Ojcostwo

W strone ojca - portal o ojcostwie i ojcostwie w kryzysie
Ojcostwo
01.07.2008.
Ojcostwo stało się problematyczne w tym sensie, że nie bardzo wiadomo, jak powinno być realizowane,
tzn., co ojciec ma przekazywać swoim dzieciom. Dawniej obowiązywał model patriarchalny i wszystko
było wiadomo. Ojciec symbolizował tradycję, ciągłość kulturową, wszystko to, co wartościowe w życiu,
przodków i co syn ma przekazać swoim synom, żeby oni mogli przekazać dalej.
W ostatnich wiekach wszystkie kierunki w sztuce, wszystkie rewolucje, z surrealizmem na czele,
ogłaszały bunt przeciw tradycji, czyli bunt przeciw ojcu, bo ojciec symbolizuje tradycję. Popatrzmy na
Chrystusa. On przychodzi i mówi, że przyszedł wypełnić wolę Ojca: Moim pokarmem jest wypełnić wolę
Tego, który mnie posłał, i wykonać Jego wolę (J 4, 34). A my żyjemy w czasach, w którym nastąpił bunt
przeciw ojcom na wszystkich poziomach. Nie tylko zresztą bunt spowodował, że wszystko się odwróciło.
Rewolucje
Kluczowym momentem unicestwiającym niemal całą ideę ojcostwa była rewolucja przemysłowa XVIII w.,
kiedy to nastąpiło jedyne w swoim rodzaju "wyjście ojca z domu". Wcześniej ojców i synów łączyła nie
tylko więź biologiczna, ale i społeczna. Ojcowie byli najbliższymi - obok matek - istotami, ale także
nauczycielami, wzorcami do naśladowania i dostępnymi codziennie modelami męskich zachowań. Syn
znajdował w ojcu miłość, wsparcie i ochronę, a także "cechowego mistrza", czyli przewodnika po
tajnikach różnorodnych męskich zawodów i zawiłościach męskiej kondycji. Synowie uczyli się od swoich
ojców, jak łowić ryby, polować, pisać fugi, odlewać dzwony, robić buty, uprawiać rolę i oporządzać bydło.
W momencie powstania manufaktur, a potem fabryk, ta organiczna jedność uległa zniszczeniu. Pojawiła
się idea pracy najemnej, która zmusiła mężczyzn do opuszczania swoich domów i spędzania długich
godzin w fabrykach. Praca trwała nierzadko nawet szesnaście godzin dziennie. W konsekwencji synowie
przestali mieć możliwość naocznego przekonywania się, na czym polega bycie mężczyzną. Nie
uczestniczyli bowiem w życiu ojców, nie widzieli co oni robią na codzień. Ojcowie stali się, po raz
pierwszy na taką skalę, ojcami nieobecnymi. A nieobecność rodzi niepewność, podejrzliwość, wstyd i
zakłopotanie. Nieobecność ojca zmusza syna do tego, żeby sam, niejako na własną rękę, zaczął
odkrywać, co to jest męskość. Zmusza do eksperymentów, przynosi niepowodzenia, nierzadko prowadzi
do upokorzeń i skazuje na bolesną samotność. Z kim się podzielić troskami, lękami i nadziejami? Gdzie
ten, który sam przeszedł przez piekło dorastania i mógłby poradzić, jak należy postępować? No, może
jeszcze dałoby się porozmawiać z dziadkiem? Ale szybko okazało się, że dziadek jest także nieobecny i
nieosiągalny...
Nie ma już tradycji
Wkrótce pojawiła się jeszcze jedna konsekwencja rewolucji przemysłowej: zerwanie ciągłości tradycji,
które dokonało się na skutek wielkich migracji ze wsi do miast. W wielkomiejskich skupiskach mamy do
czynienia z procesem wykorzenienia na niespotykaną skalę. Coraz częściej w takich "miejskich rodzinach"
brakuje dziadków, którzy mogliby pełnić "rolę zastępczą" i zapoznawać wnuków z tym, co żywe w
przeszłości.
Pozostali na wsi i z rzadka tylko odwiedzają wnuków (bądź też wnuki spędzają u nich wakacje), albo
twarde wymagania i czasowe w ogóle uniemożliwiają takie kontakty. Ojciec niemal bez przerwy
pochłonięty jest pracą, nie ma więc ani siły, ani niezbędnej wiedzy by zapoznawać synów z jakąkolwiek
żywą tradycją. W ogóle przestaje być strażnikiem i nosicielem tradycji, przestaje być nosicielem ciągłości
kulturowej wspólnoty i wiary przodków. Przestaje też być ideałem do utożsamiania się i naśladowania.
Reprezentuje niemal wyłącznie siebie i jest to jedna z jego największych słabości.
Pozbawiony poręczenia i wsparcia tradycji, nie ma właściwie niczego wartościowego (poza mniej lub
bardziej atrakcyjnymi cechami osobowości) do przekazania w ramach swojej duchowej spuścizny.
Przecież zazwyczaj nie kształci syna, nie uczy go zawodu, nie przekazuje mu skarbów tradycji religijnej.
Jedyne, co może mu zaoferować, to właśnie owa mniej lub bardziej atrakcyjna osobowość i porady oparte
na własnym doświadczeniu życiowym. Tylko że "byle" fachowiec, psycholog czy psychiatra zrobi to lepiej
od niego, a grupa rówieśników jest najczęściej o niebo atrakcyjniejsza towarzysko od najbardziej
imponujących ojców.
Chłopiec pozbawiony rodzica wspartego siłą tradycji jest jakby bez wspólnoty, bez klanu, bez cechu.
Pozbawiony został wszystkiego, co mogłoby mu dostarczyć nie tylko poczucia ważności i siły do życia,
czerpanej ze świadomości bycia częścią czegoś większego i przekraczającego go, ale równocześnie
wszystkiego, co uczyłoby go odpowiedzialności, dyscypliny, poświęcenia dla innych i szacunku dla nich. W
http://wstroneojca.pl
Kreator PDF
Utworzono 6 March, 2017, 21:42
W strone ojca - portal o ojcostwie i ojcostwie w kryzysie
dawnych czasach i tradycyjnych społecznościach służyły temu również tzw. rytuały inicjacyjne, których
dzisiaj w kulturze niemal nie uświadczymy.
Ich brak jest jeszcze jednym elementem niesprzyjającym prawidłowym (czytaj: naznaczonym
wzajemnym szacunkiem i troską) kontaktom synów z ojcami. Brak rytuałów oznacza równocześnie brak
przekazu legend, baśni, eposów kulturowych, mitów, słowem prawdziwego życia religijnego, nie tyle w
sensie klasycznej pobożności, co w sensie podejmowania wyzwań i zobowiązań, brania odpowiedzialności,
rozwijania samodyscypliny, kształcenia odporności na cierpienie - tego wszystkiego, co jest znacznie
starsze od chrześcijaństwa, ale nie mniej od niego ważne. Robert Bly, autor "Żelaznego Jana"1,
bestsellera o istocie ojcostwa i męskości, niezwykle trafnie zauważa, iż w czasach współczesnych
substytuty takich rytuałów są dostarczane przez gangi młodzieżowe, grupy pseudokibiców, narkotyki i
muzykę pop.
Nie ma już mężczyzn
W wyniku splotu tak wielu różnych czynników, doszło w ostatnich czasach do radykalnego sfeminizowania
całego procesu edukacji. Zadziwiające, jak wielu z nas, dorosłych mężczyzn, nauczyło się różnych zabaw,
pacierza, alfabetu, rachunków, geograii, biologii i czego tam jeszcze, od swoich babć, cioć, pań
przedszkolanek, nauczycielek, instruktorek itp. Nie chciałbym, Boże broń, być posądzony o jakikolwiek
mizoginizm czy chęć restauracji tradycyjnego patriarchalizmu. Chcę tylko poddać pod rozwagę taką
pozornie niewinną myśl Roberta Bly, że kobieta wprawdzie wie, jak z zarodka uczynić chłopca, ale nie
wie, jak z chłopca zrobić mężczyznę, bo nigdy nim nie była. Oczywiście, kobieta bardzo dobrze wie, jak w
córce obudzić drzemiącą w niej kobietę. Ale kim jest mężczyzna, tego kobieta wiedzieć nie może. A
nazbyt często o mężczyznach chłopcy dowiadują się od kobiet. A - jak znowu trafnie zauważa Robert Bly kobietom nie tylko brak wiedzy, aby nauczać o istocie męskości, one często nie mają żadnego interesu,
aby mówić prawdę na ten temat.
Trzeba jeszcze powiedzieć, że w Polsce za nieobecność ojca odpowiedzialne są także i inne czynniki,
istniejące przez całe wieki. Utrata niepodległości, rozbiory i okupacje, ciągłe powstania, zsyłki i walki
partyzanckie przyczyniły się do utrwalenia procesu "patriotycznego" znikania dorosłych mężczyzn z
domów i spowodowały, że młodociani synowie nie znali swych ojców. Znali raczej ich wyidealizowane
portrety, nie mające wiele wspólnego z rzeczywistością. Poznawali swoich ojców z opowieści ubranych na
czarno matek, które surowym głosem napominały, aby nie ważyli się zawieść pokładanych w nich nadziei.
Z winy matki
Jest jeszcze jedna przeszkoda w zaistnieniu porozumienia między ojcami a synami. Chodzi o relację, jaka
istnieje w naszej streie kulturowej między matkami a synami. Określiłbym ją, bez owijania w bawełnę,
jako zbyt bliską, ocierającą się o kazirodztwo. Kobieta zbyt często traktuje swego syna jak idealnego
mężczyznę, nieporównywalnie lepszego od wiecznie nieobecnego, pijanego, niedojrzałego i leniwego
(brakujące dopisać) ojca. Syn ma być mężczyzną, który zaspokoi wszystkie jej pragnienia i aspiracje.
Musi być jednak posłuszny i pozostawać w zależności od niej, nawet i po przekroczeniu trzydziestki.
Tragedią tego związku jest to, że syn przygotowywany jest w nim nie do roli męża i ojca, tylko do roli
syna i dziecka mamusi, więc kiedy wreszcie znajdzie kobietę, która zechce zostać jego żoną - ku zgrozie i
rozgoryczeniu matki - to, ponieważ nie wie, jak powinien zachowywać się prawdziwy mężczyzna, może
zaprezentować tylko jeden z dwóch znanych "męskich" zachowań: ojca, czyli utracjusza, pijaka,
szaławiły, lub synka, czyli wiecznego młodzieńca, psotnego, nieodpowiedzialnego, kochającego
wprawdzie żonę-mamusię, ale nierozumiejącego, dlaczego wymaga ona od niego tak dziwnych rzeczy,
jak wynoszenie śmieci, sprzątanie po sobie czy mycie naczyń.
No i dlaczego nie pozwala na wydanie całych oszczędności na komputer najnowszej generacji. A przecież
mamusia wprawdzie utyskiwała i narzekała, a nawet zdarzało się jej pochlipywać w kącie, ale w końcu
zawsze sama wyniosła śmieci, sprzątała, gotowała, myła naczynia, ścieliła łóżko, a dodatkowo
wyprasowała koszule i tak czule gładziła po włosach, wybaczając synkowi wszystkie wybryki. Nie muszę
dodawać, że sytuacja taka stała się możliwa dlatego, iż ojciec był ojcem nieobecnym...
Ojciec wycofany
Ojciec nieobecny, a więc nieznany, nieobecny, a więc zagrażający synowi, nieobecny, a więc taki, z
którym nie możemy współodczuwać, porozumieć się, posiadać wspólnych celów - wszystko to wraca po
latach jak złowrogi refren. Ojciec nie będący dumnym mężczyzną, który chce dla syna takiego samego
losu, jak dla siebie. Ale przecież to wszystko także w całej rozciągłości dotyczy synów: synowie też są
http://wstroneojca.pl
Kreator PDF
Utworzono 6 March, 2017, 21:42
W strone ojca - portal o ojcostwie i ojcostwie w kryzysie
całymi dniami nieobecni, chodzą na kung-fu, uczą się angielskiego, zapadają się w komputer, żeglują po
Internecie. We wszystkich tych umiejętnościach tylko nieliczni ojcowie są w stanie im pomóc lub doradzić.
Tu kryje się następny dostarczyciel cegieł do budowy muru między ojcami i synami. Tempo życia i
zawrotna ilość rewolucji technologicznych, które spadają na zaskoczonych ojców, zbyt "sztywnych",
"dogmatycznych" i "przestraszonych", żeby się dostosować do kolejnej zmiany, przestawić na nową
przeglądarkę internetową, opanować nowy edytor tekstu, zrozumieć co to są RPG-i i V.R-y, czym się
różni Orbital od Prodigy, Nine Inch Nails od Ministry albo David Lynch od Quentina Tarantino...
Czy tak trudno zrozumieć, dlaczego ojcowie nie umieją już nie tylko porozumieć się, ale choćby tylko
zacząć zwykłej rozmowy ze swoimi chmurnymi i milczącymi synami? Że tyle smutku i goryczy spowija
ojcowsko-synowskie relacje? Czy nie powinniśmy coś z tym wreszcie zrobić? Nieprzypadkowo w latach
osiemdziesiątych, poczynając choćby od przywoływanego tu Roberta Bly, na Zachodzie rozpoczął się ruch
odnowy męskości i ojcostwa, ruch ludzi, którzy uświadomili sobie, że coś z tą naszą męskością dzieje się
niedobrego w ostatnich czasach i że wiele z tego zła zaczyna się w niewłaściwych relacjach między ojcami
i synami. Coraz więcej osób zdaje sobie również sprawę z tego, że ten upadek męskości i ojcostwa
szkodzi także kobietom...
Posłuchajcie, ojcowie - warto być OBECNYM w życiu swoich synów. To jest, być może, najważniejsza
rzecz, która decyduje o wszystkich innych sprawach. Bez tej fundamentalnej OBECNOŚCI niczego nie da
się zbudować. I nic nie jest w stanie jej zastąpić.
Bartłomiej Dobroczyński
Tekst pochodzi z Miesięcznika Katolickiego - LIST www.list.media.pl artykul ukazal sie numerze 12/2006
http://wstroneojca.pl
Kreator PDF
Utworzono 6 March, 2017, 21:42