Zieleń Miejska - Uslugiekosystemow.pl

TEMAT NUMERU
ZIELEŃ MIEJSK A NR 1/2016
Budżet dla
obywateli
Mieszkańcy polskich miast głosują na zieleń
w budżetach obywatelskich. Ich głosy wspierają
tworzenie nowych parków, sadzenie drzew
a nawet miejskie winnice, wycinkę jemioły
czy szkolenie urzędników. Jeśli uznać, że budżety
partycypacyjne wskazują na preferencje
rozwojowe, to samorządy czeka radykalna zmiana
podejścia do przyrody w mieście.
I
chrupka/www.depositphotos.com
przy ulicach, rewitalizacje skwerów i podwórek,
Od kilku lat instytucja budżetu
partycypacyjnego zdobywa coraz
większą popularność
deą budżetu obywatelskiego (party-
nia i Radom. Przewiduje się, że w tym
sobie odpoczynek w otoczeniu zieleni
cypacyjnego) jest włączenie miesz-
roku polskie samorządy przeznaczą
i wody. Uzasadnienia realizacyjne dowo-
kańców w konsultacje dotyczące
na realizację budżetów obywatelskich
dzą, że tego typu inicjatywy to efekty
wydatków konkretnej gminy. Mogą
ponad 318 mln zł. Chociaż w dużej mierze
wieloletnich zaniedbań, chronicznego
oni zaproponować i wybrać w głosowa-
środki te zostaną spożytkowane na silnie
niedofinansowania, bezmyślnych re-
niu przedsięwzięcia dotyczące zarówno
akcentowaną w budżetach infrastruktu-
witalizacji, braku inwentaryzacji czy
lokalnych inwestycji, jak i innych działań,
rę rekreacyjną (siłownie, boiska i place
pomijania aspektów zrównoważonego
np. warsztatów czy spotkań sąsiedz-
zabaw), to duża część pieniędzy wspomo-
rozwoju w planowaniu przestrzennym.
kich. Uczestnicząc w debacie budżetowej,
że także tworzenie zieleni w miastach.
Często jest to po prostu interwencyjne
mieszkańcy przedstawiają preferencje
Zostaną one wydane zarówno na spek-
odtwarzanie stanu poprzedzającego
rozwojowe, ale także szukają rozwiązań
takularne, wielomilionowe inwestycje,
roboty drogowe czy budowlane, tak jak
problemów dostrzeżonych w swojej gmi-
takie jak budowa parków i powiększanie
na warszawskiej Białołęce, gdzie miesz-
nie. Inicjatywy mieszkańców realizują
terenów rekreacyjnych (w Łodzi: Ogrody
kańcy zgłosili projekt przewidujący: wy-
urzędy – i m.in. tym budżety różnią się
Jana Karskiego za 2,32 mln zł, park Ju-
równanie gruntu zrytego w czasie robót,
od konkursów grantowych czy inicjatyw
lianowski za 1,44 mln zł, powiększenie
zasianie trawnika i posadzenie dwóch
obywatelskich. Od kilku lat instytucja
terenów rekreacyjnych Radogoszczy
krzewów bzu, jaśminu, krzaczków tawuły
budżetu partycypacyjnego zdobywa co-
za 1,5 mln zł; w Szczecinie – park War-
oraz przynajmniej jednego drzewa –
raz większą popularność – do tej pory
szewo Podbóż za 1,35 mln zł, w Katowi-
klonu lub kasztanowca. Same za siebie
wdrożyło ją ok. 90 samorządów – w tym
cach – tężnia solankowa i zieleń w par-
mówią również tytuły projektów: „Park
wszystkie największe polskie miasta .
ku Zadole za 2,74 mln zł; w Poznaniu –
Sady Żoliborskie – stop podtopieniom,
Kwoty oddawane do dyspozycji lokalnych
„Plażojada – Szlakiem Trzech Jezior” za
ratujmy drzewa, odzyskajmy trawni-
społeczności wahają się – w zależności
1,99 mln zł), ale przede wszystkim sfinan-
ki” czy „Powstrzymajmy dewastacje”.
od wielkości samorządu – od 100 tys. zł
sują masowo realizowane projekty o dużo
Z kolei za tworzeniem nowych parków
w małych gminach do ponad 40 mln zł
mniejszej skali: nasadzenia przyulicz-
i terenów rekreacyjnych przemawiają
w największych – takich jak Łódź czy
ne, rewitalizacje skwerów i podwórek,
zwykle inwestycje mieszkaniowe i ar-
Warszawa (51 mln zł w 2016 r., 58,6 mln zł
porządkowanie zieleńców, tworzenie
gumenty, że wzrost liczby mieszkańców
w 2017 r.). Wrocław, Katowice, Lublin
ogrodów kwiatowych i enklaw zieleni.
nie przekłada się na dostęp do terenów
1
i Białystok na budżety partycypacyjne
zieleni. Na obszarze wspomnianego już
w 2016 r. zaplanowały po 20 mln zł, Po-
„Mieszczuchy” cenią zieleń
szczecińskiego osiedla w ostatnich la-
znań – 15 mln zł, a Częstochowa, Toruń
Popularność „zielonych projektów” nie
tach powstało około tysiąca domów, ale
i Kielce – ok. 6 mln zł. Czteromilionowe
wynika jedynie z faktu, że „mieszczu-
o park musieli zadbać sami mieszkańcy,
budżety mają m.in. Tarnów, Sopot, Gdy-
chom” brakuje kontaktu z naturą i cenią
„wyszarpując” go z budżetu partycy-
11
TEMAT NUMERU
ZIELEŃ MIEJSK A NR 1/2016
pacyjnego. Podobnie było we Wrocła-
łodzianie gremialnie wskazują na potrze-
jest profesjonalnie przygotowany, ale
wiu, gdzie ludzie w ramach konsultacji
bę większej dbałości o zieleń – dodaje.
zaopiniowali go negatywnie ze względu
wskazywali, że lada dzień na osiedlu
na wysokie koszty utrzymania i ochronę
Tarnogaj zostanie oddanych 648 nowych
Magistratowi mówimy NIE
wałów przeciwpowodziowych. Niezrażeni
mieszkań, a jedynym terenem zieleni są
Przykład Łodzi dowodzi, że projekty po-
autorzy udowodnili, że są w kontak-
niedostępne, zamknięte ogródki dział-
parte w ogólnomiejskich głosowaniach są
cie w instytucjami odpowiedzialnymi
kowe. Zgłoszenie inicjatywy do budżetu
często sposobem na zmianę niekorzyst-
za zabezpieczenia przeciwpowodziowe
partycypacyjnego zapewniło 150 tys. zł
nych dla terenów zieleni decyzji, tak jak
i zdobyli alternatywne środki na próbne
na uporządkowanie terenu.
w przypadku Ogrodów Karskiego. To cza-
posadzenie 100 pierwszych krzewów,
sem też prztyczek w nos urzędników, bo
co otworzyło im drogę do uzyskania
Zielona Łódź?
tak w lokalnych mediach odebrano popar-
docelowego dofinansowania „Winnicom”
Szczególnie imponująco, zarówno pod
cie dla projektu „Szkolenia dla urzędników
w 2016 r. Do oryginalnych pomysłów
względem wartości, jak i ilości projek-
ZDiT z zakresu metod ochrony i sadzenia
można zaliczyć też inicjatywę mieszkańca
tów dotyczących zieleni miejskiej, pre-
drzew w Strefie Wielkomiejskiej”, które za
Wrocławia, który dzięki budżetowi oby-
zentuje się budżet obywatelski w Łodzi.
5 tys. zł postanowili zafundować swoim
watelskiemu zdobył środki (50 tys. zł)
Oprócz kilku wielomilionowych inwe-
„rzeźnikom” Łodzianie. Szczecinianom
na usunięcie nowoczesną metodą je-
stycji w parki czy 2,5 mln zł na łódzkie
natomiast nie spodobała się zafundowana
mioły ze 100 starych drzew na osiedlu
zoo (w tym nowe alejki i nasadzenia)
przez magistrat za 8 mln zł przebudowa
Borek. W opisie projektu podkreślono,
mieszkańcy postarali się, by z miejskiej
al. Kwiatowej. Urzędowi nie udało się
że chodzi tylko o: nowoczesną meto-
kasy sfinansować zielone dachy na re-
przekonać mieszkańców, że nowa, pozba-
dę ucięcia jemioły przy konarze/gałęzi
montowanych kamienicach, zrewitalizo-
wiona pawilonów z kwiatami ulica jest
i zalepienie tego miejsca taśmą światło-
wać kilka mniejszych parków i posadzić
atrakcyjnym miejscem. Petycja obywateli
szczelną, zamiast usuwania całych zain-
przyuliczne drzewa. Zainicjowali także
w tej sprawie została zlekceważona, ale
fekowanych konarów.
woonerfy, czyli ulice przeprojektowane
gdy okazało się, że autor inicjatywy prze-
tak, aby zwiększyć bezpieczeństwo
konał do niej 1181 głosujących w budżecie
Konsultacje nie wiążą, budżet tak
oraz uspokoić ruch, zachowując miejsca
obywatelskim, urząd nie miał wyjścia
Kontrowersje wokół weryfikacji zgła-
parkingowe i funkcje komunikacyjne
i musiał rozpocząć przymiarki do budo-
szanych projektów nie są jedynym pro-
(od. red.: więcej na temat woonerfów
wy kwiaciarskich sklepików i realizacji
blemem, z którym muszą się zmierzyć
w „Zieleni Miejskiej” 12/2015). Jednak
nasadzeń za 930 tys. zł.
samorządowcy, decydujący się podzielić
w opinii aktywistów, „zieloność” łódz-
„władzą nad pieniędzmi” z mieszkańcami.
kiego budżetu partycypacyjnego wcale
Miejscy innowatorzy
Decyzje o sposobie podziału budżetu
nie świadczy o tym, że władze miejskie
Twórcy woonerfów w Łodzi to nie jedyni
na poszczególne dzielnice czy osiedla,
przywiązują do przyrody w mieście od-
innowatorzy, którzy dzięki budżetom
ustalenie minimalnych i maksymalnych
powiednią wagę. – Wręcz przeciwnie. To,
obywatelskim zaproponowali nowe, nie-
kwot dla projektów, zapewnienie udzia-
że te projekty są w Łodzi tak popularne,
stosowane dotąd rozwiązania dotyczące
łu w całym procesie wszystkim zain-
wynika z wieloletniego niedofinansowa-
zieleni w miastach. Nad Wartą poparcie
teresowanym, sposoby i uprawnienie
nia zieleni w budżecie ogólnomiejskim.
zyskał projekt „Winnice Poznania”. Jego
do głosowania to podstawowe wyzwa-
Widoczne są przecież: fatalny stan zie-
autorzy chcą obsadzić zbocza wałów
nia, przed którymi stają samorządowcy,
leni przyulicznej, rozjeżdżane trawniki,
przeciwpowodziowych południowego
decydując się na ustanowienie takiego
zaniedbane parki, codziennie wycinane
cypla Ostrowa Tumskiego na odcinku
budżetu. Zasadniczą kwestią jest goto-
drzewa. Wiemy, że budżet obywatelski
1 km wieloma odmianami najlepszych wi-
wość do zagwarantowania, że decyzje
to dla nas okazja, by uszczknąć coś z kasy
norośli. Winogrona mają być darmowe dla
mieszkańców będą wiążące, ich wola
miasta na zieleń. Jeśli bowiem tego nie zro-
wszystkich – ideą projektu jest założenie
uszanowana, a projekty zostaną zre-
bimy, to po prostu pieniędzy nie będzie –
ogrodu społecznego przez mieszkańców
alizowane w kolejnym roku budżeto-
wyjaśnia Marta Karbowiak, działaczka
dla mieszkańców, a efekty ich pracy będą
wym. Co ważne, w Polsce nie ma aktów
miejska, edukatorka w Ośrodku Działań
„całoroczne, długoterminowe i ogólno-
prawnych bezpośrednio odnoszących się
Ekologicznych „Źródła”. – I nic w tym
dostępne”. Miejscy urzędnicy podczas
do budżetów obywatelskich. Samorządy
zakresie się nie zmienia, mimo że od lat
procesu weryfikacji uznali, że projekt
wprowadzają je, powołując się na art. 5a
Koszt nasadzenia drzewa w budżetach obywatelskich:
Warszawa
12
990 zł
Śrem
380 zł
Wrocław
650 zł
Nowy Dwór Mazowiecki
330 zł
Bielsko Biała
600 zł
Zabrze
241 zł
Białystok
490 zł
Nowy Sącz
130 zł
Gdańsk
473 zł
Wejherowo
105 zł
Lublin
425 zł
Średnia cena z 11 samorządów
438 zł/szt.
TEMAT NUMERU
ZIELEŃ MIEJSK A NR 1/2016
Popularność budżetów
Budżet bez rozczarowań
pisania projektów. Miesiąc później roz-
obywatelskich
Jak wskazują badania ewaluacyjne, istotną
poczną się dyskusje nad zgłoszonymi
Koncepcja budżetu partycypacyjnego
trudnością w przygotowaniu wniosku jest
pomysłami, a od marca do końca maja
zrodziła się pod koniec lat 80. XX w.
właściwe oszacowanie kosztów propono-
będzie prowadzona ich weryfikacja.
w brazylijskim mieście Porto Alegre.
wanej inwestycji. Często autorzy inicja-
W dniach 14-24 czerwca odbędą się spo-
W Polsce budżet partycypacyjny pojawił
tyw nie znają wszystkich uwarunkowań
tkania promocyjne dotyczące projektów,
się w 2011 r., a jako pierwszy wprowadził
związanych z realizacją swoich pomysłów
losowanie numerów i głosowanie. W po-
go Sopot, po nim zrobiły to Poznań
i niekiedy bez wsparcia urzędników nie
zostałych samorządach rozpoczęcie prac
i Tarnów. W 2012 r. budżety obywatelskie
są w stanie właściwie ocenić kosztów.
nad budżetami partycypacyjnymi 2017
miały także Bydgoszcz, Elbląg, Radom
Rozczarowanie jest tym większe, jeśli re-
zaplanowano na początek tego roku –
i Zielona Góra. W 2013 r. rozwiązanie
alna wycena pojawia się dopiero na etapie
w niedługim czasie w każdym z miast
to wprowadzono w kolejnych 31 mia-
realizacji przez instytucje miejskie – tak
powinny pojawić się harmonogramy
stach. W 2014 r. i 2015 r. budżet obywa-
jak w przypadku mieszkańca Wrocławia,
poszczególnych etapów. Rozważając
telski realizowało już ok. 90 samorządów,
który dopiero na tym etapie dowiedział
przygotowanie wniosku w ramach naj-
w tym kilka gmin wiejskich. Najmniejszą
się, że przyznane na jego inicjatywę
nowszej edycji budżetów obywatel-
gminą, która zdecydowała się na taki
w parku Widawskim 150 tys. zł wystar-
skich, warto pamiętać, że zdobywanie
budżet, jest licząca 5,7 tys. mieszkańców
czy zaledwie na uprzątnięcie terenu,
poparcia dla swojej inicjatywy najlepiej
Kargowa w woj. lubuskim.
podczas gdy on przewidział jeszcze usu-
rozpocząć jak najwcześniej – w wielu
nięcie starych baraków, wprowadzenie
miejscach nabory poprzedzają lokalne
ustawy o samorządzie gminnym, zgodnie
nasadzeń i zakup ławek. W efekcie mógł
dyskusje o priorytetach rozwojowych,
z którym w sprawach istotnych dla gminy
zdecydować – albo pozbycie się szpetnych
które są świetną okazją do omówienia
na jej terytorium mogą być przepro-
baraków, albo uporządkowanie tylko czę-
założeń inicjatorów i zweryfikowania
wadzane konsultacje z mieszkańcami,
ści planowanego terenu. Skrajne emocje
pomysłu. Jest to o tyle ważne, że zwykle
wg zasad i trybu określonego w stosownej
budzą też ostateczne efekty wizualne czy
zgłoszenie projektu wymaga zebrania
uchwale. Jednak inaczej niż w przypadku
przestrzenne zrealizowanych pomysłów,
pod nim określonej liczby podpisów
konsultacji, których wynik nie jest dla
choćby kształt nasadzeń wykonanych
popierających go osób. Przygotowując
władz wiążący, kluczową zasadą budżetu
przez miejskie służby, ponieważ w bu-
wniosek, trzeba sprawdzić także kry-
partycypacyjnego jest wymóg realizacji
dżetach wielu inicjatyw nie uwzględniono
teria merytoryczne i formalne naboru
postanowień. Zatem mimo iż w świetle
środków np. na konsultacje z architektem
w danej gminie. Chodzi np. o przyjmo-
prawa projekt budżetu przygotowuje
zieleni, opracowanie dokumentacji pro-
wane przez samorządy rozwiązania
organ wykonawczy (czyli w gminach
jektowej czy nadzór inwestorski. Z tego
dotyczące minimalnego wieku i miej-
i miastach wójt, burmistrz lub prezydent),
właśnie powodu swoją deklarację udziału
sca zamieszkania wnioskodawcy czy
a uchwałę budżetową przyjmuje organ
w przygotowaniu projektów zgłaszanych
stopnia skomplikowania formularza.
uchwałodawczy (rada gminy lub rada
w najnowszej edycji budżetu partycypa-
W niektórych gminach swoje pomysły
miasta), to w swoich działaniach muszą
cyjnego stolicy zadeklarowali architekci
mogą zgłaszać nawet kilkuletnie dzieci,
one uwzględnić wolę mieszkańców. Do-
krajobrazu, zrzeszeni w warszawskim
w innych wnioskodawcy muszą mieć
datkowo w rekomendacjach dla wzorowo
oddziale Stowarzyszenia Architektów
ukończone 16 lat. Niezależnie od wymo-
prowadzonych procesów zalecono, by
Polskich. Z pomocą mieszkańcom przy-
gów, które urzędnicy stawiają zarów-
etap weryfikacji formalnej samorządy
chodzą też twórcy portali obywatelskich,
no wnioskodawcom, jak i zgłaszanym
ograniczyły do niezbędnego minimum,
np. na stronie www.budzetyobywatel-
projektom, jeszcze na etapie naboru
czyli zagwarantowania legalności poten-
skie.pl2 można znaleźć raport dotyczący
powinni zagwarantować mieszkań-
cjalnej realizacji. Merytoryczna ocena
kosztów najpopularniejszych projektów
com dostęp do informacji niezbędnych
propozycji – ich priorytetowości, przy-
z budżetów obywatelskich, takich jak na-
do przygotowywania projektów. Zain-
datności dla społeczności itp. – powinna
sadzenia drzew i żywopłotów, ustawienie
teresowani winni mieć także możliwość
leżeć w gestii mieszkańców. Dlatego
kwietników czy wysianie trawy.
spotykania się, dyskutowania i wspólnej pracy, np. dzięki debatom czy war-
narzucane przez władze ograniczenia
winny wiązać się z faktycznymi możli-
Jak to działa?
sztatom, nawet w skali ogólnomiejskiej.
wościami zrealizowania pomysłu. Zwykle
Z końcem ubiegłego roku samorządy
Rekomendowany czas na zgłoszenie
stosowane mechanizmy to określenie
zakończyły prace związane z budżetami
propozycji do budżetu partycypacyjnego
maksymalnej wartości projektu – zało-
obywatelskimi, które będą realizowane
to przynajmniej trzy tygodnie.
żenie, że musi być wykonalny w czasie
w 2016 r. Jedynie Warszawa jeszcze
jednego roku – oraz wymogi formalno-
w listopadzie ogłosiła nabór projektów
MAGDALENA WOJTUCH
prawne, związane z własnością gruntów
na 2017 r. – pomysły zgłaszane przez
Fundacja Sendzimira
i wymogami planów zagospodarowania
mieszkańców stolicy będą przyjmowane
przestrzennego czy polityką miejską.
do 15 stycznia br. W tym czasie War-
Coraz częściej w odpowiedzi na postulaty
szawiacy mogą korzystać ze wsparcia
mieszkańców stosuje się zasadę ogólno-
urzędników przy przygotowaniu swoich
dostępności proponowanych inicjatyw.
inicjatyw, przewidziano także maratony
ŹRÓDŁA
` 1. http://bp.partycypacjaobywatelska.pl/
porownywarka-budzetow.
` 2. www.budzetyobywatelskie.pl.
13