sztuka i rzemiosło artystyczne powiśla dąbrowskiego

Urszula Gieroń
SZTUKA I RZEMIOSŁO ARTYSTYCZNE POWIŚLA DĄBROWSKIEGO
Powiśle Dąbrowskie jest to rejon Małopolski, gdzie na stosunkowo dużym obszarze (widły
rzeki Dunajec i Wisły) uprawiana jest twórczość ludowa w formie: malowanki, wycinanki,
papieroplastyki, plastyki obrzędowej, zdobnictwa stroju ludowego. Tradycja ta rozwija się
i ewoluuje w tym regionie, należącym etnograficznie do Krakowiaków Wschodnich już od
ok.130 lat. Po raz pierwszy „odkryta” została w 1905 r. przez krakowskiego ludoznawcę
i miłośnika sztuki Władysława Hickla. Już wtedy zauważył on, że ludność Powiśla
Dąbrowskiego posiada szczególne zdolności artystyczne oraz potrzebę obcowania ze
sztuką. Jest to rodzaj sztuki, gdzie podstawowym motywem zdobniczym jest wzór kwiatowy
w formie ornamentu, kwiatonu, a motyw kwiatowy jest zróżnicowany kompozycyjnie
i stylowo oraz ulega ewolucji. Zaczęło się od „pacek” kolistych elementów malowanych
wapnem i sadzą w dawnej chłopskiej izbie, poprzez zgeometryzowane, proste wzory
i ornamenty kwiatowe, aż do bogatych kolorystycznie i kompozycyjnie malowanek. Ewoluują
także materiały plastyczne (od farb naturalnych z glinki, kredy i sadzy, poprzez farby
proszkowe, plakatowe, olejne do akryli) i podłoża (drewno, tynk, papier do płyty pilśniowej,
kartonu, kalki technicznej, ceramiki). Malowanka „zagarnia” przestrzeń – występuje jako
element zdobniczy ścian domów, budynków gospodarczych, wnętrz, przedmiotów
użytkowych i artystycznych. Apogeum malowania przypada co rok na miesiące wczesnoletnie i ma związek z konkursem „Malowana Chata”, odbywającym się od ponad 50 lat,
organizowanym przez Muzeum Okręgowe w Tarnowie, odgrywającym istotną rolę
w podtrzymywaniu tradycji malowania. Oprócz malowanek w Zalipiu i na Powiślu
Dąbrowskim wykonywane są różne typy wycinanek (fajerka, negatyw-pozytyw i ażurowa,
malowana) z kartonu, papieru kolorowego, bibuły lub kalki technicznej. Rozwinięta jest
również papieroplastyka i plastyka obrzędowa: bibułowe kwiaty w formie bukietów, girland,
pająków, palmy, rózgi weselne, pisanki. Zachwyca zdobnictwo stroju ludowego
z charakterystycznym haftem o motywach kwiatowych: czerwono- czarnym na koszulach,
białym na chustach i wielobarwnym na gorsetach i zapaskach. Grupa uprawiających sztukę rzemiosło w regionie Powiśla Dąbrowskiego jest duża – kształtuje się na przestrzeni
ostatnich 50 lat na poziomie około 100 osób (całk. ok. 200 osób). Twórczość uprawiana jest
przez przedstawicieli różne grup wiekowych i są to głównie kobiety. Przekaz tradycji odbywa
się rodzinnie i poprzez: szkoły, świetlice, warsztaty w Muzeum F. Curyłowej i Domu Malarek
w Zalipiu. Instytucjami promującymi są Muzeum Zagroda F. Curyłowej i Dom Malarek
w Zalipiu oraz Muzeum Okręgowe w Tarnowie (Oddział Etnograficzny). Analizując
etnograficznie całokształt zjawisk artystycznych Powiśla Dąbrowskiego zauważyć można
proces przemiany od tradycyjnej sztuki ludowej do rzemiosła artystycznego i rzemiosła.
Czynnikami wpływającymi na to zjawisko są zachodzące procesy modernizacji i urbanizacji
wsi i idąca z nimi w parze zmiana świadomości, mentalności i oczekiwań finansowych jej
twórców.