Rodzina katolicka - Recenzja Apologetyki podręcznej Stanisława

Rodzina katolicka - Recenzja Apologetyki podręcznej Stanisława Bartynowskiego
piątek, 27 marca 2009 14:45
Apologetyka podręczna księdza Stanisława Bartynowskiego SJ (1870-1947) należy do
klasycznych podręczników apologetycznych pierwszej połowy XX wieku.
Autor urodził się w Krakowie, a teologię i prawo kanoniczne studiował w austriackim
Innsbrucku. W roku 1898 przyjął święcenia kapłańskie, w roku 1901 wstąpił do Zakonu Jezuitów
i przez wiele lat nauczał w Nowym Sączu, Krakowie, Gnieźnie, a także w znanym gimnazjum
jezuickim w Chyrowie. Jest autorem kilku dzieł teologicznych. Apologetyka podręczna została
po raz pierwszy wydana w Krakowie w roku 1911. Autor przygotował swe dzieło na podstawie
niemieckojęzycznego opracowania Kleine Apologetik ogłoszonego przez Lindena w Ratyzbonie
w roku 1895. Kolejne wydania książki księdza Bartynowskiego były już gruntownie zmienionym
opracowaniem własnym. Wydanie drugie zostało ogłoszone w Krakowie w roku 1916, zaś jak
dotąd ostatnie, ósme w Warszawie w roku 1948 i zostało zatwierdzone przez Ministerstwo
Oświaty jako podręcznik szkolny. Łącznie ukazało się kilkadziesiąt tysięcy egzemplarzy dzieła. Wznowienie tego klasycznego podręcznika ma duże znaczenie dla kształtowania prawdziwie
katolickich poglądów wśród polskiej inteligencji. Bez popadania w przesadę można tę książkę
określić mianem pomnika klasycznej myśli katolickiej, dziełem autora głęboko zatroskanego o
Kościół święty i miłującego Prawdę Objawioną. Ks. Bartynowski postarał się o gruntowne
przedstawienie szeregu argumentów rozumowych, którymi pokolenia apologetów bronili wiary
katolickiej w czasach nowożytnego kryzysu religijności i jednostronnego, po-oświeceniowego
scjentyzmu i sceptycyzmu. Na kartach książki daje się odczuć solidna, tomistyczna formacja
intelektualna autora, który uprawia zdrowy racjonalizm, czyli opiera się na przekonaniu, że
dobrze przeprowadzone logiczne rozumowania i rzetelna metafizyka, a więc refleksja człowieka
nad światem pojmowanym jako integralna całość i nad samym sobą, prowadzi w sposób pewny
do Boga i Jego jedynego Kościoła.
Autor stawia sobie za cel przedstawienie prawdziwej wiary katolickiej. Odwołuje się do szeregu
rozumowych dowodów istnienia Boga, pokazuje możliwości człowieka w materii poznania
natury Boga i konieczności Objawienia oraz przechodzi do wykazania prawdziwości jedynego
Kościoła założonego przez Chrystusa, Wcielone Słowo Boże, istniejącego na ziemi i
rządzonego przez rzymskiego papieża i biskupów pozostającym z nim w jedności w
poszczególnych diecezjach. Argumentacja nie jest zbyt trudna w odbiorze i stara się trafić do
czytelnika, który nie jest filozofem ani teologiem, ale posiada ogólne wykształcenie
humanistyczne. Nie ma więc w niej nadmiaru abstrakcyjnych pojęć filozoficznych i
skomplikowanej struktury formalnej, która mogłaby utrudnić lekturę. Autor rozważa liczne
zarzuty wymierzone z różnych stron w Kościół i w prawdziwą religię. Często odwołuje się do
najnowszych osiągnięć nauk przyrodniczych i humanistycznych swej epoki, aby wykazać
całkowitą zgodność wiary objawionej i wiedzy doczesnej w tych wszystkich aspektach gdzie
1/3
Rodzina katolicka - Recenzja Apologetyki podręcznej Stanisława Bartynowskiego
piątek, 27 marca 2009 14:45
obie te dziedziny poznania spotykają się i dotykają tych samych zagadnień. Wiedza jest więc
dla ks. Bartynowskiego z jednej strony przygotowaniem do wiary: wykazuje niedostateczność
poznania naukowego i konieczność metafizyki dla wyjaśnienie świata, a z drugiej strony wyniki
nauk empirycznych stają się okazją i potwierdzeniem argumentów apologetyki, dowodzą
możliwości i realności cudów, potwierdzają świadectwa Pisma świętego czy też fakty wzięte z
żywotów świętych.
Miejmy nadzieję, że lektura wznawianej właśnie książki rozbudzi zainteresowanie dla całego
szeregu ówczesnych publikacji teologicznych, które są dziś niemal całkowicie nieznane, a
posiadają duże znaczenie nie tylko historyczne, ale mogą się także przyczynić do pogłębienia
formacji intelektualnej wiernych Kościoła świętego. Trzeba zaś mieć na myśli nie tylko dzieła
apologetyczne, ale również prace np. z zakresu filozofii, ascetyki, teologii dogmatycznej,
moralnej czy wreszcie mariologii katolickiej. Warto w tym miejscu przywołać kilka tytułów, a
mianowicie np. Filozofię wieczystą w zarysie, ks. Franciszka Kwiatkowskiego SJ (tom I-III,
Kraków 1947), Apologetyczny katechizm katolicki, ks. Walentego Gadowskiego (Miejsce
Piastowe 1939-1941), Liturgię rzymską ks. Antoniego Nojszewskiego (Warszawa 1914), albo
Wszechpośrednictwo Najświętszej Maryji Panny, ojca Czesława Lacrampe’a, dominikanina
(Lublin 1929). Liczni wydawcy sięgają dziś do zasady wznawiania klasycznych dzieł z
przeszłości, czy to w dziedzinie filozofii, czy też historiografii i innych dyscyplin nauki. Również
na obszarze szeroko rozumianej teologii zasada ta przynosi cenne owoce.
Krakowskie wydanie Apologetyki z roku 1916 ukazało się z Imprimatur księcia Adama Stefana
Sapiehy, metropolity krakowskiego. Wraz z przychylnymi recenzjami ówczesnej prasy jest to
bardzo cenna rekomendacja, która zachowuje swą ważność także i dzisiaj. Mogłoby się
wydawać, że wznowienie dzieła wydanego po raz pierwszy w okresie pierwszej wojny
światowej, wobec wielkiego późniejszego rozwoju nauk przyrodniczych i humanistycznych, traci
dziś swą rację bytu. Jednakże to, co w pracy ks. Bartynowskiego szczególnie cenne i
nieprzemijające, to nie tylko poszczególne argumentacje, łatwo dające się uzupełnić – w miarę
potrzeby – o wyniki badawcze współczesnej nauki, ale również metoda i sposób
przeprowadzonych rozumowań, optymistyczne odniesienie do człowieka, który wbrew
sceptycyzmowi może poznać prawdę i solidny prządek myślenia, tak potrzebny w naszych
czasach, nękanych przez różne relatywizmy, postmodernizmy i subiektywizmy. Autor
przypomina wiele chwalebnych zdarzeń z historii Kościoła, cuda, świadectwo męczenników,
wydarzenia z życia chrześcijańskich narodów, biblijne dzieje narodu wybranego i początki
katolickiego Kościoła. Wiele z tych zdarzeń popada dziś w zapomnienie i domaga się
przypomnienia. W przeszłość odchodzi także często dawny styl uprawiania apologetyki,
zdecydowany język i bezkompromisowość wniosków wyciąganych na rzecz Wiary katolickiej.
Wszystko to sprawia, że ponowne wydanie Apologetyki podręcznej nie tylko jest uzasadnione,
ale nawet staje się konieczne i z całą pewnością przyniesie wiele korzyści inteligencji katolickiej
w naszym kraju. Należy dodać, że szersze udostępnienie współczesnemu człowiekowi dorobku
choćby pisarzy jezuickich pierwszej połowy XX stulecia, nie wspominając nawet o autorach
katolickich wywodzących się z innych zgromadzeń zakonnych, a także o pisarzach świeckich,
2/3
Rodzina katolicka - Recenzja Apologetyki podręcznej Stanisława Bartynowskiego
piątek, 27 marca 2009 14:45
jest w początkach XXI wieku poważnym wyzwaniem dla polskiej kultury, aby czerpać z
przeszłości to co najcenniejsze i budować przyszłość zakorzenioną w Tradycji w myśl
starodawnej zasady Nova et Vetera, łączenia dorobku pokoleń z najlepszymi wartościami
współczesnej kultury.
Adam Małaszewski
3/3