Recenzja rozprawy doktorskiej "Przestrzenie resztkowe w mieście"

Dr hab. inż. arch. Jan Wrana prof. nadz. PL
Wydział Budownictwa i Architektury
Samodzielna Pracownia Architektoniczna
Politechnika Lubelska
20 - 618 Lublin, ul. Nadbystrzycka 40
Kraków 24.05.2016 r.
RECENZJA
Rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszki Mirosławy Janowskiej
p.t. P R Z E S T R Z E N I E R E S Z T K O W E W M I E Ś C I E
przedłożonej na Wydziale Architektury Politechniki Poznańskiej
promotor pracy jest Prof. PP dr hab. inż. arch. Marian Fikus
promotorem pomocniczym Prof. PP dr hab. inż. arch. Ewa Pruszewicz - Sipińska
1.
Podstawa formalna recenzji
1.1. Decyzja Rady Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej o wyborze recenzenta
rozprawy doktorskiej oraz Umowa o dzieło nr 10/9/2016/51 z dnia 25.03.2016 r. Politechniki
Poznańskiej w imieniu której działając Dr hab. inż. arch. Jerzy Suchanek, prof. ndzw.
Dziekan zamawia a wykonawca zamówienia Dr hab. inż. arch. Jan Wrana przyjmuje
wykonanie dzieła tj. opracowanie recenzji pracy doktorskiej mgr inż. arch. Agnieszki
Janowskiej pt. „PRZESTRZENIE RESZTKOWE W MIEŚCIE” -projektu o numerze MPK
10/9
1.2. Egzemplarz rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszki Mirosławy Janowskiej,
pt. P R Z E S T R Z E N I E R E S Z T K O W E W M I E Ś C I E.
1.3. Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym z dnia 14.03.2003 r. wraz
z późniejszymi zmianami.
1
2. Wstępna charakterystyka rozprawy doktorskiej.
Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska stanowi zwarty oprawiony tom zawierający
- 298 stron na które składają się:
a) 183 ponumerowane strony 6-ciu rozdziałów tekstu zasadniczego ze spisem treści
(Strukturą rozprawy doktorskiej), streszczeniem oraz tłumaczeniem streszczenia na język
angielski.
b) 21 stron ponumerowanych z podziałem na:
rozdział 7. Bibliografia na którą składają się 7.1 Literatura – 67 pozycji, 7.2. Dokumenty
elektroniczne - 3 pozycje, 7.3. Akty prawne - 5 pozycji, 7.4. Strony internetowe - 92
pozycje, rozdział 8. Spis ilustracji - 172 pozycje z których - 94 zdjęcia autorki, rozdział 9.
Spis tabel - 5 tabel opracowanych przez autorkę oraz rozdział 10. Spis wykresów - 10
wykresów opracowanych przez autorkę.
c) 91 stron ponumerowanych
o Suplementu - wyniku badań sondażowych _01_mieszkańcy i _02_Eksperci z podziałem;
Spis tabel w suplemencie - 17 tabel opracowanych przez autorkę oraz – Spis wykresów w
suplemencie - 106 wykresów opracowanych przez autorkę.
Na uwagę zasługują zarówno ciekawość badawcza autorki która w pierwszej części
rozprawy wprowadza czytelnika w zakres merytoryczny badań i analiz wybranych przykładów
ingerencji przestrzennych we wnętrzach architektonicznych miasta Poznania, jak również
nowatorska propozycja dopełniania formami przestrzennymi wnętrz architektonicznych
będących na różnym poziomie degradacji „nowymi katalizatorami czasowych zmian w
przestrzeni, powodując ich przestrzenną integrację - transformację funkcji i miejsca”.
Autorka formułując cel pracy precyzyjnie przedstawia tezę pracy oraz hipotezy badawcze.
Ciekawie komentuje i ilustruje prowadzone badania „form odpadów przestrzennych określanych przestrzeniami resztkowymi w mieście” - z czego ponad połowa zdjęć wykonana
jest przez autorkę pracy (94 szt.)
Rozprawę przedstawioną do recenzji autorka dzieli na pięć części. Każdą część kończy
podsumowaniem. Część szósta jest podsumowaniem badań i potwierdzeniem postawionej
tezy badawczej. Postawione wnioski w podsumowaniu badań są poparte suplementem wynikiem badań sondażowych przeprowadzonych wśród mieszkańców oznaczone numerem
_01_ oraz Ekspertów oznaczonych _02_:
 pierwsza część rozprawy - jest przedstawieniem celów badawczych, ustaleniem zakresu
metodologii pracy. Wyniki przedstawionych badań w tej części są materiałem dla
kluczowych analizowanych zagadnień,
 druga część rozprawy - jest prezentacją autorskich definicji przestrzeni resztkowych oraz
pojęć związanym z badanym i analizowanym zjawiskiem,
 trzecia część rozprawy - to udokumentowane badania w częściach wybranych dzielnic
Poznania, stanowiące autorską analizę struktury Poznania wskazującą na położenie
przestrzeni resztkowych i określającą ich cechy charakterystyczne,
 czwarta część - to prezentacja wyników przeprowadzonych studiów nad wybranymi
przypadkami wykorzystania przestrzeni resztkowych powstałych w okresie od 2000 do
2014 r.,
 piąta część - jest wskazaniem wyników i wniosków społecznego oddziaływania
przestrzeni resztkowych uzyskanych po przeprowadzeniu, metodą analizy statystycznej,
badań sondażowych wśród ekspertów oraz mieszkańców,
 szósta część - jest podsumowaniem wszystkich przeprowadzonych badań. Podkreślić
należy, że w rozdziale tym autorka prezentuje autorskie wnioski oraz uzasadnia celowość
kontynuowania prac analitycznych dla opracowania metodologicznego modelu służącego
praktycznej adaptacji przestrzeni resztkowych w strukturze miasta.
2
3. Merytoryczna ocena rozprawy doktorskiej.
Część pierwsza: Wprowadzenie.
Podjęte przez doktorantkę badania występującego zjawiska „przestrzeni resztkowej
w współczesnych miastach” jest jedną z dróg poszukiwań dla zapobiegania postępującemu
procesowi rozpadowi zwartej tkanki miast oraz sprzyja integrowaniu - „scalaniu wnętrz
struktury przestrzeni publicznych, pół publicznych i prywatnych, pełniących funkcje
społeczno twórcze - mające jako celu „przywrócenie ich strukturze miasta i jego
mieszkańcom”.
Autorka rozprawy doktorskiej przedstawia wnikliwą analizę stanu badań:
 dotyczących - jakości miejsca, piękna miasta, oddziaływania przestrzeni na człowieka wymieniając dzieła znakomitych uczonych - twórców: O doskonałości Władysława
Tatarkiewicza, Urbanistyka Tadeusza Tołwińskiego, Przestrzeń, czas, architektura
Siegfrieda Giedona, Urbanistyka Le Corbusiera,
 zwracając uwagę na prace Kazimierza Wejcherta Elementy kompozycji urbanistycznej
oraz Kevina Lyncha Obraz miasta którzy podejmowali problematykę dostrzegania przez
użytkownika kompozycji urbanistycznej miasta,
 w odniesieniu do wpływu formy urbanistycznej, na życie społeczne przywołuje pracę
Warunki ułatwiające orientację w przestrzeni Anny Agaty Kantarek,
 przypomina ważny problem - orientacji w strukturze miasta, percepcji przestrzeni miasta,
który porusza w pracach badawczych Jacek Gyurkovich Architektura w przestrzeni miasta –
wybrane problemy oraz Znaczenie form charakterystycznych dla kształtowania percepcji
przestrzeni: wybrane zagadnienia kompozycji w architekturze i urbanistyce,
 przywołuje zasady projektowania i kompozycji dzieła; przytaczając ponadczasową pracę
Witruwiusza O architekturze ksiąg dziesięć i zawarty w nim przekaz jedności triady:
trwałość, celowość i piękno, oraz współcześnie preferowane wpisywanie dzieła w kontekst
Juliusza Żurawskiego O budowie formy architektonicznej
 podkreśla, że prace Jana Gehla Życie między budynkami oraz Christophera Aleksandra
Język wzorców - potwierdzają, że jakość przestrzeni miejskiej ułatwia użytkownikowi
odnaleźć w niej miejsce oraz tworzyć z nim emocjonalny poziom przywiązania. Szczególny
aspekt związku człowieka z miejscem poruszają w publikacjach Maria Lewicka Psychologia
miejsca czy też Augustyn Bańka Psychologiczna struktura projektowa środowiska. Studium
przestrzeni architektonicznej.
 przywołuje publikację Waltera Benjamina Dzieło sztuki w epoce możliwości jego
technicznej reprodukcji z komentarzem, że tylko stan wzmożonej percepcji uczestnika
i współtwórcy w sytuacji świadomego zestawienia zdarzeń głęboko ingerujących w strukturę
dzieła mogą wywołać wzmożoną przytomność umysłu, aby widz i odbiorca stał się
uczestnikiem dzieła architektonicznego (spowodowanie, że odbiorca dopełnianej przestrzeni
staje się jej uczestnikiem)
 potwierdza nadrzędne kryterium że „warunkiem koniecznym do zrozumienia przekazu
zapisanego w formie” jest znajomość języka oraz kodu kulturowego. „Sprzężenie
prawidłowo
zastosowanych:
kodu,
urbanistycznego
oraz
języka
przekazu
architektonicznego, podkreśla tożsamość kulturową miejsca, a w określonych warunkach
prowadzi do powstania i postrzegania charakterystycznej struktury genius loci.
Autorka dysertacji w uzasadnieniu potrzeby podjęcia się tematu tej pracy - jasno
przedstawia badany problem naukowy w przedłożonej rozprawie:
„Podjęte zagadnienie polega na zbadaniu zjawiska przestrzeni resztkowych pojawiających
się w kompozycji miasta w sąsiedztwie nieprzystających do siebie struktur oraz analizie
potrzeb, możliwości i metod ich zagospodarowania: wprowadzania w ich wnętrza form lub
funkcji, które w określonych warunkach wywołują relacje przestrzenne i społeczne
wykraczające poza wnętrze w którym się pojawiają, stając się uzupełnieniem, tkanką łączną
między istniejącymi, niezależnie funkcjonującymi strukturami.”
3
oraz precyzuje, że celem prowadzonych badań jest dowiedzenie tezy, że:
„Zagospodarowanie przestrzeni resztkowych jest skuteczną metodą dopełnienia kompozycji
urbanistycznej i architektonicznej, a stosowanie ich do współczesnych potrzeb stanowi
podstawę do pogłębienia identyfikacji użytkowników z miejscem.”
Dla jej weryfikacji doktorantka formułuje hipotezy badawcze:
H1 - Przestrzenie resztkowe, w opinii mieszkańców i decydentów odpowiedzialnych za
jakość przestrzeni w mieście, nie stanowią problemu dla czytelności struktury miasta i nie są
przez nich postrzegane jako element degradujący przestrzeń miejską,
H2 - Zagospodarowanie przestrzeni resztkowych umożliwia utrwalenie lub przywrócenie
czytelnej kompozycji struktur miejskich,
H3 Możliwość odzyskania odpadów przestrzennych wywołuje pozytywne relacje
społeczne: powoduje pogłębienie identyfikacji użytkownika z miejscem i identyfikacji miejsca
przez użytkownika,
H4
Przywrócenie przestrzeni resztkowych strukturze miasta powoduje scalenie
przestrzeni zewnętrznych, leżących poza obszarem ingerencji, w spójny organizm
sprzężonych wnętrz miejskich.
Przy możliwym bardzo obszernym zakresie pola badawczego, doktorantka zastosowała
dopuszczalną metodę celowego doboru materiału badawczego. Prace badawcze
przeprowadzono w trzech etapach na wybranych fragmentach rejonów Poznania: Starego
Miasta, Jeżyc, Grunwaldu, Wildy i Nowego Miasta, stosując metodologię badań w trzech
etapach:
1 - zebranie materiałów wyjściowych, 2 - wartościowanie zjawiska przestrzeni resztkowych
w strukturze Poznania, 3 - zebranie, opracowanie oraz interpretacja otrzymanych wyników
badań.
Cześć druga: Definicje i pojęcia stosowane w rozprawie.
Szczególnym i ważnym wkładem do stanu badań dotyczących zapobieganiu - postępującemu procesowi rozpadającej się zwartej tkanki w strukturach przestrzennych współczesnych
miast - zjawiska przestrzeni resztkowych w przestrzeni miasta - są autorskie analizy
teoretyczne i obserwacje prowadzące do sformułowania własnych decyzji i pojęć przez
doktorantkę Panią Agnieszkę Mirosławę Janowską. Autorka przyznaje, że wyniki
przeprowadzonych badań wybranych przestrzeni Poznania pozwoliły na opracowanie
typologii przestrzeni resztkowych, a jej definicja została wyprowadzona z prac badawczych i
sformułowanych w publikacjach twierdzeń badaczy Zygmunta Baumana Pustka miejsca
jest w oku patrzącego, Tomasa Wikströma Residual space and trannsgressive spatial
practices, oraz Jencksa Ruch nowoczesny w architekturze. Przed sformułowaniem własnej
definicji studiuje definicję „spacji przestrzennej” przedstawionej w artykule T. Głowackiego
Przestrzenne spacje.. fenomen architektury XX wieku, a także „przestrzeni in-between” B.
Stec w publikacji Uwagi o fałdowaniu w architekturze współczesnej, oraz „materię pustki” R.
Koolhaasa w studium The Berlin Wall as Architecture.
Część trzecia: Klasyfikacja badanych elementów.
Autorka przeprowadza badania w wybranych centralnych rejonach miasta, w ramach
struktur wyznaczonych podziałem administracyjnym Poznania obowiązującym do roku 1990
(przyjmuje go jako czytelniejszy dla układu przestrzennego miasta; jest on nadal
obowiązujący dla działalności części instytucji miejskich). Dokonuje oceny występujących na
tym obszarze (Chwaliszewa, Starego Miasta, Jeżyc, Grunwaldu, Wildy, Nowego Miasta)
odpadów przestrzennych pod kątem ich rodzaju, formy i wielkości. W wyniku powyższych
działań opracowała charakterystykę występujących form odpadów przestrzennych
(wzbogaconą własnymi ilustracjami z komentarzem do każdego przypadku):
 pionowe przestrzenie resztkowe - „szczeliny w strukturze wnętrza ulicy, powodujące zakłócenia ciągłości pierzei czy kwartału”,
4
 poziome wieloskalowe przestrzenie resztkowe - „występują głownie w większej skali
oddziałującej np. na kilka kwartałów czy całą dzielnicę, w której nieokreślony w kształcie
odpad przestrzenny, destrukcyjnie oddziałuje na sąsiednie struktury, powodując
przerwanie związków przestrzenno-funkcjonalnych między nimi (...)”,
 zmienne przestrzenie resztkowe - nieregularne wnętrza o zmiennej formie,
ukształtowanej przez sąsiednią, często zwartą zabudowę. Przestrzeń taka nie stanowi
wspólnej przestrzeni dla istniejącej zabudowy, z racji swej nieokreśloności i nie służy
ogółowi postrzegana jest jako przestrzeń niczyja (...)”,
 przestrzenie resztkowe osłabiające działanie formy/struktury - przestrzenie znajdujące
się ponad obiektami niedostosowanymi formą i skalą do zabudowy sąsiedniej: pomimo,
że obrys struktury odpowiada wymogom kontekstu, to z uwagi na wysokość części
struktury, niedostosowaną do zabudowy sąsiedniej, zarówno obiekt, jak i przestrzeń
znajdująca się powyżej upośledzają oddziaływanie całej struktury,
 graniczne/narożne przestrzenie resztkowe - niekompletna, zakłócająca czytelny układ
linii zabudowy kompozycja kwartału, w miejscu ważnym dla jego struktury: na
skrzyżowaniu ulic, w narożniku placu, na zakończeniu osi kompozycyjnej czy widokowej,
 tereny wymagające kompleksowego zagospodarowania - obszary wymagające
szczegółowych opracowań planistycznych określających możliwości ich kompleksowej
rewitalizacji i zagospodarowania.
Doktorantka zwraca jednak uwagę na część obszarów, które nie mieszczą się w
przyjętej w pracy definicji przestrzeni resztkowych, a które wymagają jednak
szczegółowych, kompleksowych opracowań planistycznych. Do tej grupy zostały
zakwalifikowane:
- tereny zdegradowane
- tereny częściowo zabudowane obiektami budowlanymi o niskich wartościach
architektonicznych
- obszary na których występują budynki wyłączone z użytkowania (między innymi tereny
poprzemysłowe)
W podsumowaniu tej części rozprawy, autorka zwraca uwagę że w miastach
europejskich w których przeprowadza była kwerenda (w Berlinie, Amsterdamie, Brukseli,
Gandawie) zarejestrowano powszechność występowania wszystkich zdefiniowanych typów
przestrzeni resztkowych, potwierdzając uniwersalny charakter problemu. Fakt powstawania
niezależnie od historii, położenia geograficznego czy wielkości odpadów przestrzennych jest
spowodowany :
 rozwojem miast, które odbywały się na podstawie zmieniających się zasad i koncepcji
przestrzennych (przestrzenie resztkowe są świadkami tych przemian)
 konsekwencją treści przepisów budowlanych oraz możliwości technicznych związanych
z realizacją obiektów w konkretnej lokalizacji.
Część czwarta: Recykling przestrzeni. Studium przypadków.
 W czwartej ważnej dla całej rozprawy części autorka podejmuje współcześnie
dyskutowane i badane zjawisko miejsca w mieście, często określane jako proces
przywracanie miasta ich mieszkańcom. W podrozdziale 4.1. Odpady przestrzenne a miejsca
w przestrzeni zwraca uwagę na odbiór architektury - sztuki poprzez doznania określane
przez Tatarkiewicza trzema najwyższymi wartościami: dobrem, pięknem i prawdą oraz
przez Witruwiuszowską triadę: piękno, użyteczność i trwałości umożliwiające emocję i
doznania estetyczne a także przez wrażliwego obserwatora postawy dezaprobaty na
niekształtność i jej destrukcyjnego oddziaływania przestrzennego i społecznego.
Przypomina że „(...) miasto zarówno obiekty jak i struktury je łączące to synergia miejsc i
przestrzeni umożliwiająca użytkownikom identyfikację z nimi”
i z rozmysłem podkreśla za publikacją Dobre życie na Jeżycach: etyka współczesności czy
etyka współodpowiedzialności w przestrzeni miasta E. Rewers: miasto należałoby
5
postrzegać, jako medium komunikacji, którego świadome lub nie, używają mieszkańcy, by
nawiązać rozmowę, wyrazić krytykę, zastosować perswazję, zdobyć władzę .
Dlatego podsumowuje ten podrozdział pisząc że: ...uszkodzona czy nie pełna struktura
miejska prowadzi do błędnego odbioru komunikatu przestrzennego i dalej do wykształcenia
nieprawidłowych relacji społecznych lub zarzucenia, zdeformowani, do segregacji
społecznej - gentryfikacji, oraz cytując badacza E. Rewers Dlatego, zagadnieniem
wysuwającym się współcześnie na pierwszy plan, staje się otwarcie na problem przestrzeni
zdegradowanych, porzuconych, (...) niczyich i poszukiwanie metody na przywrócenie ich
strukturze miasta.
 Prowadzone badania dotyczące recyklingu przestrzeni resztkowych (4.1.1) - są
poszukiwaniem rozwiązań zarówno poprawy „jakości struktur śródmiejskich” poprzez
wykorzystanie tych przestrzeni dla celów budowlanych często wprowadzając w nie funkcje
umożliwiające mieszkańcom korzystanie ze struktur miejskich. Obiekty powstające w
przestrzeni resztkowej powinny respektować nie tylko wymogi „kontekstu” ale także spełniać
regulacje przepisów umożliwiających realizację celu - przywracania tej przestrzeni
strukturze miasta czasem dla realizacji oryginalnych potrzeb (których przykłady przytacza
autorka w kolejnych podrozdziałach).
W zależności od lokalizacji w przestrzeni miasta autorka określa występujące różne
funkcje, które mogą pełnić obiekty dopełniające przestrzeń resztkową:
 Funkcja publiczna: obiekty pełniące funkcje publiczne, służące ogółowi społeczeństwa
niezależnie od tego, czy odbiorcy-użytkownicy funkcji są ich bezpośrednimi sąsiadami.
Wspólne przestrzenie publiczne realizowane w miejscach publicznych i półpublicznych,
służą integracji, stają się miejscami spotkań, aktywnego czy biernego wypoczynku.
 Funkcja półpubliczna: realizowana na styku przestrzeni publicznej i prywatnej, służy
części społeczności, bezpośrednio zainteresowanej oferowanymi usługami, otwiera wnętrze
dla osób z zewnątrz.
 Funkcja półprywatna: służy konkretnej społeczności, realizowana w skali wnętrza,
dostępna stałym użytkownikom tego wnętrza.
 Funkcja prywatna: oddziałuje na zamkniętą grupę użytkowników, realizowana na styku
przestrzeni prywatnej i półprywatnej/półpublicznej, może oddziaływać na zewnątrz, podnosi
wartość miejsca w odbiorze i świadomości jego użytkowników.
Badane w kolejnym podrozdziale (4.1.3. Działania czasowe) zjawisko czasowości
rozwiązań w przestrzeniach resztkowych której celem jest: (np. przykład niemieckiej grupy
Plstique – Fantastiqe; która poprzez rozwiązania akcentuje miejsca ważne, kształtuje nową
interakcję przestrzenną i społeczną):
- zainteresowanie użytkowników konkretnym miejscem
- zainspirowanie do działania polegającego do wprowadzania zmian
- wytrącenia ze stanu biernego odbiorcy
- zachęcania do korzystania z miejsca w sposób odmienny od dotychczasowego
czy też nowojorskiego artysty Michaela Rakowitza)
- zwraca uwagę na problem wykluczenia, gentryfikacji i bezdomności (działania sprzyjające
swobodnemu korzystanie z przestrzeni publicznych, uniemożliwienie koczowania
bezdomnym, budowanie pozytywnego wizerunku miasta)
- tworzy schronienie dla bezdomnych (plastikowe struktury podpinane do wylotów
wentylacyjnych)
- rozwiązania są początkiem interakcji, łączenie przestrzeni o różnym charakterze.
oraz w podrozdziale (4.1.4. Rola obiektów dopełniających przestrzenie resztkowe)
określającym w zależności od rodzaju przestrzeni resztkowych, stosując odpowiedni typ
środków dla typologii i lokalizacji w strukturze miasta - realizacje rozwiązań trwałych,
umożliwiających przywrócenie miejsc mieszkańcom-użytkownikom miasta – uczestnicząc
w ten sposób w procesie scalania struktury przestrzennej miasta (odbudowę przestrzeni
publicznej i społecznej).
6
 W obszernym podrozdziale 4.2 Recykling odpadów przestrzennych – szczególne
przypadki, Pani Agnieszka, Mirosława Janowska prezentuje w sposób precyzyjny
różnorodne w skali i formie zrealizowane obiekty, recenzuje metodę wprowadzanych zmian
i skali ich oddziaływania. Prezentowane wybrane realizacje są przykładami ilustrującymi
w sposób uporządkowany odnoszące się do rodzaju dopełnianych przestrzeni resztkowych
w podziale na:
- recykling pionowych przestrzeni resztkowych (mieszkania w przestrzeni resztkowej,
działania artystyczne),
- recykling poziomych przestrzeni resztkowych (przestrzeń społeczna w przestrzeni
resztkowej, ciągi piesze, rekreacja, sługi, przestrzeń ekspozycyjna),
- recykling zmiennych przestrzeni resztkowych (zabudowa wielorodzinna, mieszkanie
i biuro, pasaż w przestrzeni półprywatnej, ogrody, skwery i parki, rewaloryzacja
istniejącej struktury,
- recykling przestrzeni resztkowych osłabiających działania struktury (inkubator
przedsiębiorczości, wertykalne działki budowlane),
- recykling granicznych/narożnych przestrzeni resztkowych (hotel, obiekty oświatowe).
 W podrozdziale 4.3. Klasyfikacja obiektów dopełniających przestrzenie resztkowe
Autorka uporządkowała zgromadzony materiał, opracowując klasyfikację obiektów
dopełniających przestrzenie resztkowe, uwzględniając formę i charakter zrealizowanych
obiektów, metody wprowadzanych zmian oraz skalę ich oddziaływania z podziałem na
rodzaj przestrzeni resztkowej:
-
pionowe przestrzenie resztkowe,
poziome przestrzenie resztkowe,
zmienne przestrzenie resztkowe,
osłabiające działanie formy/struktury przestrzenie resztkowe,
graniczne/narożne przestrzenie resztkowe,
określając formę i charakter wprowadzanych zmian oraz skalę oddziaływania przypisując je
do wskazanych w przykładach lokalizacji.
 Kolejny podrozdział - 4.4. Efekty zagospodarowania przestrzeni resztkowych – jest
autorskim opracowaniem Doktorantki przedstawiającym charakterystykę efektów
zagospodarowania przestrzeni resztkowych (wynik oceny form, metod wprowadzanych
zmian oraz skali ich oddziaływania). W tabelarycznym zestawieniu Autorka przedstawia:
*
Efekt zagospodarowania przestrzeni resztkowych wyszczególniając jego rodzaj oraz
charakter:
- wpływ na odbiorcę,
- identyfikacja z miejscem (przestrzeń kształtowana bez wykluczeniowo),
- identyfikacja miejsca,
- reorganizacja przestrzeni wnętrza,
- wpływ na struktury sąsiednie,
- scalanie przestrzeni w spójny organizm sprzężonych ze sobą miejsc,
- odpowiedź na oczekiwania odbiorcy.
 Autorka podsumowując (4.5. Podsumowanie) tę cześć potwierdza wcześniejsze
założenia, że:
- zasięg oddziaływania prezentowanych a zrealizowanych w przestrzeniach
resztkowych, zależy od ich lokalizacji w strukturze miejskiej,
- od jej formy,
- od metod wprowadzanych zmian oraz użytych środków,
oraz kończy cennym komentarzem:
„Przedstawione interwencje umożliwiły uaktywnienie przestrzenne, formalne, funkcjonalne
i społeczne większego obszaru: kwartału czy dzielnicy, sprzężenie przestrzeni resztkowej
z sąsiednimi strukturami, stając się impulsem do odzyskania pięknej, użytecznej i trwałej
7
społecznie przestrzeni mieszkalnej” – autorstwa Aarona Betscky, kuratora XI Biennale
Architektury w Wenecji w 2008 r.
Część piąta: Analiza porównawcza wyników badań sondażowych.
 W części piątej dysertacji pt. Analiza porównawcza wyników badań sondażowych Pani
Agnieszka Mirosława Janowska porównuje wyniki badań sondażowych _01_Mieszkańcy
i _02_Eksperci potwierdzając słuszność przyjętej tezy pracy badawczej:
„Zagospodarowanie przestrzeni resztkowych jest skuteczną metodą dopełnienia kompozycji
urbanistycznej i architektonicznej, a dostosowanie ich do współczesnych potrzeb stanowi
podstawę do pogłębienia identyfikacji użytkowników z miejscem”.
W zestawieniach tabelarycznych oraz wykresach przedstawia wyniki postawionych
hipotez:
5.1. Wpływ grupy na ocenę problemu przestrzeni resztkowych oraz na opinię dotyczącą
skali oddziaływania terenów niezagospodarowanych na otoczenie - weryfikacja H1.
Uzyskane wyniki nie potwierdzają słuszności hipotezy: H1 - przestrzenie resztkowe, w opinii
mieszkańców i decydentów odpowiedzialnych za jakość przestrzeni w mieście, nie stanowią
problemu dla czytelności struktury miasta i nie są przez nich postrzegane jako element
degradujący przestrzeń miejską. Istnieją istotne statystyczne różnice pod względem oceny
przestrzeni resztkowych Starego Miasta, Wildy i Nowego Miasta.
Uwaga: pomimo braku potwierdzenie prawdziwości H1 - zarówno mieszkańcy, jak i eksperci
zauważają problem przestrzeni resztkowych i uważają, że jest on istotny dla struktury
Poznania.
5.2. Wpływ grupy na opinię dotyczącą wpływu zagospodarowania przestrzeni resztkowych
na wizerunek poznania - weryfikacja H2.
Obie grupy wykazują zainteresowanie potencjałem odpadów przestrzennych i doceniają
pozytywne skutki ich zagospodarowania. Eksperci częściej, w porównaniu z mieszkańcami,
deklarowali, że zagospodarowanie przestrzeni resztkowych będzie miało pozytywny wpływ
na wizerunek Poznania.
Zatem: H2 - zagospodarowanie przestrzeni resztkowych umożliwia utrwalenie lub
przywrócenie czytelnej kompozycji struktur miejskich.
5.3. Związek między odczuwanym przez mieszkańców wpływem na sposób wykorzystania
terenów niezagospodarowanych a podejmowanymi przez nich interwencji - weryfikacja H3.
Autorka przeprowadza badanie w analizowanej hipotezie badawczej - „Czy zachodzi istotny
statystycznie związek pomiędzy poczuciem wpływu mieszkańców na sposób
wykorzystywania terenów niezagospodarowanych a podejmowanymi przez nich
interwencjami związanymi z wykorzystaniem tychże terenów”.
Zatem, uznać należy, że hipoteza została udowodniona. H3 - Możliwość odzyskania
odpadów przestrzennych wywołuje pozytywne relacje społeczne: powoduje pogłębienie
identyfikacji użytkownika z miejscem i identyfikacji miejsca przez użytkownika.
5.4. Związek między grupą a sposobami wykorzystania przestrzeni resztkowych weryfikacja H4.
Autorka poddała weryfikacji ostatnią hipotezę badawczą: H4 - Przywrócenie przestrzeni
resztkowych strukturze miasta powoduje scalenie przestrzeni zewnętrznych, leżących poza
obszarem ingerencji, w spójny organizm sprzężonych wnętrz miejskich. Jej wyniki są
rozbieżne pomiędzy grupą ekspertów i mieszkańców.
8
Część szósta: Wnioski i podsumowanie.
 Przeprowadzone prace badawcze dotyczące przestrzeni resztkowych w mieście na
przykładzie wybranych centralnych rejonów miasta Poznania, potwierdziły postawioną przez
Doktorantkę na wstępie pracy tezę.
4. Uwagi szczegółowe
Szczegółowa merytoryczna ocena rozprawy doktorskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszki
Mirosławy Janowskiej pt. Przestrzenie resztkowe w mieście, przygotowanej pod kierunkiem
promotora prof. PP dr hab. inż. arch. Mariana Fikusa oraz promotora pomocniczego prof.
PP dr hab. inż. arch. Ewy Pruszewicz-Sipińskiej pozwala stwierdzić, że zostały w pracy
założone cele: a. postawiona na wstępie teza w wyniku przeprowadzonych prac
badawczych została potwierdzona, b. dla potwierdzenia postawionej tezy autorska
sformułowała hipotezy badawcze które przetestowano – poddano je analizie porównawczej
wyników sondażowych ocen grup _01_Mieszkańcy i _02_Eksperci. Struktura pracy oraz
zawartość merytoryczna jest prawidłowa dla wybranego pola badawczego.
Na szczegółowe podkreślenie zasługuje znajomość tematu, prowadzonych obserwacji
i analiz badań wstępnych, świadczących o dużej dociekliwości badacza podczas
kompletowania materiału. Umiejętnie prowadzenie narracji zostało wzbogacone dobrą
jakością ilustracji (w większości wykonanych przez doktorantki). Rozprawa wpisuje się w od
lat prowadzony dyskurs naukowych podejmujący ważną problematykę destrukcji struktur
przestrzennych miast w drugiej połowie XX wieku. Rozprawa doktorska jest istotnym
wkładem w rozwój badań skierowanych na „scalanie” i dopełnianie struktur przestrzennych
współczesnych miast. Autorka tą pracą wzbogaca w synergicznej przestrzeni
architektonicznej kolejne pola badań . Recenzowana praca jest oryginalną, wnoszącą nowe
wartości w dziedzinie nauk technicznych, w dyscyplinie architektura i urbanistyka. Podjęte
prace badawcze dotyczące przestrzeni resztkowych w strukturach współczesnych miast
jako jedna z metod w procesie scalania struktur winny być przez doktorantkę
kontynuowane.
Recenzent wnioskuje rozważenie wydania dysertacji. Przedłożona praca stanowi
wartościowy materiał na drodze poszukiwań jednej z możliwych metod w procesie
hamowania „rozsypujących się struktur miejskich”, metod która
zwraca uwagę na
destrukcyjny wpływ przestrzeni resztkowych w mieście, a ich recykling, poprzez
zagospodarowanie i dopełnianie wnętrz architektonicznych, ma wpływ na istotę scalania
i rewaloryzacji miejskiej tkanki z możliwym aktywnym uczestnictwem mieszkańców.
Sugestia publikacji jest proponowana również dlatego, że doktorantka w przedłożonej do
recenzji pracy w części 6. Wnioski i podsumowanie, planuje kontynuację podjętych badań
w pracy. Przy podejmowaniu decyzji o publikacji proponuje się rozważyć wydanie jako
oddzielnej część Suplement pracy (wyniki badań sondażowych _01_Mieszkańcy
i _02_Eksperci, z powodu znacznej objętości analiz oraz braku spoistości graficznej
z główną częścią pracy.
Przed ewentualnym wydaniem pracy w formie książkowej sugerowana jest także
korekta językowa w celu uniknięcia literówek – zdarzały się pojedyncze pomyłki.
5. Wniosek końcowy
Powyższe stwierdzenia w uwagach szczegółowych uzasadniają jednoznaczną ocenę,
że recenzowana rozprawa spełnia wymagania ustawowe stawiane pracom doktorskim.
Wnioskuję o przyjęcie rozprawy doktorskiej mgr inż. arch. Agnieszki Mirosławy Janowskiej
przez Radę Wydziału Politechniki Poznańskiej, a następnie o dopuszczenie Kandydatki do
publicznej obrony jej pracy.
9
Po pozytywnej obronie rozprawa może stanowić podstawę do nadania przez Radę
Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej Pani mgr inż. arch. Agnieszce Mirosławie
Janowskiej stopnia naukowego doktora nauk technicznych.
dr hab. inż. arch. Jan Wrana, prof. PL
10