Janusz Fiołka 90. rocznica podpisania tekstu haskiego

Janusz Fiołka
90. rocznica podpisania tekstu haskiego
konwencji paryskiej o ochronie własności
przemysłowej z 20 marca 1883 r.
W dniu 6 listopada 1925 r. w Hadze na
zakończenie odbywającej się tam konferencji dyplomatycznej podpisano zrewidowany
tekst konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 20 marca 1883 r. Ten tekst
znany jest obecnie jako tekst haski konwencji
paryskiej. Tak więc w 2015 roku upłynęła 90.
rocznica podpisania tekstu haskiego konwencji
paryskiej.
Dla prawników z Polski, zwłaszcza dla osób
związanych z ochroną własności intelektualnej, jest to szczególna rocznica. Tekst haski
konwencji paryskiej jest to bowiem do tej pory
pierwszy i jedyny przypadek, gdy autorstwo
zmian dokonanych w konwencji paryskiej jest
przypisywane prawnikowi z Polski, mianowicie żyjącemu w latach 1865–1948 prof. Fryderykowi Zollowi Młodszemu, który był członkiem polskiej delegacji na kongres w Hadze,
byłym rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego,
niezwykłym prawnikiem, uczonym i kodyfikatorem, którego dokonania naukowe nie są
szerzej znane nawet w kręgu osób związanych
z ochroną własności intelektualnej.
Przypomnieć należy, że ostatnia sesja naukowa poświęcona omówieniu dokonań naukowych prof. Fryderyka Zolla Młodszego
odbyła się 12 kwietnia 1989 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim, w związku z przypadłą rok
wcześniej 40. rocznicą jego śmierci. W trakcie
tej sesji naukowej poświęconej uczczeniu pamięci i dorobku tego niezwykłego człowieka
zostały wygłoszone liczne referaty, które następnie zostały wydane nadkładem Polskiej
Akademii Umiejętności1. Na uwagę zasługuje
szczególnie referat Stefana Kosińskiego, ucznia i asystenta prof. Fryderyka Zolla, który
szczegółowo przedstawił dokonania prof.
Fryderyka Zolla w kraju i na arenie międzynarodowej.
W celu przybliżenia sylwetki prof. Fryderyka Zolla Młodszego należy kilka słów poświęcić rodzinie Zollów, której dzieje szczegółowo
zostały opisane w wydanej przez Wydawnictwo Literackie w Krakowie w 2011 r. pracy
prof. Andrzeja Zolla, wnuka prof. Fryderyka
Zolla Młodszego, Zollowie. Opowieść rodzinna.
Zollowie to rodzina, której przedstawiciele od
wielu pokoleń są profesorami Uniwersytetu
Jagiellońskiego. W rodzinie tej panuje tradycja, że pierwszy syn zawsze ma na imię Fryderyk, co oczywiście powoduje duże trudności
w ustaleniu, o jakiego Fryderyka Zolla w danym wypadku chodzi. Fryderyków Zollów,
1
Referaty wygłoszone na tej sesji zostały wydane nakładem Polskiej Akademii Umiejętności jako Fryderyk Zoll,
1865–1948. Prawnik – Uczony – Kodyfikator, Kraków 1994.
225
Janusz Fiołka
profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, jest
bowiem do tej pory czterech.
Tradycję prawników – profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego w rodzinie Zollów zapoczątkował żyjący w latach 1834–1917 Fryderyk
Zoll, profesor prawa rzymskiego, nazywany
Fryderykiem Zollem Starszym. Jego syn Fryderyk Zoll, żyjący w latach 1865–1948, także
profesor UJ, w celu odróżnienia od swojego
ojca nazywany jest Fryderykiem Zollem Młodszym. Wnukiem Fryderyka Zolla Młodszego
jest Andrzej Zoll, profesor prawa karnego,
którego synem jest Fryderyk Zoll, także profesor UJ w zakresie prawa cywilnego, nazwany
Fryderykiem Zollem Najmłodszym.
Fryderyk Zoll Młodszy żył w latach 1865–
1948, okres jego największej aktywności naukowej przypadł więc na czasy tworzenia prawa
w odrodzonej w 1918 r. Polsce. Fryderyk Zoll
Młodszy szczególnie aktywny był w zakresie
ochrony własności intelektualnej, będąc autorem wszystkich pierwszych aktów prawnych
uchwalonych czy wydanych w tym okresie.
Zwalczanie nieuczciwej konkurencji jest
niewątpliwie dziedziną, która w świecie prawniczym przyniosła prof. Fryderykowi Zollowi
Młodszemu międzynarodowe uznanie. Międzynarodowa regulacja zwalczania nieuczciwej konkurencji w porównaniu z regulacją
innych dziedzin własności intelektualnej nastąpiła stosunkowo późno. Oryginalny tekst
konwencji paryskiej z 1883 r. nie zawierał żadnych postanowień odnoszących się do zwalczania nieuczciwej konkurencji2. W trakcie
konferencji rewizyjnej konwencji paryskiej,
która miała miejsce w Brukseli w 1900 r., do
tekstu konwencji paryskiej wprowadzony został art. 10 ter, zgodnie z którym przynależni do
konwencji mieli korzystać we wszystkich krajach należących do konwencji z ochrony, jaką
przepisy danego kraju przyznają obywatelom
własnym w zakresie zwalczania nieuczciwej
konkurencji. Celem wprowadzenia tego prze-
PALESTRA
pisu była likwidacja dyskryminacji istniejącej w niektórych krajach pomiędzy przynależnymi obcymi i przynależnymi własnymi
w zakresie ochrony przed nieuczciwą konkurencją, poprzez rozciągnięcie w tym zakresie
zasady traktowania narodowego wyrażonej
w art. 2 konwencji. Tekst brukselski konwencji paryskiej nie nakładał na państwa członkowskie obowiązku wprowadzenia środków
zapewniających ochronę przeciw nieuczciwej
konkurencji. Obowiązek ten wprowadzono
do tekstu konwencji paryskiej na konferencji
w Waszyngtonie w 1911 r., gdzie do art. 10 bis
wprowadzono zapis zobowiązujący państwa
członkowskie do podjęcia środków zapewniających przynależnym do konwencji efektywną
ochronę przeciw nieuczciwej konkurencji.
Istotne znaczenie dla uregulowania zwalczania nieuczciwej konkurencji w konwencji
paryskiej miała konferencja rewizyjna w Hadze w 1925 r., gdzie obowiązek zwalczania
nieuczciwej konkurencji zawarty w art. 10 bis
został wzmocniony przez zdefiniowanie pojęcia nieuczciwej konkurencji, którą określono
jako „każdy przejaw konkurencji niezgodny
z uczciwymi zwyczajami w przemyśle i handlu”. Do art. 10 bis dodano także przykłady
działań stanowiące nieuczciwą konkurencję,
które zdefiniowano jako:
„1) wszelkie działania mogące w jakikolwiek
sposób spowodować pomyłkę co do przedsiębiorstwa lub wyrobów konkurenta oraz
2) fałszywe dane w wykonywaniu handlu
mogące narazić na utratę opinii wyroby konkurenta”.
W zrewidowanym w 1967 r. tekście sztokholmskim konwencji paryskiej do art. 10 bis
dodano punkt 3 w brzmieniu:
„3) oznaczenia lub dane, których używanie
w handlu może wprowadzić odbiorców w błąd
co do rodzaju, sposobu wytwarzania, cech, nadawania się do użycia lub ilości towarów”.
Tak więc uregulowania obecnie obowiązują-
2
G. H. C. Bodenhausen, Pariser Verbandsübereinkunft zum Schutz des Gewerblichen Eigentums, Cologne–Berlin–Bonn–
München 1971, s. 122; S. P. Ladas, Patents, Trademarks and RelatedRights – National and International Protection, Harvard
University Press, Cambridge, Massachusetts 1975, t. III, s. 1678–1679.
226
1–2/2016
cych zasad zwalczania nieuczciwej konkurencji w konwencji paryskiej dokonano w Hadze
w 1925 r. i przyjęte tam rozwiązania były na
tyle wyczerpujące, że w zasadzie nie było potrzeby ich zmiany.
W konferencji rewizyjnej w Hadze udział
brała także delegacja polska pod przewodnictwem prof. Fryderyka Zolla Młodszego. Oto,
co na ten temat napisał Stephen Pericles Ladas, wybitny amerykański prawnik greckiego pochodzenia, założyciel Ladas & Parry,
międzynarodowej firmy prawniczej z ponad
90-letnią tradycją, z biurami w Chicago, Los Angeles, Nowym Jorku, Londynie i Monachium3,
w swym fundamentalnym trzytomowym dziele liczącym łącznie prawie sześć tysięcy stron,
pt. Patents, Trademarks and Related Rights – National and International Protection:
„(…) Jest warte podkreślenia, że (…) już
w roku 1900 dostrzeżono w konwencji paryskiej potrzebę międzynarodowego uregulowania konkurencji poprzez wprowadzenie
zakazu działań stanowiących nieuczciwą konkurencję. Ale dopiero na konferencji w Hadze
w 1925 r. ten aspekt zagadnienia został w pełni dostrzeżony. Na konferencji tej prof. Zoll
z Uniwersytetu w Krakowie, reprezentujący
Polskę, miał bardzo pouczające wystąpienie na
temat nieuczciwej konkurencji. Pan Zoll stworzył własną teorię nieuczciwej konkurencji poprzez postawienie sobie pytania: Jakie interesy
należy chronić poprzez przepisy nieuczciwej
konkurencji? Jego odpowiedź brzmiała: przedsiębiorstwa wszelkiego rodzaju, przedsiębiorstwa produkcyjne i domy handlowe, a mówiąc
ściśle siłę przyciągającą, którą różne przedsiębiorstwa oddziaływają na kupujących, ponieważ ta siła stanowi nieuchwytny (intangible)
rodzaj własności określającej wartość każdego
przedsiębiorstwa. Ta siła przyciągająca stanowi
przedmiot prawa i powinna podlegać ochronie”4.
90. rocznica podpisania...
Prof. Fryderyk Zoll Młodszy
W dalszym ciągu wywodów S. P. Ladas
stwierdza, że wystąpienie prof. Fryderyka
Zolla wpłynęło na decyzje konferencji haskiej
w zakresie uregulowania nieuczciwej konkurencji. W literaturze zagranicznej prof. Fryderyka Zolla czasami nazywa się „wynalazcą”
art. 10 bis konwencji paryskiej5. Stwierdzenia
te nie wymagają już żadnych komentarzy
i Uniwersytet Jagielloński, jedna z najstarszych
uczelni w Europie, może być dumny, że prof.
Fryderyk Zoll był kiedyś członkiem jego społeczności akademickiej. Oczywiście także cała
społeczność prawników w Polsce, szczególnie
tych, którzy zajmują się ochroną własności
intelektualnej, może czuć się także dumna
z tego stwierdzenia. Powszechnie uważa się
Fryderyka Zolla Młodszego za ojca obecnego uregulowania nieuczciwej konkurencji
w konwencji paryskiej, a przez to we wszystkich krajach, które przystąpiły do konwencji
Więcej nt. firmy Ladas & Parry zob. www.ladas.com
S. P. Ladas, Patents, Trademarks and Related Rights , s. 1677.
5
C. Heath, T. F. Catter, (w:) Patent Enforcement Worldwide, Writings in Honour Dieter Stauder, Hart Publishing Oxford
and Portland Oregon 2015, s. 28.
3
4
227
Janusz Fiołka
paryskiej w brzmieniu haskim i późniejszych
redakcjach.
Jak się podkreśla w literaturze 6, referat
wygłoszony przez prof. Fryderyka Zolla na
konferencji w Hadze został, wbrew tradycjom
kongresowym, przedrukowany na s. 473 i n.
wydanego dzieła zawierającego akta konferencji w Hadze7. Świadczy to najlepiej o tym, że
wystąpienie prof. Fryderyka Zolla rzeczywiście
miało znaczący wpływ na decyzje podjęte na
konferencji rewizyjnej konwencji paryskiej
w Hadze.
Koncepcje prof. Fryderyka Zolla odnośnie do nieuczciwej konkurencji najlepiej
przedstawia polska ustawa o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji z dnia 2 sierpnia
1926 r., wydana w wykonaniu zobowiązań
zaciągniętych przez Polskę w traktacie handlowym z Francją8. Została ona uchylona dopiero przez ustawę z dnia 16 kwietnia 1993 r.
o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji9, co
najlepiej świadczy o ponadczasowości przyjętych w ustawie z 1926 r. rozwiązań. Co więcej, w czasie swego obowiązywania ustawa
z 1926 r. była tylko raz nowelizowana, podczas gdy ustawa z 1993 r. była nowelizowana
już siedmiokrotnie.
Wspomnieć należy, że prof. Fryderyk Zoll
był także autorem wielu projektów ustaw
w odrodzonej po I wojnie światowej Polsce.
Wszystkie projekty aktów prawnych z zakresu
ochrony własności intelektualnej uchwalone
PALESTRA
w okresie międzywojennym opracował Fryderyk Zoll Młodszy. Na szczególną uwagę zasługuje opracowany przez niego projekt ustawy
o prawie autorskim, który przygotował już
w 1920 r., a który został uchwalony przez Sejm
w dniu 29 marca 1926 r. Fryderyk Zoll tworzył
od podstaw ochronę prawa autorskiego w odrodzonej Polsce. Była to wtedy w Polsce swego
rodzaju terra incognita. Mimo to była to ustawa
bardzo postępowa jak na owe czasy, bowiem
m.in. wprowadziła droit moral, czyli ochronę
praw osobistych twórcy utworu. Jak się podkreśla w literaturze, na kongresie rewizyjnym
konwencji berneńskiej w Rzymie w 1928 r.
polska delegacja w składzie prof. Fryderyk
Zoll oraz wiceminister sprawiedliwości Stefan
Sieczkowski „doznali szczególnego przyjęcia
z tego powodu, że polska ustawa o prawie
autorskim (…) po raz pierwszy unormowała
jasno i dokładnie (…) ochronę tych wyższych
interesów autorskich, które nauka francuska
nazywała droit moral”10.
O wysokim poziomie rozwiązań prawnych
zawartych w ustawie o prawie autorskim
z 1926 r. najlepiej świadczy fakt, że ustawa
o prawie autorskim i prawach pokrewnych
z 1994 r. 11 jest wzorowana na tej ustawie.
W ustawie prawo autorskie z 1994 r. przejęto
mniej lub bardziej dosłownie szereg przepisów
z ustawy z 1926 r., nawet nie zmieniając ich numeracji, jak przepisy art. 1, 2, 4, 512.
Także przygotowane przez prof. Fryderyka
6
Por. S. Kosiński, Życie i działalność Fryderyka Zolla, (w:) Fryderyk Zoll, 1865–1948. Prawnik – Uczony – Kodyfikator,
Kraków 1994, s. 13.
7
Union internationale pour de la protection de la propriétéindustrielle. Actes de la réunié á Conférence de La
Haye du 8 octobre au 6 novembre 1925.
8
Por. A. Kraus, F. Zoll, Polska ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z objaśnieniami, Poznań 1929, s. 1. Swe koncepcje F. Zoll przedstawił także w artykule A propos de la loi Polonaise du 2 aoút 1926 concernant La répression de la councurrence déloyale, Propriété Industrielle 1927, s. 64 i n.
9
Przepis art. 30 tej ustawy brzmi: „Traci moc ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
(Dz. U. z 1930 r. Nr 56, poz. 467)”.
10
S. Kosiński, Życie i działalność Fryderyka Zolla, (w:) Fryderyk Zoll, s. 14. Pogląd, że ochrona droit moral w Polsce wyprzedziła uregulowania w innych krajach, prezentują także S. Serda, Wkład Fryderyka Zolla w rozwój prawa autorskiego,
(w:) Fryderyk Zoll, s. 52, oraz J. Błeszyński, Le droit d’auteur polonais – Traditions et perspectives, ZNUJ, Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej, Kraków 1988, z. 45, s. 157.
11
Tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 z poźn. zm.
12
Szerzej na ten temat J. Fiołka, Kilka uwag krytycznych o ustawie prawo autorskie z 1994 r., RPEiS 2015, z. 2,
s. 263–276.
228
1–2/2016
Zolla Młodszego projekty ustaw uchwalone
przez Sejm w dniu 2 sierpnia 1926 r. jako ustawa o prawie właściwym dla stosunków prywatnych
międzynarodowych (prawo prywatne międzynarodowe) oraz bliźniacza ustawa o prawie właściwym dla stosunków prywatnych wewnętrznych
były nowością na skalę europejską, bowiem
w owym czasie „żadne z państw europejskich
nie uregulowało ustawowo swego prawa prywatnego międzynarodowego w równie szerokim zakresie i w sposób równie nowoczesny
jak Polska”13.
Wspomnieć należy także, że prof. Fryderyk
90. rocznica podpisania...
Zoll Młodszy przygotował również projekt
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z mocą ustawy z dnia 22 marca 1928 r.
o ochronie wynalazków, wzorów i znaków
towarowych14.
Jak wynika z powyższych rozważań, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Fryderyk
Zoll Młodszy był uczonym, którego poglądy
i pomysły wyprzedzały epokę, w której żył
i które na trwale zapisały się w historii prawa, szczególnie w historii ochrony własności
intelektualnej, z czego możemy być tylko
dumni.
A. Mączyński, Znaczenie prac Fryderyka Zolla w dziedzinie prawa prywatnego międzynarodowego, (w:) Fryderyk Zoll,
s. 61 i n.
14
Dz.U. nr 39, poz. 384.
13
229