pobierz - Urząd Gminy Cyców

Cyców
Według najnowszych ustaleń historyka badającego osadnictwo ziemi chełmskiej
w średniowieczu W. Czarneckiego. (Czarnecki W, "Sieć osadnicza...., s. 36)
Cyców istniał prawdopodobnie już w 1430 roku, z tego okresu pochodzą zapisy
świadczące o tym, że mogła już istnieć ta osada.
Założycielem Cycowa był najpewniej Marek Bolesławski wojewoda przemyski
z lat 1441-1446. Wieś założono na prawie niemieckim, ponieważ z późniejszych
zapiiów wynika, że istniał tu przywilej sołtysostwa. Marek z Bolesławia w 1444
roku zamienił Cycćw na Jaskmanice w ziemi przemyskiej z Janem Prymusem
z Jaskmanic z dopłatą w wysokości 50 grzywien. (Boniecki A. "Herbarz Polski,
t. VIII, s. 307).
Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego pospolitego imienia "Cyc" a nazwę tej
wsi pierwotnie zapisywano jako Cziczow.
Kolejna wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1448 rok i związana była
z parafią Olchowiec, oraz z dokumentu z dnia 11 V 1457 roku porządkującym
przynależność w parafii Olchowiec.
Cyców w końcu XV i na początku XVI wieku szybko się rozwijał, stając się
jedną z większych osad w okolicy. W 1564 roku Cyców liczył już 13 łanów ziemi,
mieszkało we wsi około 26 rodzin kmiecych a općcz kmieci 13 zagrodnilów i 1
rzemieślnik. Mieszkało tu więc około 40 rodzin. Już wtedy osada Cyców zwana
Czicow, była drugą co do wielkości osadą w parafii Olchowiec.
Z XVI wieku pochodzą wzmianki o cerkwi prawosławnej w tej miejscowości.
Oznacza to, że przeważała tu ludność rusińska. Cerkiew była pod wezwaniem
św. Michała Archanioła. Na przełomie XVI i XVII wieku cerkiew stała się
greckokatolicką, ponieważ prawosławna diecezja chełmska przyjęła unię
brzeską.
Niewiele wiadomo o właścicielach ziemskich z tego okresu. Spisy podatkowe
nie wymieniają ich nazwisk. Wiadomo natomiast, że na przełomie XVII i XVIII
wieku Cyców należał do rodziny Buyiów herbu Slepowron. Marianna z Buyrów
wychodząc za mąż za Felicjana (vel Feliksa) Bąkowskiego starostę bereskiego
wniosła mu w posagu te dobra.
Tak więc majątek Cyców przeszedł na własność Bąkowskich na początku XVIII
wieku.
Felicjan Bąkowski zmarł dnia 3 IX 1738 roku a jego żona Marianna w dniu 13
VIII 1750, obydwoje zostali pochowani w kaplicy w Cycowie.
Kolejnym dziedzicem Cycowa był J6zef Bąkowski syn Felicjana i Marianny. J&zef
Bąkowski był bardzo bogatym ziemianinem. Posiadał liczne tytuły i urzędy. Był
łowczym krasnostawskim, stolnikiem krasnostawskim, chorążym pancernym,
stolnikiem chełmskim oraz podkomorzym chełmskim (od 1765 roku). Ożenił się
z Klarą z Wereszczyńskich, ale nie pozostawił potomkw. J&zef Bąkowski był
patronem miejscowej cerkwi greckokatolickiej, dla ktiej w 1768 roku odnowił
przywileje i wystawił nowy budynek, kfjy spalił się w 1844 roku a jej resztki
dotrwały do początlówXX wieku. Dziedzic Cycowa, J6zef Bąkowski zmarł 28 IV
1775 roku.
Część majątku Cyców odziedziczyła jego siostrzenica, córka jego siostry Teodory
żona Stanisława Milewskiego. Pozostała część Cycowa a następnie jego całość
przejął bratanek J&zefa Bąkowskiego, Mateusz Bąkowski.
Mateusz Bąkowski był podczaszym i posłem halickim, a końcu został chorążym
trembowelskim. W 1782 roku wystarał się u cesarza Austrii o tytuł hrabiowski
dla siebie i swoich trzech synów, jakich miał z małżeństwa z Marianną hrabiną
Komorowską. Jego synami byli: Feliks, Jan Wincenty i J&zef. Mateusz hrabia
Bąkowski zmarł w 1789 roku a Cyców przeszedł na własność jego młodszego
syna Jana Wincentego.
Na przełomie XVIII i XIX wieku w Cycowie powstała jakaś manufaktura
produkująca tkaniny, ktre od nazwy miejscowości zwano "cycem", zapewne
wykorzystywano miejscowe warunki do uprawy lnu. W połowie XIX wieku
tkaniny zaczęto produkować w wielkich fabrykach i miejscowa produkcja stała
się nie opłacalna. Jednak tradycje wyrobówpłjcienniczych w tej okolicy
zachowały się do końca XIX wieku.
Hrabia Jan Wincenty Bąkowski objął majątek Cyców w 1789 roku. Općcz
Cycowa posiadał też liczne inne majątki głwnie w Galicji. Należał do elity
ziemiańskiej. W 1790 roku był w składzie delegacji ziemian do cesarza Austrii
w sprawie autonomii dla ziem zabranych w I zaborze. Z racji posiadania
majątków w Galicji należał też do deputacji stanów galicyjskich w latach 1824
i 1826. Należał do specjalnych komisji galicyjskich, był też członkiem
Krakowskiego Towarzystwa Naukowego. Ożenił się z Kunegundą
z Komorowskich i miał dwie cerki Henrykę i J&zefę oraz syna Ferdynanda. Hrabia
Jan Wincenty zmarł w 1828 roku.
Na początku XIX wieku Cyców był dużą, rozwiniętą osadą. W 1827 roku
w Cycowie naliczono 52 domy i 257 mieszkańców. Majątek Cyców w pierwszej
połowie XIX wieku obejmował wsie: Cyców, Głębokie, Stawek, Wola Cycowska
i Biesiadki. Do majątku Cyców należały jeziora: Głębokie i Porosłe.
W 1864 roku większość tych wsi stało się samodzielnymi miejscowościami
w ramach uwłaszczenia. Również w Cycowie nastąpiło uwłaszczenie ziemi
chłopskiej i powstało tu 49 gospodarstw rolnych na 739 morgach ziemi.
W końcu XIX wieku we wsi był młyn, tartak parowy, smolarnia. W opisie wsi
z tego okresu napisano, że ludność trudniła się głównie pficiennictwem i uprawą
lnu. Cyców był na tyle dużą miejscowością, że w 1864 roku ustanowiono gminę
Cyców.
W latach 1860-1870 w Cycowie wybudowano nową cerkiew greckokatolicką,
ale już w 1865 roku zamieniono ją na cerkiew prawosławną. W tym czasie
władze carskie siłą zmuszały grekokatolikw do przejścia na prawosławie.
Częścią tej polityki było zamiana świątyń greckokatolickich na prawosławne. Po
odejściu Rosjan budynek kościelny w 1918 roku zamieniono na koścrjłkatolicki
pod wezwaniem św. J&zefa. Od 1921 roku jest to parafialny koścół. W kościele
jest kilka przedmiotów jeszcze z XVIII wieku: kielich, ornat i welum (stan na rok
1968).
W połowie XIX wieku Bąkowscy sprzedali dobra Cyców Adamowi
Bagniewskiemu, prawnikowi, ekonomiście i urzędnikowi z Warszawy. Adam
Bagniewski należał do czołowych ekonomisówówczesnej Polski (patrz Stręczyn).
Za czaswBagniewskiego część ziemi majątku Cyców zaczęto wyprzedawać
między napływowych kolonistów. Po śmierci Bagniewskiego, w 1873 roku,
dobra Cyców objęła jego córka Maria z Bagniewskich Tymieniecka. Za jej rzącbw
dobra Cyców zostały w całości rozparcelowane. Poszczególne folwarki
rozdzielono między chłopów-kolonisów,gbwnie pochodzenia niemieckiego.
W latach 1880-1881 roku obok Cycowa powstała zupełnie nowa osada na ziemi
należącej dotąd do majątku Cyców, była to Cyców Kolonia, w ktrej zamieszkali
głównie Niemcy. Niemieccy osadnicy pochodzili z okolic Radomia, Gostynina
i Sompolna. Niemcy w 1881 roku wystawili tu swoją kaplicę.
W 1921 roku Cyców wraz z koloniami liczył 108 donów mieszkalnych i 852
mieszkańców. Ludność miejscowości była podzielona wyznaniowo
i narodowościowo. Z liczby 852 mieszkańcóv wsi, 436 osb podało narodowość
polską, 321 niemiecką, 49 rusińską a 46 żydowską. Podział religijny był
następujący: największą grupę stanowili ewangelicy (321 osfc), wyznawcy
religii mojżeszowej (181 osnb), prawosławni (175 ośb) a najmniejszą katolicy, bo
tylko 174 osoby.
Według danych na rok 1929 do parafii ewangelickiej należało 130 gospodarstw
w Cycowie i Cycowie koloni, czyli połowa wszystkich gospodarstw. Od 1925
roku istniał tu ewangelicki urząd parafialny.
W okresie międzywojennym Cyców był dużą miejscowością siedzibą urzędu
gminy. Był to rwnież lokalny ośrodek handlu i usług. Akuszerką była B. Kister,
W okresie międzywojennym Cyców był dużą miejscowością siedzibą urzędu
gminy. Był to ównież lokalny ośrodek handlu i usług. Akuszerką była B. Kister,
aptekę posiadał J. Aksamitowski. Sklepy bławatne posiadali: P. Cyngiel, R.
Brand, D. Pilicer i Sz. Pilicer. Handlem bydłem trudniła się spółka A. Celnik i D.
Szpiro oraz firma Z. Sznajdermana. Był tu sklep z cukierkami M. Heringa.
Handlem drobiem zajmował się W. Migdał. Felczerem był Ch. Sztrajcher. Była
tu nawet herbaciarnia własność niejakiego Rukata. Kaszarnie posiadali: M.
Niski i D. Pilicer. Handlem końmi trudnili się Sz. Bajtelman, I. Wertman, oraz
spółka Grynszpana i Rochmana. Kowalem był A. Dorek oraz G. Kreb. Krawcami
w Cycowie byli: J. Goldwaser i J. Szymel.
We wsi był młyn parowy własność L. Zonenberga. Sklep z nabiałem miał Ch.
Handelsman. Olejarnie mieli N. Nizki o D. Pilicer. Piekarnie posiadał K. Keller.
Był tu Dwnież piwiarnia J. Brzozowca. Sklepy z towarami ćżnymi mieli Ch.
Bromwajg, D. Pilicer, I. Pilicer, R. Szuchman. Rzeźnikami byli: L. Bolesławski,
J. Chlaściak, W. Hanschol, I. Heryng i W. Stopura. Handlem skrami
zwierzęcymi trudnił się Sz. Rojtholc.
Liczne były w Cycowie sklepy spożywcze należały do: R. Branda, M Gildmera,
A. Grudnia, Sz. Heringa, J. Iwaniuka, P. Kliniuka, P. Stopy, B. Szpiro, B.
Wertmana i W. Zawadzkiego. Sklep z wędlinami miał Bednaruk, L..
Bolesławski, J. Brzozowiec. W Cycowie był wiatrak A. Loksztajna, Sklep
z artykułami żelaznymi miał Z. Blusztajn.
Wielonarodowa społeczność Cycowa mieszkała tu do II wojny światowej.