docRozk³ad materia³u
download 
Reklamacja Transkrypt
Rozk³ad materia³u
Rozk³ad materia³u Zakres podstawowy (2 godziny tygodniowo) Temat i zakres treci Wymagania podstawowe Uczeñ: Wymagania ponadpodstawowe Uczeñ: 1 2 3 4 1. Podstawowe mechanizmy zmian spo³ecznych wprowadzenie w wiat pojêæ czynniki wp³ywaj¹ce na spo³eczeñstwo transformacja ustrojowa pañstw by³ego bloku komunistycznego dokonuje charakterystyki analizy struktury spo³ecznej analizuje tabele, mapki i dane statystyczne analizuje ikonografiê jako ród³o historyczne okrela czynniki, które wp³ywaj¹ na spo³eczeñstwo rozumie istotê transformacji ustrojowo-gospodarczej po 1989 roku podaje przyk³ady historyczne wiadcz¹ce o wp³ywie konkretnych czynników na spo³eczeñstwo porównuje procesy transformacji w wybranych pañstwach postkomunistycznych 2. Od wspólnoty pierwotnej do polis podzia³ ról spo³ecznych we wspólnocie pierwotnej i plemiennej patriarchat polis jako wspólnota spo³eczno-religijna wyjania pojêcia: polis, wspólnota pierwotna, wspólnota rodowa zaznacza na mapie konturowej g³ówne polis staro¿ytnej Grecji wyjania pojêcia: patriarchat i matriarchat wykorzystuje dorobek archeologów w prezentacji zagadnieñ analizuje teksty ród³owe dokonuje analizy zjawiska polis 3. Spo³eczeñstwo feudalne kszta³towanie siê spo³eczeñstwa feudalnego spo³eczeñstwo stanowe podzia³y spo³eczne w Rzeczypospolitej Obojga Narodów; struktura spo³eczna we Francji doby absolutyzmu spo³eczeñstwo rosyjskie w wiekach XVI-XIX wyjania podstawowe pojêcia zwi¹zane z funkcjonowaniem spo³eczeñstwa feudalnego (senior, wasal, lenno, ho³d lenny, inwestytura, renta feudalna) oraz przywileje szlacheckie rozumie pojêcie stan i charakteryzuje stany wie, jak funkcjonowa³o spo³eczeñstwo feudalne, i omawia je na konkretnych przyk³adach wyjania pojêcia: komendacja, prekarium, allodium, beneficjum, tabela rang, stan trzeci (we Francji) na podstawie schematu wyjania wspó³zale¿noci miêdzy pojêciami dostrzega ró¿nice miêdzy spo³eczeñstwem stanowym we Francji, w Polsce i w Rosji 4. Spo³eczeñstwo II Rzeczypospolitej struktura spo³eczna Polski w okresie miêdzywojennym mo¿liwoci awansu spo³ecznego wymienia g³ówne grupy i warstwy spo³eczne II RP porównuje zmiany, jakie zasz³y w spo³eczeñstwie polskim po zaborach analizuje tablice i ród³a na przyk³adzie ¿yciorysu Wincentego Witosa obrazuje awans spo³eczny w II RP potrafi wskazaæ odzwierciedlenie problemów spo³ecznych w literaturze HISTORYCZNE MODELE SPO£ECZEÑSTW Dzia³ 4 1 2 3 HISTORYCZNE MODELE SPO£ECZEÑSTW kariera Wincentego Witosa obraz spo³eczeñstwa polskiego w ówczesnej literaturze polskiej 4 dwudziestolecia i odró¿niæ fikcjê od realiów historycznych 5. Spo³eczeñstwo totalitarne spo³eczeñstwo inkaskie ujednolicanie spo³eczeñstwa III Rzeszy spo³eczeñstwo bezklasowe w ZSRR wyjania pojêcia: glajchszaltowanie, homo sovieticus przedstawia struktury spo³eczeñstwa inkaskiego wyjania mechanizmy formowania siê spo³eczeñstw totalitarnych w III Rzeszy i ZSRR uzasadnia totalitarny charakter spo³eczeñstwa Inków porównuje system totalitarny w III Rzeszy i ZSRR uogólnia mechanizmy totalitarnej kontroli nad spo³eczeñstwem 6. Spo³eczeñstwo obywatelskie idea spo³eczeñstwa obywatelskiego formowanie siê spo³eczeñstwa obywatelskiego podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej funkcjonowanie spo³eczeñstwa obywatelskiego w starych demokracjach zna definicjê spo³eczeñstwa obywatelskiego i umie dopasowaæ do niego konkretne przyk³ady bierze udzia³ w debacie, argumentuj¹c swoje zdanie ocenia funkcjonowanie spo³eczeñstwa obywatelskiego, dostrzega jego zalety, wady, osi¹gniêcia i zagro¿enia porównuje ró¿nice miêdzy spo³eczeñstwem obywatelskim a innymi modelami spo³eczeñstwa 7. Polska droga do spo³eczeñstwa obywatelskiego powojenne zmiany w strukturze spo³eczeñstwa polskiego prze³om lat osiemdziesi¹tych XX wieku przedstawia zmiany demograficzne w Polsce po 1945 roku zna organizacje tworz¹ce opozycjê demokratyczn¹ w PRL-u wymienia grupy spo³eczne funkcjonuj¹ce w PRL-u analizuje ikonografiê jako ród³o historyczne bierze udzia³ w debacie Polaków portret w³asny, argumentuj¹c swoje zdanie dostrzega przyczyny i uwarunkowania zmiany postawy spo³ecznej od wzglêdnej akceptacji do krytyki PRL-u podaje przyk³ady dzia³alnoci i osi¹gniêcia opozycji w PRL-u dostrzega ró¿nice w strukturze i funkcjonowaniu spo³eczeñstwa polskiego przed 1989 rokiem i po nim 8. Historyczne modele spo³eczeñstw (lekcja powtórzeniowa) wymienia kolejne modele spo³eczeñstw w historii przedstawia relacje miêdzy ró¿nymi grupami spo³ecznymi oraz miêdzy nimi a w³adz¹ wyjania podstawowe pojêcia okrela warunki powoduj¹ce zmiany w strukturach i modelach spo³ecznych ocenia na konkretnych przyk³adach funkcjonowanie spo³eczeñstw okrela skutki transformacji gospodarczo-ustrojowej w koñcu XX wieku 5 DZIEJE NARODÓW RODZINNY I OSOBISTY WYMIAR HISTORII 1 2 3 4 9. Historyczne modele rodzin od rodu do rodziny rola i zadania rodziny w staro¿ytnoci redniowieczna rodzina wielopokoleniowa rodzina dwupokoleniowa w owieceniu zna podstawowe pojêcia: rodzina, wielka rodzina, ród rozumie ró¿nice miêdzy wspólnot¹ pierwotn¹ a rodow¹ wyró¿nia charakterystyczne cechy tzw. wielkiej rodziny wymienia rolê rodziny w ró¿nych epokach historycznych analizuje mapê demograficzn¹ porównuje cechy rodziny w epokach historycznych i wyci¹ga wnioski debatuje nad znaczeniem rewolucji francuskiej dla rodziny 10. Rola rodziny w historii u róde³ nepotyzmu czynniki buduj¹ce dobr¹ i z³¹ legendê rodziny analiza dziejów rodziny Czartoryskich wyjania pojêcie nepotyzm na podstawie tekstu tworzy genealogiê rodziny analizuje drzewo genealogiczne ³¹czy informacje z historii rodziny z histori¹ ojczyst¹ tworzy biogramy przedstawia przyk³ady nepotyzmu w historii podaje przyk³ady dobrej lub z³ej legendy rodziny ocenia dzia³alnoæ Czartoryskich 11. Twórcy historii wodzowie i politycy autorytety moralne i religijne ludzie gospodarki dokonuje analizy tabeli statystycznej ³¹czy fakty w procesy przyczynowo-skutkowe analizuje mapê i teksty ród³owe prezentuje biografie wybranych bohaterów analizuje ikonografiê pod k¹tem przydatnoci do tematu dokonuje samodzielnej oceny postaci historycznej z punktu widzenia danej epoki i wspó³czesnoci 12. Rodzinny i osobisty wymiar historii (lekcja powtórzeniowa) wyjania podstawowe pojêcia zwi¹zane z tematyk¹ dzia³u okrela, z jakim miejscem i czasem s¹ zwi¹zane dane postaci historyczne zbiera i prezentuje materia³y zwi¹zane z tematyk¹ omawia mechanizmy przemian spo³ecznych i cywilizacyjnych warunkuj¹cych zmiany modeli rodziny i postaw jednostki dokonuje samodzielnej oceny postaci historycznych stawia i rozwi¹zuje problemy zwi¹zane z tematyk¹, argumentuje swoje zdanie 13. Powstanie i rozwój narodów Europy Zachodniej wit narodów francu- wie, jak zmienia³o siê pojêcie Francja przedstawia czynniki u³atwiaj¹ce proces formowania porównuje procesy narodowotwórcze we W³oszech i Niemczech 6 DZIEJE NARODÓW 1 2 3 4 skiego i angielskiego w redniowieczu powstanie nowo¿ytnych narodów w³oskiego i niemieckiego siê wiadomoci narodów w Europie Zachodniej wyjania wp³yw rewolucji i Napoleona I na proces rozwoju wiadomoci narodowej porównuje ich d¹¿enia narodowe z polskimi w XIX wieku 14. Odrodzenie narodowe w rodkowowschodniej Europie w XIX I XX wieku wp³yw romantyzmu na wzrost poczucia wiadomoci narodowej prze³omowe znaczenie Wiosny Ludów 1848-1849 d¹¿enia narodowociowe w imperiach rosyjskim i habsburskim podaje przyk³ady wp³ywu romantyzmu na rozbudzenie wiadomoci narodowej rozumie pojêcie mesjanizm i dopasowuje do niego przyk³ady przedstawia przyk³ady odrodzenia narodowego w monarchiach Habsburgów i Romanowych ³¹czy wiedzê z jêzyka polskiego i historii wymienia czynniki u³atwiaj¹ce i utrudniaj¹ce rozwój wiadomoci narodowej w Europie rodkowej i Wschodniej w XIX wieku dyskutuje nad problemem to¿samoci narodowej Bia³orusinów 15. Zró¿nicowanie etniczne Europy mozaika etniczna Europy w czasach antycznych narody redniowiecznej Europy stosunki narodowociowe w epoce nowo¿ytnej wspó³czesne narody europejskie wyjania pojêcia: Wielka Grecja, Normanowie, wêdrówka ludów rozumie znaczenie wêdrówek ludów, najazdów Normanów i Arabów, zdobycia Grenady, Wiosny Ludów i holokaustu analizuje mapê, okrelaj¹c obszar podbojów lub osadnictwa analizuje tekst ród³owy porównuje czynniki narodowotwórcze porównuje mapy i wyci¹ga wnioski ocenia obiektywizm przekazów dla zrozumienia i analizy procesu zmian etnicznych w Europie zabiera g³os w dyskusji nad problemami etnicznymi wspó³czesnej Europy 16. Migracje i diaspory geneza wielkich migracji wielka wêdrówka ludów wyprawy wikingów podbój Dzikiego Zachodu czynniki kszta³tuj¹ce byt diaspory historyczne przyk³ady narodów ¿yj¹cych w diasporze organizacje emigracyjne wyjania pojêcia: migracja i diaspora okrela przyczyny emigrowania ludzi, tworzenia diaspor i dopasowuje do nich przyk³ady okrela zasiêg i skutki wielkiej wêdrówki ludów, najazdów Normanów, zasiedlania Dzikiego Zachodu koreluje wiedzê z tekstów ród³owych i map porównuje ró¿ne modele migracji rozstrzyga problem asymilacji i alienacji ¯ydów 17. Kszta³towanie siê narodu polskiego geneza i rozwój wiadomoci narodowej w spo³eczeñstwie polskim (do XVIII wieku) dostrzega, w jaki sposób kszta³towa³a siê redniowieczna odrêbnoæ narodowa Polaków omawia ród³a zmian spo³ecznych w XIX wieku wyjania pojêcie naród szlachecki, pos³uguj¹c siê stosownymi przyk³adami analizuje schemat przemian spo³ecznych w wiekach 7 DZIEJE NARODÓW 1 2 3 4 zró¿nicowanie postaw Polaków wobec zaborców i okupantów omawia, pos³uguj¹c siê przyk³adami, ró¿ne postawy Polaków wobec zaborców i okupantów wyjania skróty, daty i pojêcia zwi¹zane z dziejami porozbiorowymi i okupacyjnymi Polaków XVIII-XIX i wyci¹ga wnioski debatuje nad optymalnymi postawami Polaków 18. Polacy jako mniejszoæ narodowa wp³yw zmian granic pañstwa polskiego na losy Polaków Polacy w pañstwie niemieckim Polacy w Wolnym Miecie Gdañsku Polacy na Wschodzie na podstawie mapy i wiedzy analizuje wp³yw zmian granicznych na losy Polaków w XIX i XX wieku na podstawie wczeniej znanych faktów charakteryzuje zasady autonomii na ziemiach polskich w XIX wieku analizuje politykê zaborców i okupantów wobec ludnoci polskiej charakteryzuje postawy Polaków jako mniejszoci narodowej porównuje postawy w³adz pañstwowych wobec mniejszoci polskiej oraz formy dzia³alnoci Polaków w obcych pañstwach 19. Mniejszoci narodowe w Polsce mniejszoæ niemiecka na ziemiach polskich s¹siedzi: Polacy i ¯ydzi wie, jakie mniejszoci zamieszkiwa³y ziemie RP przedstawia etapy kolonizacji niemieckiej charakteryzuje miejsce i rolê ¯ydów na ziemiach polskich oraz podaje przyk³ady stosunków polsko-¿ydowskich dostrzega wp³yw i rolê mniejszoci niemieckiej na stosunki polsko-niemieckie w historii okrela czynniki wp³ywaj¹ce na kszta³t stosunków polsko-¿ydowskich dokonuje rozrachunku ze stereotypami 20. Dzieje narodów (lekcja powtórzeniowa) omawia procesy narodowotwórcze na przestrzeni epok omawia genezê i podaje przyk³ady konfliktów etnicznych oraz ich skutki przedstawia proces rozwoju wiadomoci narodu polskiego i zwi¹zanych z tym zagro¿eñ dokonuje krytycznej analizy korzyci i niebezpieczeñstw p³yn¹cych z procesów integracyjnych, diaspor, emigracji i ¿ycia w mniejszoci, a w efekcie zajmuje okrelone stanowisko 8 IDEOLOGIE NADZIEJE A RZECZYWISTOÆ 1 2 3 4 21. Ideologie prawicowe ideologia liberalna ideologia konserwatywna ideologia chadecka wyjania etymologiê pojêcia liberalizm wyjania pojêcie leseferyzm zna nazwiska g³ównych teoretyków i przywódców oraz wymienia podstawowe za³o¿enia liberalizmu, konserwatyzmu i chadecji porównuje za³o¿enia, programy i ideologiê nurtów prawicowych, opiniuje, ocenia i wyci¹ga wnioski dostrzega i okrela funkcjonalnoæ ideologii stworzonych w XIX wieku we wspó³czesnym wiecie dostrzega i ocenia zagro¿enia, niebezpieczeñstwa i nadzieje zwi¹zane z ruchami prawicowymi 22. Ideologie lewicowe socjalizm i komunizm w pierwszej po³owie XIX wieku socjalizm i komunizm w drugiej po³owie XIX wieku (do 1914 roku) socjalizm i komunizm w XX wieku charakteryzuje t³o powstania ruchu robotniczego charakteryzuje pogl¹dy socjalistów utopijnych i przedstawicieli socjalizmu naukowego okrela historyczny rozwój lewicy w Polsce wymienia zas³ugi Józefa Pi³sudskiego i PPS dla kwestii niepodleg³oci Polski porównuje pogl¹dy socjalistyczne dostrzega zwi¹zek miêdzy ideami socjalizmu a zasadami funkcjonowania pañstwa dobrobytu; zna cechy tego typu pañstwa i zwi¹zane z nim osi¹gniêcia i sukcesy 23. Ideologia nacjonalistyczna charakterystyka nacjonalizmu i jego odmian nacjonalizm na ziemiach polskich przedstawia genezê i nurty europejskiego i polskiego nacjonalizmu kszta³tuje umiejêtnoæ mylenia przyczynowo-skutkowego kszta³tuje umiejêtnoæ oceny postaw i ideologii wyjania genezê i g³ówne nurty ideologii podaje przyk³ady dzia³añ nacjonalistycznych i ocenia ich skutki krytycznie analizuje teksty ród³owe 24. Ideologie totalitarne utopia Campanelli faszyzm nazizm bolszewizm maoizm przedstawia genezê faszyzmu wyjania etymologiê pojêæ: faszyzm, nazizm, bolszewizm, maoizm prezentuje przyk³ady wprowadzania ideologii totalitarnej w praktyce politycznej i okrela ich wp³yw na historiê prezentuje pogl¹dy Tomassa Campanelli porównuje ró¿ne odmiany ideologii totalitarnej i na tej podstawie samodzielnie formu³uje definicjê totalitaryzmu, podaj¹c konkretne przyk³ady dzia³añ totalitarnych 25. Zbrodnie nazizmu Szoah holokaust hitlerowskie plany eksterminacji narodu polskiego porównuje ró¿ne odmiany ideologii totalitarnej i na tej podstawie samodzielnie formu³uje definicjê totalitaryzmu, przedstawia za pomoc¹ metody portfolio problematykê eksterminacji narodu ¿ydowskiego i polskiego 9 1 2 3 4 REWOLUCJA I EWOLUCJA W HISTORII IDEOLOGIE NADZIEJE A RZECZYWISTOÆ podaj¹c konkretne przyk³ady dzia³añ totalitarnych 26. Ludobójstwo w systemie komunistycznym zbrodnie w ZSRR zbrodnie w Chinach zbrodnie w Kambod¿y zbrodnie w Polsce wyjania pojêcia: Czeka, Gu³ag, NKWD, ³agry, rewolucja kulturalna, Czerwoni Khmerzy, UB charakteryzuje i ocenia system komunistyczny w PRL-u, podaj¹c stosowne przyk³ady analizuje teksty ród³owe i wyci¹ga wnioski porównuje mechanizmy zbrodni komunistycznych w wybranych pañstwach ocenia zbrodnie komunistyczne i porównuje je ze zbrodniami nazizmu 27. Ideologie nadzieje a rzeczywistoæ (lekcja powtórzeniowa) omawia podstawowe fakty i postaci wa¿ne dla historii ideologii doskonali metody portfolio, analizy SWOT, dyskusji omawia mechanizmy przemian spo³ecznych warunkuj¹cych powstanie i rozwój ideologii dokonuje krytycznej analizy korzyci i niebezpieczeñstw p³yn¹cych z wdra¿ania w ¿ycie ideologii i w efekcie zajmuje w³asne stanowisko 28. Rewolucja i kontrrewolucja rewolucja w historii kontrrewolucja rewolucja a ewolucja utrwala znaczenie pojêæ: rewolucja, kontrrewolucja, ewolucja, zamach stanu, pucz, przewrót, rewolta dopasowuje wydarzenia do poznanych pojêæ systematyzuje wiedzê chronologiczn¹ poznaje historiograficzne ujêcia wydarzeñ prezentuje w³asne stanowisko dotycz¹ce istoty Solidarnoci 29. Rewolucje religijne reformacja i kontrreformacja rewolucja islamska w Iranie wyjania pojêcia: reformacja, kontrreformacja, inkwizycja zna daty: 1517, 1979 zna postaci: Marcin Luter, Jan Kalwin, Rühollah Chomejni, Mohammad Reza Pahlawi przedstawia przebieg rewolucji w Iranie zna datê 1545-1563 dokonuje bilansu rewolucji religijnych przedstawia skutki reformacji, reformy soboru w Trydencie 30. Rewolucje polityczno-spo³eczne rewolucja angielska Wielka Rewolucja Francuska Komuna Paryska wyjania pojêcia: chwalebna rewolucja, jakobini, zamach 9 thermidora, Dyrektoriat, zamach 18 brumaire'a, Komuna Paryska wyjania pojêcia: Spisek Prochowy, Konstytuanta, blankici i proudhonici, zabiera g³os w sporze o Wandeê 10 REWOLUCJA I EWOLUCJA W HISTORII 1 2 3 rewolucja padziernikowa w Rosji Sierpieñ '80 w Polsce geneza rewolucji mechanizmy rozwoju rewolucji symbolika rewolucji zna daty: 1649, 14 VII 1789 4 31. Rewolucje narodowe rewolucja amerykañska powstanie w Irlandii powstanie w Belgii powstanie listopadowe Wiosna Ludów na Wêgrzech powstanie styczniowe zjednoczenie W³och i Niemiec mechanizmy rewolucji narodowych przedstawia istotne elementy wydarzeñ rewolucyjnych porównuje mechanizmy rewolucji dokonuje syntezy procesu historycznego ocenia wydarzenia rewolucyjne analizuje teksty ród³owe 32. Jesieñ ludów w Europie 1989 roku koniec PRL-u pocz¹tek III Rzeczypospolitej zburzenie muru berliñskiego i jego skutki aksamitna rewolucja w Czechos³owacji Wêgry rehabilitacja rewolucji 1956 roku jesieñ ludów na Ba³kanach zmiany w ZSRR Plac Niebiañskiego Pokoju Chiny przedstawia przebieg jesieni ludów w poszczególnych pañstwach zna i rozumie pojêcia: Okr¹g³y Stó³, kontraktowe wybory zna nazwy organizacji opozycyjnych i nazwiska przywódców przedstawia zasadnicze, wspólne cechy jesieni ludów, dopasowuj¹c do nich konkretne przyk³ady 33. Rewolucja i ewolucja w historii (lekcja powtórzeniowa) sporz¹dza kalendarium wydarzeñ ustala kryteria i dopasowuje do nich fakty porównuje mechanizmy rewolucji jako zjawiska poprawnie stosuje pojêcia analizuje teksty ród³owe ustosunkowuje siê do opinii: narodowe, wiêc rewolucyjne; rewolucyjne wiêc narodowe dokonuje syntezy materia³u 11 NAJSTARSZE SYSTEMY SPO£ECZNO-GOSPODARCZE 1 2 3 4 34. Gospodarka w staro¿ytnoci technika i technologia rolnictwo miasto Wschodu a miasto grecko-rzymskie rzemios³o jednoæ gospodarcza wiata ródziemnomorskiego wyjania pojêcia: ¯yzny Pó³ksiê¿yc, autarkia, niewolnictwo pa³acowe, villa okrela czynniki, które wp³ywa³y na kszta³t gospodarki antycznej wymienia charakterystyczne cechy gospodarki opartej na niewolnictwie produkcyjnym przedstawia przyczyny kryzysu gospodarki antycznej wskazuje na mapie wa¿ne okrêgi gospodarcze wiata staro¿ytnego porównuje systemy gospodarcze ró¿nych pañstw staro¿ytnych i wyci¹ga wnioski hierarchizuje przyczyny rozwoju gospodarczego Aten i Rzymu 35. Gospodarka w redniowieczu feudalni ch³opi i panowie w³asnoæ podzielona w³oæ feudalna kolonizacja na prawie polskim i niemieckim rozwój miast cechy, gildie i bractwa wyjania pojêcia: feudalizm, umowa komendacyjna, prekaria, lenno, wasal, senior, zasadca, lokacja, trójpolówka wyjania mechanizmy funkcjonowania systemu lennego przedstawia system kolonizacji na prawie polskim i niemieckim przedstawia gospodarcze funkcje stanów spo³ecznych w redniowieczu wyjania pojêcia: lokacja przestrzenna, prawo magdeburskie, wilkierze, cechy, gildie, komuny miejskie omawia funkcjonowanie ró¿nych systemów samorz¹dowych w miastach i wsiach 36. Dualizm w rozwoju gospodarczym Europy system nak³adczy manufaktura skutki wielkich odkryæ geograficznych ogradzanie w Anglii dualizm merkantylizm fizjokratyzm wyjania pojêcia: dualizm, rewolucja cen, ogradzanie przedstawia genezê zjawiska zwi¹zan¹ z odkryciami geograficznymi analizuje mapê i teksty ród³owe charakteryzuje istotê systemu nak³adczego i manufaktur porównuje systemy gospodarcze po obu stronach £aby ocenia skutki podzia³u gospodarczego Europy omawia teorie ekonomiczne epoki nowo¿ytnej: fizjokratyzm i merkantylizm 37. Gospodarka polska od XV do XVIII wieku folwark pañszczyniany przywileje ekonomiczne szlachty kalkulacja ekonomiczna folwarku rola gospodarcza wyjania pojêcia: pañszczyzna, folwark pañszczyniany, refeudalizacja przedstawia czynniki rozwoju i kryzysu gospodarczego Polski od XVI do XVIII wieku wyjania pojêcia: pañszczyzna piesza, pañszczyzna sprzê¿ajna, taksy wojewodziñskie okrela zmieniaj¹c¹ siê pozycjê mieszczañstwa i ch³opstwa w Rzeczypospolitej 12 U RÓDE£ WSPÓ£CZESNYCH SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH NAJSTARSZE SYSTEMY SPO£ECZNO-GOSPODARCZE 1 2 3 4 Gdañska w epoce nowo¿ytnej pozycja miast i mieszczañstwa w Rzeczypospolitej upadek gospodarczy Rzeczypospolitej w czasach saskich odbudowa gospodarcza Rzeczypospolitej w czasach stanis³awowskich omawia najwa¿niejsze przywileje ekonomiczne szlachty dokonuje klasyfikacji i hierarchizuje czynniki wp³ywaj¹ce na kszta³t gospodarki polskiej porównuje rozwój gospodarczy w Polsce i na Zachodzie 38. Najstarsze systemy spo³eczno-gospodarcze (lekcja powtórzeniowa) przedstawia g³ówne pojêcia i teorie gospodarcze wyjania zasady funkcjonowania gospodarki od antyku do koñca XVIII wieku wskazuje miejsce Polski w historii gospodarczej Europy dokonuje syntezy materia³u wyró¿nia podobieñstwa i ró¿nice w ewolucji dziejów gospodarki okrela warunki i czynniki kszta³tuj¹ce ewolucjê gospodarek porównuje struktury i zasady funkcjonowania gospodarek okrela warunki i mechanizmy powoduj¹ce upadek jednych, a powstanie innych systemów gospodarczych okrela korzyci i straty z punktu widzenia obywatela i pañstwa wynikaj¹ce z funkcjonowania gospodarek 39. Kapitalizm wolnokonkurencyjny pojêcie kapitalizmu i kapita³u ekonomia klasyczna zasady funkcjonowania kapitalizmu wolnokonkurencyjnego wyjania pojêcia: kapitalizm, kapita³, kryzys, depresja, o¿ywienie, rozkwit przedstawia przyczyny kryzysu nadprodukcji wymienia cele i d¹¿enia bur¿uazji na podstawie schematu wyjania funkcjonowanie cyklu koniunkturalnego prezentuje pogl¹dy Davida Ricarda wyjania teoriê kosztów komparatywnych analizuje teksty ród³owe 40. Kapitalizm monopolistyczny cechy charakterystyczne kapitalizmu monopolistycznego sposoby powstawania monopoli i ich formy organizacyjne wyjania pojêcie kapitalizmu monopolistycznego, przyczyny jego powstania i cechy charakterystyczne wyjania pojêcia: monopol, koncern, kartel, syndykat, trust, koncentracja pozioma i koncentracja przedstawia zarys historii wybranego koncernu, np. Kruppa, Forda porównuje stosunek liberalizmu do monopoli analizuje teksty ród³owe 13 U RÓDE£ WSPÓ£CZESNYCH SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH 1 2 3 powstanie i rola wielkich przedsiêbiorstw w XIX i XX wieku pionowa na podstawie schematu wyjania formy organizacyjne monopoli 41. Wielki kryzys gospodarczy na wiecie przyczyny kryzysu czarny czwartek na gie³dzie nowojorskiej przebieg kryzysu skutki kryzysu zna daty: 1929, 1932 zna pojêcia: czarny czwartek, wielki krach, no¿yce cen wymienia przyczyny kryzysu i charakteryzuje jego przebieg wyjania pojêcie wskanik Dow Jones wyró¿nia specyfikê przebiegu kryzysu w poszczególnych pañstwach na podstawie ród³a przedstawia g³êbiê wielkiego kryzysu gospodarczego 42. Interwencjonizm pañstwowy charakterystyka interwencjonizmu pañstwowego John Maynard Keynes wielki poprawiacz kapitalizmu metody wychodzenia z wielkiego kryzysu gospodarczego wyjania pojêcia: inflacja, dumping, dewaluacja, protekcjonizm, etatyzm, autarkia, interwencjonizm, COP, New Deal zna daty: 1933, 1936 prezentuje pocz¹tki interwencjonizmu zwi¹zane z postaci¹ Ottona von Bismarcka przedstawia charakterystykê interwencjonizmu pañstwowego wie, na czym polega³a dzia³alnoæ Franklina Delano Roosevelta i Eugeniusza Kwiatkowskiego wyjania pojêcia: deflacja, samarytanizm gospodarczy, 4-letni plan inwestycyjny zna ró¿nicê miêdzy pojêciami etatyzm i interwencjonizm przedstawia pogl¹dy Johna Maynarda Keynesa wyró¿nia specyfikê interwencji pañstwowej w poszczególnych krajach w okresie wielkiego kryzysu potrafi przedstawiæ ró¿ne oceny interwencjonizmu 43. Komunizm a gospodarka ZSRR od komunizmu wojennego do gospodarki nakazowo-rozdzielczej specyfika gospodarki PRL-u na tle innych pañstw bloku komunistycznego specyfika gospodarki jugos³owiañskiej w drugiej po³owie XX wieku Chiny miêdzy komunizmem a gospodark¹ rynkow¹ wyjania pojêcia: komunizm wojenny, NEP, kolektywizacja rolnictwa, piêciolatki, bitwa o handel, polska droga do socjalizmu, prywaciarze, gospodarka nakazowo-rozdzielcza zna daty: 1921, 1928, 1989 charakteryzuje specyfikê gospodarki ZSRR, PRL-u, Jugos³awii wyjania pojêcia: gospodarka niedoborów, w¹skie gard³o, socjalistyczne spo³eczeñstwo konsumpcyjne, wielki skok konfrontuje teksty ród³owe porównuje specyfikê gospodarek w pañstwach komunistycznych 14 4 HANDEL I JEGO HISTORIA 1 2 3 4 44. U róde³ wspó³czesnych systemów ekonomicznych (lekcja powtórzeniowa) wymienia kolejne wspó³czesne systemy ekonomiczne, potrafi je scharakteryzowaæ i przedstawia relacje zachodz¹ce miêdzy nimi okrela miejsce Polski we wspó³czesnych systemach ekonomicznych wyjania podstawowe pojêcia ocenia na konkretnych przyk³adach funkcjonowanie poszczególnych systemów ekonomicznych okrela z punktu widzenia obywatela korzyci i straty wynikaj¹ce z funkcjonowania ró¿nych systemów gospodarczych dokonuje syntezy materia³u 45. Rozwój form wymiany handlowej pojêcie handlu handel wymienny pocz¹tki gospodarki towarowo-pieniê¿nej rodzaje rynków orodki i szlaki handlowe od staro¿ytnoci do nowo¿ytnoci wspó³czesne formy handlu wyjania pojêcie protekcjonizm przedstawia pocz¹tki handlu w staro¿ytnoci prezentuje kierunki handlu w wiecie Greków i Rzymian na podstawie mapy wskazuje centra handlowe w staro¿ytnoci i redniowieczu przedstawia rodzaje rynków i ich funkcje w ró¿nych epokach charakteryzuje politykê celn¹ okrela rolê odkryæ geograficznych w zmianie kierunków handlu wiatowego omawia rolê Hanzy i jarmarków szampañskich w redniowieczu 46. Historia pieni¹dza najstarsze formy pieni¹dza systemy monetarne w czasach antycznych reforma monetarna Karola Wielkiego pieni¹dz w redniowieczu prawo Greshama pocz¹tki pieni¹dza papierowego parytet z³ota pieni¹dz gotówkowy i pieni¹dz bezgotówkowy wspó³czesne pieni¹dze: dolar i euro wymienia najstarsze w historii formy pieni¹dza omawia systemy monetarne staro¿ytnoci okrela rolê pieni¹dza w redniowieczu wyjania, na czym polega³a reforma monetarna Karola Wielkiego przedstawia cele wprowadzenia pieni¹dza papierowego wyjania reformê walutow¹ Grabskiego wyjania, jak wspó³czesna technologia wp³ywa na zmiany w bankowoci przedstawia prawo Greshama (prawo Kopernika) wyjania, na czym polega parytet z³ota i jego konsekwencje prezentuje polskie systemy monetarne w historii prezentuje wspó³czesne formy handlu 47. Banki banki w staro¿ytnoci i redniowieczu rodzaje banków i us³ug bankowych w dziejach omawia przyczyny powstania banków w redniowiecznych W³oszech przedstawia, jak zmienia³y siê funkcje banków w poszczególnych epokach prezentuje losy bankierów na przyk³adzie Rothschildów i Fuggerów okrela funkcje banków centralnych 15 GOSPODARCZE I SPO£ECZNE ASPEKTY KOLONIALIZMU HANDEL I JEGO HISTORIA 1 2 3 4 Gie³da pojêcie gie³dy pocz¹tki gie³dy dzieje gie³dy w Polsce papiery wartociowe najs³ynniejsze gie³dy wiata wymienia przyczyny pojawienia siê gie³dy zaznacza na mapie najwa¿niejsze gie³dy epoki nowo¿ytnej wymienia rodzaje gie³d okrela wp³yw gie³d na politykê i gospodarkê wiatow¹ wymienia rodzaje papierów wartociowych i zna ich zastosowanie 49. Handel i jego historia (lekcja powtórzeniowa) dokonuje syntezy materia³u utrwala podstawowe pojêcia utrwala umiejêtnoci pracy z map¹ i tekstami ród³owymi prezentuje znajomoæ wspó³czesnych form handlu i bankowoci prezentuje ewolucjê form handlu, bankowoci w ci¹gu epok 50. Kolonie w staro¿ytnoci przyczyny, zasiêg i metody kolonizacji greckiej przyczyny, zasiêg i metody kolonizacji fenickiej przyczyny, zasiêg i metody kolonizacji rzymskiej wyjania pojêcia: Wielka Grecja, ekumena wymienia przyczyny zak³adania kolonii na podstawie mapy przedstawia ich zasiêg omawia metody kolonizacji w Fenicji, Grecji, Rzymie przedstawia wielorakie skutki kolonizacji w wiecie staro¿ytnym porównuje ró¿ne modele kolonizacji w wiecie antycznym porównuje wp³yw polityki, handlu i gospodarki na rozwój kolonii porównuje przekaz literacki (Odyseja) z historycznym analizuje teksty ród³owe dotycz¹ce kolonizacji 51. Hiszpañski i portugalski model kolonializmu wielkie odkrycia geograficzne metody podboju i kolonizacji zasiêg terytorialny kolonializmu w wiekach XVI-XVIII wyjania pojêcia: konkwistadorzy, encomienda, faktoria zna nazwiska: Kolumb, Vespucci, Pizarro, Cortés wymienia przyczyny odkryæ geograficznych dokonuje hierarchizacji czynników w genezie odkryæ na podstawie mapy okrela zasiêg zdobyczy europejskich w wiecie charakteryzuje metody podboju i kolonizacji wyjania pojêcie Kreolowie porównuje systemy kolonialne oraz ró¿nice w zarz¹dzaniu nimi prezentuje i ocenia rolê Kocio³a w wiecie kolonialnym ocenia kolonizacjê w wiecie przedstawia spo³eczne i gospodarcze skutki kolonizacji 52. Problem niewolnictwa od staro¿ytnoci do wspó³czesnoci wyjania pojêcia: niewolnictwo pa³acowe, wyjania pojêcia: apartheid, kompromis Missouri banki w Polsce w wiekach XVIII-XX wielcy bankierzy w dziejach bankowoæ wspó³czesna 48. 16 GOSPODARCZE I SPO£ECZNE ASPEKTY KOLONIALIZMU 1 2 3 4 niewolnictwo w staro¿ytnoci niewolnictwo a poddañstwo w redniowieczu niewolnictwo w Nowym wiecie handel niewolnikami abolicjonizm pozosta³oci niewolnictwa w wiecie wspó³czesnym abolicjonizm, umowa prekaryjna zna datê 1863 porównuje formy niewolnictwa antycznego porównuje formy niewolnictwa w dziejach ocenia znaczenie aktu o zniesieniu niewolnictwa w USA zajmuje stanowisko w dyskusji nad pozosta³ociami niewolnictwa w wiecie wspó³czesnym 53. Kolonializm w XIX wieku przyczyny i metody zdobywania kolonii formy zarz¹dzania koloniami zasiêg terytorialny kolonializmu w XIX wieku potêgi kolonialne wyjania pojêcia: kolonia, dominium, era Meiji wymienia przyczyny i metody zdobywania kolonii przedstawia brytyjski i francuski model zarz¹dzania koloniami ukazuje drogê Japonii, Niemiec i USA do potêgi kolonialnej przedstawia rozwój kolonializmu w wiecie, podzia³ kolonialny wiata zna i wyjania pojêcia: kondominium, panamerykanizm, Weltpolitik hierarchizuje i ocenia przyczyny i metody kolonizacji analizuje wykres i wyci¹ga wnioski porównuje brytyjski i francuski model zarz¹dzania koloniami analizuje teksty ród³owe dotycz¹ce kolonializmu 54. Problemy dekolonizacji przyczyny zmierzchu potêg kolonialnych dekolonizacja francuska i brytyjska problemy neokolonializmu wyjania pojêcie system mandatowy wymienia przyk³ady ruchów antykolonialnych wymienia przyczyny zmierzchu potêgi mocarstw kolonialnych analizuje ród³o normatywne analizuje mapê charakteryzuje cechy ruchów antykolonialnych wyjania pojêcie Jom Kippur ³¹czy nazwiska z wydarzeniami porównuje proces dekolonizacji na wybranych przyk³adach dokonuje hierarchizacji czynników okrelaj¹cych zmierzch kolonializmu zajmuje stanowisko w sprawie neokolonializmu 55. Gospodarcze i spo³eczne aspekty kolonializmu (lekcja powtórzeniowa) utrwala podstawowe pojêcia przedstawia przyczyny, metody i zasiêg kolonizacji w ró¿nych epokach historycznych wymienia formy ruchów antykolonialnych okrela przyczyny i sposoby dekolonizacji w wiecie okrela kryteria przyczyn i skutków kolonializmu porównuje systemy kolonialne porównuje systemy niewolnicze okrela zwi¹zki miêdzy gospodark¹, polityk¹, kolonializmem i niewolnictwem dokonuje syntezy materia³u 17 REWOLUCJA PRZEMYS£OWA I TECHNOLOGICZNA 1 2 3 4 56. Geneza rewolucji przemys³owej pojêcie rewolucji przemys³owej czynniki kszta³tuj¹ce jej genezê najwa¿niejsze wynalazki wyjania pojêcie rewolucja przemys³owa wymienia czynniki kszta³tuj¹ce genezê rewolucji przemys³owej wymienia najwa¿niejsze wynalazki i nazwiska ich twórców (Watt, Cartwright, Stephenson) dokonuje hierarchizacji czynników kszta³tuj¹cych genezê rewolucji przemys³owej wymienia etapy rewolucji przemys³owej wyjania pojêcie rewolucja agrarna wyjania zale¿noci miêdzy rewolucj¹ agrarn¹ a przemys³ow¹ wymienia inne, mniej znane wynalazki i nazwiska ich twórców wyjania zwi¹zek wydarzeñ politycznych ze zmianami gospodarczymi ocenia prze³omowoæ daty 1750 roku 57. Etapy rewolucji przemys³owej Wielka Brytania w drugiej po³owie XVIII wieku XIX wiek stulecie pary i postêpu skutki rewolucji przemys³owej wyjania pojêcia: akumulacja pierwotna, luddyci, czartyci analizuje gospodarcz¹ mapê Anglii wymienia najwa¿niejsze wynalazki, osi¹gniêcia i zna nazwiska ich twórców na podstawie mapy wskazuje zale¿noci miêdzy gêst¹ sieci¹ kolejow¹ a rozwojem gospodarki przedstawia zastosowanie wynalazków w gospodarce wymienia skutki rewolucji przemys³owej podaj¹c konkretne przyk³ady, wyjania pojêcie urbanizacja wymienia szczegó³owe wynalazki, osi¹gniêcia i zna nazwiska mniej znanych twórców wyjania zwi¹zki miêdzy rozwojem komunikacji a rozwojem przemys³u analizuje teksty ród³owe dokonuje klasyfikacji i hierarchizacji skutków rewolucji przemys³owej 58. Dysproporcje w tempie uprzemys³owienia uprzemys³owienie USA uprzemys³owienie Ameryki £aciñskiej uprzemys³owienie Rosji uprzemys³owienie Niemiec uprzemys³owienie Francji analizuje tabelê wyjania, kim by³ Ksawery Drucki-Lubecki wymienia cechy charakterystyczne gospodarki Ameryki Po³udniowej, Rosji, USA na podstawie mapy wskazuje i charakteryzuje rejony gospodarcze ziem polskich wyjania pojêcia: rozbiory gospodarcze, czas rekonstrukcji na podstawie analizy wykresów wskazuje podobieñstwa i ró¿nice w rozwoju gospodarczym wymienia ró¿nice miêdzy gospodark¹ Pó³nocy i Po³udnia USA 59. Rewolucja technologiczna pocz¹tki komputeryzacji Internet telefonia komórkowa definiuje pojêcie rewolucji technologicznej i spo³eczeñstwa otwartego podaje przyk³ady wycigu zbrojeñ podaje przyk³ady wykorzystania wynalazków definiuje pojêcie trzecia fala ustosunkowuje siê do pogl¹dów Alvina Tofflera 18 MIÊDZYNARODOWE STRUKTURY GOSPODARCZE REWOLUCJA PRZEMYS£OWA I TECHNOLOGICZNA 1 2 3 4 spo³eczeñstwo postindustrialne analizuje mapê charakteryzuje cztery generacje komputerów przedstawia nadzieje i zagro¿enia zwi¹zane ze spo³eczeñstwem postindustrialnym 60. Rewolucja przemys³owa i technologiczna (lekcja powtórzeniowa) utrwala podstawowe pojêcia wymienia najwa¿niejsze wynalazki, ich twórców i odkrywców przedstawia etapy rewolucji przemys³owej i technologicznej prezentuje dobre i z³e strony postêpu porównuje dysproporcje w tempie uprzemys³owienia wybranych rejonów wiata i okrela ich przyczyny okrela zwi¹zki miêdzy ewolucj¹ gospodarcz¹ a spo³eczn¹ dokonuje syntezy materia³u 61. Integracja gospodarcza Europy etapy procesu integracji gospodarczej przekszta³cenia EWG koncepcje integracji w XXI wieku wyjania skróty i pojêcia: EWWiS, Euratom, EWG, UE podaje okolicznoci powo³ania EWG wymienia cele integracji gospodarczej analizuje dokument normatywny przedstawia proces integracji europejskiej od 1951 roku w zakresie legislacyjnym i terytorialnym przedstawia proces integracji Polski z UE wyjania pojêcia: dialog strukturalny, Uk³ady Europejskie wyjania zasady planu Wernera, planu Delorche'a omawia koncepcje integracji europejskiej w XXI wieku 62. Polska w miêdzynarodowych strukturach gospodarczych Polska w RWPG Polska w miêdzynarodowych strukturach gospodarczych po 1989 roku ekonomiczne problemy integracji z Uni¹ Europejsk¹ wyjania pojêcia i skróty: Pentagonale, Grupa Wyszehradzka, OECD, CEFTA, PHARE analizuje wykresy i schematy i wyci¹ga wnioski dokonuje analizy dokumentu normatywnego podaje przyk³ady wspó³pracy Polski z RWPG przedstawia drogê Polski do UE i system sojuszy po 1989 roku ocenia wspó³pracê Polski z RWPG i strukturami Zachodu omawia przyczyny kryzysu RWPG uczestniczy w debacie wokó³ wejcia Polski do UE 19 MIÊDZYNARODOWE STRUKTURY GOSPODARCZE 1 2 3 4 63. Konflikty wokó³ globalizacji geneza sporu Pó³noc Po³udnie ruch antyglobalistów i formy jego dzia³ania globalizacja a religia wyjania pojêcia: bogata Pó³noc, biedne Po³udnie przedstawia genezê sporu Pó³noc Po³udnie charakteryzuje ruch antyglobalizacyjny, pogl¹dy i formy jego dzia³ania zna i wyjania datê: XI 1999 interpretuje dane zawarte w wykresach analizuje ikonografiê jako ród³o historyczne konfrontuje teksty ród³owe i wyci¹ga wnioski zajmuje stanowisko wobec prób rozstrzygniêcia sporu Pó³noc Po³udnie 64. Miêdzynarodowe struktury gospodarcze (lekcja powtórzeniowa) okrela warunki powoduj¹ce pojawienie siê koncepcji integracyjnych wymienia kolejne etapy integracji gospodarczej Europy i wiata oraz potrafi je scharakteryzowaæ porównuje dwa modele integracji gospodarczej w Europie: EWG i RWPG okrela miejsce i rolê Polski w procesach i strukturach integracyjnych wyjania podstawowe pojêcia ocenia na konkretnych przyk³adach funkcjonowanie poszczególnych struktur ekonomicznych zajmuje stanowisko w kwestii sporu Pó³noc Po³udnie okrela z punktu widzenia obywatela korzyci i straty wynikaj¹ce z procesów globalizacyjnych dokonuje krytycznej analizy korzyci i niebezpieczeñstw p³yn¹cych z integracji i globalizacji, a w efekcie zajmuje okrelone stanowisko dokonuje syntezy materia³u 65. Ocena ca³orocznej nauki 20 Zakres podstawowy i rozszerzony (3 godziny tygodniowo) Temat i zakres treci Wymagania podstawowe Uczeñ: Wymagania ponadpodstawowe Uczeñ: 1 2 3 4 1. Nauki pomocnicze historii przegl¹d wybranych nauk pomocniczych historii badania statystyczne wyjania pojêcia zwi¹zane z nazwami poszczególnych nauk pomocniczych historii zapoznaje siê z dzia³ami statystyki dokonuje analizy dokumentu normatywnego na podstawie róde³ sporz¹dza drzewo genealogiczne przelicza czas w ró¿nych systemach kalendarzy potrafi przeprowadziæ ankietê i zanalizowaæ dane statystyczne dokonuje próby analizy materia³ów z ró¿nych dziedzin nauk pomocniczych 2. Metodologia badañ spo³ecznych socjologia jako nauka historia a socjologia historia a demografia wyodrêbnia i nazywa nauki spo³eczne oraz okrela zakres ich badañ zna przedstawicieli poszczególnych tzw. szkó³ socjologicznych i ich pogl¹dy zna metody socjologiczne przydatne do badania przesz³oci analizuje dane statystyczne analizuje ikonografiê jako ród³o historyczne rozbudowuje schemat o dalsze elementy umiejscawia historiê i socjologiê w obrêbie nauk spo³ecznych dokonuje próby zastosowania badañ socjologicznych w odtwarzaniu przesz³oci 3. Podstawowe mechanizmy zmian spo³ecznych wprowadzenie w wiat pojêæ czynniki wp³ywaj¹ce na spo³eczeñstwo transformacja ustrojowa pañstw by³ego bloku komunistycznego dokonuje charakterystyki analizy struktury spo³ecznej analizuje tabele, mapki i dane statystyczne analizuje ikonografiê jako ród³o historyczne okrela czynniki, które wp³ywaj¹ na spo³eczeñstwo rozumie istotê transformacji ustrojowo-gospodarczej po 1989 roku podaje przyk³ady historyczne wiadcz¹ce o wp³ywie konkretnych czynników na spo³eczeñstwo porównuje procesy transformacji w wybranych pañstwach postkomunistycznych HISTORYCZNE MODELE SPO£ECZEÑSTW Dzia³ 21 HISTORYCZNE MODELE SPO£ECZEÑSTW 1 2 3 4 4. Od wspólnoty pierwotnej do polis podzia³ ról spo³ecznych we wspólnocie pierwotnej i plemiennej patriarchat polis jako wspólnota spo³eczno-religijna wyjania pojêcia: polis, wspólnota pierwotna, wspólnota rodowa zaznacza na mapie konturowej g³ówne polis staro¿ytnej Grecji wyjania pojêcia: patriarchat i matriarchat wykorzystuje dorobek archeologów w prezentacji zagadnieñ analizuje teksty ród³owe dokonuje analizy zjawiska polis 5. Spo³eczeñstwo feudalne kszta³towanie siê spo³eczeñstwa feudalnego spo³eczeñstwo stanowe podzia³y spo³eczne w Rzeczypospolitej Obojga Narodów; struktura spo³eczna we Francji doby absolutyzmu spo³eczeñstwo rosyjskie w wiekach XVI-XIX zna podstawowe pojêcia zwi¹zane z funkcjonowaniem spo³eczeñstwa feudalnego (senior, wasal, lenno, ho³d lenny, inwestytura, renta feudalna) oraz przywileje szlacheckie rozumie pojêcie stan i charakteryzuje stany wie, jak funkcjonowa³o spo³eczeñstwo feudalne, i omawia je na konkretnych przyk³adach wyjania pojêcia: komendacja, prekaria, allodium, beneficjum, tabela rang, stan trzeci (we Francji) na podstawie schematu wyjania wspó³zale¿noci miêdzy pojêciami dostrzega ró¿nice miêdzy spo³eczeñstwem stanowym we Francji, w Polsce i w Rosji 6. Spo³eczeñstwo II Rzeczypospolitej struktura spo³eczna Polski w okresie miêdzywojennym mo¿liwoci awansu spo³ecznego kariera Wincentego Witosa obraz spo³eczeñstwa polskiego w ówczesnej literaturze polskiej wymienia g³ówne grupy i warstwy spo³eczne II RP porównuje zmiany, jakie zasz³y w spo³eczeñstwie polskim po zaborach analizuje tablice i ród³a na przyk³adzie ¿yciorysu Wincentego Witosa obrazuje awans spo³eczny w II RP potrafi wskazaæ odzwierciedlenie problemów spo³ecznych w literaturze dwudziestolecia i odró¿niæ fikcjê od realiów historycznych 7. Spo³eczeñstwo totalitarne spo³eczeñstwo inkaskie ujednolicanie spo³eczeñstwa III Rzeszy spo³eczeñstwo bezklasowe w ZSRR wyjania pojêcia: glajchszaltowanie, homo sovieticus przedstawia struktury spo³eczeñstwa inkaskiego wyjania mechanizmy formowania siê spo³eczeñstw totalitarnych w III Rzeszy i ZSRR uzasadnia totalitarny charakter spo³eczeñstwa Inków porównuje system totalitarny w III Rzeszy i ZSRR uogólnia mechanizmy totalitarnej kontroli nad spo³eczeñstwem 22 HISTORYCZNE MODELE SPO£ECZEÑSTW 1 2 3 4 8. Spo³eczeñstwo obywatelskie idea spo³eczeñstwa obywatelskiego formowanie siê spo³eczeñstwa obywatelskiego podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej funkcjonowanie spo³eczeñstwa obywatelskiego w starych demokracjach zna definicjê spo³eczeñstwa obywatelskiego i umie dopasowaæ do niego konkretne przyk³ady bierze udzia³ w debacie, argumentuj¹c swoje zdanie ocenia funkcjonowanie spo³eczeñstwa obywatelskiego, dostrzega jego zalety, wady, osi¹gniêcia i zagro¿enia porównuje ró¿nice miêdzy spo³eczeñstwem obywatelskim a innymi modelami spo³eczeñstwa 9. Polska droga do spo³eczeñstwa obywatelskiego powojenne zmiany w strukturze spo³eczeñstwa polskiego prze³om lat osiemdziesi¹tych XX wieku przedstawia zmiany demograficzne w Polsce po 1945 roku zna organizacje tworz¹ce opozycjê demokratyczn¹ w PRL-u wymienia grupy spo³eczne funkcjonuj¹ce w PRL-u analizuje ikonografiê jako ród³o historyczne bierze udzia³ w debacie Polaków portret w³asny, argumentuj¹c swoje zdanie dostrzega przyczyny i uwarunkowania zmiany postawy spo³ecznej od wzglêdnej akceptacji do krytyki PRL-u podaje przyk³ady dzia³alnoci i osi¹gniêcia opozycji w PRL-u dostrzega ró¿nice w strukturze i funkcjonowaniu spo³eczeñstwa polskiego przed 1989 rokiem i po nim 10. Spo³eczeñstwo feudalne redniowiecznej Europy (praca kursowa) okrela rodzaj ród³a dokonuje selekcji materia³u ³¹czy fakty w zwi¹zki przyczynowo-skutkowe porównuje ród³a i wyci¹ga wnioski ocenia obiektywnoæ ród³a datuje tekst na podstawie jego treci ³¹czy wiedzê ze róde³ z wiadomociami z lekcji 11. Historyczne modele spo³eczeñstw (lekcja powtórzeniowa) wymienia kolejne modele spo³eczeñstw w historii przedstawia relacje miêdzy ró¿nymi grupami spo³ecznymi oraz miêdzy nimi a w³adz¹ wyjania podstawowe pojêcia okrela warunki powoduj¹ce zmiany w strukturach i modelach spo³ecznych ocenia na konkretnych przyk³adach funkcjonowanie spo³eczeñstw okrela skutki transformacji gospodarczo-ustrojowej w koñcu XX wieku 23 RODZINNY I OSOBISTY WYMIAR HISTORII 1 2 3 4 12. Historyczne modele rodzin od rodu do rodziny rola i zadania rodziny w staro¿ytnoci redniowieczna rodzina wielopokoleniowa rodzina dwupokoleniowa w owieceniu wyjania podstawowe pojêcia: rodzina, wielka rodzina, ród rozumie ró¿nice miêdzy wspólnot¹ pierwotn¹ a rodow¹ wyró¿nia charakterystyczne cechy tzw. wielkiej rodziny wymienia rolê rodziny w ró¿nych epokach historycznych analizuje mapê demograficzn¹ porównuje cechy rodziny w epokach historycznych i wyci¹ga wnioski debatuje nad znaczeniem rewolucji francuskiej dla rodziny 13. Chrzecijañski, islamski i laicki model rodziny chrzecijañski model rodziny rodzina w wiecie islamu ró¿ne modele rodziny wspó³czesnej porównuje antyczny i chrzecijañski model rodziny dostrzega zró¿nicowanie w modelu rodziny islamskiej okrela, jakie zagro¿enia dla rodziny niesie totalitaryzm debatuje nad kryzysem tradycyjnego modelu rodziny dostrzega ró¿nice miêdzy ró¿nymi modelami rodzin; zna genezê zjawiska, wnioskuje i opiniuje analizuje ikonografiê jako ród³o historyczne 14. Rola rodziny w historii u róde³ nepotyzmu czynniki buduj¹ce dobr¹ i z³¹ legendê rodziny analiza dziejów rodziny Czartoryskich wyjania pojêcie nepotyzm na podstawie tekstu tworzy genealogiê rodziny analizuje drzewo genealogiczne ³¹czy informacje z historii rodziny z histori¹ ojczyst¹ tworzy biogramy przedstawia przyk³ady nepotyzmu w historii podaje przyk³ady dobrej lub z³ej legendy rodziny ocenia dzia³alnoæ Czartoryskich 15. Spór w historiografii i historiozofii o rolê jednostki w kszta³towaniu dziejów biografistyka antyczna i redniowieczna kto tworzy historiê cz³owiek czy Opatrznoæ? XIX-wieczny spór o rolê jednostki w historii wyjania pojêcia: historiografia i historiozofia zna nazwiska pisarzy historycznych tocz¹cych spór wokó³ roli prowidencjalizmu w dziejach porównuje pogl¹dy uczonych do tez stawianych przez historyków dopasowuje znane sobie przyk³ady debatuje nad znaczeniem biografistyki w odtwarzaniu przesz³oci samodzielnie ustosunkowuje siê do pogl¹dów historyków 16. Twórcy historii wodzowie i politycy autorytety moralne i religijne ludzie gospodarki dokonuje analizy tabeli statystycznej ³¹czy fakty w procesy przyczynowo-skutkowe analizuje mapê i teksty ród³owe dokonuje samodzielnej oceny postaci historycznej z punktu widzenia danej epoki i wspó³czesnoci 24 1 2 3 4 DZIEJE NARODÓW RODZINNY I OSOBISTY WYMIAR HISTORII prezentuje biografie wybranych bohaterów analizuje ikonografiê pod k¹tem przydatnoci do tematu 17. Szary cz³owiek a historia szary cz³owiek p o d miot czy przedmiot historii przekazy pamiêtnikarskie jako materia³y badawcze Pamiêtniki Jana Chryzostoma Paska Dziennik Anne Frank okrela rodzaje róde³ dokonuje selekcji materia³u prezentuje zebrane przez siebie dane analizuje ród³a debatuje nad rol¹ szarego cz³owieka w historii ocenia rzetelnoæ danego ród³a i jego przydatnoæ do badania konkretnego problemu odnosi siê do problemu wartoci relacji naocznych wiadków 18. Maria D¹browska w wietle Dzienników powojennych 1945-1965 wiadek czy twórca historii? (praca kursowa) okrela rodzaj ród³a dokonuje selekcji materia³u ³¹czy fakty w zwi¹zki przyczynowo-skutkowe interpretuje ród³a ikonograficzne porównuje ród³a i wyci¹ga wnioski ocenia obiektywnoæ ród³a ³¹czy wiedzê ze róde³ z wiadomociami z lekcji dokonuje syntezy wiedzy 19. Rodzinny i osobisty wymiar historii (lekcja powtórzeniowa) wyjania podstawowe pojêcia zwi¹zane z tematyk¹ dzia³u okrela, z jakim miejscem i czasem s¹ zwi¹zane dane postaci historyczne zbiera i prezentuje materia³y zwi¹zane z tematyk¹ omawia mechanizmy przemian spo³ecznych i cywilizacyjnych warunkuj¹cych zmiany modeli rodziny i postaw jednostki dokonuje samodzielnej oceny postaci historycznych stawia i rozwi¹zuje problemy zwi¹zane z tematyk¹, argumentuje swoje zdanie 20. Czynniki narodowotwórcze i wiadomoæ narodowa wprowadzenie w wiat pojêæ czynniki narodowotwórcze wiadomoæ narodowa wyjania pojêcia: naród, narodowoæ, grupa etniczna, mniejszoæ narodowa, wiadomoæ narodowa rozumie ró¿nice miêdzy podobnymi pojêciami analizuje teksty ród³owe okrela i hierarchizuje czynniki narodowotwórcze 21. Naród a historia rola historii i historiografii w budowaniu poczucia wiadomoci narodowej hagiografia narodowa i pañstwowa podaje przyk³ady formowania siê wiadomoci narodowej oraz roli historiografii okrela czynniki wp³ywaj¹ce na kszta³t wiadomoci narodowej dostrzega zagro¿enia i niebezpieczeñstwa zwi¹zane z budowaniem hagiografii narodowej stawia tezy historiozoficzne i argumentuje je prezentuje w³asne stanowisko wokó³ sporu o odwieczne siedziby plemion 25 DZIEJE NARODÓW 1 2 3 4 22. Powstanie i rozwój narodów Europy Zachodniej wit narodów francuskiego i angielskiego w redniowieczu powstanie nowo¿ytnych narodów w³oskiego i niemieckiego wie, jak zmienia³o siê pojêcie Francja przedstawia czynniki u³atwiaj¹ce proces formowania siê wiadomoci narodów w Europie Zachodniej wyjania wp³yw rewolucji i Napoleona I na proces rozwoju wiadomoci narodowej porównuje procesy narodowotwórcze we W³oszech i Niemczech porównuje ich d¹¿enia narodowe z polskimi w XIX wieku 23. Odrodzenie narodowe w rodkowowschodniej Europie w XIX i XX wieku wp³yw romantyzmu na wzrost poczucia wiadomoci narodowej prze³omowe znaczenie Wiosny Ludów 1848-1849 d¹¿enia narodowociowe w imperiach rosyjskim i habsburskim podaje przyk³ady wp³ywu romantyzmu na rozbudzenie wiadomoci narodowej rozumie pojêcie mesjanizm i dopasowuje do niego przyk³ady przedstawia przyk³ady odrodzenia narodowego w monarchiach Habsburgów i Romanowych ³¹czy wiedzê z jêzyka polskiego i historii wymienia czynniki u³atwiaj¹ce i utrudniaj¹ce rozwój wiadomoci narodowej w Europie rodkowej i Wschodniej w XIX wieku dyskutuje nad problemem to¿samoci narodowej Bia³orusinów 24. Zró¿nicowanie etniczne Europy mozaika etniczna Europy w czasach antycznych narody redniowiecznej Europy stosunki narodowociowe w epoce nowo¿ytnej wspó³czesne narody europejskie zna pojêcia: Wielka Grecja, Normanowie, wêdrówka ludów rozumie znaczenie wêdrówek ludów, najazdów Normanów i Arabów, zdobycia Grenady, Wiosny Ludów i holokaustu analizuje mapê, okrelaj¹c obszar podbojów lub osadnictwa analizuje tekst ród³owy porównuje czynniki narodowotwórcze porównuje mapy i wyci¹ga wnioski ocenia obiektywizm przekazów dla zrozumienia i analizy procesu zmian etnicznych w Europie zabiera g³os w dyskusji nad problemami etnicznymi wspó³czesnej Europy 25. Konflikty etniczne ród³a konfliktów etnicznych Kraj Basków republiki postradzieckie Afryka Tutsi-Hutu dopasowuje przyk³ady, tak¿e znane z wczeniejszych lekcji, do przyczyn konfliktów etnicznych wyjania konflikt baskijski analizuje mapê po rozpadzie ZSRR i omawia przebieg konfliktów w republikach postradzieckich korzystaj¹c z mapy, przedstawia przebieg konfliktów etnicznych w Afryce okrela, hierarchizuje i porównuje przyczyny konfliktów etnicznych oraz przedstawia ich skutki pog³êbia umiejêtnoci prezentowania zebranych materia³ów analizuje konflikty, szukaj¹c mo¿liwoci ich rozwi¹zania 26 DZIEJE NARODÓW 1 2 3 4 26. Migracje i diaspory geneza wielkich migracji wielka wêdrówka ludów wyprawy wikingów podbój Dzikiego Zachodu czynniki kszta³tuj¹ce byt diaspory historyczne przyk³ady narodów ¿yj¹cych w diasporze organizacje emigracyjne rozumie pojêcia: migracja i diaspora okrela przyczyny emigrowania ludzi, tworzenia diaspor i dopasowuje do nich przyk³ady okrela zasiêg i skutki wielkiej wêdrówki ludów, najazdów Normanów, zasiedlania Dzikiego Zachodu koreluje wiedzê z tekstów ród³owych i map porównuje ró¿ne modele migracji rozstrzyga problem asymilacji i alienacji ¯ydów 27. Kszta³towanie siê narodu polskiego geneza i rozwój wiadomoci narodowej w spo³eczeñstwie polskim (do XVIII wieku) zró¿nicowanie postaw Polaków wobec zaborców i okupantów dostrzega, w jaki sposób kszta³towa³a siê redniowieczna odrêbnoæ narodowa Polaków omawia ród³a zmian spo³ecznych w XIX wieku omawia, pos³uguj¹c siê przyk³adami, ró¿ne postawy Polaków wobec zaborców i okupantów wyjania skróty, daty i pojêcia zwi¹zane z dziejami porozbiorowymi i okupacyjnymi Polaków rozumie pojêcie naród szlachecki i umie je wyjaniæ, pos³uguj¹c siê stosownymi przyk³adami analizuje schemat przemian spo³ecznych w wiekach XVIII-XIX i wyci¹ga wnioski debatuje nad optymalnymi postawami Polaków 28. Polskie emigracje emigracje Polaków w XVIII wieku Wielka Emigracja emigracja po powstaniu styczniowym emigracje zarobkowe emigracja okresu II wojny wiatowej emigracje po II wojnie wiatowej stosuje pojêcia: Wielka Emigracja, wychodstwo wymienia etapy emigracji Polaków w historii wskazuje na mapie kraje docelowe emigracji prezentuje przywódców, struktury i programy emigracyjne wyjania, dlaczego emigranci udawali siê w danym kierunku dokonuje analizy porównawczej tekstów ród³owych dotycz¹cych Wielkiej Emigracji porównuje modele polskiej emigracji XIX i XX wieku ocenia dorobek i znaczenie polskich emigracji 29. Polacy jako mniejszoæ narodowa wp³yw zmian granic pañstwa polskiego na losy Polaków Polacy w pañstwie niemieckim Polacy w Wolnym Miecie Gdañsku Polacy na Wschodzie na podstawie mapy i wiedzy analizuje wp³yw zmian granicznych na losy Polaków w XIX i XX wieku na podstawie wczeniej znanych faktów charakteryzuje zasady autonomii na ziemiach polskich w XIX wieku porównuje postawy w³adz pañstwowych wobec mniejszoci polskiej oraz formy dzia³alnoci Polaków w obcych pañstwach 27 1 2 3 4 IDEOLOGIE NADZIEJE A RZECZYWISTOÆ DZIEJE NARODÓW analizuje politykê zaborców i okupantów wobec ludnoci polskiej charakteryzuje postawy Polaków jako mniejszoci narodowej 30. Mniejszoci narodowe w Polsce mniejszoæ niemiecka na ziemiach polskich s¹siedzi: Polacy i ¯ydzi wie, jakie mniejszoci zamieszkiwa³y ziemie RP przedstawia etapy kolonizacji niemieckiej charakteryzuje miejsce i rolê ¯ydów na ziemiach polskich oraz podaje przyk³ady stosunków polsko-¿ydowskich dostrzega wp³yw i rolê mniejszoci niemieckiej na stosunki polsko-niemieckie w historii okrela czynniki wp³ywaj¹ce na kszta³t stosunków polsko-¿ydowskich dokonuje rozrachunku ze stereotypami 31. Stosunki polsko-ukraiñskie w XIX wieku (praca kursowa) okrela rodzaj ród³a dokonuje selekcji materia³u analizuje ród³o statystyczne wyci¹ga wnioski i prezentuje wyniki analizy w postaci diagramu na podstawie ród³a definiuje pojêcia ³¹czy wiedzê ród³ow¹ z pozaród³ow¹ ocenia postawy postaci ocenia obiektywizm róde³ porównuje ród³a dokonuje syntezy materia³u 32. Dzieje narodów (lekcja powtórzeniowa) omawia procesy narodowotwórcze na przestrzeni epok omawia genezê i podaje przyk³ady konfliktów etnicznych oraz ich skutki przedstawia proces rozwoju wiadomoci narodu polskiego i zwi¹zanych z tym zagro¿eñ dokonuje krytycznej analizy korzyci i niebezpieczeñstw p³yn¹cych z procesów integracyjnych, diaspor, emigracji i ¿ycia w mniejszoci, a w efekcie zajmuje okrelone stanowisko 33. Wiek ideologii wprowadzenie w wiat pojêæ klasyfikacja ideologii technokraci w wiecie polityki wyjania podstawowe pojêcia: ideologia, doktryna, program na podstawie schematu wyjania relacje zachodz¹ce miêdzy ideologi¹, doktryn¹ i programem politycznym dokonuje klasyfikacji ideologii wyjania ró¿ne znaczenia technokracji umie zastosowaæ pojêcia do opisu rzeczywistoci historycznej 28 IDEOLOGIE NADZIEJE A RZECZYWISTOÆ 1 2 3 4 34. Ideologie prawicowe ideologia liberalna ideologia konserwatywna ideologia chadecka wyjania etymologiê pojêcia liberalizm rozumie znaczenie pojêcia leseferyzm zna nazwiska g³ównych teoretyków i przywódców oraz wymienia podstawowe za³o¿enia liberalizmu, konserwatyzmu i chadecji porównuje za³o¿enia, programy i ideologiê nurtów prawicowych, opiniuje, ocenia i wyci¹ga wnioski dostrzega i okrela funkcjonalnoæ ideologii stworzonych w XIX wieku we wspó³czesnym wiecie dostrzega i ocenia zagro¿enia, niebezpieczeñstwa i nadzieje zwi¹zane z ruchami prawicowymi 35. Ideologie lewicowe socjalizm i komunizm w pierwszej po³owie XIX wieku socjalizm i komunizm w drugiej po³owie XIX wieku (do 1914 roku) socjalizm i komunizm w XX wieku charakteryzuje t³o powstania ruchu robotniczego charakteryzuje pogl¹dy socjalistów utopijnych i przedstawicieli socjalizmu naukowego okrela historyczny rozwój lewicy w Polsce wymienia zas³ugi Pi³sudskiego i PPS dla kwestii niepodleg³oci Polski porównuje pogl¹dy socjalistyczne dostrzega zwi¹zek miêdzy ideami socjalizmu a zasadami funkcjonowania pañstwa dobrobytu; zna cechy tego typu pañstwa i zwi¹zane z nim osi¹gniêcia i sukcesy 36. Ideologia nacjonalistyczna charakterystyka nacjonalizmu i jego odmian nacjonalizm na ziemiach polskich przedstawia genezê i nurty europejskiego i polskiego nacjonalizmu kszta³tuje umiejêtnoæ mylenia przyczynowo-skutkowego kszta³tuje umiejêtnoæ oceny postaw i ideologii wyjania genezê i g³ówne nurty ideologii podaje przyk³ady dzia³añ nacjonalistycznych i ocenia ich skutki krytycznie analizuje teksty ród³owe 37. Ideologie totalitarne utopia Campanelli faszyzm nazizm bolszewizm maoizm przedstawia genezê faszyzmu wyjania etymologiê pojêæ: faszyzm, nazizm, bolszewizm, maoizm prezentuje przyk³ady wprowadzania ideologii totalitarnej w praktyce politycznej i okrela ich wp³yw na historiê prezentuje pogl¹dy Tomassa Campanelli porównuje ró¿ne odmiany ideologii totalitarnej i na tej podstawie samodzielnie formu³uje definicjê totalitaryzmu, podaj¹c konkretne przyk³ady dzia³añ totalitarnych 38. Zbrodnie nazizmu Szoah holokaust hitlerowskie plany eksterminacji narodu polskiego porównuje ró¿ne odmiany ideologii totalitarnej i na tej podstawie samodzielnie formu³uje definicjê totalitaryzmu, podaj¹c konkretne przyk³ady dzia³añ totalitarnych przedstawia za pomoc¹ metody portfolio problematykê eksterminacji narodów ¿ydowskiego i polskiego 29 REWOLUCJA I EWOLUCJA W HISTORII IDEOLOGIE NADZIEJE A RZECZYWISTOÆ 1 2 3 4 39. Ludobójstwo w systemie komunistycznym zbrodnie w ZSRR zbrodnie w Chinach zbrodnie w Kambod¿y zbrodnie w Polsce wyjania pojêcia: Czeka, Gu³ag, NKWD, ³agry, rewolucja kulturalna, Czerwoni Khmerzy, UB charakteryzuje i ocenia system komunistyczny w PRL-u, podaj¹c stosowne przyk³ady analizuje teksty ród³owe i wyci¹ga wnioski porównuje mechanizmy zbrodni komunistycznych w wybranych pañstwach ocenia zbrodnie komunistyczne i porównuje je ze zbrodniami nazizmu 40. Oblicza socjalizmu w XIX wieku (praca kursowa) na podstawie róde³ formu³uje definicje i rozumie znaczenie pojêæ dokonuje selekcji materia³u wymienia tezy i za³o¿enia programowe porównuje ród³a i wyci¹ga wnioski porównuje programy z ich realizacj¹ w praktyce ocenia obiektywizm i rzetelnoæ róde³ charakteryzuje wizjê spo³eczeñstwa w ustroju socjalistycznym, podkrelaj¹c zalety i wady dokonuje syntezy materia³u 41. Ideologie nadzieje a rzeczywistoæ (lekcja powtórzeniowa) omawia podstawowe fakty i postaci wa¿ne dla historii ideologii doskonali metody portfolio, analizy SWOT, dyskusji omawia mechanizmy przemian spo³ecznych warunkuj¹cych powstanie i rozwój ideologii dokonuje krytycznej analizy korzyci i niebezpieczeñstw p³yn¹cych z wdra¿ania w ¿ycie ideologii i w efekcie zajmuje w³asne stanowisko 42. Rewolucja i kontrrewolucja rewolucja w historii kontrrewolucja rewolucja a ewolucja utrwala znaczenie pojêæ: rewolucja, kontrrewolucja, ewolucja, zamach stanu, pucz, przewrót, rewolta dopasowuje wydarzenia do poznanych pojêæ systematyzuje wiedzê chronologiczn¹ poznaje historiograficzne ujêcia wydarzeñ prezentuje w³asne stanowisko dotycz¹ce istoty Solidarnoci 30 REWOLUCJA I EWOLUCJA W HISTORII 1 2 3 4 43. Rewolucje religijne reformacja i kontrreformacja rewolucja islamska w Iranie wyjania pojêcia: reformacja, kontrreformacja, inkwizycja zna daty: 1517, 1979 zna postaci: Marcin Luter, Jan Kalwin, Ruhollah Chomejni, Mohammad Reza Pahlawi przedstawia przebieg rewolucji w Iranie zna datê 1545-1563 przedstawia skutki reformacji, reformy soboru w Trydencie dokonuje bilansu rewolucji religijnych 44. Rewolucje polityczno-spo³eczne rewolucja angielska Wielka Rewolucja Francuska Komuna Paryska rewolucja padziernikowa w Rosji Sierpieñ '80 w Polsce geneza rewolucji mechanizmy rozwoju rewolucji symbolika rewolucji wyjania pojêcia: chwalebna rewolucja, jakobini, zamach 9 thermidora, Dyrektoriat, zamach 18 brumaire'a, Komuna Paryska zna daty: 1649, 14 VII 1789 wyjania pojêcia: Spisek Prochowy, Konstytuanta, blankici i proudhonici zabiera g³os w sporze o Wandeê 45. Rewolucje narodowe rewolucja amerykañska powstanie w Irlandii powstanie w Belgii powstanie listopadowe Wiosna Ludów na Wêgrzech powstanie styczniowe zjednoczenie W³och i Niemiec mechanizmy rewolucji narodowych przedstawia istotne elementy wydarzeñ rewolucyjnych porównuje mechanizmy rewolucji dokonuje syntezy procesu historycznego ocenia wydarzenia rewolucyjne analizuje teksty ród³owe 46. Jesieñ ludów w Europie 1989 roku koniec PRL-u pocz¹tek III Rzeczypospolitej zburzenie muru berliñskiego i jego skutki aksamitna rewolucja w Czechos³owacji Wêgry rehabilitacja rewolucji 1956 roku jesieñ ludów na Ba³kanach zmiany w ZSRR Plac Niebiañskiego Pokoju Chiny przedstawia przebieg jesieni ludów w poszczególnych pañstwach zna i rozumie pojêcia: Okr¹g³y Stó³, kontraktowe wybory zna nazwy organizacji opozycyjnych i nazwiska przywódców przedstawia zasadnicze, wspólne cechy jesieni ludów, dopasowuj¹c do nich konkretne przyk³ady 31 NAJSTARSZE SYSTEMY SPO£ECZNO-GOSPODARCZE REWOLUCJA I EWOLUCJA W HISTORII 1 2 3 4 47. Wanie i konflikty wewnêtrzne rewolucji (praca kursowa) dokonuje selekcji materia³u rozumie, ¿e ród³a mog¹ podawaæ ró¿ne, subiektywne wersje wydarzeñ na podstawie róde³ definiuje pojêcia odró¿nia fakty od opinii samodzielnie ocenia i opiniuje ród³a przez odniesienie do okolicznoci, w jakich powsta³y ³¹czy wiedzê ród³ow¹ z pozaród³ow¹ datuje ród³a na podstawie faktów bada obiektywnoæ ród³a porównuje ród³a i wyci¹ga wnioski wyjania, jak interpretacje wydarzeñ zale¿¹ od doboru róde³ dokonuje syntezy materia³u 48. Rewolucja i ewolucja w historii (lekcja powtórzeniowa) sporz¹dza kalendarium wydarzeñ ustala kryteria i dopasowuje do nich fakty porównuje mechanizmy rewolucji jako zjawiska poprawnie stosuje pojêcia analizuje teksty ród³owe ustosunkowuje siê do opinii: narodowe, wiêc rewolucyjne; rewolucyjne wiêc narodowe dokonuje syntezy materia³u 49. Historia gospodarcza przedmiot badañ historyków gospodarki metodologia stosowana przez historyków gospodarki ród³a historyczne wykorzystywane do analizy dziejów gospodarczych wyjania pojêcie ekonomia przedstawia strukturê i zakres badañ nauk ekonomicznych wymienia typy róde³ przydatnych do nauki historii gospodarczej zbiera i przedstawia przyk³ady osi¹gniêæ w historii historiografii samodzielnie analizuje ród³a zwi¹zane z histori¹ gospodarki i wyci¹ga wnioski wdra¿a siê do metody portfolio koreluje wiedzê z geografii i WOS-u 50. Gospodarka a polityka wprowadzenie w wiat pojêæ relacje miêdzy wiatem polityki a gospodarki w staro¿ytnoci relacje miêdzy wiatem polityki a gospodarki w redniowieczu relacje miêdzy wiatem polityki a gospodarki w epoce nowo¿ytnej relacje miêdzy wiatem polityki a gospodarki w XIX wieku relacje miêdzy wiatem polityki a gospodarki na przyk³adzie PRL-u wyjania pojêcia: gospodarka, ekonomia charakteryzuje zwi¹zki miêdzy polityk¹ a gospodark¹ na przestrzeni epok, podaj¹c przyk³ady omawia gospodarkê rzymsk¹, karoliñsk¹, piastowsk¹, angielsk¹, fryderycjañsk¹, francusk¹ wyjania pojêcia: ustrój gospodarczy, system ekonomiczny do pojêæ dopasowuje adekwatne przyk³ady porównuje zwi¹zki gospodarki i polityki miêdzy epokami i wyci¹ga wnioski 32 NAJSTARSZE SYSTEMY SPO£ECZNO-GOSPODARCZE 1 2 3 4 51. Gospodarka w czasach prehistorycznych rewolucja neolityczna spo³eczny podzia³ pracy pierwsze miasta wyjania pojêcie rewolucja neolityczna przedstawia, jak wygl¹da³ spo³eczny podzia³ pracy omawia charakter i funkcje pierwszych miast omawia mechanizmy przemian spo³ecznych i cywilizacyjnych warunkuj¹cych rozwój rewolucji neolitycznej i jej skutki analizuje mapy 52. Gospodarka w staro¿ytnoci technika i technologia rolnictwo miasto Wschodu a miasto grecko-rzymskie rzemios³o jednoæ gospodarcza wiata ródziemnomorskiego wyjania pojêcia: ¯yzny Pó³ksiê¿yc, autarkia, niewolnictwo pa³acowe, villa okrela czynniki, które wp³ywa³y na kszta³t gospodarki antycznej wymienia charakterystyczne cechy gospodarki opartej na niewolnictwie produkcyjnym przedstawia przyczyny kryzysu gospodarki antycznej wskazuje na mapie wa¿ne okrêgi gospodarcze wiata staro¿ytnego porównuje systemy gospodarcze ró¿nych pañstw staro¿ytnych i wyci¹ga wnioski hierarchizuje przyczyny rozwoju gospodarczego Aten i Rzymu 53. Gospodarka w redniowieczu feudalni ch³opi i panowie w³asnoæ podzielona w³oæ feudalna kolonizacja na prawie polskim i niemieckim rozwój miast cechy, gildie i bractwa wyjania pojêcia: feudalizm, umowa komendacyjna, prekaria, lenno, wasal, senior, zasadca, lokacja, trójpolówka wyjania mechanizmy funkcjonowania systemu lennego przedstawia system kolonizacji na prawie polskim i niemieckim przedstawia gospodarcze funkcje stanów spo³ecznych w redniowieczu wyjania pojêcia: lokacja przestrzenna, prawo magdeburskie, wilkierze, cechy, gildie, komuny miejskie omawia funkcjonowanie ró¿nych systemów samorz¹dowych w miastach i wsiach 54. Dualizm w rozwoju gospodarczym Europy system nak³adczy manufaktura skutki wielkich odkryæ geograficznych ogradzanie w Anglii dualizm merkantylizm fizjokratyzm wyjania pojêcia: dualizm, rewolucja cen, ogradzanie przedstawia genezê zjawiska zwi¹zanego z odkryciami geograficznymi analizuje mapê i teksty ród³owe charakteryzuje istotê systemu nak³adczego i manufaktur porównuje systemy gospodarcze po obu stronach £aby ocenia skutki podzia³u gospodarczego Europy omawia teorie ekonomiczne epoki nowo¿ytnej: fizjokratyzm i merkantylizm 33 NAJSTARSZE SYSTEMY SPO£ECZNO-GOSPODARCZE 1 2 3 4 55. Gospodarka polska od XV do XVIII wieku folwark pañszczyniany przywileje ekonomiczne szlachty kalkulacja ekonomiczna folwarku rola gospodarcza Gdañska w epoce nowo¿ytnej pozycja miast i mieszczañstwa w Rzeczypospolitej upadek gospodarczy Rzeczypospolitej w czasach saskich odbudowa gospodarcza Rzeczypospolitej w czasach stanis³awowskich wyjania pojêcia: pañszczyzna, folwark pañszczyniany, refeudalizacja przedstawia czynniki rozwoju i kryzysu gospodarczego Polski od XVI do XVIII wieku omawia najwa¿niejsze przywileje ekonomiczne szlachty wyjania pojêcia: pañszczyzna piesza, pañszczyzna sprzê¿ajna, taksy wojewodziñskie okrela zmieniaj¹c¹ siê pozycjê mieszczañstwa i ch³opstwa w Rzeczypospolitej dokonuje klasyfikacji i hierarchizuje czynniki wp³ywaj¹ce na kszta³t gospodarki polskiej porównuje rozwój gospodarczy w Polsce i na Zachodzie 56. Kierunki rozwoju gospodarki europejskiej w wiekach XVI-XVII (praca kursowa) okrela rodzaj ród³a dokonuje selekcji materia³u analizuje mapy analizuje ród³a statystyczne i wyci¹ga wnioski na podstawie róde³ wyjania pojêcia: rewolucja cen, ogradzanie, merkantylizm dokonuje korelacji wiedzy ród³owej z mapk¹ na podstawie róde³ wyjania pojêcie protekcjonizm ³¹czy wiedzê ród³ow¹ z pozaród³ow¹ porównuje dwa ród³a na ten sam temat i wyci¹ga wnioski konfrontuje tekst historyczny z wizj¹ literack¹ ocenia wydarzenia porównuje pogl¹dy autorów 57. Najstarsze systemy spo³eczno-gospodarcze (lekcja powtórzeniowa) przedstawia g³ówne pojêcia i teorie gospodarcze wyjania zasady funkcjonowania gospodarki od antyku do koñca XVIII wieku wskazuje miejsce Polski w historii gospodarczej Europy dokonuje syntezy materia³u wyró¿nia podobieñstwa i ró¿nice w ewolucji dziejów gospodarki okrela warunki i czynniki kszta³tuj¹ce ewolucjê gospodarek porównuje struktury i zasady funkcjonowania gospodarek okrela warunki i mechanizmy powoduj¹ce upadek jednych, a powstanie innych systemów gospodarczych okrela z punktu widzenia obywatela i pañstwa korzyci i straty wynikaj¹ce z funkcjonowania gospodarek 34 U RÓDE£ WSPÓ£CZESNYCH SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH 1 2 3 4 58. Kapitalizm wolnokonkurencyjny pojêcie kapitalizmu i kapita³u ekonomia klasyczna zasady funkcjonowania kapitalizmu wolnokonkurencyjnego zna i rozumie pojêcia: kapitalizm, kapita³, kryzys, depresja, o¿ywienie, rozkwit przedstawia przyczyny kryzysu nadprodukcji wymienia cele i d¹¿enia bur¿uazji na podstawie schematu wyjania funkcjonowanie cyklu koniunkturalnego prezentuje pogl¹dy Davida Ricarda wyjania teoriê kosztów komparatywnych analizuje teksty ród³owe 59. Kapitalizm monopolistyczny cechy charakterystyczne kapitalizmu monopolistycznego sposoby powstawania monopoli i ich formy organizacyjne powstanie i rola wielkich przedsiêbiorstw w XIX i XX wieku zna i rozumie pojêcie kapitalizmu monopolistycznego, przyczyny jego powstania i cechy charakterystyczne wyjania pojêcia: monopol, koncern, kartel, syndykat, trust, koncentracja pozioma i koncentracja pionowa na podstawie schematu wyjania formy organizacyjne monopoli przedstawia zarys historii wybranego koncernu, np. Kruppa, Forda porównuje stosunek liberalizmu do monopoli analizuje teksty ród³owe 60. Wielki kryzys gospodarczy na wiecie przyczyny kryzysu czarny czwartek na gie³dzie nowojorskiej przebieg kryzysu skutki kryzysu zna daty: 1929, 1932 zna pojêcia: czarny czwartek, wielki krach, no¿yce cen wymienia przyczyny kryzysu i charakteryzuje jego przebieg wyjania pojêcie wskanik Dow Jones wyró¿nia specyfikê przebiegu kryzysu w poszczególnych pañstwach na podstawie ród³a przedstawia g³êbiê wielkiego kryzysu gospodarczego 61. Interwencjonizm pañstwowy charakterystyka interwencjonizmu pañstwowego John Maynard Keynes wielki poprawiacz kapitalizmu metody wychodzenia z wielkiego kryzysu gospodarczego wyjania pojêcia: inflacja, dumping, dewaluacja, protekcjonizm, etatyzm, autarkia, interwencjonizm, COP, New Deal wyjania daty: 1933, 1936 prezentuje pocz¹tki interwencjonizmu zwi¹zane z postaci¹ Ottona von Bismarcka przedstawia charakterystykê interwencjonizmu pañstwowego wie, na czym polega³a dzia³alnoæ Franklina Delano Roosevelta i Eugeniusza Kwiatkowskiego wyjania pojêcia: deflacja, samarytanizm gospodarczy, 4-letni plan inwestycyjny zna ró¿nicê miêdzy pojêciami etatyzm i interwencjonizm wyró¿nia specyfikê interwencji pañstwowej w poszczególnych krajach w okresie wielkiego kryzysu przedstawia pogl¹dy Johna Maynarda Keynesa potrafi przedstawiæ ró¿ne oceny interwencjonizmu 35 U RÓDE£ WSPÓ£CZESNYCH SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH 1 2 3 4 62. Komunizm a gospodarka ZSRR od komunizmu wojennego do gospodarki nakazowo-rozdzielczej specyfika gospodarki PRL-u na tle innych pañstw bloku komunistycznego specyfika gospodarki jugos³owiañskiej w drugiej po³owie XX wieku Chiny miêdzy komunizmem a gospodark¹ rynkow¹ wyjania pojêcia: komunizm wojenny, NEP, kolektywizacja rolnictwa, piêciolatki, bitwa o handel, polska droga do socjalizmu, prywaciarze, gospodarka nakazowo-rozdzielcza wyjania daty: 1921, 1928, 1989 charakteryzuje specyfikê gospodarki ZSRR, PRL-u, Jugos³awii wyjania pojêcia: gospodarka niedoborów, w¹skie gard³o, socjalistyczne spo³eczeñstwo konsumpcyjne, wielki skok konfrontuje teksty ród³owe porównuje specyfikê gospodarek w pañstwach komunistycznych 63. Neoliberalizm i spo³eczna gospodarka rynkowa neoliberalizm zastosowanie neoliberalizmu w gospodarce amerykañskiej i brytyjskiej ordoliberalizm i spo³eczna gospodarka rynkowa wyjania pojêcia: neoliberalizm, spo³eczna gospodarka rynkowa, reaganomika, thatcheryzm, zna daty: 1979, 1981 na podstawie wykresu dokonuje porównania bilansu rz¹dów Jimmyego Cartera i Ronalda Reagana zna pogl¹dy i dzia³alnoæ Friedricha Augusta von Hayeka, Miltona Friedmana, Ludwiga Erharda wyjania pojêcia: ordoliberalizm, dobrobyt dla wszystkich wyjania ró¿nice miêdzy liberalizmem a neoliberalizmem na podstawie ród³a F. Hayeka i wiedzy pozaród³owej uzasadnia tezy autora samodzielnie konfrontuje za³o¿enia z osi¹gniêciami reagonomiki i thatcheryzmu 64. Pañstwo dobrobytu idea pañstwa dobrobytu realizacja idei pañstwa dobrobytu w Szwecji wspó³czesne problemy z f unkcjonowaniem pañstwa dobrobytu wyjania pojêcia: pañstwo dobrobytu, pañstwo opiekuñcze, welfare state, szara strefa w gospodarce zna za³o¿enia teoretyczne pañstwa dobrobytu i ich realizacjê wymienia problemy zwi¹zane z funkcjonowaniem pañstwa dobrobytu porównuje teksty ród³owe zna nazwiska teoretyków pañstwa dobrobytu: William Temple, William Beveridge, John Galbraith ocenia zasady i osi¹gniêcia pañstwa dobrobytu 65. Trzecia droga pojêcie trzeciej drogi system ekonomiczny Argentyny w drugiej po³owie XX wieku system ekonomiczny Indii w drugiej po³owie XX wieku wyjania pojêcia: trzecia droga, peronizm, justycjalizm, przedstawia systemy gospodarcze powojennej Argentyny i Indii potrafi wskazaæ zagro¿enia zwi¹zane z trzeci¹ drog¹ wyjania pojêcia: socjalizm afrykañski, socjalizm indyjski na podstawie manifestu Tonyego Blaira i Gerharda Schrödera wyjania, na czym polega nowe znaczenie pojêcia trzecia droga od 1999 roku 36 HANDEL I JEGO HISTORIA U RÓDE£ WSPÓ£CZESNYCH SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH 1 2 3 4 66. Pierwsza piêciolatka w ZSRR (praca kursowa) okrela rodzaj ród³a dokonuje selekcji materia³u pos³uguje siê map¹ historyczn¹ i na jej podstawie wyci¹ga wnioski ³¹czy fakty w zwi¹zki przyczynowo-skutkowe interpretuje ród³a ikonograficzne wyjania pojêcia: powieæ produkcyjna, piêciolatka, kolektywizacja odró¿nia fakty od opinii na podstawie tabeli porównuje za³o¿enia planu, jego wykonanie i produkcjê w 1913 roku i wyci¹ga wnioski wyjania, w jaki sposób literatura piêkna odbija rzeczywistoæ historyczn¹ wyjania, w jaki sposób ród³o niewiarygodne mo¿e byæ jednak u¿yteczne 67. U róde³ wspó³czesnych systemów ekonomicznych (lekcja powtórzeniowa) wymienia kolejne wspó³czesne systemy ekonomiczne, potrafi je scharakteryzowaæ i przedstawia relacje zachodz¹ce miêdzy nimi okrela miejsce Polski we wspó³czesnych systemach ekonomicznych wyjania podstawowe pojêcia ocenia na konkretnych przyk³adach funkcjonowanie poszczególnych systemów ekonomicznych okrela korzyci i straty z punktu widzenia obywatela wynikaj¹ce z funkcjonowania ró¿nych systemów gospodarczych dokonuje syntezy materia³u 68. Rozwój form wymiany handlowej pojêcie handlu handel wymienny pocz¹tki gospodarki towarowo-pieniê¿nej rodzaje rynków orodki i szlaki handlowe od staro¿ytnoci do nowo¿ytnoci wspó³czesne formy handlu wyjania pojêcie protekcjonizm przedstawia pocz¹tki handlu w staro¿ytnoci prezentuje kierunki handlu w wiecie Greków i Rzymian na podstawie mapy wskazuje centra handlowe w staro¿ytnoci i redniowieczu przedstawia rodzaje rynków i ich funkcje w ró¿nych epokach charakteryzuje politykê celn¹ okrela rolê odkryæ geograficznych w zmianie kierunków handlu wiatowego omawia rolê Hanzy i jarmarków szampañskich w redniowieczu 69. Historia pieni¹dza najstarsze formy pieni¹dza systemy monetarne w czasach antycznych reforma monetarna Karola Wielkiego pieni¹dz w redniowieczu wymienia najstarsze w historii formy pieni¹dza omawia systemy monetarne staro¿ytnoci okrela rolê pieni¹dza w redniowieczu wyjania, na czym polega³a reforma monetarna Karola Wielkiego wyjania, jak wspó³czesna technologia wp³ywa na zmiany w bankowoci przedstawia prawo Greshama (prawo Kopernika) wyjania, na czym polega parytet z³ota i jego konsekwencje 37 HANDEL I JEGO HISTORIA 1 2 3 4 prawo Greshama pocz¹tki pieni¹dza papierowego parytet z³ota pieni¹dz gotówkowy i pieni¹dz bezgotówkowy wspó³czesne pieni¹dze: dolar i euro przedstawia cele wprowadzenia pieni¹dza papierowego wyjania reformê walutow¹ Grabskiego prezentuje polskie systemy monetarne w historii prezentuje wspó³czesne formy handlu 70. Banki banki w staro¿ytnoci i redniowieczu rodzaje banków i us³ug bankowych w dziejach banki w Polsce w wiekach XVIII-XX wielcy bankierzy w dziejach bankowoæ wspó³czesna omawia przyczyny powstania banków w redniowiecznych W³oszech przedstawia, jak zmienia³y siê funkcje banków w poszczególnych epokach prezentuje losy bankierów na przyk³adzie Rothschildów i Fuggerów okrela funkcje banków centralnych 71. Gie³da pojêcie gie³dy pocz¹tki gie³dy dzieje gie³dy w Polsce papiery wartociowe najs³ynniejsze gie³dy wiata wymienia przyczyny pojawienia siê gie³dy zaznacza na mapie najwa¿niejsze gie³dy epoki nowo¿ytnej wymienia rodzaje gie³d okrela wp³yw gie³d na politykê i gospodarkê wiatow¹ wymienia rodzaje papierów wartociowych i zna ich zastosowanie 72. Handel, podró¿e i gospodarka w wiecie antycznych Greków i Rzymian (praca kursowa) okrela rodzaj ród³a dokonuje selekcji materia³u wnioskuje na podstawie tekstu analizuje mapê, wskazuj¹c Wielk¹ Grecjê i Rzym na podstawie mapy okrela zwi¹zki miêdzy handlem a kolonizacj¹ porównuje ród³a i wyci¹ga wnioski dokonuje korelacji wiedzy na podstawie literatury, róde³ historycznych i mapy ³¹czy informacje ród³owe z pozaród³owymi na podstawie uzyskanej wiedzy sporz¹dza mapkê ocenia fakty i postaci 73. Handel i jego historia (lekcja powtórzeniowa) dokonuje syntezy materia³u utrwala podstawowe pojêcia utrwala umiejêtnoci pracy z map¹ i tekstami ród³owymi prezentuje znajomoæ wspó³czesnych form handlu i bankowoci prezentuje ewolucjê form handlu, bankowoci w ci¹gu epok 38 GOSPODARCZE I SPO£ECZNE ASPEKTY KOLONIALIZMU 1 2 3 4 74. Kolonie w staro¿ytnoci przyczyny, zasiêg i metody kolonizacji greckiej przyczyny, zasiêg i metody kolonizacji fenickiej przyczyny, zasiêg i metody kolonizacji rzymskiej wyjania pojêcia: Wielka Grecja, ekumena wymienia przyczyny zak³adania kolonii na podstawie mapy przedstawia ich zasiêg omawia metody kolonizacji w Fenicji, Grecji, Rzymie przedstawia wielorakie skutki kolonizacji w wiecie staro¿ytnym porównuje ró¿ne modele kolonizacji w wiecie antycznym porównuje wp³yw polityki, handlu i gospodarki na rozwój kolonii porównuje przekaz literacki (Odyseja) z historycznym analizuje teksty ród³owe dotycz¹ce kolonizacji 75. Hiszpañski i portugalski model kolonializmu wielkie odkrycia geograficzne metody podboju i kolonizacji zasiêg terytorialny kolonializmu w wiekach XVI-XVIII wyjania pojêcia: konkwistadorzy, encomienda, faktoria zna nazwiska: Kolumb, Vespucci, Pizarro, Cortés wymienia przyczyny odkryæ geograficznych dokonuje hierarchizacji czynników w genezie odkryæ na podstawie mapy okrela zasiêg zdobyczy europejskich w wiecie charakteryzuje metody podboju i kolonizacji wyjania pojêcie Kreolowie porównuje systemy kolonialne oraz ró¿nice w zarz¹dzaniu nimi prezentuje i ocenia rolê Kocio³a w wiecie kolonialnym ocenia kolonizacjê w wiecie przedstawia spo³eczne i gospodarcze skutki kolonizacji 76. Problem niewolnictwa od staro¿ytnoci do wspó³czesnoci niewolnictwo w staro¿ytnoci niewolnictwo a poddañstwo w redniowieczu niewolnictwo w Nowym wiecie handel niewolnikami abolicjonizm pozosta³oci niewolnictwa w wiecie wspó³czesnym wyjania pojêcia: niewolnictwo pa³acowe, abolicjonizm, umowa prekaryjna zna datê 1863 porównuje formy niewolnictwa antycznego porównuje formy niewolnictwa w dziejach wyjania pojêcia: apartheid, kompromis Missouri ocenia znaczenie aktu o zniesieniu niewolnictwa w USA zajmuje stanowisko w dyskusji nad pozosta³ociami niewolnictwa w wiecie wspó³czesnym 77. Kolonializm w XIX wieku przyczyny i metody zdobywania kolonii formy zarz¹dzania koloniami zasiêg terytorialny kolonializmu w XIX wieku potêgi kolonialne wyjania pojêcia: kolonia, dominium, era Meiji wymienia przyczyny i metody zdobywania kolonii przedstawia brytyjski i francuski model zarz¹dzania koloniami ukazuje drogê Japonii, wyjania pojêcia: kondominium, panamerykanizm, Weltpolitik hierarchizuje i ocenia przyczyny i metody kolonizacji analizuje wykres i wyci¹ga wnioski porównuje brytyjski 39 GOSPODARCZE I SPO£ECZNE ASPEKTY KOLONIALIZMU 1 2 3 4 Niemiec i USA do potêgi kolonialnej przedstawia rozwój kolonializmu w wiecie, podzia³ kolonialny wiata i francuski model zarz¹dzania koloniami analizuje teksty ród³owe dotycz¹ce kolonializmu 78. Chiny i Japonia sytuacja spo³eczno-polityczna na Dalekim Wschodzie w XIX wieku polityka mocarstw kolonialnych wobec Chin chiñskie ruchy antykolonialne rewolucja Meiji w Japonii omawia schemat spo³eczeñstwa japoñskiego, dokonuje analizy dokumentu normatywnego wyjania pojêcia: zasada otwartych drzwi, tajpingowie, bokserzy charakteryzuje cechy kolonializmu japoñskiego charakteryzuje istotê rewolucji Meiji wyjania pojêcia: szogun, mandaryni, wojny opiumowe zna datê 1867 porównuje chiñskie i japoñskie otwarcie na wiat 79. Problemy dekolonizacji przyczyny zmierzchu potêg kolonialnych dekolonizacja francuska i brytyjska problemy neokolonializmu wyjania pojêcie system mandatowy wymienia przyk³ady ruchów antykolonialnych wymienia przyczyny zmierzchu potêgi mocarstw kolonialnych analizuje ród³o normatywne analizuje mapê charakteryzuje cechy ruchów antykolonialnych wyjania pojêcie Jom Kippur ³¹czy nazwiska z wydarzeniami porównuje proces dekolonizacji na wybranych przyk³adach dokonuje hierarchizacji czynników okrelaj¹cych zmierzch kolonializmu zajmuje stanowisko w sprawie neokolonializmu 80. Brzemiê bia³ego cz³owieka kolonializm w XIX i XX wieku (praca kursowa) dokonuje selekcji materia³u definiuje pojêcia na podstawie róde³ analizuje mapê, wskazuj¹c informacje na podstawie wykresu sporz¹dza ranking interpretuje ród³o ikonograficzne ³¹czy wiedzê ród³ow¹ z pozaród³ow¹ porównuje ród³a i wyci¹ga wnioski dokonuje klasyfikacji faktów i wydarzeñ konfrontuje tekst historyczny z wizj¹ literack¹ wnioskuje na podstawie dwóch róde³ wskazuje zwi¹zki miêdzy eksportem kapita³ów a kolonializmem ocenia dwa spojrzenia na tê sam¹ sprawê 40 2 3 4 GOSPODARCZE I SPO£ECZNE ASPEKTY KOLONIALIZMU 81. Gospodarcze i spo³eczne aspekty kolonializmu (lekcja powtórzeniowa) utrwala podstawowe pojêcia przedstawia przyczyny, metody i zasiêg kolonizacji w ró¿nych epokach historycznych wymienia formy ruchów antykolonialnych okrela przyczyny i sposoby dekolonizacji w wiecie okrela kryteria przyczyn i skutków kolonializmu porównuje systemy kolonialne porównuje systemy niewolnicze okrela zwi¹zki miêdzy gospodark¹, polityk¹, kolonializmem i niewolnictwem dokonuje syntezy materia³u 82. Geneza rewolucji przemys³owej pojêcie rewolucji przemys³owej czynniki kszta³tuj¹ce jej genezê najwa¿niejsze wynalazki wyjania pojêcie rewolucja przemys³owa wymienia czynniki kszta³tuj¹ce genezê rewolucji przemys³owej wymienia najwa¿niejsze wynalazki i nazwiska ich twórców (Watt, Cartwright, Stephenson) dokonuje hierarchizacji czynników kszta³tuj¹cych genezê rewolucji przemys³owej wymienia etapy rewolucji przemys³owej wyjania pojêcie rewolucja agrarna wyjania zale¿noci miêdzy rewolucj¹ agrarn¹ a przemys³ow¹ wymienia inne, mniej znane wynalazki i nazwiska ich twórców wyjania zwi¹zek wydarzeñ politycznych ze zmianami gospodarczymi ocenia prze³omowoæ 1750 roku 83. Etapy rewolucji przemys³owej Wielka Brytania w drugiej po³owie XVIII wieku XIX wiek stulecie pary i postêpu skutki rewolucji przemys³owej wyjania pojêcia: akumulacja pierwotna, luddyci, czartyci analizuje gospodarcz¹ mapê Anglii wymienia najwa¿niejsze wynalazki, osi¹gniêcia i zna nazwiska ich twórców na podstawie mapy wskazuje zale¿noci miêdzy gêst¹ sieci¹ kolejow¹ a rozwojem gospodarki przedstawia zastosowanie wynalazków w gospodarce wymienia skutki rewolucji przemys³owej podaj¹c konkretne przyk³ady, wyjania pojêcie urbanizacja wymienia szczegó³owe wynalazki, osi¹gniêcia i zna nazwiska mniej znanych twórców wyjania zwi¹zki miêdzy rozwojem komunikacji a rozwojem przemys³u analizuje teksty ród³owe dokonuje klasyfikacji i hierarchizacji skutków rewolucji przemys³owej REWOLUCJA PRZEMYS£OWA I TECHNOLOGICZNA 1 41 REWOLUCJA PRZEMYS£OWA I TECHNOLOGICZNA 1 2 3 4 84. Dysproporcje w tempie uprzemys³owienia uprzemys³owienie USA uprzemys³owienie Ameryki £aciñskiej uprzemys³owienie Rosji uprzemys³owienie Niemiec uprzemys³owienie Francji analizuje tabelê wyjania, kim by³ Ksawery Drucki-Lubecki wymienia cechy charakterystyczne gospodarki Ameryki Po³udniowej, Rosji, USA na podstawie mapy wskazuje i charakteryzuje rejony gospodarcze ziem polskich wyjania pojêcia: rozbiory gospodarcze, czas rekonstrukcji na podstawie analizy wykresów wskazuje podobieñstwa i ró¿nice w rozwoju gospodarczym wymienia ró¿nice miêdzy gospodark¹ Pó³nocy i Po³udnia USA 85. Rewolucja technologiczna pocz¹tki komputeryzacji Internet telefonia komórkowa spo³eczeñstwo postindustrialne definiuje pojêcie rewolucji technologicznej i spo³eczeñstwa otwartego podaje przyk³ady wycigu zbrojeñ analizuje mapê charakteryzuje cztery generacje komputerów podaje przyk³ady wykorzystania wynalazków wyjania pojêcie trzecia fala ustosunkowuje siê do pogl¹dów Alvina Tofflera przedstawia nadzieje i zagro¿enia zwi¹zane ze spo³eczeñstwem postindustrialnym 86. Zmieniaj¹ce siê pojêcie postêpu dobre i z³e strony postêpu postêp technologiczny a tradycja we wspó³czesnej Japonii, Indiach, Irlandii wymienia epokowe wynalazki w wiecie XX wieku podaje przyk³ady postêpu technologicznego w wiecie analizuje teksty ród³owe i mapê przedstawia uwarunkowania postêpu technologicznego ukazuje dobre i z³e strony postêpu podaje przyk³ady dysproporcji cywilizacyjnych w wiecie i okrela jego przyczyny 87. Wiek pary i ¿elaza, wyzysku i protestu rewolucja przemys³owa w XIX wieku i jej skutki (praca kursowa) analizuje ród³a statystyczne dokonuje selekcji materia³u krytycznie ocenia obiektywizm ród³a interpretuje ród³a ikonograficzne analizuje mapê wyci¹ga wnioski na podstawie róde³ statystycznych porównuje ród³a i wyci¹ga wnioski traktuje tekst literacki jako ród³o historyczne ustala skutki wydarzeñ ³¹czy wiedzê ród³ow¹ z pozaród³ow¹ koreluje wiedzê z analizy mapy, ikonografii i ród³a pisanego porównuje ród³o literackie z dokumentem normatywnym ³¹czy w ca³oæ elementy procesu dziejowego 42 2 3 4 REWOLUCJA PRZEMYS£OWA I TECHNOLOGICZNA 88. Rewolucja przemys³owa i technologiczna (lekcja powtórzeniowa) utrwala podstawowe pojêcia wymienia najwa¿niejsze wynalazki, ich twórców i odkrywców przedstawia etapy rewolucji przemys³owej i technologicznej prezentuje dobre i z³e strony postêpu porównuje dysproporcje w tempie uprzemys³owienia wybranych rejonów wiata i okrela ich przyczyny okrela zwi¹zki miêdzy ewolucj¹ gospodarcz¹ a spo³eczn¹ dokonuje syntezy materia³u 89. Integracja gospodarcza Europy etapy procesu integracji gospodarczej przekszta³cenia EWG koncepcje integracji w XXI wieku wyjania skróty i pojêcia: EWWiS, Euratom, EWG, UE podaje okolicznoci powo³ania EWG wymienia cele integracji gospodarczej analizuje dokument normatywny przedstawia proces integracji europejskiej od 1951 r. w zakresie legislacyjnym i terytorialnym przedstawia proces integracji Polski z UE wyjania pojêcia: dialog strukturalny, Uk³ady Europejskie wyjania zasady planu Wernera, planu Delorche'a omawia koncepcje integracji europejskiej w XXI wieku 90. EWG i RWPG dwa ró¿ne modele wspó³pracy struktury EWG i RWPG zasady funkcjonowania EWG i RWPG na podstawie schematu i mapy charakteryzuje strukturê i zasiêg RWPG analizuje dokumenty normatywne analizuje dane z wykresu i wyci¹ga wnioski przedstawia kierunki rozwoju UE wyjania, czym s¹ euroregiony wyjania zasadê subsydiarnoci porównuje cele i formy dzia³ania EWG i RWPG wyjania pojêcie Europartenariat i przedstawia formy jego dzia³ania podaje przyk³ady dzia³alnoci w euroregionach 91. Polska w miêdzynarodowych strukturach gospodarczych Polska w RWPG Polska w miêdzynarodowych strukturach gospodarczych po 1989 roku ekonomiczne problemy integracji z Uni¹ Europejsk¹ wyjania pojêcia i skróty: Pentagonale, Grupa Wyszehradzka, OECD, CEFTA, PHARE analizuje wykresy i schematy i wyci¹ga wnioski dokonuje analizy dokumentu normatywnego podaje przyk³ady wspó³pracy Polski z RWPG ocenia wspó³pracê Polski z RWPG i strukturami Zachodu omawia przyczyny kryzysu RWPG uczestniczy w debacie wokó³ wejcia Polski do UE MIÊDZYNARODOWE STRUKTURY GOSPODARCZE 1 43 1 2 3 4 MIÊDZYNARODOWE STRUKTURY GOSPODARCZE przedstawia drogê Polski do UE i system sojuszy po 1989 roku 92. Globalizacja gospodarki ró¿ne aspekty pojêcia globalizacja wiatowe struktury gospodarcze grupa G-7 a Rosja wiatowe Forum Ekonomiczne w Davos i jego rola wyjania pojêcia: globalizacja gospodarki, PKB, PNB, OECD przedstawia globalizacjê w ujêciu historycznym przedstawia dzia³alnoæ organizacji G-8, wiatowego Forum Ekonomicznego w Davos interpretuje dane zawarte w wykresach zna nazwisko: Klaus Schwab zna datê 1975 analizuje mapê, okrelaj¹c zasiêg dzia³alnoci organizacji gospodarczych wyjania skróty organizacji: WTO, GATT, NAFTA, MFW, i przedstawia ich dzia³alnoæ przedstawia drogê Rosji do grupy G-8 93. Konflikty wokó³ globalizacji geneza sporu Pó³noc Po³udnie ruch antyglobalistów i formy jego dzia³ania globalizacja a religia wyjania pojêcia: bogata Pó³noc, biedne Po³udnie przedstawia genezê sporu Pó³noc Po³udnie charakteryzuje ruch antyglobalizacyjny, pogl¹dy i formy jego dzia³ania zna datê XI 1999 interpretuje dane zawarte w wykresach analizuje ikonografiê jako ród³o historyczne konfrontuje teksty ród³owe i wyci¹ga wnioski zajmuje stanowisko wobec prób rozstrzygniêcia sporu Pó³noc Po³udnie 94. Globalizacja: za czy przeciw? (praca kursowa) okrela rodzaj ród³a dokonuje selekcji materia³u ³¹czy fakty w zwi¹zki przyczynowo-skutkowe interpretuje ród³a ikonograficzne odró¿nia fakty od opinii na podstawie wykresu wyci¹ga wnioski dotycz¹ce wp³ywu globalizacji na pañstwa Po³udnia wyjania problematyczny charakter róde³, wykazuj¹c wiadomoæ tego, ¿e s¹dy oparte na nich mog¹ byæ tymczasowe ustala pogl¹dy autorów, argumentuj¹c swój wybór wyjania, w jaki sposób ród³o niewiarygodne mo¿e byæ jednak u¿yteczne 44 MIÊDZYNARODOWE STRUKTURY GOSPODARCZE 1 2 3 4 95. Miêdzynarodowe struktury gospodarcze (lekcja powtórzeniowa) okrela warunki powoduj¹ce pojawienie siê koncepcji integracyjnych wymienia kolejne etapy integracji gospodarczej Europy i wiata oraz potrafi je scharakteryzowaæ porównuje dwa modele integracji gospodarczej w Europie: EWG i RWPG okrela miejsce i rolê Polski w procesach i strukturach integracyjnych wyjania podstawowe pojêcia ocenia na konkretnych przyk³adach funkcjonowanie poszczególnych struktur ekonomicznych zajmuje stanowisko w kwestii sporu Pó³noc Po³udnie okrela z punktu widzenia obywatela korzyci i straty wynikaj¹ce z procesów globalizacyjnych dokonuje krytycznej analizy korzyci i niebezpieczeñstw p³yn¹cych z integracji i globalizacji, a w efekcie zajmuje okrelone stanowisko dokonuje syntezy materia³u 96. Ocena ca³orocznej nauki 45 Rozdzia³ 1 Historia na egzaminie maturalnym Najwa¿niejsze zmiany w egzaminie maturalnym z historii od 2005 roku Od sesji wiosennej 2005 roku uczniowie trzyletnich liceów ogólnokszta³c¹cych i liceów profilowanych bêd¹ zdawaæ po raz pierwszy egzamin maturalny wed³ug zasad ustalonych w Rozporz¹dzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 7 stycznia 2003 roku (Dz.U. nr 26 z 14 lutego 2003 r.). To rozporz¹dzenie (zob. s. 57-62) wprowadza doæ istotne zmiany w stosunku do tzw. nowej matury z maja 2002 roku, na któr¹ zdecydowa³o siê w skali kraju niewielu uczniów (oko³o 2%). Wszyscy zainteresowani kszta³tem nowego egzaminu maturalnego (uczniowie, nauczyciele, rodzice) powinni dotrzeæ do przygotowanego przez Centraln¹ Komisjê Egzaminacyjn¹ Informatora maturalnego od 2005 roku z historii, który zawiera miêdzy innymi opis struktury i formy egzaminu maturalnego, opis wymagañ egzaminacyjnych, przyk³adowe arkusze egzaminacyjne i schematy oceniania. Mimo istotnych zmian w stosunku do tzw. nowej matury z 2002 roku (zob. tabela na stronie obok) utrzymane bêd¹ najwa¿niejsze zasady: za organizacjê i przeprowadzenie egzaminu maturalnego odpowiada na danym terenie w³aciwa Okrêgowa Komisja Egzaminacyjna, egzamin z historii zdawany jest tylko pisemnie, prace sprawdzane bêd¹ przez egzaminatorów zewnêtrznych (poza szko³¹) wpisanych do ewidencji OKE, arkusze egzaminacyjne s¹ konstruowane w oparciu o podstawê programow¹ (zob. s. 50-54) i standardy wymagañ egzaminacyjnych (zob. s. 55-56), a nie na podstawie konkretnego programu nauczania, egzamin z historii zdawany bêdzie w ca³ym kraju tego samego dnia i o tej samej godzinie, wszyscy abiturienci zdaj¹cy historiê bêd¹ rozwi¹zywali zadania z takich samych w ca³ym kraju arkuszy egzaminacyjnych, w ka¿dej czêci egzaminu zdaj¹cy otrzyma jeden arkusz egzaminacyjny (nie komplet na pocz¹tku). 46 Najwa¿niejsze zmiany w stosunku do tzw. nowej matury z 2002 roku Egzamin maturalny w 2002 roku Egzamin maturalny w 2005 roku Historia by³a w grupie przedmiotów do wyboru. Historia mo¿e byæ trzecim przedmiotem obowi¹zkowym do wyboru (jednym z dziesiêciu) lub przedmiotem dodatkowym. Mo¿liwoci wyboru jednej z trzech epok (okresów) w czêci drugiej i trzeciej: staro¿ytnoæ i redniowiecze; historia nowo¿ytna do 1815 roku; historia nowo¿ytna po 1815 roku i najnowsza (do roku okrelonego w syllabusie). Brak mo¿liwoci wyboru jednej z trzech epok (okresów) w czêci drugiej i trzeciej (egzamin zdawany jest z ca³oci materia³u od staro¿ytnoci po dzieje najnowsze). Trzy czêci: 1. test (60 minut), 2. analiza róde³ (90 minut), 3. wypracowanie (90 minut). Dwie czêci: 1. test (120 minut), 2. analiza róde³ z zadaniem rozszerzonej odpowiedzi (150 minut). Historia mog³a byæ zdawana tylko na poziomie rozszerzonym. Mo¿liwoæ zdawania historii na poziomie podstawowym lub rozszerzonym. Punkty z arkuszy I, II i III liczone by³y ³¹cznie, a sam egzamin by³ zdany wtedy, jeli zdaj¹cy uzyska³ minimum 40% punktów z ca³oci. Poziom podstawowy = arkusz I, poziom rozszerzony = arkusz I + II. Egzamin jest zdany wtedy, jeli zdaj¹cy uzyska minimum 30% punktów z poziomu podstawowego (w przypadku wybrania historii jako przedmiotu obowi¹zkowego). Jeli zdaj¹cy wybra³ historiê jako przedmiot obowi¹zkowy, ale na poziomie rozszerzonym lub historiê jako przedmiot dodatkowy (a wiêc zdawany tylko na poziomie rozszerzonym), to nie okrela siê ¿adnego progu zaliczeniowego. Na wiadectwie maturalnym zdaj¹cy uzyska jedynie wpis punktów z poziomu rozszerzonego (mo¿e to byæ na przyk³ad 5 lub 90% punktów). Jak wiêc bêdzie wygl¹da³ w praktyce egzamin maturalny z historii od 2005 roku? Zadania z arkusza I rozwi¹zywaæ bêd¹ na jednej sali i o tej samej godzinie absolwenci, którzy wybrali historiê tylko na poziomie podstawowym, absolwenci, którzy wybrali historiê na poziomie rozszerzonym, oraz absolwenci, którzy wybrali historiê jako przedmiot dodatkowy, zdawany tylko na poziomie rozszerzonym. Po 120 minutach egzaminu i przerwie technicznej na salê wracaj¹ tylko ci, którzy zdaj¹ historiê na poziomie rozszerzonym, i rozwi¹zuj¹ zadania z arkusza II. Dla tych, którzy wybrali historiê na poziomie podstawowym, egzamin ju¿ siê zakoñczy³. Poziom podstawowy arkusz I Zdaj¹cy otrzyma do rozwi¹zania w ci¹gu 120 minut test obejmuj¹cy ca³y zakres treci ujêtych w Podstawie programowej. W pewnym uproszczeniu mo¿na przyj¹æ tak¹ interpretacjê zapisu z Rozporz¹dzenia MENiS, wed³ug której aby przygotowaæ 47 siê do egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym i zdaæ go, mo¿na poznawaæ historiê w ujêciu chronologicznym. Tak te¿ powinno siê konstruowaæ zadania testowe, które bêd¹ sprawdzaæ okrelone w standardach wymagañ egzaminacyjnych umiejêtnoci za pomoc¹ wiadomoci. Zgodnie z zasadami pomiaru dydaktycznego bêdzie to test sprawdzaj¹cy wielostopniowy, praktycznie na wszystkich poziomach wymagañ: od koniecznych do dope³niaj¹cych. Nie powinien byæ to test, który zawiera³by tylko zadania z poziomu wymagañ podstawowych, odpowiadaj¹cych ocenie dostatecznej. Test ten zawieraæ bêdzie tak zwane treci (zagadnienia) podstawowe. Dlatego te¿ w arkuszu I powinny siê znaleæ obok zadañ bardzo ³atwych i ³atwych równie¿ zadania umiarkowanie trudne i trudne (wed³ug klasyfikacji zaproponowanej przez Boles³awa Niemierkê). Sprawdzany bêdzie ca³y zakres materia³u, wszystkie epoki, zagadnienia zarówno z historii powszechnej, jak i z historii Polski, z historii politycznej, gospodarczej, spo³ecznej i z historii kultury. W arkuszu I mog¹ siê znaleæ praktycznie wszystkie rodzaje i typy zadañ zgodnie z typologi¹ zadañ pisemnych przyjêt¹ przez Boles³awa Niemierkê. Mog¹ wiêc byæ tu zadania otwarte i zamkniête, a tak¿e zadania z luk¹ (L) i krótkiej odpowiedzi (KO). Nie powinno byæ jedynie zadañ rozszerzonej odpowiedzi (RO), które bêdzie zawieraæ arkusz II. Pojawiæ siê mog¹ tak¿e wszystkie typy zadañ zamkniêtych: wielokrotnego wyboru (WW jedna prawdziwa odpowied, jedna fa³szywa odpowied, zmienna liczba prawdziwych odpowiedzi), zadania na dobieranie (D klasyfikacja, uporz¹dkowanie, przyporz¹dkowanie), a tak¿e zadania typu prawda-fa³sz (PF). Du¿a czêæ zadañ testowych w arkuszu I bêdzie z tak zwan¹ obudow¹, któr¹ stanowiæ mog¹ ró¿norodne ród³a informacji; ich przeanalizowanie bêdzie niezbêdne do udzielenia prawid³owej odpowiedzi. Takimi ród³ami informacji mo¿e byæ: tekst pisany, wykres, tabela, schemat, ilustracja, fotografia, mapa konturowa, mapa wype³niona treci¹ (problemowa, przekrojowa, rozwojowa), tablica genealogiczna itp. W takim wypadku sprawdzany bêdzie przede wszystkim standard 2. (korzystanie z informacji). Zgodnie z g³ównymi za³o¿eniami reformy owiaty, nowoczesna szko³a powinna odchodziæ od tak zwanego encyklopedyzmu (uczenia siê na pamiêæ wielu szczegó³ów) na rzecz kszta³cenia umiejêtnoci. W zwi¹zku z tym nie powinno byæ wielu zadañ, które sprawdza³yby przede wszystkim wiadomoci (zapamiêtanie i rozumienie kategorie taksonomiczne A i B), a wiêc 1. standard wymagañ egzaminacyjnych. Dominowaæ powinny zadania, które sprawdzaæ bêd¹ w³anie standard 2. (w uproszczeniu kategoria taksonomiczna C). Poniewa¿ taksonomia celów nauczania oznacza ich hierarchiczne uporz¹dkowanie, oznacza wiêc te¿, ¿e kategoria taksonomiczna wy¿sza zawiera w sobie kategoriê ni¿sz¹. Tak te¿ dziaæ siê powinno w wypadku standardów wymagañ egzaminacyjnych. Jeli zadania testowe sprawdzaæ bêd¹ g³ównie standard 2., oznacza to równie¿, ¿e zdaj¹cy powinien mieæ tak¿e okrelon¹ wiedzê faktograficzn¹ (sprawdzany standard 1.). ¯eby na przyk³ad rozpoznaæ styl architektoniczny prezentowanej budowli, trzeba znaæ cechy charakterystyczne stylów, a nastêpnie umieæ zastosowaæ swoj¹ wiedzê w praktyce. Sprawdzanie umiejêtnoci jest znacznie trudniejsze od sprawdzania wiadomoci. Znacznie ³atwiej skonstruowaæ zadania, w których sprawdzaæ mo¿na na przyk³ad znajomoæ dat, nazwisk, nazw miejscowoci, treci traktatów. Tak te¿ dzia³o siê do tej pory w czasie egzaminów wstêpnych na wiele kierunków studiów. Nowy egzamin maturalny ma wiêc zerwaæ z t¹ z³¹ tradycj¹ i przenieæ rodek ciê¿koci na sprawdzanie umiejêtnoci. 48 Poziom rozszerzony arkusz I + arkusz II Jeli abiturient zdecyduje siê zdawaæ historiê na poziomie rozszerzonym, bêdzie musia³ rozwi¹zaæ najpierw zadania z arkusza I (test). Bêdzie to dok³adnie ten sam arkusz, który otrzymaj¹ zdaj¹cy historiê tylko na poziomie podstawowym. Po przerwie technicznej ci abiturienci, którzy zdecydowali siê na poziom rozszerzony lub te¿ wybrali historiê jako przedmiot dodatkowy (inny ni¿ trzy obowi¹zkowe), wracaj¹ na salê i przystêpuj¹ do rozwi¹zywania zadañ z arkusza II. Arkusz ten jest najbardziej zbli¿ony do dotychczasowego egzaminu dojrza³oci (stara matura), na którym jeden z tematów mia³ charakter ród³owy i wymaga³ przeanalizowania materia³ów ród³owych (czêæ A) oraz napisania wypracowania (czêæ B). Cech¹ charakterystyczn¹ tego tematu by³ te¿ sprecyzowany problem (z jednego okresu, na przyk³ad PRL-u), do którego dobrane by³y ród³a oraz temat wypracowania. Arkusz II nowego egzaminu maturalnego bêdzie konstruowany w podobny sposób. Zwiêksz¹ siê tylko ramy czasowe (nawet do kilku wielkich epok), których bêd¹ dotyczy³y ró¿norodne ród³a informacji. Takimi ród³ami mog¹ byæ teksty pisane, schematy, wykresy, tablice, tabele, ilustracje, fotografie, mapy itp. Arkusz ten konstruowany bêdzie wyranie w ujêciu problemowym. Jest to zgodne z istot¹ reformy w szko³ach ponadgimnazjalnych, w których historii powinno siê uczyæ w³anie w tym ujêciu; z ujêciem chronologicznym uczniowie spotykaj¹ siê w gimnazjum. Niestety, praktyka pokazuje, ¿e do szkó³ ponadgimnazjalnych niekoniecznie trafiaj¹ absolwenci gimnazjów, którzy opanowali materia³ faktograficzny niezbêdny do nauki historii w sposób problemowy. St¹d te¿ wielu nauczycieli ma powa¿ne problemy w kszta³ceniu przeciêtnych uczniów przy wykorzystaniu programów (i podrêczników) napisanych w³anie w ujêciu problemowym. Pewnym u³atwieniem jest wiêc wprowadzenie arkusza I na poziomie podstawowym (ujêcie chronologiczne) i arkusza II na poziomie rozszerzonym (ujêcie problemowe). Jeli w danej szkole na jednym poziomie kszta³cenia (kilka klas) zbierze siê grupa uczniów szczególnie zainteresowanych histori¹, jest szansa, ¿e przynajmniej na zajêciach fakultatywnych bêd¹ mogli oni doskonaliæ swoje umiejêtnoci w oparciu o kszta³cenie problemowe. Ostatnim zadaniem tego arkusza bêdzie zadanie rozszerzonej odpowiedzi, które sprawdzi przede wszystkim standard 3., a zdaj¹cy bêdzie mia³ za zadanie na przyk³ad uzupe³niæ wiod¹cy problem tego arkusza. 49 Podstawa programowa kszta³cenia ogólnego dla liceów ogólnokszta³c¹cych, liceów profilowanych i techników Ze wzglêdu na koniecznoæ zachowania ci¹g³oci i spójnoci miêdzy poszczególnymi etapami kszta³cenia nale¿y stosowaæ odpowiednio zasady ogólne kszta³cenia i wychowania przyjête dla szko³y podstawowej i gimnazjum. Nauczanie i wychowanie na kolejnym etapie kszta³cenia stanowi¹ naturaln¹ konsekwencjê w stosunku do nauczania i wychowania na poprzednim etapie kszta³cenia. Nadrzêdnym celem pracy edukacyjnej ka¿dego nauczyciela jest d¹¿enie do wszechstronnego rozwoju ucznia. Konieczna jest harmonijna realizacja zadañ w zakresie nauczania, kszta³cenia umiejêtnoci i wychowania. Zadania te tworz¹ wzajemnie uzupe³niaj¹ce siê i równowa¿ne wymiary pracy ka¿dego nauczyciela. Szko³a w zakresie nauczania, co stanowi jej zadanie specyficzne, zapewnia uczniom w szczególnoci: 1. naukê poprawnego i swobodnego wypowiadania siê w mowie i w pimie z wykorzystaniem ró¿norodnych rodków wyrazu, 2. poznawanie wymaganych pojêæ i zdobywanie rzetelnej wiedzy w zakresie umo¿liwiaj¹cym podjêcie studiów wy¿szych b¹d u³atwiaj¹cym zdobycie zawodu, 3. dochodzenie do rozumienia, a nie tylko do pamiêciowego opanowania przekazywanych treci, 4. rozwijanie zdolnoci dostrzegania ró¿nego rodzaju zwi¹zków i zale¿noci (przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych itp.), 5. rozwijanie zdolnoci mylenia analitycznego i syntetycznego, 6. traktowanie wiadomoci przedmiotowych, stanowi¹cych wartoæ poznawcz¹ sam¹ w sobie, w sposób integralny, prowadz¹cy do lepszego rozumienia wiata, ludzi i siebie, 7. poznawanie zasad rozwoju osobowego i ¿ycia spo³ecznego, 8. poznawanie dziedzictwa kultury narodowej postrzeganej w perspektywie kultury europejskiej i wiatowej. W liceum ogólnokszta³c¹cym, liceum profilowanym i technikum uczniowie kszta³c¹ swoje umiejêtnoci w celu wykorzystania zdobytej wiedzy we wspó³czesnym wiecie. Szczególnie istotnym zadaniem jest odpowiednie przygotowanie uczniów do podjêcia pracy. Nauczyciele tworz¹ uczniom warunki do nabywania nastêpuj¹cych umiejêtnoci: 1. planowania, organizowania i oceniania w³asnej nauki, przyjmowania za ni¹ odpowiedzialnoci, 2. skutecznego porozumiewania siê w ró¿nych sytuacjach, prezentacji w³asnego punktu widzenia i uwzglêdniania pogl¹dów innych ludzi, poprawnego pos³ugiwania siê jêzykiem ojczystym, przygotowywania do publicznych wyst¹pieñ, 3. efektywnego wspó³dzia³ania w zespole, budowania wiêzi miêdzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego dzia³ania na gruncie zachowania obowi¹zuj¹cych norm, 4. rozwi¹zywania problemów w twórczy sposób, 5. poszukiwania, porz¹dkowania i wykorzystywania informacji z ró¿nych róde³, efektywnego pos³ugiwania siê technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, 6. odnoszenia do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenia potrzebnych dowiadczeñ i nawyków, 50 7. rozwijania sprawnoci umys³owych oraz osobistych zainteresowañ, 8. przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwi¹zywania konfliktów i problemów spo³ecznych. W swojej pracy wychowawczej nauczyciele wspieraj¹ rodziców w realizacji ich zadañ wychowawczych tak, aby umo¿liwiaæ uczniom przejmowanie odpowiedzialnoci za w³asne ¿ycie i rozwój osobowy. Nauczyciele tworz¹ w szkole rodowisko sprzyjaj¹ce zarówno wszechstronnemu rozwojowi osobowemu uczniów (w wymiarze fizycznym w tym zdrowotnym, psychicznym, intelektualnym, moralnym i duchowym), jak i ich rozwojowi spo³ecznemu, wspieraj¹c przy tym: 1. rozwijanie dociekliwoci poznawczej, ukierunkowanej na poszukiwanie prawdy, dobra i piêkna w wiecie, 2. poczucie u¿ytecznoci zarówno poszczególnych przedmiotów nauczania, jak i ca³ej edukacji na danym etapie, 3. d¹¿enie do dobra w jego wymiarze indywidualnym i spo³ecznym, umiejêtne godzenie dobra w³asnego z dobrem innych, odpowiedzialnoci za siebie z odpowiedzialnoci¹ za innych, wolnoci w³asnej z wolnoci¹ innych, 4. poszukiwanie, odkrywanie i d¹¿enie na drodze rzetelnej pracy do osi¹gniêcia wielkich celów ¿yciowych i wartoci wa¿nych dla odnalezienia w³asnego miejsca w wiecie, 5. przygotowywanie siê do ¿ycia w rodzinie, w spo³ecznoci lokalnej i w pañstwie, 6. d¹¿enie do rozpoznawania wartoci moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartoci, 7. kszta³towanie w sobie postawy dialogu, umiejêtnoci s³uchania innych i rozumienia ich pogl¹dów. Uczniowie liceów ogólnokszta³c¹cych, liceów profilowanych i techników w szczególnoci s¹ przygotowywani do podejmowania wyzwañ wspó³czesnego wiata, takich jak: integracja, globalizacja, wymiana informacji, postêp naukowo-techniczny. Wszechstronny rozwój ucznia oraz zrównowa¿ony rozwój kraju wymagaj¹, aby osnowê programów nauczania i programów wychowania w liceach ogólnokszta³c¹cych, liceach profilowanych i technikach stanowi³y równoczenie: otwartoæ na wiat, ale i to¿samoæ oparta na dziedzictwie kultury w³asnej ojczyzny; wiedza ogólna i umiejêtnoæ jej praktycznego wykorzystywania, ale tak¿e zdolnoæ rozumienia i definiowania zmiennej rzeczywistoci; mia³e poszukiwania wród tego, co nowe i nieznane, ale i wiernoæ zasadom etycznym. Nauczyciele w pracy wychowawczej wskazuj¹ idea³, zgodnie z którym uczeñ dojrza³y, dobrze przygotowany do ¿ycia w spo³eczeñstwie to cz³owiek uczciwy, umiej¹cy ¿yæ z innymi i dla innych. cie¿ki edukacyjne W liceum ogólnokszta³c¹cym, liceum profilowanym i technikum, obok przedmiotów, wprowadza siê nastêpuj¹ce cie¿ki edukacyjne: 1. edukacja czytelnicza i medialna, 2. edukacja ekologiczna, 3. edukacja europejska, 4. edukacja filozoficzna, 5. edukacja prozdrowotna, 6. edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie, 7. wychowanie do ¿ycia w rodzinie. 51 Dyrektor szko³y zapewnia uwzglêdnienie problematyki cie¿ek edukacyjnych w szkolnym zestawie programów nauczania. Realizacjê cie¿ek edukacyjnych zapewniaj¹ nauczyciele wszystkich przedmiotów, którzy do w³asnego programu w³¹czaj¹ odpowiednio treci danej cie¿ki. Czêciowej realizacji treci cie¿ek edukacyjnych mo¿na dokonaæ w czasie odrêbnych, modu³owych, kilkugodzinnych zajêæ. Dzia³alnoæ edukacyjna liceum ogólnokszta³c¹cego, liceum profilowanego i technikum powinna byæ okrelona przez: 1. szkolny zestaw programów nauczania, który uwzglêdniaj¹c wymiar wychowawczy, obejmuje ca³¹ dzia³alnoæ szko³y z punktu widzenia dydaktycznego, 2. program wychowawczy szko³y, który opisuje w sposób ca³ociowy wszystkie treci i dzia³ania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli, 3. program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego rodowiska, który opisuje w sposób ca³ociowy wszystkie treci i dzia³ania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli oraz rodziców. Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szko³y oraz program profilaktyki powinny tworzyæ spójn¹ ca³oæ. Ich przygotowanie i realizacja s¹ zadaniem zarówno ca³ej szko³y, jak i ka¿dego nauczyciela. Podstawa programowa zak³ada w liceum ogólnokszta³c¹cym, liceum profilowanym i technikum kszta³cenie w zakresie podstawowym, natomiast w liceum ogólnokszta³c¹cym przewiduje dla wybranych, zgodnie z odrêbnymi przepisami, przedmiotów dodatkowo kszta³cenie w zakresie rozszerzonym. HISTORIA Zakres podstawowy Cele edukacyjne 1. Pog³êbienie i rozwiniêcie wiedzy oraz umiejêtnoci uzyskanych w toku wczeniejszej edukacji celem lepszej znajomoci i rozumienia przesz³oci w³asnego regionu i kraju oraz dziejów wiata. 2. Pog³êbienie rozumienia powi¹zañ miêdzy przesz³oci¹, teraniejszoci¹ i przysz³oci¹. 3. Budowanie w³asnej to¿samoci i kszta³towanie systemu wartoci. 4. Rozwijanie postaw obywatelskich i patriotycznych, poczucia przynale¿noci do wspólnoty rodzinnej, lokalnej, regionalnej, grupy etnicznej i narodowej. 5. Przygotowanie siê do udzia³u w ¿yciu ró¿nych spo³ecznoci; kszta³towanie postawy zrozumienia i tolerancji wobec odmiennych kultur, obyczajów i przekonañ mieszcz¹cych siê w kanonie wartoci cywilizacyjnych. Zadania szko³y 1. Wspieranie procesu dojrzewania intelektualnego i emocjonalnego uczniów. 2. Stworzenie mo¿liwoci kszta³towania i rozwoju zainteresowañ uczniów wybranymi problemami historii. 3. Umo¿liwienie uczniom wykorzystywania zdobywanej wiedzy zgodnie z ich zainteresowaniami i zdolnociami. 52 Treci nauczania wiat 1. Ró¿norodnoæ cywilizacji wiata w przesz³oci i obecnie. 2. Postêp a kryzysy cywilizacyjne. Konflikty spo³eczne. Wojny, ludobójstwo, Holocaust. 3. Przemiany form gospodarowania od czasów najdawniejszych po wspó³czesn¹ rewolucjê techniczn¹; historyczny rozwój kultury materialnej. 4. Pañstwo jako podstawowa forma zorganizowania spo³eczeñstw; przemiany pañstw. Europa 1. Fundamenty Europy; jednoæ i ró¿norodnoæ; przemiany ideowe. Rola chrzecijañstwa w tworzeniu to¿samoci europejskiej. 2. Kszta³towanie siê narodów Europy; ich wk³ad w historiê; wspó³istnienie i konflikty pomiêdzy pañstwami. 3. Przemiany w obrêbie struktur, wiadomoci i obyczajowoci spo³eczeñstw europejskich. Polska 1. Pañstwo polskie i przemiany jego form. 2. Uwarunkowania i przeobra¿enia polskiej wiadomoci narodowej i politycznej. 3. Polska w dziejach gospodarki i struktur spo³ecznych Europy. 4. Postawy jednostek oraz grup spo³ecznych wobec potrzeb epok. 5. Wielokulturowoæ w dziejach Polski; wspó³istnienie religii i wyznañ; znaczenie chrzecijañstwa, w tym kocio³a katolickiego. Region 1. Ma³a ojczyzna a terytorium pañstwa polskiego. 2. Odrêbnoæ i wk³ad regionu do wspólnej historii. 3. Dziejowe uwarunkowania specyfiki kulturowej regionu. 4. Zabytki historyczne w regionie. Rodzina i jednostka Dzieje jednostki i rodziny na tle szerszych przemian historycznych. Osi¹gniêcia 1. Umiejêtnoæ zbierania, przedstawiania i interpretowania wiedzy historycznej z wykorzystaniem ró¿norodnych róde³ informacji. 2. Umiejêtnoæ dokonywania ujêæ przekrojowych i problemowych. 3. Rozumienie, ¿e jednostki i grupy spo³eczne, w przesz³oci i obecnie, w zró¿nicowany sposób objaniaj¹ i wykorzystuj¹ historiê. 4. Formu³owanie i uzasadnianie opinii historycznych podczas dyskusji oraz w krótkich wypowiedziach ustnych i pisemnych. 5. Wykorzystywanie zdobytej wiedzy i umiejêtnoci w ¿yciu spo³ecznym. Zakres rozszerzony Cele edukacyjne 1. Ugruntowanie oraz restrukturyzacja wiedzy i umiejêtnoci historycznych. 2. Zapoznanie siê z metodologi¹ naukowego poznawania i opisu przesz³oci. 3. Porównywanie pogl¹dów i opinii prezentowanych przez przedstawicieli ró¿nych nurtów historiograficznych oraz historiozoficznych. 53 Zadania szko³y 1. Wspieranie d¹¿eñ do twórczego wykorzystywania przez uczniów wiedzy i umiejêtnoci historycznych, np. poprzez wykonanie przez nich, pod kierunkiem nauczyciela, pracy badawczej na podstawie samodzielnie zebranych materia³ów pochodz¹cych z ró¿nych róde³ oraz literatury historycznej. Ustna prezentacja i publiczne uzasadnienie zawartych w pracy tez. 2. Przygotowanie uczniów do stosowania podstawowych zasad naukowego poznawania i opisywania przesz³oci. Treci nauczania 1. Trwa³e osi¹gniêcia cywilizacji staro¿ytnych. Religie staro¿ytnego Wschodu. 2. Przemiany ustrojowe w Grecji i w Rzymie. 3. Powstanie i rozwój religii monoteistycznych. 4. Krêgi cywilizacji redniowiecznych. Europa a inne cywilizacje. 5. Fundamentalne znaczenie chrzecijañstwa w cywilizacjach redniowiecznej Europy. 6. Funkcjonowanie w³adzy i struktura spo³eczeñstw redniowiecznych. 7. Powstanie i rozwój Polski w wiekach rednich. Znaczenie chrzecijañstwa dla powstania i rozwoju pañstwowoci i kultury polskiej. 8. Cywilizacyjne przemiany w Europie od odrodzenia do owiecenia. 9. Nowe horyzonty. Europa wobec odmiennych kultur i systemów wartoci. 10. Przeobra¿enia chrzecijañstwa w XVI i XVII wieku. 11. Powstanie nowo¿ytnej pañstwowoci. 12. Uwarunkowania potêgi i upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów. 13. Rewolucja przemys³owa i jej nastêpstwa. 14. Mapa polityczna XIX-wiecznej Europy i wiata. 15. Przemiany wiadomoci Europejczyków. 16. Procesy demokratyzacyjne i parlamentaryzm w XIX wieku. 17. Spo³eczeñstwo polskie bez w³asnego pañstwa. 18. I i II wojna wiatowa geneza, charakter, nastêpstwa konfliktów. 19. Systemy totalitarne i ich zbrodniczy charakter. 20. Funkcjonowanie demokracji w XX wieku. 21. Ewolucja stosunków miêdzynarodowych i ich charakter. Struktury ponadnarodowe w polityce i gospodarce. 22. Rewolucja techniczna w XX wieku. 23. Przemiany w sferze kultury. Sobór Watykañski II i encykliki papieskie. 24. Rzeczpospolita miêdzy zniewoleniem a niepodleg³oci¹. Osi¹gniêcia 1. Wykorzystywanie pog³êbionej wiedzy do opisu i oceny problemów historycznych, z uwzglêdnieniem zasad naukowego badania przesz³oci. 2. Krytyczne analizowanie ró¿nych interpretacji historii. 3. Formu³owanie opinii i wniosków historycznych w formie obszernych wypowiedzi ustnych i pisemnych. 4. Prezentowanie wyników pracy na forum publicznym oraz obrona w³asnych opinii w polemice/dyskusji. 54 Standardy wymagañ bêd¹ce podstaw¹ przeprowadzania egzaminu maturalnego I. Wiadomoci i rozumienie HISTORIA Zdaj¹cy zna faktografiê i terminologiê historyczn¹ w stopniu umo¿liwiaj¹cym rozumienie przesz³oci w odniesieniu do: 1. pañstw ich organizacji, struktury w³adzy, terytorium, 2. systemów politycznych, 3. struktury i organizacji spo³eczeñstw, 4. ¿ycia gospodarczego, 5. wydarzeñ politycznych i militarnych oraz konfliktów i kryzysów spo³ecznych, gospodarczych, religijnych i ideologicznych, 6. dzia³alnoci najwa¿niejszych postaci, dynastii, grup spo³ecznych, 7. ¿ycia religijnego, 8. osi¹gniêæ cywilizacyjnych, 9. osi¹gniêæ kultury i sztuki, myli politycznej, spo³ecznej i filozoficznej, które stosuje do opisu, wyjanienia i oceny poni¿szych zagadnieñ oraz problemów: Poziom podstawowy Poziom rozszerzony w wymiarze dziejów wiata: 1. ró¿norodnoæ cywilizacji wiata w przesz³oci i obecnie, 2. konflikty spo³eczne, wojny, ludobójstwo, w tym Holocaust, 3. przemiany form gospodarowania od czasów najdawniejszych po wspó³czesn¹ rewolucjê techniczn¹ oraz historyczny rozwój kultury materialnej, 4. rola pañstwa jako podstawowej formy zorganizowania spo³eczeñstw i przemiany pañstw, jak na poziomie podstawowym oraz: 1. trwa³e osi¹gniêcia cywilizacji staro¿ytnych i religie staro¿ytnego Wschodu, 2. przemiany ustrojowe w Grecji i w Rzymie, 3. powstanie i rozwój religii monoteistycznych, 4. krêgi cywilizacji redniowiecznych; Europa a inne cywilizacje, 5. znaczenie chrzecijañstwa w cywilizacjach redniowiecznej Europy, 6. funkcjonowanie w³adzy i struktura spo³eczeñstw redniowiecznych, 7. powstanie i rozwój Polski w wiekach rednich oraz znaczenie chrzecijañstwa dla powstania i rozwoju pañstwowoci i kultury polskiej, 8. cywilizacyjne przemiany w Europie od odrodzenia do owiecenia, 9. nowe horyzonty; Europa wobec odmiennych kultur i systemów wartoci, 10. przeobra¿enia chrzecijañstwa w XVI i XVII wieku, 11. powstanie nowo¿ytnej pañstwowoci, 12. uwarunkowania potêgi i upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, 13. rewolucja przemys³owa i jej nastêpstwa, 14. mapa polityczna XIX-wiecznej Europy i wiata, 15. przemiany wiadomoci Europejczyków, w wymiarze dziejów Europy: 5. fundamenty Europy; jednoæ i ró¿norodnoæ oraz przemiany ideowe, rola chrzecijañstwa w tworzeniu to¿samoci europejskiej, 6. kszta³towanie siê narodów Europy i ich wk³ad w historiê, wspó³istnienie i konflikty pomiêdzy pañstwami, 7. przemiany w obrêbie struktur, wiadomoci i obyczajowoci spo³eczeñstw europejskich, w wymiarze historii Polski: 8. przemiany form pañstwa polskiego, 55 9. uwarunkowania i przeobra¿enia polskiej wiadomoci narodowej i politycznej, 10. rola Polski w dziejach gospodarki i struktur spo³ecznych Europy, 11. postawy jednostek oraz grup spo³ecznych wobec potrzeb epok, 12. wielokulturowoæ w dziejach Polski, wspó³istnienie religii i wyznañ oraz znaczenie chrzecijañstwa, w tym Kocio³a katolickiego. 16. procesy demokratyzacyjne i parlamentaryzm w XIX wieku, 17. spo³eczeñstwo polskie bez w³asnego pañstwa, 18. I i II wojna wiatowa geneza, charakter i nastêpstwa konfliktów, 19. systemy totalitarne i ich zbrodniczy charakter, 20. funkcjonowanie demokracji w XX wieku, 21. ewolucja stosunków miêdzynarodowych i ich charakter oraz struktury ponadnarodowe w polityce i gospodarce, 22. rewolucja techniczna w XX wieku, 23. przemiany w sferze kultury; sobór watykañski II i encykliki papieskie, 24. Rzeczpospolita miêdzy okresem zniewolenia a niepodleg³oci¹. II. Korzystanie z informacji Zdaj¹cy stosuje faktografiê i terminologiê historyczn¹ do wyjanienia procesu historycznego: Poziom podstawowy Poziom rozszerzony 1. umieszcza opisywane wydarzenia w czasie i w przestrzeni, 2. wskazuje przyczyny i skutki wydarzeñ, 3. przeprowadza hierarchizacjê faktów, 4. uwzglêdnia zmiany zachodz¹ce w czasie, 5. uogólnia fakty, 6. wskazuje cechy charakterystyczne poszczególnych epok i okresów historycznych, 7. korzysta z ró¿norodnych róde³ wiedzy historycznej wyszukuje informacje. jak na poziomie podstawowym oraz: 1. korzysta z ró¿norodnych róde³ wiedzy historycznej wyszukuje i interpretuje informacje zgodnie z warsztatem historycznym, 2. wskazuje zwi¹zki pomiêdzy ró¿nymi dziedzinami ¿ycia spo³ecznego (polityk¹, gospodark¹, kultur¹) w przesz³oci. III. Tworzenie informacji Zdaj¹cy przedstawia oraz ocenia wydarzenia i zjawiska historyczne, formu³uj¹c przejrzyst¹ i logiczn¹ wypowied pisemn¹: Poziom podstawowy Poziom rozszerzony 1. porównuje, czyli wskazuje ró¿nice i podobieñstwa miêdzy wydarzeniami historycznymi, 2. formu³uje oceny, 3. uzasadnia sformu³owane oceny. jak na poziomie podstawowym oraz: 1. porównuje, czyli wskazuje ró¿nice i podobieñstwa miêdzy zjawiskami i procesami, 2. krytycznie analizuje i ocenia ró¿ne interpretacje historii. 56 Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. (fragmenty) zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s³uchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko³ach publicznych. [...] Rozdzia³ 5 Egzamin maturalny § 39. 1. Egzamin maturalny, bêd¹cy form¹ oceny poziomu wykszta³cenia ogólnego, sprawdza wiadomoci i umiejêtnoci, okrelone w standardach wymagañ egzaminacyjnych stanowi¹cych podstawê przeprowadzania egzaminu maturalnego, ustalonych w odrêbnych przepisach. 2. Egzamin maturalny jest przeprowadzany dla absolwentów liceów ogólnokszta³c¹cych, liceów profilowanych, techników, uzupe³niaj¹cych liceów ogólnokszta³c¹cych i techników uzupe³niaj¹cych, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 3 lit. b)-f) ustawy, z uwzglêdnieniem § 120. § 40. 1. Egzamin maturalny sk³ada siê z czêci ustnej, ocenianej w szkole, oraz z czêci pisemnej, ocenianej przez egzaminatorów wpisanych do ewidencji egzaminatorów, o której mowa w art. 9b ustawy. 2. Egzamin maturalny obejmuje nastêpuj¹ce przedmioty obowi¹zkowe: 1) w czêci ustnej: a) jêzyk polski, b) jêzyk obcy nowo¿ytny, c) jêzyk mniejszoci narodowej dla absolwentów szkó³ lub oddzia³ów z nauczaniem jêzyka danej mniejszoci, 2) w czêci pisemnej: a) jêzyk polski, b) jêzyk obcy nowo¿ytny, c) jeden przedmiot wybrany przez absolwenta sporód nastêpuj¹cych przedmiotów: biologia, chemia, fizyka i astronomia, geografia, historia, historia muzyki, historia sztuki, matematyka, wiedza o spo³eczeñstwie, wiedza o tañcu, 57 d) jêzyk mniejszoci narodowej dla absolwentów szkó³ lub oddzia³ów z nauczaniem jêzyka danej mniejszoci. 3. Absolwent ma prawo przyst¹piæ do egzaminu maturalnego z jednego, dwóch lub trzech przedmiotów dodatkowych: 1) w czêci ustnej z: a) jêzyka obcego nowo¿ytnego, b) jêzyka grupy etnicznej, 2) w czêci pisemnej z przedmiotów wymienionych w ust. 2 pkt 2 lit. c), je¿eli nie wybra³ ich jako przedmiotów obowi¹zkowych, a tak¿e z: a) informatyki, b) jêzyka greckiego i kultury antycznej, c) jêzyka grupy etnicznej, d) jêzyka ³aciñskiego i kultury antycznej, e) jêzyka obcego nowo¿ytnego. 4. Wybór przedmiotu zdawanego na egzaminie maturalnym nie jest zale¿ny od typu szko³y, do której uczêszcza³ absolwent, ani od przedmiotów nauczanych w tej szkole. [...] § 42. 1. Egzamin maturalny z przedmiotów obowi¹zkowych mo¿e byæ zdawany na poziomie podstawowym lub rozszerzonym, z wyj¹tkiem przedmiotów, o których mowa w ust. 2. Wyboru poziomu egzaminu maturalnego z danego przedmiotu dokonuje zdaj¹cy: 1) w czêci ustnej w deklaracji, o której mowa w § 48 ust. 1 pkt 2, 2) w czêci pisemnej w czasie egzaminu. 2. Egzamin maturalny w czêci ustnej z jêzyka polskiego, jêzyka mniejszoci narodowej lub grupy etnicznej jest zdawany na jednym poziomie, okrelonym w standardach wymagañ egzaminacyjnych, o których mowa w § 39 ust. 1. 3. Egzamin maturalny z przedmiotów dodatkowych jest zdawany na poziomie rozszerzonym, z wyj¹tkiem jêzyka grupy etnicznej zdawanego w czêci ustnej. 4. Zdawanie egzaminu maturalnego w czêci pisemnej na poziomie rozszerzonym z przedmiotów, o których mowa w § 40 ust. 2 pkt 2 oraz w ust. 3 pkt 2 lit. e), wymaga rozwi¹zania zadañ egzaminacyjnych zawartych w arkuszu egzaminacyjnym dla poziomu podstawowego oraz zadañ egzaminacyjnych zawartych w arkuszu egzaminacyjnym dla poziomu rozszerzonego. [...] § 44. 1. Laureaci i finalici olimpiad przedmiotowych s¹ zwolnieni z egzaminu maturalnego z danego przedmiotu. [...] § 46. 1. Egzamin maturalny przeprowadza komisja okrêgowa dwa razy w ci¹gu roku szkolnego w sesji zimowej i wiosennej. 2. Harmonogram przeprowadzania egzaminu maturalnego ustala dyrektor Komisji 58 Centralnej i og³asza go na stronie internetowej Komisji Centralnej, nie póniej ni¿ na 4 miesi¹ce przed terminem egzaminu maturalnego. § 47. Informator, zawieraj¹cy opis zakresu egzaminu maturalnego dla danego przedmiotu oraz kryteriów oceniania i form przeprowadzania egzaminu maturalnego, a tak¿e przyk³ady zestawów zadañ egzaminacyjnych, og³aszany jest nie póniej ni¿ do dnia 1 wrzenia roku szkolnego poprzedzaj¹cego rok szkolny, w którym przeprowadzany jest egzamin maturalny. § 48. 1. Zdaj¹cy, nie póniej ni¿ do dnia 30 wrzenia roku szkolnego, w którym przystêpuje do egzaminu maturalnego w sesji wiosennej, z zastrze¿eniem § 88 ust. 3, i nie póniej ni¿ do dnia 30 czerwca roku szkolnego poprzedzaj¹cego rok szkolny, w którym przystêpuje do egzaminu maturalnego w sesji zimowej, sk³ada przewodnicz¹cemu szkolnego zespo³u egzaminacyjnego, o którym mowa w § 49 ust. 1, a w przypadku osób nieuczêszczaj¹cych do szko³y dyrektorowi komisji okrêgowej, pisemn¹ deklaracjê dotycz¹c¹ wyboru: 1) przedmiotów zdawanych na egzaminie maturalnym, w tym jêzyka lub jêzyków, z okreleniem przedmiotów zdawanych jako obowi¹zkowe i dodatkowe, [...]. 3. Zdaj¹cy mo¿e dokonaæ zmian w deklaracji, o której mowa w ust. 1, je¿eli nie narusza to harmonogramu przeprowadzania egzaminu maturalnego, o którym mowa w § 46 ust. 2, nie póniej jednak ni¿ na 2 miesi¹ce przed terminem czêci pisemnej egzaminu maturalnego. 4. W przypadku gdy zmiany w deklaracji, o której mowa w ust. 1, nie naruszaj¹ harmonogramu przeprowadzania egzaminu maturalnego, o którym mowa w § 46 ust. 2 i nie powoduj¹ zmiany liczby arkuszy egzaminacyjnych do przeprowadzenia egzaminu maturalnego w danej szkole, zdaj¹cy mo¿e dokonaæ zmian w deklaracji, nie póniej ni¿ na 2 tygodnie przed terminem czêci pisemnej egzaminu maturalnego. 5. O dokonanych przez zdaj¹cego zmianach w deklaracji, o której mowa w ust. 1, przewodnicz¹cy szkolnego zespo³u egzaminacyjnego niezw³ocznie powiadamia dyrektora komisji okrêgowej. [...] § 61. 1. Wyniki czêci ustnej egzaminu maturalnego wyra¿ane s¹ w skali procentowej. 2. Zdaj¹cy zda³ egzamin maturalny w czêci ustnej, je¿eli z ka¿dego z przedmiotów zdawanych jako obowi¹zkowe otrzyma³ co najmniej 30% punktów mo¿liwych do uzyskania z egzaminu z danego przedmiotu. [...] § 64. Niezdanie egzaminu maturalnego z przedmiotu lub przedmiotów w czêci ustnej nie stanowi przeszkody w zdawaniu egzaminu maturalnego w czêci pisemnej. 59 § 65. Do czêci pisemnej egzaminu maturalnego zdaj¹cy przystêpuje w szkole, w której przyst¹pi³ do czêci ustnej egzaminu maturalnego, z zastrze¿eniem § 51 ust. 2. [...] § 67. [...] 7. Na ka¿dym arkuszu egzaminacyjnym zamieszcza siê kod zdaj¹cego, nadany przez komisjê okrêgow¹. Zdaj¹cy nie podpisuj¹ arkuszy egzaminacyjnych. § 68. 1. W czasie czêci pisemnej egzaminu maturalnego ka¿dy zdaj¹cy pracuje przy osobnym stoliku. Stoliki ustawione s¹ w jednym kierunku, w odleg³oci zapewniaj¹cej samodzielnoæ pracy zdaj¹cych. 2. W czasie trwania egzaminu na stolikach mog¹ znajdowaæ siê tylko arkusze egzaminacyjne, karty odpowiedzi oraz materia³y i przybory pomocnicze. 3. W sali egzaminacyjnej, w której jest przeprowadzany egzamin, nie mo¿na korzystaæ z ¿adnych urz¹dzeñ telekomunikacyjnych. § 69. 1. Czêæ pisemna egzaminu maturalnego rozpoczyna siê z chwil¹ zapisania w widocznym miejscu przez przewodnicz¹cego zespo³u nadzoruj¹cego czasu rozpoczêcia i zakoñczenia pracy. 2. W czasie trwania egzaminu zdaj¹cy nie powinni opuszczaæ sali egzaminacyjnej. W szczególnie uzasadnionych przypadkach przewodnicz¹cy zespo³u nadzoruj¹cego mo¿e zezwoliæ zdaj¹cemu na opuszczenie sali, po zapewnieniu warunków wykluczaj¹cych mo¿liwoæ kontaktowania siê zdaj¹cego z innymi osobami, z wyj¹tkiem osób udzielaj¹cych pomocy medycznej. [...] 4. W czasie trwania egzaminu zdaj¹cym nie udziela siê ¿adnych wyjanieñ dotycz¹cych zadañ egzaminacyjnych ani ich nie komentuje. § 70. 1. Czêæ pisemna egzaminu maturalnego z danego przedmiotu polega na rozwi¹zaniu zadañ egzaminacyjnych zawartych w arkuszach egzaminacyjnych, odrêbnych dla ka¿dej czêci egzaminu z tego przedmiotu. 2. Czas rozpoczynania poszczególnych czêci egzaminu z danego przedmiotu ustala dyrektor Komisji Centralnej. [...] § 74. 1. Egzamin maturalny w czêci pisemnej z historii, wiedzy o spo³eczeñstwie, historii muzyki, historii sztuki i wiedzy o tañcu mo¿e byæ zdawany na poziomie podstawowym lub rozszerzonym. 2. Egzamin na poziomie podstawowym trwa 120 minut i polega na rozwi¹zaniu testu, obejmuj¹cego ca³y zakres wymagañ egzaminacyjnych, o których mowa w § 39 ust. 1. 60 3. Egzamin na poziomie rozszerzonym trwa 270 minut i sk³ada siê z dwóch czêci: 1) czêæ pierwsza trwa 120 minut i polega na rozwi¹zaniu testu, obejmuj¹cego ca³y zakres wymagañ egzaminacyjnych, o których mowa w § 39 ust. 1, 2) czêæ druga trwa 150 minut i polega na sprawdzeniu umiejêtnoci pracy z materia³em ród³owym, interpretowania oraz syntetyzowania, a tak¿e sprawnoci formu³owania wypowiedzi pisemnej. 4. Zestaw zadañ egzaminacyjnych dla egzaminu na poziomie podstawowym i dla czêci pierwszej egzaminu na poziomie rozszerzonym jest ten sam. [...] § 84. 1. Wyniki czêci pisemnej egzaminu maturalnego wyra¿ane s¹ w skali procentowej. 2. Zdaj¹cy zda³ egzamin maturalny w czêci pisemnej, je¿eli z ka¿dego z przedmiotów zdawanych jako obowi¹zkowe na poziomie podstawowym otrzyma³ co najmniej 30% punktów mo¿liwych do uzyskania z danego przedmiotu. 3. Wyniki czêci pisemnej egzaminu maturalnego z przedmiotów obowi¹zkowych zdawanych na poziomie rozszerzonym oraz z przedmiotów dodatkowych nie maj¹ wp³ywu na zdanie egzaminu maturalnego w tej czêci. Wyniki egzaminów z przedmiotów dodatkowych odnotowuje siê na wiadectwie dojrza³oci. § 85. 1. Arkusze egzaminacyjne sprawdzaj¹ i oceniaj¹ egzaminatorzy wpisani do ewidencji egzaminatorów, o której mowa w art. 9b ustawy, powo³ani przez dyrektora komisji okrêgowej. Egzaminatorzy stosuj¹ szczegó³owe kryteria oceniania arkuszy egzaminacyjnych, opracowane przez Komisjê Centraln¹, dla egzaminu z danego przedmiotu. 2. Egzaminatorzy, o których mowa w ust. 1, sprawdzaj¹cy arkusze egzaminacyjne z danego przedmiotu tworz¹ zespó³ egzaminatorów. W sk³ad zespo³u egzaminatorów wchodzi nie wiêcej ni¿ 20 egzaminatorów, sporód których dyrektor komisji okrêgowej wyznacza przewodnicz¹cego zespo³u. 3. Wyniki czêci pisemnej egzaminu maturalnego z poszczególnych przedmiotów ustala komisja okrêgowa na podstawie ocenionych przez egzaminatorów arkuszy egzaminacyjnych. 4. Wynik czêci pisemnej egzaminu maturalnego ustalony przez komisjê okrêgow¹ jest ostateczny. 5. Komisja okrêgowa sporz¹dza listê osób, które zdawa³y czêæ pisemn¹ egzaminu maturalnego w danej szkole, zawieraj¹c¹ uzyskane przez te osoby wyniki, i przesy³a j¹ przewodnicz¹cemu zespo³u egzaminacyjnego w celu og³oszenia. § 86. Zdaj¹cy zda³ egzamin maturalny je¿eli w czêci ustnej i czêci pisemnej ze wszystkich przedmiotów obowi¹zkowych na poziomie podstawowym uzyska³ wynik okrelony w § 61 ust. 2 i § 84 ust. 2. [...] 61 § 90. Na probê zdaj¹cego, sprawdzone i ocenione arkusze egzaminacyjne s¹ mu udostêpniane do wgl¹du, w miejscu i czasie okrelonym przez dyrektora komisji okrêgowej. [...] Rozdzia³ 7 Przepisy wspólne dla sprawdzianu i egzaminów [...] § 117. 1. Uczeñ (s³uchacz) lub absolwent mo¿e, w terminie 2 dni od daty odpowiednio sprawdzianu, odpowiedniej czêci egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego w czêci ustnej lub pisemnej z danego przedmiotu albo etapu pisemnego lub praktycznego egzaminu zawodowego, zg³osiæ zastrze¿enia do dyrektora komisji okrêgowej, je¿eli uzna, ¿e w trakcie sprawdzianu albo egzaminu zosta³y naruszone przepisy dotycz¹ce jego przeprowadzania. 2. Dyrektor komisji okrêgowej rozpatruje zg³oszone zastrze¿enia w terminie 7 dni od daty ich otrzymania. Rozstrzygniêcie dyrektora komisji okrêgowej jest ostateczne. 3. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów dotycz¹cych przeprowadzania sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego lub egzaminu zawodowego, na skutek zastrze¿eñ, o których mowa w ust. 1, lub z urzêdu, dyrektor komisji okrêgowej, w porozumieniu z dyrektorem Komisji Centralnej, mo¿e uniewa¿niæ dany sprawdzian albo egzamin i zarz¹dziæ jego ponowne przeprowadzenie. Uniewa¿nienie mo¿e nast¹piæ w stosunku do wszystkich uczniów (s³uchaczy) albo absolwentów w danej szkole lub szko³ach, a tak¿e w stosunku do poszczególnych uczniów (s³uchaczy) albo absolwentów. 4. W przypadku niemo¿noci ustalenia wyników sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego w czêci pisemnej albo etapu pisemnego egzaminu zawodowego, z powodu zaginiêcia lub zniszczenia prac egzaminacyjnych, dyrektor komisji okrêgowej, w porozumieniu z dyrektorem Komisji Centralnej, uniewa¿nia sprawdzian albo egzamin danych uczniów (s³uchaczy) albo absolwentów i zarz¹dza jego ponowne przeprowadzenie. 5. W przypadku stwierdzenia podczas sprawdzania arkuszy egzaminacyjnych, niesamodzielnego rozwi¹zywania zadañ przez uczniów (s³uchaczy) albo absolwentów, dyrektor komisji okrêgowej, w porozumieniu z dyrektorem Komisji Centralnej, uniewa¿nia sprawdzian albo egzamin tych uczniów (s³uchaczy) albo absolwentów i zarz¹dza jego ponowne przeprowadzenie. 6. Termin ponownego sprawdzianu albo egzaminu, o którym mowa w ust. 3-5, ustala dyrektor Komisji Centralnej. [...] § 120. 1. Egzamin maturalny przeprowadza siê pocz¹wszy od sesji wiosennej w roku szkolnym 2004/2005 dla absolwentów szkó³ ponadgimnazjalnych. 62
