docPotencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w świetle
download 
Reklamacja Transkrypt
Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w świetle
POTENCJAŁ POLSKIEGO SYSTEMU OPIEKI ZDROWOTNEJ W ĝWIETLE EUROPEJSKIEGO KONSUMENCKIEGO INDEKSU ZDROWIA 2009 – WYBRANE ASPEKTY AGNIESZKA BUKOWSKA-PIESTRZYēSKA Streszczenie W artykule przedstawiono problematykĊ dostĊpnoĞci opieki zdrowotnej w ujĊciu teoretycznym (przegląd podstawowych aktów prawnych i wybranych pozycji literatury w tym zakresie) i empirycznym w Polsce. Na pytanie na ile system opieki zdrowotnej zaspokaja indywidualne potrzeby zdrowotne obywateli odpowiada m.in. Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia; bardzo niskie noty w zakresie czasu oczekiwania na leczenie, które otrzymał system w badaniu w 2009 r. skłoniły autorkĊ do analizy dostĊpnoĞci wybranych ĞwiadczeĔ oraz placówek medycznych w poszczególnych województwach. Pozwoliło to na pokazanie zróĪnicowania potencjału systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Słowa kluczowe: dostĊpnoĞü opieki zdrowotnej, Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia 1. Wprowadzenie Opieka zdrowotna jest jednym z najwaĪniejszych zagadnieĔ społecznych nie tylko ze wzglĊdu na istotĊ „zdrowia” w Īyciu człowieka, ale równieĪ ze wzglĊdu na starzenie siĊ społeczeĔstwa, rosnące oczekiwania obywateli co do jakoĞci i dostĊpnoĞci usług systemu ochrony zdrowia oraz szybki rozwój technologii medycznych. W preambule Konstytucji WHO znajduje siĊ zapis, Īe korzystanie z najwyĪszego, osiągalnego poziomu zdrowia jest jednym z podstawowych praw kaĪdej istoty ludzkiej (bez róĪnic rasy, religii, przekonaĔ politycznych, warunków ekonomicznych lub społecznych). Wzbogaca ono wartoĞü Īycia ludzkiego, gdyĪ zdrowie oznacza zdolnoĞü do prowadzenia sensownego i twórczego Īycia, które daje satysfakcje danemu człowiekowi. W Raporcie WHO z 2008r.1 padają propozycje, aby kraje kształtowały system opieki zdrowotnej i decydowały o jego rozwoju w oparciu o nastĊpujące kierunki polityki publicznej: • powszechnoĞü – system opieki zdrowotnej powinien byü sprawiedliwy i sprawny, stąd wszyscy ludzie muszą mieü dostĊp do opieki zdrowotnej wg potrzeb i niezaleĪnie od swoich moĪliwoĞci finansowych, • usługi zorientowane na człowieka – systemy opieki zdrowotnej powinny zaspokajaü potrzeby zdrowotne obywateli (np. poprzez profilaktykĊ, leczenie chorób przewlekłych, czy programy opieki rodzinnej), • zdrowa polityka publiczna – powinna byü realizowana przez rządy we wszystkich dziedzinach polityki paĔstwa (np. decyzje ministerstwa handlu, ochrony Ğrodowiska, czy edukacji mogą mieü wpływ na stan zdrowia obywateli), 1 World Health Report 2008, Primary Health Care: Now More Than Ever, www.who.int. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 17 • liderzy – istniejące systemy ochrony zdrowia same z siebie nie staną siĊ bardziej sprawiedliwe, lepiej działające i skuteczniejsze; dlatego liderzy zajmujący siĊ ochroną zdrowia powinni negocjowaü nowe rozwiązania i prowadziü politykĊ zdrowotną w okreĞlonym kierunku. Wytyczne te powinny byü realizowane w sposób kompleksowy równieĪ w Polsce. Wynika to z faktu, iĪ system opieki zdrowotnej powinien gwarantowaü2: • zaspokojenie indywidualnych potrzeb zdrowotnych, z których najwaĪniejsze są potrzeby wynikające z chorób, niedomagaĔ, wypadków (tzw. wyraĪone potrzeby zdrowotne), choü system powinien braü pod uwagĊ istnienie tzw. rzeczywistych potrzeb zdrowotnych (nie zawsze ujawniających siĊ dostatecznie wczeĞnie i zaspokajaü je z własnej inicjatywy); • zapewnienie zbiorowych potrzeb zdrowotnych, tj. takich warunków Īycia, pracy, mieszkania, odĪywiania, wypoczynku, a nawet chorowania i wszelkich innych aspektów Īycia zbiorowego (które minimalizują ryzyko utraty zdrowia czy tym bardziej Īycia). Na pytanie na ile polski system opieki zdrowotnej zaspokaja indywidualne potrzeby zdrowotne obywateli w pewnym zakresie odpowiada Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia (Euro Health Consumer Index)3, który mierzy „ĪyczliwoĞü w stosunku do konsumenta” systemu opieki zdrowotnej (nie twierdzi, Īe mierzy, które paĔstwo europejskie dysponuje „najlepszym systemem opieki zdrowotnej w Europie”). Inspiracją do napisania artykułu była niska ocena wskaĨnika: „czas oczekiwania na leczenie” wystawiona polskiemu systemowi opieki zdrowotnej w EHCI 2009. W artykule przedstawiono ten wynik i dokonano analizy dostĊpnoĞci wybranych ĞwiadczeĔ oraz placówek medycznych na podstawie dostĊpnych danych statystycznych z uwzglĊdnieniem wojewódzkiego zróĪnicowania. Celem analizy było wskazanie województw o najniĪszym i najwyĪszym potencjale opieki zdrowotnej. 2 3 Leowski J., Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, Warszawa, s. 71 i nast. EHCI – publikowany przez Health Consumer Powerhouse – pozwala na ocenĊ krajowego systemu opieki zdrowotnej z pespektyw pacjenta – klienta (konsumenta usług zdrowotnych); stanowi próbĊ zmierzenia oraz stworzenia rankingu wydajnoĞci Ğwiadczenia usług zdrowotnych z perspektywy konsumenta. Jest rzeczą oczywistą, Īe uzyskane wyniki obarczone są problemami związanymi z jakoĞcią uzyskiwanych informacji. Brak jest paneuropejskich, jednorodnych procedur gromadzenia danych. Jest próbą porównania krajów dysponujących róĪnymi zasobami finansowymi – roczne wydatki na ochronĊ zdrowia, dostosowane do PPP wahają siĊ miĊdzy 400$ w Albanii a ponad 4000$ w Norwegii, Szwajcarii oraz Luksemburgu (Polska z kwotą niewiele wiĊkszą niĪ 1000$ plasuje siĊ na 26 pozycji wĞród 33 paĔstw objĊtych analizą).W piątym – dorocznym – wydaniu moĪna znaleĨü informacje w nastĊpujących kategoriach:– prawa pacjenta i informacje,– eZdrowie,– czas oczekiwania na leczenie,– wyniki leczenia,– zakres i zasiĊg Ğwiadczonych usług.EHCI 2009 objął wszystkie kraje członkowskie UE oraz NorwegiĊ i SzwajcariĊ, a takĪe kraje kandydatów: ChorwacjĊ i Byłą JugosłowiaĔską RepublikĊ Macedonii oraz AlbaniĊ i IslandiĊ.Opracowane na podstawie: A.Bjornberg, B.Cebolla, S.Lindblad, Euro Health Consumer Index 2009, Health Consumer Powerhouse, 01.10.2009, za: www.piu.pl. 18 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty 2. DostĊpnoĞü opieki zdrowotnej – rys teoretyczny Ochrona zdrowia jest to wszelka społeczna działalnoĞü, której celem jest zapobieganie chorobom i ich leczenie, utrzymanie rozwoju psychicznego, fizycznego i społecznego człowieka, przedłuĪenie Īycia, zapewnienie zdrowego rozwoju nastĊpnych pokoleĔ.4 Natomiast opiekĊ zdrowotną moĪna zdefiniowaü jako system zakładów opieki zdrowotnej i Ğwiadczonych przez nie usług, których celem jest umacnianie i poprawa zdrowia jednostek oraz społeczeĔstwa przez zapobieganie chorobom, wczesne ich wykrywanie, leczenie i rehabilitacjĊ.5 Celem tego systemu jest6: • zabezpieczenie i dostarczenie całej populacji moĪliwie pełnego zakresu ĞwiadczeĔ medycznych, których ona wymaga, bez wzglĊdu na róĪnicujące ją kryteria ekonomiczne, społeczne, kulturowe i geograficzne7 (dostĊpnoĞü opieki), • zapewnienie usług i ĞwiadczeĔ profilaktyczno-leczniczych i rehabilitacyjnych na moĪliwie najwyĪszym poziomie, adekwatnie do poziomu wiedzy i sztuki medycznej oraz zasad dobrej praktyki (jakoĞü opieki medycznej z uwzglĊdnieniem zasad jej ciągłoĞci i globalnego podejĞcia), • organizowanie opieki w moĪliwie najlepszy sposób, tak aby zapewniü optymalne wykorzystanie innych zasobów materialnych, finansowych i osobowych – bazy ochrony zdrowia oraz ich kwalifikacji (efektywnoĞü opieki zdrowotnej – produktywnoĞü, racjonalnoĞü, skutecznoĞü), • konsekwentne wdraĪanie rozwiązaĔ doskonalących system oraz umoĪliwiających satysfakcjĊ uĪytkowników systemu (biorców ĞwiadczeĔ medycznych), jak i personelu realizującego usługi i Ğwiadczenia medyczne. R.Holly zwraca uwagĊ, Īe o celach i charakterze systemu ochrony zdrowia przesądza polityka zdrowotna danego kraju. Jej kształt wpływa równieĪ na sprawnoĞü i koszty funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, a wiec na jego efektywnoĞü. Polityka zdrowotna tworzy zinstytucjonalizowaną formĊ urzeczywistniania jednej z najwaĪniejszych wartoĞci w Īyciu człowieka – zdrowia. Jej celem jest formułowanie i wdraĪanie takich rozwiązaĔ, które w stosunkowo najwiĊkszym stopniu okaĪą siĊ moĪliwe do zaakceptowania przez moĪliwie najwiĊkszą liczbĊ ludzi, których dotyczą.8 Rozwiązania te mają zapewniü m.in. równą dostĊpnoĞü obywateli do ĞwiadczeĔ zdrowotnych (a ĞwiadczeĔ medycznych w szczególnoĞci). Przy czym dostĊpnoĞü opieki medycznej to nie tylko istnienie placówek ochrony zdrowia w sensie geograficznym (odległoĞü, czas dotarcia, Ğrodki transportu), J.Leowski podkreĞla, Īe opieka medyczna musi byü dostĊpna 4 Encyklopedia PWN, t. II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Ibidem. 6 PoznaĔski P., Konracka D., Skolimowska J., GałczyĔski K., Zbylut J., Analiza gospodarki finansowej Kas Chorych w aspekcie zapewnienia dostĊpnoĞci do wybranych ĞwiadczeĔ zdrowotnych, „Antidotum” 2000, nr 6, s. 6. 7 W Polsce obowiązuje konstytucyjna (art. 68) zasada równego dostĊpu obywateli do ĞwiadczeĔ opieki zdrowotnej finansowanych z pieniĊdzy publicznych. O tym, Īe podstawowym zadaniem władz publicznych jest zapewnienie równego dostĊpu obywateli do ĞwiadczeĔ opieki zdrowotnej mówi równieĪ art. 5 ustawy z 27 sierpnia 2004r. o Ğwiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze Ğrodków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135 z póĨn.zm.). 8 Holly R., Racjonalna polityka zdrowotna a procedury i standardy medyczne w systemie ochrony zdrowia, „Polityka Zdrowotna”, 2004, tom I, s. 9. 5 19 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 w sensie9: • funkcjonalnym, oznacza dostĊpnoĞü właĞciwego rodzaju ciągłej opieki dla wszystkich (dostarczanej przez zespół odpowiednio przygotowany i wyposaĪony); • kulturowym, to uwzglĊdnienie w procesie udzielania ĞwiadczeĔ, w metodach jej udostĊpniania, akceptowanego przez dane społeczeĔstwo systemu wartoĞci kulturowych, religijnych, etycznych; • finansowym, oznacza stopieĔ w jakim dane społeczeĔstwo i dany kraj staü na opiekĊ medyczną (w tym aspekcie pojawiają siĊ równieĪ problemy: kto bĊdzie ponosił odpowiedzialnoĞü, kto bĊdzie podejmował decyzje o udzieleniu lub nie udzieleniu opieki10). UwzglĊdniając organizacjĊ opieki zdrowotnej danego kraju, A.Frączkiewicz-Wronka rozpatruje dostĊpnoĞü, jako kategoriĊ techniczną i wskazuje jej piĊü obszarów11: • osiągalnoĞü – relacja miĊdzy wielkoĞcią i strukturą zasobów znajdujących siĊ w dyspozycji systemu a wielkoĞcią i strukturą potrzeb zdrowotnych okreĞlonej populacji, • dostĊpnoĞü przestrzenna – relacja miĊdzy przestrzenną dystrybucją zasobów a terytorialnym rozmieszczeniem osób, które mają korzystaü ze ĞwiadczeĔ, • dostĊpnoĞü organizacyjna – stopieĔ dostosowania organizacyjnych warunków udostĊpniania ĞwiadczeĔ i praktycznych moĪliwoĞci korzystania przez pacjentów ze stosowanych rozwiązaĔ, • dostĊpnoĞü kosztowa – powinna byü analizowana na poziomie makro (dotyczy zasad przyznawania uprawnieĔ do korzystania ze ĞwiadczeĔ) i mikro (postrzegana przez pacjenta jego zdolnoĞü do poniesienia kosztu związanego z kontaktem z systemem ochrony zdrowia), • akceptowalnoĞü – rozumiana jako relacja miĊdzy oczekiwaniami pacjenta dotyczącymi technicznych, psychologicznych i kulturowych aspektów zaspokajania potrzeb a stopniem spełnienia tych oczekiwaĔ w warunkach konkretnego kontaktu z ochroną zdrowia. Jak juĪ zostało powiedziane równoĞü w dostĊpie do ĞwiadczeĔ zdrowotnych to jedno z głównych praw ludzi, a jej zapewnienie powinno byü podstawowym celem systemu opieki zdrowotnej. Stąd polityka zdrowotna kaĪdego paĔstwa i WHO12 winna zmierzaü zatem do tak postawionego 9 Leowski J., Polityka zdrowotna … op.cit., s. 115–116. W systemie publicznej słuĪby zdrowia zarówno decyzje, jak i odpowiedzialnoĞü spoczywają na ciałach zbiorowych – wybieranych władzach, radach i powołanych do tych celów zespołach; które formułują politykĊ zdrowotną, podejmują decyzje i odpowiadają za realizacjĊ nie tylko w zakresie medycyny zapobiegawczej i zdrowia publicznego (np. jakim szczepieniom ochronnym i w jakim wieku podlegają wszystkie dzieci, czy i jaka liczba pałeczek coli jest dopuszczalna w wodzie do picia, mleku czy kąpieliskach), ale równieĪ kto jest odpowiedzialny za finansowanie i dostarczanie ĞwiadczeĔ medycznych. 11 Frączkiewicz-Wronka A., DostĊpnoĞü usług zdrowotnych – racjonalizacja czy wykluczenie, „Polityka Zdrowotna”, 2004, tom I, s. 71. 12 Strategia WHO „Zdrowie dla Wszystkich”, przyjĊta w 1978r na miĊdzynarodowej konferencji w Ałma Acie, była wyrazem uznania przez najwyĪsze Ğwiatowe forum zdrowia podstawowej zasady równoĞci i sprawiedliwoĞci społecznej w odniesieniu do spraw zdrowia. Główne jej przesłania to m.in.: – równoĞü społeczna w dostĊpie do podstawowej opieki zdrowotnej wg potrzeb; – współuczestnictwo i współodpowiedzialnoĞü za zdrowie społeczeĔstwa. Strategia stała siĊ programem wdraĪania idei bezpieczeĔstwa zdrowotnego w skali Ğwiata i w tym znaczeniu została zaakceptowana przez rządy wszystkich 191 krajów członkowskich WHO. Przyjmując strategiĊ „Zdrowie dla Wszystkich” 10 20 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty celu poprzez odpowiedni system regulacji prawnych, finansowych, strukturalnych, a takĪe poprzez propagowanie zasad bioetyki (równoĞü w dostĊpie do opieki zdrowotnej dla osób o identycznych potrzebach zdrowotnych, zapewnienie takiej samej jakoĞci usług medycznych, jednakowe uĪytkowanie zasobów i pracy słuĪącej zdrowiu)13. W Polsce obowiązuje konstytucyjna (art. 68) zasada równego dostĊpu obywateli do ĞwiadczeĔ opieki zdrowotnej finansowanych z pieniĊdzy publicznych. O tym, Īe podstawowym zadaniem władz publicznych jest zapewnienie równego dostĊpu obywateli do ĞwiadczeĔ opieki zdrowotnej mówi równieĪ art. 5 ustawy z 27 sierpnia 2004r. o Ğwiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze Ğrodków publicznych.14 Z art. 15, ust. 1 tej ustawy wynika, Īe Ğwiadczeniobiorcy mają, na zasadach okreĞlonych w ustawie, prawo do Ğwiadczenia opieki zdrowotnej, których celem jest zachowanie zdrowia, zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, pielĊgnacja oraz zapobieganie niepełnosprawnoĞci i jej ograniczanie. Od 12 sierpnia 2009r. Ğwiadczeniobiorcy przysługują – jako gwarantowane – Ğwiadczenia z zakresu (art. 15, ust. 2 UĞozfĞp): • podstawowej opieki zdrowotnej, • ambulatoryjnej opieki specjalistycznej, • leczenia szpitalnego, • opieki psychiatrycznej i leczenia uzaleĪnienĔ, • rehabilitacji leczniczej, • ĞwiadczeĔ pielĊgnacyjnych i opiekuĔczych w ramach opieki długoterminowej, • leczenia stomatologicznego, • leczenia uzdrowiskowego, • zaopatrzenia w wyroby medyczne bĊdące przedmotami ortopedycznymi oraz Ğrodki pomocnicze, • ratownictwa medycznego, • opieki paliatywnej i hospicyjnej, • ĞwiadczeĔ wysokospecjalistycznych, • programów zdrowotnych, • leków. 3. DostĊpnoĞü wybranych podmiotów opieki zdrowotnej w Polsce OcenĊ dostĊpnoĞci zasobów systemu opieki zdrowotnej moĪna przeprowadziü stosując miary obiektywne (np. nakłady na ochronĊ zdrowia, liczba lekarzy przypadająca na 1000 mieszkaĔców, liczba udzielonych porad15 itp.) i subiektywne (np. badanie opinii pacjentów, Europejski WskaĨnik Zdrowia Konsumenta). PoniĪej zostaną zaprezentowane oba rodzaje miar: wyniki EHCI 2009 zaakceptowano tym samym główny cel krajów członkowskich WHO na nadchodzące dekady – osiągniĊcie przez wszystkich ludzi Ğwiata poziomu zdrowia, który pozwoli im wieĞü społeczne i ekonomicznie wydajne Īycie. za: Leowski J., Polityka … op.cit.,s. 27. 13 Suchecka J., Regulacje publiczne i prawne, równoĞü sektorów w ochronie zdrowia, w: Ochrona zdrowia i gospodarka. Mechanizmy rynkowe a regulacje publiczne, pod red. Ryü K., Skrzypczak Z., Warszawa 2008, s. 24. 14 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r. o Ğwiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze Ğrodków publicznych, t.j. Dz.U. z 2008r. nr 164, poz. 1027 z póĨn.zm. Dalej: UĞozfĞp. 15 Access to Heath Care, www.ucatlas.ucsc.edu/access.php. 21 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 w zestawieniu z danymi statystycznymi (pochodzącymi ze strony www.rejestrzoz.gov.pl). DostĊpnoĞü do opieki zdrowotnej – w ramach EHCI 2009 – była mierzona czasem oczekiwania na leczenie. Wyniki jakie uzyskała Polska w tym zakresie przedstawione są w tabeli 1. ĝrednia waĪona tej podkategorii dla Polski wyniosła 107 punktów, co dało 27 miejsce wĞród 33 paĔstw objĊtych analizą. NajwiĊkszą liczbĊ punktów (187) w tej podkategorii wĞród paĔstw UE zdobyły Niemcy i Belgia, a najmniejszą (80) Portugalia i Wielka Brytania. Biorąc pod uwagĊ fakt, Īe liczba łóĪek szpitalnych na 1000 mieszkaĔców w Angli i Portugali (odpowiednio 3,6 i 3,516) jest niĪsza niĪ w Polsce – 6,5, a w Belgi i Niemczech (6,7 oraz 8,3) ma to swoje uzasadnienie. Jednak juĪ liczba praktykujących lekarzy na 1000tys. mieszkaĔców jest w tych paĔstwach wyĪsza niĪ w Polsce (218) i wynosi odpowiednio: w Belgi – 400,8; Niemczech – 345,5; Portugali – 267,8 (dane za 2004r). Tak wiĊc do skrócenia czasu oczekiwania na wizytĊ lekarską mogłoby siĊ przyczyniü m.in. zwiĊkszenie liczby praktykujących lekarzy. Wniosek ten jest zgodny z postulowanym przez P.Krasuckiego juĪ w 2005r.17 wzrostem liczby lekarzy do 100 000, co podniosłoby omawiany wskaĨnik do poziomu 270. Tabela 1. Czas oczekiwania na leczenie w Ğwietle EHCI 2009 WskaĨnik DostĊp do lekarza rodzinnego w tym samym dniu Komentarz Czy pacjent moĪe liczyü na to, Īe lekarz rodzinny przyjmie go „dzisiaj”? BezpoĞredni dostĊp lekarza specjalisty do Czy pacjent ma dostĊp do specjalisty bez skierowania od lekarza rodzinnego? Okres oczekiwania na powaĪne, nie nagłe zabiegi operacyjne Czy zabiegi typu pomostowanie aortalno-wieĔcowe oraz wymiana stawu biodrowego/kolanowego są dostĊpne w czasie krótszym niĪ 90dni? Czy czas oczekiwania na radioterapiĊ/chemioterapiĊ od decyzji o jej przyznaniu jest krótszy niĪ 21 dni? Czy czas oczekiwania na TK jest krótszy niĪ 7 dni? Leczenie rowe przeciwnowotwo- Tomografia Wynik 2 punkty Jest dostĊpnoĞü, ale nie całkowicie realizowana. 2 punkty Dosyü czĊsto lub dla ograniczonej liczby specjalnoĞci. 1 punkt Blisko połowa pacjentów oczekuje dłuĪej niĪ 90 dni. 2 punkty Przeszło połowa pacjentów oczekuje do 21 dni. 1 punkt Oczekiwanie zwykle dłuĪsze niĪ 21 dni. ħródło: Opracowanie własne na podstawie: Bjornberg A., Cebolla B., Lindblad S., Euro Health Consumer Index 2009, Health Consumer Powerhouse, 01.10.2009, za: www.piu.pl. Legenda: 3 punkty – wynik bardzo dobry, 2 punkty – wynik Ğredni, 1 punkt – wynik niezadowalający. 16 17 Dane za 2006r., Eurostat 2010 www.epp.eurostat.ec.europa.eu. Krasucki P., Optymalizacja systemu ochrony zdrowia. Koszty korzyĞci, CeDeWu, Warszawa 2005, s. 142. 22 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty ĩaden z badanych wskaĨników dla kategorii „czas oczekiwania na leczenie” nie otrzymał najwyĪszego wyniku – 3, wiĊc dostĊpnoĞü do opieki zdrowotnej w oczach pacjentów jest ograniczona. Wobec tak krytycznych ocen poniĪej zostaną przedstawione dane liczbowe, pokazujące dostĊp do placówek opieki zdrowotnej, odpowiadające poszczególnym wskaĨnikom z tabeli 1. Pozwoli to na szczegółową analizĊ zjawiska dostĊpnoĞci potencjału opieki zdrowotnej w ostatnich latach w Polsce. Do podstawowych podmiotów ochrony zdrowia moĪna zaliczyü placówki lecznictwa ambulatoryjnego i szpitale. W tabelach 2 i 3 przedstawiono liczbĊ placówek ochrony zdrowia z zakresu szpitalnictwa, opieki pielĊgnacyjnej i długoterminowej oraz lecznictwa ambulatoryjnego (obejmującego m.in. przychodnie podstawowej opieki zdrowotnej i stomatologicznej). Dysproporcje w liczbie placówek zdrowotnych na terenie poszczególnych województw siĊgają nawet trzynastokrotnoĞci – w przypadku publicznego lecznictwa ambulatoryjnego miĊdzy województwem mazowieckim a lubuskim, a najmniejsze dotyczą publicznych stacjonarnych zakładów opieki pielĊgnacyjnej i długoterminowej. ZróĪnicowanie w liczbie placówek zdrowotnych przypadających na 1000 mieszkaĔców w poszczególnych województwach zarówno w odniesieniu do placówek publicznych, jak i niepublicznych jest słabsze niĪ w odniesieniu do liczb bezwzglĊdnych, choü nadal są to dwu-, a nawet czterokrotne róĪnice w waroĞci wskaĨników nasycenia miĊdzy województwem osiagającym najwyĪszą i najniĪszą wartoĞü. Z duĪą dozą prawdopodobieĔstwa Mozna powiedzieü, Īe oceny dostĊpnoĞci placówek zdrowotnych mogłyby byü bardzo odmienne w poszczególnych województwach. Tabela 2. Liczba wybranych publicznych placówek ochrony zdrowia wg rodzaju jednostki (stan w dniu 12.04.2010) Rodzaj jednostki HP1 Nasycenie Polska 1016 0,27 max. 196 (maz.) 0,38 (maz.) HP2 Nasycenie 208 0,05 32 (maz.) 0,08 (opol.) HP3 Nasycenie 4689 1,23 894 (maz.) 2,03 (ĞwiĊt.) min. 18 (lubus.) 0,17 (podk.) 6 (lubus.) 0,03 (dolnoĞl.) 70 (lubus.) 0,58 (wielk.) ħródło: Opracowanie własne na podstawie www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/raporty (2010.04.12). Legenda (dotyczy równieĪ tabeli 3): HP1 – szpitalnictwo, HP2 – stacjonarne zakłady opieki pielĊgnacyjnej i długoterminowej, HP 3 – dostawcy ĞwiadczeĔ z zakresu lecznictwa ambulatoryjnego Nasycenie – liczba placówek przypadająca na 10000mieszkaĔców max. i min. – wartoĞci ekstremalne analizowanych wielkoĞci; w nawiasach podane są skróty nazw województw, które je osiągnĊły. 23 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 Na uwagĊ zasługuje fakt, iĪ wiĊkszoĞü placówek we wszystkich analizowanych obszarach stanowią podmioty niepubliczne (w odniesieniu do lecznictwa ambulatoryjnego jest to róĪnica blisko czterokrotna). Tabela 3. Liczba wybranych niepublicznych placówek ochrony zdrowia wg rodzaju jednostki (stan w dniu 12.04.2010) Rodzaj jednostki HP1 Nasycenie HP2 Nasycenie HP3 Nasycenie Polska 1077 0,28 349 0,09 18698 4,89 max. 185 (Ğląs.) 0,55 (zach.) 63 (maz.) 0,14 (dolnoĞl.) 2436 (Ğląs.) 6,70 (wielk.) min. 19 (opol.) 0,13 (podl.) 8 (podl.) 0,05 (wielk.) 415 (opol.) 3,19 (kuj.-pom.) ħródło: Opracowanie własne na podstawie www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/raporty (2010.04.12). W tabeli 4 przedstawione są zmiany w „liczebnoĞci” i „nasyceniu” potencjału opieki zdrowotnej w odniesieniu do poradni podstawowej opieki zdrowotnej w latach 2004–2010. Rosnąca liczba ZOZów i komórek, zapewniających podstawową opiekĊ zdrowotną, pozwala na utrzymanie liczby komórek organizacyjnych placówek ochrony zdrowia przypadających na 10000 mieszkaĔców na niezmienionym poziomie. Skoro nie zmienia siĊ dostĊpnoĞü do placówek, naleĪałoby siĊ zastanowiü nad sposobem organizacji pracy tych podmiotów, aby poprawiü „dostĊpnoĞü lekarza rodzinnego”18. Tym bardziej, Īe w ciągu ostatnich dwóch lat wzrósł odsetek osób negatywnie oceniających dostĊpnoĞü opieki lekarskiej. W badaniu CBOS19 na pytanie „Czy Pana(i) zdaniem, moĪna powiedzieü, Īe do lekarza pierwszego kontaktu moĪna siĊ dostaü bez trudnoĞci?” w marcu 2007r. negatywnie odpowiedziało 12% respondentów, a w lutym 2010 – 21%. Na pytanie „Czy Pana(i) zdaniem, moĪna powiedzieü, Īe zawsze moĪna liczyü na natychmiastową pomoc lekarską, nawet w nocy?” w marcu 2007r. negatywnie odpowiedziało 25% respondentów, a w lutym 2009 r. – 27%. 18 Rozwiązaniem mogłyby byü dodatkowe godziny dla lekarzy w ramach kontraktów, czy praca rezydentów w placówkach POZ (problemem stanowiłaby postawa NFZ w tej kwestii). Jednak nie na takich zasadach, jak dotychczas, gdy – jak wynika z ustaleĔ NFZ – czĊĞü lekarzy pracuje kilkaset (!) godzin tygodniowo; a rekordzista – lekarz w województwie łódzkim – pracował na 25 etatach (za: Gazeta Prawna 13.08.2009). 19 Badanie BS/24/2010 „Opinie o opiece zdrowotnej” Warszawa, luty 2010, www.cbos.pl. 24 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty Tabela 4. Poradnie podstawowej opieki zdrowotnej Podstawowa opieka zdrowotna w latach 2004–2010 Rok Liczba ZOZów Liczba komórek Nasycenie komórek 2004 5251 8781 2.3 2005 5355 8738 2.3 2006 5372 8742 2.3 2007 5430 8784 2.3 2008 5494 8857 2.3 2009 5581 8945 2.3 19.04.2010 5634 9025 2.4 ħródło: Opracowanie własne na podstawie www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/raporty (2010.04.19). Legenda: – zakład – ZOZ zarejestrowany pod odrĊbnym numerem ksiąg rejestrowych w organach rejestrowych (mogą byü zorganizowane w formie kilku/kilkunastu placówek tj. szpitali, przychodni, stacji pogotowia ratunkowego itp.), – komórka – komórka organizacyjna placówki ochrony zdrowia np. poradnia, oddział szpitalny, pracownia itp., – nasycenie – liczba komórek przypadająca na 10000 mieszkaĔców. Oznaczenia dotyczą równieĪ tabel: 9 i 10. W przypadku placówek specjalistycznych barierĊ dostĊpu stanowi koniecznoĞü posiadania przez pacjenta skierowania od lekarza podstawowej opieki zdrowotej20. Jednak nawet posiadający skierowanie pacjent najprawdopodobniej nie skorzysta natychmiast ze Ğwiadczenia i trafi do tzw. kolejki w dostĊpie do ĞwiadczeĔ. Lista oczekujących na udzielenie Ğwiadczenia jest integralną czĊĞcią dokumentacji medycznej prowadzonej przez placówkĊ zdrowotną. Jej celem – zgodnie z art. 20, ust. 5 UĞozfĞp – jest zapewnienie sprawiedliwego, równego, niedyskryminującego i przejrzystego dostĊpu do ĞwiadczeĔ opieki zdrowotnej (na podstawie kryteriów medycznych okreĞlonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia21). ĝwiadczeniodawca – zgodnie z art. 20, ust. 2 UĞozfĞp – ustala kolejnoĞü udzielenia Ğwiadczenia opieki zdrowotnej (w dniach i godzinach, w których ich udziela) na podstawie zgłoszenia Ğwiadczeniobiorcy22 oraz informuje pisemnie 20 Art.57.1 Ambulatoryjne Ğwiadczenia specjalistyczne finansowane zeĞrodków publicznych są udzielane na podstawie skierowania lekarza ubezpieczenia zdrowotnego UĞozfĞp Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r. o Ğwiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze Ğrodków publicznych, t.j. Dz.U. z 2008r. nr 164, poz. 1027 z póĨn.zm. 21 Zgodnie z rozporządzeniem z 26 wrzeĞnia 2005r. Dz.U. nr 200, poz. 1661 Ğwiadczeniodawca moĪe zakwalifikowaü pacjenta do dwóch kategorii medycznych: – przypadek pilny – jeĪeli istnieje koniecznoĞü pilnego udzielenia Ğwiadczenia ze wzglĊdu na dynamikĊ procesu chorobowego i moĪliwoĞü szybkiego pogorszenia stanu zdrowia; wówczas pacjent zostaje przyjĊty bez kolejki; – przypadek stabilny – w przypadku innym niĪ stan nagły i przypadek, o którym mowa w punkcie powyĪej. W przypadku pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, moĪe on zmieniü miejsce w kolejce do udzielenia danego Ğwiadczenia. 22 Za zgodą Ğwiadczeniobiorcy lub jego przedstawiciela ustawowego w kolejnej pozycji prowadzonej przez siebie listy oczekujących na udzielenie Ğwiadczenia szpital lub placówka specjalistycznej ambulatoryjnej opieki zdrowotnej, zapisuje (art. 20, ust.2, pkt3 UĞozfĞp): 25 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 o terminie udzielenia Ğwiadczenia oraz uzasadnia przyczyny wyboru tego terminu. Przykładową długoĞü kolejek na wybrane Ğwiadczenia w trzecim kwartale 2010r w Polsce przedstawia tabela 5. Tabela 5. Kolejki oczekujących na wybrane Ğwiadczenia województwo dolnoĞląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie Ğląskie ĞwiĊtokrzyskie warmiĔsko-mazurskie wielkopolskie nazwa Ğwiadczenia endoprotezoplastyka stawu endoprotezoplastyka stawu biodrowego kolanowego angioplastyka zabiegi w zakresie soczewki maksymalny, maksymalny, maksymalny, maksymalny, liczba osób Ğredni czas liczba osób Ğredni czas liczba osób Ğredni czas liczba osób Ğredni czas oczekujących oczekiwania oczekujących oczekiwania oczekujących oczekiwania oczekujących oczekiwania 6283 3442 3411 1291 113 71 37484 1064 3460 852 2353 1247 100 135 13444 659 2225 873 1525 821 244 115 8297 620 1029 796 400 744 44 85 1311 313 1845 660 1126 577 204 84 20548 741 4632 576 4123 637 25 76 17208 694 5251 705 4180 854 183 84 21180 625 2193 1139 1639 1128 1 104 6882 925 3021 645 2565 846 7 34 13280 684 1051 792 1659 1082 0 0 5875 437 3997 566 2036 1347 327 107 19354 926 10394 2304 8739 1605 249 213 37525 1014 2083 983 1630 483 17 45 5218 432 2039 775 1251 922 17 59 12888 967 6384 2878 4523 1164 244 161 13165 792 ħródło: Dane NFZ dotyczące stanu 07–09.2010 www.kolejki.nfz.gov.pl (30.09.2010). NajwiĊkszą liczbą oczekujących na wymianĊ chorego stawu biodrowego czy kolanowego sztucznym odpowiednikiem charakteryzuje siĊ województwo Ğląskie, najmniejszą – lubuskie. RóĪnice pomiĊdzy poszczególnymi województwami są odpowiednio – dziesiĊcio i dwudziestojednokrotne w długoĞci kolejek. Czas oczekiwania na zabieg jest bardzo róĪny w poszczególnych województwach – są placówki zdrowotne, gdzie niemal natychmiast pacjent moĪe byü operowany, ale są teĪ takie, w których na zabieg czeka siĊ nawet do 3442 dni (maksymalny Ğredni czas oczekiwania w jednym z wrocławskich szpitali) na endoprotezoplastykĊ stawu biodrowego, czy 8739 dni (maksymalny czas oczekiwania w jednej z placówek zdrowotnych w województwie Ğląskim) na endoprotezoplastykĊ stawu kolanowego. Placówka medyczna, w której najdłuĪej czeka siĊ na operacjĊ zaümy jest na terenie województwa dolnoĞląskiego, choü najdłuĪsza kolejka jest – ponownie – w Ğląskim, a najkrócej Czeka – numer kloejny, – datĊ i godzinĊ wpisu, – imiĊ i nazwisko Ğwiadczeniobiorcy, – numer PESEL (a w przypadku jego braku numer dokumentu potwierdzającego toĪsamoĞü Ğwiadczeniobiorcy), – rozpoznanie lub powód przyjĊcia, – adres swiadczeniobiorcy, – numer telefonu lub oznaczenie innego sposobu komunikacji ze Ğwiadczejobircą lub jego opiekunem, – termin udzielenia Ğwiadczenia,– imiĊ i nazwisko oraz podpis osoby dokonującej wpisu. 26 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty siĊ w lubuskim (tu równieĪ jest najkrótsza kolejka). W odniesieniu do zabiegu polegającego na poszerzeniu – zwĊĪonych przez blaszkĊ miaĪdĪycową – tĊtnic wieĔcowych teĪ są znaczne dysproporcje w układzie wojewódzkim. NajdłuĪsza kolejka jest w województwie pomorskim, podczas gdy w województwie podlaskim zabiegi w trzecim kwartale 2010r. były wykonywane na bieĪąco. Pokazany w tabeli 5 – maksymalny w jednej z placówek na terenie danego województwwa – Ğredni czas oczekiwania na zabieg, przedstawia „czarny scenariusz” moĪliwoĞci polskiego systemu opieki zdrowotnej. W tabeli 1 czas uznany za satysfakcjonujący w badaniu EHCI 2009, okreĞlony był na poziomie 90 dni. Tak wiĊc nota na poziomie 1 punktu (wynik niezadowalający) jest jak najbardziej uzasadniona. Potencjał sektora opieki zdrowotnej w zakresie moĪliwoĞci dokonywania nie nagłych zabiegów operacyjnych przedstawiają tabele 6–8. Pacjenci na wizytĊ u ortopedy oczekują Ğrednio 60 dni, a do kardiologa – 85 dni, stąd niska ocena w tabeli 1. DostĊpnoĞü do placówek opieki zdrowotnej Ğwiadczących usługi z zakresu chirurgii róĪni siĊ miĊdzy województwem mazowieckim (max.) i opolskim (min.) trzynastokrotnie. RównieĪ biorąc pod uwagĊ liczbĊ mieszkaĔców róĪnice miĊdzy województwami utrzymują siĊ na stosunkowo wysokim: dwu- a nawet blisko czterokrotnym poziomie (w przeliczeniu na 10000 mieszkaĔców). Stosunkowo dobrze – jeĞli chodzi o potencjał systemu opieki zdrowotnej w zakresie lecznictwa chirurgicznego – wypadają województwa: mazowieckie, Ğląskie (z najdłuĪszymi kolejkami oczekujących pacjentów!), łódzkie, wielkopolskie; słabo: podlaskie, podkarpackie, opolskie. LiczbĊ placówek zdrowotnych zajmujących siĊ leczeniem nowotworów w poszczególnych województwach przedstawia tabela 7. RównieĪ w odniesieniu do tych placówek moĪna zauwaĪyü znaczne róĪnice w poszczególnych województwach. Statystycznie najlepszy dostĊp mają mieszkaĔcy województwa mazowieckiego, Ğląskiego, wielkopolskiego i dolnoĞląskiego, a najgorszy – opolskiego, ĞwiĊtokrzyskiego i lubuskiego. 27 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 Tabela 6. Placówki stacjonarnej i ambulatoryjnej opieki chirurgicznej chirurgia ogólna oddziały szpitalne Województwo DolnoĞląskie 103 Kujawskopomorskie 69 Lubelskie 84 Lubuskie 43 Łódzkie 83 Małopolskie 70 Mazowieckie 190 Opolskie 27 Podkarpackie 43 Podlaskie 31 Pomorskie 56 ĝląskie 166 ĝwiĊtokrzyskie 44 warmiĔskomazurskie 36 Wielkopolskie 129 zachodniopomorskie 56 Polska 1230 ħródło: chirurgia klatki piersiowej chirurgia naczyniowa Kardiochirurgia opieka ambul. 461 oddziały szpitalne 8 opieka ambul. 8 oddziały szpitalne 26 opieka ambul. 87 oddziały szpitalne 10 opieka ambul. 15 195 202 79 474 403 834 62 146 61 244 851 98 4 4 3 6 10 22 2 3 1 10 11 8 5 5 2 10 12 28 0 2 3 12 19 6 14 10 12 10 24 56 4 12 2 14 49 12 38 87 16 109 95 205 7 27 8 47 182 24 4 3 3 6 8 19 1 1 1 11 11 1 7 4 2 13 7 33 1 1 3 12 14 2 93 347 237 4787 5 18 1 116 4 9 7 132 7 39 13 304 14 108 48 1102 1 9 4 93 1 8 3 126 Opracowanie własne na podstawie www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/raporty (2010.09.29)Legenda (dotyczy równieĪ tabel 7 i 8):– lecznictwo stacjonarne – szpital, zakład opiekuĔczo-lecznicy, zakład pielĊgnacyjno-opiekuĔczy, sanatorium, prewentorium oraz wszystkie inne zakłady (placówki) przeznaczone dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych ĞwiadczeĔ zdrowotnych w odpowiednim stałym pomieszczeniu (definicja wg OECD),– opieka ambulatoryjna (poradnie i pracownie) – komórki organizacyjne wykonujące usługi zdrowotne na rzecz pacjentów dochodzących w jednostkach opieki ambulatoryjnej, przyjĊtych do placówek lecznictwa stacjonarnego z intencją wypisania go w tym samym dniu oraz przyjmujących usługi zdrowotne w domu. 28 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty Tabela 7. Placówki stacjonarnej i ambulatoryjnej opieki onkologicznej i hematologii Hematologia oddziały szpitalne Województwo DolnoĞląskie 8 Kujawskopomorskie 2 Lubelskie 5 Lubuskie 4 Łódzkie 1 Małopolskie 16 Mazowieckie 36 Opolskie 1 Podkarpackie 6 Podlaskie 3 Pomorskie 8 ĝląskie 14 ĝwiĊtokrzyskie 5 warmiĔskomazurskie 2 Wielkopolskie 15 zachodniopomorskie 4 Polska 130 Onkologia kliniczna Radioterapia onkologiczna Onkologia i hematologia dzieciĊca Opieka ambul. 38 oddziały szpitalne 43 opieka ambul. 206 oddziały szpitalne 9 Opieka ambul. 16 oddziały szpitalne 6 opieka ambul. 9 8 41 6 31 36 108 2 12 12 26 77 11 19 21 7 29 36 96 3 11 9 11 77 8 56 77 33 161 103 295 16 46 30 106 242 19 10 7 1 6 17 31 1 4 4 2 16 2 10 1 1 10 21 38 2 4 4 3 20 6 2 1 2 2 5 6 0 0 1 1 9 1 3 4 3 9 4 15 2 2 3 4 14 4 4 30 8 450 11 61 12 454 42 129 59 1620 1 26 2 139 3 30 4 173 1 4 2 43 1 4 4 85 ħródło: Opracowanie własne na podstawie www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/raporty (2010.09.29). Ostatnim wskaĨnikiem przedstawionym w tabeli 1 był – oceniony bardzo Ĩle – czas oczekiwania na badanie tomografem. W tabeli 8 przedstawione są placówki zdrowotne zajmujące siĊ radiologią i diagnostyką obrazkową. Sąsiadujące ze sobą województwa: mazowieckie i łódzkie mają na swoim terenie przeszło połowĊ placówek radiologii i diagnostyki obrazkowej w Polsce. Województwa kujawsko-pomorskie, opolskie, podkarpackie, warmiĔsko-mazurskie dysponują 1–2 komórkami organizacyjnymi wykonującymi zabiegi w zakresie radiologii i diagnostyki obrazkowej. 29 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 Tabela 8. Ambulatoryjne placówki radiologii i diagnostyki obrazkowej Radiologia i diagnostyka obrazkowa Województwo DolnoĞląskie Kujawskopomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie ĝląskie ĝwiĊtokrzyskie warmiĔskomazurskie Wielkopolskie zachodniopomorskie Polska oddziały szpitalne 2 opieka ambul. 13 0 0 1 11 17 63 0 0 0 1 10 2 2 16 1 58 19 86 1 1 4 8 14 1 0 5 2 14 2 114 13 253 ħródło: Opracowanie własne na podstawie www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/raporty (2010.09.29). 30 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty W praktyce równieĪ do specjalistów, do których nie jest wymagane skierowanie23 w placówkach finansowanych ze Ğrodków publicznych konieczne jest oczekiwanie. I np. w przypadku poradni stomatologicznych (por. tabela 9) moĪna zaobserwowaü – analogiczną do placówek podstawowej opieki zdrowotnej – sytuacjĊ – wzrost liczby ZOZów i ich komórek organizacyjnych nie wpłynął na stopieĔ nasycenia komórek. Tak wiĊc dostĊp do lekarza stomatologa od lat – w ujĊciu satystycznym – pozostaje na niezmienionym poziomie. Osobną kwestią, mogącą mieü wpływ na ocenĊ, pozostaje fakt czĊĞciowej odpłatnoĞci za wybrane usługi stomatologiczne przez pacjentów w publicznych placówkach zdrowotnych, daleko idąca komercjalizacja gabinetów Ğwiadczących ten typ usług medycznych, które mogą przyczyniaü siĊ do oceny dostĊpnoĞci tych specjalistów przez pacjentów. Tabela 9. Poradnie stomatologiczne Rok 2004 2005 2006 2007 2008 2009 19.04.2010 Poradnie stomatologiczne w latach 2004–2010 Liczba ZOZów Liczba komórek Nasycenie komórek 4893 7409 1.9 4960 7362 1.9 4975 7328 1.9 4995 7299 1.9 5019 7285 1.9 5063 7363 1.9 5110 7428 1.9 ħródło: Opracowanie własne na podstawie www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/raporty (2010.04.19). W przypadku kolejnej specjalistycznej placówki zdrowotnej – poradni okulistycznej (por. tabela 10) istotna zmiana w nasyceniu komórek miała miejsce w 2005r., a w kolejnych latach wzrost liczby komórek organizacyjnych placówek zdrowotnych był proporcjonalny do zmian w liczbie mieszkaĔców w Polsce. Jednak biorąc pod uwagĊ fakt, ze Ğredni czas oczekiwania na wizytĊ 23 Skierowanie nie jest wymagane do ĞwiadczeĔ: – ginekologa i połoĪnika, – dentysty, – dermatologa, – wenerologa, – onkologa, – okulisty, – psychiatry, – dla osób chorych na gruĨlicĊ, – dla osób zakaĪonych wirusem HIV, – dla inwalidów wojennych i wojskowych, osób represjonowanych oraz kombatantów, – dla cywilnych niewidomych ofiar działaĔ wojennych, – dla osób uzaleĪnionych od alkoholu, Ğrodków odurzających i substancji psychotropowych – w zakresie lecznictwa odwykowego, – dla uprawnionego Īołnierza lub pracownika, w zakresie leczenia urazów lucb chorób nabytych podczas wykonywania zadaĔ poza granicami paĔstwa. Art. 57.2 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r. o Ğwiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze Ğrodków publicznych, t.j. Dz.U. z 2008r. nr 164, poz. 1027 z póĨn.zm. 31 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 u okulisty wynosi 80 dni, ponownie naleĪy przywołaü problem organizacji pracy w placówkach zdrowotnych. Tabela 10. Poradnie okulistyczne Rok 2004 2005 2006 2007 2008 2009 19.04.2010 Poradnie okulistyczne w latach 2004–2010 Liczba ZOZów Liczba komórek Nasycenie komórek 2307 2838 0.7 2388 2931 0.8 2439 3004 0.8 2476 3057 0.8 2503 3130 0.8 2553 3195 0.8 2579 3233 0.8 ħródło: Opracowanie własne na podstawie www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/raporty (2010.04.19). 4. Podsumowanie Strategia Rozwoju Ochrony Zdrowia w Polsce na lata 2007–2013 (bazuje na załoĪeniach Strategii LizboĔskiej, Narodowego Planu Rozwoju24, a takĪe uwzglĊdnia zadania WHO oraz dyrektywy organów UE) ma na celu poprawĊ zdrowia społeczeĔstwa polskiego, jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.25 OsiągniĊcie tego celu bĊdzie moĪliwe przy kompleksowej i zintegrowanej realizacji czterech celów strategicznych: • zwiĊkszenie bezpieczeĔstwa zdrowotnego społeczeĔstwa, • poprawienie efektywnoĞci funkcjonowania systemu ochrony zdrowia (m.in. dziĊki inwestycjom w infrastrukturĊ ochrony zdrowia, realizowanym poprzez działania: racjonalny rozwój zasobów ochrony zdrowia i modernizacje istniejącej infrastruktury ochrony zdrowia), • poprawienie stanu zdrowia społeczeĔstwa polskiego w stopniu zmniejszającym dystans istniejący pomiĊdzy Polską i Ğrednim poziomem stanu zdrowia w UE, • dostosowanie opieki zdrowotnej do dynamiki długookresowych trendów demograficznych m.in. poprzez zapewnienie właĞciwej opieki oraz wydłuĪenie okresu sprawnoĞci psychofizycznej i moĪliwoĞci pełnienia ról społecznych osobom w wieku podeszłym26. PaĔstwo, jako główny organizator i koordynator systemu ochrony zdrowia, powinno tworzyü warunki sprawnego funkcjonowania tego systemu. Wymaga to m.in.: • analizy potrzeb zdrowotnych oraz czynników powodujących ich zmiany, • promocji zdrowia i profilaktyki (w celu tworzenia warunków sprzyjających zdrowiu), • odpowiedniego finansowania (w trybie i na zasadach okreĞlonych ustawowo). 24 Ustawa o Narodowym Planie rozwoju z 20 kwietnia 2004r, Dz.U. nr 116, poz. 1206. Strategia Rozwoju Ochrony Zdrowia w Polsce na lata 2007–2013, Dokument przyjĊty przez RM w dniu 21 czerwca 2005r, s. 5, www.mz.gov.pl. 26 Ibidem s. 50. 25 32 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty Zaprezentowane w artykule statystyki wskazują na znaczne dysproporcje pomiĊdzy poszczególnymi województwami w zakresie dostĊpnoĞci do wybranych placówek i ĞwiadczeĔ medycznych (choü w skali całego kraju nasycenie w odniesieniu do placówek podstawowej opieki zdrowotnej, poradni stomatologicznych czy poradni okulistycznych utrzymuje siĊ od kilku lat na niezmienionym poziomie). PaĔstwo polskie chce zapewniü swoim obywatelom równy dostĊp do ĞwiadczeĔ opieki zdrowotnej finansowanych ze Ğrodkówpublicznych; fundamentalnym staje siĊ wiĊc pytanie: „Równy, ale po jakim czasie oczekiwania?” Czy oczekiwanie na endoprotezĊ stawu biodrowego blisko 10 lat w jednym z wrocławskich szpitali daje tĊ równoĞü, wobec maksymalnie niespełna dwuletniego oczekiwania w województwie pomorskim? Od kilkunastu lat powtarzano, Īe polski system opieki zdrowotnej wymaga dofinansowania i przez kilka ostatnich lat zwiĊkszone Ğrodki wpłynĊły do systemu. WiĊkszoĞü została przeznaczona na wzrost wynagrodzeĔ – przede wszystkim – lekarzy. Jak wynika z Listy Płac 2009 w Ochronie Zdrowia (lekarzeto najlepiej zarabiająca grupa zawodowa w Polsce – przeĞcignĊli juĪ prawników) specjaliĞci z wieloletnim doĞwiadczeniem mają roczne dochody rzĊdu kilkuset tysiĊcy złotych (pracują jednak ponad 40 godzin tygodniowo). Wynagrodzenia lekarzy z II stopniem specjalizacji wzrosły w ciągu ostatnich trzech lat o 100%, a lekarzy z I stopniem o 120 proc. Z danych Ministerstwa Zdrowia wynika, Īe wynagrodzenie ordynatora w maju 2009 r. z dodatkami i dyĪurami wynosiło Ğrednio 10 284 zł miesiĊcznie, lekarza z drugim stopniem specjalizacji – 7203 zł, z pierwszym – 6442 zł, a bez specjalizacji – 5301 zł – podawał w 2009r "Dziennik Gazeta Prawna"27. Tak wiĊc dodatkowe pieniadze siĊ pojawiły, ale z punktu widzenia pacjenta niewiele siĊ zmieniło. MoĪe czas wiĊc na rozwiązania systemowe związane ze sposobem funkcjonowania placówek zdrowotnych np. lekarz przebywający fizycznie (a nie na papierze) w placówce przez siedem godzin, mógłby poprawiü dostĊpnoĞü ĞwiadczeĔ medycznych (z uwzglĊdnieniem zakresu kontraktów podpisanych z NFZ) z punktu widzenia pacjenta. Pozwoliłoby to na rezygnacjĊ z wieloetatowoĞci (przypomnijmy, Īe stwierdzony przez NFZ rekord, to 25 etatów) i inną (lepszą?) organizacjĊ pracy placówek zdrowotnych. Działania – podjĊte przez paĔstwo – ograniczające zaangaĪowanie pracowników w wielu placówkach zostały podjĊte w szkolnictwie wyĪszym, a ich celem ma byü m.in. podniesienie jakoĞci pracy wykładowców wyĪszych uczelni. Jak na taką propozycjĊ zareagowaliby lekarze? Rozwiązaniem postulowanym przez niektórych ubezpieczycieli, pozwalającym na skrócenie kolejek, mogłoby byü wprowadzenie dodatkowego „Ubezpieczenia zdrowotnego”. Mogłyby siĊ ono przyczyniü do przeprowadzenia pełnej diagnostyki przed hospitalizacją i w konsekwencji skrócenia czasu samej hospitalizacji. Pacjenci, którzy „wypadliby” z „paĔstwowej” kolejki przyczyniliby siĊ do jej skrócenia, co przyczyniłoby siĊ do wzrostu satysfakcji zarówno ich samych (juĪ są po zabiegu), jaki i pacjentów (za których płaciłby NFZ), którzy czekaliby w krótszej kolejce. Mogłoby to przyczyniü siĊ do poprawy wizerunku szpitala (zarówno wĞród pacjentów ubezpieczonych „dodatkowo”, jak i w NFZ). Ponadto dziĊki dodatkowym ubezpieczeniom szpital mógłby pozyskaü nowe Ĩródło finansowania swojej działalnoĞci. Jednak takie rozwiązanie wymagałoby pozytywnej odpowiedzi na pytanie: Czy w placówkach zdrowia finansowanych ze Ğrodków publicznych, na sprzĊcie zakupionym z publicznych Ğrodków mogłyby byü wykonywane Ğwiadczenia finansowane z dodatkowego ubezpieczenia (a wiĊc prywatnych Ĩródeł)? Wymagałoby to zmiany w sposobie myĞlenia o funkcjonowaniu systemu ochrony zdrowia w Polsce, a mentalnoĞü 27 Numer z 18 wrzeĞnia 2009. 33 Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 39, 2011 ludzka (politycy, samorządowcy, lekarze) zmienia siĊ najwolniej. Inne propozycje rozwiązaĔ – pozwalające na skrócenie czasu oczekiwania na Ğwiadczenia medyczne – przedstawiła Minister Zdrowia w dniu 14 paĨdziernika 2010r.28 Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 28 Encyklopedia PWN, t. II, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Frączkiewicz-Wronka A., DostĊpnoĞü usług zdrowotnych – racjonalizacja czy wykluczenie, „Polityka Zdrowotna”, 2004, tom I. Holly R., Racjonalna polityka zdrowotna a procedury i standardy medyczne w systemie ochrony zdrowia, „Polityka Zdrowotna”, 2004, tom I. Leowski J., Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, Warszawa 2009. Murkowski M., Ostatni dzwonek, „MenedĪer zdrowia”, 2010 nr 5. PoznaĔski P., Konracka D., Skolimowska J., GałczyĔski K., Zbylut J., Analiza gospodarki finansowej Kas Chorych w aspekcie zapewnienia dostĊpnoĞci do wybranych ĞwiadczeĔ zdrowotnych, „Antidotum” 2000, nr 6. Suchecka J., Regulacje publiczne i prawne, równoĞü sektorów w ochronie zdrowia, w: Ryü K., Skrzypczak Z., Ochrona zdrowia i gospodarka. Mechanizmy rynkowe a regulacje publiczne, Wyd.Nauk. WZ UW, Warszawa 2008. Prognoza ludnoĞci na lata 2008–2035, Departament BadaĔ demograficznych GUS, Warszawa 2009. Ustawa o Narodowym Planie rozwoju z 20 kwietnia 2004r. (Dz.U. nr 116, poz. 1206). Ustawa o Ğwiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze Ğrodków publicznych z 27 sierpnia 2004r. (Dz.U. nr 210, poz. 2135 z póĨn.zm.). Access to Heath Care, www.ucatlas.ucsc.edu/access.php. Badanie BS/24/2010 Opinie o opiece zdrowotnej, Warszawa, luty 2010, www.cbos.pl. Bjornberg A., Cebolla B., Lindblad S., Euro Health Consumer Index 2009, Health Consumer Powerhouse, 01.10.2009, za: www.piu.pl. CzapiĔski J., Panek T. (red.), Diagnoza społeczna 2009 – warunki i jakoĞü Īycia Polaków, RMS, Warszawa 2009, www.diagnoza.com. Strategia Rozwoju Ochrony Zdrowia w Polsce na lata 2007–2013, Dokument przyjĊty przez RM w dniu 21 czerwca 2005r, www.mz.gov.pl. World Health Report 2008, Primary Health Care: Now More Than Ever, www.who.int. www.kolejki.nfz.gov.pl. www.rejestrzoz.gov.pl. www.stat.gov.pl. W dniu oddania artykułu do druku. 34 Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Potencjał polskiego systemu opieki zdrowotnej w Ğwietle Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia 2009 – wybrane aspekty POTENTIAL OF THE POLISH HEALTH CARE SYSTEM IN THE LIGHT OF THE EURO HEALTH CONSUMER INDEX 2009 – SELECTED ASPECTS Summary The paper addresses the issues of the availability of health care from a theoretical (review of basic Polish legal acts and selected literature in this field) and empirical perspective. The question of to what extent the Polish health care system satisfies individual health needs of the citizens is answered, among others, by the Euro Health Consumer Index. The very poor marks given to Poland in EHCI2009 in respect of the waiting time for the treatment encouraged the author to analyse the availability of selected medical services and centres in individual provinces, which allowed for the presentation of the diverse potential of the health care system in Poland. Keywords: Euro Health Consumer Index, health care system Agnieszka Bukowska-PiestrzyĔska Zakład Funkcjonowania Gospodarki Uniwersytet Łódzki ul. Rewolucji 1905r 41/43, ŁódĨ e-mail: [email protected]
