W pomniku siła

W pomniku siła
Ćwiczenie w rozpoznawaniu
społecznego oddziaływania sztuki
architektura
pamięci
wyjaśnienia
i wskazówki
dydaktyczne
Sfotografowane rzeźby wykonane zostały odpowiednio w stylu charakterystycznym dla okresu narodowego socjalizmu w III Rzeszy (zdjęcia nr 1, 2) oraz realizmu socjalistycznego w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej
(zdjęcia nr 4, 5, 6).
W niemieckim narodowym socjalizmie obowiązywały style architektoniczne i wzorce ciała zapożyczone z innych epok, odpowiednio zmienione i dostosowane
do potrzeb ideologii nazistowskiej. Typowe dla niej było
ukazywanie nagich, bardzo muskularnych ciał ludzi rasy
aryjskiej, o helleńskiej budowie ciała, znanej z rzeźby
antycznej, o skandynawskiej urodzie i odwołujących się
do agro-romantycznego ideału nietkniętej natury. Ważnym elementem takich przedstawień, przejętym z klasycznego antyku, są naprężone muskuły, symbolizujące
siłę, energię i witalność. Skandynawską urodę widzimy
w kształtach głowy: krótkich włosach, wąskich ustach,
prostym nosie i kanciastej brodzie. Wyidealizowane
przedstawienie nagiego, nienaruszonego ciała ludzkiego
stoi w opozycji do dramatycznych obrazów ciał ofiar I wojny światowej. Piękno ciała osiągnięte miało być poprzez
fizyczną pracę. Upowszechnianie wizerunków takich postaci służyło wypracowaniu ideału antropologicznego III
Rzeszy, rozbudzeniu potrzeby przynależności i strachu
przed wykluczeniem z nowo budowanego społeczeństwa.
Realizm socjalistyczny (inaczej socrealizm) był
stylem zapoczątkowanym w latach 30-tych w Związku Radzieckim, w założeniu powołanym do wspierania
ideologii komunistycznej w prezentowaniu wizji nowego
społeczeństwa bezklasowego. Postaci przedstawiane
w rzeźbie odzwierciedlały alegorycznie najważniejszych
postulaty socjalizmu. Tym samym posągi stanowiły środek propagandowy. Artyści pokazywali młode, urodziwe,
dobrze zbudowane osoby, które swoją tężyzną fizyczną
i świetną kondycją ukazywały, jak powinien wyglądać obywatel socjalistycznej republiki. Istotne było wzbudzenie
uwagi odbiorców, wpisanie się w kontekst codziennego życia ludzi budujących socjalizm. Adresatami sztuki byli zwykli robotnicy, musiała ona zatem być prosta
Pyt. 1 Podobieństwa
i różnice w prezentowaniu
ciała ludzkiego w rzeźbie
okresu narodowego
socjalizmu i socrealizmu
Pyt. 2 Style i okresy
powstania rzeźb
Pyt. 3 Rzeźba okresu
narodowego socjalizmu
jako środek prezentacji
idei nazistowskich
międzykulturowe
materiały edukacyjne
na spotkania
młodzieży
w odbiorze i egalitarna. Rzeźba pomnikowa realizowała
dwa założenia: partyjność, a więc odzwierciedlanie linii
politycznej, oraz ideowość, czyli projektowanie idealnej
rzeczywistości. Socrealizm to sztuka w swoim przesłaniu
optymistyczna, wytyczająca szlaki idealnej przyszłości
socjalistycznej.
Chociaż omawiane rzeźby powstały w różnych
stylach i reprezentują dwie różne ideologie, posiadają też
cechy wspólne. Oto niektóre z nich:
— — kult ciała był istotny zarówno dla narodowego socjalizmu, jak i socrealizmu; wiązał się z propagowaniem
zdrowia i produktywności, stymulował do pracy nad
swoim ciałem
— — ukazywanie typów idealnych ciała wzmacniało budowę systemu przez całe społeczeństwo
— — oba style odwoływały się do elementów sztuki antycznej, nawiązując w ten sposób do idei imperium
— — postaciami przedstawianymi byli ludzie zwykli, podczas gdy intelektualiści nie posiadali na ogół pomnikowej reprezentacji – wynikało to z zaprojektowania
przez oba systemy prostego człowieka jako pożądanego obywatela, idealnej jednostki ludzkiej.
Opracowanie:
Alexandra Janetzko,
Isabell Merkle,
Natalia Skoczylas
Pyt. 3 Rzeźba socrealistyczna
jako projekt idealnej
jednostki w społeczeństwie
komunistycznym
Bibliografia:
1. Katarzyna Liwak-Rybak, Socrealizm – fakty i mity, „Spotkania
z Zabytkami” 2009 nr 5.
architektura pamięci. międzykulturowe materiały edukacyjne na spotkania młodzieży
© Muzeum Powstania Warszawskiego