Alternatywne metody rozwiązywania sporów z zakresu umów

Małgorzata Więcko-Tułowiecka
doktor nauk prawnych, Główny Specjalista w Wydziale Prawnym Biura Rzecznika
Ubezpieczonych
Alternatywne metody rozwiązywania
sporów z zakresu umów ubezpieczenia
– dyrektywa ADR, europejska sieć
rozstrzygania sporów Fin-Net
Wprowadzenie
Pozasądowe metody rozwiązywania sporów, określane skrótem ADR (Alternative Dispute
Resolution), to szerokie spektrum mechanizmów mających na celu zakończenie konfliktu
bez potrzeby toczenia pocesu przed sądem. Inne określenia tego typu procedur stosowane
w literaturze to: Amicable Dispute Resolution – pojednawcze metody rozwiązywania sporów1, Assisted Dispute Resolution (pomocnicze sposoby rozwiązywania sporów2), ale także
EDR – Effective Dispute Resolution3 (efektywne metody rozwiązywania sporów) czy Complementary Dispute Resolution (uzupełniające metody rozwiązywania sporów)4. Nie jest
możliwe określenie jakie konkretnie cechy powinna mieć procedura, aby uznać ją za procedurę ADR. Różne typy organizacji polubownie rozwiązujących spory wyodrębniają różne
systemy rozstrzygania sporów. Większość z nich cechuje dobrowolność korzystania z tego
typu usług, jednak jak się okazuje – nie jest to zasada stosowana we wszystkich instytucjach.
Alternatywne metody rozstrzygania sporów mają wiele cech pozytywnych, m.in. są szybkie, odformalizowane, tanie i łatwo dostępne. Dodatkowo obserwowany jest ciągły wzrost
liczby ugodowo rozwiązywanych spraw. Maksymalna efektywność tego systemu jest jednak
ograniczana przez fakt, iż nie wszystkie przedsiębiorstwa oraz państwa korzystają z ADR.
Alternatywną metodą rozstrzygania sporów może być zarówno procedura polegająca
na wymianie zdań pomiędzy samymi stronami umowy, jak i procedura, w której poza
konsumentem i przedsiębiorcą uczestniczy osoba trzecia – mediator, rzecznik itp. Metody
ADR mogą prowadzić do wypracowania ugody przez same strony, jak również do wskazania rozwiązania przez inny podmiot, który z kolei może w takiej sytuacji bądź jedynie
proponować rozwiązanie, bądź narzucać je w formie decyzji. Procedury ADR mogą wiązać
1 Pojęcia
tego użyto w Regulaminie ADR przyjętym przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu
w 2001 r.
2 M. Pazdan, O mediacji i projekcie jej unormowania w Polsce, Rej. 2004, Nr 2, s. 10.
3 K. Gajda, Alternatywne metody rozwiązywania sporów – projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, Problemy Współczesnego
Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego, vol. IV, A.D. MMVI, s. 77.
4 A. Zienkiewicz, Mediator w sprawach cywilnych, Rej. 2005, Nr 5, s. 152.
Kwartalnik ADR • Nr 3(23)/2013
67
Więcko-Tułowiecka
się z przymusowym uczestnictwem przedsiębiorcy, jak również być stosowane jedynie
w sytuacji uzyskania indywidualnej zgody przez obie strony. Zgoda przedsiębiorcy może
wynikać np. z przystąpienia do organizacji, w ramach której działa dana instytucja5, może
być też „zgodą” wynikającą z odpowiednich przepisów6 zobowiązujących przedsiębiorcę
do reagowania na działania podjęte przez daną instytucję. Inne różnice można zaobserwować w formie tego typu metod – indywidualnych bądź grupowych, a także w ich sformalizowaniu – od braku jakichkolwiek reguł postępowania, po uregulowania ustawowe.
Wszczęcie procedury ADR nie zawsze oznacza eliminację kosztów po obu stronach sporu,
a więc w niektórych sytuacjach są to procedury odpłatne, często tylko dla jednej ze stron.
Opłaty jednak zazwyczaj są znacznie niższe niż opłaty sądowe. Ponadto, mimo pewnego podobieństwa, poszczególne procedury ADR posiadające jednakowe nazwy mogą
znacznie różnić się trybem postępowania w poszczególnych krajach. W Unii Europejskiej
działa obecnie ponad 750 konsumenckich instytucji ADR7 i każda z nich stosuje własne
metody rozwiązywania sporów. Wbrew pozorom można jednak doszukać się pewnych
podobieństw. Wszystkie procedury ADR wynikają z nadrzędnego założenia, jakim jest:
ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz dochodzenia roszczeń poprzez skrócenie czasu postępowania, odformalizowanie postępowania oraz zmniejszenie kosztów,
a ponadto dają szansę na zakończenie sporu bez nadmiernych utrudnień i stresu8. Z perspektywy konsumenta najważniejsze wydają się dwie podstawowe cechy ADR – ich łatwa
dostępność i możliwość ostatecznego zakończenia konfliktu. Polska jest krajem, w którym
istnieje duży potencjał rozwoju instytucji ADR. Badając proporcje liczby skarg złożonych
do instytucji ADR w odniesieniu do wszystkich obywateli danego państwa, Polska znajduje się na 18 miejscu wśród wszystkich państw Unii Europejskiej, z jednym z najniższych
współczynników w wysokości 0,21 skargi na 1000 mieszkańców. Najwyższy wskaźnik
wypracowała Belgia, w której na 1000 mieszkańców przypada 4,73 skargi9.
Dyrektywa dotycząca alternatywnych metod rozwiązywania
sporów konsumenckich
Dnia 8.7.2013 r. w życie weszła dyrektywa dotycząca alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich10. Reguluje ona rozwiązywanie sporów wynikających
5 Tak jest np. w odniesieniu do działań Arbitra Bankowego działającego przy Związku Banków Polskich,
który został powołany do rozstrzygania sporów pomiędzy członkami Związku a konsumentami.
6 W odniesieniu do ubezpieczycieli zarejestrowanych w Polsce, na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy
z 22.5.2003 r. o nadzorze emerytalnym i ubezpieczeniowym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz.U. Nr 124,
poz. 1153 ze zm.) mają oni obowiązek przedstawić swoje stanowisko w sprawie indywidualnej, w której interwencję podjął Rzecznik Ubezpieczonych w ciągu 30 dni od dnia otrzymania zapytania od Rzecznika.
7 Study on the use of Alternative Dispute Resolution in the European Union. Final Report, Civic Consulting of the Consumer Policy Evaluation Consortium, 16.10.2009 r.
8 Podobnie: Study on the use of Alternative Dispute Resolution…
9 Cross-Border Alternative Dispute Resolution In the European Union. Study. European Parliament,
Brussels, June 2011, s. 29.
10 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE z 21.5.2013 r. w sprawie alternatywnych metod
rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/22/WE
(dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich), Dz.Urz. UE L Nr 165 z 18.6.2013 r.
68
Kwartalnik ADR • Nr 3(23)/2013
Więcej informacji na stronie wydawcy
http://www.ksiegarnia.beck.pl/czasopisma-adr-arbitraz-i-mediacjakwartalnik