PDF - Dental and Medical Problems

Prace oryginalne
Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 223–229
ISSN 1644-387X
© Copyright by Wroclaw Medical University
and Polish Dental Society
Anetta Gmyrek-MarciniakB–D, F, Urszula KaczmarekA, D–F Szybkość wydzielania śliny u dzieci i młodzieży chorych
na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów
Salivary Flow Rate in Children and Adolescents Suffering
from Juvenile Idiopathic Arthritis
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej Akademii Medycznej we Wrocławiu
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne;
D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa Streszczenie
Wprowadzenie. W piśmiennictwie nie ma pełnej zgodności odnośnie do częstości występowania zmniejszenia
szybkości wydzielania śliny u chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów.
Cel pracy. Ocena szybkości wydzielania niestymulowanej śliny mieszanej u dzieci i młodzieży chorujących na
młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów.
Materiał i metody. Zbadano 128 wybranych losowo dzieci i młodzieży obojga płci w wieku 7–18 lat, w tym 64 chorujących na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów i 64 zdrowych. U badanych niestymulowaną ślinę mieszaną pobierano przynajmniej 2 godziny po spożyciu posiłku za pomocą pipety z dna jamy ustnej. Notowano czas
i objętość pobieranej próbki śliny i obliczano szybkość jej wydzielania (ml/min).
Wyniki. Szybkość wydzielania śliny u chorych była istotnie mniejsza niż u zdrowych (0,21 ± 0,07 ml/min vs
0,58 ± 0,36 ml/min, p < 0,001). Sekrecja śliny była również istotnie mniejsza u chorych dziewcząt i chłopców
w porównaniu ze zdrowymi (odpowiednio: 0,21 ± 0,07 ml/min vs 0,55 ± 0,40 ml/min, p < 0,001, 0,21 ± 0,08 ml/
/min vs 0,62 ± 0,30 ml/min, p < 0,001). Badani podzieleni na podgrupy wiekowe – młodszą (7–11 lat) i starszą
(12–18 lat) wykazali mniejsze szybkości wydzielania śliny w odpowiednich podgrupach chorych w odniesieniu do
zdrowych (odpowiednio: 0,19 ± 0,07 vs 0,51 ± 0,25, p < 0,001; 0,23 ± 0,07 vs 0,68 ± 0,48, p < 0,001). Chorzy rozpatrywani w odniesieniu do czasu trwania choroby (do 1 i powyżej 1 roku) nie ujawnili istotnych różnic w szybkości
wydzielania śliny (odpowiednio: 0,21 ± 0,08 ml/min vs 0,21 ± 0,07 ml/min, p > 0,05). Nie było również różnic
w szybkości wydzielania śliny między chorymi na nielicznostawową i wielostawową postać choroby (odpowiednio:
0,20 ± 0,07 ml/min vs 0,22 ± 0,07 ml/min, p > 0,05).
Wnioski. U chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów jest istotnie zmniejszona spoczynkowa szybkość wydzielania śliny mieszanej. Zmniejszenie sekrecji śliny nie jest związane z płcią i wiekiem chorych oraz
z postacią i czasem trwania choroby (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 223–229).
Słowa kluczowe: młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, ślina mieszana niestymulowana, szybkość wydzielania.
Abstract
Background. There is no full agreement in relation to prevalence of reduction of salivary flow rate in the subjects
suffering from juvenile idiopathic arthritis.
Objectives. Evaluation of flow rate of unstimulated mixed saliva in children and adolescents suffering from juvenile idiopathic arthritis.
Material and Methods. 128 children and adolescents, both sex, in age 7–18 years, randomly selected, were included
in the study, out of which 64 suffering from – juvenile idiopathic arthritis and 64 healthy. In the subjects unstimulated mixed saliva at least 2 hours after food consumption was collected with use of pipette from the oral floor. The
time and the volume of the collected salivary sample were registered and then the salivary flow rate was calculated
(ml/min).
Results. The salivary flow rate was significantly lower in the ill subjects in comparison to healthy ones
(0.21 ± 0.07 ml/min vs. 0.58 ± 0.36 ml/min, p < 0.001, respectively). The salivary secretion was also significantly
224
A. Gmyrek-Marciniak, U. Kaczmarek
lower in the ill boys and girls in comparison to the healthy ones (0.21 ± 0.07 ml/min vs. 0.55 ± 0.40 ml/min,
p < 0.001 and 0.21 ± 0.08 ml/min vs. 0.62 ± 0.30 ml/min, p < 0.001, respectively). All the subjects divided into
age groups – younger (7–11 years old) and older (12–18 years old) disclosed in the suitable subgroups of the ill
subjects in comparison to the healthy ones the lower salivary flow rate (0.19 ± 0.07 vs. 0.51 ± 0.25, p < 0.001 and
0.23 ± 0.07 vs. 0.68 ± 0.48, p < 0.001, respectively).The ill subjects reconsidered in relation to the disease duration
(up to 1 year and over 1 year) did not reveal any significant difference in the salivary flow rate (0.21 ± 0.08 ml/min
vs. 0.21 ± 0.07 ml/min, p > 0.05, respectively). No significant difference in salivary flow rate between the subjects suffered from pauciarticular and polyarticular types of the disease was also noticed (0.20 ± 0.07 ml/min vs.
0.22 ± 0.07 ml/min, p > 0.05, respectively).
Conclusions. Flow rate of unstimulated mixed saliva is significantly diminished in the subjects suffered from juvenile idiopathic arthritis. The reduction of salivary secretion is not related with gender and age of the ill subjects as
well as with type and duration of the disease (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 223–229).
Key words: juvenile idiopathic arthritis, mixed unstimulated saliva, flow rate.
Ślina mieszana, będąca naturalnym środowiskiem jamy ustnej, jest wytwarzana w ciągu doby
w ilości 0,5–1 litra u osób dorosłych. Jej wydzielanie jest stymulowane żuciem pokarmu oraz mówieniem, zmniejsza się natomiast podczas snu. Ślina
jest mieszaniną wydzielin 6 dużych gruczołów (wydzielających ok. 90% objętości śliny) i ok. 200–400
małych gruczołów ślinowych rozmieszczonych we
wszystkich regionach błony śluzowej z wyjątkiem
dziąseł i przedniej części podniebienia twardego.
Wydzielina poszczególnych gruczołów ślinowych
jest zróżnicowana: surowicza (ślinianka przyuszna), śluzowa (małe gruczoły na podniebieniu miękkim) i mieszana (ślinianki podżuchwowe i podjęzykowe oraz pozostałe małe gruczoły ślinowe). W ślinie mieszanej – całkowitej (whole, mixed saliva) są
obecne różne elementy: złuszczone komórki nabłonka, leukocyty (głównie wielojądrzaste obojętnochłonne), drobnoustroje (bakterie, drożdże, wirusy), resztki pokarmowe, płyn dziąsłowy, przesięk
surowicy, wydzieliny z nosa i gardła. Zawiera 99%
wody, a pozostałą jej część stanowią związki organiczne (białka, głównie glikoproteiny, różne enzymy) i nieorganiczne. Ślina spełnia wiele różnych
funkcji w jamie ustnej. Jest istotna dla odczuwania
smaku, żucia i połykania pokarmów, formowania
kęsa, usuwania resztek pokarmowych, zapoczątkowania trawienia (α-amylaza, lipaza), prawidłowej
artykulacji, utrzymania zdrowia twardych i miękkich tkanek, lubrykacji, kontroli drobnoustrojów
przez obecność wrodzonych (lizozym, laktoferryna, system ślinowej peroksydazy, system mieloperoksydazy, aglutyniny, mucyny, cystatyny, wydzielnicza IgA, białka bogate w prolinę, histatyny,
fibronektyna, β2-mikroglobulina, glikoproteiny)
i nabytych (IgA, IgM i IgG) czynników antybakteryjnych. Rozcieńcza ponadto, zobojętnia i buforuje kwasy pochodzenia bakteryjnego oraz dietetycznego lub wewnętrznego, a dzięki zawartości jonów
wapnia, fosforanowych i fluorkowych przyczynia
się do remineralizacji początkowych zmian próchnicowych [1–3].
Wydzielanie śliny regulowane przez autonomiczny system nerwowy charakteryzuje się dużą
zmiennością osobniczą. U zdrowych osób na sekrecję gruczołów oddziałują różne czynniki – nawodnienie organizmu, masa ciała, pora dnia i roku, klimat, pozycja ciała, płeć, wielkość gruczołów,
wpływy psychiczne (myślenie o jedzeniu i jego widok) oraz stres [2, 4–8]. Mimo wpływu tak wielu zmiennych określono poziomy wydzielania niestymulowanej i stymulowanej śliny mieszanej. Za
bardzo małe wydzielanie spoczynkowej śliny mieszanej uznano wydzielanie ≤ 0,1 ml/min, za małe 0,1–0,25 ml/min, a prawidłowe > 0,25 ml/min,
a stymulowanej odpowiednio: < 0,7 ml/min, 0,7–
–1,0 ml/min i 1,0–3,0 ml/min [2, 9]. Bardzo małe
wydzielanie śliny jest uznawane za jeden ze wskaźników rozpoznania zespołu Sjögrena, będącego
autoimmunologiczną egzokrynopatią występującą w formie pierwotnej (obejmującej tylko gruczoły ślinowe i gruczoły łzowe) lub wtórnej (w chorobach tkanki łącznej). Zmniejszenie wydzielania
śliny występuje w różnych stanach chorobowych
(np. pierwotny i wtórny zespół Sjögrena, cukrzyca typu 1 i 2, choroby reumatyczne, sklerodermia,
dializoterapia, stany lękowe i depresyjne) oraz jest
objawem ubocznym zażywania ponad 400 leków
[2, 10–13]. Zmniejszenie wydzielania śliny prowadzi do powstania kserostomii prawdziwej i symptomów suchości jamy ustnej, jednak objawy suchości mogą występować także przy prawidłowej
sekrecji śliny z powodu zwiększonego odparowania śliny w wyniku oddychania przez usta i wtedy
jest to kserostomia rzekoma [2].
Według Crossnera [14] u osób powyżej 15. r.ż.
szybkość wydzielania śliny nie jest związana z wiekiem osobniczym. Potwierdzają to badania przekrojowe Söderlinga et al. [15], którzy po upływie
5 lat wyjściowo u dzieci 10-letnich zaobserwowali zwiększenie wydzielania śliny stymulowanej, a tylko niewielkie zmiany w sekrecji u młodzieży 15-letniej. Wu et al. [16] również zanotowali istotnie mniejsze spoczynkowe wydzielanie
225
Wydzielanie śliny u dzieci i młodzieży chorych na zapalenie stawów
śliny mieszanej u dzieci 3–5-letnich w porównaniu z 6–11-letnimi i brak różnic w odniesieniu do
dzieci 12–14-letnich. Rotteveel et al. [17] nie wykazali natomiast związku szybkości wydzielania
niestymulowanej śliny mieszanej z wiekiem badanych w przedziale 6–11 lat. Również Torres et al.
[18] u dzieci w wieku 7–11 lat nie stwierdzili różnic w wydzielaniu niestymulowanej śliny mieszanej. Podobnie Rosivack et al. [19], oceniając stymulowane wydzielanie z gruczołów podżuchwowo-podjęzykowych, nie zanotowali różnic między
grupami badanych w wieku 5–9 i 10–14 lat. Z kolei
Sonesson et al. [20] wykazali istotnie mniejsze wydzielanie małych gruczołów ślinowych u małych
dzieci w porównaniu ze starszymi.
Celem pracy była ocena szybkości wydzielania
niestymulowanej śliny mieszanej u dzieci i młodzieży chorujących na młodzieńcze idiopatyczne
zapalenie stawów.
Materiał i metody
Zbadano 128 wybranych losowo dzieci i młodzieży obojga płci w wieku 7–18 lat, w tym 64 chorujących na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie
stawów (m.i.z.s.) – grupa I i 64 zdrowych dobranych
wg wieku i płci do grupy badanej – grupa II kontrolna. Spośród zbadanych wyodrębniono podgrupy w odniesieniu do płci i wieku – dzieci młodsze 7–11 lat i starsze 12–18 lat. Chorych podzielono
w zależności od czasu trwania choroby na podgrupy chorujących krótko – do 1 roku i chorujących
dłużej – powyżej 1 roku do 6 lat oraz w odniesieniu
do postaci choroby – nielicznostawowa i wielostawowa, a także w pod kątem przyjmowanych leków.
U wszystkich badanych w godzinach rannych
pobierano za pomocą pipety z dna jamy ustnej niestymulowaną ślinę mieszaną przynajmniej 2 godziny po spożyciu posiłku. Notowano czas i mierzono objętość pobieranej próbki śliny i obliczano
szybkość jej wydzielania (ml/min).
Wyniki badań poddano analizie statystycznej
za pomocą testu t-Studenta, testu nieparametrycznego U Manna-Whitneya oraz testu c2, za istotny
przyjmując poziom p < 0,05.
Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Akademii Medycznej we Wrocławiu na przeprowadzenie badań.
Wyniki
Spoczynkowa szybkość wydzielania śliny mieszanej u chorych była istotnie mniejsza niż u zdrowych (0,21 ± 0,07 ml/min vs 0,58 ± 0,36 ml/min,
p < 0,001). W obu grupach badanych nie stwier-
dzono istotnych różnic w wydzielaniu śliny w odniesieniu do płci, zanotowano tylko istotnie mniejsze wydzielanie w obrębie danej płci między grupami. Wydzielanie śliny było istotnie mniejsze
u chorych dziewcząt i chłopców w porównaniu ze
zdrowymi (odpowiednio: 0,21 ± 0,07 ml/min vs
0,55 ± 0,40 ml/min, p < 0,001, 0,21 ± 0,08 ml/min
vs 0,62 ± 0,30 ml/min, p < 0,001). W danej grupie badanych młodsze dzieci w porównaniu ze
starszymi charakteryzowały się tylko nieznacznie
mniejszym średnim wydzielaniem śliny, a dzieci
chore zarówno młodsze, jak i starsze wykazywały znamiennie istotnie większą szybkość wydzielania śliny w porównaniu z odpowiednimi grupami dzieci zdrowych (tab. 1).
Analiza poziomów szybkości wydzielania
spoczynkowej śliny mieszanej wykazała istotnie
częstsze występowanie wydzielania małej ilości
śliny u chorych niż zdrowych (77/65, tj. 73,4% vs
7/64, tj. 10,9%, p = 0,0000) oraz u jednego chorego (1,6%) bardzo małego wydzielania. Normalny
poziom wydzielania śliny występował 3,5-krotnie
rzadziej u chorych niż zdrowych (16/64, tj. 25,0%
vs 57/64, tj. 89,1%, p = 0,0002) (ryc. 1).
Podział chorych w zależności od przyjmowanych leków wykazał istotnie większe wydzielanie śliny u osób leczonych kortykoidami niż
nieleczonych tymi lekami (0,24 ± 0,09 m/min vs
0,20 ± 0,07 ml/min, p < 0,05) (tab. 2).
Analiza badanych w odniesieniu do podgrup
wiekowych – młodsza (7–11 lat) i starsza (12–18
lat) ujawniła mniejsze szybkości wydzielania śliny w odpowiednich podgrupach chorych w odniesieniu do zdrowych (odpowiednio: 0,19 ± 0,07 vs
0,51 ± 0,25, p < 0,001; 0,23 ± 0,07 vs 0,68 ± 0,48,
p < 0,001). Podzielenie chorych w zależności od czasu trwania choroby krótszego (do 1 roku) i dłuższego (powyżej 1 roku do 6 lat) nie ujawniło istotnych różnic w szybkości wydzielania śliny (odpowiednio: 0,21 ± 0,08 ml/min vs 0,21 ± 0,07 ml/min,
p > 0,05). Również szybkość wydzielania śliny nie
różniła się między chorymi na nielicznostawową i wielostawową postać choroby (odpowiednio: 0,20 ± 0,07 ml/min vs 0,22 ± 0,07 ml/min,
p > 0,05). Zarówno postać choroby, jak i jej czas
trwania nie wywierały zatem wpływu na średnią
szybkość wydzielania spoczynkowej śliny mieszanej (tab. 3).
Omówienie
Występowanie patologicznych zmian w gruczołach ślinowych w przebiegu chorób reumatycznych jest znane od dawna. Sullivan et al. [21] zaobserwowali u 50 spośród 100 zbadanych pacjentów
ze stwierdzonym reumatoidalnym zapaleniem sta-
226
A. Gmyrek-Marciniak, U. Kaczmarek
Tabela 1. Szybkość wydzielania śliny u chorych i zdrowych w zależności od płci i wieku
Table 1. Salivary flow rate in ill and healthy subjects (ml/min) in relation to gender and age
Szybkość wydzielania śliny (ml/min)
(Salivary flow rate)
Płeć
(Sex)
grupa I – chorzy
(group I – ill)
grupa II – zdrowi
(group I – healthy)
męska + żeńska
(male + female)
n = 64
męska + żeńska
(male + female)
n = 64
x ± SD
x ± SD
0,21 ± 0,07
x ± SD
p < 0,001
męska
(male)
n = 29
x ± SD
żeńska
(female)
n = 35
x ± SD
istotność różnic na poziomie
(significant difference at level)
x ± SD
0,21 ± 0,08
0,21 ± 0,07
0,62 ± 0,30
0,55 ± 0,40b
a, b
młodsi – 7–11 lat
(younger – 7–11 y)
n = 37
starsi – 12–18 lat
(older – 12–18 y)
n = 27
młodsi – 7–11 lat
(younger – 7–11 y)
n = 37
starsi – 12–18
(older – 12–18 y)
n = 27
istotność różnic na poziomie
(significant difference at level)
x ± SD
x ± SD
x ± SD
x ± SD
a
Wiek
(Age)
0,58 ± 0,36
żeńska
(female)
n = 31
męska
(male)
n = 33
istotność różnic na poziomie
(significant difference at level)
0,19 ± 0,07
c
b
0,23 ± 0,07
d
a
0,51 ± 0,25
0,68 ± 0,46d
c
p < 0,001
p < 0,001
c, d
Między a-a, b-b, c-c i d-d istotności różnic na poziomie p < 0,001.
Between a-a, b-b, c-c and d-d significant differences at level p < 0.001.
wów zmniejszenie wydzielania łez i/lub śliny. Badanie histomorfologiczne małych gruczołów ślinowych u chorych ujawniło w nich znaczną infiltrację leukocytarną z dominacją komórek B nad
komórkami T i z wysokim stosunkiem pomocniczych do supresyjnych komórek T, a także zmiany
w postaci zwłóknienia, zanik komórek acinarnych
gruczołów [22, 23]. Gravers et al. [23] wykazali ponadto, że tylko 20% pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów cierpiało na wtórny zespół Sjögrena, podczas gdy analiza immunoserologiczna ujawniła nieprawidłowe miana krążących
kompleksów immunologicznych u 71% pacjentów,
chorzy
(ill)
zdrowi
(healthy)
Ryc. 1. Rozkład poziomów szybkości wydzielania śliny
u chorych i zdrowych
Fig. 1. Distribution of salivary flow rate levels in the ill
and healthy subjects
obecność przeciwciał SSA i SSB u 32%, a przeciwciał przeciwjądrowych u 27% badanych. W innym
badaniu [cyt. wg 24] stwierdzono, że przeciwciała
przeciwko komórkom nabłonka przewodów wyprowadzających ślinianek były obecne w surowicy
krwi pacjentów chorych na reumatoidalne zapalenie stawów z lub bez wtórnego zespołu Sjögrena,
ale nie u pacjentów chorych na pierwotny zespół
Sjögrena. Helenius et al. [25] zbadali występowanie zapalenia gruczołów ślinowych w odniesieniu
do wydzielania śliny u pacjentów chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, mieszaną chorobę
tkanki łącznej, zesztywniające zapalenie stawów
kręgosłupa i spondyloartropatię. W badaniu histomorfologicznym małych gruczołów ślinowych
stwierdzono umiejscowione zapalenie gruczołów
(sialoadenitis) u 80% pacjentów chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, u 94% z mieszaną chorobą tkanki łącznej, u 58% chorych na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa i u 41%
chorych na spondyloartropatię. Zmniejszenie wydzielania śliny stymulowanej i niestymulowanej
stwierdzono odpowiednio u: 12, 61, 22 i 0% chorych i było ono negatywnie skorelowane z zapaleniem gruczołów ślinowych. Również pacjenci
z pozytywnym czynnikiem reumatoidalnym oraz
przeciwciałami przeciwjądrowymi lub przeciwciałami SSA i SSB charakteryzowali się znamiennie
częstszym występowaniem zapalenia gruczołów
ślinowych.
227
Wydzielanie śliny u dzieci i młodzieży chorych na zapalenie stawów
Tabela 2. Szybkość wydzielania śliny u chorych w zależności od przyjmowanych leków
Table 2. Salivary flow rate in ill subjects in relation to the taken medicine
Szybkość wydzielania śliny (ml/min)
(Salivary flow rate)
Rodzaj leku
(Type of medicine)
Kortykoidy
Metotreksat
Arechina
Sulfasalazyna
nie przyjmuje
(does not use)
przyjmuje
(uses)
x ± SD
x ± SD
0,20 ± 0,07
0,21 ± 0,07
0,22 ± 0,07
0,21 ± 0,10
0,24 ± 0,09
0,21 ± 0,10
0,18 ± 0,08
0,21 ± 0,07
istotność różnic na poziomie
(significant difference at level)
p < 0,05
p > 0,05
p > 0,05
p > 0,05
Tabela 3. Szybkość wydzielania śliny u chorych w zależności od postaci i czasu trwania choroby
Table 3. Salivary flow rate in ill subjects in relation to type and duration of the disease
Szybkość wydzielania śliny (ml/min)
(Salivary flow rate)
Postać choroby
(Type of the disease)
Czas trwania choroby
(Disease duration)
nielicznostawowa
(oligoarticular)
n = 33
wielostawowa
(polyarticular)
n = 31
x ± SD
x ± SD
0,20 ± 0,07
0,22 ± 0,07
p > 0,05
krótki (short)
(do 1 roku, n = 30)
dłuższy (longer)
(> 1 roku, n = 34)
istotność różnic na poziomie
(significant difference at level)
x ± SD
x ± SD
0,21 ± 0,08
0,21 ± 0,07
Nagler et al. [24] zbadali dorosłych chorych
na reumatoidalne zapalenie stawów i stwierdzili statystycznie istotne obniżenie wydzielania
spoczynkowej śliny mieszanej u chorych w porównaniu ze zdrowymi 0,26 ± 0,03 ml/min vs
0,48 ± 0,05 ml/min, p < 0,0001. Wykazali także
istotną korelacje między ciężkością reumatoidalnego zapalenia stawów a zmniejszeniem wydzielania śliny i czasem choroby. Istotne ograniczenie funkcji gruczołów ślinowych mierzone jako
szybkość wydzielania śliny u chorych na reumatoidalne zapalenia stawów wynika z tego, że gruczoły ślinowe są głównym organem docelowym
uszkodzenia immunologicznego w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Zmniejszenie wydzielania
śliny u dorosłych pacjentów chorych na reumatoidalne zapalenie stawów wykazali Andonopoulos
et al. [26], Zadbelt et al. [27], Zalewska et al. [28],
a występowanie wtórnego zespołu Sjögrena u ok.
1/3 pacjentów [29]. Z prac Johna et al. [30], Waltona et al. [31] oraz Kobus et al. [32] wynika natomiast zmniejszenie wydzielania śliny u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, jednak rzadko rozpoznaje się u nich wtórny
zespół Sjögrena [30, 33]. Z kolei Siamapoloulou et
al. [34] nie wykazali różnic w wydzielaniu śliny
przyuszniczej między chorymi a zdrowymi.
istotność różnic na poziomie
(significant difference at level)
p > 0,05
W badaniu własnym stwierdzono statystycznie istotne zmniejszenie wydzielania spoczynkowej śliny mieszanej u dzieci i młodzieży chorych
na m.i.z.s. w porównaniu ze zdrowymi. U przeważającej większości chorych (73,4%) wydzielanie
niestymulowanej śliny mieszanej było na poziomie
niskim, tj. między 0,1 a 0,25 ml/min, a prawidłowy poziom wydzielania (> 0,25 ml/min) występował znamiennie rzadziej niż u zdrowych (25,0 vs
89,1%, p = 0,0002). Tylko u jednego chorego (1,6%)
zanotowano bardzo niski poziom wydzielania śliny (≤ 0,1 ml/min), co jest zgodne z przytoczonymi powyżej danymi dotyczącymi sporadycznego
występowania wtórnego zespołu Sjögrena w przebiegu m.i.z.s. W przeciwieństwie do danych własnych Zalewska et al. [28] zaobserwowali mniejsze
wydzielanie spoczynkowe śliny mieszanej tylko
u chorych na m.i.z.s. w wieku 13–19 lat, a brak różnicy w wieku 6–12 lat. W badaniach własnych nie
zaobserwowano różnic w wydzielaniu śliny między
płcią i wiekiem badanych (podgrupy wiekowe 7–11
i 12–18 lat) zarówno chorych, jak i zdrowych. Brak
różnic związanych z płcią w populacji zdrowych
wynika z badań Sonessona et al. [20], Rotteveela et
al. [17], a tendencja do większego wydzielania śliny
u chłopców niż dziewcząt z badań Sönderliga et al.
[15]. Związany z wiekiem brak różnic w wydziela-
228
A. Gmyrek-Marciniak, U. Kaczmarek
niu śliny stwierdzili Rosivack [19], porównując grupy wiekowe 5–9 lat i 10–14 lat, a mniejsze wydzielanie u młodszych niż starszych badanych wykazali Söderling et al. [15] (dzieci 10-letnie vs 15-letnie),
Wu et al. [16] (dzieci 3–5-letnie vs 6–11-letnie).
Dane własne nie wykazały związku między
wydzielaniem śliny a postacią (nielicznostawowa
vs wielostawowa) i czasem trwania choroby (poniżej 1 roku vs powyżej 1 roku), ujawniły natomiast
większe średnie wydzielanie śliny u chorych leczonych kortykosteroidami. Wyjaśnienie tej ostatniej obserwacji można znaleźć w pracy Zandbelta et al. [27]. Autorzy zaobserwowali u pacjenta
z zespołem Sjögrena leczonego dużymi dawkami
kortykosteroidów zmniejszenie zmian histomorfologicznych w małych gruczołach ślinowych, co
może sugerować odwracalność zaburzeń również
w dużych gruczołach ślinowych i w konsekwencji
poprawę wydzielania śliny.
W podsumowaniu można stwierdzić, iż z powodu zmniejszenia spoczynkowego wydzielania śliny mieszanej i wynikających z tego konsekwencji
dla stanu zdrowotnego jamy ustnej chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów należy objąć
specjalnym programem zapobiegawczo-leczniczym.
Podsumowując, można powiedzieć, że u chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów jest istotnie zmniejszona spoczynkowa szybkość wydzielania śliny mieszanej. Zmniejszenie wydzielania śliny nie jest natomiast związane
z płcią i wiekiem chorych oraz postacią i czasem
trwania choroby.
Piśmiennictwo
[1] Llena-Puy C.: The role of saliva in maintaining oral health and as an aid to diagnosis. Med. Oral Patol. Oral Cir.
Bucal. 2006, 11, E449–E455.
[2] Kaczmarek U.: Xerostomia – aetiology, prevalence and diagnosis – on the basis of literature. Czas. Stomatol. 2007,
60, 20–31 [in Polish].
[3] Brosky M.E.: The Role of Saliva in Oral Health: Strategies for prevention and management of xerostomia. J. Support. Oncol. 2007, 5, 215–225.
[4] Dawes C., Ong B.Y.: Circadian rhythms in the flow rate and proportional contribution of parotid to whole saliva
volume in man. Arch. Oral Biol. 1973, 18, 1145–1153.
[5] Tukia-Kulmala H., Tenovuo J.: Intra- and inter-individual variation in salivary flow rate, buffer effect, lactobacilli, and mutans streptococci among 11- to 12-year-old schoolchildren. Acta Odontol. Scand. 1993, 51, 31–37.
[6] Kavanagh D.A., O’Mullane D.M., Smeeton N.: Variation of salivary flow rate in adolescents. Arch. Oral Biol.
1998, 43, 347–352.
[7] Bretz W.A., Do Valle E.V., Jacobson J.J., Marchi F., Mendes S., Nor J.E., Cançado M.F., Schneider L.G.:
Unstimulated salivary flow rates of young children. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod. 2001,
91, 541–545.
[8] Modèer T., Blomberg C.C., Wondimu B., Julihn A., Marcus C.: Association between obesity, flow rate of
whole saliva, and dental caries in adolescents. Obesity 2010, 18, 2367–2373.
[9] Ericsson Y., Hardwick L.: Individual diagnosis, prognosis and counselling for caries prevention. Caries Res.
1978, 12, Suppl. 1, 94–102.
[10] Pedersen A.M., Nauntofte B.: Primary Sjogren ‘s syndrome: oral aspects on pathogenesis, diagnostic criteria,
clinical features and approaches for therapy. Expert Opin. Pharmacother. 2001, 2, 1415–1436.
[11] Kalk W.W., Vissink A., Spijkervert F.K., Bootsma H., Kallenberg C.G., Nieuw Amerongen Av.: Sialometry and sialochemistry: diagnostic tools for Sjögren’s syndrome. Ann. Rheum. Dis. 2001, 60, 1110–1116.
[12] Porter S.R., Scully C., Hegarty A.M.: An update of the etiology and management of xerostomia. Oral Surg.
Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod. 2004, 97, 28–46.
[13] Navazesh M., Brightman V.J., Pogoda J.M.: Relationship of medical status, medications, and salivary flow rates
in adults of different ages. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod. 1996, 81, 172–176.
[14] Crossner C.G.: Salivary flow rate in children and adolescents. Swed. Dent. J. 1984, 8, 271–276.
[15] Sőnderling E., Pienihakkinen K., Alanen M.L., Hietaoja M., Alanen P.: Salivary flow rate, buffer effect, sodium, and amylase in adolescents: a longitudinal study. Scand. J. Dent. Res. 1993, 101, 98–102.
[16] Wu K.P., Ke J.-Y., Chung C.-Y., Chen C.-L., Hwang T.-L., Chou M.-Y., Wong A.M.K., Hu C.-F., Lee Y.-C.: Relationship between unstimulated salivary flow rate and saliva composition of healthy children in Taiwan. Chang
Gung Med. J. 2008, 31, 281–286.
[17] Rotteveel L.J., Jongerius P.H., Van Limbeek J., Van Den Hoogen F.J.: Salivation in healthy schoolchildren.
Int. J. Pediatr. Otorhinolaryngol. 2004, 68, 767–774.
[18] Torres S.A., Nucci M., Milanos E., Pessoa Pereira R., Massaud A., Munhoz T.: Variations of salivary flow
rates in Brazilian school children. Braz. Oral Res. 2006, 20, 8–12.
[19] Rosivack R.G.: Comparison of submandibular/sublingual salivary flow rates in children and adolescents. J. Dent.
Child. 2004, 71, 38–40.
[20] Sonesson M., Eliasson L., Matsson L.: Minor salivary gland secretion in children and adults. Arch Oral Biol.
2003, 48, 535–539.
Wydzielanie śliny u dzieci i młodzieży chorych na zapalenie stawów
229
[21] Sullivan S, Fernandes L., Mcfarlane I.G., Wojcicka B., Eddleston A.L., Doniach D., Hamilton E., Williams R.: Impairment of lachrymal and salivary secretion and cellular immune responses to salivary antigens in
rheumatoid arthritis. Ann. Rheum. Dis. 1978, 37, 164–167.
[22] Markkanen S.O., Syrjänen S.M., Lappalainen R., Markkanen H.: Assessment of labial salivary gland changes
in patients with rheumatoid arthritis by subjective and quantitative methods. Appl. Pathol. 1989, 7, 233–240.
[23]Grevers G., Späth M., Krűger K., Schattenkirchner M.: Immuno-diagnostic findings in “secondary” Sjögren
syndrome in chronic polyarthritis. Laryngo-rhino-otologie 1990, 69, 605–607.
[24] Nagler R.M., Salamach F., Reznick A.Z., Livshits V., Nahir A.M.: Salivary gland inveovement in rheumatoid
arthritis and its relationship to induced oxidative stress. Rheumatology 2003, 42, 1234–1241.
[25] Helenius L.M.J., Hietanen J.H., Helenius I., Kautiainen H., Piirainen H., Paimela L., Lappalainen M.,
Suuronen R., Lindqvist C., Leirisalo-Repo M.: Focal sialadenitis in patients with ankylosing spondylitis and
spondyloarthropathy: a comparison with patients with rheumatoid arthritis or mixed connective tissue disease.
Ann. Rheum. Dis. 2001, 60, 744–749.
[26] Andonopoulos A.P., Drosos A.A., Skopouli F.N., Acriditis N.C., Moutsopoulos H.M.: Secondary Sjögren’s
syndrome in rheumatoid arthritis. J. Rheumatol. 1987, 14, 1098–1103.
[27] Zadbelt M.M., Van Den Hoogen F.H.J., De Wilde P.C., Van Der Berg P.J.S., Schneider H.G.F., Van Den
Putte L.B.A.: Reverasibilty of histological and immunohistological abnormalities in sublabial salivary gland biosy
specimens following treatment with corticoids in Sjögren syndrome. Ann. Rheum. Dis. 2001, 60, 511–513.
[28] Zalewska A., Waszkiewicz N., Szajda S.D., Waszkiel D.: Impact of salivary flow and lysozyme content and
output on the oral health of rheumatoid arthritis patients. Post. Hig. Med. Dosw. 2011, 65, 40–45.
[29] Helenius L.M.J., Meurman J.H., Helenius I., Kari K., Hietanen J.H., Suuronen R., Hallikainen D., Kautiainen H., Leirisalo-Repo M., Lindqvist C.: Oral and salivary parameters in patients with rheumatic diseases.
Acta Odontol. Scand. 2005, 63, 284–293.
[30] John M., Lauerwald A., John V., Tiemann H.H.: The production of saliva of patients with juvenile chronic arthritis (JCA). Acta Univ. Carol. Med. (Praha) 1994, 40, 87–89.
[31] Walton A.G., Welbury R.R., Foster H.E., Wright W.G., Thomason J.M.: Sialochemistry in juvenile idiopathic arthritis. Oral Dis. 2002, 8, 287–290.
[32] Kobus A., Kierklo A., Jankowska A., Szajda S.D., Zwierz K.: Salivary flow rate, dental status, and oral hygiene
injuvenile idiopathic arthritis. Czas. Stomatol. 2008, 61, 547–533 [in Polish].
[33] Franklin D.J., Smirh R.J., Person D.A.: Sjögren’s syndrome in children. Otolaryngol. Head Neck Surg. 1986, 94,
230–235.
[34] Siamopoulou A., Mavridis A.K., Vasakos S., Benecos P., Tzioufas A.G., Andonopoulos A.P.: Sialochemistry in juvenile chronic arthritis. Br. J. Rheumatol. 1989, 28, 383–385.
Adres do korespondencji:
Urszula Kaczmarek
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM
ul. Krakowska 26
50-450 Wrocław
tel.: +48 71 784 03 62
e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 28.02.2012 r.
Po recenzji: 4.04.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 7.04.2012 r.
Received: 28.02.2012
Revised: 4.04.2012
Accepted: 7.04.2012