19. Komunikacja społeczna

mgr Mirosława Wieczorek-Stachowicz
Umiejętność współdziałania zarówno z ludźmi z własnej rodziny, organizacji, jak i
partnerami zewnętrznymi jest jednym z najważniejszych czynników efektywności
kształtowania pozytywnych relacji między nimi oraz pracy. Do współdziałania niezbędne jest
porozumiewanie się. Jak obliczono np. większość kierowników poświęca 70% czasu na
komunikowanie się. Oznacza to, że aby sprawnie zarządzać, trzeba znakomicie opanować
sztukę porozumiewania się z ludźmi.
W codziennym życiu komunikacja interpersonalna zachodzi przy każdym spotkaniu co
najmniej dwu osób. Dziecko już przed urodzeniem w 7-9 miesiącu ciąży uspakaja się dzięki
rytmicznym uderzeniom serca matki i jej delikatnym głaskaniem brzucha. Od chwili
urodzenia zachodzi ciągle proces komunikacji. Jeżeli zdarzyłoby się tak, że noworodek tuż po
urodzeniu zostałby odseperowany od matki i innych ludzi nastąpiłyby nieodwracalne zmiany
mogące spowodować upośledzenie umysłowe, a nawet zgon. W różnych koncepcjach
psychologicznych przykładano różną miarę do duchowości i cielesności człowieka.
Jednak w relatywnie niedalekiej przeszłości zauważono, że człowiek szczęśliwy cieszy się
lepszym zdrowiem. Musiała przyznać to również współczesna medycyna. ,,Oddzielenie
materii i ducha, dynamizmu życia i wartości duchowych, naturalnego wdzięku i
nadprzyrodzonej łaski w istocie okaleczyło naturę’’ to słowa Josepha Cambella. Gdy oddziela
się umysł od ciała, duchowość staje się zjawiskiem intelektualnym – wiarą, a nie witalną siłą
podczas gdy ciało staje się mięsem na szkielecie z kości czy laboratorium biochemicznym.
Psychologowie zajmujący się komunikacją zauważyli, że nastrój osoby, jej emocje
odbijają się w ,,Mowie ciała’’. Widoczny uśmiech uniesione kąciki ust i rozjaśnione oczy
symbolizują zadowolenie. Ale również wtedy, gdy człowiek przybierze określony wyraz
twarzy może doświadczyć odpowiedniej emocji.
Komunikacja interpersonalna jest ważnym aspektem życia człowieka, dlatego warto
pogłębiać wiedzę o niej i doskonalić praktyczne umiejętności jej polepszania.
Psychologowie opracowali ponad 90 definicji komunikowania się, ale nie byli w stanie
przyjąć jednego uzgodnionego stanowiska.
Najczęściej jednak zwracają uwagę trzy zasadnicze zagadnienia:
1. W potocznym znaczeniu tego słowa komunikowanie się dotyczy ludzi, a zatem
zrozumienie zjawisk komunikacji wymaga poznania relacji interpersonalnych,
2. Komunikowanie polega na ,,dzieleniu się znaczeniami’’ tzn. ,,że jeśli ludzie chcą się
wzajemnie porozumieć, muszą mówić ,,tym samym językiem’’, muszą przyjmować to
samo znaczenie używanych terminów i pojęć.
3. komunikowanie nie jest symboliczne –gesty, dźwięki, litery, słowa mogą jedynie
przedstawiać pojęcia, które są przedmiotem przekazu lub stanowią ich przybliżenie.
Można powiedzieć za Waldemarem Domachowskim – komunikacja jest to proces, dzięki
któremu jednostka w bezpośrednim kontakcie z inną osobą przekazuje i otrzymuje
informacje. W czasie procesu można wyodrębnić kilka etapów:
 inicjujący, bardziej lub mniej świadoma intencja nadawcy (osoby, która wytwarza
przekaz) przekazania pewnej treści,
 kodowanie tj. przełożenie tych treści na określone zachowanie,
 nadawanie tj. przekazanie wiadomości za pośrednictwem określonych zachowań,
 odbiór tj. percepcja przez narządy zmysłów odbiorcy zachowań nadawcy,
odkodowywanie tj. przełożenie odebranych sygnałów na wiadomość,
interpretacja wiadomości tj. przypisanie jej przez odbiorcę znaczenia w kontekście
jego ogólnej wiedzy o świecie.
Mówiąc o komunikowaniu się, najczęściej mamy na myśli komunikację werbalną czyli
porozumiewanie się za pomocą słów, tymczasem w zwykłej rozmowie ponad 65% informacji
przekazujemy poprzez gesty, mimikę, spojrzenie, intonację. Jest to komunikacja niewerbalna.
Dobra komunikacja występuje wówczas, gdy przekazywanie wiadomości jest dwustronne.
Nadawca informacji powinien zatem dawać odbiorcy okazję do sprzężenia zwrotnego tj. do
zadawania pytań i formułowania komentarzy, w celu wyjaśniania istoty przekazywanej
wiadomości. Jednocześnie powinien uwzględniać właściwości osoby lub osób, do których się
zwraca.
Bardzo ważne jest uzyskanie z ich strony odpowiedniego odzewu lub reakcji świadczącej o
tym, że nasz przekaz został zrozumiany i zaakceptowany.
Można wyróżnić pięć składników skutecznej komunikacji wzajemnej:
1.
Jasność celu.
2.
Jasność wyrażania się.
3.
Umiejętność słuchania.
4.
Zwalczania złości (własnej i innych).
5.
Zyskiwanie zaufania.


Przed podjęciem przekazywania informacji powinniśmy wiedzieć jakie zachowania czy
postawy chcemy spowodować. Mogą one dotyczyć spowodowania określonych zachowań,
przekazywania wiedzy, umiejętności, zmiany postaw lub doświadczenia przyjemności z
samego procesu komunikowania się. Intencje dla których podejmowana jest komunikacja
mogą być bardzo różne.
 Człowiek może podjąć rozmowy aby zaspokoić własne potrzeby. Dzieje się tak, gdy
nadawca pragnie coś osiągnąć i jest przekonany, iż rozmowa pomoże mu to uzyskać.
Albo gdy mimiką pantomimiką wyraża potrzebę.
 Nadawca może podjąć komunikację, aby jego partner odniósł określone korzyści jeśli
poprzednio sygnalizował on własne potrzeby.
 Człowiek może inicjować kontakt, aby zapoznać inną osobę z własnymi odczuciami,
poglądami, przekonaniami. W tym przypadku nadawca przekazując partnerowi
wiadomości nie zamierza wywrzeć żadnego wpływu na jego postępowanie.
 Nadawca może podjąć rozmowę o pewnych sprawach przede wszystkim dla
rozładowania napięcia jakie się z nim wiąże. Jest to więc taka sytuacja, gdy człowiek
chce wygadać się czy wyżalić co pomaga w uwolnieniu się od złości, niepokoju,
poczucia skrzywdzenia.
 Intencja nadawcy wiązać się może z koniecznością realizowania razem z drugą osobą
określonych celów bądź wykonywania zadań nie wynikających bezpośrednio z ich
pragnień czy potrzeb np. w pracy zawodowej. Ważne jest uświadomienie sobie
własnych intencji i sformułowanie celu, w przeciwnym przypadku spowoduje to
zakłócenie w komunikacji.
Jeśli chcemy być dobrze zrozumianymi należy mówić w języku adresata. Uwzględniając jego
poziom wiedzy i doświadczenia życiowe oraz specyfikę odbiorcy.
W koncepcjach związanych z Neurolingwistycznym programowaniem uważa się, że ludzie
przyswajając informacje poprzez trzy kanały (wzrok, słuch, kinestezja) preferują jeden z nich,
tak dzieje się również w wyrażaniu myśli.
W procesie komunikacji niezbędna jest więc poznawanie i używanie ,,języka’’ partnera. W
przeciwnym wypadku to jest tak jakby mówiono trzema różnymi językami.
Osoby nastawione głównie na wrażenia wzrokowe używają słów i zwrotów:
 wygląda nieźle, przejrzysty plan, jasna sytuacja, widzieć, wyobrażać, jasny klarowny,
obrazowy, spogląda, kolorowy, wizja itd.
Osoby nastawione głównie na wrażenia słuchowe używają słów i zwrotów:
 brzmi nieźle, ten pomysł do mnie przemawia, słyszeć, harmonizować, dźwięk, cichy,
dźwięczny itd.
Osoby nastawione głównie na wrażenia kinestetyczno-dotykowe używają słów i zwrotów:
 czuję sprawę, to dotyka sedna sprawy, czuję pismo nosem, twardy,
dopasowany, szeroki, gładki itd.
Osoby węchowo smakowe:
 pachnieć, cierpki, mdły, delektowanie itd.
SYSTEMY REPREZENTACYJNE
Przykłady tłumaczenia potrzebne przy aktywnym słuchaniu, wzmacnianiu, oddziaływań,
komunikacji.
Znaczenie
Nie rozumiem cię.
Chcę ci coś
zakomunikować.
Opisz mi swoją obecną
sytuację.
Obecna sytuacja
odpowiada mi.
Czy mnie rozumiesz?
Kinestezja
To, co mówisz, nie dociera do
mnie.
Chcę nawiązać z tobą kontakt.
Wzrok
Nie widzę, o co ci
chodzi.
Chcę ci coś pokazać.
Wprowadź mnie bliżej w
swoją sytuację.
Opisz mi swoją sytuację. Powiedz mi coś więcej na
swój temat.
Czuję, że to dobry pomysł.
To wygląda na
znakomity pomysł.
Czy widzisz, co ci chcę
przekazać?
Czy ten pomysł do ciebie
dociera?
Słuch
Nie brzmi to jasno.
Posłuchaj co ci powiem.
Brzmi świetnie.
Czy to brzmi dla ciebie
przekonująco?
(The Structure of Magic, tom II J. Grinder i R. Bandler)
Nieznajomość preferowanej modalności sensorycznej prowadzi do zakłóceń w komunikacji.
Jednocześnie ludzie preferują określony styl myślenia. Można wyróżnić dwa takie modele. W
pierwszym ludzie zachowują się niesystematycznie i zwracają więcej uwagi na ogólne idee i
pojęcia. Inni natomiast przejawiają tendencję do bardzo szczegółowych i systematycznych
poczynań i myśli. James Eihcer uważa, że osoby reprezentujący pierwszy typ – równoległy
charakteryzują się:
 nie zwracaniem uwagi na szczegóły,
 poświęcanie uwagi różnym zadaniom,
 zajmowaniem się kilkoma zadaniami równocześnie,
 kończeniem zadań w nierównomiernych odstępach czasu,
 umiejętnością prezentowania całościowej analizy.
Osoby reprezentujące drugi typ – seryjny charakteryzują się:
 zwracaniem uwagi na szczegół,
 koncentrowaniem się na jednym zadaniu,
wykonywaniem zadań krok po kroku,
ukończeniem jednego zadania przed przystąpieniem do następnego,
umiejętnością logicznej szczegółowej analizy.
Gdy komunikują się ludzie o dwu różnych stylach myślenia może nastąpić wiele
nieporozumień. Osoba z myśleniem seryjnym odbiera tą o myśleniu równoległym jako
chaotyczną, zadającą pytania, ale nie zainteresowaną odpowiedzią i ,,nie trzymającą się’’
tematu.
W odwrotnej sytuacji osoba o myśleniu równoległym może odbierać swego rozmówce jako
kogoś nudnego i drobiazgowego.
Jeśli znają swoje style myślenia będą umieli dostarczać także informacje jakie potrzebuje
druga strona.
Innym problemem zaburzającym jasność komunikatu mogą być cechy osobnicze związane z
płcią mózgu. Preferowanie logicznego myślenia w przypadku osób o tzw. męskim mózgu i
uczuciowo-wyobrażeniowego w przypadku tzw. żeńskiego.
Te same słowa np. ,,mam problem’’ w pierwszym przypadku uruchamiają pomysły na jego
rozwiązanie a w drugim współczucie, wsparcie i ogólnie rozumianą chęć pomocy.



Prawdziwie efektywną komunikacją jest obustronna wymiana informacji. Pomaga temu
aktywne słuchanie, które opiera się na zasadach dotyczących odzwierciedlania,
parafrazowania i skupiania się na najważniejszym
Odzwierciedlanie polega na tym, że w komunikacji werbalnej odbiorca mówi nadawcy – jakie
jego zdaniem są odczucia nadawcy np.:
,,Oczywiście jesteś zadowolony z tych planów’’
,,Zdaje się, że jesteś wściekły’’ itd.
W komunikacji niewerbalnej dostraja się do sposobu siedzenia nadawcy, z którym jest w
kontakcie do jego mimiki i oddechu itd.
Jeśli odbiorca nie dostroi się do nadawcy albo po jakimś czasie zrobi coś przeciwnego –
dostroi się – komunikacja zostaje zaburzona.
Dobre odzwierciedlenie wspomagane jest poprzez parafrazowanie czyli ujmowanie słowa
tego co ktoś powiedział. Odbiorca sprawdza w ten sposób czy dobrze zrozumiał komunikat,
stosuje np. zdania:
,,O ile dobrze zrozumiałem, że ...’’
A więc twierdzisz, że ...’’
Chcesz powiedzieć, że ...’’
Czasami przydaje się skupienie na najważniejszym np. poprzez zdanie - ,,Która z tych spraw
jest dla ciebie najważniejsza?.
Ważne przy słuchaniu są:
Umiejętność skupienia się – wyraźne zainteresowanie mówcą, zachowanie świadczące o
kontakcie i fizycznej obecności.
Umiejętność podążania – nie przeszkadzanie i nie rozpraszanie mówcy, zachęcanie mówcy
przez wyrażanie na bieżąco swoich uczuć. Zadawanie rzeczowych pytań. Unikanie tworzenia
atmosfery przesłuchania przez ciągłe zadawanie pytań.
Człowiek bez zahamowań okazujący złość podejmuje działania nastawione na zniszczenie lub
uszkodzenie (w sensie psychologicznym lub fizycznym) obiektu wywołującego gniew albo
jakiegoś obiektu zastępczego. W pewnej mierze chce zadać ból drugiej osobie. Nie jest to ani
etyczne ani praktyczne. Agresja rodzi bowiem agresję i człowiek zamiast załatwić swoją
sprawę może uwikłać się w walkę.
Efektem ciągłego tłumienia złości bywa ogromne napięcie emocjonalne i (w jego wyniku) –
schorzenia somatyczne albo problemy emocjonalne.
Należy dawać wyraz gniewowi, ale czynić to w sposób nie naruszający praw innych osób.
Obrona siebie bez agresji ale również bez uległości nazywana jest zachowaniem asertywnym.
Potępiając zdarzenia nie osoby stosuje się odpowiedni język – np. zaczyna się zdanie od ,,ja’’
nie od ,,ty’’. reakcje stopniuje się nie czekając na efekt ,,zakorkowanej butelki z wodą w
zamrażalniku’’.
Warto pamiętać, że każdy ma prawo do odczuwania emocji, ale wyrażania ich można się
nauczyć.
Nieufność innych można pokonać własną otwartością, ciepłem, zaufaniem i życzliwością.
W psychologii znany jest ,,efekt Polianny’’. Dziewczynka swoim pozytywnym stosunkiem do
innych i poszukiwaniem w każdym dobra powodowała, że ludzie otwierali się, byli
radośniejsi i szczęśliwsi. Zaufanie rodzi zaufanie a czyny często są ważniejsze niż słowa.
W komunikacji mogą wystąpić zakłócenia spowodowane przez bariery – filtry. Należą
do nich zakłócenia zewnętrzne takie jak hałas, przerywanie komunikowania się )np. przez
inne osoby, telefony), czas niekorzystne warunki otoczenia.
Czynniki dotyczące emocji nadawcy i odbiorcy np. uprzedzenia, status, doświadczenie,
przyjmowanie założeń (samosprawdzająca się przepowiednia) wartości i przekonania.
Odbiorca może nie przyjmować wiadomości od osoby, która go krytykuje, moralizuje,
rozkazuje, grozi, radzi czy wyciąga argumenty logiczne itd.
Jeżeli nadawca pyta ,,dlaczego?’’ w odbiorcy uruchamia się tendencja do usprawiedliwiania
swojego działania a nie do zmiany zachowania.
Wypowiedzi różnią się jawnością wyrażania własnych odczuć, pragnień czy potrzeb, czyli
tym na ile bezpośrednio wyrażają one przeżycia i myśli człowieka lub też na ile bezpośrednio
wyrażają one przeżycia i myśli człowieka lub też w jakim stopniu ukrywają je.
O komunikowaniu się bezpośrednim mówimy, gdy człowiek przekazuje innym ludziom
własne uczucia, pragnienia wprost. Bezpośrednie komunikowanie się z ludźmi ułatwia
człowiekowi realizowanie własnych potrzeb czy oczekiwań, ponieważ pozwala unikać
zakłóceń jakie pojawić się mogą, gdy treść wiadomości jest niejasna lub gdy człowiek
dostarcza odbiorcy niespójnych sygnałów. Wypowiadanie wprost swoich myśli czy uczuć
pozwala też człowiekowi na zdobywanie wielu wiadomości o samym sobie.
Ujawniając innym prawdziwą treść odczuć człowiek ma możliwość dowiedzenia się, jakie są
reakcje innych ludzi, to jaki jest on naprawdę.
Wyrażanie wprost własnych przeżyć umożliwia także rozładowanie napięcia jakie towarzyszy
wielu doznawanym przez człowieka doświadczeniom. Znane jest przecież zjawisko
odczuwania ulgi i spokoju po otwartym wyrażaniu własnej złości, żalu, smutku czy
niepokoju.
Pośrednie komunikowanie się z innymi ludźmi zachodzi wtedy, gdy człowiek wyraża
doznania nie wprost. Jego postępowaniem kierują dwie sprzeczne tendencje. Jedna z nich to
potrzeba wyrażania swych doświadczeń, druga to chęć ukrycia ich. Człowiek wyraża swych
doświadczeń, druga to chęć ukrycia ich. Człowiek wyraża więc pragnienia, ale w formie
zamaskowanej. Konsekwencją wyrażania swych doświadczeń, druga to chęć ukrycia ich.
Człowiek wyraża więc pragnienia, ale w formie zamaskowanej. Konsekwencją wyrażania
własnych doznań nie wprost jest to, iż wiadomości przekazywane w ten sposób są często
niejasne, nieprecyzyjne. Trudne jest wtedy osiągnięcie porozumienia między rozmówcami, co
często uniemożliwia partnerowi spełnienie potrzeb czy oczekiwań nadawcy. Dalszą
konsekwencją może być rozczarowanie postępowaniem rozmówcy, żal do niego, co prowadzi
najczęściej do obopólnego niezadowolenia z kontaktu.
Konsekwencją komunikowania się z ludźmi w sposób pośredni jest również kumulowanie się
napięć. Ujawnianie nie wprost swych przeżyć nie umożliwi bowiem pełnego ich
rozładowania i prowadzi do gromadzenia się napięcia.
Ukrywanie lub pośrednie wyrażanie własnych uczuć czy zamierzeń może być
względnie stałym sposobem funkcjonowania człowieka w pewnych życiowych sytuacjach.
Także trwałe pośrednie komunikowanie lub ukrywanie pewnej części własnych przeżyć
określone jest jako ,,gra’’. Generalnie w grze pojawiają się dwa cele: jawny – akceptowany
społecznie i ukryty – nieakceptowany społecznie. W grze uczestniczą co najmniej dwie
osoby. Osoba, która inicjuje grę określa cele gry i osiąga zyski, gdy cele zostaną
zrealizowane. Osobie drugiej udział w grze i przebieg gry jest narzucony. Osoba ta nie ma
żadnych zysków z gry. Zazwyczaj ponosi ona nawet pewne koszty związane z udziałem w
grze: najbardziej typowym jest poczucie winy. Dlatego w opisie gier jeden z jej uczestników
jest często określany jako ,,prześladowca’’ lub ,,zwycięzca’’, drugi zaś jako ,,ofiara’’ lub
,,pokonany’’.
Istnieje jednak możliwość, że człowiek któremu ,,proponuje się’’ podjęcie gry, nie
pozwoli sobie jej narzucić. Może on odrzucić proponowaną mu rolę lub podjąć tzw. antygrę.
Antygra to prowadzenie rozmowy tak, aby skończyła się zdemaskowaniem ukrytego celu
osoby, która zainicjowała grę. Niedopuszczenie do zrealizowania gry przez osobę, której gra
miała być narzucona chroni przed poniesieniem kosztów.
Natomiast podjęcie przez dwie osoby takiej gry, która przynosi zyski obydwu partnerom
może stać się podstawą powstania między innymi trwałego, odpornego na trudności związku.
Równocześnie jednak efektem stosowania tego rodzaju gier jest wytworzenie się pomiędzy
uczestniczącymi w nich osobami coraz większego dystansu, niezrozumienia.
Zasadniczym czynnikiem wyznaczającym to, czy człowiek przekaże innym
wiadomość o własnych myślach, uczuciach, potrzebach, a także czy wiadomości tej nada
formę pośrednią czy bezpośrednią są pewne cechy jego osobowości. Dla funkcjonowania
człowieka ważne jest skąd pochodzi jego wiedza o sobie samym, a przede wszystkim wiedza
dotycząca tego jaki powinien być. ,,Ja idealne’’ człowieka obciążone narzuconymi mu
zewnątrz wzorami postępowania, niezgodnymi z osobistym jego doświadczeniem nie sprzyja
komunikowaniu się sposób bezpośredni z innymi ludźmi. Hamuje tendencję do wyrażania
wprost tego, co człowiek czuje, pragnie.
Przekazami (komunikatami) w komunikacji są zachowania niewerbalne (mimika
twarzy, kineztetyka – pozycja ciała, postawa, gesty i inne ruchy ciała – przestrzenna odległość
między komunikującymi się osobami.) Komunikacja interpersonalna wymaga wspólnego dla
nadawcy i odbiorcy kodu określającego relacje między zachowaniami, a treściami, które mają
one oznaczać. Wszystkie informacje o otoczeniu, które docierają do organizmów odbierane
są za pośrednictwem narządów zmysłów: wzrok, słuch, powonienie, dotyk i smak.
Komunikaty niewerbalne składają się z elementów określonych przez dwa czynniki:
odległość i czas. Pierwszy z elementów powoduje zróżnicowaną przydatność poszczególnych
zmysłów dla przesłania informacji w zależności od odległości w której znajdują się od siebie
komunikujące się osoby. Po osiągnięciu odpowiedniej odległości mogą zostać uruchomione
kolejne kanały.
Właściwości wzroku
Wrażliwość oka umożliwiająca dostrzeganie obrazu jest bardzo znaczne. Zdolność
ludzkiego wzroku do różnicowania szczegółów jest w istotnej mierze zależna m.in. od
luminacji obiektów oraz ich kontrastów. Aby mogło nastąpić wyodrębnienie obiektu z tła
muszą się one różnić luminacją. Ta różnica jest określona mianem kontrastu. Wyraża się w
procentach. Kontrast może przyjmować małe i duże wartości. Tym samym odległość, przy
której można sobie przekazać informację wynosi od ok. 10 cm do niespełna 2000 cm jeśli
informacja jest przekazywana poprzez zginanie i prostowanie ciała (przy kontraście). Dla
komunikacji niewerbalnej istotna jest sytuacja gdy odległość ulega zmniejszeniu. Przy
odległości 6,5 cm oko traci zdolność do ostrego widzenia.
Właściwości słuchu
Ludzkie ucho jest obdarowane bardzo wysoką czułością i jest w stanie odebrać i
różnicować dźwięki o różnej częstotliwości. W zależności od odległości, głos o różnym
natężeniu (szept, normalny głos, podniesiony głos, krzyk) może uzyskać różną wartość.
Krzyk z odległości ok. 5 m od krzyczącego ma podobne natężenie jak podniesiony głos z
odległości ok. 0,5 m od źródła.
Kontakt dotykowy
Poszczególne części ciała nie mają jednakowej zdolności do odbioru wrażeń
dotykowych. Im większe zapotrzebowanie na przekazywanie informacji za pośrednictwem
dotyku, tym mniejszy dystans powinien dzielić komunikujących się partnerów. Najbardziej
otwarte na dotyk jest ciało dla przyjaciela odrębnej płci, natomiast najmniej dla ojca.
Najwięcej kłopotów wśród wszystkich analizatorów zmysłów sprawia węch. Najważniejszym
powodem takiego stanu rzeczy jest silnie powiązany z emocjami, jest on takim kanałem
komunikacji niewerbalnej, który jest w pełni otwarty przez krótki okres czasu (kilka minut)
do momentu adaptacji.
Komunikaty dla których kanałem jest wzrok
1. Zmiana wielkości źrenic.
Większość ludzi reaguje na zmianę wielkości źrenic u partnera interakcji, ale zupełnie sobie
tego nie uświadamiają. Czynniki, które prowadzą do zmiany wielkości źrenic to czynniki
związane z samym procesem widzenia (np. zmiany jasności) i czynniki związane z
indywidualnymi doświadczeniami lub czynniki społeczne. To co budzi emocje pozytywne
prowadzi do zwiększenia źrenic, a to co negatywne zmniejsza źrenice. Źrenice są widoczne z
odległości do 150-190 cm.
2. Kontakt wzrokowy.
Kierunek patrzenia jest istotnym czynnikiem potwierdzającym zainteresowanie partnerem
(wyglądem, sposobem zachowania, wypowiedzią).
Istotnymi elementami kontaktu wzrokowego są:
 nawiązanie kontaktu wzrokowego,
 zerwanie kontaktu wzrokowego,
 dające się dostrzec zmiany rodzaju tego kontaktu; odpowiednia odległość do
nawiązywania kontaktu wzrokowego mieści się w granicach 5-10 m i mniej.
1. Wyrazy mimiczne
Wyrazy mimiczne służą przede wszystkim wyrażaniu emocji, którym można
przyporządkować odpowiadające im wyrazy mimiczne. Istnieje siedem regionów twarzy
zawiadamianych przez mięśnie mimiczne, których efektem jest określony wyraz mimiczny:
brwi i czoło, oczy, nos, wargi: górna i dolna, broda, usta oraz dolna szczęka. Jeżeli zmiany
mimiczne mają efektywnie przekazać informacje to odległość między partnerami powinna
oscylować wokoło 10 metrów. Wszystkie wyrazy mimiczne, które odzwierciedlają stany
emocjonalne i ujawniają relacje interpersonalne istotne dla życia społecznego (np. strach,
dominacja, agresja itp.) są podporządkowane umowie społecznej określającej sposób ich
ujawniania.
3. Ruchy ciała
Obejmuje sporą liczbę różnorodnych komunikatów i dzielą się na ruchy stosunkowo
niewielkie (niektóre gesty) jak i duże związane są ze zmianami pozycji ciała i sylwetki. Kanał
wzroku pozwala tu przekazywać niewerbalne informacje, które nie są osiągalne w innych
przypadkach.
4. Usytuowanie przestrzenne
Wyróżnia się ponad 100 różnych terminów, które odnoszą się od różnych elementów
przestrzennego usytuowania osób wchodzący ze sobą w kontakt.
Przestrzenne usytuowanie jest również sposobem przekazywania informacji. Usytuowanie
przestrzenne pełni funkcję informacyjną pozwalającą użytkownikom przestrzeni orientować
się w realiach łączących innych, jak i poprzez zajęcie określonego miejsca informowanie
innych o tym, jak sami się względem nich sytuujemy. Grupa komunikatów
paralingwistycznych jest mniejsza ilościowo jak i pod względem bogactwa informacji i
stopnia precyzji przekazywania. Nośnikiem –komunikatu jest głos. Czynnikiem kształtującym
komunikaty paralingwistyczne są parametry głosu. Parametry te stanowią podstawę do
wnioskowania o cechach nadawcy. Pozwala to odbiorcy identyfikować zmiany jakie się w
tym głosie pojawiają i stają się one podstawowymi komunikatami paralingwistycznymi.
Zawierają również informację o aktualnych relacjach nadawcy z otoczeniem. Komunikaty
paralingwistyczne są trudne do badania dlatego, że towarzysząc wypowiedziom słownym
wchodzą w określone relacje z treścią wypowiedzi.
Węch w sposób istotny nie wpływa na zachowanie. W przypadku człowieka to źródło
komunikacji zostało wyparte przez inne nośniki.
Zapach u człowieka odgrywa istotną rolę w przenoszeniu informacji związanej z
zachowaniami seksualnymi. Istnieje u człowieka wyraźna dysproporcja między możliwością
tworzenia tego komunikatu niewerbalnego a możliwością jego odbierania.
Dotyk jest kanałem w znacznym stopniu bezpośrednio uzależnionym od odległości. By móc
przenosić informacje partnerzy muszą się do siebie zbliżyć na odległość mniejszą niż w
przypadku innych kanałów. Oprócz odległości, czynnikiem kształtującym komunikat
dotykowy są działania osób, które się ze sobą komunikują:
 wszyscy partnerzy dążą do nawiązywania kontaktu dotykowego,
 żaden z partnerów do tego nie dąży,
 zmierza do tego tylko jedna ze stron.
Dotyk jest silnie związany ze stopniem intymności, więź jaka łączy partnerów, interakcji.
Wynika to z faktu, iż może on dotyczyć różnych części ciała. Wielokrotnie potwierdzono
spostrzeżenie, że atrakcyjna, interpersonalna przyjaźń albo pozytywne emocje związane są z
odległością między partnerami.
Dobra komunikacja społeczna zachodzi wtedy, gdy spełnione są dwa warunki:
 przekaz od nadawcy dokładnie odzwierciedla jego intencje,
 odbiorca interpretuje przekaz w ten sam sposób co nadawca.
Jest to sytuacja idealna rzadko spotykana, ale każdy może dążyć do ideału.
Literatura
1. Brześkiewicz Zbigniew - ,,Super słuchanie’’, Comes, Warszawa, 1996.
2. 2. Cameron-Bandler Leslie - ,,Ku harmonii w miłości’’, Gdańskie Wydawnictwo
Pedagogiczne, 1992.
3. Domachowski Waldemar - ,,Psychologia społeczna komunikacji niewerbalnej’’,
Wydawnictwo ,,Edytor’’, Toruń, 1993.
4. Eischer James - ,,Sztuka komunikowania się’’, Ravi – Łódź 1995.
5. Faber E., Mazlish A. - ,,Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały jak słuchać, żeby dzieci
do nas mówiły’’, Poznań, Media Rodzina of Poznań Inc, 1992
6. Grinder John, Bandler Richard - ,,The Structure of Magic’’ Tom II Science Behavior
Boks – 1976 - ,,Z żab w księżniczki’’, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk
1995.
7. Gut Jezry, Haman Wojciech - ,,Docenić konflikt’’, Kontrakt, Warszawa 1993.
8. Kopmeyer M. R. - ,,Praktyczne metody osiągania sukcesu’’, Wydawnictwo Bellona,
Warszawa 1992.
9. Lindenfield - ,,Asertywność’’, Ravi – Łódź 1995.
10. Nęcki Zbigniew - ,,Negocjacje w biznesie’’, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły
Biznesu, Kraków 1991.
11. O’Connor Joseph, John Seymour – NLP – Neuro-Lingustic Programing’’.
12. Pease Allan - ,,Język ciała’’, Gemini – Kraków 1995.
13. Powell Tag i Judith - ,,Panowanie nad umysłem’’ - Wydawnictwo Medium –
Warszawa 1989.
14. Rudiger Rogoll - ,,Aby być sobą’’ – Państwowe wydawnictwo Naukowe – Warszawa
1995.
15. Szmidt Krzysztof - ,,Elementarz twórczego życia’’ – Wydawnictwo INTRA – Warszawa
1994.
Thiel Erhard - ,,Mowa ciała’’ – Wydawnictwo Luna – Warszawa 1992.