÓLNYCH
ORGANIZACJI RYNKÓW ZBÓŻ,
MLEKA I MIĘSA NA SYTUACJĘ
EKONOMICZNĄ GOSPODARSTW
ROLNYCH W POLSCE
(wersja poprawiona)
AUTORZY: ZESPÓŁ SAEPR
WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 2001R.
SPIS TREŚCI
Wstęp............................................................................................................................................ 3
I. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa A ............................................. 3
I.1. Charakterystyka gospodarstwa .......................................................................................... 3
I.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej............... 3
I.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej............ 5
I.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji .......................................................................... 7
I.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji............................................................ 8
II. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa B .......................................... 10
II.1. Charakterystyka gospodarstwa ....................................................................................... 10
II.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej ........... 10
II.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej ........ 12
II.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji....................................................................... 13
II.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji ........................................................ 14
III. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa C ......................................... 15
III.1.Charakterystyka gospodarstwa....................................................................................... 15
III.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej .......... 17
III.3 Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej ........ 18
III.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji ..................................................................... 20
III.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji ....................................................... 20
IV. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa D......................................... 21
IV.1. Charakterystyka gospodarstwa ..................................................................................... 21
IV.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej.......... 22
IV.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej....... 23
IV.4. Ogólne korzyści wynikające z integracji ...................................................................... 25
IV.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji....................................................... 26
V. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa E .......................................... 28
V.1. Charakterystyka gospodarstwa....................................................................................... 28
V.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej ........... 28
V.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej ........ 29
V.4. Ogólne korzyści wynikające z integracji........................................................................ 30
V.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji ........................................................ 30
Podsumowanie ........................................................................................................................... 31
AUTORZY RAPORTU:
JOANNA CZAPLA, ZOFIA KRZYŻANOWSKA, ADAM POŚLEDNIK
UWAGA: Przedstawione w opracowaniu opinie i wnioski odzwierciedlają wyłącznie poglądy zespołu autorskiego.
Jakiekolwiek wykorzystanie danych lub informacji przedstawionych w niniejszym raporcie wymaga zgody autorów i
może być dokonane wyłącznie wraz z dokładnym podaniem źródła.
2
WSTĘP
Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie szacunków korzyści i kosztów wynikających z
integracji dla gospodarstw obecnie prowadzących działalność rolniczą w Polsce, o różnej wielkości i
strukturze produkcji. W obliczeniach przyjęto metodę utrzymania obecnej wielkości i struktury
produkcji, aby wyraźniej uchwycić efekty integracji. W innym przypadku, gdyby jednocześnie
dokonano zmian w intensywności i kierunkach produkcji, efekty integracji nie byłyby łatwe do
uchwycenia. Krótko mówiąc przyjęto obecny stan gospodarstw i „nałożono” instrumenty WPR, które
będą stosowane w 2003r.
I. RACHUNEK SYMULACYJNY
GOSPODARSTWA A
KORZYŚCI
I
KOSZTÓW
DLA
I.1. Charakterystyka gospodarstwa
Gospodarstwo położone jest w pow. łomżyńskim. Obszar gospodarstwa: 17,09 hektarów, w tym 14,63
ha zajmują użytki rolne, 13,62 – grunty orne. W strukturze produkcji roślinnej dominują zboża, trawy
na nasiona oraz rośliny pastewne. Łączna powierzchnia uprawy zbóż w gospodarstwie wynosi 8,5 ha
UR, w tym pszenica (towarowa) uprawiana jest na powierzchni 1,4 ha, co przy plonie 3,96 t/ha daje
produkcję ziarna - 5,54 ton. Pozostałą powierzchnię zbóż zajmują zboża paszowe: żyto, jęczmień,
pszenżyto. Produkcja zwierzęca: krowy mleczne (stado 10 sztuk), jałówki i opasy.
Analizowane gospodarstwo nie ma prostych możliwości powiększenia obszaru, natomiast może
zmienić strukturę produkcji, dostosowując ją do sytuacji rynkowej. Gospodarstwo to wobec małych
zasobów ziemi podejmie najprawdopodobniej decyzję związaną z produkcją zbóż lub/i produkcją
mleka.
Rolnik ubiegać się będzie o dopłaty bezpośrednie do zbóż oraz przewiduje kontynuację produkcji
mleka, aby uzyskać prawo do kwoty mlecznej i dopłat do mleka od 2005r. Obecna obsada zwierząt w
gospodarstwie uprawnia rolnika do uzyskania dopłat bezpośrednich, przysługujących w ramach obecnej
polityki rolnej UE.
Struktura przychodów gospodarstwa rolnego
o pow. 14,63 ha UR w 1999r.
pszenica
13%
bydło
8%
trawy
10%
mleko
69%
I.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej
Po integracji ceny rynkowe zbóż w Polsce będą na poziomie cen unijnych, co oznacza ich obniżenie do
poziomu 452 zł/t w 2003r. dla pszenicy i do 400 zł/t dla jęczmienia (wg kursu 4,3 zł/euro wg Min.
Finansów) (tabela poniżej).
3
Tabela. Prognozowane ceny rynkowe zbóż w Polsce i w UE w 2003r.
Wyszczególnienie
Polska (zł/tonę)
UE (euro/tonę)
Pszenica
569
105
Jęczmień
520
93
Źródło: OECD Agricultural Outlook 2000-2007.
Cena rynkowa pszenicy i jęczmienia (oraz innych zbóż paszowych) w warunkach integracji będzie więc
niższa niż w scenariuszu bez integracji, jednak producenci zbóż uzyskują dopłaty bezpośrednie do
hektara upraw zbóż. Przy uwzględnieniu tych dopłat, faktyczna cena zbóż w przeliczeniu na tonę
wzrośnie i wynosić będzie dla rolnika z naszego gospodarstwa odpowiednio: pszenica 700zł/tonę,
jęczmień 726 zł/t. Wysokość dopłat bezpośrednich jest naliczana na 1 ha UR z uwzględnieniem plonu
średniego dla kraju (plon referencyjny). Wobec tego kwota dopłat przypadająca na 1 tonę zbóż zależy
od plonów uzyskiwanych w gospodarstwie: im plony z 1 hektara są niższe, tym dopłata bezpośrednia
przypadająca na 1 tonę zbóż jest wyższa (wynika ona z podzielenia kwoty dopłat bezpośrednich do
hektara – w Polsce na poziomie 977,9 zł przez plon uzyskiwany w danym gospodarstwie z 1 hektara).
Ilustruje to przykład w ramce. Należy dodać, że rolnik nie musi sprzedawać zbóż, aby mieć prawo do
dopłat bezpośrednich.
Przykład:
Rolnik Kowalski uzyskuje 2,5 tony zbóż z 1 hektara a rolnik Nowacki 6,5 t zbóż z 1 ha. Dopłata bezpośrednia do hektara zbóż
dla obydwu rolników jest jednakowa i wynosi 977,9 zł/ha. W przypadku Kowalskiego na 1 tonę zbóż przypada kwota dopłat w
wysokości 391 zł (wynika to z podzielnia stawki dopłat 977.9 zł przez 2,5 tony), natomiast u Nowackiego dopłata przypadająca
na 1 tonę wyniesie 150 zł. Wobec tego cena 1 tony zboża (cena rynkowa powiększona o dopłatę bezpośrednią) wynosi u
Kowalskiego 843 zł (452zł + 391zł), a u Nowackiego 602 zł (452 zł + 150 zł). W podobny sposób oszacowano ceny 1 tony
zbóż w analizowanym gospodarstwie.
Tabela. Oszacowanie cen jednostkowych zbóż w badanym gospodarstwie rolnym w Polsce z
uwzględnieniem dopłat bezpośrednich w 2003r. w scenariuszu bez integracji i z integracją
(zł/tonę)
Zboża
Bez integracji
Z integracją
Cena rynkowa
Dopłata na tonę
Cena łącznie z
dopłatą
Pszenica
569
452
246,9
698,9
Jęczmień
520
400
326,0
726,0
Źródło: Obliczenia własne.
Rolnik w analizowanym gospodarstwie uprawia 8,5 ha zbóż, wobec tego z tytułu dopłat bezpośrednich
uzyska kwotę 8,313zł. Rolnik nie jest zobowiązany do odłogowania, również nie jest zainteresowany
odłogowaniem dobrowolnym, gdyż ma dobre gleby i spodziewa się uzyskać większe korzyści z uprawy
ziemi niż z odłogowania.
Tabel. Szacunek dopłat bezpośrednich do zbóż w gospodarstwie A
Powierzchnia
uprawy
(ha)
1
Dopłata
bezpośrednia
(euro/t)
2
Plon
referencyjny
(tony)
3
Dopłata do
hektara
(zł)
4 = 2*3*4,3
Kwota dopłat
bezpośrednich
(zł)
5 = 4*1
8,5
63
3,61
977,9
8 312,2
Oszacowane przychody ze sprzedaży zbóż (pszenicy i innych zbóż) uprawianych w analizowanym
gospodarstwie w 2003r. będą wyższe w scenariuszu bez integracji niż z integracją, ponieważ cena na
rynku w Polsce będzie wyższa niż w UE. Jednak uzyskanie dopłat bezpośrednich znacząco zwiększy
przychody rolnika. Tutaj wzrosną one o około 143%.
4
Tabela. Zestawienie przychodów uzyskiwanych w gospodarstwie rolnym A z produkcji zbóż w
2003r. w scenariuszu z integracją oraz bez integracji
Bez integracji
(zł)
3 154
Wyszczególnienie
Przychód ze sprzedaży zbóż
Płatności bezpośrednie
Razem przychody
Z integracją
(zł)
2 503
0*
8 312
3 154
10 815
Wzrost w zł
7 661
Wzrost w %
242,9
*Stosowane w Polsce dopłaty sezonowe do zbóż konsumpcyjnych w systemie skupu z
dopłatami ARR zwiększają przychody dla pewnej grupy rolników, którzy skorzystają z tej
formy sprzedaży. Prognozowana cena średnioroczna dla zbóż uwzględnia istnienie tego
systemu skupu.
12000
Przychody ze sprzedaży zbóż i dopłat bezpośrednich w
2003r.
10000
8000
bez integracji
po integracją
6000
4000
2000
0
przychód ze
sprzedaży
dopłaty bezpośrednie
razem przychody
I.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej
Mleko. Rolnik postanowił utrzymać dotychczasową produkcję bydła mlecznego, aby wykorzystać
istniejące budynki i urządzenia (w które zainwestował) oraz uzyskać kwotę mleczną co najmniej na
poziomie obecnej produkcji. Liczy się jednak z tym, że przy tak małej obsadzie krów mlecznych będzie
musiał powiększyć stado, decydując się na produkcję mleka, jako główny kierunek produkcji w
gospodarstwie. Ceny skupu mleka w UE w klasie E są znacznie wyższe niż w Polsce, co zapewni mu
wyższe przychody ze sprzedaży.
Tabela. Szacunek przychodów ze sprzedaży mleka w badanym gospodarstwie w 2003r.
Produkcja
mleka
Cena mleka
w Polsce
Cena mleka
w UE
Przychody
bez
integracji
Przychody
po integracji
Wzrost
przychodów
po integracji
(litry)
1
(zł/litr)
2
(zł/litr)
3
(zł)
4 = 1*2
(zł)
5 = 1*3
(zł)
6 = 5-4
Wskaźnik
zmian
przychodów
po integracji
(%)
7 = 6/4*100
38 910
0,90
1,38
35 019
53 696
18 677
53,3
Źródło: Obliczenia własne
Zgodnie z reformą rynku mleczarskiego (Agenda 2000) zmienią się od czerwca 2005r warunki
produkcji mleka. Obniżone zostaną ceny docelowe mleka oraz ceny interwencyjne na masło i mleko w
proszku. Spowoduje to obniżenie ceny płaconej przez mleczarnie rolnikom. Jednocześnie rolnicy
5
uzyskają dopłaty bezpośrednie do tony mleka (w ramach posiadanej kwoty mlecznej) w wysokości:
5,75 euro/t w 2005r., 11.49 euro/t w 2006 oraz 17,24 euro/t w 2007r. Stawki dopłat bezpośrednich mogą
zostać podwyższone dla pewnych gospodarstw do poziomu maksimum 13,9 euro w 2005r., 27,8 euro w
2006r. oraz 41,7 euro w 2007r. Kryteria dofinansowania pewnych grup „gospodarstw mlecznych” oraz
wysokość dopłat ustala kraj członkowski w uzgodnieniu z Komisją Europejską. Środki finansowe na
dodatkowe dopłaty pochodzą z budżetu UE w ramach tzw. „kopert krajowych”. Komisja przewiduje
utrzymanie systemu kwot mlecznych do 2008r.
Dla polskich producentów mleka (podobnie jak i dla unijnych) obniżenie cen instytucjonalnych mleka i
produktów mleczarskich może spowodować zmniejszenie przychodów ze sprzedaży mleka, gdyż
dopłaty bezpośrednie mogą nie zrekompensować w pełni obniżek cen wszystkim producentom mleka.
Ilustruje to przykład badanego gospodarstwa.
Tabela. Szacunek przychodów dla badanego gospodarstwa przed wprowadzeniem reformy i po
reformie sektora mleczarskiego w 2005r.
Wyszczególnienie
2004
2005
1,34
1,30
Produkcja mleka w gospodarstwie (litry)
38 910
38 910
Przychody ze sprzedaży mleka (zł)
Ceny mleka w UE (w zł/l)
52 034
50 529
Straty przychodów z tytułu obniżki cen
-
1 505
Dotacje bezpośrednie UE (zł/t)
-
25
Przychody z dotacji bezpośrednich (zł)
-
962
Dotacje bezpośrednie łącznie (+dotacja krajowa) (zł/t)
-
35
Przychody z dotacji bezpośrednich*(zł)
-
1 364
Łączne przychody z mleka ** (zł)
-
51 892
Straty z tytułu reformy sektora mleczarskiego (zł)
-
-142
* łącznie z dotacją krajową
** przychody ze sprzedaży i dopłat bezpośrednich
Powyższe obliczenia pokazują jednak, że przychody z produkcji mleka po reformie 2005r. będą
zbliżone do poziomu z 2004r (zmniejszenie w granicach błędu).
Bydło opasowe. Badane gospodarstwo sprzedawało również bydło opasowe. Korzyści finansowe dla
rolnika wynikają z wyższych cen po wejściu do UE oraz z tytułu stosowanej premii ubojowej. Rolnik
produkujący bydło ras mięsnych może ubiegać się o premie do buhajów oraz wolców. Ponadto może się
on również ubiegać o premię ekstensyfikacyjną przy zachowaniu odpowiednich warunków obsady
bydła w stosunku do powierzchni paszowej. W przypadku analizowanego gospodarstwa sprzedawano
jałówki na mięso, a więc „premie wołowe” rolnikowi nie przysługują.
Tabela. Przychody z produkcji bydła w scenariuszu z integracją i bez integracji w 2003r.
Wyszczególnienie
Warianty
Produkcja wołowiny (kg)
Cena żywca wołowego zł/kg*
Przychody ze sprzedaży żywca wołowego
Premia ubojowa (zł)
Łączne przychody
bez integracji
z integracją
1 200
1 200
4,78
9,63
5 736
11 556
0
1032
5 736
12 588
Wzrost przychodów po integracji (zł)
6 852
Zmian przychodów po integracji (%)
119,5
*w wadze poubojowej
6
Po integracji z UE produkcja żywca wołowego przyniesie rolnikowi badanego gospodarstwa znaczący
wzrost przychodów (o ok. 120%).
I.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji
Analizowane gospodarstwo odniesie korzyści po integracji zarówno z wyższych cen na produkty rolne,
jak i z tytułu dopłat bezpośrednich do produkcji. Największy przyrost przychodu z tytułu cen rolnik
badanego gospodarstwa uzyska w produkcji żywca wołowego, następnie mleka. Uzyskanie natomiast
dopłat bezpośrednich do zbóż poprawi opłacalność tego kierunku produkcji po akcesji. Zachowanie
organicznego charakteru gospodarstwa, tzn. powiązanie produkcji roślinnej (zboża i mieszanki
paszowe) z produkcją mleka wydaje się na tym etapie, optymalnym rozwiązaniem dla gospodarstwa.
Obornik z produkcji zwierzęcej wykorzystywany do nawożenia pól wzbogacać będzie glebę w
potrzebne składniki odżywcze dla roślin oraz poprawiać strukturę gleby.
Jeśli rolnik uzna, że skala produkcji mleka jest zbyt mała w gospodarstwie, to ma możliwości jej
rozszerzenia (wystarczająca powierzchnia paszowa); może także odsprzedać lub wydzierżawić kwotę
mleczną i uzyskać z tego tytułu dochód.
Tabela. Szacunek przychodów gospodarstwa rolnego w 2003r. w warunkach integracji z UE oraz bez
integracji
Zboża
Bez integracji
zł
3 130
Po integracji
zł
10 799
Trawy
4 306
4 306
Mleko
35 019
53 696
5 736
12 588
48 191
81 389
Kierunek produkcji
Żywiec wołowy
Razem
Zmiana (zł)
33 198
Zmiana (%)
68,9
Przychody gospodarstwa w 2003r. w scenariuszu z
integarcją i bez integracji
90 000
80 000
Bez integracji
70 000
Po integracji
60 000
50 000
40 000
30 000
20 000
10 000
0
Zboża
Mleko
Żywiec wołowy
Razem
Przychody gospodarstwa rolnego po integracji wzrosną ogółem o ok. 69%, jednak najbardziej wzrosną
przychody z produkcji zbóż, z tytułu dopłat bezpośrednich do powierzchni zajętej pod ich uprawę.
Rolnik nie sprzedaje zbóż, gdyż wykorzystuje je na paszę w gospodarstwie, wobec tego przychody ze
sprzedaży są niewielkie w porównaniu do kwoty dopłat bezpośrednich. O ponad 100% wzrosną
przychody ze sprzedaży bydła opasowego.
7
I.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji
Stosując wszelkie porównania cenowe między krajami napotykamy na bardzo istotny i trudny
metodologicznie do pokonania aspekt porównywania rzeczy porównywalnych czyli porównywanie cen
z uwzględnieniem cech jakościowych. Dotyczy to zarówno cen produktów rolnych, jak i cen nakładów
na produkcję. O ile informacje cenowe są łatwiejsze do uzyskania, to nie wszystkie produkty są
standaryzowane (czyli cena nie zawsze odpowiada określonym parametrom jakościowym) i stąd
trudności w ich porównaniach.
Mając na uwadze te trudności, spróbujemy jednak oszacować potencjalny wzrost kosztów produkcji na
poziomie gospodarstwa, w roku 2003 w scenariuszach: integracja z UE i bez integracji. Jednocześnie
należy mieć na uwadze, że w Polsce w okresie przedakcesyjnym będziemy mieli do czynienia ze
wzrostem cen na środki produkcji rolniczej wynikającym z inflacji.
Ceny środków do produkcji rolnej (takich jak: nawozy mineralne, pestycydy, materiał siewny, energia,
paliwo) w Polsce kształtują się obecnie na niższym poziomie niż w krajach Unii Europejskiej. Wpływa
to na niższe koszty produkcji rolniczej. Po integracji wystąpi proces wyrównywania się cen, co
oznaczać może dla polskich producentów wzrost niektórych cen. Jednocześnie rolnik polski będzie
miał łatwiejszy dostęp do nowoczesnych środków produkcji wytwarzanych w UE. Można się
spodziewać, że nadal średnie ceny polskich środków produkcji będą niższe o około 15 % w 2003r. niż
średnio na rynku UE. Wynikać to będzie z różnicy w kosztach pracy, które będą w Polsce niższe.
Przewiduje się, że ceny wzrosną w stosunku do obecnych od 20% do 70%. Najbardziej wzrosną ceny
materiału siewnego (nasiona rzepaku, zbóż), w mniejszym stopniu wzrosną ceny nawozów, ceny pasz
nie zmienią się, a nawet mogą zmniejszyć się. Koszty produkcji rolnej z tytułu wzrostu cen środków
produkcji wzrosną w wyniku integracji w 2003r. o 20-24%.
Koszty bezpośrednie:
Materiał siewny. Ceny materiału siewnego w krajach UE kształtują się na poziomie 2-3-krotnie wyższym w stosunku do cen
produktów towarowych. (np. ceny nasion siewnych jęczmienia są około dwukrotnie wyższe od ceny jęczmienia towarowego). Obecne
różnice cen materiału siewnego w Polsce i krajach UE oraz przewidywany ich wzrost (wynikający z poziomu inflacji) wskazują, że
rolnicy mogą spodziewać się znacznego wzrostu cen nasion rzepaku (nawet 3-krotnego) oraz nasion strączkowych (2-krotnego). Ceny
pozostałych nasion, np. zbóż wzrosną o około 50% w stosunku do cen z roku 1998/99. Nie przewiduje się wzrostu cen nasion
buraków cukrowych.
Koszty materiału siewnego dla producenta wynikać będą nie tylko z wyższych cen, ale też z częstszej wymiany materiału siewnego.
Wzrost opłacalności produkcji zbóż w gospodarstwach przyczyni się do intensyfikacji produkcji, zatem rolnicy będą zainteresowani
stosowaniem dobrego genetycznie materiału siewnego.
Nawozy mineralne. Porównując obecne ceny nawozów w Polsce i krajach UE (Niemcy, W. Brytania) rolnik może się spodziewać, że
w 2003r. średnie koszty nawożenia będą o około 20 % wyższe w stosunku do obecnych. Wynika to z faktu, że ceny nawozów
azotowych wzrosną w stosunku do obecnych o około 60%, ceny nawozów potasowych o 37%, a ceny nawozów fosforowych będą
niższe o 11%.
Środki ochrony roślin. Środki do chemicznej ochrony roślin w Polsce są oparte obecnie w dużej mierze na importowanych
komponentach, stąd też ich wzrost nie będzie znaczący i wynikać będzie raczej z wyższego udziału środków chemicznych nowej
generacji o mniejszej szkodliwości dla środowiska naturalnego. Koszt stosowania środków chemicznych może wzrosnąć o około 30%
z tytułu wzrostu cen. Natomiast jeśli uwzględnimy zwiększenie ich stosowania, co dla wielu gospodarstw w Polsce jest pożądanym
zjawiskiem, to należy liczyć się ze wzrostem kosztów z tego tytułu o około 50% w stosunku do obecnego poziomu.
Koszty nośników energii. Koszty paliwa i energii elektrycznej są w Polsce nadal niższe (mimo częstych ostatnio podwyżek cen,
zwłaszcza paliwa). W okresie przedakcesyjnym należy oczekiwać dalszego ich wzrostu do poziomu cen unijnych. W stosunku do
obecnego poziomu cen przewiduje się ich wzrost o około 20%.
Pasze treściwe. Spadek cen pszenicy, jak i innych zbóż paszowych wynikający z obniżenia cen interwencyjnych od 2000r., wpłynie
na obniżenie cen pasz treściwych, gdyż pszenica stanowi podstawowy komponent wysokiej jakości mieszanek pasz treściwych i pasz
pełnoporcjowych. Jednak ostatnie kłopoty rynku paszowego związane z zakazem dodawania mączek mięsno–kostnych do pasz
przemysłowych dla zwierząt gospodarczych mogą spowodować, że ceny pasz nie obniżą się, gdyż zaistnieje konieczność zastąpienia
tychże mączek innymi komponentami białkowymi, w tym soją, która jest relatywnie drogą paszą. Szacowany więc niższy poziom cen
pasz treściwych o około 7% w 2003r. może nie mieć miejsca.
Inne koszty produkcji rolniczej. Poprawa opłacalności produkcji rolniczej wynikająca z objęcia rolnictwa Wspólną Polityką Rolną
zwiększa zainteresowanie nabywaniem ziemi, co w dalszej perspektywie spowoduje wzrost czynszu dzierżawnego oraz ceny zakupu
ziemi. Przy obecnych relacjach czynszu dzierżawnego do ceny ziemi może dla wielu rolników bardziej opłacać się odłogowanie (po
akcesji) niż wydzierżawianie ziemi. Ziemia w UE nabiera szczególnych walorów, ze względu na fakt, że niektóre „przywileje” są
powiązane z ziemią (dopłaty bezpośrednie, premie za odłogowanie, premie do bydła, kwoty mleczne, premie ekstensyfikacyjne).
Spowoduje to ożywienie rynku ziemi; z jednej strony sprzedający ziemię uzyskają wyższą cenę, z drugiej strony wzrośnie
zainteresowanie rolników powiększaniem areału ziemi, do której przypisane są pewne przywileje.
8
Każde gospodarstwo rolne jest inne, ma inne zasoby produkcyjne, osiąga inne wyniki i ponosi inne
koszty produkcji, których poziom zależy od wielu czynników, o czym wiedzą producenci rolni. Stąd też
wszelkie uogólnienia w tym zakresie mają ograniczoną wartość poznawczą, gdyż skala rozpiętości
(zróżnicowania) kosztów produkcji zarówno w obecnych warunkach, jak i w przyszłych będzie duża.
Zmiany kosztów produkcji na poziomie konkretnego gospodarstwa wynikać będą m.in. z przyjętego
wskaźnika wzrostu wydajności (1-3% rocznie) oraz kierunku produkcji (przewaga produkcji roślinnej
czy zwierzęcej). Rachunki symulacyjne1 uwzględniające powyższe czynniki (wzrost wydajności oraz
scenariusz z integracją i bez integracji) przeprowadzone dla gospodarstw z woj. słupskiego i
leszczyńskiego wskazują, że stosunku do roku bazowego (1999) – wzrosną koszty produkcji wraz ze
wzrostem wydajności z hektara oraz w większym stopniu w wariancie z integracją niż bez integracji.
Przeprowadzone obliczenia wskazują, że koszty produkcji rolniczej w 2003r. będą wyższe od kosztów
w 1999r. o 9%. W wariancie z integracją koszty te w 2003r. będą wyższe o około 30 % od obecnych;
czyli z tytułu integracji koszty mogą wzrosnąć o około 20%.
Dla analizowanego gospodarstwa rolnego położonego w pow. łomżyńskim przewidywany wzrost
kosztów produkcji w 2003r. w stosunku do poziomu kosztów ponoszonych w 1999r. oszacowano na
poziomie 33%. Wzrost kosztów jest wynikiem zmiany cen na środki do produkcji rolniczej. Jeśli
uwzględnimy, że koszty produkcji w wariancie bez integracji wzrosną w okresie 1999- 2003 o 9% - to
wzrost kosztów z tytułu integracji można oszacować na poziomie około 24%. Wzrost przychodów w
2003r. w scenariuszu z akcesją może być znacznie wyższy (o 69%), stad też analizowane gospodarstwo
odniesie korzyści z integracji.
Tabela. Szacunek kosztów produkcji i struktury kosztów w 2003r. w wariancie z integracją w
odniesieniu do poziomu kosztów obecnych (1999r.) dla badanego gospodarstwa
Rodzaje kosztów
1999
2003
koszty
struktura
koszty
zł
%
zł
433
4,79
736,1
6,10
1,7
2 029
22,43
2 434,8
20,18
1,2
120
1,33
180
1,49
1,5
Inne koszty
52
0,57
52
0,43
1
Pasze kupne
217
2,40
195,3
1,62
0,9
Koncentraty
24
0,27
24
0,20
1
517
5,72
775,5
6,43
1,5
Naprawy, remonty
1 114
12,32
1671
13,85
1,5
Energia elektryczna
738
8,16
885,6
7,34
1,2
Paliwo
1 971
21,79
2 365,2
19,60
1,2
Usługi maszynowe
1 830
20,23
2 745
22,75
1,5
Razem
9 045
100
12 064,5
100
1,3
Nasiona, sadzeniaki
Nawozy
Ochrona roślin
Leczenie wet.
struktura
%
wskaźnik
zmian
Źródło: Obliczenia własne na podstawie opracowania Majewski, E., Ziętara, W., Michnowski, S., „Przewidywany
poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej
(szacunkowa prognoza)”.
Analizowane gospodarstwo, po integracji z UE, zrealizuje nadwyżkę bezpośrednią w przeliczeniu na 1
hektar użytków rolnych, wyższą w stosunku do 1999r. o ponad 100%.
1
Majewki, E., Ziętara, W., Michnowski, S., Przewidywany poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych
w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa prognoza).
9
Tabela. Oszacowanie nadwyżki bezpośredniej w analizowanym gospodarstwie w 2003r. w
warunkach integracji z UE
Wyszczególnienie
2003/1999
%
1999
2003
Przychody z produkcji rolniczej (zł)
42 094
81 389
193,4
Bezpośrednie koszty produkcji (zł)
9 045
12 064
133,4
33 049
69 325
209,8
78,5
85,2
x
2 259
4 739
209,8
Nadwyżka bezpośrednia (zł)
Udział nadwyżki w przychodach (%)
Nadwyżka bezpośrednia na 1 ha UR (zł)
II. RACHUNEK SYMULACYJNY KORZYŚCI I KOSZTÓW DLA
GOSPODARSTWA B
II.1. Charakterystyka gospodarstwa
Analizowane gospodarstwo o powierzchni całkowitej 150 ha, w tym 134 ha UR, położone jest w pow.
suwalskim. W polskich warunkach jest to duże gospodarstwo, jednak o niskiej intensywności produkcji.
Rolnik posiada 93,5 ha gruntów ornych, słabej jakości (niski wskaźnik bonitacji), osiąga też niskie
plony zbóż (2,5-3,0 t z 1 hektara).
Produkcja gospodarstwa jest wielokierunkowa, jednak główną część przychodów rolnik uzyskuje z
produkcji trzody chlewnej. Obecna towarowa produkcja zwierzęca gospodarstwa to:
• trzoda chlewna - roczna wartość sprzedaży 96 416 zł;
• mleko - wartość sprzedaży 55 080 zł;
• żywiec wołowy - wartość sprzedaży 35 350 zł.
Struktura przychodów w gospodarstwie w 1999r.
pszenica
26%
trzoda
38%
mleko
22%
bydło
14%
II.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej
Przewidywane korzyści dla analizowanego gospodarstwa w 2003r. oszacowane zostaną przy założeniu
obecnie uzyskiwanych plonów i powierzchni zasiewów (dane z 1999r.). Oczywiście do producenta
należy podejmowanie decyzji w zakresie zmiany struktury produkcji, w zależności od np. relacji
cenowych na zboża i rzepak oraz zwiększanie wydajności z hektara. Takie działania będą zapewne
podejmowane przez producentów, jako wyraz dostosowań do nowych warunków gospodarowania np.
po akcesji. Tutaj jednak założono brak takich dostosowań, aby nie „zaciemniać” prezentowanych
szacunków.
10
W wyniku integracji rolnik z analizowanego gospodarstwa B uzyska przychody ze sprzedaży zbóż
nieco niższe niż w scenariuszu bez integracji (efekt niższych cen rynkowych na zboża w UE).
Uzyskanie jednak dopłat bezpośrednich, w tym również dopłat za odłogowanie bardzo poprawi sytuację
finansową gospodarstwa. Przychody wzrosną o 87%. Gospodarstwo badane osiąga niskie plony zbóż z
hektara, jednak w rachunku dopłat bezpośrednich brane są pod uwagę plony referencyjne (średnie w
kraju dla okresu bazowego) a nie faktycznie uzyskiwane w danym roku plony w gospodarstwie. Takie
podejście do szacowania dopłat bezpośrednich jest korzystne dla rolników, którzy uzyskują niskie
wydajności z hektara, czyli nie zachęca do intensywnych metod gospodarowania.
Odłogowanie:
Czynnikiem ograniczającym produkcję zbóż, oleistych, wysokobiałkowych i roślin włóknistych jest wymóg odłogowania
części gruntów przez producentów wielkotowarowych, produkujących potencjalnie ponad 92 ton zbóż2 i ubiegających się o
dopłaty bezpośrednie do tych upraw.
Od 2000r. do 2006r. stopa obowiązkowego odłogowania wynosić będzie 10%. Oznacza to, że w analizowanym gospodarstwie
rolnik będzie musiał odłogować 9,2 hektara, co wynika z faktu, że ubiega się o dopłaty bezpośrednie na powierzchnie upraw
zbóż o wielkości 92,0 ha. Jeśli plon referencyjny w Polsce będzie ustalony na poziomie 3,61 t/ha, to wymóg odłogowania
dotyczyć będzie gospodarstw o powierzchni upraw zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych powyżej 25 ha.
Na grunty odłogowane rolnik uzyska dopłatę wg stawki takiej samej jak przy dopłatach do zbóż. W przypadku naszego
gospodarstwa będzie to kwota 8 997 zł, która wynika z następujących obliczeń: 9,2 ha*63 euro/t *3,61 t/ha = 2 092 euro, 2 092
euro *4,3 zł/euro = 8 997 zł.
Grunty odłogowane nie mogą być w zasadzie używane do produkcji rolniczej z przeznaczeniem na sprzedaż. Istnieją jednakże
przepisy zezwalające na określoną produkcję w wyznaczonych terminach, z precyzyjnie określonym przeznaczeniem tej
produkcji. Od 1 września do 14 stycznia rolnicy mogą zbierać siano lub rośliny na kiszonkę do użytku we własnym
gospodarstwie. Mogą w tym czasie również wypasać własne zwierzęta.
Grunty odłogowane muszą być wyłączone z produkcji w okresie od 15 stycznia do 31 sierpnia. Powinny one być utrzymywane
jako zielony ugór. Stosowanie nawozów mineralnych, fungicydów, pestycydów jest niedozwolone. Dozwolone jest jedynie
stosowanie herbicydów nie zalegających w glebie. W przypadku odłogowania gwarantowanego okrywa zielona może
pozostawać przez okres 5 lat. Na gruntach odłogowanych można uprawiać wyznaczone gatunki roślin z przeznaczeniem innym
niż na żywność. Przed siewami rolnik musi jednak podpisać umowę kontraktacyjną z przetwórcą. Przetwórca natomiast musi
zdeponować we właściwym urzędzie (np. agencji interwencyjnej) kaucję zabezpieczającą w wysokości 120% równowartości
należności z tytułu odłogowania zajętego gruntu.
Tabela. Oszacowanie przychodów z produkcji pszenicy w gospodarstwie B w 2003r. w scenariuszu
bez integracji i z integracją
Powierzchnia
Produkcja
(ha)
(tony)
Cena
Dopłata
(zł/t)
(zł/ha)
Wyszczególnienie
Sprzedaż
Dopłaty bezp.
Dopłaty za odłog.
33
99
Polska
Unia
569
452
Przychód
bez
integracji
(zł)
Przychód z
integracją
56 331
44 748
(zł)
82,8
977,9
0
80 970
9,2
977,9
15 704*
8 997
72 035
134 715
Razem
Zmiana po
integracji (zł)
Zmiana po
integracji (%)
62 680
87
*Zgłaszając we wniosku o dopłaty bezpośrednie powierzchnię 92 ha, rolnik będzie musiał odłogować 9,2 ha (10%). Z tego tytułu
po integracji, otrzyma dopłaty za odłogowanie. Podana kwota dotyczy przychodu ze sprzedaży pszenicy wyprodukowanej na
powierzchni, która w warunkach pozostawania poza Unią nie będzie musiała być odłogowana.
2
Jest to w zasadzie obliczane jako powierzchnia gruntów umożliwiająca uzyskanie produkcji zbóż w gospodarstwie
na poziomie 92 tony rocznie przy przyjęciu plony referencyjnego dla danego kraju (dla Polski jest to 3,61 tony z 1 hektara).
11
Przychód gospodarstwa z uprawy zbóż
160 000
140 000
bez integracji
integracja
120 000
100 000
80 000
60 000
40 000
20 000
0
sprzedaż
Dopłaty bezp.
Dopłaty za
odłog.
Przychód z
ziemi odłog.
Łączny
przychód
II.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej
Żywiec wieprzowy. Rynek wieprzowiny w UE nie należy do rynków szczególnie wspieranych.
Głównym instrumentem są subsydia eksportowe, co pozwala podtrzymywać ceny na rynku unijnym, na
poziomie wyższym niż by się ukształtował gdyby takiej subwencji do eksportu nie było. Ponadto
dopłaty bezpośrednie do zbóż pozwalają na utrzymywanie niższych cen rynkowych zbóż w UE niż w
Polsce, co poprawia opłacalność produkcji zwierzęcej. Według danych OECD w okresie 1998-2000
poziom wsparcia producentów wieprzowiny w Polsce i Unii był na zbliżonym poziomie i wyniósł
odpowiednio 23% i 25%3.
Prognozy cen na wieprzowinę na 2003r. wskazują, że ceny te będą wyższe w UE niż w Polsce. Stąd też
rolnik uzyska wyższe przychody z produkcji żywca po integracji z UE . Przychody ze sprzedaży żywca
wieprzowego po integracji wzrosną o około 8,6 %.
Tabela. Kalkulacje przychodów z żywca wieprzowego w 2003r. w scenariuszu z integracją i bez
integracji
Produkcja
(kg)
Cena w 2003r.
w Polsce
Cena w 2003r.
w UE
Przychód ze
sprzedaży
bez integracji
(zł)
Przychód ze
sprzedaży po
integracji
(zł)
Wzrost
przychodów
po integracji
(zł)
1
2
3
4 = 1*2
5 = 1*3
6 = 5-4
24 104
4,83
5,25
116 422
126 450
10 027
Mleko. Analizowane gospodarstwo utrzymuje obecnie 23 krowy mleczne. Pomimo, że uważamy za
celowe powiększenie produkcji mleka w gospodarstwie, kosztem produkcji żywca wołowego jeszcze w
okresie przed akcesyjnym, to w niniejszej analizie, zgodnie z przyjętym wcześniej założeniem oszacujemy korzyści wynikające z integracji dla obecnego poziomu produkcji mleka w gospodarstwie.
Ten sugerowany nacisk na zwiększenie produkcji mleka przed akcesją wynika z limitowania produkcji
mleka w UE oraz przewidywanych korzyści dla producentów wynikających z wyższych cen na mleko
w UE. Jednocześnie należy pamiętać, że na wspólnym rynku można sprzedawać tylko mleko
spełniające określone normy jakościowe, odpowiadające polskiej klasie ekstra.
Ze względu na wyższe ceny w UE na mleko, rolnik z analizowanego gospodarstwa uzyska wyższe o
53% przychody ze sprzedaży mleka.
3
Wskaźnik PSE podaje jaki % wartości produkcji stanowi wsparcie udzielane producentom rolnym.
12
Tabela. Oszacowanie przychodów z produkcji mleka w 2003r. w scenariuszu bez integracji i z
integracją
Wyszczególnienie
Jednostki
Bez integracji
Po integracji
kg
93 940
93 940
zł/kg
0,90
1,38
Przychód ze sprzedaży
zł
84 546
129 637
Wzrost przychodów ze sprzedaży
zł
45 091
Zmiana w przychodach
%
53,3
Produkcja
Cena
Żywiec wołowy. Produkcja żywca wołowego jest bardzo ograniczona, jak na możliwości tego dużego
gospodarstwa rolnego. Poza krowami mlecznymi, utrzymywane są jałówki w wieku od pół roku do
powyżej 2 lat – ogółem 30 sztuk oraz 10 cieląt. Jak wykazano przy analizie gospodarstwa A, produkcja
żywca wołowego przynosić może w warunkach integracji istotne korzyści dla polskich gospodarstw,
wynikające głównie z wyższych cen skupu bydła oraz licznych premii przysługujących producentom
bydła. Tutaj przychody mogą po integracji wzrosnąć prawie 2,5-krotnie.
Tabela. Przychody z produkcji bydła w scenariuszu z integracją i bez integracji
Wyszczególnienie
Produkcja wołowiny (kg)
Cena żywca wołowego zł/kg*
Przychody ze sprzedaży żywca wołowego
Bez integracji
Z integracją
2 300
2 300
4,78
9,63
10 994
22 149
Premia ubojowa (zł)
3 440
Łączne przychody
10 994
25 589
14 595
Zmiana przychodów po integracji (%)
133
*w wadze poubojowej
II.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji
Oprócz wyższych przychodów wynikających z wyższych cen rolnych i/lub dopłat bezpośrednich, rolnik
będzie mógł uzyskać szereg innych korzyści wynikających z realizowanej w UE polityki strukturalnej
w rolnictwie. Najczęściej ta forma pomocy jest wynikiem przygotowanych przez kraj członkowski
programów współfinansowanych przez budżet krajowy.
13
Przychody ze sprzedaży produktów rolnych w gospodarstwie B w
2003r.
450000
zł
400000
bez integracji
350000
integracja
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
zboża
mleko
wieprzowina
wołowina
Razem
II.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji
Rachunek kosztów bezpośrednich w gospodarstwie przeprowadzony został wg tej samej metodologii,
co dla gospodarstwa A (o pow. 14,6 ha UR). Porównania kosztów dotyczą okresu wyjściowego
(1999r.) oraz sytuacji po akcesji czyli roku 2003. Zakłada się w rachunku ten sam poziom
intensywności produkcji w gospodarstwie oraz taką samą strukturę produkcji. Oczywiście jest możliwe
symulowanie kosztów i korzyści dla innych wariantów, np. przyjęcie innej struktury produkcji lub
wyższego poziomu stosowanych nakładów. Aby jednak przybliżyć producentom efekty wynikające z
integracji (przyjęcia WPR) taki rachunek zmniejszyłby czytelność zastosowanych instrumentów po
integracji (ceny, dopłaty bezpośrednie, premie itp.).
W stosunku do 1999r. koszty bezpośrednie produkcji wzrosną prawdopodobnie o około 18%. Należy
przypomnieć, że koszty te nie obejmują kosztów pracy, ziemi, kapitału ani kosztów dostosowań do
standardów unijnych warunków produkcji. Zmieni się również struktura kosztów; w 1999r. rolnik
najwięcej pieniędzy wydawał na pasze i koncentraty dla zwierząt. W 2003r. najbardziej wzrosną
wydatki na nasiona i sadzeniaki.
Rodzaje kosztów
1999
2003
koszty
struktura
koszty
zł
%
zł
Nasiona, sadzeniaki
11 568
15,6
19 666
22,5
1,7
Nawozy
12 415
16,8
14 898
17,0
1,2
5 000
6,8
7 500
8,6
1,5
Inne koszty
554
0,7
554
0,6
1,0
Pasze kupne
18 183
24,6
16 365
18,7
0,9
Koncentraty
21 708
29,3
21 708
24,8
1,0
Leczenie wet.
2 923
4,0
4 385
5,0
1,5
Naprawy, remonty
1 612
2,2
2 418
2,8
1,5
73 963
100,0
87 493
100,0
1,2
Ochrona roślin
Razem
struktura
%
wskaźnik
zmian
poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej
(szacunkowa prognoza)”.
14
Nadwyżka bezpośrednia liczona jako różnica pomiędzy przychodami z produkcji rolniczej i
bezpośrednimi kosztami produkcji jest w tym gospodarstwie również znacznie wyższa po integracji niż
w roku bazowym (1999). Złożyły się na to wyższe ceny skupu produktów rolnych po integracji oraz
dopłaty bezpośrednie do niektórych kierunków produkcji (zboża, bydło mięsne). Koszty produkcji
również wzrosną, jednak w mniejszym stopniu niż przychody.
Tabela. Przychody i koszty bezpośrednie w produkcji rolniczej w badanym gospodarstwie w 1999r. i
po integracji w 2003r.
Wyszczególnienie
2003/1999
%
1999
2003
252 096
416 391
165
73 963
87 493
118
178 133
328 898
185
1 329
2 454
185
29,3
21,0
x
Udział kosztów w przychodach (%)
Przychody, koszty bezpośrednie oraz nadwyżka bezpośrednia
w badanym gospodarstwie w 1999r. i po integracji z UE w 2003r.
450 000
400 000
350 000
300 000
zł 250 000
200 000
150 000
100 000
50 000
0
1999r.
2003r.
Przychody z produkcji
rolniczej
Bezpośrednie koszty
produkcji
Nadwyżka bezpośrednia
III. RACHUNEK SYMULACYJNY KORZYŚCI I KOSZTÓW DLA
GOSPODARSTWA C
III.1.Charakterystyka gospodarstwa
Analizowane gospodarstwo rolne leży na terenie województwa podlaskiego. Powierzchnia ogólna
gospodarstwa wynosi 28,5 ha, z czego 28 ha stanowią UR (grunty orne to 27 ha). W produkcji
zwierzęcej dominował żywiec wieprzowy.
Tabela. Charakterystyka produkcji analizowanego gospodarstwa
Wyszczególnienie
Wielkość produkcji
(powierzchnia upraw, liczba zwierząt, itd.)
Produkcja roślina
5,0
6,0
5,0
6,0
2,7
1,3
pszenica
jęczmień
owies
pszenżyto
mieszanki zbożowe
ziemniaki
15
ha
ha
ha
ha
ha
ha
(powierzchnia upraw, liczba zwierząt, itd.)
1,0 ha
Wyszczególnienie
trawy
Produkcja zwierzęca
34 szt.
2 szt.
170 szt.
135 szt.
150 szt.
3 szt.
8 szt.
maciory
knury
tuczników
warchlaków
prosiąt
krowy
jałówki (od 0,5 do 1 roku)
Źródło:IERiGŻ.
Analizowane gospodarstwo osiągało przychody z upraw polowych, a także produkcji zwierzęcej.
Przychody gospodarstwa oszacowano na podstawie m.in. wysokości cen skupu na terenie województwa
podlaskiego oraz wysokości plonów (dane wynikowego szacunku GUS).
Struktura przychodów w 1999 r.
Wartość przychodów w 1999 r.
(tys. zł)
żywiec
wołowy
4%
250
mleko
3%
pszenica
3%
200
150
Produkcja
zwierzęca
100
Produkcja
roślinna
jęczmień
3%
owies
2%
pszenżyto
2%
żywiec
wieprzowy
79%
50
ziemniaki
3%
mieszanki
zbożowe
1%
0
Szacunek wysokości przychodów wskazuje na to, że w 1999r. wartość produkcji sprzedanej
analizowanego gospodarstwa kształtowała się na poziomie ok. 213 tys. zł. Prawie 80% przychodów
pochodziło z produkcji żywca wieprzowego. Biorąc pod uwagę stan zwierząt w ciągu roku (ilość
tuczników, warchlaków i prosiąt) oraz zakładając, że tucz odbywał się do wagi ok. 100 – 105 kg, rolnik
w ciągu roku był w stanie wyprodukować ok. 46,8 tys. kg żywca wieprzowego.
Produkcja mleka i żywca wołowego oraz produkcja roślinna miały znaczenie drugorzędne. Produkcja
roślinna mogła być przeznaczana na zaspokajanie potrzeb gospodarstwa (zboża, ziemniaki, pastwiska –
do spasania zwierząt) oraz gospodarstwa domowego rolnika.
Tabela. Szacunkowa wysokość przychodów z produkcji roślinnej w 1999r.
Powierzchnia
Osiągane
plony
Cena skupu
Uprawy
Osiągnięty
przychód
gospodarstwa
Osiągnięty
przychód na
hektar upraw
(ha)
(dt/ha)
(zł/dt)
(zł)
(zł/ha)
pszenica
5,0
24,6
50,73
6 239,79
1 247,96
jęczmień
6,0
24,4
48,38
7 082,83
1 180,47
owies
5,0
18,9
42,22
3 989,79
797,96
pszenżyto
6,0
20,8
38,48
4 802,30
800,38
mieszanki zbożowe
2,7
20,9
42,22
2 382,47
882,40
16
Osiągnięty
przychód na
hektar upraw
Osiągnięty
przychód
gospodarstwa
Powierzchnia
Osiągane
plony
Cena skupu
(ha)
(dt/ha)
(zł/dt)
(zł)
(zł/ha)
1,3
194,0
24,57
6 196,55
4 766,58
26,0
-
-
30 693,73
1 180,53
Uprawy
ziemniaki
RAZEM
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS i IERiGŻ.
Tabela. Szacunkowa wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej w 1999r.
Kierunek produkcji
gospodarstwa
Cena skupu
Osiągnięty przychód
gospodarstwa
(tony)
(zł/t)
(zł)
46,8
3 590,0
168 012,00
żywiec wołowy
2,4
2 870,0
6 888,00
Mleko
9,3
793,9
7 383,27
-
-
182 283,27
żywiec wieprzowy
RAZEM
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS i IERiGŻ.
III.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej
Pomimo niższych cen zbóż po akcesji Polski do Unii, przychody z produkcji roślinnej wzrosną dzięki
zastosowaniu dopłat bezpośrednich do hektara upraw. Wzrost przychodów można szacować na 61%.
Udział dopłat bezpośrednich w przychodach z produkcji pszenicy wyniósłby prawie 47%, a dla
pozostałych zbóż wyniósłby od 50% w przypadku jęczmienia do 54% w przypadku mieszanek
zbożowych i pszenżyta.
Tabela. Potencjalna zmiana przychodów z produkcji roślinnej w wyniku integracji z UE w 2003r.
Wyszczególnienie
Jedn.
Cena pszenicy w Polsce
Cena pszenicy w UE
Dopłaty bezpośrednie
Przychody ze sprzedaży pszenicy bez integracji
Przychody ze sprzedaży pszenicy po integracji
Cena jęczmienia w Polsce
Cena jęczmienia w UE
Przychody ze sprzedaży jęczmienia bez integracji
Przychody ze sprzedaży jęczmienia po integracji
Cena owsa w Polsce
Cena owsa w UE
Przychody ze sprzedaży owsa bez integracji z UE
Przychody ze sprzedaży owsa po integracji z UE
Cena mieszanek zbożowych w Polsce
Cena mieszanek zbożowych w UE
Przychody ze sprzedaży mieszanek bez integracji
Przychody ze sprzedaży mieszanek po integracji
17
tony
zł/t
zł/t
zł/ha
zł
zł
tony
zł/t
zł/t
zł/ha
zł
zł
tony
zł/t
zł/t
zł/ha
zł
zł
tony
zł/t
zł/t
zł/ha
zł
zł
2003r.
6
10
7
11
4
8
2
4
12,3
569,0
451,5
977,9
998,7
442,9
14,64
520,0
399,9
977,9
612,8
721,9
9,45
520,0
399,9
977,9
914,0
668,5
5,64
520,0
399,9
977,9
932,8
895,7
Wyszczególnienie
Jedn.
2003r.
tony
zł/t
zł/t
zł/ha
zł
zł
zł
zł
Cena pszenżyta w Polsce
Cena pszenżyta w UE
Przychody ze sprzedaży pszenżyta bez integracji
Przychody ze sprzedaży pszenżyta po integracji
Przychody z produkcji roślinnej bez integracji z UE
Przychody z produkcji roślinnej po integracji
6
10
28
46
12,5
520,0
399,9
977,9
500,0
866,1
958,3
595,2
2500
Struktura przychodów w gospodarstwie
przed i po integracji z UE
zł/ha
Dopłaty wyrównawcze
2000
Przychody ze sprzedaży
1500
1000
500
`
Bez integracji 2003
pszenżyto
mieszanki
zbożowe
owies
jęczmień
pszenica
pszenżyto
owies
mieszanki
zbożowe
jęczmień
pszenica
0
Integracja 2003
III.3 Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej
Żywiec wieprzowy. Jak już wcześniej wspomniano produkcja wieprzowiny w Unii charakteryzuje się
relatywnie niskim poziomem wsparcia. Nie ma zatem co liczyć na zwiększenie wsparcia producentów
trzody w Polsce po integracji z Unią.
Fundusz solidarnościowy:
W UE pojawiła się propozycja stworzenia dla producentów trzody chlewnej dodatkowego systemu, który zabezpieczałby ich
dochody w sytuacji wystąpienia kryzysu na rynku. System ten miałby nosić nazwę „funduszu solidarnościowego”.
Najważniejszą jego cechą miałoby być to, że byłby to system samo finansujący się, tzn. nie wymagałby zaangażowania
środków z budżetu UE. Składałyby się na niego środki pochodzące z opłat wnoszonych przez producentów przy sprzedaży
zwierząt. Opłaty byłyby wnoszone w okresach koniunktury na rynku, tzn. gdy cena skupu byłaby wyższa od określonej ceny
progowej. Natomiast w sytuacjach kryzysu (załamania) na rynku, tj. spadku ceny poniżej ceny progowej, zgromadzone
dotychczas środki Funduszu byłyby uruchamiane w postaci wypłat dla jego członków.
Należy zaznaczyć, że system ten nie został jeszcze uruchomiony, choć prace nad jego przygotowaniem, jak również
uzgodnienia z Komisją Europejską są znacznie zaawansowane. Trzeba podkreślić, że podstawowym założeniem była całkowita
dobrowolność, tak jeśli chodzi o wdrożenie go w danym Państwie Członkowskim UE, jak również w przypadku uruchomienia
go w danym państwie – członkostwo poszczególnych producentów. Jeśli producent decydował się na przystąpienie do tego
Funduszu, zobowiązywał się do wnoszenia wymienionych powyżej opłat, jak również do nie powiększania swej obecnej
wielkości produkcji. Jak dotąd nie ustalono jeszcze stawek wnoszonych opłat oraz wartości dotacji, które byłyby wypłacane z
Funduszu , a także procedur rezygnowania danego producenta z członkostwa.
Przy założeniu identycznej wielkości produkcji żywca i przyjęciu wyższych cen unijnych (o prawie
9%), wysokość przychodów badanego gospodarstwa wzrosłaby o prawie 15 tys. zł. W tego typu
analizach olbrzymie znaczenie ma jednak przyjęty kurs zł/euro (tutaj 4,3 zł/euro). Im mocniejsza będzie
złotówka w momencie akcesji do Unii, tym skala korzyści będzie mniejsza, a w skrajnym przypadku
18
przystąpienie Polski do UE może oznaczać nawet spadek przychodów z produkcji żywca wieprzowego
w analizowanym gospodarstwie.
Tabela. Potencjalna zmiana przychodów z produkcji trzody chlewnej w wyniku integracji z UE w
2003r.
Wyszczególnienie
Jedn.
Cena żywca wieprzowego w Polsce
Cena żywca wieprzowego w UE
Przychody ze sprzedaży żywca bez integracji z UE
Przychody ze sprzedaży żywca po integracji z UE
tony
zł/t
zł/t
zł
zł
2003 r.
46,8
3 719
4 039
174 049
189 025
Żywiec wołowy, mleko. W analizowanym gospodarstwie oprócz trzody chlewnej, rolnik utrzymywał
także 3 krowy i 8 jałówek. Ze względu na zmianę preferencji konsumpcyjnych oraz kryzys wywołany
przez BSE, jednym z wariantów byłoby całkowite zaprzestanie produkcji żywca na sprzedaż i
produkowania tylko na własne potrzeby.
Po integracji pojawi się możliwość skorzystania z premii za ubój jałówek w wieku powyżej 8 miesięcy.
Dokonując uboju ośmiu posiadanych przez rolnika jałówek może on oczekiwać dotacji w wysokości
2752 zł.
Ze względu na fakt, że uzyskanie premii dla krów mamek wymaga posiadania zwierząt ras mięsnych,
analizowane gospodarstwo nie będzie mogło się o nie ubiegać. Podobnie sytuacja będzie wyglądać w
przypadku premii ekstensyfikacyjnej – posiadana powierzchnia paszowa nie jest wystarczająco duża,
aby ubiegać się o uzyskanie tego typu wsparcia.
Analiza wysokości przychodów ze sprzedaży tak mleka, jak i żywca wołowego, wskazuje na możliwość
osiągnięcia przez gospodarstwo zdecydowanie wyższych przychodów po integracji z Unią. Korzyści
wynikają zarówno z wyższych cen, jak i premii. Nie należy jednak zapominać, że w Unii bardzo istotną
rolę odgrywa odpowiednia jakość produktów rolnych. Tylko za produkty odpowiedniej jakości rolnik
może otrzymać wysoką cenę i tylko takie produkty są dopuszczone do obrotu na rynku. Analizowane
gospodarstwo musiałoby ponieść stosunkowo duży wysiłek (w tym także odpowiednie nakłady
inwestycyjne), aby móc zagwarantować taki poziom jakości.
Tabela. Potencjalna zmiana przychodów z produkcji mleka i mięsa wołowego w wyniku integracji z
UE w 2003r.
Wyszczególnienie
Jedn.
Cena mleka w Polsce
Cena mleka w UE
Przychody ze sprzedaży mleka bez integracji z UE
Przychody ze sprzedaży mleka po integracji z UE
Cena żywca wołowego w Polsce
Cena żywca wołowego w UE
Premia za ubój w UE
Przychody ze sprzedaży żywca bez integracji z UE
Przychody ze sprzedaży żywca po integracji z UE
19
litr
zł/l
zł/l
zł
zł
tony
zł/t
zł/t
zł
zł
zł
2003r.
9 100
0,9
1,38
8 190
12 558
2,4
2 724
5 490
2 752
6 537
15 928
III.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji
W przychodach ogółem z produkcji roślinnej
zarówno z wariancie bez integracji, jak z
integracją, nie uwzględniono ziemniaków ze
względu na brak prognoz cenowych dla Polski i
Unii.
Wartość przychodów w 2003 r. (tys. zł)
300
250
W wariancie zakładającym akcesję wartość
przychodów wzrasta z 218 tys. zł do 264 tys. zł
(o 21%).
200
150
100
50
0
bez integracji
z integracją
Produkcja zwierzęca
Produkcja roślinna (bez ziemniaków)
III.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji
W przypadku analizowanego gospodarstwa położonego na terenie województwa podlaskiego,
porównania kosztów dotyczą okresu wyjściowego w 1999r. oraz sytuacji po integracji z UE w 2003r. W
obydwu przypadkach założono taką samą strukturę i intensywność produkcji.
Koszty bezpośrednie w 2003r. będą wyższe o ok. 9%. Zmianie ulegnie także struktura kosztów. Rolnik
w 2003r. nadal najwięcej będzie wydawał na zakup koncentratów; wzrosną wydatki na leczenie, zakup
środków ochrony roślin oraz paliwa i usługi.
Wynik netto dla analizowanego gospodarstwa będzie pozytywny, gdyż przychody gospodarstwa w
warunkach integracji wzrosną o 24%, natomiast wzrost kosztów produkcji rolniczej będzie ponad 2krotnie niższy.
Koszty bezpośrednie w 1999r. miały ok. 43% udział w przychodach gospodarstwa, w 2003r. udział ten
zmniejszy się do poziomu ok. 38%, gdyż gospodarstwo uzyska wzrost przychodów przede wszystkim z
tytułu wyższych cen na produkty rolne. Także nadwyżka bezpośrednia będąca różnicą pomiędzy
przychodami a kosztami bezpośrednimi, w 2003r. będzie o 35% wyższa niż w 1999r.
Rodzaj kosztów
1999
2003
koszty
struktura
koszty
zł
%
zł
Nasiona, sadzeniaki
1 204,0
1,31
2 046,8
2,04
1,7
Nawozy mineralne
5 568,0
6,04
6 681,6
6,65
1,2
Środki ochrony roślin
3 532,0
3,83
5 298,0
5,27
1,5
Pasze zakupione
13 000,0
14,11
11 700,0
11,64
0,9
Koncentraty
51 324,0
55,69
51 324,0
51,07
1
3 703,0
4,02
5 554,5
5,53
1,5
168,0
0,18
252,0
0,25
1,5
Energia elektr., woda
3 325,0
3,61
3 990,0
3,97
1,2
Paliwo
6 129,0
6,65
7 354,8
7,32
1,2
Leczenie
Naprawy, remonty
20
struktura
%
wskaźnik
zmian
Rodzaj kosztów
1999
2003
koszty
struktura
koszty
struktura
wskaźnik
zł
%
zł
Usługi
4 200,0
4,56
6 300,0
6,27
1,5
RAZEM
92 153
100,00
100 501,7
100,00
1,1
%
zmian
poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa
prognoza)”.
Tabela. Oszacowanie nadwyżki bezpośredniej w analizowanym gospodarstwie w 2003r. w
warunkach integracji z UE
1999
2003
2003/1999
%
212 977
264 106
124
92 153
100 501
109
120 824
163 605
135
4 315
5 843
135
43,3
38,1
-
Wyszczególnienie
Przychody, koszty bezpośrednie i nadwyżka bezpośrednia w
analizowanym gospodarstwie w 1999 i 2003 r.
zł
300000
250000
1999 r.
200000
2003 r.
150000
100000
50000
0
Przychody z produkcji Bezpośrednie koszty
rolniczej
produkcji
Nadwyżka
bezpośrednia
IV. RACHUNEK SYMULACYJNY KORZYŚCI I KOSZTÓW DLA
GOSPODARSTWA D
IV.1. Charakterystyka gospodarstwa
Gospodarstwo położone jest w województwie opolskim. Obszar gospodarstwa: 83,50 ha, w tym 83,10
ha stanowią użytki rolne, 81,22 ha grunty orne oraz 1,15 ha łąki. Gospodarstwo charakteryzuje się
wysokim wskaźnikiem bonitacji gleby = 1,22, prowadzi intensywną produkcję roślinną. Plony pszenicy
osiągane w gospodarstwie należą do najwyższych w Polsce (72,2 dt/ha). Plony innych upraw
kształtowały się następująco: jęczmień – 43,3 dt/ha, kukurydza na ziarno – 56,1 dt/ha, rzepak – 19,2
dt/ha, buraki cukrowe – 450,0 dt/ha.
Analizowane gospodarstwo osiągało dotychczas przychody z prowadzenia produkcji roślinnej i
zwierzęcej. W 1999r. wyniosły one dla:
21
•
zbóż: pszenicy – 89 153 zł, jęczmienia – 29 640 zł, kukurydzy na ziarno – 22 347 zł;
•
rzepaku – 15 500 zł;
•
buraków cukrowych – 44 363 zł;
•
żywca wieprzowego – 164 096 zł;
•
żywca wołowego – 6 129 zł;
•
mleka – 18 554 zł.
W 1999r. wartość produkcji sprzedanej analizowanego gospodarstwa wyniosła 389,8 tys. zł. Produkcja
roślinna miała 52% udział. Wysokie plony pszenicy oraz korzystne ceny powodują, że jest ona
najbardziej opłacalną produkcją w tym gospodarstwie. Dlatego też rolnik przeznaczył większą część
swoich gruntów ornych (32%) pod uprawę pszenicy. Zaraz po niej plasują się uprawy przeznaczone
głównie na pasze dla zwierząt: jęczmień, kukurydza uprawiana na ziarno oraz rzepak, które
charakteryzują się, głównie ze względu na niższe ceny skupu, znacznie niższym stopniem opłacalności.
W produkcji zwierzęcej największe znaczenie miał żywiec wieprzowy.
w tys. zł.
Struktura przychodów gospodarstwa
rolnego w 1999 r.
450
400
350
300
250
Produkcja
zwierzęca
Produkcja
roślinna
Zywiec
wieprzow.
41%
200
150
Pszenica
23%
Jęczmień
8%
Buraki
cukrowe
Zywiec
11%
wołowy
Kukurydza
Mleko Rzepak na ziarno
2%
4%
5%
6%
100
50
0
IV.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej
W analizowanym gospodarstwie rolnym grunty znajdujące się pod zasiewami roślin kwalifikujących
się po integracji z UE, do dopłat bezpośrednich w ramach systemu AAPS4 (czyli zboża i rzepak) mają
powierzchnię 65,7 ha. Przy plonie referencyjnym zbóż w Polsce na poziomie 3,61t/ha, właściciel
gospodarstwa musiałby odłogować 10% swoich gruntów, aby otrzymać dopłaty. Należy przypomnieć,
że wymóg odłogowania nie obejmuje gruntów przeznaczonych pod inne uprawy, np. buraki cukrowe,
ziemniaki czy warzywa, ale wyłącznie grunty, na których uprawia się rośliny objęte ww. systemem
wsparcia bezpośredniego.
Założono zatem, że rolnik przeznaczy do programu odłogowania część gruntów, na których do tej pory
uprawiał jęczmień (4,5 ha) oraz rzepak (2,07 ha) co razem daje 6,57 ha, czyli wymagane 10% gruntów
ornych w ramach AAPS.
W analizowanym gospodarstwie ok. 4 ha gruntów przeznaczono pod uprawę roślin strączkowych.
Zgodnie z unijnymi przepisami niektóre rośliny strączkowe: wyka, ciecierzyca (soczewica) i cieciorka
4
System AAPS (Arable Area Payments Scheme) - System wsparcia bezpośredniego w postaci dopłat bezpośrednich,
wprowadzono na początku 1993r. w ramach reformy MacSharry’ego. System ten obejmuje: zboża, rośliny oleiste i
wysokobiałkowe, a od sezonu 2001/02 także len i konopie uprawiane na włókno.
22
(groch włoski) objęte są subwencją areałową w wysokości 181 euro/ha, która funkcjonuje poza
tradycyjnym systemem wspierania upraw polowych AAPS.
Tabela. Szacunek przychodów z produkcji roślinnej prowadzonej w badanym gospodarstwie w 2003r.
Wyszczególnienie
Produkcja Produkcja Powierzch Powierzch
w
w
nia w
nia w
Cena (zł/t) w
wariancie wariancie wariancie wariancie
wariancie
bez
z
bez
z
integracji integracją integracji integracją
bez
z
(t)
(t)
(ha)
(ha)
integr integr
Stawka
dopłat
Przychód
bez
integracji
Przychód z
integracją
(zł/ha)
(zł)
(zł)
Sprzedaż:
Pszenica
185,6
185,6
25,7
25,7
569
452
105 606
83 891
Jęczmień
77,9
58,5
18,0
13,5
520
400
40 508
23 400
Rzepak
25,0
21,0
13,0
10,9
803
920
20 075
19 324
50,5
50,5
9,0
9,0
530
443
26 765
22 372
450,0
450,0
10,0
10,0
114
181
51 300
81 450
Kukurydza na
ziarno
Buraki cukrowe
Dopłaty bezpośr.
59,1
977,9
57 794
Dopłaty za odłog.
6,6
977,9
6 454
Dopłaty dla strączk.
4,0
778,3
3 113
Razem
65.7
244 254
297 798
Przychody
uzyskane
przez
analizowane
gospodarstwo z tytułu produkcji roślinnej nawet
Struktura przychodów w gospodarstwie
przy uwzględnieniu potencjalnych strat dla
z tytułu produkcji roślinnej z i bez
tys.
gospodarstwa spowodowanych obowiązkowym
integracji z UE
wyłączaniem gruntów z uprawy, będą znacznie
320
wyższe niż w sytuacji, gdyby gospodarstwo to nie
280
zostało objęte instrumentami WPR (wzrost o ok.
240
53,5 tys. zł, +22%), przy założeniu, że struktura i
200
`
wielkość sprzedaży z 1999r. pozostanie
160
niezmieniona.
Nie
jest
to
bynajmniej
Dotacje bezpośrednie
spowodowane
wyższymi
cenami
zbóż
w UE,
120
Przy chody ze sprzedaży
gdyż wg prognoz OECD na rok 2003 możemy się
80
spodziewać, że to w Polsce ceny na większość
40
produktów będą wyższe (pszenica, jęczmień,
0
kukurydza na ziarno. Jedynie w przypadku
pr. roślinna
pr. roślinna
rzepaku przewiduje się wyższe ceny w UE.
Wyższe przychody będą wynikać przede
wszystkim z uzyskania dopłat bezpośrednich,
których udział w ogólnej wartości przychodów analizowanego gospodarstwa stanowić będzie 23%.
IV.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej
Mleko. Podobnie jak przy produkcji roślinnej, gospodarstwo zyska na integracji z UE w postaci
wyższych przychodów (wzrost o około 13,6 tys. zł) z produkcji mleka. Wzrost ten będzie wynikiem
wyższych cen mleka po akcesji do Unii.
Analizując korzyści z tytułu wyższych cen za mleko należy pamiętać, że w UE tylko mleko klasy ekstra
kwalifikuje się do skupu. Produkcja mleka jest limitowana w ramach tzw. kwot. Każdemu państwu
członkowskiemu jest przyznana określona kwota mleczna. Następnie pojedyncze kwoty nakładane są na
gospodarstwo i stanowią górny limit produkcji mleka, którego nie można przekroczyć (pod groźbą
23
kary). Kwoty natomiast mogą podlegać transferowi pomiędzy gospodarstwami drogą sprzedaży,
dzierżawy i dziedziczenia gospodarstw. Jeżeli zatem rolnik zdecydowałby o zaprzestaniu produkcji
mleka, mógłby sprzedać swoją kwotę mleczną innemu producentowi i dzięki temu powiększyć swoje
przychody.
Tabela. Szacunek przychodów ze sprzedaży mleka w badanym gospodarstwie w 2003r.
Produkcja
mleka
Cena mleka Cena mleka
w UE
w Polsce
Wskaźnik
Przychody
Przychody
Wzrost
zmian
po integracji
bez
przychodów
przychodów
integracji
po integracji
po integracji
(zł)
(%)
(zł)
(zł)
(l)
(zł/l)
(zł/l)
1
2
3
4 = 1*2
5 = 1*3
6 = 5-4
7 = 6/4*100
28 297
0,90
1,38
25 467
39 050
13 583
53,3
Żywiec wieprzowy. Od samego początku swego istnienia organizacja rynku wieprzowiny w UE oparta
była na założeniu minimum środków interwencji wewnętrznej, przy jednoczesnym braku gwarancji
cenowych dla jej producentów. Dlatego też ceny na żywiec wieprzowy uzależnione są przede
wszystkim od sytuacji podażowo-popytowej na tym rynku, a działania interwencyjne mają ograniczony
zakres.
Zakładając, że skala produkcji żywca wieprzowego w analizowanym gospodarstwie (tzn. wielkość
produkcji, struktura stada, itd.) nie ulegnie zmianie, po wejściu w struktury UE korzyści finansowe dla
rolnika będą wynikać tylko z tytułu wyższych cen (wzrost z 3,72 zł/kg do 4,04 zł./kg żywca
wieprzowego), co dla analizowanego gospodarstwa oznacza wzrost przychodów rzędu 17 tys. zł
rocznie.
Tabela. Przychody z produkcji żywca wieprzowego w scenariuszu z integracją i bez integracji w
2003r.
Wyszczególnienie
Warianty
Produkcja żywca wieprzowego (kg)
Cena żywca wieprzowego (zł/kg)
Przychody ze sprzedaży żywca (zł)
bez integracji
z integracją
53 000
53 000
3,72
4,04
197 160
214 120
16 960
8,6
Żywiec wołowy. Analizowane gospodarstwo prowadziło również produkcję żywca wołowego (2%
udział w strukturze produkcji), choć na znacznie mniejszą skalę niż produkcję żywca wieprzowego.
Była to raczej działalność uboczna przy produkcji mleka. Dla rolnika wejście do UE w 2003r. oznaczać
będzie znaczący wzrost cen żywca wołowego (z 2,72 zł/kg do 5,49 zł/kg), co wpłynie na podwojenie
przychodów osiąganych z tej produkcji. Ze względu jednak na niższą jakość, wzrost ten może być
niższy od oczekiwanego - po integracji ceny wołowiny w Polsce mogą być o około 25% niższe niż
przeciętnie w UE5.
Z uwagi na to, że do uboju kierowane były głównie jałówki ras mieszanych, nie kwalifikują się one do
otrzymania żadnych dopłat bezpośrednich takich jak: premie wołowe, premie za krowy mamki, czy
5
W Polsce bydło rzeźne charakteryzuje się na ogół niską jakością. Wynika to przede wszystkim z tego, że
podstawowym źródłem mięsa wołowego są rasy mleczne. Z analizy wykonanej dla Grupy Roboczej ds. wołowiny i baraniny w
MRiGŻ wynika, że w Polsce największy udział w skupie mają krowy (ponad 40%), a około 50% tusz od skupowanego bydła
zaliczane jest do klasy O wg klasyfikacji EUROP (w 1996r. ceny krów w UE były o około 25% niższe niż ceny młodych
bukatów).
24
premie za ekstensyfikację produkcji. Badanemu gospodarstwu przysługuje jedynie tzw. premia
poubojowa w wysokości 80 euro za szt. oddawanej do rzeźni jałówki.
Tabela. Przychody z produkcji żywca wołowego w scenariuszu z integracją i bez integracji w 2003r.
Wyszczególnienie
Warianty
bez integracji
z integracją
2 112
2 112
2,72
5,49
5 754
11 595
Premia poubojowa (zł)
0
2 064
Łączne przychody (zł)
5 754
13 659
Produkcja żywca wołowego (kg)
Cena żywca wołowego (zł/kg)
7 905
137
320
280
240
Struktura przychodów w gospodarstwie z tytułu
produkcji roślinnej z i bez integracji z UE
(w tys. zł)
Przy chody ze sprzedaży
200
160
`
120
80
40
0
pr. zw ierzęca
pr. zw ierzęca
Wariant bez integracji
Integracja, rok 2003
IV.4. Ogólne korzyści wynikające z integracji
Przychody uzyskiwane przez gospodarstwo po akcesji wzrosną o 19%. Badane gospodarstwo odniesie
korzyści z zastosowania wyższych cen unijnych (w przypadku rzepaku i produkcji zwierzęcej) oraz
dopłat bezpośrednich do upraw polowych. Największy wzrost przychodów nastąpi w produkcji
buraków cukrowych (+59%) i mleka (+53%). Należy jednak pamiętać, że uzyskanie przez producentów
wyższych cen unijnych wiązać się będzie ze spełnieniem szeregu wymagań (m.in. jakościowych,
higienicznych w odniesieniu do produktów żywnościowych).
Na podkreślenie zasługuje fakt różnych źródeł korzyści odnoszonych przez gospodarstwo w zależności
od kierunku specjalizacji (roślinnej czy zwierzęcej). Prognozy cen publikowane przez OECD
uwzględniające ogólną tendencję w UE do zmniejszania wsparcia cenowego (i w związku z tym do
obniżania transferów pieniężnych od konsumentów do producentów rolnych) i wzrost roli dopłat
bezpośrednich (czyli transferów pieniężnych od podatnika do rolnika) jednoznacznie wskazują, że dla
producentów upraw polowych integracja oznacza dość znaczny spadek cen skupu (np. zbóż), a korzyści
odniesione przez nich z akcesji do Unii wynikać będą jedynie z uzyskania dopłat bezpośrednich do ha.
25
Tabela. Szacunek przychodów gospodarstwa rolnego w 2003r. w warunkach integracji z UE oraz bez
integracji
Wyszczególnienie
Warianty
bez integracji
z integracją
Uprawy polowe (zł)
192 954
216 348
Buraki cukrowe (zł)
51 300
81 450
Mleko (zł)
25 467
39 058
Żywiec wołowy (zł)
5 754
13 659
Żywiec wieprzowy (zł)
197 112
214 089
Razem (zł)
472 587
564 596
92 009
19
Wielkość przychodów w gospodarstwie z tytułu produkcji zwierzęcej
z i bez integracji z UE w 2003 r. w tys. zł.
w tys. zł
250
200
150
100
50
0
Upraw y polow e Buraki cukrow e
Mleko
Zyw iec
w ołow y
Zyw iec
w ieprzow y
Bez integracji
193.0
51.3
25.5
5.8
197.1
Z integracją
216.3
81.5
39.1
13.7
214.1
IV.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji
Obecnie ceny środków produkcji w Polsce kształtują się na poziomie niższym niż w krajach UE. Po
integracji nastąpi proces harmonizacji cen, co spowoduje, że ceny i koszty produkcji rolniczej w Polsce
dążyć będą do poziomu krajów UE. Z drugiej zaś strony ze względu na niski poziom inflacji w UE nie
przewiduje się znacznego wzrostu cen i kosztów w rolnictwie UE. Rachunki symulacyjne6 zakładają, że
w roku 2003 ceny na polskie środki produkcji będą wciąż niższe o około 15% od cen unijnych ze
względu na znacznie niższe koszty pracy. Zakładają również, że przy średnim poziomie wzrostu
wydajności w gospodarstwach od 1-3%, koszty produkcji rolniczej w warunkach bez integracji będą
wyższe od obecnych (1999r.) o 9%.
6
Majewki, E., Ziętara, W., Michnowski, S., Przewidywany poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych
w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa prognoza).
26
Tabela. Szacowany wzrost kosztów produkcji po integracji z UE
Rodzaj kosztów
1999
2003
koszty
struktura
koszty
struktura
wskaźnik
zł
%
zł
Nasiona, sadzeniaki
20 894
14,1
35 520
18,9
1,7
Nawozy mineralne
32 107
21,6
38 528
20,5
1,2
24 812
16,7
37 218
19,8
1,5
Inne koszty
10 625
7,1
10 625
5,6
1,0
Pasze kupne
2 520
1,7
2 268
1,2
0,9
Koncentraty
41 012
27,6
41 012
21,8
1,0
Leczenie wet.
1 790
1,2
2 685
1,4
1,5
Naprawy, remonty
2 835
1,9
4 253
2,3
1,5
Energia elektr.
6 780
4,6
8 136
4,3
1,2
Usługi
5 243
3,5
7 865
4,2
1,5
RAZEM
148 618
100
188 109
100
1,3
%
zmian
prognoza)”.
Dla analizowanego gospodarstwa rolnego przewidywany wzrost poziomu kosztów produkcji w 2003 r.
po integracji Polski z UE wyniesie około 26%, co stanowi 39,5 tys. zł. Jeśli przyjmiemy za Majewskim,
że ceny środków produkcji w wariancie bez integracji w okresie 1999-2003 wzrosną o 9%, szacowany
wzrost kosztów z tytułu integracji wyniesie tylko 17%.
Wzrost kosztów produkcji w rolnictwie po akcesji Polski z UE będzie wynikał przede wszystkim ze
wzrostu opłacalności produkcji rolniczej po integracji z UE oraz z tytułu zwiększenia intensywności
produkcji. Rolnik ograniczony limitami produkcyjnymi nie będzie mógł zwiększyć areału upraw lub
ilości stada krów mlecznych, w związku z czym podejmie działania związane ze zwiększeniem
wydajności jednostkowej produkcji (wzrost plonu uzyskiwanego z ha, wzrost wydajności mlecznej
krów), co może uzyskać poprzez zwiększenie zużycia środków produkcji.
W 2003r. w warunkach integracji rolnictwa z UE szacuje się wzrost przychodów o 45%, przy nieco
niższym wzroście kosztów, co oznacza przyrost nadwyżki bezpośredniej w gospodarstwie o ponad
połowę (+56%).
Tabela. Oszacowanie nadwyżki bezpośredniej w analizowanym gospodarstwie w 2003 r.
1999
2003
2003/1999
%
389 782
564 596
145
148 618
188 109
127
241 164
376 487
156
2 902
4 531
156
62
67
-
38
33
Wyszczególnienie
27
V. RACHUNEK SYMULACYJNY KORZYŚCI I KOSZTÓW DLA
GOSPODARSTWA E
V.1. Charakterystyka gospodarstwa
Gospodarstwo położone jest w województwie opolskim. Obszar gospodarstwa: 40,58 ha, w tym 40,31
ha stanowią użytki rolne, a 39,61 ha – grunty orne. Wskaźnik bonitacji gleby wynosi 0,86.
Gospodarstwo prowadzi intensywną produkcję roślinną. Plony zbóż osiągane w gospodarstwie są
wyższe niż średnie plony osiągane w województwie, pszenica – 47,8 dt/ha, natomiast plony rzepaku są
niższe – 14,4 dt/ha.
Gospodarstwo w roku 1999 osiągnęło przychody ze sprzedaży:
•
pszenicy – 33 543 zł;
•
rzepaku – 18 209 zł;
•
żywca wieprzowego – 1 091 zł.
Struktura przychodów gospodarstwa
rolnego w 1999 r.
w tys. zł.
żywiec
wieprzow.
2%
60
50
40
Produkcja
roślinna
30
Produkcja
zwierzęca
Rzepak
34%
20
10
Pszenica
64%
0
Analizowane gospodarstwo rolne w 1999r. wygenerowało 52,8 tys. zł przychodów. Większość z nich
pochodziła z upraw polowych, a w szczególności z produkcji pszenicy (64%) i rzepaku (34%). W
ostatnich latach nastąpiło dość znaczne pogorszenie się opłacalności uprawy rzepaku w stosunku do
pszenicy, z uwagi na większy spadek cen i plonów rzepaku niż pszenicy. Relacje cen skupu rzepak:
pszenica w latach 1997-1999 kształtowały się następująco: 1,70, 1,91 i 1,49. Była to najgorsza relacja
cenowa od początku lat 90. W wyniku tak niekorzystnych czynników wielu rolników zdecydowało się
zwiększyć obszar zasiewów pszenicy jako rośliny alternatywnej kosztem uprawy rzepaku.
Zmniejszona opłacalność uprawy rzepaku z pewnością zadecydowała o decyzjach podejmowanych
przez właściciela analizowanego gospodarstwa i jego nastawieniu się głównie na produkcję pszenicy.
Produkcja trzody chlewnej była śladowa i można przypuszczać, że była w większości przeznaczona na
potrzeby własne gospodarstwa oraz na rynek lokalny.
V.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej
Na podstawie prognoz cenowych OECD na 2003r. można szacować, że przychody uzyskiwane przez
gospodarstwo rolne ze sprzedanej produkcji roślinnej po akcesji Polski do Unii wyniosą 62,3 tys. zł.
Będą zatem niższe niż w wariancie zakładającym pozostawanie Polski poza UE.
28
Tabela. Szacunek przychodów z produkcji roślinnej prowadzonej w badanym gospodarstwie w 2003r.
Wyszczególnienie
Produkcja Produkcja Powierzch Powierzch
w
w
nia w
nia w
Cena (zł/t) w
wariancie wariancie wariancie wariancie
wariancie
bez
z
bez
z
integracji integracją integracji integracją
bez
z
(t)
(t)
(ha)
(ha)
integr integr
Stawka
dopłat
Przychód
bez
integracji
Przychód z
integracją
(zł/ha)
(zł)
(zł)
Sprzedaż:
Pszenica
86,8
86,8
18,2
18,2
569
452
49 389
39 234
Rzepak
30,7
25,1
21,4
17,5
803
920
24 652
23 097
Dopłaty bezpośr.
35,6
977,9
34 813
Dopłaty za odłog.
3,9
977,9
3 814
Razem
65.7
74 041
100 958
Sytuacja się jednak zmienia po uwzględnieniu
dopłat
bezpośrednich.
W
wariancie
zakładającym objęcie polskich rolników od
początku akcesji tymi dopłatami, pomimo
niższych cen, przychody z produkcji roślinnej
wzrastają o 36%.
Struktura przychodów w gospodarstwie z
produkcji roślinnej w wariancie z integracją i
bez integracji z UE
(w tys. zł)
120
Przychody ze sprzedaży
Ponieważ gospodarstwo prowadzi produkcję
roślinną (objętą dopłatami bezpośrednimi) na
powierzchni większej niż 25,5 ha (powierzchni
zdolnej
w
warunkach
polskich
do
wyprodukowania ponad 92 ton zbóż), będzie
musiało odłogować 10% gruntów, aby
otrzymywać ww. dopłaty. Ze względu na
znacznie niższą opłacalność produkcji rzepaku
względem pszenicy, rolnik prawdopodobnie
ograniczy w tej sytuacji powierzchnię uprawy
rzepaku o 3,9 ha, z 21,4 ha do 17,5 ha (takie
80
`
40
0
Pr. roślinna
Pr. roślinna
Wariant bez integracji
Integracja, rok 2003
założenie przyjęto w niniejszej analizie).
V.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej
Żywiec wieprzowy. Przy niezmienionej strukturze produkcji, gospodarstwo może zyskać na akcesji do
UE ze względu na prognozowane wyższe ceny żywca wieprzowego w Unii (wzrost przychodów z tego
kierunku produkcji o 9%). Jednakże ze względu na marginalne znaczenie produkcji żywca w ogólnych
przychodach analizowanego gospodarstwa, nie zmieni to struktury jego przychodów.
Tabela. Przychody z produkcji żywca wieprzowego wieprzowiny w scenariuszu z integracją i bez
integracji w 2003r.
Wyszczególnienie
Warianty
bez integracji
z integracją
Produkcja żywca wieprzowego (kg)
350
350
Cena żywca wieprzowego (zł/kg)
3,72
4,04
1 302
1 414
112
9
29
V.4. Ogólne korzyści wynikające z integracji
Rachunek symulacyjny pokazuje, że przychody uzyskiwane przez analizowane gospodarstwo po
wstąpieniu do UE wzrosną o 36%. Będzie to wynikiem uzyskania przez nie dostępu do dopłat
bezpośrednich do pszenicy i rzepaku oraz wyższych cen rzepaku. Należy także wspomnieć o innych
korzyściach wynikających z integracji z UE, a mianowicie o większej stabilności i przewidywalności
rynku rolnego. Ta ostatnia korzyść dotyczyć będzie również wcześniej analizowanych w niniejszym
opracowaniu gospodarstw.
Tabela. Szacunek przychodów gospodarstwa rolnego w 2003 r. w warunkach integracji z UE oraz bez
integracji z UE
Wyszczególnienie
Warianty
Uprawy polowe (zł)
Żywiec wieprzowy (zł)
Razem (zł)
bez integracji
z integracją
74 041
100 958
1 302
1 414
75 343
102 372
27 029
36
V.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji
Dla analizowanego gospodarstwa rolnego przewidywany wzrost poziomu kosztów produkcji w 2003r.
po integracji Polski z UE wyniesie około 32%, co stanowi 11 tys. zł. Jeśli przyjmiemy tak jak
poprzednio, że ceny środków produkcji w wariancie bez integracji w okresie 1999-2003 wzrosną o 9%,
szacowany wzrost kosztów z tytułu integracji wyniesie 23%.
Tabela. Szacowany wzrost kosztów produkcji po integracji z UE
Rodzaj kosztów
1999
2003
koszty
struktura
koszty
zł
%
zł
1 499
4,4
2 548
5,7
1,7
Nawozy mineralne
19 102
56,5
22 922
51,2
1,2
11 168
33,1
16 752
37,4
1,5
Inne koszty
65
0,2
65
0,1
1,0
Pasze kupne
237
0,7
213
0,5
0,9
Leczenie wet.
10
0,0
15
0,0
1,5
496
1,5
744
1,7
1,5
1 072
3,2
1 286
2,9
1,2
Usługi
138
0,4
207
0,5
1,5
RAZEM
33 787
100,0
44 753
100,0
1,3
Nasiona, sadzeniaki
Naprawy, remonty
Energia elektr.
struktura
%
wskaźnik
zmian
prognoza)”.
W 2003r. w warunkach integracji rolnictwa z UE w porównaniu z 1999r. nastąpi 2-krotny wzrost
przychodów, co przy zdecydowanie niższym wzroście kosztów produkcji spowoduje 3-krotne
zwiększenie nadwyżki bezpośredniej w gospodarstwie.
30
Tabela. Oszacowanie nadwyżki bezpośredniej w analizowanym gospodarstwie w 2003 r.
1999
2003
2003/1999
%
52 843
102 372
194
33 787
44 753
132
19 056
57 619
303
473
1429
303
36
56
-
64
44
Wyszczególnienie
PODSUMOWANIE
Mówiąc o korzyściach wynikających z integracji z UE dla sektora rolno-żywnościowego najczęściej
wskazuje się na wzrost cen produktów rolnych i dopłaty bezpośrednie.
Wyższe ceny skupu dla wielu produktów rolnych w UE są nadal faktem i będą one wyższe w momencie
akcesji Polski do UE, pomimo zmniejszania się różnic między cenami w Polsce i w UE na rynkach
wszystkich produktów rolnych. Z tytułu wyższych cen unijnych polscy producenci osiągną określone
korzyści /wyższe przychody/.
Przed reformą WPR w 2000r. znaczące korzyści dla rolnictwa wynikały w dużej mierze z istniejących
różnic cen i ówczesnych instrumentów WPR (większa rola wsparcia rynkowego). Zmiany WPR po
przyjęciu dokumentu Agenda 2000 oznaczają większą rolę dopłat bezpośrednich i innych instrumentów
w przychodach rolników. Jednocześnie w wyniku tej reformy ceny wielu produktów rolnych uległy
obniżeniu (zboża, rośliny oleiste, wysokobiałkowe, wołowina, mleko- od 2005r.).
Należy również dodać, że wszelkie porównania cen między krajami wymagają uwzględnienia kursu
walutowego. Prognozy kursu są trudno przewidywalne jednak ich wpływ na oszacowane korzyści
cenowe jest bardzo duży (np. kurs Banku Światowego. prognozowany dla 2000r. wynosił 4,76 zł/euro a
faktyczny był na poziomie 4,01zł/euro).
W niniejszym opracowaniu przyjęto do oszacowania korzyści z integracji z UE założenia wynikające z
oficjalnych dokumentów przygotowanych przez Rząd RP (stanowisko negocjacyjne, prognozy
wskaźników makroekonomicznych Ministerstwa Finansów).
W przygotowanym budżecie na lata 2000-2006 poza środkami przewidzianymi na rolnictwo krajów
członkowskich w ramach filaru I WPR, należy mieć na uwadze znaczące kwoty (5 750–12 086 mln
euro), jakie zostały przewidziane na działania strukturalne, które mogą odegrać istotną rolę w
modernizacji gospodarstw oraz aktywizacji regionów wiejskich (zwłaszcza na tworzenie nowych
miejsce pracy). Korzyści mniejszych gospodarstw rolnych ze Wspólnej Polityki Rolnej nie będą
znaczące, natomiast mogą one odnieść korzyści ze środków przeznaczonych na przeobrażenia
strukturalne (wcześniejsze emerytury, zalesianie, programy rolno-środowiskowe, pomoc dla obszarów o
trudniejszych warunkach gospodarowania itp.).
31

Korzyœci i koszty integracji polskich gospodarstw rolnych z

Transkrypt

Podobne dokumenty

A. Przychody ogółem - przychody ze sprzedaży towarów

Załącznik nr 3 Przychody

Przepływy środków pieniężnych - Bank Spółdzielczy w Kałuszynie

Roczne jednostkowe sprawozdanie finansowe 17. Przychody ze

Wstępne wyniki sprzedaży Q4 2016 2016 2015 PLN Waluty lokalne

RB 23.2014 - GK Rainbow Tours S.A.

Lista nagrodzonych

w załączniku

Prezentacja RF 6 rachunek wyników

Druki.Gofin.pl Zawiadomienie o wyborze kwartalnych wpłat ryczałtu