spis treści

SPIS TREŚCI
Do Czytelnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Rozdział I. Wprowadzenie do analizy statystycznej . . . . . . . . . . . . . . 11
1.1.
1.2.
Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wybrane rozkłady zmiennych losowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.1. Rozkład normalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Rozkład t-Studenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.3. Rozkład chi-kwadrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.4. Rozkład F-Snedecora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.5. Sprawdź, czy umiesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
12
12
21
25
27
28
Rozdział II. Analiza struktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.1.
2.2.
Opis statystyczny w analizie struktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Miary położenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Miary zróżnicowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3. Miary asymetrii i kurtozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4. Narzędzie Excela – Statystyka opisowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.5. Sprawdź, czy umiesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wnioskowanie statystyczne w analizie struktury . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Estymacja punktowa i przedziałowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Weryfikacja hipotez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Sprawdź, czy umiesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
33
39
43
47
51
57
57
63
79
Rozdział III. Analiza współzależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3.1.
3.2.
Analiza korelacji z elementami wnioskowania statystycznego . . . . . 83
3.1.1. Korelacja liniowa cech mierzalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3.1.2. Test niezależności chi-kwadrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
3.1.3. Sprawdź, czy umiesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Analiza regresji z elementami wnioskowania statystycznego . . . . . . 104
3.2.1. Liniowy model regresji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
6
SPIS TREŚCI
3.2.2. Nieliniowe modele regresji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127
3.2.3. Sprawdź, czy umiesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Rozdział IV. Analiza dynamiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.1.
4.2.
Modele trendu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.1.1. Liniowy model trendu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.1.2. Nieliniowe modele trendu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
4.1.3. Sprawdź, czy umiesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Metody indeksowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
4.2.1. Indeksy indywidualne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
4.2.2. Indeksy wartości, ilości i cen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
4.2.3. Sprawdź, czy umiesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Odpowiedzi do zadań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Dodatek 1. Wybrane informacje o aplikacji Excel 2007 . . . . . . . . . . . . . . 193
Dodatek 2. Tablice statystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Spis tablic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
DO CZYTELNIKA
Podręcznik pt. „Statystyka wspomagana Excelem 2007” ma na celu zaznajomić Czytelnika z podstawowymi pojęciami i metodami, jakie stosuje się
w trakcie analizy danych pochodzących z różnych źródeł (badań własnych,
badań wtórnych, baz danych w wersji elektronicznej i papierowej).
Wiedza z zakresu statystyki jest bardzo przydatna w trakcie tworzenia
opracowań o różnym charakterze, w tym prac dyplomowych, dlatego też
stanowi integralną część kształcenia w odniesieniu do wielu dyscyplin, także
ekonomicznych.
Przyswojenie wiadomości z przedmiotu statystyka ułatwi zrozumienie treści wielu publikacji zarówno naukowych, jak i popularnonaukowych. Powinna
w tym dopomóc niniejsza książka, w której zostaną zaprezentowane podstawowe zagadnienia statystyczne.
Statystyka jest dziedziną wiedzy zajmującą się wykrywaniem i analizowaniem prawidłowości występujących w zjawiskach o charakterze masowym,
a z tym wiąże się konieczność opracowywania niejednokrotnie bardzo dużych
zbiorowości danych, tzw. danych empirycznych. W dobie rozwiniętej techniki
komputerowej obliczenia statystyczne stały się o wiele łatwiejsze, ale trzeba
mieć świadomość, że komputer nie może zastąpić myślenia człowieka na podstawie posiadanej wiedzy statystycznej i doświadczenia. Komputer jest tylko
narzędziem istotnie ułatwiającym pracę statystykowi, bo ten nie musi już
tracić czasu na żmudne niejednokrotnie obliczenia, o czym Czytelnik będzie
miał okazję się przekonać, śledząc treść książki. Wyniki uzyskane w efekcie
zastosowania programu komputerowego należy oczywiście wnikliwie zinterpretować, co wcale nie musi być łatwe, zwłaszcza że wydruk komputerowy
ma postać zbioru różnych wartości, często z nazwami, które i tak niewiele
nam powiedzą, jeśli nie znamy statystyki. Dlatego też w podręczniku zazwyczaj najpierw jest przekazywane niezbędne minimum wiedzy na dany temat,
a następnie wskazane ułatwienie komputerowe, jeśli takowe w Excelu istnieje.
Program kalkulacyjny Microsoft Excel produkowany przez firmę Microsoft
nie jest bowiem specjalistycznym pakietem statystycznym, jak np. Statistica,
SPSS, SAS, Statgraphics; uwzględniono w nim tylko podstawowe algorytmy
statystyczne. Zaletą programu Excel jest jego szeroka dostępność.
8
DO CZYTELNIKA
Wszystkie zagadnienia poruszane w podręczniku są omawiane przy zastosowaniu danych empirycznych dotyczących rzeczywistości społeczno‑gospodarczej. Poszczególne kwestie są wyjaśniane podwójnie. Po pierwsze, w formie
rozwiązania tradycyjnego (wzór, tabela robocza, podstawienie do wzoru,
interpretacja wyniku). Po drugie, w postaci rozwiązania w arkuszu kalkulacyjnym Excel 2007, które to rozwiązanie najczęściej jest prezentowane jako
„zrzut” z ekranu komputerowego. Program Microsoft Excel 2007 różni się od
wcześniejszych wersji m.in. wyglądem okna aplikacji, rozbudowanymi i w inny
sposób dostępnymi narzędziami.
Dzięki wymienionym dwom formom prezentacji zagadnień podręcznik
powinien być przydatny zarówno dla tych, którzy z pomocy komputera nie
korzystają, jak i dla sądzących, że komputer załatwi wszystko. Ci drudzy, niestety, mogą się rozczarować, bo nie ma takiego programu komputerowego,
który mógłby zastąpić rzetelną wiedzę statystyczną badacza.
W książce są przedstawiane zagadnienia z zakresu analizy struktury, analizy współzależności i dynamiki zjawisk, przy czym omawia się zarówno metody
stosowane w badaniu pełnym, jak i częściowym. W przypadku badania pełnego
stosuje się tzw. opis statystyczny, zaś w sytuacji badania częściowego metody
opisu statystycznego nie wystarczą i należy jeszcze użyć metod wnioskowania
statystycznego. Zagadnienia te stanowią tematykę rozdziałów II – IV. Rozdział
I dotyczący rozkładów zmiennych losowych stanowi przygotowanie do wnioskowania statystycznego stosowanego w każdej ze wspomnianych powyżej
analiz.
Po każdej grupie zagadnień jest zamieszczony podrozdział „Sprawdź, czy
umiesz”, w którym są podane problemy do samodzielnego rozwiązania oparte
na danych empirycznych pochodzących z różnych źródeł (w tym Roczniki
Statystyczne, cytaty z prasy i Internetu). Celem umożliwienia Czytelnikowi
oceny poprawności rozwiązań na końcu podręcznika podano odpowiedzi do
zadań.
Podręcznik posiada ponadto dwa dodatki. Jeden – zawierający podstawowe informacje o aplikacji Excel 2007, a drugi – sporządzone w Excelu
tablice wybranych rozkładów zmiennych losowych (z myślą o tych, którzy nie
będą korzystać z programu komputerowego).
Głównym celem, jaki przyświecał autorom, było wskazanie Czytelnikowi,
jak poprawnie zastosować podstawowe metody statystyczne i zinterpretować
otrzymane wyniki. Starano się zatem w jak najprostszy sposób przekazać
niezbędną porcję wiedzy teoretycznej, unikając w zasadzie wyprowadzania
zamieszczanych tu wzorów. Pewnych uzupełnień dokonano w formie przypisów oraz odsyłając Czytelnika do odpowiednich pozycji literatury.
DO CZYTELNIKA
9
Podręcznik będzie istotną pomocą w przyswajaniu wiedzy z zakresu statystyki zarówno dla studentów studiów licencjackich, jak i magisterskich.
W imieniu własnym i współautorów dziękuję Pani Profesor dr hab.
Teresie Słaby za recenzję podręcznika.
Krystyna Bąk