CZYTANIE ZE ZROZUMIENIEM W KLASACH I

CZYTANIE ZE ZROZUMIENIEM
W KLASACH I - III
Kształcenie ustawiczne oraz wszelkiego rodzaju samokształcenie opiera się przede wszystkim
na czytaniu ze zrozumieniem. Rozwój nauki i techniki niesie coraz więcej różnych instrukcji,
opisów oraz informacji potrzebnych każdemu człowiekowi żyjącemu we współczesnej
rzeczywistości.
Umiejętność czytania jest integralnie powiązana z umiejętnością pisania. Najpierw jednak
dziecko zdobywa umiejętność czytania, a dopiero później pisania. Mówimy potocznie, że
umiejętność pisania odbywa się na tzw. "śladzie czytania".
Możemy, w dużym uproszczeniu, wyróżnić trzy podstawowe elementy umiejętności czytania:
- znajomość znaków języka pisanego,
- umiejętność rozszyfrowywania lub tłumaczenia znaków (czytanie "po literze"),
- zdolność ujmowania coraz większej liczby znaków graficznych przy jednorazowym
patrzeniu na napisany tekst ( sylaby, krótkie wyrazy, wyrazy dłuższe, zdania lub kilka zdań).
Już w XIX wieku stwierdzono, że w procesie cichego czytania oko przebiega poszczególne
wiersze skokami, a czytanie odbywa się podczas przerw spoczynkowych. Każdy czytający
dąży do ustalenia rytmu poruszeń oka (rytmu czytania).
Istotą cichego czytania jest zrozumienie ogarniętego wzrokiem tekstu, a technika czytania
cichego polega na czytaniu tekstu wyrazami (cząstkami wyrazów) wyłącznie wzrokiem.
Czytanie ciche angażuje osobowość ucznia, ponieważ rozumiany tekst jest wynikiem reakcji
intelektu i stosunku emocjonalnego do treści.
Aby rozumieć tekst, umiejętność czytania musi posiadać określone cechy. Są to: płynność,
poprawność, biegłość, wyrazistość.
Czytanie płynne polega, najogólniej, na tym, że dziecko czyta tekst, chociaż wolno, ale
całymi wyrazami (nie wybrzmiewa poszczególnych głosek, nie zatrzymuje się zbyt długo nad
poszczególnymi wyrazami lub ich częściami, nie bierze oddechów w połowie wyrazów itp.).
Czytanie poprawne polega na prawidłowym odczytaniu wyrazów, tj. Zgodnie z ich
brzmieniem, oraz na poprawnym wymawianiu głosek(nie opuszcza liter, sylab, wyrazów, nie
przestawia i nie dodaje liter czy wyrazów).
Czytanie biegłe polega na indywidualnym świadomym stosowaniu właściwego tempa
czytania, umożliwiającego czytającemu i słuchającemu uchwycenie treści poszczególnych
wyrazów, płynnie i poprawnie odczytanych. Czytanie biegłe polega również na zachowaniu
właściwych akcentów logicznych w zdaniu, a więc z uwzględnieniem znaków
przestankowych oraz tych akcentów, które podkreślają ważne dla zrozumienia sensu wyrazy.
Rozumienie tekstu nie tylko umożliwia czytanie biegłe, ale je warunkuje.
Czytanie wyraziste polega na zachowaniu pauz gramatycznych, logicznych i
psychologicznych, na zachowaniu właściwej intonacji, zastosowaniu odpowiedniego tempa
itp. Czytanie wyraziste ma wydobyć walory uczuciowe tekstu. W toku czytania wyrazistego
odzwierciedla się w barwie głosu uczucia i nastroje, jakie chcemy obudzić w związku z
czytanym tekstem. Funkcją stylistyczną intonacji jest oddawanie głosem indywidualnych
cech bohaterów, których słowa czytamy lub o których się czyta. Intonacja może również
wykazać stosunek autora do bohaterów oraz stosunek czytającego do nich.
Jeżeli dziecko nie potrafi poprawnie odpowiedzieć na pytania w związku z przeczytanym
tekstem, to znaczy, że mechanicznie odczytuje obrazy graficzne poszczególnych wyrazów
czy liter. W tym przypadku dziecko nie umie czytać, gdyż czytanie i rozumienie są
jednolitym procesem. Podstawową sprawa w pokonywaniu przez dziecko trudności w
początkowej nauce czytania są ćwiczenia zmierzające do rozszerzenia pola czytania. Maja
one w zasadzie charakter indywidualny, powinny być prowadzone w przypadkach
koniecznych na przełomie klasy I - II. Oto niektóre formy ćwiczeń do wykorzystania w pracy
indywidualnej z dzieckiem.
ˇ Przepisywanie wyrazów lub zdań zaczynamy od sylab, kończymy na krótkich zdaniach).
ˇ Odczytywanie po jednorazowym popatrzeniu na tekst drukowany kolejnych sylab lub
wyrazów (zaczynamy od odsłonięcia dziecku na ok. 0,5 sek. pierwszej sylaby krótkiego
wyrazu, potem odsłaniamy całe wyrazy, a na koniec zdania).
Dziecko, które ma trudności w czytaniu, ma również trudności w zrozumieniu czytanego
tekstu.
Profesor Ryszard Więckowski wyróżnia trzy poziomy rozumienia tekstów:
poziom I - uczniowie wyodrębniają konkretne fakty i zdarzenia, zapamiętują je i odtwarzają
na polecenie nauczyciela;
poziom II - w czytanym tekście uczniowie wyodrębniają związki przyczynowo - skutkowe
między faktami i zdarzeniami;
poziom III - uczniowie potrafią wyodrębnić ideę utworu (myśl przewodnią).
W badaniach OECD (Ośrodka Edukacji Centrum Doskonalenia) wyróżniono pięć poziomów
czytania ze zrozumieniem:
poziom I - zdolność odszukania przynajmniej pojedynczej prostej części informacji w
materiałach pisanych prostym językiem;
poziom II - zdolność odszukania części informacji na podstawie prostego kojarzenia
wymagającego niskiego poziomu wnioskowania;
poziom III - zdolność wykorzystania materiałów pisemnych przy niskim poziomie
wnioskowania, biorąc pod uwagę liczne części informacji;
poziom IV - zdolność wykonania zadań o wielu właściwościach lub mniej prostych przy
użyciu złożonej informacji;
poziom V - zdolność wykonania złożonych zadań łączących kilka części informacji, które
należy wyszukać w materiale pisemnym.
Wdrażanie do czytania ze zrozumieniem powinno odbywać się każdego dnia i przy każdej
nadarzającej się okazji.
Propozycje ćwiczeń doskonalących umiejętność czytania ze zrozumieniem w klasach I - III:
Klasa I
1. Odszukanie w poznanym tekście wyrazów oznaczających imiona, wyrazów z nowo
poznaną literą oraz innych nazw występujących w tekście.
2. Zabawy z rozsypanką wyrazową (do wyrazów oznaczających imiona dobieranie wielu
wyrazów oznaczających czynności, do nazw zwierząt dobieranie wyrazów oznaczających
nazwy środowiska ich życia itp.).
3. Układanie zdań z rozsypanki wyrazowej.
4. Dobieranie odpowiednich podpisów do obrazków lub
odwrotnie.
5. Przygotowanie odpowiedzi na pytania czytane po cichu.
6. Dobieranie parami zdań z rozsypanki zdaniowej - do jednego pytania uczeń dobiera dobrą
odpowiedź.
7. Układanie opowiadania z rozsypanki zdaniowej.
Klasa II
1. Odpowiednio modyfikowane ćwiczenia dla klasy I.
2. Szukanie w tekście odpowiedzi na zadane pytanie.
3. Układanie pytań do tekstu przeczytanego po cichu.
4. Samodzielny wybór fragmentu tekstu który zostanie zilustrowany i podpisany wybranymi
zdaniami z tego tekstu.
5. Porządkowanie podpisów pod obrazkami jako przygotowanie do układania opowiadania.
6. Ciche czytanie podpisów pod obrazkami jako przygotowanie do wielozdaniowej
wypowiedzi albo ustawianie obrazków w porządku chronologicznym.
7. Wyszukiwaniu urywków tekstu przedstawiających wydarzenia zgodnie z kolejnością ich
przebiegu.
8. Po cichym przeczytaniu ilustrowanie treści w postaci historyjki obrazkowej, podpisywanie
obrazków można traktować jako przygotowanie do układania planu.
Klasa III
1. Odpowiednio modyfikowane ćwiczenia dla klasy I oraz II.
2. Ćwiczenia, których celem jest wdrażanie uczniów do zdawania sprawy z treści czytanki,
rozdziału książki lub artykułu po cichym przeczytaniu.
3. Wyodrębnianie w czytanym po cichu tekście fragmentów dotyczących postaci, zdarzeń,
obrazów, które można w czytanym tekście wyodrębnić.
4. Wyszukiwanie w tekście postaci o podobnym wyglądzie, zachowaniu oraz niektórych
cechach charakteru.
5. Wyróżnianie opowiadań, opisów, dialogów.
6. Wyszukiwanie najładniejszych, najciekawszych fragmentów prozy (próba samodzielnego
uzasadnienia wyboru).
Wymienione ćwiczenia mogą być modyfikowane. Idzie o to, aby ich stosowanie było
skuteczne, aby dały możliwie najlepsze efekty w zakresie umiejętności czytania i czytania ze
zrozumieniem.
Bibliografia:
1. G. L. Anderson: "Ciche czytanie w świetle badań psychologicznych, pedagogicznych",
Warszawa 1932.
2. M. Kreutz: "Rozumienie tekstów", Warszawa 1968.
3. R. Więckowski: "Psychologiczne i fizjologiczne podstawy początkowej nauki czytania i
pisania", Życie Szkoły 1/2000