FULL TEXT - Implantoprotetyka

Implantoprotetyka
2007, tom VIII, nr 3 (28)
S TO M ATO L O G I A K L I N I C Z NA
MACIEJ STUPKA
Ograniczenia w wykorzystaniu zdjęć pantomograficznych do diagnostyki przedimplantacyjnej
OPG limitations in implantology planning
STRESZCZENIE
Wstępne badanie radiologiczne w stomatologii polega na
wykonaniu zdjęcia pantomograficznego. Jego ocena jest
punktem wyjścia do dalszego postępowania dignostycznego
i terapeutycznego. Ten typ zdjęcia ma wiele zalet. Należy
jednak zdawać sobie sprawę z jego ograniczeń. Jest to
szczególnie ważne przy planowaniu zabiegów z zakresu
implantoprotetyki. Zdjęcia pantomograficzne dają obraz
zniekształcony – powiększony, przy czym skala zniekształcenia pionowego jest inna niż poziomego. Dlatego też
zdjęcie tego typu nie może służyć do precyzyjnego
planowania w zabiegach implantologicznych.
ABSTRACT
Introductory radiological examination in dentistry consists
in performance of OPG picture. Its evaluation provides the
starting point for further diagnostic and therapeutic
procedure. This type of picture has many advantages.
However, it is important to be aware of its limitations. It is
particularly important when planning implant-prosthetic
procedures. OPG pictures provide a deformed magnified
image, while the scale of vertical deformation is different
from horizontal deformation. That is why OPG picture
cannot be used for precision planning in implantology
procedures.
SŁOWA KLUCZOWE:
pantomogram,
wymiary kości,
plan implantacji,
zniekształcenie poziome
KEYWORDS:
panoramic radiogram,
bone diameter,
implants planning,
horizontal deformation
mograficznych dzięki pozycjonowaniu głowy pacjenta uzyskuje
się w miarę stały kąt padania promieni do badanego obiektu
[5,6].
Zdjęcie pantomograficzne niezbędne w całej praktycznie
stomatologii ma szczególne zastosowanie w implantologii [7].
W analizie przedzabiegowej w przypadku planowania
implantoprotetycznego należy wziąć pod uwagę zarówno wysokość dostępnego dla chirurga wyrostka zębodołowego jak
i szerokość ( odległość pomiędzy zębami ograniczającymi lukę).
Natomiast tylko zdjęcia przekrojowe tomografii komputerowej lub tomografii spiralnej mogą dać informacje o grubości
wyrostka zębodołowego.
Oddzielnym problemem jest jakość tkanki kostnej.W zasadzie
żadne badanie radiologiczne nie jest w stanie dokładnie
określić tego parametru.
Ponadto występują zniekształcenia polegające na stałym
zwiększeniu wielkości badanych struktur zależne od rodzaju
aparatu rentgenowskiego. Przy ocenianiu zdjęć problem ten
jest rozwiązywany poprzez stosowanie podczas planowania
szablonów implantologicznych o skalach odpowiadających
powiększeniu pantomogramu (ryc.1).
Każdy system implantologiczny posiada własny szablon do
pomiarów na zdjęciach rentgenowskich.
W piśmiennictwie spotyka się prace w których porównywano
różnice pomiarów przeprowadzanych na zdjęciu pantomograficznym i w tomografii komputerowej. Pomiary te
dotyczyły jednak tylko wysokości wyrostka nad kanałem
żuchwowym [8,9]. O ile pomiary wysokości wyrostka
zębodołowego (oczywiście przy uwzględnieniu skali
powiększenia zdjęcia pantomograficznego charakterystyczne
dla każdego aparatu) są porównywalne z rzeczywistymi o tyle
wymiary poziome ulegają zniekształceniom większym niż
pionowe i pomimo zastosowania szablonów odbiegają od
faktycznych.
WSTĘP
-
-
-
-
-
CEL PRACY
Badanie rentgenowskie - poza diagnostyką jest istotną podstawą planowania postępowania leczniczego. Jedno z wielu zdjęć
stosowanych w stomatologii to zdjęcie pantomograficzne.
Jest ono najbardziej popularnym, przeglądowym, o relatywnie
niskiej dawce promieniowania (oczywiście przy dobrej jakości
sprzęcie) [1,2,3].
Widoczność całości struktur kości szczękowych wraz
z zębami i wyrostkiem zębodołowym, zatok, stawów
skroniowo-żuchwowych i żuchwy daje możliwość wstępnej
oceny budowy oraz wychwycenia patologii.
Ocena zdjęć napotyka na różne problemy interpretacyjne
spowodowane przez wzajemne nakładanie się struktur
anatomicznych [4].
Zniekształcenia typu wydłużenia lub skrócenia rzeczywistych
wielkości spowodowane są różnym od prostopadłego kątem
padania promieni rentgenowskich. W zdjęciach pantow w w. i m p l a n t o p r o t e t y k a . e u
Celem pracy jest określenie stopnia zniekształcenia poziomego
zdjęć pantomograficznych.
MATERIAŁ I METODA
Materiał do oceny stanowiły przypadki braków międzyzębowych w szczęce i żuchwie (łącznie analizie poddano braki
105 zębów u 34 pacjentów).
Badano wymiary poziome (odległości pomiędzy zębami ograniczającymi lukę) stosując szablon w skali odpowiadającej
skali aparatu, którym wykonywano zdjęcia na pantomogramie (ryc.2).
Następnie wyniki porównywano z pomiarami uzyskanymi
bezpośrednio z modeli gipsowych przy pomocy suwmiarki
(ryc.3).
7
Implantoprotetyka
2007, tom VIII, nr 3 (28)
S TO M ATO L O G I A K L I N I C Z NA
Ryc. 2. Pomiar odległości pomiędzy zębami 24 i 27 przy pomocy szablonu
implantologicznego.
Ryc.4. Schemat obrotu głowicy i kliszy podczas wykonywania zdjęcia
pantomograficznego (według Sonnabedn[2]).
WYNIKI
statystycznej nie dały się jednak ująć we wzór matematyczny.
Występujące na zdjęciach zniekształcenia wynikały ze stałego
powiększenia aparatu oraz były wynikiem różnorodnej
budowy geometrycznej szczęki i żuchwy. Kształt szczęki jest
zbliżony do wycinka okręgu, a żuchwy do paraboli. Krzywa
obrotu głowicy była stała, ustawienie obiektu badanego (głowa
pacjenta) względem kliszy również stałe (ryc.4). Można więc
przyjąć, iż zniekształcenia poziome były spowodowane odmiennym geometrycznym kształtem szczęki i żuchwy.
Uzyskane różnice pomiędzy pomiarami na zdjęciach oraz rzeczywistymi w przypadku oceny odcinków bocznych szczęk
rzędu 5 mm mają duże znaczenie dla planowania liczby
i średnicy wszczepów w tej okolicy.
Różnice pomiędzy wymiarami rzeczywistymi uzyskanymi na
modelu gipsowym a wynikiem pomiarów uzyskanych ze zdjęcia
pantomograficznego (z zastosowaniem szablonu w odpowiedniej skali) były znaczne i wynosiły od 1 do nawet 4 mm na jeden
brakujący ząb. Przy braku kilku zębów obok siebie dochodziło
do efektu sumowania błędów. Maksymalna różnica wynosiła
+5 mm (71.4%) na dwa brakujące zęby. Najmniejsza wynosiła
zero i dotyczyła okolicy zębów siecznych dolnych.
Największe różnice występowały przy braku kilku zębów
w odcinkach bocznych szczęki i żuchwy, a najmniejsze przy
siekaczach w szczęce i w żuchwie.
Biorąc pod uwagę średnią z procentowych wartości różnic
pomiarowych w poszczególnych grupach zębów (zęby sieczne,
przedtrzonowe i trzonowe) największe przekłamania występowały w grupie zębów przedtrzonowych, następnie trzonowych, a najmniejsze w grupie siekaczy. Dane zestawiono
w tabeli 1i 2.
DYSKUSJA
-
-
-
Ryc.3. Pomiar odległości pomiędzy zębami 24 i 27 przy pomocy suwmiarki.
-
Ryc.1. Planowanie zabiegu implantacji z wykorzystaniem szablonu
implantologicznego.
Celem analizy wyników pomiarów było uzyskanie
matematycznego wzoru umożliwiającego opisanie stopnia
zniekształcenia poziomego na zdjęciach pantomograficznych. Okazało się, że zależności mimo oceny
8
WNIOSKI
Przy planowaniu zabiegów implantacji trzeba zapoznać się ze
skalą powiększenia zdjęcia rentgenowskiego charakterystyczną dla danego typu aparatu. Należy też wziąć pod uwagę
poziome zniekształcenie wymiarów na zdjęciach pantomograficznych.
Wielkość zniekształcenia zależy od rodzaju aparatu
i od budowy żuchwy lub szczęki pacjenta. Po wykonaniu
w badaniu klinicznym serii pomiarów nie można ustalić
skali zniekształcenia poziomego. Z uwagi na kształty
anatomiczne i osobniczo zmienne zarysy krzywizn żuchwy
Implantoprotetyka
2007, tom VIII, nr 3 (28)
Pacjent
Lokalizacja
Pomiary
na pantomogramie
Pomiary
na modelach gipsowych
M.K.
+4
-5,-6
+4,+5
5+,4+
+4
+6
7+...3+
4+
8-...47+...4+
+2
+4
6-.41--1
+5..+8
-6.-8
8-..5+6
-6-7
6+.4+
7+,6+
4+3+2+1++1
+3+4
5+,4+,3+
+4
4+
+4,+5,+6
-7
46-6
6-5
3-2-16+1,+2
4+
2+
+4+5
-5..-8
-1
-1,-2
5+3
2+
-3
6-57+
321-1
-4,-5
-1
+5
+1
+2
32+
3 mm
10 mm
12 mm
18 mm
5 mm
6 mm
9 mm
7 mm
15 mm
22 mm
5 mm
4 mm
12 mm
7 mm
18 mm
15 mm
21 mm
6 mm
12 mm
14 mm
10 mm
22 mm
7 mm
11 mm
3 mm
3 mm
16 mm
4 mm
4 mm
4 mm
5 mm
10 mm
8 mm
19 mm
9 mm
12 mm
4 mm
4 mm
6 mm
15 mm
4 mm
12 mm
6 mm
8 mm
6 mm
8 mm
12 mm
10 mm
25 mm
15 mm
4 mm
6 mm
8 mm
7 mm
15 mm
6 mm
12 mm
17 mm
23 mm
8 mm
7 mm
12 mm
8 mm
17 mm
27 mm
7 mm
8 mm
16 mm
9 mm
22 mm
18 mm
24 mm
7 mm
15 mm
18 mm
14 mm
25 mm
12 mm
14 mm
5 mm
5 mm
18,5 mm
6 mm
6,5 mm
5 mm
7 mm
13 mm
10,5mm
19 mm
11 mm
13,5mm
6 mm
6 mm
10 mm
19 mm
5 mm
13 mm
7 mm
9 mm
6 mm
9 mm
15 mm
12 mm
26 mm
18 mm
4 mm
8 mm
9 mm
8 mm
17 mm
S.G.
N.K.
S.M.
S.M.
P.R.
M.C.
K.A.
K.M.
K.L.
C.K.
N.P.
S.K.
D.L.
O.G.
J.M.
J.T.
K.W.
B.Z.
W.C.
-
-
-
-
K.K.
A.K.
F.F.
-
S TO M ATO L O G I A K L I N I C Z NA
Ł.S.
T.S.
G.J.
S.B.
A.Z.
J.K.
H.K.
N.M.
J.I.
R.R.
T.S.
Różnica
mm
%
+3/
+2/
+5/
+5/
+3/
+1/
+3/
+1/
+2/
+5/
+2/
+4/
+4/
+2/
+4/
+3/
+3/
+1/
+3/
+4/
+4/
+3/
+5/
+3/
+2/
+2/
+2.5/
+2/
+2.5/
+1/
+2/
+3/
+2.5/
0/
+2/
+1.5/
+2/
+2/
+4/
+5/
+1
+1
+1
+1
0
+1
+3
+2
+1
+3
0
+2
+1
+1
+2
50
20
42
28
60
16
33
14
13
23
40
100
33
28
22
20
14
16.6
25
28,5
40
13,6
71,4
45,5
66
66
15,5
50
62,5
25
40
30
31,3
0
22
12,5
50
50
66
26,6
25
12.5
16.6
12.5
0
12.5
25
20
4
20
0
33.3
12.5
14.3
13.4
Tab. I. Pomiary wykonane na pantomogramie i na modelach gipsowych.
w w w. i m p l a n t o p r o t e t y k a . e u
9
Implantoprotetyka
2007, tom VIII, nr 3 (28)
S TO M ATO L O G I A K L I N I C Z NA
Grupa zębów
Szczęka
Żuchwa
Zęby sieczne
+ 19.4%
+11.6%
Zęby przedtrzonowe
+ 49.3%
+32.6%
Zęby trzonowe
+ 31.3%
+25.3%
Tab. II. Procentowy stopień zmiany odległości w różnych obszarach łuków zębowych. Różnice pomiędzy pomiarami na pantomogramie i wymiarów rzeczywistych.
i szczęki należy wykonywać pomiary poziome na modelu
gipsowym.
Zdjęcie pantomograficzne nie wystarcza do przeprowadzenia
precyzyjnych pomiarów poziomych w odcinkach bocznych nawet po zastosowaniu szablonów korygujących powiększenie.
PIŚMIENNICTWO
Artykuł nadesłano: 14.02.2007
Przyjęto do druku: 20.06.2007
Adres do korespondecji:
ul.Kilińskiego 5a, 30-308 Kraków
-
1. Bartkowski S.B.: Chirurgia szczękowo-twarzowa. Wydawnictwo
Collegium Medicum UJ Kraków 1996.
2. Sonnabend E., Benz Ch.: Radiologia stomatologiczna.1995
Wrocław Urban&Partner.
3. Rushton VE., Horner K.: The use of panoramic radiology in
dental practise. J.Dent.1996,24,185-201.
4. Mlosek K.: Radiologia stomatologiczna i szczękowo-twarzowa.
Meddentpress.Warszawa 1995.
5. Horner K., Rout J., Rushorn V.: Interpretacja zdjęć rentgenowskich w stomatologii. Quintessenz.Warszawa 2004.
6. Whaites E.: Podstawy radiodiagnostyki stomatologicznej.
Sanmedica. Warszawa 1994.
7. Brandt H.: Wprowadzenie do implantologii. Urban & Partner.
Wrocław 1998.
8. Bolin A., Eliasson S., von Beetzen M., Jansson L.: Radiographic
evaluation of mandibular posterior implant sites: correlation
between panoramic and tomographic determinations. Clin. Oral.
Implants Res. 1996,7,254-259.
9. Tal H., Moses O.: A comparision of panoramic radiography with
computed tomography in the planning of implant surgery.
Dentomaxillofacial Radiology.1991,20,40-42.
Patronat:
1903
giellonica C
r
da ta A.D . 13 64
-
Fun
iensis
ov
ac
u tu
tit
m Stom
at
-
Ins
ita
Ja
e
Univers
s
ca
-
Jagello
ni
atis
sit
iae Unive
og
r
ol
-
KRAKÓW 2007
10
www.fp-edu.com.pl; tel.: 012-4245442; fax: 012-4245494
KRAKÓW 2007