Immunomodulacyjne białka zawarte w siarze

IMMUNOMODULACYJNE BIAŁKA ZAWARTE W SIARZE
prof. dr hab. med. T. Płusa
„Polski Merkuriusz Lekarski” marzec 2009, nr 153, s. 234 - 238
Siara (colostrum) jest wydzielana przez gruczoły mlekowe ssaków w ostatnim
okresie przed porodem i w pierwszych dniach po porodzie.
W sposób znamienny różni się od mleka m.in. gęstością, kolorem (jest żółta)
i odczynem lekko kwaśnym (pH 6,4). Zawiera ponadto szereg biologicznie
aktywnych związków, takich jak hormony, enzymy, poliamidy, pochodne kwasów
nukleinowych, pochodne aminokwasów i inne, których stężenie ulega w kolejnych
godzinach i dniach po porodzie dużym zmianom [Butler, Nielsen]. Zawiera również
substancje bakteriostatyczne, w tym immunoglobuliny, laktoperoksydazy, lakteniny,
laktoferynę, lizozym i leukocyty [Mubois, Nielsen].
SUBSTANCJE BIAŁKOWE SIARY
Substancje białkowe siary z pierwszych dojów po porodzie stanowią około 60% jej
suchej masy, w tym ponad 80%, to białka serwatkowe (rozpuszczalne) i blisko 20%
białka kazeinowe. W białkach siary stwierdzono 19 aminokwasów, przy czym
wszystkie są pochodzenia egzogennego.
Kompleks substancji białkowych siary tworzą cztery frakcje - alfa s1, alfa s2, beta
i kapa, które występują w proporcjach 38 : 11 : 38 : 13% [Fox].
Kazeina
Kazeina wraz z fosforanami wapnia tworzy kompleks wielocząsteczkowych micelli
(50-250 nm), zawierający dużo aminokwasów egzogennych – 45,89 g/100g białka
(walina, leucyna, prolina, lizyna). Jej cechą charakterystyczną jest koagulacja
(agregacja cząsteczek) pod wpływem podpuszczki. Kazeina jest nie tylko źródłem
wolnych aminokwasów, ale również biologicznie aktywnych białek, które powstają w
wyniku jej hydrologicznego rozkładu pod wpływem enzymów trawiennych.
W zjawisku tym aktywnie uczestniczą:


białka opiatowe uwalniane przez pepsynę w żołądku, białka o aktywności
immunostymulacyjnej, obniżające ciśnienie krwi, hamujące agregację płytek
krwi;
białka pełniące funkcje nośników jonów metali, powstające w wyniku działania
proteinaz trzustkowych: trypsyny i chymotrypsyny [Mubois].
Zmiany obserwowane na płytce nazębnej w trakcie przebudowy białkowej wiążą się
ze zwiększeniem stężenia fosforanu wapnia oraz buforowaniem kwaśnego odczynu,
spowodowanego katabolizmem bakterii. Podawanie chorym płynu zawierającego
połączoną z fosforanem wapnia liofilizowaną siarę bydlęcą ograniczało rozwój
próchnicy, co udokumentowano w badaniu klinicznym u 63 chorych z objawami
suchości w jamie ustnej [Hay]. Wskazuje to na fakt, że kazeina i produkty jej
trypsynowej degradacji zapobiegają demineralizacji szkliwa zębów.
Białka serwatkowe
Białka serwatkowe występują w siarze w postaci koloidu i charakteryzują się dużą
zawartością cystyny, cysteiny i lizyny. Wykazują wyższą aktywność biologiczną
w porównaniu do kazeiny. Zawierają więcej aminokwasów (52,7 g/100g białka),
w tym lizyny, izoleucyny, tryptofanu, waliny i aminokwasów siarkowych [Mubois].
Z kolei b-laktoglobulina obecna w tej grupie białek ma zdolność przyłączania
hydrofobowych związków, co umożliwia jej transportowanie witaminy A [Farrel].
Ujawnia też właściwości do wiązania kwasów tłuszczowych o długich łańcuchach
[Frapin], a wraz z alkaliczną fosfatazą bierze udział w metabolizmie fosforu
w gruczole mlekowym [Mubois]. Jej odmiana - a-laktoglobulina jest metaloproteiną
wiążącą wapń i inne jony metali, wykazującą wysoki stopień homologii z lizozymem
[Stelvagen].
Immunoglobuliny
U ludzi i zwierząt wyróżnia się immunoglobuliny w klasach H, G, M, A, D, E, których
obecność stwierdzana jest w wydzielinach (krew, siara, mleko, łzy, itp.).
U bydła wykazano obecność trzech klas immunoglobulin [Stelvagen]:



IgG (G1 i G2) stanowią 65-90% wszystkich immunoglobulin i uczestniczą
w zwalczaniu zakażeń bakteryjnych;
IgM to 8-10% białek odpornościowych zawartych w siarze, które są istotnym
czynnikiem przeciwzakaźnej humoralnej odporności;
IgA stanowią 7-10% potencjału immunoglobulin siary.
Siara ponadto zwiera przeciwciała neutralizujące wirusy i opsonizujące bakterie
[Stelvagen, Struff].
Porównanie zawartości immunoglobulin (mg/ml)
w siarze i mleku ludzkim i krowim
Klasa immunoglobulin
Człowiek
Bydło
Siara
G
0,3
33-75
A
120
4,5
Mleko
M
G
1,2
0,1
3,2-4,9 0,4-1,2
A
1,5
0,2
M
0,01
0,04
Szczególnie wysokie stężenie IgG w siarze bydła może mieć istotne znaczenie
praktyczne w kontrolowaniu np. niedoborów odpornościowych lub w nawracających
zakażeniach układu oddechowego związanych z niedoborami odpornościowymi.
Immunoglobuliny są transportowane do wydzielin ssaków przez wyspecjalizowane
receptory. Ponadto w siarze znajdują się liczne komórki, a w tym neutrofile
i makrofagi, które uwalniają wiele związków biologicznie czynnych o działaniu
przeciwzapalnym, a w tym cytokiny, laktoferynę, defensyny i katelicydyny
[Stelvagen]. Ponadto same komórki nabłonka ssaków uczestniczą w tworzeniu
cząsteczek naturalnej odpowiedzi immunologicznej (innate immunity), co dodatkowo
wzmacnia ich rolę w układzie obronnym organizmu [Stelvagen, Struff].
Zdolność neutralizowania bakteryjnych lipopolisacharydów przez podawanie siary
wskazuje nowe możliwości terapii [Struff].
Lizozym
Zawartość lizozymu w siarze jest wielokrotnie wyższa niż w mleku i wynosi 1g/l
[Stelvagen]. Lizozym ma własności bakteriobójcze i jest obecny w większości
płynów ustrojowych. W obecności immunoglobulin jego aktywność ulega
zwiększeniu. Jest oporny na działanie proteaz obecnych w układzie pokarmowym
i dzięki temu zachowuje swoją aktywność w czasie przechodzenia przez przewód
pokarmowy.
Laktoferyny
Glikoproteiny z grupy transferyn mają zdolność wiązania jonów żelaza i obecne są
w neutrofilach, a także w ślinie, łzach, pocie, mleku i w siarze. Zawartość laktoferyn
w mleku jest zróżnicowana gatunkowo, przy czym w największym stężeniu
stwierdzana jest w mleku ludzkim (1-2 mg/ml). W siarze ssaków te stężenia są od 10
do 100 razy wyższe [Stelvagen].
Działanie przeciwzapalne laktoferyn znane jest od dawna i sprowadza się do:




wpływu immunostymulującego,
działania przeciwbakteryjnego,
działania przeciwnowotworowego,
regulacji absorbcji żelaza w jelitach.
Wpływ na układ immunologiczny laktoferyny siarowej został udokumentowany
w wielu obserwacjach doświadczalnych i klinicznych.
 Stymulujący wpływ laktoferyny na dojrzewanie limfocytów i inicjację
odpowiedzi immunologicznej został udokumentowany w badaniach
doświadczalnych. Wykazano, że
laktoferyna działa bezpośrednio
na prekursorowe komórki T grasicy powodując nabycie przez nie fenotypu
komórek pomocniczych (Th) [Zimecki].
 Promowanie dojrzewania limfocytów B izolowanych ze śledzion nowo
narodzonych myszy obserwowano po stosowaniu laktoferyny, co wyrażało się
zwiększeniem liczby receptorów powierzchniowych dla IgD oraz receptorów
dla dopełniacza [Zimecki].
 Umożliwienie limfocytom B noworodków mysich o prawidłowym statusie
immunologicznym oraz dorosłych myszy z niedoborem immunologicznie
dojrzałych limfocytów B zdolności do prezentacji antygenów liniom komórek
Th stwierdzano w badaniach doświadczalnych [Zimecki].
 Właściwości adiuwantowe laktoferyny wyrażały się indukcją nadwrażliwości
typu późnego u myszy [Zimecki,Kruzel]. Ponadto laktoferyna siarowa podana
doustnie znacznie stymuluje zarówno miejscową (w jelicie), jak i systemową,
nieswoistą odpowiedź immunologiczną [Struff].
 Znamiennie pobudzanie do proliferacji limfocytów wytwarzających
przeciwciała stwierdzono pod wpływem lektoferyny w badaniach na
śledzionach myszy poddawanych immunosupresji. Ponadto zaobserwowano,
że podanie laktoferyny chroniło przed zmniejszeniem liczby leukocytów
i limfocytów w węzłach chłonnych w przebiegu chemioterapii doświadczalnej
[Trumpler].
 Laktoferyna okazała się również efektywna w redukowaniu zmian
histologicznych w wątrobie i regulacji wytwarzania cytokin u szczurów
z indukowaną żółtaczką mechaniczną [Zimecki].
Mechanizm działania przeciwzapalnego laktoferyny jest związany z faktem,
że wysycane żelazem tracą one aktywność bakteriostatyczną i z tego powodu
apolaktoferyny (niewysycone żelazem) wchodzą w interakcje z zewnętrznymi
częściami ścian bakterii Gram-ujemnych powodując uwalnianie z nich
liposacharydów [Ellison]. Oddziaływanie laktoferyn ze ścianami komórkowymi
mikroorganizmów tłumaczy się także tym, że ich dodatni potencjał elektrostatyczny
sprzyja łączeniu się z ujemnie naładowanymi liposacharydami lub innymi białkami
obecnymi w ścianach komórkowych mikroorganizmów [de Lillo].
Zdolność laktoferyn siarowych do wiązania żelaza ma także ochronne
znaczenie podczas uszkodzenia tkanek, gdy żelazo uwolnione z mioglobiny
i hemoglobiny może indukować powstawanie toksycznych reaktywnych form
tlenu. Podobne znaczenie może mieć laktoferyna podczas stanów zapalnych,
gdy z udziałem żelaza powstają duże ilości wolnych rodników [de Lillo].
 Wykazano, że laktoferycyny (pochodne laktoferyny wołowej) łatwo wchodzą
w reakcję z liposacharydami w ścianach E. coli lub z kwasem tejchoikowym
występującym w ścianach Staphylococcus aureus [Vorland].
 Wiązanie lektoferyn i laktoferycyn ze składnikami ścian komórek bakteryjnych
prowadzi hamowania ich rozwoju. Z badań de Lillo i wsp.[de Lillo] wynika,
że wołowa apolaktoferyna w stężeniu 20 mikroM już po 90 min. redukuje
w środowisku liczbę Micrococcus luteus o 99%.
 Bezpośrednie działanie przeciwbakteryjne wykazano też dla enzymatycznych
hydrolizatów bydlęcej laktoferyny, zwłaszcza powstałych w wyniku jej inkubacji
z pepsyną. Działanie to było ośmiokrotnie silniejsze niż wywoływane przez
nietrawioną laktoferynę [Tomita].
 Zapobieganie wiązaniu się bakterii do komórek docelowych, a tym samym
utrudnianie zasiedlania komórek gospodarza zostało udokumentowane
w badaniach z bydlęcą laktoferyną siarową, która hamowała kolonizację
enteropatogennej E.coli na ludzkich komórkach nabłonka oraz na nabłonku
jelitowym myszy [Kawasaki].
 Wykazano ponadto hamowanie przez bydlęcą laktoferyną siarową adhezji
enteropatogennych E.coli do enterocytów i komórek linii Hela [de Adraujo].
 Laktoferyna znacznie przyspieszała proces usuwania E.coli z krwi obwodowej,
a także efektywność zabijania bakterii w układzie siateczkowo-śródbłonkowym
wątroby, płuc, śledziony i nerki [Zagulski].
 Wykazano synergistyczne działanie laktoferyny z lizozymem w niszczeniu
ścian bakteryjnych. Laktoferyna i lizozym osobno wykazywały działanie
bakteriostatyczne w stosunku do Vibrio cholerae i E. coli, podczas gdy razem
były bakteriobójcze. Transmisyjna mikroskopia elektronowa ujawniła,
że bakterie eksponowane na laktoferynę i lizozym pęczniały i wykazywały
rozrzedzenie struktury, co sugerowało ich zabijanie przez uszkodzenie
osmotyczne [Ellison – Giehl].
Skuteczność przeciwzapalna laktoferyny w zwalczaniu zakażeń została
potwierdzona w obserwacjach wieloośrodkowych.
W modelu doświadczalnym indukowanego chemicznie zapalenia jelita
grubego u szczurów laktoferyna łagodziła objawy stanu zapalnego [Togawa].
 Działanie przeciwzapalne przebiegało równolegle ze zmniejszeniem stężenia
cytokin prozapalnych (TNF–a i IL-1) oraz stymulacją wytwarzania cytokin
przeciwzapalnych (IL-4 i IL-10) w tkankach jelita [Togawa]. W innym badaniu
podanie laktoferyny zmniejszyło śmiertelność zwierząt z 83 do 17%,
a badanie histopatologiczne ujawniło korzystne działanie laktoferyny
umożliwiające zachowanie całości struktury nabłonka jelita [Kruzel].
 Działanie
przeciwgrzybicze
laktoferyny
wykazano
w
badaniach
doświadczalnych w zakażeniach grzybiczych u zwierząt i ludzi. U świnek
morskich zakażonych Trichophyton mentagrophytes podawanie doustne
laktoferyny skutecznie przyspieszało gojenie się zmian skórnych
[Wakabayashi]. Stwierdzono ponadto zahamowanie drożdżycy jamy ustnej
u myszy z upośledzoną odpornością [Takakura]. Efekt tego działania zależny
był od stosowanej dawki, a laktoferyna siarowa stosowana równolegle
z aerozolowymi preparatami przeciwgrzybiczymi umożliwiła znamienne
obniżenie dawki terapeutycznej leków. Skuteczność takiego postępowania
została potwierdzona także w stosunku do grzybów opornych na działanie
leków [Lupeti].
 Hamowanie namnażania pasożytniczych pierwotniaków pod wpływem
laktoferyny siarowej wykazano w zakażeniach Toxoplasma gondi u myszy
doświadczalnych [Isamida]. Mechanizm tego zjawiska nie został
przekonywująco wyjaśniony, ale sugeruje się, że apolaktoferyna może wiązać
żelazo, a utworzony kompleks ma zdolność generowania wolnych rodników,
które mogą powodować uszkodzenie błon komórkowych pasożytów.
 Synergizm laktoferyny siarowej z niektórymi lekami stosowanymi
w zwalczaniu zakażeń pasożytniczych został ujawniony w odniesieniu do
łączonego podawania laktoferyny i klarytromycyny, co hamowało wzrost
Pneumocystis carinii w znacznie większym stopniu niż przy stosowaniu tylko
antybiotyku [Isamida].
 Właściwości przeciwnowotworowe lektoferyny wykazano w badaniach na
komórkach linii nowotworowych: włókniakomięsaka MethA, czerniaka B16F10
i raka okrężnicy C26 [Eliasen]. W mikroskopie skaningowym wykazano, że
cytoksyczne laktoferyny powodowały uszkodzeniem błony komórkowej i lizę
komórek, co prowadziło do rozległej krwotocznej martwicy i ograniczenia
wielkości guzów. Obserwowano ponadto pod wpływem lektoferyny
hamowanie angiogenezy w obrębie guzów oraz sekwestrację żelaza u myszy
z czerniakiem lub chłoniakiem, co wynika z bezpośredniego wpływu
hamującego laktoferyny na proliferację śródbłonka oraz wpływu pośredniego
przez stymulację uwalniania IL-18 i IFN-e przez komórki nabłonka śluzówki
przewodu pokarmowego [Yoo].
 Hamowanie tworzenia przerzutów do płuc pod wpływem podawania
laktoferyny stwierdzono w badaniach u myszy z rakiem jelita grubego 26
(Co26Lu) [Iigo]. W innym badaniu wykazano zwiększoną aktywność komórek
NK po podaniu laktoferyny u myszy z czerniakiem, u których obserwowano
rzadsze tworzenie przerzutów do płuc [Bezault].
W badaniach klinicznych potwierdzono korzystny wpływ laktoferyny na obraz
chorób zapalnych.
 Podanie Colostrum bovine powoduje modulowaniewytwarzania cytokin przez
ludzkie
komórki
jednojądrowe
stymulowane
fytohemaglytyniną
i lipopolisacharydem bakteryjnym [Shing]. Wskazuje to na możliwość
zastosowania preparatów zawierających składowe siary do kontrolowania
procesu zapalnego.
 Podanie laktoferyny łagodziło przebieg infekcji u pacjentów z neutropenią
spowodowaną chemioterapią w leczeniu ostrej białaczki szpikowej [Trumpler].
 Działanie przeciwzapalne laktoferyny wykazano w endotoksemii i wstrząsie
septycznym [Nielsen, Struf].
 Podawanie laktoferyny siarowej zwiększa skuteczność antybiotykoterapii.
Łączne stosowanie powodowało zmniejszenie o połowę stężenie
terapeutyczne wankomycyny w czasie zakażenia Staphylococcus epidermidis
[Leitch]. W połączeniu z penicyliną powodowała 2-4-krotne podwyższenie
aktywności hamującej antybiotyku w stosunku do Staphylococcus aureus
[Diara]. Skojarzona z cefalosporyną znamiennie wydłużała przeżycie myszy
zakażonych Klebsiella pneumoniae, obniżając efektywną dawkę antybiotyku
[Miyazaki].
 Aktywność przeciwwirusowa laktoferyny siarowej wykazano w stosunku do
wirusów opryszczki (Herpes), cytomegalowirusów (CMV), ludzkiego wirusa
niedoboru odpornościowego (HIV), wirusów zapalenia wątroby typu C oraz B,
syncytialnego wirusa oddechowego (RSV), hantawirusa, rotawirusa,
poliowirusa, adenowirusa i enterowirusa [Berkhout]. Mechanizm tego działania
nie został dotąd ostatecznie wyjaśniony, ale podkreśla się hamujący wpływ
laktoferyny głównie na początkowe etapy zakażenia wirusowego – adsorpcję
i wnikanie wirusa do komórek. Wynika to z zachodzącej interakcji laktoferyny
zarówno z wirusami, jak i z ich receptorami na powierzchni komórek
docelowych [Ikeda,Nozaki]. Zdolność laktoferyny do swoistego wiązania się
zarówno do wielu wirusów jak i do komórkowych receptorów wirusowych
stwarza ponadto nową, ciekawą możliwość wykorzystania laktoferyny bydlęcej
jako selektywnego nośnika leków przeciwwirusowych [Andersen].
 Synergizm działania laktoferyny z niektórymi lekami przeciwwirusowymi ma
duże znaczenie kliniczne, ponieważ pozwala obniżyć dawki używanych leków
przeciwwirusowych, odznaczających się często dużą toksycznością dla
organizmu. Działanie synergistyczne zaobserwowano, gdy laktoferynę
siarową podano razem z acyklowirem w infekcji Herpes simplex-1. Pozwoliło
to na 2-7–krotne obniżenie efektywnej dawki leku [Andersen].
Polipepdyd bogaty w prolinę
Polipepdyd bogaty w prolinę (PRP – proline-rich peptide) dzięki grupy reszt
prolinowych wykazuje dużą oporność na degradację proteolityczną [Zimecki].
 Ma zdolności stymulowania odpowiedzi humoralnej i nasila przepuszczalność
naczyń krwionośnych [Wieczorek].
 Wykazano zwiększone napływanie supresorowych limfocytów T pod wpływem
działania PRP i powodowanie działania immunosupresyjnego, co wymaga
dalszych badań i ocen [Zimecki].
 PRP promuje dojrzewanie tymocytów i indukuje proliferecję komórek
w węzłach chłonnych [Starościk].
 PRP indukuje wydzielanie cytokin, a w tym interferonu (IFN), czynnika
martwicy guza (TNF-a), IL-6 i IL-10 [Zabłocka]
Laktoperoksydaza
Laktoperoksydaza wykazuje działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze. Wspólnie
z innymi składnikami zawartymi w siarze, a w tym z properdyną, konglutyniną,
ubikwityną i składowymi układu dopełniacza, jako inhibitor laktoperoksydaza bierze
aktywny udział w procesie obronnym przed infekcją [Struff].
INNE SKŁADNIKI SIARY
Wykazano, że w siarze zawarte są witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i
K) oraz rozpuszczalne w wodzie (B1, B2, B6, B12, PP, C i H) [Stelvagen].
Stężenia poszczególnych witamin zestawiono porównawczo do mleka krowiego
w poniższej tabeli.
Porównanie zawartości witamin (mg/ml) w siarze i mleku krowim
Witamina
A (j.m./l)
Siara
Mleko
10 000
1 000
D (j.m./l)
E (mg/l)
B1 (mg/l)
B2 (mg/l)
B12 (mg/l)
10
10 000
800
6 000
6
5
1 000
450
1 500
3
C
kwas foliowy (mg/l)
4
8
2
2
Zawartość elementów mineralnych – wapnia, fosforu, chloru, cynku, manganu,
żelaza, miedzi i kobaltu – w siarze jest 2-3-krotnie większa niż w mleku krowim.
Wykazano także obecność w niej hormonów, enzymów i czynników wzrostu, w tym
znaczne stężenie insuliny [Stelvagen]. Powyższe dane wskazują, na szerokie
możliwości wykorzystania preparatów, w skład których wchodzi siara, w wielu
procesach regulacyjnych organizmu.
OBSERWACJE KLINICZNE
Dostępne badania kliniczne i oceny skuteczności klinicznej preparatów
zawierających Colostrum wskazują na przydatność tej terapii uzupełniającej
w zapobieganiu zakażeniom układu oddechowego. W piśmiennictwie spotykane jest
wiele opracowań skuteczności suplementacji bez merytorycznego uzasadnienia,
a także wiele opisów chorych z różnymi patologiami, budzących zastrzeżenia co do
obiektywności i rzetelności.
Duże stężenie immunoglobulin w siarze wskazuje na główne jej zastosowanie
kliniczne. Z tego względu stosuje się suplementację preparatami siary u chorych
z nawracającymi zakażeniami układu oddechowego, u których stężenia
immunoglobulin są niskie lub wykazano istotny niedobór [Stelwagen]. Uaktywnienie
mechanizmów naturalnej odporności (innate immunity) zdaniem wielu autorów ma tu
zasadnicze znaczenie [Stelvagen, Struff].
Neutralizowanie lipopolisachrydów ścian komórek bakteryjnych (głównie bakterii
Gram-ujemnych) powodowało korzystne klinicznie działanie wynikające
z hamowania enterogennej toksemii [Struff]. Ostatnio potwierdzono skuteczność
podawania preparatów Colostrum bovinum w zakażeniach przewodu pokarmowego
[Rawal], a także w leczeniu zespołu hemolityczno-mocznicowego wywoływanego
przez szczepy enterohemoragiczne Escherichi coli (EHEC - Enterohaemorrhagic
Escherichia coli) na terenie Argentyny u dzieci [Vilte].
Podejmowano próby zastosowania polipepdydu bogatego w prolinę (PRP)
pochodzącego z siary w leczeniu chorób autoimmunologicznych. Terapia (preparat
Colostrin w tabletkach) u pacjentów z chorobą Alzheimera została pozytywnie
oceniona i wykazano, że prowadziła do poprawy funkcji poznawczych i codziennej
aktywności chorych [Bilikiewicz, Leszek]. Korzystne wyniki m.in. u chorych
na niedokrwistość autohemolityczną
tłumaczono supresyjnym działaniem
podawanych preparatów siary, w tym głównie PRP, na limfocyty T [Zimecki 2008].
PODSUMOWANIE
Mimo licznych publikacji dotyczących związków i substancji zawartych w siarze,
mechanizm działania poszczególnych jej składowych został poznany ale jedynie
częściowo. Z kolei oceny skuteczności klinicznej pochodzą z różnych ośrodków
świata i dotykają problemu jedynie powierzchownie.
W tej sytuacji należy przyjąć, że preparaty zawierające siarę mają zdolność
korzystnego oddziaływania na układ odpornościowy człowieka, głównie na
jego odporność naturalną. Dostępne oceny kliniczne potwierdzają to działanie,
w tym na zakażenia układu oddechowego i pokarmowego, a także na choroby
autoimmunologiczne.
W świetle powyższych danych wydaje się konieczne przeprowadzenie badań
wieloośrodkowych, uwzględniających podstawowe mechanizmy odpowiedzi
immunologicznej, u chorych z nawracającymi zakażeniami układu oddechowego,
a następnie w grupach z niedoborami immunologicznymi i zaburzeniami typu
autoimmunologicznego.
PIŚMIENNICTWO
1.Andersen J. H., Jenssen H., Guttenberg T.J.: Lactoferrin and lactoferricin inhibit Herpes
simplex 1 and 2 infection and exhibit synergy when combined. Antyviral Res., 2003: 58:
209-215.
2.Berkhout B., van Wamel J.L., Beljaars L., Meijer D.K., Visser S., Floris R.:
Characterization of the anti-HIV effects of native lactoferrin and other milk proteins and
protein-derived peptides. Antivirial Res., 2002; 55: 341-355.
3.Bezault J., Bhimani R., Wiprovnick J., Furmanski P.: Human lactoferrin inhibits growth of
solid tumors and development of experimental metastases in mice. Cancer Res., 1994; 54:
2310-2312.
4.Bilikiewicz A., Gaus W.: Colostrynin ( a naturally occurring, proline-rich, polipeptide
mixture) in the treatment of Alzheimer’s disease. J.Alzheimers Dis., 2004; 6: 17-26.
5.Butler J.E.: Review of bovine immunoglobulins. J. Dairy Sci.,1971,54, 1315-1316.
6.de Araujo A.N., Giugliano L.G.: Lactoferrin and free secretory component of human milk
inhibit the adhesion of enteropathogenic Escherichia coli to HeLa cells. BMC Microbiol.,
2001; 1:25.
7.de Lillo A., Quiros L.M., Fierro J.F.: Relationship between antibacterial activity and cell
surface binding of lactoferrin in species of genus Micrcoccus. FEMS Microbiol. Lett,
1997,150, 89-94.
8.Diarra M.S., Peticlerc D., Lacasse P.: Effect of lactoferrin in combination with penicillin on
the morphology and the physiology of Staphylococcus aureus isolated from bovine mastitis.
J. Dairy Sci., 2002; 85: 1141-1149.
9.Ellison R.T.: The effects of lactoferrin on Gram-negative bacteria. Adv. Exp. Med. Biol.,
1994, 357,71-90.
10.Eliasen L.T., Berge G., Sveinbjornsson B., Svendsen J.S., Vorland L.H., Rekdal O.:
Evidence for a direct antitumor mechanism of action of bovine lactoferricin. Anticancer Res.,
2002; 22: 2703-2710.
11.Ellison R.T. III, Giehl T.J.: Killing of gramm-negative bacteria by lactoferrin and
lysozyme. J.Clin. Invest., 1991; 88: 1080-1091.
12.Farrel H.M., Beden M.J., Engeart J.A.: Binding of P.nitrophenyl and other aromatics by
β-lactoglobulin. J. Dairy Sci., 1988,70, 252-258.
13.Fox P.F.: Developments in dairy chemistry, Applied Science Publishers, London, 1985.
14.Frapin D., Dufour E., Haertle T.: Probing the fatty acid binding site of β-lactoglobulins J.
Prot. Chem., 1993,12, 443-440.
15.Hay K.D., Thompson W.M.: A clinical trial of the anticaries efficacy of casein derivatives
complexed with calcium phosphate in patients with salivary gland dysfunction. Oral Surg.
Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 2002; 93: 271-275.
16.Iigo M., Kuhara T., Ushida Y., Sekine K., Moore M.A., Tsuda H.: Inhibitory effects of
bovine lactoferrin on colon carcinoma 26 lung metastasis in mice. Clin. Exp. Metastasis,
1999; 17:35-40.
17.Ikeda. M., Nozaki A., Sugiyama K., Tanaka T., Naganuma A., Tanaka K., Sekihara H.,
Shimatohmo K., Saito M., Kato N.: Characterization of antiviral activity of lactoferrin against
hepatitis C virus infection in human cultured cells. Virus Res., 2000; 66: 51-63.
18.Isamida T., Tanaka T., Omata Y., Yamauchi K., Shimazaki K., Saito A.: Protective
effects of lactoferricin against Toxoplasma gondi infection in mice. J.Vet.Med.Sci., 1998; 60:
241-244.
19.Kawasaki Y., Isoda H., Tanimoto M., Dosako S., Idota T., Ahiko K.: Inhibition by
lactoferrin and kappa-casein glycomacropeptide of binding of Cholera toxin to its receptor.
Biosci. Biotechnol. Biochem., 1992; 56: 195-198.
20.Kruzel M.L., Harari Y., Mailman D., Actor J.K., Zimecki M.: Differential effects of
prophylactic, concurrent and therapeutic lactoferrin treatment on LPS-induced inflammatory
responses in mice. Clin.Exp.Immunol., 2002; 130: 25-31.
21.Leitch E.C., Willcox M.D.: Lactoferrin increases the susceptibility of S.epidermidis
biofilms to lysozyme and vancomycin. Curr. Eye Res., 1999; 19: 12-19.
22.Leszek J., Inglot A.D., Janusz M., Byczkiewicz F., Kiejna A., Georgiades J., Lisowski J.:
Colostrinin proline-rich polipeptide complex from ovine colostrum – a long-term study of its
efficacy in Alzheimer’s disease. Med. Sci.Monit., 2002; 8(10): P193-P196.
23.Lisowski J.M.: Proline-rich polypeptide (PRP) - an immunomodulatory peptide from ovine
colostrum.Arch. Immunol. Ther. Exp. (Warsz)., 1993;41(5-6):275-9.
24.Lupetti A., Paulusma-Annema A., Welling M.M., Dogterom-Ballering H., Brouwer C.P.,
Senesi S., Van Dissel J.T., Nibbering P.H.: Synergistic activity of the N-terminal peptide of
human lactoferrin and fluconazole against Candida species. Antimicrob. Agents
Chemother., 2003; 47: 262-267