Za rědny tango trjebaš dwě wósobje - Serbski

wědomnosć
NOWY CASNIK – 45/08.11.2011
4
Za rědny tango trjebaš dwě wósobje
Južo wót lěta 2008 pśewjeźo Serbski
institut w Budyšynje w Slěpjańskich
stro­nach wósebny projekt. Gromaźe z
młogimi pomocnikami wón pśeslěźujo,
kak se tam rědujo a kak funkcioněrujo
to zgromadne žywjenje serbskich a nim­
skich wobydlarjow na wšakich pólach,
kake dobre boki to ma a kake konflikty z tym tam su. Dr. Elke Černokožewa
ma ako zagronita za empiriske ludowe slěźenje w instituśe ten projekt na
starosći. Młody dr. Fabian Jacobs jo jej
pśi tom wjelgin k pomocy.
Wobej stej pśigótowałej to zmakanje z
temu „Über Dualismus hinaus / Re­gio­
nen – Menschen – Institutionen in hy­
bri­dologischer Perspektive“ wót 27. do
30. oktobra w Slěpem. Něźi 100 luźi jo
se wobźěliło, mjazy nimi w mał­kej lic­
bje wobydlarje. Pó wuwita­nju pśez prof.
Dietricha Šołtu, direktora In­stituta
(ten móžo lětosa slědk glědaś na swójo
60-lětne wobstaśe) a pśez Slě­pjań­skego
šołtu jo dr. Elke Černoko­žewa wopi­
sowała zaměr togo slěźeńskego projekta a
něn­tejšnego zarědowanja. Comy źinsa teoretiski a praktiski tu něntejšnu situa­ciju
a te problemy w zgromadnem žywje­nju
Serbow a Nimcow analizěrowaś, pokazaś
na konflikty a błuźenja, kenž su nastali a
kenž mógu nastaś. Južo gaž se pšašamy:
Chto jo Serb?, su te wótegrona wšake – jo
wu­stajiła. A to njejo Slěpjański problem,
ale Slěpe jo wšuźi w serbskej Łužycy.
W dogromady 17 pśednoskach, w di­
sku­siji a teke pśi zmakanjach ze Slě­
pjańskim ansamblom a w Rowniskem
Nje­pilic dwórje su na wšaki part tu problematiku wobjadnali. Serbske, nim­
ske, bulgariske a awstriske eksperty su k tomu powědali a su wobswětlili
tu ak­tualnu tematiku ze młogich bokow. Dr. Ludwig Ela ze Serbskego insti­
tuta jo pśedstajił, kak Serby a druge ludowe kupki wopytuju politiski swóje
zaj­my pśesajźiś a kake formy a struktury su za to móžne a wužytne. Tobias
Fota: H. Adam
Serbski institut jo wugótował w Slěpem wjeglin zajmne zarědowanje
Połnimska drastwa
njejo měnjejgódna
Ze wšych stron Górneje a Dolneje Łužyce su pśichwatali na to zmakanje w Serb­
skem kulturnem centrumje w Slěpem.
Marx z Lipska jo wó tom powědał, kak
na pśikład w Macedońskej Cygany to
politiske žywjenje sobu póstajaju. Kak w
Slěpjańskich stronach w tuchylnej śěžkej
situaciji dla grozecego wótbagrowanja se
procuju, zdźaržaś tu wejsnu zgromadnosć
a to serbske, to jo pśibytnym pśedstajił
Manfred Hermaš wót Domowiny. Za nas
jo ten dialog wó wšych problemach a ze
wšymi to nejwažnjejše, jo gronił.
Dr. Pětš Šurman jo wopytał wóte­
gro­niś na prowokantne pšašanje, lěc su
Dol­noserby mjeńšyna w serbskej mjeń­
šynje a jo k tomu pśedstajił historiski a źinsajšny poměr mjazy Dolnymi
a Górnymi Serbami. Wšake jo, což nas
źěli, ale jo wjele wěcej, což na zjadnośijo.
Wó roli ludoweje reje pśi twórjenju identity jo powědała Theresa Jacobs, dokto­
randka w Serbskem instituśe, a jeje cło­
wjek dr. Fabian Jacobs jo pśedstajił, kak
jo na bikulturnych nimsko-serbskich šu­
lach na pśikład w Slěpem to „hybri­do­
logiske“ žywe. Wó konfliktach a zgro­
madnosćach starych a młodych luźi
jo referěrowała dr. Susanne Hozyna, a
Ines Neumannojc z Chóśebuza jo pśed­
stajiła pśibytnym prědne rezultaty napša­
šowanja na Dolnoserbskem gymnaziu­mje
k serbskej identiśe.
Zarědowanje jo pokazało, až to „hybridske“ jo we dwójorěcnej Łužycy wšuźi
žywe, wěcej pak na tom serbskem boce. Jadnaś pó metoźe „entweder-oder“
to njejźo, pytaś dej se to zgromadne, wó
tom, což źěli a co jo to wósebne a hy­
nakše za Serba abo Nimca, wó tom musy
se wótwórjonje a spšawnje po­wě­daś. Za
jaden rědny tango trjebaš dwě paršonje,
jo něchten w Slěpem pšawje gronił. To
płaśi teke za Serbow samych.
Tak njejo to było tam jano wusoke teo­
retiske powědanje, ale wažna pomoc za
praktiske źěło. Nic jano tych Serbow, ale
teke tych Nimcow, wót kótarychž bóžko
pak nikogo wiźeli njejsmy. H. A.
Hybrid – jo to něco za Serbow?
Co to jo, jaden hybrid? Co za tym bej­
nje cuzym słowom „hybridologiski“
štycy? To jo se wěsće tak młogi pša­
Teke te domacne, te „Slěpjańske“ su se
wobźělili na konferency a tam powědali
su w diskusiji.
šał, gaž jo gano w Casniku cytał program za zarědowanje Serbskego instituta w Slěpjańskem kulturnem centrumje
z napismom „Über Dualismen hinaus /
Regionen – Menschen – Institutionen in
hybridologischer Perspektive“.
Toś, glědajmy raz do leksikona. Tam
cytamy pód słowom „hybrid“, až jo to
jadna měšańca, kótaraž jo z dweju wě­
cowu gromadu zestajona. To mógu byś
na pśikład zestajone słowo, ako awtomobil, ale teke pla rostlinow (na pśikład
pla majsa) abo pla kokošow se take sta­
njo, gaž se wšake sorty skśicyju, až z togo něco kradu nowego nastanjo.
Ale co ma to něnto ze Serbami cyniś?
Dr. Susanna Hozyna ze Serbskego instituta jo Casnikoju tu wěc tak rozjasniła:
Serby a Nimce su južo wjele hundert lět
gromaźe žywe. Pśez to maju wjele zgromadnego, jaden jo wót togo drugego
wšake pśewzeł, na pśikład do rěcy a do
kultury. Weto jo nimski lud jaden lud za
sebje, a rowno tak serbski lud. Jo nastała
měšańca, ale my njocomy, až z togo na-
stanjo jadna glěwka zupa, źož nichten
wěcej njewě, co su pśi warje­nju do njeje dali. Ně, to dej byś hejnak salat ze sadu abo zeleniny, źož jo wšake změšane,
ale weto kuždy hyšći šmekujo, co jo tam
nutśi...
A take hybridne abo hybridologiske
žywjenje a myslenje by mógało byś alternatiwa za pśichod serbstwa. Wěrno
jo, až taku situaciju južo na młogi part w
Dolnej a Górnej Łužycy mamy. Serbske
luźe lubuju swóju rěc a kulturu a ju cesće
a woplěwaju, ale rowno tak we wěstych
situacijach w nimskem žywe su a to ako
to swójo wobglěduju. Su toś bikulturne,
dwójorěcne. Nawopak to pak wšuźi njejo – togodla teke by dejali nimske luźe se
tak „hybridski“ mysliś a jad­naś.
A hyšći něco musy se k tomu jas­
nje groniś: byś hybridnego myslenja to
žednje njegroni, až ten, ako jo rozpalony Serb, Serb z duše a wutšoby, musy to
serbske pušćiś. Daś wón dalej to serbske
naprědk staja we swójom cełem mysle­nju
a jadnanju! H. A.
Wósebnje wjeliki zajm jo wubuźiło to,
což jo Ines Kellerowa ze Serbskego instituta wulicowała wó serbskich drastwach w Slěpjańskich stronach. Pśi
tom jo wóna głownje pśedstajiła tu
tamnu połnimsku drastwu, kótaruž
su žeńske chopili se woblekaś wokoło
lěta 1880. Wóna jo tšochu hynakša
ako ta tradicionelna burska – mjazy drugim njama tu hałbu, njejo tak
bogata, za to tšochu modernjejša.
Ju su se woblekali serbske žeńske a
źowća. Dłujki cas – teke w casu DDR
– njejo se toś ta połnimska drastwa tak pšawje akceptěrowała. Teke
ludowědniki njejsu wó nju roźeli, togodla njejo hyšći docełego pśeslěźona.
W lěśe 1972 jo se wóna na jubilej­
nem swěźenju w Slěpem w pśeśěgu
pokazała, z lěta 1997 su se pupki pó
połnimsku wo­ble­kali a z togo casa teke Edit Pjeń­kowa z Rownego ju
šyjo. W 34 warian­tach toś ta drastwa
eksistěrujo.
Edit Pjeńkowa z Rownego: teke poł­
nimska drastwa jo rědna a woblubo­
wana.
W žywej diskusiji k tomu jo Row­
niska pódšmarnuła, až wiźi tu poł­
nimsku drastwu rowno tak ako tu
bur­sku ako wažnu a rědnu. A Ruta
Mrozkojc z Trjebina jo powěźeła, až
su něga we familijach rozsuźi­li, kak
drastwa se nosy. Gizela Ko­ti­sekowa z
Brězowki, ako pśipo­wě­źujo program
Slěpjańskego ansam­bla na jogo wu­
stupach, wustupujo we tej połnimskej
drastwje. „Ja njej­som se tudy naroźiła,
ale ja to serb­ske wjelgin lubujom,
a woboje mógu z teju połnimskeju
drastwu pśedstajiś“, jo groniła.
Rowno toś ta problematika jo wjelgin derje pokazała, wó co jo šło na
za­rědowanju w Slěpem: ga wó to, až
musymy wuknuś, to druge rozměś a
akceptěrowaś. A nejskerjej mamy teke w Dolnej Łužycy z tym problemom
cyniś, pśeto na pśikład w Kalawskich
a Lubin­skich stronach woblekaju se
žeńske a źowća drastwu, ako njejo cysto serb­ska, ale z nimskimi elementami zwězana. Kak k tomu stojmy? – To
njejo jano teoretiske pšašanje, ale teke
wažne za praktiske serbske źěło. H. A.