27.09.2015 r. - Portalspozywczy.pl
Transkrypt
27.09.2015 r. - Portalspozywczy.pl
MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI DEPARTAMENT RYNKÓW ROLNYCH ZINTEGROWANY SYSTEM ROLNICZEJ INFORMACJI RYNKOWEJ Podstawa prawna: Ustawa o rolniczych badaniach rynkowych z 30 marca 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 42, poz. 471 z późn. zm.) RYNEK MIĘSA WIEPRZOWEGO NR 39/2015 Notowania1 za okres 21-27.09.2015 r. czwartek, 1 października 2015 r. Spis treści Zakupy świń rzeźnych .................................................................................................................................................... 2 1.1. Ceny zakupu tuczników wg EUROP w Polsce i makroregionach..................................................................... 2 1.2. Ceny rynkowe tusz wieprzowych w UE............................................................................................................... 3 1.3. Zbiorcze zestawienie dotyczące zmian skupu świń rzeźnych ............................................................................ 4 1.4. Ceny zakupu świń rzeźnych wg wagi żywej ........................................................................................................ 5 2. Sprzedaż wieprzowiny .................................................................................................................................................... 7 2.1. Ceny sprzedaży półtusz wieprzowych w Polsce i makroregionach .................................................................. 7 2.2. Ceny sprzedaży elementów i przetworów z wieprzowiny w Polsce ................................................................... 7 i makroregionach ................................................................................................................................................................ 7 2.3. Ceny prosiąt na targowiskach .............................................................................................................................. 9 1. Badanie cen zakupu i sprzedaży w zakładach mięsnych prowadzone jest na reprezentatywnej próbie. Ceny zakupu rejestrowane są wg klas jakości handlowej EUROP zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólną organizację rynków produktów rolnych oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 922/72, (EWG) nr 234/79, (WE) nr 1037/2001 i (WE) nr 1234/2007 (Dz. Urz. UE L 347 z 20.12.2013, str. 671) i rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1249/2008 z dnia 10 grudnia 2008 r. r. ustanawiającym szczegółowe zasady wdrożenia wspólnotowych skal klasyfikacji tusz wołowych, wieprzowych i baranich oraz raportowania ich cen (Dz. U. Nr L 337 z 16.12.2008, str. 3, z późn.zm.) oraz rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków ustalania klasy jakości handlowej tusz wieprzowych (Dz.U. z 19.02.2009 r., Nr 28, poz. 181). Ceny zbierane są dla masy poubojowej schłodzonej. Badanie cen giełdowych realizowane jest na wybranych giełdach towarowych. Średnie ceny liczone są jako średnie ważone. Badanie cen prosiąt prowadzone jest na targowiskach, na których dokonywany jest obrót prosiętami, a ceny liczone są jako średnie arytmetyczne zrealizowanych transakcji. Ceny zakupu i sprzedaży nie zawierają podatku VAT. 1 Daty prezentowane w tabelach oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela). 1 1. Zakupy świń rzeźnych 1.1. Ceny zakupu tuczników wg EUROP w Polsce i makroregionach Tab. 1 Średnie ceny netto (bez VAT) zakupu świń rzeźnych wg klasyfikacji poubojowej EUROP masa schłodzona [MPS]; -masa poubojowa ciepła [MPC] SKUP Klasa półtusz CENA [zł/t] wieprzowych wg EUROP 1 [MS] Zmiana [MPC] ceny 2015-09- 2015-092015-09-27 2015-09-20 27 20 2 3 4 5 % Średnia mięsa masa tuszy Struktura skupu [%] w tuszy [kg/szt.] [%] 6 11 15 16 POLSKA klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Raze m 6 262 6 368 6 139 6 243 -1,67 61,3 90,5 19,4 6 156 6 249 6 035 6 126 -1,49 57,7 92,0 60,2 5 705 5 953 5 593 5 836 -4,16 53,2 93,1 17,4 5 282 5 435 5 178 5 328 -2,81 48,4 93,9 2,6 4 800 4 865 4 706 4 770 -1,35 43,5 96,6 0,3 4 095 4 014 4 015 3 935 2,03 38,6 83,8 0,0 6 068 6 184 5 949 6 062 -1,87 57,3 92,0 100,0 6 302 6 369 6 178 6 244 -1,05 61,1 91,0 16,8 6 218 6 257 6 096 6 135 -0,63 57,7 91,6 65,4 5 767 5 878 5 654 5 763 -1,89 53,2 93,9 15,5 5 414 5 557 5 307 5 448 -2,58 48,2 95,6 2,0 4 788 4 966 4 694 4 869 -3,59 43,5 98,8 0,2 4 537 4 511 4 448 4 422 0,59 39,1 98,0 0,0 6 196 6 020 6 075 -0,91 57,3 91,9 100,0 REGION PÓŁNOCNY klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Raze m 6 140 REGION ŚRODKOWO-WSCHODNI klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Raze m 6 295 6 436 6 171 6 310 -2,19 61,1 89,6 16,1 6 188 6 299 6 067 6 176 -1,77 57,5 91,5 62,8 5 720 6 116 5 608 5 996 -6,47 53,1 92,7 18,4 5 269 5 483 5 166 5 376 -3,90 48,3 93,5 2,6 4 913 5 024 4 817 4 926 -2,20 43,4 96,2 0,2 4 258 4 345 4 175 4 259 -1,99 36,5 97,5 0,0 6 090 6 243 5 971 6 121 -2,45 57,0 91,5 100,0 REGION POŁUDNIOWO-WSCHODNI klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Raze m 6 258 6 332 6 136 6 208 -1,16 61,3 91,6 25,6 6 150 6 229 6 029 6 107 -1,27 57,7 93,4 55,8 5 706 5 803 5 594 5 689 -1,67 53,1 93,6 15,6 5 204 5 232 5 102 5 129 -0,53 48,1 94,3 2,8 4 469 4 458 4 382 4 370 0,25 43,3 97,3 0,3 4 303 4 118 4 219 4 038 4,49 39,0 96,0 0,0 6 076 6 156 5 957 6 036 -1,31 57,6 93,0 100,0 REGION ZACHODNI klasa S 6 216 6 342 6 094 6 218 -1,99 61,5 90,3 21,1 klasa E 6 073 6 195 5 954 6 074 -1,97 57,8 92,1 56,8 klasa U 5 653 5 782 5 542 5 668 -2,22 53,4 93,0 18,5 klasa R 5 284 5 440 5 180 5 334 -2,88 48,7 93,4 3,0 klasa O 4 866 4 922 4 770 4 825 -1,14 43,6 95,9 0,5 klasa P 4 052 3 944 3 972 3 867 2,73 38,6 82,1 0,1 S-P Raze m 5 991 6 121 5 874 6 001 -2,12 57,4 91,9 100,0 Tygodniowy ubój świń rzeźnych w ubojniach monitorowanych w ramach ZSRIR wyniósł – 253 444 sztuk. Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła Rys. 1. Średnie krajowe ceny zakupu świń rzeźnych (mps) w zakładach mięsnych wg klasyfikacji EUROP. zł/tonę (mps) 6 500 2015 rok 6 000 5 500 5 000 4 500 4 000 3 500 3 000 9.08 16.08 klasa S 23.08 klasa E 30.08 klasa U 6.09 klasa R 13.09 klasa O 20.09 klasa P 27.09 S-P Razem 1.2. Ceny rynkowe tusz wieprzowych w UE Ceny zakupu tusz wieprzowych kl. E w Polsce na tle cen w wybranych krajach UE Świnie rzeźne, klasa E 2015-08-09 2015-08-16 2015-08-23 2015-08-30 2015-09-06 2015-09-13 2015-09-20 2015-09-27 [EURO/100 kg MPS] Polska 139,83 138,36 138,21 137,37 141,83 146,74 148,65 146,25 UE 144,07 142,42 141,92 142,13 144,33 147,37 148,68 147,19 Niemcy 142,09 139,98 140,08 141,52 145,80 150,48 152,00 149,43 Dania 135,09 127,17 127,16 127,16 127,17 130,14 132,82 132,83 Belgia 123,10 120,80 119,80 121,00 123,20 128,60 132,30 133,30 Holandia 122,14 120,21 120,22 121,08 125,02 130,46 132,34 129,44 Uwaga: Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela). Ceny rynkowe wieprzowiny w poszczególnych krajach UE umieszczone w wersji Excel (biuletynu) Tygodniowe ceny zakupu tusz wieprzowych kl. E w Polsce na tle cen w wybranych krajach UE Euro/100kg mps 155 2015 rok Polska 150 145 UE 140 Niemcy 135 130 Dania 125 Belgia 120 115 Holandia 110 9.08 16.08 23.08 30.08 6.09 13.09 20.09 27.09 Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła 3 1.3. Zbiorcze zestawienie dotyczące zmian skupu świń rzeźnych Klasa półtusz wieprzowych wg EUROP Cena zakupu wg wagi żywej* [zł/kg] 2015-09-27 2015-09-20 Cena zakupu wg wż [%] ZMIANA TYGODNIOWA Poziom Średnia Struktura skupu wg masa tuszy zakupu mpc [%] [%] [pkt. %] POLSKA klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O 4,65 4,73 -1,67 2,41 1,00 -0,50 4,57 4,64 -1,49 10,60 0,77 3,17 4,27 4,45 -4,16 -8,95 0,43 -2,57 3,98 4,10 -2,81 0,83 -0,21 -0,08 3,65 3,70 -1,35 -3,20 -1,02 -0,02 klasa P S-P Razem 3,14 3,07 2,03 -5,81 -5,84 0,00 4,72 0,77 - REGION PÓŁNOCNY klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Razem 4,68 4,73 -1,05 1,76 1,11 -0,88 4,62 4,65 -0,63 8,91 1,22 1,02 4,32 4,40 -1,89 8,57 0,97 0,23 4,08 4,19 -2,58 -5,21 0,84 -0,25 3,64 3,77 -3,59 -26,80 0,71 -0,10 3,48 3,46 0,59 -18,33 -2,00 0,00 7,15 1,10 - REGION ŚRODKOWO-WSCHODNI klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Razem 4,68 4,78 -2,19 9,98 0,45 4,60 4,68 4,28 4,58 3,97 1,15 -1,77 15,58 0,55 7,25 -6,47 -29,26 0,43 -8,16 4,14 -3,90 -7,44 -0,21 -0,25 3,73 3,82 -2,20 6,55 -0,72 0,01 3,26 3,33 -1,99 -36,07 -4,13 0,00 2,03 0,33 - REGION POŁUDNIOWO-WSCHODNI klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Razem 4,65 4,70 -1,16 -1,15 2,23 -2,25 4,57 4,63 -1,27 9,33 0,76 1,73 4,27 4,34 -1,67 8,68 -0,21 0,53 3,92 3,95 -0,53 6,02 -1,15 0,06 3,40 3,39 0,25 -12,91 -1,02 -0,06 3,30 3,15 4,49 -47,83 -6,07 -0,01 6,21 0,98 - REGION ZACHODNI klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Razem 4,62 4,71 -1,99 -0,57 0,56 -1,27 4,51 4,60 -1,97 6,64 0,88 0,53 4,23 4,33 -2,22 8,48 0,43 0,57 3,98 4,10 -2,88 10,62 0,00 0,16 3,70 3,74 -1,14 6,36 -1,44 0,01 3,10 3,02 2,73 1,75 -4,98 0,00 5,50 0,66 Uwaga: Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek – niedziela) * Cena wg wagi żywej przeliczona z ceny dla mpc trzody chlewnej. ** - Nie jest możliwe prezentowanie danych dla towaru w związku z ustawowym obowiązkiem nieidentyfikowalności dostawców danych rynkowych. Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła 4 Wskaźnik przeliczania cen uzyskanych za tusze wg klasyfikacji EUROP na ceny za masę żywą netto. Klasa tusz Wskaźnik wydajności rzeźnej Wskaźnik przeliczeniowy na masę żywą S 75,7 1,32 E 75,7 1,32 U 76,3 1,31 R 76,9 1,30 O 77,5 1,29 P 78,1 1,28 1.4. Ceny zakupu świń rzeźnych wg wagi żywej Tab. 2 Średnie ceny netto zakupu świń rzeźnych za wagę żywą – obliczane na podstawie cen za żywiec wg masy poubojowej ciepłej (MPC) przy użyciu współczynnika wydajności rzeźnej podawanego przez GUS (0,78). CENA [zł/kg] MAKROREGIONY 2015-09-27 POLSKA 4,64 2015-09-20 4,73 REGION PÓŁNOCNY 4,70 4,74 REGION ŚRODKOWO-WSCHODNI 4,66 4,77 REGION POŁUDNIOWO-WSCHODNI 4,65 4,71 REGION ZACHODNI 4,58 4,68 Uwaga: Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela). [zł/kg] 6,30 Ceny zakupu świń rzeźnych za wagę żywą 5,80 5,30 4,80 4,30 3,80 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 2015 2014 2013 2012 tydzie ń A. Makroregiony skupu świń rzeźnych wg SEUROP i sprzedaży mięsa wieprzowego w tuszach. Makroregion Północny: województwa - kujawsko-pomorskie, pomorskie, warmińsko-mazurskie. Makroregion Środkowo-wschodni: województwa - łódzkie, mazowieckie, podlaskie. Makroregion Południowo-wschodni: województwa - lubelskie, małopolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie. Makroregion Zachodni: województwa - dolnośląskie, lubuskie, opolskie, wielkopolskie, zachodnio-pomorskie. ROCZNE ZMIANY CEN WYBRANYCH PRODUKTÓW Z RYNKU WIEPRZOWINY Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła 5 I. Roczne zmiany cen zakupu świń rzeźnych wg klasyfikacji SEUROP i żywca wieprzowego. SKUP CENA POLSKA klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P S-P Razem [MPC] zł/tonę Roczna zmiana ceny [% ] Cena żywca wieprzowego zł/kg 2015-09-27 2014-09-28 2015-09-27 2014-09-28 6 139 6 035 5 593 5 178 4 706 4 015 5 949 6 146 6 067 5 609 5 227 4 769 4 195 5 960 4,65 4,57 4,27 3,98 3,65 3,14 4,64 4,66 4,60 4,28 4,02 3,70 3,28 4,65 -0,1 -0,5 -0,3 -0,9 -1,3 -4,3 -0,2 [MPC]-masa poubojowa ciepła II. Roczne zmiany cen sprzedaży półtusz wieprzowych. CENY SPRZEDAŻY - PÓŁTUSZE WIEPRZOWE CENA [zł/tonę] Roczna zmiana ceny REGIONY 2015-09-27 2014-09-28 [% ] 6 755 6 853 -1,4 6 812 6 972 Północny 7 054 7 282 -3,1 Środkowo-wschodni 6 981 7 132 -2,1 Zachodni 6 664 6 760 -1,4 POLSKA Południowo-wschodni -2,3 III. Roczne zmiany cen targowiskowych prosiąt. 2015-09-27 2014-09-28 Roczna zmiana ceny w [%] 112,50 145,00 -22,4 180,00 200,00 -10,0 149,34 167,67 -10,9 Szacunkowa podaż 1 856 2 404 -22,8 Szacunkowa sprzedaż 1 298 1 599 -18,8 Wsk_war_atmosf. 2,88 2,34 23,1 Kategoria ceny min. w zł/szt. max. w zł/szt. Prosięta ok. 20 kg/szt. średnia w zł/szt. Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła 6 2. Sprzedaż wieprzowiny 2.1. Ceny sprzedaży półtusz wieprzowych w Polsce i makroregionach Tab. 3 Średnie ceny sprzedaży półtusz wieprzowych (bez VAT) przeznaczonych na rynek wewnętrzny UE. CENY SPRZEDAŻY MAKROREGIONY CENA [zł/t] 2015-09-27 Tygodniowa zmiana ceny [% ] 2015-09-20 PÓŁTUSZE WIEPRZOWE POLSKA 6 755 6 793 -0,6 Południowo-wschodni 6 812 6 820 -0,1 Północny 7 054 7 653 -7,8 Środkowo-wschodni 6 981 6 997 -0,2 Zachodni 6 664 6 712 -0,7 Rys. 2. Średnie ceny sprzedaży półtusz wieprzowych przeznaczonych na rynek wewnętrzny UE. zł/tonę 6 800 półtusze wieprzowe 2015 rok 6 700 6 600 6 500 6 400 6 300 6 200 9.08 16.08 23.08 30.08 6.09 13.09 20.09 27.09 2.2. Ceny sprzedaży elementów i przetworów z wieprzowiny w Polsce i makroregionach B. Makroregion sprzedaży mięsa w elementach oraz przetworów mięsnych z rynku wieprzowiny. Makroregion Północno-zachodni: województwa: - pomorskie, zachodnio-pomorskie. Makroregion Północno-wschodni: województwa - podlaskie, warmińsko-mazurskie. Makroregion Wielkopolski: województwo - wielkopolskie. Makroregion Kujawski: województwo - kujawsko-pomorskie. Makroregion Mazowiecko-łódzki: województwa - łódzkie, mazowieckie. Makroregion Południowo-zachodni: województwa - dolnośląskie, lubuskie, opolskie. Makroregion Południowo-środkowy: województwa - małopolskie, śląskie, świętokrzyskie. Makroregion Wschodni dolny: województwa - lubelskie, podkarpackie Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła 7 Tab. 4 Średnie ceny sprzedaży elementów i przetworów wieprzowych (bez VAT) w zakładach mięsnych (kraj +UE). CENY SPRZEDAŻY Tygodniowa zmiana ceny CENA [zł/tonę] TOWAR 2015-09-27 [% ] 2015-09-20 POLSKA schab środkowy z kością 11 638 11 731 -0,80 szynka gotowana 16 786 16 480 1,86 kiełbasa toruńska 10 364 10 088 2,74 PÓŁNOCNO-ZACHODNI schab środkowy z kością 11 940 12 208 -2,20 szynka gotowana 16 402 16 579 -1,07 kiełbasa toruńska 9 380 6 425 46,00 10 981 1,03 PÓŁNOCNO-WSCHODNI schab środkowy z kością 11 094 szynka gotowana * * * kiełbasa toruńska * * * WIELKOPOLSKI schab środkowy z kością 11 751 12 246 -4,04 szynka gotowana 15 012 15 335 -2,10 kiełbasa toruńska * * * KUJAWSKI schab środkowy z kością 11 314 11 169 1,30 szynka gotowana 16 355 16 846 -2,92 kiełbasa toruńska * * * MAZOWIECKO-ŁÓDZKI schab środkowy z kością 11 603 11 625 -0,19 szynka gotowana 17 612 19 259 -8,55 kiełbasa toruńska 10 870 10 928 -0,53 POŁUDNIOWO-ZACHODNI schab środkowy z kością 11 674 11 544 1,12 szynka gotowana 17 293 17 379 -0,49 kiełbasa toruńska * * * POŁUDNIOWO-ŚRODKOWY schab środkowy z kością 11 080 11 179 -0,88 szynka gotowana 13 559 12 729 6,52 kiełbasa toruńska 11 918 11 711 1,76 WSCHODNI-DOLNY schab środkowy z kością 11 971 11 978 -0,06 szynka gotowana 14 502 15 021 -3,46 kiełbasa toruńska 9 759 * * Uwaga: Daty podane w tabeli oznaczają ostatni dzień analizowanego tygodnia (poniedziałek - niedziela). * - w związku z ustawowym obowiązkiem nieidentyfikowalności dostawców danych rynkowych nie jest możliwe prezentowane danych dla regionu. Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła 8 2.3. Ceny prosiąt na targowiskach Tab. 6 Średnie tygodniowe krajowe ceny prosiąt uzyskane w transakcjach targowiskowych. 2015-09-27 2015-09-20 Tygodniowa zmiana w [%] 112,50 110,00 2,3 180,00 180,00 0,0 149,34 148,81 0,4 Szacunkowa podaż 1 856 2 315 -19,8 Szacunkowa sprzedaż 1 298 1 631 -20,4 Wsk_war_atmosf. 2,88 2,87 0,3 Kategoria ceny min. w zł/szt. max. w zł/szt. Prosięta ok. 20 kg/szt. średnia w zł/szt. *Wsk_war_atmosf. - wskaźnik warunków atmosferycznych, który zawiera się między liczbą 1 a 3. Charakteryzuje warunki atmosferyczne występujące na targowiskach w dniu prowadzenia badań. 1 - złe – znacznie utrudniające przebieg handlu targowiskowego, 2 - umiarkowane – mające niewielki wpływ na przebieg handlu targowiskowego, 3 - dobre – nie mające wpływu na przebieg handlu targowiskowego. Rys.3. Średnie ceny prosiąt uzyskane w transakcjach targowiskowych. zł/sztukę 190 2015 rok 180 170 160 150 140 130 120 110 09.08 16.08 23.08 min. w zł/szt. 30.08 06.09 max. w zł/szt. 13.09 20.09 27.09 średnia w zł/szt. Tab. 7 Średnie ceny prosiąt uzyskane w transakcjach targowiskowych wg województw Tab. 8 Średnie ceny prosiąt uzyskane w transakcjach targowiskowych na poszczególnych targowiskach UWAGA: Tablice nr: 7 i 8 umieszczone są w wydaniu EXCEL- owskim biuletynu. Metodyka badań Notowania cen prosiąt realizowane są na reprezentatywnych targowiskach w każdym województwie. Pod pojęciem targowisko rozumiany jest zorganizowany rynek lokalny, którego dominującymi uczestnikami są okoliczni producenci rolni. Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła 9 Prezentowane ceny są cenami średnimi arytmetycznymi dotyczące największej liczby zawartych transakcji na badanym targowisku. Zestawienie cen dotyczy ostatniego tygodnia, natomiast na poszczególnych targowiskach badania cen dokonywane są raz w tygodniu (w zwyczajowo przyjęty dzień targowy lub w jeden z kilku dni targowych). Obroty na tych rynkach mają charakter lokalny. W przypadku prosiąt jednostką transakcyjną jest sztuka. Monitorowane są wszystkie prosięta o wadze ok. 20 kg, które nie zdyskwalifikowało się ze względu na stan zdrowotny. Notowań cen dokonują pracownicy Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Biuletyn „Rynek mięsa wieprzowego” ukazuje się w każdy czwartek o godz. 1300. Informacje zamieszczane w tym biuletynie przekazywane są przez współpracujące z nami podmioty na podstawie Ustawy o badaniach rynkowych z dnia 30 marca 2001r. Wydawca: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych ul. Wspólna 30, 00-930 Warszawa, tel. (022) 623-21-69, fax (022) 623-27-06. E-mail: [email protected] Biuletyny są dostępne pod adresem: Internet: http://www. minrol.gov.pl Autor: Agnieszka Szarejko-Pater tel. (022) 623-21-69; E-mail: [email protected] Wykorzystanie możliwe z dokładnym podaniem źródła 10