Pierwsze wolne elekcje

Pierwsze wolne elekcje
„Król Henricus wyrządził Polakom psikus”
1. Pierwsze bezkrólewie







Lipiec 1572 r. umiera Zygmunt August; normalna rzecz,
ale on nie zostawił potomka
Bez króla nie działają np. sądy
By nie dopuścić do anarchii szlachta zwoływała konfederacje
zwane kapturami
Konfederacja kapturowe były w okresie bezkrólewia
władzą wykonawczą na swoim terenie
Na czele szlachty wtedy Mikołaj Sienicki i Jan Zamojski
Interrexem (zastępcy króla w okresie bezkrólewia) został
prymas Jakub Uchański
Jan Firlej (kalwinista) był jego oponentem






Decyzja, że sejm konwokacyjny (na którym zostanie
wybrany król) odbędzie się w Kamieniu pod Warszawą w
kwietniu 1573 r.
To sukces katolików, bo na Mazowszu nie przyjęła się
reformacja
Jakub Uchański przewodniczy elekcji króla, koronuje
go
Jan Firlej publicznie ogłasza wynik elekcji
Elekcja viritim; każdy szlachcic osobiście może wziąć
udział w elekcji
Przyjęcie na sejmie konwokacyjnym aktu konfederacji
warszawskiej
2. Wolna elekcja 1573
Ernest Habsburg
+ ogromne tereny
+ ma poparcie katolików
-
-
Obawy innowierców
Oddałby (?) część Litwy Iwanowi Groźnemu w zamian za
sojusz przeciw Turcji
Iwan IV Groźny
+ litewscy i ruscy magnaci, część polskiej szlachty
+ nie będzie walczył o Inflanty
+ prawosławny, więc nie będzie angażował się w konflikty
religijne
- brutal
Jan III Waza
+ mąż Katarzyny Jagiellonki (siostry Zygmunta Augusta)
- protestant
Henryk Walezjusz
+ poparcie obozu antyhabsburskiego
+marne szanse na przejęcie tronu we Francji, więc będzie
rządził tylko Polską, a nie dwoma państwami (jak pozostali
kandydaci)
-podejrzany o maczanie paluchów w nocy św. Bartłomieja



40 000 szlachty wybierało króla; najpierw debata
sejmu (senatorowie + delegaci województw) potem, po
przedstawieniu kandydatów, szlachta głosowała
województwami
Walezy ma poparcie dzięki „ulotce wyborczej”
Walezego (22 l.) też popiera siostra Zygmunta
Jagiellończyka „piękność i młodość w jednym ciele” Anna
Jagiellonka (50 l.), którą pojmie za żonę Walezy
Artykuły henrykowskie
Podstawowe zasady ustroju RP
1.
Król nie powołuje swojego następcy; RP pozostanie monarchią
elekcyjną
2.
Wojna, pospolite ruszenie, podatki – tylko za zgodą sejmu
3.
Polityka zagraniczna i małżeństwa – tylko za zgodą
senatu
4.
Sejm ma być zwoływany przynajmniej co 2 lata na okres
6 tygodni
5.
Przy królu będzie przebywało 4 senatorów (rezydentów),
którzy go będą kontrolować
6.
Król nie powołuje nowych urzędów centralnych
7.
Potwierdzono odrębność praw polskich, litewskich, ruskich
8.
Potwierdzono akt konfederacji warszawskiej
9.
Król ma utrzymywać wojsko kwarciane
10. Szlachta może królowi wypowiedzieć posłuszeństwo

Pacta conventa
Osobiste zobowiązania króla wobec szlachty i
państwa
 Przy każdym nowym królu nowe pacta
1. Sojusz polsko-francuski
2. Wzajemna pomoc wojskowa
3. Wzmocnienie polskiej armii, budowy floty
4. Finansowanie Akademii Krakowskiej
5. Spłaty długów Zygmunta Augusta
6. Fundowanie studiów 100 szlachcicom we Francji

3. Krótkie rządy Henryka Walezego 15731574





Walezy jest koronowany w 1574 r.
Stara się wzmocnić władzę, zbiera wokół siebie
magnatów
„brak chemii” między nim a Polakami
Gdy umiera brat Walezego Karol IX z 18/19
czerwca 1574 r. ucieka do Francji
Ultimatum nakazujące królowi wrócić do maja
1575 r.
4, Drugie bezkrólewie



Walezy nie wraca (jest we Francji Henrykiem III i
walczy w wojnie trzech Henryków)
Znów sejm konwokacyjny
Ponownie mocni kandydaci:





Najpotężniejsi senatorowie popierają cesarza;
doszło nawet do jego elekcji w grudniu 1575 r. bez
porozumienia z większością Jakub Uchański
ogłosił Maksymiliana II królem
Na to Jan Zamojski wysuwa kandydaturę Anny
Jagiellonki w pakiecie ze Stefanem Batorym
Zwolennicy Batorego opanowali Kraków i czekali na
jego przybycie
Przybywa do Krakowa, bierze ślub z Jagiellonką i panuje
nam szczęśliwie
Maksymilian chciał się przeciwstawić, ale zmarł
5. Panowanie Stefana Batorego 1576-1586
a) Wojna z Gdańskiem
Magnateria i miasta pruskie szybko przekonały się do Batorego
 Gdańsk chce zniesienia Statutów Karnkowskiego; m.in.
prawo króla do nakładania embarga na handel morski z
dowolnym krajem; monarcha miał prawo budowania nowych
portów i tworzenia floty wojennej; poszerzone zostały
kompetencje sądownicze króla wobec Gdańska
 Batory chce to rozwiązać siłą; konfiskata majątków,
przeniesienie handlu morskiego do Elbląga
 Nie udaje się jednak pokonać samego Gdańska (mimo
zwycięstwa w bitwie pod Lubiszewem)
 Rozejm 1577;
1. Gdańsk uznaje wybór Batorego i zapłaci
odszkodowanie
2. Batory zniesie Statury Karnkowskiego

b) Reforma sądownictwa




1578 r. powołano Trybunał Koronny (dla Polski), a
w 1581r. Trybunał Litewski (dla Litwy)
Mają kompetencję sądu królewskiego
Były to instytucje odwoławcze
Król już nie jest najwyższym sędzią
c) Akademia Wileńska

1579 r. kolegium jezuickie Batory przekształcił na
Akademię Wileńską
d) Piechota wybraniecka



Z każdych 20 łanów (1 łan – ok. 17 ha) z
królewszczyzn 1 piechur ma być zawsze gotowy
do walki
Reszta chłopów zrzuca się na niego i opiekować się jego
gospodarstwem
Łącznie ok. 2300 ludu
e) Wojny z Moskwą





1577 r. Iwan Groźny znów rusza na Inflanty
Batory nie chce walczyć w Inflantach; woli w Carstwie
1579 r. zajmuje Połock, pustoszy ziemię siewierską
i smoleńską
1580r. zdobycie Wielkich Łuków
1581 r. atak na Psków (w międzyczasie Szwedzi
pogonili Rosjan z Narwy i zamków estońskich)
Pokój w Jamie Zapolskim 1582 r.
2.
Rosja oddaje Polsce Inflanty i ziemię połocką
Estonia zostaje w rękach Szwedów

Rosja na 100 lat bez dojścia do Bałtyku
1.
f) „Tragedie” Zborowskiego