Szkoły w naukach o zarządzaniu

Szkoły w nauce OiZ
W rozwoju nauk o zarządzaniu można wyróżnić szereg nurtów badawczych,
zwanych „szkołami” [Z. Martyniak 1979, s. 9, 15 i nast.]. Są one zwykle rozróżniane ze
względu na dominującą problematykę naukowo-badawczą i kryterium chronologiczne.
Celem ich scharakteryzowania przyjęto następujące cechy:
1) geneza – przyczyny postania, tj. inspiracje teoretyczne i\lub szczególne problemy
praktyczne, a także ewentualni prekursorzy i pierwsze (pionierskie) prace;
2) okres dominacji (apogeum rozwoju) – cecha ta jest względna, gdyż wymienione
okresy nie mogą być ustalone precyzyjnie i nakładają się na siebie, zwłaszcza w
przypadku późniejszych szkół;
3) przedstawiciele – nazwiska najważniejszych współtwórców danej szkoły oraz ich
dominująca profesja (zawód);
4) charakterystyka dorobku, w tym: najważniejsze cele, typowe problemy i koncepcje;
specyficzne narzędzia badawcze (metody i język)
i zakres zastosowań
praktycznych.
Wzięto pod uwagę szkoły wyróżnione przez Z. Martyniaka [1979, s. 15-99], z
dodaniem najnowszej, tj. „szkoły sytuacyjnej (teorii kontyngencji)” - tab. 1.6.
1
Tab. 1.6. Charakterystyka szkół w naukach o zarządzaniu
kichmiędzyludzStosunków
Klasyczna
Nazwa
szkoły
Geneza
Okres
dominacji
Przedstawiciele
Charakterystyka dorobku badawczego
Cele
Geneza nauki zarządzania 1900 –1920 F. . Taylor,
Rozwiązywanie
(zob. wyżej). F. W. Taylor
(1930)
F. B. i L. Gilbreth, praktycznych
„Zarządzanie warsztatem
H. L. Gantt,
problemów
wytwórczym” (1903).
H. Fayol,
zarządzania.
Pierwsza praca K.
H. Le Chatelier,
Stworzenie
Adamieckiego
K. Adamiecki,
naukowych
(1903).
Z. Rytel,
podstaw
S. Bieńkowski
zarządzania.
(inżynierowie).
Problematyka
Nurt technologiczny.
Organizacja produkcji i stanowisk
pracy. Studium ruchu i czasu.
Badanie metod pracy. Mierzenie i
normowanie pracy.
Wartościowanie pracy.
Koordynowanie pracy w czasie.
Prawa naukowej organizacji pracy,
a zwłaszcza podział pracy
(specjalizacja).
Nurt administracyjny.
Zasady zarządzania – np.
hierarchii, delegowania
uprawnień, wyjątków, itd. Analiza
funkcji zarządzania. Podstawowe
typy struktur organizacyjnych.
Krytyka zasad szkoły
klasycznej, a zwłaszcza
prawa podziału pracy w
produkcji taśmowej
(zakłady H. Forda).
M.P. Follett (teoria
konfliktów i zasady
koordynacji). Badania E.
Mayo w Western Electric
w Hawthore (1927).
Badanie przyczyn i konsekwencji
zmęczenia pracowników,
fluktuacji, zachorowań., itp. jako
negatywnych konsekwencji
nadmiernego rozdrobnienia pracy.
Analiza zachowań ludzi i
interakcji pomiędzy nimi,
dynamika małych grup. Analiza
potrzeb ludzkich. Konflikty
organizacyjne. Nie ekonomiczne
czynniki wydajności pracy.
1930 – 1940
(kontynuacj
a po II
wojnie
światowej)
Przed wojną:
E. Mayo, F.J.
Roethlisberger.
Po wojnie:
D. M. McGregor,
R. Likert,
A. Maslow
(humaniści psychologowie,
socjologowie,
fizjologowie,
lekarze, itd.)
Eliminacja
negatywnych
skutków
nadmiernej
specjalizacji.
Charakterystyka
zachowań ludzi
w organizacji.
Metody
Klasyczna metodyka
organizowania –
analiza elementarna
F.W. Taylora i cykl
organizacyjny H. Le
Chateliera. Metody
organizatorskie.
Szczegółowe
techniki (z nauk
przyrodniczych):
pomiar, obserwacja,
eksperyment i inne.
Język potoczny,
maksymalnie
uproszczony.
Dominują metody
indukcyjne.
Obserwacja, testy,
eksperyment,
wywiad. Język
potoczny,
maksymalnie
uproszczony.
Dominują metody
indukcyjne.
Zastosowania
Wielki
przemysł
ciężki:
maszynowy –
produkcja
taśmowa,
budownictwo,
hutnictwo.
Wielki
przemysł, np.
elektroniczny,
włókienniczy.
2
hoperacyjnyc Badań
Rozwiązywanie
1940 – 1960
problemów wojskowych
przed i w trakcie II wojny
światowej przez
interdyscyplinarne grupy
specjalistów („cyrk” P. M.
Blacketta, 1938).
Badania procesów
produkcji
L. Kantorowicza w Rosji
w latach 30-tych XX
wieku.
społecznychSystemów
Nurt strukturalny w
amerykańskiej teorii
socjologii (T. Parsons,
R. Merton) i tzw.
psychologia postaci (W.
Kohler, K. Lewin). Ch. I.
Barnard „Funkcje
kierownika” (1938).
C. W. Churchman, Optymalizacja
R. L. Ackoff
decyzji
(matematycy,
kierowniczych.
statystycy).
1950 – 1960 C. Barnard,
H. Simon,
J. G. March,
P. Selznick,
A. W. Gouldner
(socjologowie).
Stworzenie
koncepcji
organizacji jako
systemu
społecznego
Ustalanie struktury
asortymentowej produkcji.
Zarządzanie zapasami.
Zagadnienie transportowe.
Ustalanie marszrut przewozowych.
Masowa obsługa (teoria kolejek).
Ustalanie kolejności realizacji
zadań. Problem wyszukiwania
(kontroli). Wymiana urządzeń.
Rozdział zadań (problem
repartycji). Zagadnienie
konkurencji
(teoria gier).
Władza organizacyjna. Teorie
przywództwa. Równowaga
organizacyjna. Więzi
organizacyjne. Podejmowanie
decyzji (opisowe). Komunikacja
wewnątrz-organizacyjna.
Zarządzanie zasobami ludzkimi.
Konflikty i negocjacje.
Zarządzanie zmianami. Kultura
organizacyjna.
Modele statystyczne
i matematyczne
(rachunek
różniczkowy,
prawdopodobieństw
a, programowanie
matematyczne,
teoria gier, itp.) oraz
algorytmy ich
rozwiązywania.
Metody
symulacyjne.
Język
sformalizowany.
Dominują metody
dedukcyjne.
Modele opisowe.
Metody typu
interview. Testy.
Socjogramy.
Język socjologii.
Dominują metody
dedukcyjne.
Przemysł,
transport,
łączność,
logistyka,
potem także
organizacje
sektora
publicznego,
np. ochrona
zdrowia,
administracja.
Wszelkie
możliwe
organizacje.
3
naNeoklasycz
Krytyka poprzednich,
1950 – 1960
nadmiernie teoretycznych
i hermetycznych szkól –
powrót do „korzeni”, tj.
praktyki zarządzania. P.
Drucker „Praktyka
zarządzania” (1951),
H. Koontz „Dżungla teorii
organizacji” (1954).
Systemowa
Ogólna teoria systemów
L. Von Bertallanfy’ego
(lata 50-te). Pierwsza
praca K. Bouldinga
(1956). Cybernetyka - N.
Wiener (1948).
P. Drucker,
A. Sloan,
E. Dale oraz
H. Koontz,
C. O’Donnell
A. Chandler
(wybitni
menedżerowiepraktyce oraz
naukowcy z
różnych dziedzin,
głównie
ekonomiści).
1960 – 1970 S. Beer,
G. Nadler,
J.M. Forrester
(przedstawiciele
różnych dziedzin,
zarówno
ilościowych jak i
opisowych).
Próba syntezy
dorobku nauki
zarządzania, ale
zorientowanej
na praktyczne
problemy.
Nurt empiryczny – nacisk na
praktyczne problemy zarządzania.
Ideologia menedżeryzmu.
Szkolenie kadr kierowniczych.
Nurt normatywny – zasady
zarządzania: maksymalizacja
zysku, decentralizacja decyzji i
odpowiedzialności, rozszerzenie
zasięgu kierowania, zarządzanie
przez cele, motywacja przez
współuczestnictwo, kontrola przez
wyjątki i autokontrola jednostek
wykonawczych. Analiza funkcji
zarządzania. Zarządzanie
strategiczne. Dywizjonalizacja
struktur organizacyjnych.
Ekonomika firmy. Analiza
ekonomiczna i rachunkowość
zarządcza. Produktywność
czynników wytwórczych.
Zarządzanie jakością.
Stworzenie
Organizacja jako system
całościowej
szczególnie złożony. Relacje z
koncepcji
otoczeniem. Projektowanie
organizacji i
systemów zarządzania. Analiza
zarządzania jako niezawodności. Teoria systemów
systemu,
hierarchicznych. Sterowanie i
zintegrowanej z regulacja w systemach
innymi,
organizacyjnych. Równowaga
pokrewnymi
organizacyjna. Informatyczne
dziedzinami.
systemy zarządzania.
Studium przypadku.
Analiza
porównawcza i
historyczna.
Język praktyki,
maksymalnie
uproszczony.
Dominują metody
indukcyjne.
Koncentracja
na jednostkach
gospodarczych
(nastawionych
na zysk).
Modele ilościowe i
opisowe. Analiza
systemowa. Metody
symulacyjne.
Analogie (systemy
żywe i układy
techniczne). Język
teorii systemów i
cybernetyki,
częściowo
sformalizowany).
Dominują metody
dedukcyjne.
Wszelkie
możliwe
organizacje
gospodarcze i
sektora
publicznego.
Większe
projekty, np.
regionalne i
problemy w
skali makro.
4
Sytuacyjna
Szkoły: neoklasyczna
1970 – 1980
(kontynuacja) i systemowa
(krytyka i zarazem
stosowanie jej
elementów). Zasady
relatywizmu i
pragmatyzmu H.
Shermana (1966).
Pierwsza praca J. W.
Lorscha i P. R.
Lawrence’a (1967).
F. . Kast
i J. E.Rosenzweig,
J. W. Lorsch
i P. R. Lawrence,
F. Luthans
(przedstawiciele
różnych dziedzin
wiedzy).
Opracowanie
relatywnych
zasad
zarządzania,
odnoszących się
do praktycznych
problemów
konkretnych
organizacji w
określonym
czasie i miejscu.
Wszelkie problemy organizacji i
zarządzania ze specyficznej
perspektywy analizy sytuacyjnej –
zasady: relatywizmu i
pragmatyzmu, np. sytuacyjna
teoria przywództwa.
Nacisk na badania strukturalne
(analiza wielowymiarowa) i
analizę wzajemnych relacji
organizacji z otoczeniem, badanie
subotoczeń organizacji.
Metody i język
Wszelkie
eklektyczne,
możliwe
zróżnicowane.
organizacje.
Studium przypadku,
obserwacje, analiza
porównawcza.
Pomiar badanych
zjawisk.
Nacisk na metody
indukcyjne.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Z. Martyniak 1979, s. 15-98; K. Zimniewicz 1984, s. 17-44; R. W. Griffin 1996, s. 65-98;
Organizacja i zarządzanie... 1986, s. 40-72; Współczesne teorie ... 1983.
5