Wpływ siły jonowej na szybkość reakcji w roztworze
Transkrypt
Wpływ siły jonowej na szybkość reakcji w roztworze
POLITECHNIKA ŚLĄSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY KATEDRA FIZYKOCHEMII I TECHNOLOGII POLIMERÓW SZYBKOŚĆ REAKCJI JONOWYCH W ZALEŻNOŚCI OD SIŁY JONOWEJ ROZTWORU Opiekun: Krzysztof Kozieł Miejsce ćwiczenia: Zakład Chemii Fizycznej, Sala 89,90 LABORATORIUM Z CHEMII FIZYCZNEJ SZYBKOŚĆ REAKCJI JONOWYCH W ZALEŻNOŚCI OD SIŁY JONOWEJ ROZTWORU _______________________________________________________________________________________ 2 I. CEL ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest określenie wpływu siły jonowej na szybkość reakcji zachodzących w roztworze. II. WSTĘP TEORETYCZNY Rozważmy reakcję dwucząsteczkową: R + Y →Z (1) w której reagenty R i Y są jonami, a Y występuje w tak dużym nadmiarze, że stężenie cy praktycznie nie zmienia się podczas reakcji. Stwierdzono doświadczalnie, że w tym przypadku stała szybkości reakcji zależy od stężenia obcych jonów, które znajdują się w roztworze. Jeśli reagenty mają ładunki o jednakowym znaku, to stała szybkości reakcji zwiększa się wraz ze wzrostem stężenia obcej soli, gdy znaki ładunków są przeciwne, zmniejsza się. Efekt ten nie występuje, gdy R lub Y nie mają ładunków. Przyjmuje się, że reakcja (1) nie zachodzi bezpośrednio, ale przez szybkie tworzenie produktu pośredniego X, który następnie powoli przechodzi w produkt końcowy Z. K R + Y ← → X k → Z (2) 1 K - stała równowagi k1 - stała szybkości reakcji Etapem określającym szybkość reakcji jest przejście od X do Z, dlatego słuszny jest wzór: dcZ dt = k1cX (3) K (4) Dalej stosuje się prawo działania mas: aX aRaY = gdzie: aX, aR, aY - są aktywnościami reagentów, a=c f x X (5) X gdzie: fX jest współczynnikiem aktywności produktu pośredniego X. Z równań (3), (4) i (5) otrzymuje się: dcZ dt = k1 aX fX = k1 K f R fY fX cR cY (6) SZYBKOŚĆ REAKCJI JONOWYCH W ZALEŻNOŚCI OD SIŁY JONOWEJ ROZTWORU _______________________________________________________________________________________ 3 Współczynniki aktywności oblicza się na podstawie teorii Debye’a - Hückela wg której współczynnik aktywności jednego rodzaju jonów wynosi: lg f + = Az+2 J − 1+ B r J (7) a średni współczynnik aktywności f −+ jest równy: lg f −+ = − Az+ z− J 1 + Bx J (8) gdzie: J - siła jonowa obliczona ze wzoru: J = 1 ∑ cm zm2 2m (9) cm i zm - oznaczają odpowiednio stężenie i ładunek jonów w roztworze, A i B - stałe, x najmniejsza odległość, na jaką mogą się zbliżyć jony różnoimienne. Dla roztworów wodnych w temperaturze 25 0 C otrzymuje się: A = 0,510 (dm3)1/2 mol-1/2 B = 0,330 108 (dm3)1/2 mol-1/2 cm-1 W przypadku bardzo małej siły jonowej w temp. 25 0C w roztworach wodnych można stosować graniczne prawo Debye’a - Hückela, wg którego współczynnik aktywności jonu rodzaju m wynosi: lg fm = –A zm2 J (10) Ponieważ produkt pośredni X powstaje dzięki spotkaniu się jonów R i Y, więc w przybliżeniu: zx = zR + zy (11) Stąd otrzymuje się: lg fr f y fx A J z R2 + zY2 − z R + zY = − 2 = 2 A J zR zY (12) Przyjmuje się, że cR może być pominięte w stosunku do cY i cX i stężenie obcej soli traktuje się jako stale w czasie reakcji, stąd siła jonowa jest również stała. Z równania (6) otrzymuje się: dcZ dt = − dcR dt − dcR dt = kcR (13) SZYBKOŚĆ REAKCJI JONOWYCH W ZALEŻNOŚCI OD SIŁY JONOWEJ ROZTWORU _______________________________________________________________________________________ oraz k = k1K fR fY fX cY 4 (14) Z równań (12) i (14) uzyskuje się w końcu: lg k = 2 AzR zY J k1 KcY (15) Z równania (13) po scałkowaniu otrzymuje się: lg cR c0 R = −k t − t 0 2,303 (16) Zmiany stężenia reagentów w czasie można śledzić różnymi metodami. Odpowiednią metodą może być spektrofotometria, stosowana w przypadku, gdy substancja, której stężenie chce się oznaczyć ma widmo absorpcyjne w dogodnym do śledzenia zakresie długości fal świetlnych. Fiolet krystaliczny ma silne widmo w części widzialnej z maksimum absorpcji przy 590 nm; powstająca w reakcji zasada karbinolowa jest bezbarwna. Spadek stężenia fioletu w czasie można więc mierzyć spektrofotometrycznie. Zależność absorpcji promieniowania od stężenia substancji absorbującej opisuje prawo Lamberta-Beera. Jedna z matematycznych postaci tego prawa jest następująca:. A =ε lc (λ) (λ) (17) gdzie: A(λ) - absorbancja przy długości fali świetlnej λ, ε (λ) - molowy współczynnik absorpcji zależny od długości fali wyrażony w dm3/mol cm, l - długość drogi światła w próbce w cm, c - stężenie substancji absorbującej światło o długości fali λ wyrażone w mol/dm3 Wstawiając odpowiednie wartości Aλ do równania (16) uzyskujemy: lg A( λ ) A0( λ ) = − k (t − t ) 0 2,303 (18) Równanie jest słuszne przy założeniu, że przy długości fali, dla której mierzy się A, substancja R pochłania światło, natomiast produkt powstający Z jest w tym zakresie przeźroczysty. Przy założeniu, że stężenia reagentów praktycznie nie zmieniają się w czasie trwania pomiaru spektrofotometrycznego, absorbancję roztworu wyraża wzór: A(λ ) = ε R (λ ) l c + ε R (C - c) l (19) C - początkowe stężenie substancji R wynikające z naważki. SZYBKOŚĆ REAKCJI JONOWYCH W ZALEŻNOŚCI OD SIŁY JONOWEJ ROZTWORU _______________________________________________________________________________________ 5 Jeżeli w rozważanym zakresie widma absorpcyjnego czyste substancje R i Z wykazują tylko jedno pasmo pochłaniania odpowiednio przy długościach fal λ 1 i λ 2., to w czasie t = 0 w widmie obserwuje się tylko pasmo przy λ 1 odpowiadające substancji R. Gdy zachodzi reakcja, część substancji R zanika i powstaje równoważna ilość substancji Z. Pasmo pochłaniania przy λ 1 maleje, a powstaje nowe przy długości fali λ 2. Przy całkowitym przereagowaniu w prawo zanika całkowicie pasmo przy λ 1, a pasmo λ 2 pochodzi od powstałego produktu Z. III. WYKONANIE ĆWICZENIA Aparatura Spektrofotometr SPEKOL z wyposażeniem do pomiarów absorbancji w kuwetach szklanych. Odczynniki Woda destylowana, KOH, KCl, KNO3, KBr, KI. Przebieg ćwiczenia 1. Przed przystąpieniem do pomiarów należy uważnie zapoznać się z instrukcją obsługi spektrofotometru. 2. Włączyć do gniazda sieciowego SPEKOL i przygotować go do pomiaru według instrukcji obsługi przyrządu. 3. Sporządzić 250 ml roztworu KOH o stężeniu 0,02 mol/dm3. 4. Przygotować cztery naważki podanej w temacie ćwiczenia soli, takie, aby stężenia tej soli w roztworach sporządzanych w kolbkach wynosiły kolejno: 0,01; 0,05; 0,10; 0,20 mol/dm3. 5. Do 5 kolbek miarowych o poj. 50 ml pobrać po 25 ml roztworu KOH. Odważone ilości soli wsypać do 4 kolbek i dobrze wymieszać. 6. Do kolby nie zawierającej soli wlać 2.5 ml roztworu fioletu o stężeniu 10-4 mol/dm3 i dopełnić wodą do kreski. Po wymieszaniu szybko napełnić kuwetę roztworem i zmierzyć absorbancję roztworu w kilku odstępach czasu (minimum pięć punktów pomiarowych). Drugą kuwetę napełnić odnośnikiem - w tym przypadku wodą destylowaną. Absorbancję mierzy się w maksimum absorpcji fioletu, która występuje przy długości fali = 590 nm. Należy zwrócić uwagę na poprawne notowanie czasu przebiegu reakcji oraz dokładny odczyt na skali przyrządu. 7. W ten sam sposób należy postąpić z dalszymi próbkami zawierającymi różne ilości obcej soli. UWAGA We wszystkich przypadkach fiolet wlewać bezpośrednio przed pomiarem i następnie szybko rozpoczynać pomiary absorbancji. SZYBKOŚĆ REAKCJI JONOWYCH W ZALEŻNOŚCI OD SIŁY JONOWEJ ROZTWORU _______________________________________________________________________________________ 6 IV. ZASADY BEZPIECZEŃSTWA I UTYLIZACJA ODPADÓW Substancja Klasyfikacja Zagrożenia Środki bezpieczeństwa Utylizacja odpadów KOH substancja żrąca R:35 wywołuje groźne S:26,37,39,45 używać rękawic umieścić w oparzenia ochronnych, chronić twarz i pojemniku na oczy, w przypadku kontaktu odpady z ze skórą, a zwłaszcza z oczami grupy N natychmiast przemyć dużą ilością wody i zwrócić się o pomoc lekarską KCl substancja R: nie dotyczy nieszkodliwa S: nie dotyczy wprowadzić do w przypadku kontaktu z kanalizacji oczami - przepłukać wodą KBr substancja R:36/37/38 związek drażniący S:26-36 w razie kontaktu z wprowadzić do drażniąca Xi dla oczu, układu oddechowego oczami przemyć natychmiast kanalizacji i skóry dużą ilością wody, używać rękawic i odzieży ochronnej KI KNO3 substancja R:42/43 może powodować S:22-36/37 nie wdychać pyłu, wprowadzić do szkodliwa Xn uczulenia przy wdychaniu i używać odzieży ochronnej i kanalizacji kontakcie ze skórą rękawic substancja R:8 w kontakcie z materiałem S:17 przechowywać z dala od umieścić w utleniająca palnym stanowi zagrożenie materiałów palnych pojemniku na pożarowe odpady z grupy N V. OPRACOWANIE WYNIKÓW 1. Na podstawie uzyskanych wyników obliczyć, korzystając z równania (18), stałą szybkości k dla każdej wartości siły jonowej roztworu. 2. Narysować wykres zależności log(k) od pierwiastka kwadratowego J (siły jonowej). Ze wzoru (15) obliczyć stałą A. Porównać wyznaczoną wartość A z wartością teoretyczną podaną w instrukcji. 3. Przeprowadzić dyskusję błędów. VI. PYTANIA KONTROLNE 1. Prawo Lamberta-Beera i jego zastosowania. 2. Omówić wpływ obcej soli na kinetykę reakcji zachodzących w roztworach. 3. Obliczanie współczynników aktywności jonów na podstawie teorii Debye’a - Hückela. VII. LITERATURA 1. Praca zbiorowa, Chemia fizyczna, PWN Warszawa 1980. 2. R. Brdicka, Podstawy chemii fizycznej, PWN Warszawa 1970. 3. G.M. Barrow, Chemia fizyczna, PWN Warszawa 1971.