SCENARIUSZ LEKCJI HISTORII Autor: Małgorzata Meissner

SCENARIUSZ LEKCJI HISTORII
Autor: Małgorzata Meissner, WCIESiS
Etap edukacyjny: gimnazjum
Temat: Pierwsze państwo świeckie
Czas: 1–2 godziny dydaktyczne
Cel ogólny: zapoznanie uczniów z przyczynami i okolicznościami powstania Prus
Książęcych
Cele szczegółowe:
Uczeń:
 zna tło konfliktów polsko-krzyżackich na początku XVI wieku
 wymienia postanowienia traktatu krakowskiego z 1525 roku
 wie, dlaczego doszło do porozumienia polsko-krzyżackiego
 opisuje obrazy przedstawiające hołd pruski
 wyjaśnia skutki traktatu dla obu stron
 rozumie niezwykłość porozumienia zawartego w Krakowie
Kształtowane umiejętności:
 formułowanie krótkiej wypowiedzi
 praca z tekstem
 wyszukiwanie informacji
 porozumiewanie się w grupie
 praca zespołowa
 myślenie przyczynowo-skutkowe
 wnioskowanie
Metody i formy pracy:
 praca ze źródłem pisanym i ikonograficznym
 drama
 praca zbiorowa i grupowa
Środki dydaktyczne i materiały:
 atlas historyczny lub mapa ścienna Europy w XVI wieku
 materiały źródłowe na temat sytuacji politycznej i traktatu krakowskiego (po kilka dla
każdej grupy)
 reprodukcje obrazów przedstawiających hołd pruski (pędzla Matejki i Bacciarelliego)
 encyklopedia
 duże arkusze papieru, pisaki
 kolorowe kartki, nożyczki, klej
Przebieg zajęć:
1. Przedstawienie celu głównego lekcji, zapisanie tematu na tablicy. Wprowadzenie, w kilku
zdaniach, uczniów w sytuację polityczną Polski na początku XVI wieku, przypomnienie
sytuacji w Polsce po II pokoju toruńskim.
2. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Rozdaje uczniom materiały, prosi o wykonanie zadania,
określa czas pracy. W trakcie pracy sprawdza, czy uczniowie zrozumieli polecenia,
ewentualnie pomaga im i inspiruje do działania.
3. Kiedy większość grup skończy pracę, ich przedstawiciele mają zaprezentować wykonane
zadanie. W razie konieczności nauczyciel komentuje lub uzupełnia informacje.
1
4. W podsumowaniu nauczyciel zwraca uwagę na to, iż państwo pruskie było pierwszym
państwem świeckim, że religia narzucona została tam przez władcę państwa. Konflikty
polsko-krzyżackie z chwilą złożenia hołdu zostały ostatecznie zakończone. Nowo
powstałe państwo zabezpieczało północne granice państwa polskiego, a Jagiellonowie
zyskali nad Bałtykiem duże znaczenie polityczne. Król Zygmunt I Stary poparł powstanie
państwa, w którym obowiązywało wyznanie powstałe w wyniku reformacji. Pod koniec
lat dwudziestych XVI wieku poglądy Marcina Lutra nadal budziły duże kontrowersje. Ale
jeszcze w 1525 roku Jagiellonowie mieli prawo do dziedziczenia władzy w Czechach i na
Węgrzech, a ich państwo było w Europie potężnym mocarstwem. Choć Zygmunt Stary
nie mógł tego przewidzieć, dalsza historia wskazuje, że państwo pruskie było dla Polski
niebezpieczne.
5. Nauczyciel proponuje wspólne opracowanie skutków traktatu krakowskiego dla obu stron.
Praca domowa: uczniowie mają poszukać informacji na temat losów zakonników
krzyżackich, którzy nie podporządkowali się decyzji ostatniego mistrza Albrechta
Hohenzollerna.
Materiały dla grupy I
Na podstawie poniższego tekstu przygotujcie krótką wypowiedź dotyczącą stosunków
polsko-krzyżackich w latach 1510–1525. Plan wypowiedzi zapiszcie na dużym arkuszu
papieru.
W 1511 roku na wielkiego mistrza został wybrany Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec
Zygmunta I Starego. Nowy mistrz podjął próbę uniezależnienia się od Polski, w związku
z czym doszło do nowych zatargów polsko-krzyżackich.
Państwo krzyżackie ze stolicą w Królewcu było lennem Polski. Kolejna, ale już ostatnia,
wojna z Krzyżakami wybuchła w 1519 roku. Wielki mistrz krzyżacki doszedł do
porozumienia z Rosją, z cesarzem i z Brandenburgią. W tym samym roku zażądał od Polski
zwrotu utraconych ziem. Uzyskał poparcie cesarza Maksymiliana I, który kwestionował II
pokój toruński i popierał Albrechta Hohenzollerna w sprawie nieskładania hołdu polskiemu
królowi.
Król polski nie chciał wojny, jednak kiedy nie udało się załagodzić konfliktu w 1519
roku, wkroczył na teren państwa zakonu. Strona polska, między innymi dzięki użyciu
artylerii, odnosiła w starciach z Krzyżakami sukcesy. Polacy zdobyli kilka ważnych punktów
oporu krzyżackiego, np. Kwidzyń. Słabość wewnętrzna zakonu nie pozwalała jednak na
prowadzenie szerokiej kampanii wojennej przeciwko Polsce. Mimo zdobycia kilku zamków
(Olsztyn został obroniony przez Mikołaja Kopernika), wskutek braku pomocy finansowej
z Zachodu, w 1521 roku zakon zmuszony był prosić o rozejm. Armia polska kontynuowała
marsz w głąb państwa zakonnego. Została jednak zatrzymana w związku z podjęciem przez
sojuszników zakonu kolejnych prób mediacji. W 1521 roku obie strony – Krzyżacy i król
Polski – zawarły rozejm, który trwał 4 lata. W 1523 roku za namową Lutra wielki mistrz
postanowił odrzucić katolicką regułę zakonu i założyć świeckie państwo w Prusach. Nie
mając poparcia cesarza nie mogłoby ono zaistnieć, jako państwo. Dlatego zwrócił się w stronę
Polski.
Materiały dla grupy II
Przyjrzyjcie się obu reprodukcjom obrazów przedstawiających hołd pruski. Wydarzenie
miało miejsce 10 kwietnia 1525 roku na rynku krakowskim. Odnajdźcie najważniejsze
postacie tego wydarzenia, zastanówcie się, z jakich źródeł mogli korzystać artyści malując
2
obraz. Przyjrzyjcie się obu obrazom i spróbujcie znaleźć różnice w sposobie przedstawienia
hołdu pruskiego. Zastanówcie się, skąd te różnice mogą wynikać. Swoje wnioski zapiszcie
w punktach na dużym arkuszu papieru.
Obrazy: Hołd pruski Jana Matejki
Hołd pruski Marccello Bacciarelliego
Materiały dla grupy III
Przeczytajcie fragment opisu hołdu pruskiego przedstawionego przez naocznego świadka
i spróbujcie odnaleźć poszczególne etapy tego zdarzenia na obrazie Hołd pruski Jana Matejki.
W krótkiej scenie pantomimy przedstawcie kluczowy moment uroczystości na krakowskim
rynku.
Hołd Pruski 1525 roku
Opis uroczystości w liście A. Krzyckiego do nuncjusza węgierskiego
„(...) Potem książę przystąpił do tronu i stóp królewskich i, klęcząc, przyjął chorągiew
z orłem czarnym z ukoronowaną literą S na piersiach, oraz dokonane słowami króla
wprowadzenie go w posiadanie księstwa i ziem wyznaczonych w Prusach. Następnie,
dzierżąc chorągiew, której się także brat jego Jerzy dotykał, jako najbliższy następca, na
księgę ewangelii w te słowa złożył przysięgę:
»Ja Albrecht, margrabia brandenburski, a także w Prusach, szczeciński, pomorski,
słowiański, kaszubski książę, pan Rugji, burgrabia norymberski, przyrzekam i ślubuję, że
najj. władcy i panu Zygmuntowi, królowi Polski, w. księciu Litwy, Rusi i wszystkim ziem
pruskich panu i dziedzicowi, jako mojemu przyrodzonemu dziedzicznemu panu i jego
majestatu potomkom i następcom, królom i Koronie polskiej, będę wierny i posłuszny, i będę
się starał o dobro jego majestatu, potomków i Korony polskiej, a bronił od zła i wszystko
czynić będę, co jest obowiązkiem wiernego wasala. Tak mi dopomóż Boże i święta Jego
ewangeljo«.
Po przyjęciu tej przysięgi królewska mość, dobywszy miecza, pasował nowego księcia na
rycerza i założył mu na szyję złoty łańcuch, godny dar królewski (...)”.
Acta. Tom. VII, nr 33
Reprodukcja obrazu Hołd pruski Jana Matejki
Materiały dla grupy IV
Zapoznajcie się z fragmentem tekstu traktatu krakowskiego. Zwróćcie uwagę na to, jak
zawarcie traktatu argumentuje król Zygmunt. Przygotujcie w punktach postanowienia
traktatu, tak by przedstawić je kolegom. Używajcie współczesnego języka.
Przywilej krakowski z 10 kwietnia 1525 roku
„My, Zygmunt etc. oświadczamy (...), iż mając na względzie przede wszystkiem pożytek
Rzpltej chrześcijańskiej, która przy takiej nawale niewiernych zgodą tylko i pokojem między
chrześcijańskimi panami zachowaną, być może, wreszcie chcąc zastosować się do życzeń Ojca
Św., cesarza (...) i innych książąt chrześcijańskich, którzy dotychczas wszelkiemi siłami starali
się ten spór i wojnę powstrzymać (...), pragnąc na koniec okazać łaskę (...) oświeconemu ks.
Albrechtowi, margrabiemu brandenburskiemu, naszemu najdroższemu siostrzeńcowi i jego
domowi (…), przychyliliśmy się chętnie do próśb jego wysokości i poddanych jego.
1 art. I nadaliśmy mu, oraz jego prawdziwym potomkom męskim i prawnym dziedzicom
lenna, ziemie, miasta, miasteczka i zamki niżej wypisani w lenno wieczne i niepodzielne (...)
i na one przez oddanie chorągwi naszej udzieliliśmy mu naszej inwestytury i tym listem
naszym udzielamy i nadajemy (…). [następuje wykaz miast i zamków nadanych w lenno].
3
3 art. Gdyby zaś wspomniani (…) zeszli ze świata bez potomka płci męskiej, prawnego
dziedzica lenna, albo ich tego rodzaju potomkowie bez prawnego dziedzica lenna, płci męskiej,
wygaśli, wówczas wszystkie i poszczególne ziemie (...) wyżej wymienione mają powrócić do
nas, następców naszych królów i Korony polskiej bez wszelkiej przeszkody i sprzeciwu.
4 art. Określa obowiązki Albrechta i jego następców: odbywania służby wojennej
1.) osobistej i bezpłatnej wraz z wszystkimi poddanymi w wojnach wywołanych z powodu
ugody krakowskiej i nadania lenna, a tylko w 100 koni w granicach Prus w innych wojnach,
w których król weźmie osobisty udział 2.) za odpowiednim wynagrodzeniem za służbę w
poczcie ponad 100 koni, lub poza granicami Prus.
5 art. Gwarantuje niepodzielność lenna, zabraniając ks. pruskiemu sprzedaży ziem lennych
bez zawiadomienia króla i dopuszczając zastaw tylko własnym poddanym i wasalom.
6 art. Zastrzega wykonywanie przez ks. pruskiego wszelkich innych powinności wasala
i gwarantuje obronę jego praw ze strony króla polskiego”.
Na podstawie: Balzer, Corpus iuris IV 1/49
Bibliografia:
1. Blak H., Grodziski S., Hołd pruski – obraz Jana Matejki, Wydawnictwo Literackie,
Kraków 1999.
2. Bogucka M., Sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego w Prusach, WSiP, Warszawa 1998.
3. Konopczyński M. Historia Polski. Średniowiecze. Rozkwit i schyłek, książka audio na 5
CD, Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej, Warszawa 2006.
4. Samsonowicz H., Historia Polski do roku 1795, WSiP, Warszawa 1990.
4