FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Małgorzata

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 99–104
Małgorzata KAROLEWSKA, Artur WILCZYŃSKI
ANALIZA OPŁACALNOŚCI PRODUKCJI MLEKA W POLSKICH
GOSPODARSTWACH NA TLE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPY
POLISH FARM MILK PRODUCTION PROFITABILITY ANALYSIS
IN COMPARISON TO SELECTED EUROPEAN COUNTRIES
Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwami, Akademia Rolnicza
ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin
Abstract. The main case of article is estimate profitability analysis polish farm milk production
in comparison to selected European countries. The analysis made on the basis of economy
factors by using European Dairy Farmers model. The analysis showed polish and irish dairy
farms as a most profitable in milk production in comparison to the rest of research selected
European countries, mainly for the sake of low costs of milk production and relatively high milk
price.
Słowa kluczowe: gospodarstwa mleczne, koszty, produkcja mleka, przychody, Unia Europejska.
Key words: costs, dairy farms, European Union, income, milk production.
WSTĘP
Produkcja mleka jest w Europie jednym z najważniejszych działów gospodarki żywnościowej. Polska ze swoimi dobrymi warunkami naturalnymi do chowu krów, z dużą tradycją
mleczarską, wysoką konsumpcją produktów mleczarskich, a przede wszystkim ze stosunkowo niskimi kosztami ma znaczną przewagę konkurencyjną i – co się z tym wiąże –
ceny należące do najniższych w krajach Wspólnoty Europejskiej (Smoleński i Dziarska 2006).
Wynikiem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej jest poprawa jakości polskiego mleka, standardów sanitarno-weterynaryjnych oraz dobrostanu zwierząt. Jednocześnie towarzyszy temu
wzrost cen, co w rezultacie wpływa na poprawę opłacalności produkcji mleka.
W kolejnych latach jednym z zadań polskiego sektora mleczarskiego będzie utrzymanie
korzystnej relacji kosztów i cen, co przyczyni się do dalszego rozwoju tego sektora.
Celem opracowania jest analiza opłacalności produkcji mleka w polskich gospodarstwach,
w porównaniu z gospodarstwami z wybranych krajów europejskich. Opłacalność została określona wielkością kosztów produkcji mleka, przychodów, a także progami rentowności.
MATERIAŁ I METODY
Badaniami objęto gospodarstwa specjalizujące się w produkcji mleka, należące do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka (EDF – European Dairy Fermers). Do porównań wykorzystano średnie kosztów, przychodów oraz dochodów gospodarstw z Polski
(PL), Węgier (HU), ze Słowacji (SK), z Niemiec (DE), ze Szwecji (SE), z Francji (FR), Irlandii (IE), Holandii (NL), Wielkiej Brytanii (UK) oraz z Belgii (BE). Do przeprowadzenia analizy
100
M. Karolewska i A. Wilczyński
wykorzystano dane z 2005 roku, zebrane dla Europejskiego Stowarzyszenia Producentów
Mleka (European Dairy Farmers). Wszystkie obliczenia wykonano za pomocą modelu EDF,
służącego do porównań wyników ekonomicznych gospodarstw, biorących udział w analizach sporządzanych na potrzeby Stowarzyszenia (Kołoszycz i Świtłyk 2004).
Przeciętna wielkość stada krów w analizowanych gospodarstwach była zróżnicowana
i wahała się w przedziale od 63 krów w gospodarstwach belgijskich do 819 w gospodarstwach słowackich (rys.1).
900
800
700
600
500
400
300
200
100
PL-Ø-05
HU-Ø-05
SK-Ø-05
DE-Ø-05
SE-Ø-05
FR-Ø-05
IE-Ø-05
NL-Ø-05
UK-Ø-05
BE-Ø-05
0
Rys. 1. Średnia wielkość stada krów w badanych gospodarstwach z krajów europejskich przyjętych
do porównań
BE – Belgia, UK – Wielka Brytania, NL – Holandia, IE – Irlandia, FR – Francja, SE – Szwecja, DE – Niemcy,
SK – Słowacja, HU – Węgry, PL – Polska.
Źródło: Raport EDF (2006).
Największe stada posiadały gospodarstwa państw nowo przyjętych do Unii Europejskiej,
których średnia wielkość wynosiła 570 krów. Prawie trzykrotnie mniejsze stada były w pozostałych gospodarstwach, w których średnie stado obejmowało 206 zwierząt. Zdecydowanie najmniejsze stada wśród wszystkich badanych gospodarstw były we Francji i w Belgii.
Najwyższe przeciętne wydajności mleczne krów wśród gospodarstw „starej UE” odnotowano w Szwecji i Belgii – kształtowały się na poziomie odpowiednio 8979 i 8626 kg (rys. 2). Nieco
niższy poziom wydajności w tej grupie osiągnęły gospodarstwa niemieckie, francuskie
oraz holenderskie. Zdecydowanie najniższą wydajnością, która wyniosła 5715 kg, charakteryzowały się gospodarstwa irlandzkie. Wśród gospodarstw z państw nowo przyjętych do
UE najwyższą wydajność odnotowano na Słowacji i w Polsce – ich wielkość kształtowała
się na poziomie odpowiednio 7323 i 6907 kg. Średnia wydajność mleczna krów z gospodarstw polskich, węgierskich i słowackich wyniosła 6904 kg i była niższa o 944 kg od średniej wydajności w badanych gospodarstwach z państw UE-15.
Analiza opłacalności produkcji mleka w polskich gospodarstwach...
101
[kg FCM]
10000
9000
8000
7000
6000
PL-Ø-05
HU-Ø-05
SK-Ø-05
DE-Ø-05
SE-Ø-05
FR-Ø-05
IE-Ø-05
NL-Ø-05
UK-Ø-05
BE-Ø-05
5000
4000
3000
2000
1000
0
Rys. 2. Średnia wydajność mleczna krów w badanych gospodarstwach z wybranych krajów europejskich
Objaśnienia symboli zob. rys. 1.
Źródło: Raport EDF (2006).
WYNIKI I DYSKUSJA
W grupie badanych gospodarstw najwyższe koszty bezpośrednie, poniesione na produkcję mleka, charakteryzowały gospodarstwa węgierskie (125,3 zł na 100 kg FCM – ang.
fat corrected milk – mleko o skorygowanej zawartości tłuszczu wynoszącej 4,0%)
oraz szwedzkie (113,8 zł na100 kg FCM). Najniższe koszty bezpośrednie ponosiły gospodarstwa irlandzkie, brytyjskie oraz polskie, których wielkość była mniejsza przeciętnie o 40%
od kosztów bezpośrednich poniesionych przez gospodarstwa węgierskie i szwedzkie.
Największy udział w kosztach bezpośrednich miały koszty pasz, których wielkość w gospodarstwach słowackich oraz węgierskich stanowiła 50% wszystkich kosztów, a także była o 50% wyższa od kosztów w pozostałych gospodarstwach. Kosztami utrzymania budynków i maszyn najbardziej obciążone były gospodarstwa francuskie (40,1 zł na 100 kg FCM)
i holenderskie (37,4 zł na 100 kg FCM). Gospodarstwa polskie w grupie badanych gospodarstw charakteryzowały się najwyższymi wydatkami na paliwo oraz energię, których wartość kształtowała się na poziomie 9,3 zł na 100 kg FCM i była dwukrotnie większa od kosztów w pozostałych gospodarstwach. Zdecydowanie najwyższe koszty na opiekę weterynaryjną oraz leki poniosły gospodarstwa szwedzkie.
W państwach UE-15 cena mleka wynosiła około 120 zł na 100 kg FCM (rys. 3). Najwyższą cenę mleka w tej grupie gospodarstw (127 zł na 100 kg FCM) uzyskały gospodarstwa
francuskie. W grupie gospodarstw nowo przyjętych do UE najniższą cenę mleka uzyskały
gospodarstwa polskie (101 zł na 100 kg FCM) – większą o 2 zł niż gospodarstwa polskie
cenę mleka uzyskały gospodarstwa słowackie, a o 5 zł gospodarstwa węgierskie. Kolejnym
źródłem przychodów dla badanych gospodarstw była sprzedaż bydła. Średnie przychody
w grupie gospodarstw „starej UE” wyniosły 14,7 zł na 100 kg FCM i były wyższe od średniej w grupie gospodarstw polskich, słowackich i węgierskich o 4 zł.
102
M. Karolewska i A. Wilczyński
Tabela 1. Charakterystyka kosztów bezpośrednich w produkcji mleka w badanych gospodarstwach
-1
[zł·100 kg FCM]
Koszty bezpośrednie
-1
[zł·100 kg FCM]
BE
UK
NL
IE
Zakup zwierząt
0,8
3,6
1,7
3,4
0,4
3,4
3,5
Pasze
27,1
28,0
27,3
23,1
31,9
49,9
Utrzymanie budynków i maszyn
31,9
21,4
37,4
19,3
40,1
Nośniki energii
3,2
4,5
4,3
1,9
Weterynarz i leki
6,2
5,8
4,7
Pozostałe koszty
8,5
10,5
77,8
73,8
Suma kosztów bezpośrednich
FR
SE
DE
SK
HU
PL
0,3
0
2,5
33,5
57,9
64,5
28,5
28,6
26,0
17,0
32,3
23,2
5,5
6,8
6,2
3,6
4,3
9,3
6,5
7,4
11,9
6,1
5,5
7,5
5,5
12,7
12,9
16,1
13,2
10,4
21,5
16,7
6,4
88,1
67,1
101,4
113,8
85,7
105,8
125,3
75,4
Objaśnienia symboli zob. rys. 1.
Źródło: Raport EDF (2006).
Największymi beneficjentami dopłat bezpośrednich i subsydiów do produkcji mleka
wśród wszystkich badanych gospodarstw były gospodarstwa we Francji (14 zł na 100 kg
FCM), w Szwecji (13 zł na100 kg FCM), Belgii (12 zł na 100 kg FCM) i Niemczech (11 zł na
100 kg FCM).
Najwyższy przeciętny przychód całkowity z produkcji mleka w badanej grupie krajów europejskich osiągały gospodarstwa z Francji (162 zł na 100 kg FCM) i ze Szwecji (154 zł
na 100 kg FCM). Pozostałe kraje „starej Unii” osiągały przychód na poziomie 140 zł na
100 kg FCM. Gospodarstwa polskie, węgierskie oraz słowackie uzyskały najniższy przychód całkowity, który kształtował się średnio na poziomie 125 zł na 100 kg FCM.
-1
[zł·100 kg FCM]
180
160
140
100
1
14
18
2
9
13
14
15
2
11
14
0
7
10
0
12
HU-Ø-05
4
13
101
SK-Ø-05
2
6
20
106
DE-Ø-05
2
6
10
116
SE-Ø-05
0
12
13
2
3
13
UK-Ø-05
20
1
BE-Ø-05
40
124
103
FR-Ø-05
60
115
IE-Ø-05
109
121
NL-Ø-05
80
127
118
PL-Ø-05
120
przychody ze sprzedaży bydła
dopłaty bezpośrednie, subsydia
pozostałe przychody
przychody ze sprzedaży mleka
Rys. 3. Źródła przychodów z produkcji mleka gospodarstw w wybranych krajach europejskich
Objaśnienia symboli zob. rys. 1.
Źródło: Raport EDF (2006).
Analiza opłacalności produkcji mleka w polskich gospodarstwach...
103
Pierwszy próg rentowności, który określa pokrycie kosztów bezpośrednich przez cenę
mleka, osiągnęło większość badanych gospodarstw, z wyjątkiem gospodarstw węgierskich
(cena mleka była o 20 zł na 100 kg FCM za niska do osiągnięcia rentowności), szwedzkich
(cena niższa od kosztów o 5 zł na 100 kg FCM) oraz słowackich (cena niższa od kosztów
o 4 zł na 100 kg FCM) – rys. 4. Drugi próg rentowności okazał się nieosiągalny dla większości krajów, z wyjątkiem Irlandii i Polski, w których różnica pomiędzy ceną mleka a całkowitymi kosztami wyniosła odpowiednio 25 zł na 100 kg FCM i 12 zł na 100 kg FCM. Polskie gospodarstwa, mimo wciąż rosnących kosztów produkcji mleka, są nadal konkurencyjne dla badanych gospodarstw europejskich.
-1
[zł·100 kg FCM]
300
250
121
200
118
100
43
1
15
37
29
115
2
0
106
66
79
BE-Ø-05
UK-Ø-05
92
103
0
19
11
49
28
36
50
124
116
108,8
150
7
127
0
6
101
0
26
129
89
0
4
107
126
80
63
52
PL-Ø-05
HU-Ø-05
SK-Ø-05
DE-Ø-05
SE-Ø-05
FR-Ø-05
IE-Ø-05
NL-Ø-05
0
cena mleka
koszty dzierżawy i amortyzacji kwoty
koszty alternatywne
koszty gotówkowe – przychody spoza produkcji mleka
Rys. 4. Progi rentowności analizowanych gospodarstw z wybranych krajów europejskich
Objaśnienia symboli zob. rys. 1.
Źródło: Raport EDF (2006).
PODSUMOWANIE
Z przeprowadzonej analizy wynika, że w grupie badanych gospodarstw najwyższą przeciętną wydajnością mleczną krów charakteryzowały się gospodarstwa szwedzkie, belgijskie, francuskie, niemieckie oraz holenderskie. Wydajność mleczna w polskich gospodarstwach kształtowała się wśród badanych gospodarstw na średnim poziomie.
Najwyższe koszty bezpośrednie w produkcji mleka poniosły gospodarstwa węgierskie
oraz szwedzkie. Gospodarstwa polskie znalazły się w grupie państw, które charakteryzowały się najniższymi kosztami bezpośrednimi.
Najwyższy przychód całkowity osiągały gospodarstwa francuskie oraz szwedzkie. Gospodarstwa państw nowo przyjętych do UE charakteryzowały się najniższym przychodem
wśród wszystkich badanych gospodarstw.
104
M. Karolewska i A. Wilczyński
Przeprowadzone badania wykazały, że w najkorzystniejszej sytuacji ekonomicznej były
gospodarstwa irlandzkie oraz polskie, które ponosiły stosunkowo niskie koszty, przy jednocześnie wysokiej cenie mleka.
PIŚMIENNICTWO
EDF Report. 2006. European Dairy Farmers. Institute of Farm Economics and Rural Studies, Federal
Agricultural Research Center (FAL), Braunschweig.
Kołoszycz E., Świtłyk M. 2004. Koszty, dochodowość i efektywność produkcji mleka. Związek
Prywatnych Przetwórców Mleka, Warszawa, 12.
Smoleński Z., Zdziarska T. 2006 Rynek mleka. Rynek rolny. Analizy, tendencje, oceny.
IERiGŻ, Warszawa, 44.