Sławomir Mrożek „Tango”
Transkrypt
Sławomir Mrożek „Tango”
lektura z epoki Sławomir Mrożek „Tango” Miejsce intelektualisty w otaczającej go rzeczywistości, mechanizm powstawania ustroju totalitarnego, konflikt pokoleń – to tylko wybrane zagadnienia, nad którymi przyjdzie nam pomyśleć, czytając dramat Mrożka. Miejsce akcji: Współczesny inteligencki dom, mieszkanie Stomila i jego rodziny – zagracone i zaniedbane, gdzie stoi mnóstwo niepotrzebnych sprzętów. Bohaterowie: Artur – 25-letni student trzech fakultetów (m.in. medycyny i filozofii), syn Eleonory i Stomila. „Przyzwoity młody człowiek”. Inteligentny i zdolny. Jako jedyny w rodzinie „odpowiednio” ubrany – nosi elegancki garnitur. Właściwie tylko on dostrzega chaos panujący w rodzinnym domu. Artur pragnie uporządkować ten świat, dlatego przede wszystkim sprzeciwia się obecności Edka. Początkowo traktuje „niechcianego gościa” pogardliwie, nazywając go plebsem, i robi wszystko, by się go pozbyć. Niestety, nie jest to takie proste, bo większość domowników jego obecność akceptuje a nawet uważa za pożądaną. Eugenia z pasją grywa z Edkiem w karty, a Eleonora zdradza z nim męża. Potem, kiedy Edek jest mu potrzebny do przejęcia władzy nad rodziną, Artur korzysta z jego pomocy. Ostatecznie syn Stomila staje się ofiarą Edka, a swoją śmiercią otwiera mu drogę do władzy. Artur dąży do przywrócenia dawnych zasad w swoim domu. W tym celu konstruuje plan polegający na zastosowaniu formy, która zmusi domowników do postępowania zgodnie z ustaloną przed wiekami tradycją. Tą formą ma być tradycyjny ślub – z białą suknią, błogosławieństwem... Gdy wszystko jest już gotowe, bohater „upija się mądrze” i dociera do niego, że nic nie wskóra w ten sposób. Modyfikuje więc swój plan i zamienia formę na ideę. Uznaje, że tylko dzięki totalitarnej władzy może opanować chaos („Tylko władza da się stworzyć z niczego”). Artur chce zmusić domowników do powrotu do tradycji i by to osiągnąć, nie waha się użyć terroru. Przy użyciu rewolweru wymusza na babci błogosławieństwo. Zmusza rodzinę do posprzątania domu i założenia odpowiednich strojów. I wtedy dowiaduje się o zdradzie przyszłej żony z Edkiem. Chce go zabić, ale Edek jest sprytniejszy – zabija Artura kolbą karabinu. Artur to postać bardzo wybuchowa i dynamiczna. Miota się i krzyczy, zamiast działać spokojnie. Napady gniewu wydają się być jednak uzasadnione – Artur nie może już znieść dziwactw swojej rodziny. Oburza go chaos i niemoralność świata stworzonego przez ludzi pokroju Eleonory i Stomila. Głównym problemem Artura jest niemożność buntu. Jego rodzina zachowuje się tak niekonwencjonalnie, że Artur nie ma przeciwko czemu się buntować. Pragnie więc przywrócenia dawnych zasad, chce mieć tradycyjną rodzinę. Ala – kuzynka Artura, z którą chce on wziąć tradycyjny ślub, aby przywrócić dawne zasady. Artur troszczy się o nią i pilnuje, by Edek nie zbliżał się do niej choćby na krok. Ta jednak lubi wzbudzać w Arturze zazdrość, a nawet posuwa się do tego, że mówi mu o zdradzie z Edkiem. Udaje przy tym, że nie myślała, że Artur się tym przejmie, skoro chce ożenić się z nią tylko dla zasady. Stomil – pan domu, mąż Eleonory i ojciec Artura. Artysta z epoki dzieci-kwiatów. Walczył o zburzenie porządku, aby uzyskać wolność, ale zamiast niej zapanował w ich życiu chaos i amoralność. Mimo to jest dumny, że jego pokolenie obaliło wszelkie bariery i konwenanse. Paraduje w wiecznie rozpiętej piżamie. Podobnie jak żona zachwyca się prostotą Edka. Eleonora – to piękna kobieta, choć podobnie jak mąż nie dba o wygląd. Artystka, wyznawczyni wolności i przeciwniczka konwenansów, zasad. Jest kobietą nowoczesną. Wyznaje synowi, że ma romans z Edkiem, licząc chyba po cichu na to, że Artur zmusi ojca do reakcji. Babcia Eugenia – bardzo nowoczesna, żwawa starsza pani, ubrana w suknię z trenem i trampki. Podobnie jak jej brat Eugeniusz czas spędza głównie przy grze w karty. Edek – stały bywalec w domu Stomila, gość i lokaj. Charakterystyczny jest jego wąsik oraz to, że chodzi w kraciastej koszuli i pomiętych spodniach. Prostak, cham i gbur, odrażająca postać. Nazywany przez innych bohaterów dramatu prostakiem i ćwierćinteligentem, a nawet debilem. Ma romans z Eleonorą, gra w karty z Eugenią i Eugeniuszem. Z prawie całą rodziną łączą go poufałe stosunki. Stomil i Eleonora są zafascynowani jego prostotą. Tak naprawdę to silny i podstępny człowiek, który umie dopasować się do każdej sytuacji. Obrażany przez Artura, w ostatniej scenie mści się i zabija młodego człowieka, by przejąć władzę nad rodziną. Uniwersalność dramatu Mrożka likt pokoleń wyGłównym tematem „Tanga” jest konf jest tu jednak zina Rod ila. stępujący w rodzinie Stom wa. Artu r to eńst łecz spo rą iatu rów noc ześn ie min iej”, jak powinien uosobienie tych, którzy wiedzą „lep y tylko czekają którz , być urządzony świat, a Edek – tych na swoją okazję. 3 8/2014 Symbolika tanga w dramacie Mrożka • Tango to taniec o miłości, zdra dzie i śmierci. W dramacie Mrożka mamy też te tematy. Tylko finał jest nieco inny – nie umiera koch anka zabita przez zazdrosnego partnera, ale ginie właśnie Artur. To kochanek – Edek – zabija rywala w miłości i konkurenta do władzy. • Ostatnia scena dramatu to tanie c Edka z Eugeniuszem przy akompaniamencie tanga – to wyraz zwycięstwa ludzi pokroju Edka (bezczelni, brutalni, cwaniacy bez wykształcen ia, kierujący się żądzą władzy) nad inteligencją, którą reprezentuje Eugeniusz. Wyraz zwycięs twa anarchii i świata odartego z wartości nad tradycyjnym porządkiem. • Tango (taniec kultury popular nej, niskiej, który powstał na przedmieściach Bue nos Aires) symbolizuje wszystko to, co głów ny bohater usiłował zwalczyć – amoralność, wyuzdanie seksualne czy wyższość kultury masowej nad prawdziwą sztuką. Kiedyś tango było dla Stomila i jego żony Eleonory symbolem wyzwolenia od sztucznych, mieszczańskich konw enansów, teraz jest symbolem triumfu prym itywizmu oraz kultury masowej. • Motyw tańca w literaturze polskiej: polonez w „Panu Tadeuszu”, chocholi taniec w „We selu”. Problematyka dramatu Mrożka Konflikt pokoleń Temat nie nowy, choć tu ujęty w nieco zaskakujący sposób. To rodzice reprezentują świat bez wartości, granic, amoralny, a syn opowiada się za tradycją i uporządkowaniem. Artur chce wychować awangardowych rodziców w imię konserwatywnych ideałów. Nie umie jednak odnaleźć idei, na której oparty byłby jego „nowy” świat. Dramat o rewolucji Kiedy tę rodzinę potraktujemy jako obraz społeczeństwa, pojawi się temat rewolucji. Porewolucyjny chaos reprezentuje pokolenie Eleonory i Stomila. Kontrrewolucja to Artur, który chce przywrócenia świata wartości i zasad moralnych. A zwycięża... „siła” – bezmyślny, sprytny, żądny władzy Edek. Edek to również symbol zwycięstwa taniej, masowej sztuki – jej symbolem jest tu popularne tango, do którego porywa Eugeniusza. Kryzys i upadek wartości Pokolenie Stomila i Eleonory doprowadziło do upadku tradycyjnych wartości. To świat bez norm, amoralny. Żądzą liberalizm, wolność seksualna, bezideowość. Niestety, finał dramatu jest pesymistyczny – kryzys wartości nasila się, bo zwycięża „siła” – prymitywny Edek. 4 Władza i dyktatura Rewolucja po raz kolejny „zjada własne dzieci”. Inteligencja inicjuje ją, ale jest zbyt słaba, by utrzymać władzę. W tym momencie władzę przejmują nieokrzesani, ale sprytni, bezwzględni i brutalni ludzie. „Tango” to swojego rodzaju przestroga, że nieograniczona wolność może przerodzić się w anarchię, a ta z kolei utoruje drogę do władzy systemom totalitarnym. Aktualność wzorców romantycznych Artur, wychowany w środowisku bez idei, wartości, nie ma wewnętrznej siły. Chce naprawiać świat, ma pozytywne intencje (porównaj choćby z Konradem z III części „Dziadów”), ale brakuje mu prawdziwej idei i zdecydowania w działaniu. Jego słabość tkwi także w nadwrażliwości i kierowaniu się emocjami (to także łączy go z romantykami). Staje się zwolennikiem tyrańskiej władzy i znowu przegrywa, bo nie jest dość bezwzględny. Umiera i to nie dla wielkiej idei, ale z powodu zazdrości. Romantyczny bunt kończy się klęską, która zostaje podsumowana słowami: „Może to i dla niego lepiej”. Co jeszcze łączy Artura z bohaterami romantycznymi? To nieszczęśliwy i zdradzony kochanek, samotny człowiek, którego starań nikt nie rozumie. Do jakich tematów? Wolność Moralność, upadek wartości Bunt Rodzina, konflikt pokoleń Władza, rewolucja, totalitaryzm Tradycja a nowoczesność a Inteligencja jako grupa społeczn t w sztuce, bun sty, arty rola Sztuka (jej sens, ) owa kultura mas Motyw tańca w literaturze Eksperyment w teatrze Dramat absurdu Tango jako dramat absurdu •Mrożek posługuje się groteską, parodią, absurdem słownym i sytuacyjnym. • Punktem wyjścia jest niemal realistycznie zarysowana sytuacja, która przeradza się w ciąg nielogicznych, niezwykłych i absurdalnych w swej wymowie wydarzeń. •Działania bohaterów zostały pozbawione motywacji psychologicznej. Bohaterowie przedstawiają pewne typy zachowań, dlatego niektóre elementy ich osobowości zostają wyolbrzymione. •Język potoczny, zbliżony do żargonu. •Absurdalny komizm przejawiający się w kreacji świata, bohaterów, sytuacji, a nawet w warstwie językowej utworu. •Odwrócone tradycyjne role przypisane tragizmowi i komizmowi – tragizm staje się nośnikiem treści komicznych, a komizm – tragicznych.