ewaluację projektu

WEŹ NIE BIERZ 27.04.2015 - 15.10.2015
jest
projektem
z
zakresu
profilaktyki
narkotykowej skierowanym do młodzieży
przebywającej w mazowieckich placówkach
resocjalizacyjnych oraz profesjonalistów opiekunów pracujących na co dzień z tą grupą.
Został zrealizowany w czterech mazowieckich
młodzieżowych ośrodkach wychowawczych.
Cele projektu:
 przekazanie rzetelnej wiedzy na temat zagrożenia wynikającego z zażywania
narkotyków poprzez warsztaty skierowane do młodzieży i szkolenie opiekunów
 budowanie właściwych postaw społecznych poprzez udział w warsztatach i
samodzielną pracę uczestników (możliwość twórczego myślenia, wyciągania
wniosków, analizy własnego postępowania itp.)
 budowanie postaw asertywnych i rozwój umiejętności komunikacyjnych
wychowanek / wychowanków poprzez udział w warsztatach
 rozwijanie umiejętności opiekunów, uwrażliwianie na problem zażywania
narkotyków zmierzające do lepszej pracy z wychowankiem w czasie jego pobytu
w placówce i poprzez zwiększenie oddziaływań związanych z leczeniem
uzależnień i profilaktyką – poprzez szkolenie dla opiekunów
 zmniejszanie ryzyka uzależnień od narkotyków poprzez pracę z młodzieżą i
opiekunami.
Placówki, które wzięły udział w projekcie:




Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy Księży Orionistów w Warszawie
Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy nr 2 w Warszawie
Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy "Dom na szlaku" w Załuskowie
Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Wierzbicy
Projekt podzielony został na dwie części - pracę warsztatową z młodzieżą oraz pracę
warsztatową z opiekunami pracującymi w placówce.
1
MŁODZIEŻ
Opis grupy
W projekcie wzięło udział 26 chłopców i 50 dziewcząt (łącznie 76 osób) z
mazowieckich placówek resocjalizacyjnych w wieku 15-18 lat. Z przeprowadzonego na
początku projektu badania ankietowego oraz na podstawie przeprowadzonych rozmów
podczas trwania zajęć dotyczących doświadczeń i nastawienia uczestników do używania
substancji psychoaktywnych innych niż alkohol wynika iż:
 w ich rodzinach relacje są dobre lub obojętne (odpowiednio: 38% i 34%). 15%
uznało iż są bardzo dobre, a 7% że są bardzo złe. Często jako "relacje obojętne"
określano brak relacji rodzinnych lub sporadyczny kontakt z rodziną. W 44%
młodzież uznała, iż w ich rodzinach istnieje problem uzależnienia od substancji
chemicznych,
 85% uważa, iż narkotyki są szkodliwe,
 60% uważa, iż można uzależnić się od pierwszego zażycia narkotyków,
 zdecydowana większość uczestników posiada doświadczenia z narkotykami ponad 90%, średnia wieku pierwszego kontaktu to 14 lat, a najniższym wiekiem
pierwszego kontaktu narkotykami było 10 lat. W większości przypadków
pierwszy kontakt odbył się u znajomych (61%), a narkotykiem była marihuana
(61%), amfetamina (27%) lub mefedron (12%). W 65% przypadków głównym
powodem była ciekawość, 15% namowa znajomych, 15% problemy w domu,
 niemal 35% uczestników przed placówką miało codzienny kontakt z
narkotykami, 24% kilkakrotny w ciągu tygodnia, a 31% kilkakrotnie w miesiącu,
 obecnie, w okresie przebywania w placówce 27% zażywa je na każdej
przepustce, a 35% czasami na przepustkach,
 dla 38% pobyt w placówce związany był z narkotykami,
 większość uczestników na pytanie, czy narkotyki są ich problemem
odpowiedziała przecząco (92%). Rozmowy prowadzone podczas zajęć wskazały,
iż nawet osoby, które w związku z używaniem substancji psychoaktywnych
poniosły już znaczące straty (umieszczenie w placówce, konflikty, zachowania
agresywne, kradzieże, straty zdrowotne, problemy w szkole itp.), nie postrzegają
swojego używania za kłopotliwe - jest to część ich zwyczajnego i akceptowanego
przez nich samych i ich grupę rówieśniczą sposobu funkcjonowania,
 dopalacze są postrzegane jako szkodliwe dla zdrowia (46%), mogą być
"wstępem" dla zażywania mocniejszych substancji (15%), niebezpieczne w
podobnym stopniu jak "twarde " narkotyki (35%),
 inne nastawienie młodzież ma do marihuany: nie są narkotykami dla 27%
uczestników, są "lekkim" narkotykiem dla 31%, wstępem do mocniejszych
narkotyków dla 19% i równie groźnym narkotykiem jak "twarde" narkotyki dla
19%. Na uwagę zasługuje fakt, iż 85% uczestników utożsamia ją ze sposobem na
relaks i odprężenie.
2
Rekrutacja
Założeniem projektu była dobrowolność uczestnictwa młodzieży w zajęciach
warsztatowych. Niektóre grupy zgłaszały jednak fakt nakłaniania ich na udział w
projekcie poprzez formalnie istniejące w placówce nagrody (w placówkach funkcjonuje
system punktowy, który zbliża wychowanków do różnego rodzaju nagród takich jak
dostęp do internetu, korzystanie z telefonu, przepustki do domu itp.) lub po prostu
"wyznaczanie" całych grup wychowawczych, które biorą udział w projekcie. Fakt nie
zawsze dowolnego uczestnictwa młodzieży jest niezgodny z pozaformalnymi metodami
uczenia się. Już etap rekrutacji wskazuje na konieczność dalszej pracy nad zmianą
nastawienia do podobnych aktywności zarówno ze strony młodzieży, jak i jej
opiekunów.
W przypadku pierwszych zajęć z serii motywacja do brania w nich udziału była
różnorodna - większość grup podeszła do nich chętnie i z otwartością. W przypadku 3
grup widoczny był opór uczestników w braniu w nich udziału. Opór ten w ciągu trwania
projektu - pod koniec niechęć do brania w nich udziału widoczny był u pojedynczych
osób, na niektórych zajęciach (co zazwyczaj młodzież tłumaczyła czynnikami
niezwiązanymi z samym projektem).
Ewaluacja
Metoda
Ewaluacja odbywała się na podczas wszystkich aktywności związanych z projektem.
Poszczególne zadania i zajęcia podsumowywane były przez uczestników na bieżąco,
jako istotna część prowadzonych działań. Do ewaluacji całego projektu posłużono się
dwoma technikami - metodą kwestionariuszową: na wstępie i zakończenie projektu
uczestnicy poproszeni zostali o wypełnienie kwestionariuszy dotyczących ich wiedzy i
nastawienia dotyczących problemu, a także metodami edukacji pozaformalnej:
rysowanie (ulotka dotycząca profilaktyki narkotykowej, "gra o życie" w której
uczestnicy tworzyli alternatywne historie życia wymyślonego przez siebie bohatera),
spisywanie swoich odczuć i wniosków, swobodne dyskusje itp.
Wyniki
Poniższa tabela ilustruje stan przed i po projekcie - w oparciu zarówno o metodę
kwestionariuszową, jak i metody pozaformalne.
PRZED PROJEKTEM
Młodzież nie uważa, że ich zachowania związane z
używaniem substancji za nieproblematyczne.
Młodzież swoje używanie wiąże głównie ze
sposobem na spędzanie czasu z grupą
rówieśniczą i rozrywką.
PO PROJEKCIE
Część uczestników uznała swoje używanie za
szkodliwe, za nadużywanie lub że ich wzorzec
używania i funkcjonowania może wskazywać na
uzależnienie.
Młodzież lepiej rozumie długofalowe konsekwencje i
mówi o motywacji do poszukiwaniu alternatywnych,
bardziej konstruktywnych zachowań.
3
Młodzież zdaje sobie sprawę jedynie z części
konsekwencji zażywania narkotyków (śmierć,
uszkodzenia narządów, kłopoty psychiczne,
uzależnienie)
Młodzież uważa uzależnienie za kłopot ludzi
słabych, bardzo ogólnie rozumie mechanizm
uzależnienia.
Młodzież lepiej rozumie różnorodne konsekwencje
związane z zażywaniem i nadużywaniem
narkotyków: zdrowotne, psychologiczne, społeczne,
prawne.
Młodzież lepiej rozumie proces prowadzący do
uzależnienia, funkcjonowanie osoby uzależnionej.
Młodzież rozumie podstawowe zasady leczenia
odwykowego, rozróżnia abstynencję od zdrowienia.
Młodzież ma negatywne nastawienie do
W większości przypadków uznaje potencjalną
programów odwykowych.
przydatność terapii odwykowych - jednak częściej
traktuje tę możliwość jako sposób na pomoc bliskim
im osobom.
Młodzież rozumie, iż dopalacze są groźnymi substancjami psychoaktywnymi
W badaniu ankietowym nastawienie wobec
Młodzież traktuje marihuanę jako sposób na
marihuany nie zmieniło się. Jednak podczas zajęć bez
relaks, w wielu przypadkach traktuje ją jako lekki
trudu wiele osób było w stanie przytoczyć własne
narkotyk lub uznaje, że nie jest to substancja
doświadczenie lub doświadczenie bliskich im osób
psychoaktywna.
wskazujące na przykre lub zagrażające konsekwencje
jej przyjmowania, a także działanie, które wskazuje
na wpływ kanabinoli na układ nerwowy.
Młodzież uważa, że głównymi czynnikami
Młodzież uważa, że głównymi czynnikami
chroniącymi są wiedza o konsekwencjach i
chroniącymi są wiedza o konsekwencjach, wsparcie
czynniki zewnętrzne (np. rodzina, na której
(także to, które mogą zbudować sami) oraz ich
funkcjonowanie mają ograniczony wpływ).
osobisty rozwój.
Uczestnicy mówią o swojej potrzebie poznawania i
Młodzież w niewielkim stopniu rozumie rolę
budowania swojej rzeczywistości, która opierać się
rozwoju osobistego i własnych wartości w
będzie na znanych im lub nowych wartościach
konstruowaniu własnej ścieżki życia.
związanych z rozwojem.
Część młodzieży przyznaje, że wiele podejmowanych
przez nią aktywności związana jest z potrzebą
Młodzież zaprzecza uleganiu wpływom
akceptacji w grupie i mówi o napotykanych
rówieśników.
trudnościach w przeciwstawieniu się (mimo
znajomości podstawowych technik asertywności).
Młodzież ma trudność w odbieraniu i dawaniu
Uczestnicy rozumieją potrzebę dzielenia się i
pozytywnych informacji zwrotnych. Mówi raczej
doświadczają przyjemność związaną z pozytywnymi
o zwyczaju podkreślania ich osobistych barier
emocjami, odkrywaniem potencjałów i budowaniem
("musisz nad tym pracować", "nie poradziłeś
relacji, także w oparciu o pozytywne, konstruktywne
sobie" itp) i przykrych konsekwencji działań oraz
doświadczenie. Zauważa także swoje tendencje do
poszukiwaniu relacji z osobami o równie
poszukiwania sojuszników wśród osób z podobnymi
trudnych doświadczeniach.
kłopotami.
Uczestnicy w większym stopniu rozumieją swój stan
Młodzież zna nazwy poszczególnych emocji.
emocjonalny i jego wpływ na swoje zachowania Często uważa ich rozpoznawanie i dzielenie się
także te związane z substancjami psychoaktywnymi.
nimi z innymi za kłopotliwe i wstydliwe.
W wielu przypadkach uważa, że dzielenie się nimi nie
jest potrzebne lub im zagraża.
4
Dodatkowe wnioski z projektu:
 Uczestnicy często podkreślali wartość otwartej, szczerej i pozbawionej
przesadnego dydaktyzmu dyskusji z prowadzącymi. Ważna była możliwość
szczerego wypowiadania się - bez względu na spodziewane oczekiwania
prowadzących dotyczące "prawidłowych odpowiedzi".
 Dla wielu osób bardzo ważnym czynnikiem był udział osoby uzależnionej,
pozostającej w abstynencji, która jest byłym wychowankiem placówki
resocjalizacyjnej. Młodzież wskazywała na fakt, iż osobiste doświadczenie jest dla
nich ważne, a z uwagi na fakt niskiego zaufania do osób spoza ich środowiska aktywny udział w zajęciach osoby o podobnych doświadczeniach była ważnym
czynnikiem otwierającym dla wielu osób.
 Dalszej pracy wymaga praca nad własnym rozwojem intra- i interpersonalnym:
potrzebą samorozwoju, pogłębiania wartościowych relacji z innymi osobami,
zaufaniem, wychodzeniem z izolacji, radzeniem sobie z emocjami.
 Praca nad poczuciem wpływu i odpowiedzialności za własne życie wymaga wielu
dalszych oddziaływań. Młodzież wydaje się mieć głównie zewnętrzne poczucie
kontroli - co prawdopodobnie związane jest z wiekiem uczestników, ich
osobistymi historiami, i faktem przebywania w izolacji. Młodzież niechętnie
przyznaje, jak wielki wpływ mają na nią relacje rówieśnicze - często
równocześnie bagatelizując ich znaczenie i równocześnie wskazując, iż ich
zachowania narkotykowe często związane są z zachowaniami grupy
rówieśniczej. Często także zwraca uwagę na swoje tendencje do
niepodporządkowywania się normom szerokiego społeczeństwa i buntu.
 Grupy chętnie korzystają z różnorodnych metod edukacji pozaformalnej,
aktywnie włączającej je w proces edukacyjny (także z ćwiczeń
teambuildingowych i energizerów - uznały je za istotny aspekt prowadzonych
działań).
 Podczas zajęć istotna okazała się konieczność rezygnacji z części
przekazywanych treści - w przypadku tej grupy mniejsza zawartość
merytoryczna warsztatów powinna iść w parze ze zwiększaniem możliwości
wypowiadania się grupy.
56% uczestników odpowiedziało twierdząco na pytanie, czy projekt zmienił ich
stosunek do narkotyków, 19% że tylko trochę, a 22% że zajęcia niczego nie zmieniły.
W 4 z 7 grup większość młodzieży z chęcią zajęła się zaplanowaną pracą samodzielną wykonaniem ulotek informacyjnych i zaprezentowanie ich w placówce.
5
KADRA
Zajęcia zostały poprowadzone dla kadry ośrodków, w których odbywały się zajęcia z
młodzieżą. Łącznie w zajęciach wzięło udział 77 osób: wychowawców, nauczycieli,
psychologów i pedagogów.
Praca opierała się o metody warsztatowe i wykładowe. Ich założeniem było przybliżenie
problemu, metody diagnozy, sposoby rozmawiania z młodymi ludźmi na temat
narkotyków - ich przekonań, wzorców używania, motywowania młodzieży do
podejmowania aktywności w celach rozwojowych i poradzenia sobie z problemem
używania substancji psychoaktywnych. Inne zagadnienia to leczenie i aspekty prawne
związane z zażywaniem substancji psychoaktywnych przez młodzież.
Ewaluacja
odbywała się podczas każdego prowadzonego warsztatu, po poszczególnych jego
częściach (prezentacji, ćwiczeniach) - głównie w oparciu o techniki pochodzące z
pozaformalnych metod edukacyjnych.
Wyniki
Profesjonaliści biorący udział w zajęciach mieli różną wiedzę na temat narkotyków i
skutków ich zażywania, a także czynników chroniących. Zainteresowanie różnymi
aspektami szkolenia było różnorodne. Warsztaty ujawniły duże zainteresowanie
profesjonalistów samymi substancjami, rozpoznawaniem objawów ich używania, tak
aby upewnić się, czy podopieczny jest pod wpływem narkotyków. Większość
profesjonalistów dobrze rozpoznaje czynniki ryzyka uzależnień. Równocześnie część
uczestników w niewielkim stopniu interesowała się czynnikami, dzięki którym możliwa
jest konstruktywna współpraca z młodzieżą: sposoby na rozmowę, motywowanie,
docieranie do kłopotów i potencjałów młodych ludzi. Dla niektórych uczestników
głównym czynnikiem chroniącym jest wiedza o konsekwencjach i odcięcie od "okazji"
do zażywania narkotyków. Większość rozumie konieczność pracy nad rozwojem
wychowanków, jako czynnikiem chroniącym, jednak często instytucjonalizacja jest
istotną barierą dla wychowawców w elastycznym, zwracającym uwagę na wewnętrzną
kontrolę i odpowiedzialność młodej osoby podejściu do problemu.
Wyniki ewaluacji wskazują na konieczność dalszej edukacji kadry - głównie w zakresie
profilaktyki, zrozumienia czynników chroniących, oraz interwencji prowadzonej w
dialogu z młodym człowiekiem.
Opracowała: Anna Gradkowska
Projekt współfinansowany ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego
6