Koszty zbioru buraków cukrowych

Technika
Koszty zbioru buraków cukrowych
dr Jacek Przybył, Akademia Rolnicza w Poznaniu
Kwestia kosztów zbioru buraka cukrowego
zawsze wzbudza dyskusję z oczywistego
powodu: plantator chciałby zebrać buraki
możliwie tanio, natomiast właściciel maszyny zbierającej chciałby uzyskać godziwy zysk. Na ogół trudno jest pogodzić te
sprzeczności, ale teraz wskutek dużej liczby
maszyn samojezdnych i wejścia w życie reformy rynku cukru, obie strony muszą poszukiwać kompromisu. Ważna jest jeszcze
rola producentów kombajnów buraczanych.
w korzeniach nieprawidłowo ogłowionych
i uszkodzonych szybko postępuje spadek
zawartości cukru, a więc plantator również
z tego powodu otrzyma niższą zapłatę.
Inne wady kombajnów przyczepianych to:
trudności z zebraniem korzeni z uwroci i z
przecinek, zawodność w trudnych warunkach (podczas suszy i po nadmiernych opadach), duże zagęszczenie gleby i relatywnie
drogie naprawy.
Chociaż cena nowych maszyn nie ulega
zmniejszeniu, to wprowadzane są w nich
zmiany, które obniżają koszty eksploatacji,
np. poprzez mniejsze zużycie paliwa, czy
odporniejsze na zużycie części roboczych
(lemiesz, wałki ślimakowe, przenośniki
prętowe).
Przed trzema laty w ofercie rynkowej pojawiły się maszyny do 2-etapowej technologii
zbioru buraka produkowane we Włoszech
i Hiszpanii i przedstawiane jako znacznie
tańsza
alternatywa dla kombajnu
samojezdnego. Użytkujący je
przedsiębiorcy są
zadowoleni z jakości ich pracy. Nie
jest moją intencją
zniechęcanie
ani
zachęcanie potencjalnych klientów
do zakupu jakiekolwiek maszyny, ale
kilka faktów warto
przypomnieć. Przypomnieć, bo przez
etap technologii 2i 3-etapowych już
przechodziliśmy.
W porównaniu z
wcześniejszymi zestawami maszyn,
dziś w technologii
2-etapowej nastąpiła jedna zmiana:
zbieracz ładujący
korzenie na zestawy transportowe
zastąpił zbieracz ze
zbiornikiem, odwożący je wprost na
pryzmę. Nie zmienia to faktu, iż nadal
jest to technologia
wrażliwa na ekstremalne warunki
Zbiór buraków kombajnami
samojezdnymi
Od zbioru buraków kombajnami samojezdnymi, własnymi lub usługodawcy, nie
ma odwrotu. Wynika to z wielu ich zalet,
z których najważniejsze to: wysoka jakość
zebranego plonu, przejawiająca się dużym
udziałem buraków prawidłowo ogłowionych i nieuszkodzonych, przy niskich stratach i zanieczyszczeniach, ograniczeniem
ugniatania gleby, łatwą organizacją pracy,
dużą wydajnością zbioru oraz wyładunkiem korzeni na pryzmy, których podstawa
odpowiada szerokości podbieracza czyszczarko-ładowarek. Tych cech nie mają maszyny kombajny przyczepiane oraz maszyny z technologii 2-etapowej. Zwolennikami
kombajnów samojezdnych są dziś już nie
tylko cukrownie i duże gospodarstwa, ale
również mniejsi plantatorzy.
Kombajny 1-rzędowe o przestarzałej konstrukcji źle ogławiają buraki i powodują
duże straty plonu. Mała wydajność tych
kombajnów wymusza znaczne wyprzedzenie terminu zbioru względem terminu odstawy korzeni. Z badań wynika, że straty
masy korzeni powodowane przez wyeksploatowane kombajny 1-rzędowe, stanowią
nawet 12–15 % plonu, natomiast podczas
zbioru nowoczesnym kombajnem samojezdnym wynoszą tylko ok. 3 %. Ponadto
4/2007 BURAK CUKROWY
Jeszcze o technologii „ciągnikowej”
pogodowe. W zestawie maszyna + ciągnik
najsłabszym jego ogniwem jest zawsze ciągnik, którego sprawność trakcyjna znacznie
maleje po dużych opadach deszczu.
Kolejnym mankamentem zestawów maszyn
ciągnikowych jest gorsza jakość zbioru, a
szczególnie oczyszczenie korzeni z ziemi,
wskutek braku możliwości rozbudowania
układu czyszczącego. Wydawałoby się, że
w dobie czyszczarko-ładowarek to nie ma
znaczenia. W rzeczywistości jest inaczej,
ponieważ tylko niekiedy stosuje się odpowiednio długi okres składowania korzeni
w pryzmach (plantator obawia się utraty
masy korzeni i zawartości cukru), sprzyjający ich obeschnięciu, co potem ułatwia
ich doczyszczenie. Ponadto pryzmy są ra-
33
34
Technika
tów
eksploatacji
środków technicz����
nych (ciągników,
����
maszyn, urządzeń),
����
a także do porów����
nania kosztów mechanizacji oraz do
����
������������������
�����������������������������
ustalenia kosztów
����
usług mechaniza����������������������
���
��������������������
�������������������
���������������������������
cyjnych stosowana
�
���
���
���
���
���
���
jest metoda kalkulacyjna,
opra�����������������������������
cowana w IBMER
���������������������������������������������������������������
Warszawa. W tej
���������������������������������������������������������
����������������������������
metodzie na koszt
eksploatacji
rolczej okrywane przeciw przemarznięciu, a
niczego środka technicznego składają się
jego koszty utrzymania, nazywane także
nie ogólnie przed wpływem niekorzystnych
kosztami stałymi i koszty użytkowania,
warunków atmosferycznych, a w szczególnazywane także kosztami zmiennymi. Na
ności opadów deszczu. W efekcie jest tak,
koszty utrzymania składa się koszt amorże im bardziej zanieczyszczone korzenie
tyzacji, koszt przechowywania (garażowatrafiły na pryzmę, tym większe będzie ich
nie i konserwacja), koszt ubezpieczenia i
zanieczyszczenie także po przejściu przez
koszt oprocentowania kredytu bankowego.
doczyszczarkę.
Koszt amortyzacji pozwala na wartościowe
Zestawy ciągnikowe w sezonie osiągają niżodtworzenie maszyny. W okresie użytkoszą wydajność, niż kombajny samojezdne.
wania ten koszt jest równy aktualnej cenie
Tymi maszynami raczej nie pracuje się w
nocy, ponieważ nie mają roboczego oświetzakupu maszyny. Koszt przechowywania i
lenia, a ciągnikowe nie jest wystarczające.
konserwacji maszyn wynosi 0,5–1 % rocznie w stosunku do ceny zakupu maszyny.
Wydajność sezonowa 6-rzędowego zestawu
2-tapowego wynosi ok. 300 ha. Kombajny
Wartość jednostkowych kosztów utrzymania zależy od intensywności eksploatowania
samojezdne osiągają wydajności przynajmaszyny i okresu jej użytkowania. Maszyny
mniej 2-krotnie większe, a znane są i rekoro niewielkim wykorzystaniu rocznym chadowe osiągnięcia ok. 1000 ha.
rakteryzują się wyższymi jednostkowymi
kosztami utrzymania.
Jak liczyć koszty eksploatacji maszyn?
Na koszty użytkowania składa się jednostkowy koszt napraw, jednostkowy koszt
Jednostkowe koszty eksploatacji rolniczych
paliwa i smarów, jednostkowy koszt matezestawów maszynowych odnosi się do goriałów pomocniczych i jednostkowy koszt
dziny pracy, a następnie przelicza się na
robocizny. Jednostkowy koszt napraw
jeden hektar (na jedną tonę) wykonanej
obejmuje naprawy bieżące i przeglądy, wypracy. Najczęściej przy szacowaniu kosz������������
���������������
����
konywane we własnym zakresie lub zlecone
firmom obsługowo-naprawczym. Koszt ten
w całym okresie użytkowania, w zależności
od maszyny wynosi od 40 do 100 % jej aktualnej ceny zakupu. Suma kosztów utrzymania i użytkowania stanowi koszt eksploatacji maszyny na godzinę pracy. Dzieląc go
przez wydajność eksploatacyjną uzyskuje
się koszt wykonania pracy agregatem ciągnikowym w przeliczeniu na jednostkę wykonanej pracy (ha).
Koszty zbioru buraka cukrowego
Jednostkowy koszt eksploatacji zależy od
liczby godzin pracy maszyny w ciągu roku.
Jeśli gospodarstwo jest niewielkie, to koszt
eksploatacji maszyn, odniesiony do jednego
hektar powierzchni, jest wysoki. Można go
obniżyć przez zwiększenie wykorzystania
maszyny w sezonie agrotechnicznym, np.
przez świadczenie usług sąsiedzkich.
Innym sposobem obniżenia kosztów mechanizacji jest wspólny zakup maszyny przez
kilku rolników i wspólne użytkowanie, albo
skorzystanie z usługi wyspecjalizowanej firmy. Jednak, niezależnie od formy własności
maszyny i sposobu jej eksploatacji, konieczne jest wydłużanie czasu jej eksploatacji. W
ten sposób maszyna szybciej zamortyzuje
się, a więc będzie ją można szybciej wymienić na nowocześniejszy model.
Na rysunkach 1 i 2 przedstawiono jednostkowe koszty eksploatacji najczęściej
stosowanych maszyn do zbioru buraka
cukrowego, czyli samojezdnego kombajnu
6-rzędowego i przyczepianego kombajnu
1-rzędowego typu Neptun lub podobnej
maszyny. Pod pojęciem „koszty eksploatacji samojezdnego kombajnu 6-rzędowego”
należy rozumieć średni koszt eksploatacji
kombajnów z grupy Holmer Terra Dos,
������������
���������������
����������������������������������
��������������������������������������
����
����
����
����������������������������������
���������������������������������
����
���
�
����������������������
�������������������
��
��
���
��� ���
����������������������������������
��������������������������������
��� ���
���
��� ���
�������������������������������������
��������������������������������������������������������������
���������������������������������������������������������
���������������������
Rys. 3. Koszt usługi zbioru buraków 6-rzędowym kombajnem samojezdnym wraz zestawem transportowym w tym roku jest taki sam, jak
przed dwoma laty
BURAK CUKROWY 4/2007
ści koszt tej technologii staje się
opłacalny dopiero po ok. 300
h pracy. Dlatego coraz częściej
plantatorzy uprawiający buraki na małym areale rezygnują
z własnego zbioru i zlecają go
firmie usługowej.
Podsumowanie
Rys. 4. W OHZ Garzyn pracuje 6-rzędowy zestaw maszyn do dwuetapowego zbioru buraków M.A.C.E.: ogławiacz i wyorywacz oraz dwa zbieracze. Właściciele ze swojego wyboru są zadowoleni. Jednak o kolejnych
nabywców tej technologii będzie trudno
Przedstawione kalkulacje wskazują wartości granicznego wykorzystania maszyn, od którego
opłaca się eksploatacja własnych środków technicznych,
zamiast powierzania wykonania pracy firmie usługowej.
Jeśli cena maszyny jest na tyle
wysoka, że trudno ją jest kupić
indywidualnie, to zawsze korzystniej jest ją nabyć wspól-
Technika
nie przez kilku plantatorów i
wspólnie użytkować niż korzystać z usług. Przedstawione koszty eksploatacji maszyn
wykonano według powszechnie
stosowanej metody kalkulacyjnej. Ta metoda może zawierać
pewne niedoszacowania, szczególnie dotyczące kosztów ponoszonych przez rozbudowane
przedsiębiorstwa usługowe. W
takich firmach ponoszone są
znaczne nakłady na utrzymanie przedsiębiorstwa, na płace
pracowników, na remonty maszyn, zakup części zamiennych
itp. Wtedy koszt eksploatacji
musi uwzględniać jeszcze koszty ogólne i zysk. Warto o tym
pamiętać, zanim zaczniemy narzekać, że usługa jest za droga.
Grimme Maxtron 620, Kleine SF 10 i Ropa euro-Tiger, ale bez
środka transportowego. W przypadku kombajnu 1-rzędowego podano koszt dla dwóch wydajności zbioru, wynoszącej 0,10 i 0,08
ha/h oraz koszt ze zbiorem liści. Podano także szacunek kosztów
eksploatacji 6-rzędowego zestawu 2-etapowego typu M.A.C.E.
Zamieszczono także koszt usługowego wykonania zbioru, co pozwala określić granicę
między opłacalnością zlecenia usługi, a zakupem maszyny na własność. W tym sezonie koszt usługowego zbioru 1 ha buraków
kombajnem samojezdnym (z zestawem
transportowym) wynosi ok. 850 zł (Rys. 3).
W przypadku zbioru buraków samojezdnym kombajnem 6-rzędowym, pracującym
ze średnią wydajnością 1 ha/h, jego eksploatacja staje się opłacalna po 400 godzinach
pracy, czyli po zebraniu areału 400 ha. Jednak po dodaniu kosztu profesjonalnego zestawu transportowego do odwozu buraków
na pryzmę, granica opłacalności przesuwa
się poza 500 ha. Opłacalność eksploatacji
zestawu 2-etapowego (Rys. 4), pracującego
z wydajnością 0,8 ha/h wymaga 300 h pracy. Warto zauważyć, że koszty eksploatacji
kombajnu samojezdnego i zestawu 2-etapowego przy 600 h pracy byłyby takie same.
Plantatorzy buraków cukrowych nadal licznie użytkują często bardzo wyeksploatowane kombajny przyczepiane typu Neptun
lub jego odpowiedników sprowadzonych z
zagranicy.
Wskazuje na to informacja z koncernu PfeHOLMER – Nr. 1 na świecie! Terra Dos T3 inteligentna, wysokowydajna
ifer & Langen, który podaje, że w rejonie
technika dla najwyŜszej skuteczności i wspaniałych wyników!
jego działania kombajnami samojezdnymi
• Maksymalna ochrona gleby dzięki szerokopowierzchniowej jeździe i ogumieniu Terra
zebrano w ubiegłym roku średnio tylko z
• Ekstremalna zwrotność, dzięki kątowi amania podwozia do 60 °
• Mae zuŜycie paliwa
32 % areału. Szacunkowe obliczenia wyko• 480 KM
nane według opisanej metodyki wskazują,
HOLMER Budowa Maszyn Sp.z o. o.
że opłacalność kombajnu 1-rzędowego pra55-320 Malczyce, ul. Słoneczna 1
cującego w wydajnością 0,1 ha/h wymaga
Tel./Fax.: (071) 317 95 80
zaangażowania przez ponad 160 h, czyli ok.
e-Mail:[email protected]
www.holmer-maschinenbau.com
20 dni. Natomiast w przypadku zbierania li-
Terra Dos T3 -
NajwyŜsza wydajność bez kompromisów
4/2007 BURAK CUKROWY
35