docMieszkam w Małopolsce - Fundusze Europejskie w Małopolsce
download 
Reklamacja Transkrypt
Mieszkam w Małopolsce - Fundusze Europejskie w Małopolsce
Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Polityki Regionalnej Mieszkam w Małopolsce – jestem Europejczykiem Materiały pomocnicze dla nauczycieli do realizacji ścieżek edukacyjnych: „edukacja europejska” oraz „edukacja regionalna” w liceach ogólnokształcących, liceach profilowanych i technikach Kraków 2010 Opracowanie publikacji: Jacek Tomasik – nauczyciel dyplomowany, doradca metodyczny, konsultant. Opiekun uzdolnionej młodzieży – laureatów i finalistów olimpiad przedmiotowych i konkursów. W latach 1998–2003 związany z sektorem administracji publicznej. Autor kilkudziesięciu form szkoleniowych w ramach programów: PHARE, SPO RZL, POKL, PO PT. Od 2003 r. akredytowany trener Krajowego Ośrodka Szkoleniowego Europejskiego Funduszu Społecznego Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości i Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej – w pierwszej grupie 32 trenerów Europejskiego Funduszu Społecznego w Polsce. Obecnie ekspert Ministra Rozwoju Regionalnego w dziedzinie edukacji dzieci i młodzieży, w tym wyrównywania szans edukacyjnych. Recenzja: Krystyna Dynowska-Chmielewska Marek Świstak Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 oraz ze środków budżetu Województwa Małopolskiego. Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Polityki Regionalnej ul. Basztowa 22 31-156 Kraków Adres do korespondencji: ul. Racławicka 56 30-017 Kraków tel.: (012) 299 07 00 fax: (012) 299 07 26 www.fundusze.malopolska.pl Projekt okładki i skład: www.olisons.pl ISBN: 978-83-61355-55-7 Kraków 2010 Egzemplarz bezpłatny Szanowni Państwo, W imieniu Samorządu Województwa oddaję w Państwa ręce publikację poświęconą edukacji regionalnej oraz europejskiej, na którą składają się propozycje scenariuszy lekcji dla szkół ponadgimnazjalnych. Mam nadzieję, że wydawnictwo to spełni oczekiwania zarówno nauczycieli, jak i uczniów, pozwalając z jednej strony zbudować i utrwalić wśród młodych Małopolan poczucie tożsamości regionalnej, z drugiej – ukształtować świadomego swoich praw i obowiązków obywatela Polski i Unii Europejskiej. Marek Nawara Marszałek Województwa Małopolskiego SPIS TREŚCI Wstęp ..................................................................................................................... 3 Spis treści ............................................................................................................... 5 Wprowadzenie ....................................................................................................... 7 Podstawa prawna .................................................................................................. 9 1. Dziedzictwo kulturowe Europy ...................................................................... 13 2. Proces integracji europejskiej po II wojnie światowej ................................... 17 Materiał pomocniczy do scenariusza 2 ..................................................... 133 3. Proces integracji Polski z Unią Europejską ................................................... 23 4. Czym jest Unia Europejska? ........................................................................ 29 5. Ład instytucjonalny w Unii Europejskiej ........................................................ 33 Materiał pomocniczy do scenariusza 5 ..................................................... 135 6. Rola i zasady działania samorządów w Unii Europejskiej ........................... 39 Materiał pomocniczy do scenariusza 6 ..................................................... 143 7. Strategia rozwoju mojej gminy i powiatu – działania podejmowane przez samorząd w kontekście rozwoju regionalnego ................................... 43 8. Rozwój regionalny – priorytety i zasady finansowania ................................. 49 Materiał pomocniczy do scenariusza 8 ...................................................... 155 9. Strategia rozwoju województwa – co chcemy i możemy osiągnąć w najbliższej perspektywie? .......................................................................... 53 10. Jak wykorzystałbym/wykorzystałabym fundusze europejskie w mojej gminie? 57 11. Obszary wsparcia z funduszy europejskich .................................................. 61 Materiał pomocniczy do scenariusza 11 ..................................................... 157 12. Edukacja dzieci i młodzieży w programach europejskich ............................ 67 13. Fundusze europejskie w moim województwie .............................................. 75 14. Zasady budowania partnerstwa w projektach europejskich ........................ 81 Materiał pomocniczy do scenariusza 14 .................................................... 161 15. Cykl faz w zarządzaniu projektem europejskim ............................................ 85 Materiał pomocniczy do scenariusza 15 .................................................... 165 16. Myślenie i umiejętności projektowe .............................................................. 89 17. Zasady tworzenia projektów – wybór problemu .......................................... 93 18. Zasady tworzenia projektów – od problemu do celu ................................... 97 19. Zasady tworzenia projektów – strategia działania ..................................... 101 5 20. Narzędzia do zarządzania projektem europejskim .................................... 107 21. Promocja i rekrutacja w projekcie .............................................................. 111 Materiał pomocniczy do scenariusza 21 ..................................................... 167 22. Budżet zadaniowy ........................................................................................ 115 Materiał pomocniczy do scenariusza 22a .................................................. 169 Materiał pomocniczy do scenariusza 22b .................................................. 171 23. Struktura wniosku aplikacyjnego ................................................................. 119 24. Czy jesteśmy gotowi na przygotowanie wniosku aplikacyjnego? ............... 123 25. Kto może nam pomóc w przygotowaniu wniosku aplikacyjnego? ............. 127 Materiał pomocniczy do scenariusza 25 .................................................... 173 Wykaz materiałów dodatkowych zamieszczonych na płycie CD ...................... 177 WPROWADZENIE Powszechna edukacja europejska stała się faktem wraz z naszym członkostwem w Unii Europejskiej. Ważną rolę w tym obszarze odgrywa szkoła ponadgimnazjalna. Wzrost zainteresowania problemami integracji europejskiej ma tu wyraz praktyczny. Od wielu lat realizowane są programy europejskie, organizowane konkursy i olimpiady o tematyce unijnej, organizowane są publiczne debaty związane z naszym członkostwem we Wspólnotach. Wspólnie poszukujemy odpowiedzi na pytania dotyczące rozwoju regionalnego, sprawności związanej z pozyskiwaniem i wydawaniem środków pochodzących z programów europejskich. Celem ścieżek edukacyjnych: „edukacja europejska” i „edukacja regionalna” w szkołach ponadgimnazjalnych jest nie tylko przedstawienie procesu integracji europejskiej jako środka do zapewnienia bezpieczeństwa i rozwoju kraju oraz regionu, ale także wyrobienie praktycznych umiejętności projektowych i zachęcenie uczniów do realizacji projektów interdyscyplinarnych w systemie warsztatowym. Dlatego proponowane treści koncentrują się na PROJEKCIE również po to, aby zwrócić uwagę nauczycieli na możliwość rozszerzania oferty edukacyjnej szkoły o zajęcia dodatkowe dla młodzieży (pozalekcyjne i pozaszkolne, wyrównawcze, innowacyjne). Wiele zależy tu od inwencji, organizacji i determinacji w poszukiwaniu środków na finansowanie swoich pomysłów. Uczniom zaproponować chcemy, żeby potraktowali ten blok jako z jednej strony spotkanie takich przedmiotów jak: historia, wiedza o społeczeństwie, podstawy przedsiębiorczości, wiedza o kulturze, geografia, technologia informacyjna. Z drugiej jednak strony znajdą tu sporo odniesień do umiejętności praktycznych przydatnych w pracy projektowej. Propozycja ta z założenia wspierać ma również proces podejmowania ważnych decyzji życiowych w obszarze wyboru dalszego modelu kształcenia i poszukiwania dla siebie miejsca na współczesnym rynku pracy. Obserwujemy współcześnie „złote czasy” dla menedżerów projektowych, księgowych, ewaluatorów, trenerów, 7 specjalistów ds. monitorowania czy informacji i promocji, pracujących w różnych branżach w projektowaniu i obsłudze realizowanych projektów europejskich. Wybór dalszej ścieżki kształcenia, umiejętne zainteresowanie młodzieży przez nauczyciela, atmosfera towarzysząca pracy nad zadaniami to wielka niewiadoma. Nauczycielom różnych specjalności pozostawiamy sporą swobodę w realizacji poszczególnych scenariuszy. Układ ćwiczeń, tempo pracy, wprowadzane treści pozwalają na wykorzystanie całej gamy metod dydaktycznych. Proponowane wskazania nie wykluczają innych metod (np. portfolio, symulacji, debaty „za i przeciw”), w których nauczyciel czuje się dobrze i może pracować z konkretną grupą młodzieży. W części dotyczącej PROJEKTU proponujemy spojrzenie na uczniów również jako na potencjalnych projektodawców. Obszary dotyczące wiedzy na temat budowy projektu i sposobów zarządzania stanowią dla nich pierwszy kontakt z niezwykle przydatną sferą aktywności. Nie jest to łatwe zadanie dla nauczyciela. Jednoczy jednak w działaniu długofalowym, utrzymuje napięcie twórcze motywujące do wysiłku, wyzwala odwagę do ryzyka i eksperymentowania. Zdobyta wiedza, a z czasem doświadczenie może być bezpośrednio wykorzystane do realizacji własnych projektów w środowisku edukacyjnym. To zasadniczo może zmienić charakter zadań realizowanych również w małopolskich szkołach. Współpraca z samorządami, zmotywowanie młodych ludzi do aktywnej działalności, łączącej społeczność szkolną i lokalną, wpłynie zasadniczo na podjęcie inicjatyw mających na celu realizację działań zmierzających do rozwoju regionu, poprawę lokalnych warunków i jakości życia. Budowanie lokalnego potencjału w obszarze społecznym, angażowanie ludzi jako podmiotów, wykorzystanie wartości lokalnej wiedzy i umiejętności, to zapewnienie realnego wpływu na rzeczywistość. Na koniec prośba do odbiorców niniejszej publikacji. Jeśli zdecydują się Państwo na wybór i wdrożenie zaprezentowanych scenariuszy, nie róbcie tego z przymusu, a jedynie dla przyjemności. 8 PODSTAWA PRAWNA Realizacja ścieżek dydaktycznych wynika z następujących regulacji prawnych: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczenia do użytku szkolnego podręczników (Dz.U. z 2009 r. Nr 89 poz. 730). Ścieżki edukacyjne są obowiązkową formą realizacji wybranych treści kształcenia zapisanych w podstawie programowej dla liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników. W większości treści ścieżek są przypisane w skali szkoły do różnych przedmiotów, wprowadzane do rozkładów materiału nauczania lub planów wynikowych i realizowane na konkretnych lekcjach przedmiotowych. Realizacja ścieżek edukacyjnych oznacza: opracowanie programu odrębnego dla każdej ścieżki, włączenie go do szkolnego zestawu programów nauczania, ustalenie sposobu realizacji ścieżki edukacyjnej – w przypadku realizacji w ramach różnych przedmiotów przypisanie ścieżek do różnych przedmiotów, planowanie dydaktyczne (uwzględnienie ścieżek w przedmiotowych rozkładach materiału) i planowanie metodyczne (projektowanie lekcji uwzględniającej treści objęte programem ścieżki). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2009 r. Nr 4 poz. 17). Prezentowane poniżej scenariusze mają charakter uniwersalny i są adekwatne zarówno do obecnie obowiązującej podstawy programowej (czyli w przypadku liceum ogólnokształcącego i liceum profilowanego aktualne do końca roku szkolnego 2014/2015, a w przypadku techników do końca roku szkolnego 2015/2016), jak i nowej podstawy programowej (edukacja historyczna i obywatelska: historia, wiedza o społeczeństwie, podstawy przedsiębiorczości, ekonomia w praktyce, fi9 lozofia; edukacja przyrodnicza: geografia; edukacja artystyczna i kulturalna: wiedza o kulturze; oraz do realizacji zajęć pozalekcyjnych np. w ramach Szkolnych Klubów Europejskich, a także w ramach lekcji wychowawczych). Scenariusze mogą być wykorzystane do realizacji różnych programów dla obu ścieżek jako wsparcie realizacji wybranych treści. 10 SCENARIUSZE LEKCJI Temat lekcji: 1 Dziedzictwo kulturowe Europy (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, jakie jest znaczenie Europy w historii ludzkości CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „Europa”, „zróżnicowanie Europy”, „systemy polityczne”, „modele gospodarcze”, „kultura śródziemnomorska”, „kultura bizantyjska”, „cywilizacja łacińska”, • określa wspólnotę dziedzictwa historyczno-kulturowego, • identyfikuje współzależności i uwarunkowania ustrojowo-polityczne, społeczne, gospodarcze, elementy kultury materialnej i duchowej, związki w dziedzinie nauki, kultury i sztuki, • rozróżnia wpływ kultury łacińskiej i bizantyjskiej, • odkrywa znaczenie dorobku kulturowego. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „demokracja”, „filozofia”, „prawo rzymskie”, „chrześcijaństwo”, „humanizm”, „prawa człowieka” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu, praca w grupach ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do historii lub wiedzy o społeczeństwie, mapa ścienna Europy „Dziedzictwo Europy”, atlas historyczny, materiały ilustracyjne 13 1 Dziedzictwo kulturowe Europy PRZEBIEG ZAJĘĆ Przeprowadzenie lekcji wymagać będzie od nauczyciela przygotowania materiału ilustracyjnego (w zależności od możliwości technicznych) w postaci foliogramów, reprodukcji, fotografii lub prezentacji komputerowej. To samo zadanie można powierzyć grupie uczniów. Nauczyciel wydaje polecenie: Proszę wskazać elementy istotne dla tożsamości europejskiej. Uczniowie korzystając z atlasu historycznego i podręcznika do historii, wymieniają w punktach elementy, które są charakterystyczne dla identyfikacji europejskiej. Określają ich rolę i znaczenie. Poszukują wspólnych wartości, które łączą mieszkańców kontynentu na przestrzeni dziejów. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel zaznacza, że występują trudności w zdefiniowaniu pojęcia „Europa”. Zmieniały się często ośrodki decyzyjne i ośrodki kultury europejskiej na przestrzeni dziejów. Więzi gospodarcze, kulturowe, religijne i polityczne pomiędzy państwami i regionami powstawały w wyniku procesu historycznego. Powołuje się w tym miejscu na przykłady, np.: dziedzictwa kulturowego antycznej Grecji i starożytnego Rzymu, państwa Karola Wielkiego, Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, Francji Napoleona Bonapartego, zmiany gospodarcze i społeczne XIX wieku oraz pierwsze plany zjednoczeniowe po I wojnie światowej. Posługując się mapą ścienną, zaznacza wpływ kultury łacińskiej i bizantyjskiej. Zaznacza, że trudno zastosować jednolite kryteria, np. geograficzne, językowe, etniczne, ekonomiczne, ustrojowe, kulturowe, religijne, polityczne. Następnie dzieli uczniów na sześć grup. Każda z grup samodzielnie w ciągu najbliższych pięciu minut, korzystając z atlasów historycznych i podręcznika do historii, opracowuje jedno z przedstawionych poniżej zagadnień, ustalając zakres definicji pojęć. Przydział zagadnienia następuje w drodze losowania kolorowych kartoników z hasłami: 14 Dziedzictwo kulturowe Europy • • • • • • 1 demokracja, filozofia, prawo rzymskie, religia chrześcijańska, wartości humanistyczne, prawa człowieka. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie – przedstawiciele grup referują opracowane w zespołach zagadnienia definiując wskazane obszary i posługując się mapą w atlasie lub mapą ścienną identyfikują przestrzennie regiony, obszary, kraje, gdzie te procesy występowały. Uczniowie mogą używać terminów z zakresu geografii historycznej lub posługiwać się nazwami współczesnymi. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Nauczyciel koryguje wystąpienia grupowe zwracając uwagę na poprawne definiowanie terminów, zrozumienie pojęć, umiejętne posługiwanie się mapą. Po zakończeniu krótkich wystąpień stawia pytanie: Co decyduje o odrębności Europy? Uczniowie z pomocą nauczyciela wyjaśniają zakres pojęć i formułują wnioski do przebiegu procesu budowania integracji europejskiej, odnosząc się do sześciu zagadnień opracowywanych w grupach. Wskazują na wspólne elementy tożsamości europejskiej, opierają się na dorobku kultury europejskiej, odnoszą się do wartości chrześcijańskich, szukają wspólnych fundamentów dla Europy. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel podaje charakterystyczne przykłady w obrębie kultury materialnej i duchowej (dorobek antycznej Grecji – architektura, rzeźba, literatura, filozofia, teatr; starożytnego Rzymu – akwedukty, drogi, sztuka oblężnicza, prawo, literatura, sztuka, architektura i urbanistyka; cechy sztuki romańskiej, gotyckiej, renesan15 1 Dziedzictwo kulturowe Europy su, baroku, oświecenia – tematyka i symbolizm itp.). Zaznacza wpływ Europy na losy świata na przestrzeni dziejów. Charakteryzuje dorobek oparty na trwałych, wspólnych korzeniach. Podaje przykłady podstaw jedności cywilizacji łacińskiej. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela podsumowują lekcję (akcentują symboliczne elementy współtworzące kulturową jedność łacińskiej Europy, wskazują znaczenie dorobku kulturowego, nawiązują do wartości, które stały się podstawą integracji europejskiej). Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej uzasadnij, jak na przestrzeni dziejów zmieniały się centra kultury europejskiej. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 16 Temat lekcji: 2 Proces integracji europejskiej po II wojnie światowej (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów genezy, charakteru i zasięgu integracji europejskiej po II wojnie światowej CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „konsolidacja państw demokratycznych”, „ojcowie założyciele”, „wizja Europy”, „plan Schumana”, „dzień Europy”, • wymienia najważniejsze przyczyny integracji europejskiej, • wymienia i charakteryzuje najważniejsze etapy integracji europejskiej, • identyfikuje postacie „ojców założycieli”, • wskazuje na mapie i omawia terytorialny zasięg integracji europejskiej, • odkrywa znaczenie procesu integracji europejskiej. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „demokracja”, „gospodarka wolnorynkowa”, „Europejska Wspólnota Węgla i stali”, „Traktat Paryski”, „Traktaty Rzymskie”, „Europejska Wspólnota Gospodarcza”, „Europejska Wspólnota Energii Atomowej”, „Traktat o Unii Europejskiej”, „Traktat Amsterdamski”, „Traktat Nicejski” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do historii lub wiedzy o społeczeństwie, mapa ścienna Europy „Dziedzictwo Europy”, atlas historyczny 17 2 Proces integracji europejskiej po II wojnie światowej PRZEBIEG ZAJĘĆ Uczniowie korzystając z podręcznika historii wymieniają polityków związanych z procesami integracyjnymi w Europie po II wojnie światowej. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Nauczyciel charakteryzuje sylwetki polityków i pomysły integracyjne. Zwraca uwagę, że ogromne znaczenie w jej tworzeniu mieli konkretni politycy, mający jednakowoż wspólną wizję zjednoczonej Europy. Nawiązuje w swoim wystąpieniu do następujących postaci: Konrad Adenauer – pierwszy kanclerz Niemiec po wojnie, współtwórca idei zjednoczonej Europy, Robert Schuman – współtwórca idei powołania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, minister spraw zagranicznych Francji w latach 1948-1952, Winston Churchill – premier Wielkiej Brytanii w czasie II wojny światowej, sugerował powołanie Stanów Zjednoczonych Europy, Alcide de Gasperi – premier Włoch w latach 1945-1953, współautor i realizator koncepcji integracji europejskiej, współinicjator utworzenia w 1949 r. Rady Europy i Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Paul Henri Spaak – premier Belgii, przewodniczący Zgromadzenia EWWiS, Sekretarz Generalny NATO, współtwórca Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Charles de Gaulle – prezydent Francji w latach 1959-1969, francuski bohater narodowy, zwolennik Europy ojczyzn i ograniczania roli Stanów Zjednoczonych na kontynencie, Jean Monnet – współautor koncepcji powołania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, pierwszy przewodniczący jej organu wykonawczego – Wysokiej Władzy. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. Uczniowie na podstawie podręcznika wyjaśniają, jakie były przyczyny integracji europejskiej. Wyjaśniają czynniki polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturowe. Mogą uporządkować je w tabeli. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. 18 Proces integracji europejskiej po II wojnie światowej PRZYCZYNY pośrednie 2 bezpośrednie polityczne gospodarcze społeczne kulturowe Uczniowie odpowiadają na pytania: Jakie czynniki sprzyjały procesom integracji europejskiej? Jakie środowiska polityczne popierały procesy integracyjne w Europie? Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Nauczyciel przedstawia założenia Planu Schumana, koncentrując się na połączeniu francuskiego i niemieckiego przemysłu węglowego i stalowego w zakresie kontroli całości wydobycia węgla i produkcji stali, oraz zniesienia ograniczeń w handlu tymi produktami. Połączenie to miało nastąpić pod kierunkiem i nadzorem organizacji ponadpaństwowej o nazwie Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS). Wyjaśnia, że dziedzina węgla i stali jako ta, w której miała być zapoczątkowana współpraca, wybrana została nieprzypadkowo, gdyż te właśnie surowce miały po II wojnie światowej znaczenie strategiczne. Były zasobami kluczowymi przy planowaniu ekspansji politycznej, wpływały bowiem na możliwości militarnej produkcji kraju. Zauważa fakt porzucenia istniejących dotychczas ceł i kontyngentów, co przyspieszyć miało rozwój ekonomiczny. Wymienia i pokazuje na mapie kraje decydujące się na podjęcie takiej współpracy (Włochy, Belgia, Luksemburg, Holandia, Francja i RFN – podpisują Traktat Paryski w 1951 r. powołujący do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, która miała istnieć przez 50 lat). Organizacja ta stała się początkiem dalszej integracji, początkowo tylko gospodarczej, a następnie także politycznej. Następnie informuje uczniów, że dzień 9 maja, na pamiątkę wygłoszonej przez Schumana deklaracji, ogłoszony został Dniem Unii Europejskiej. Przewidywany czas realizacji ok. 8 minut. 19 2 Proces integracji europejskiej po II wojnie światowej Uczniowie lokalizują na mapie Europy państwa, które podpisały Traktat Paryski. Przewidywany czas realizacji ok. 2 minuty. Nauczyciel wykorzystując mapę ścienną, prezentuje dalsze etapy rozszerzenia Unii Europejskiej. Zwraca uwagę, iż kontynuacją Traktatu Paryskiego były Traktaty Rzymskie (weszły w życie 1 stycznia 1958 r., a na ich mocy utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej [Euroatom]). Wyjaśnia, że Euroatom zapewniał różne ułatwienia w powstaniu i rozwoju przemysłu nuklearnego, a także zaopatrzenie w niezbędne surowce, a EWG miała doprowadzić do unii celnej, która usunęłaby przeszkody w prowadzeniu handlu i umożliwiła wprowadzenie wspólnego cła zewnętrznego. Ponadto wskazuje, iż celem dodatkowym było stworzenie Wspólnego Rynku z zagwarantowanym swobodnym przepływem osób, usług i kapitału oraz podjęcie koniecznej w tym celu koordynacji i harmonizacji różnych polityk. Wręcza wcześniej przygotowany i wydrukowany szczegółowy opis pozostałych etapów rozszerzenia Unii Europejskiej. Przewidywany czas realizacji ok. 6 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel w rozmowie nauczającej wymienia trzy Wspólnoty, które nadal tworzą podstawy dzisiejszej Unii Europejskiej. Podkreśla czynniki, które spowodowały, że proces integracji europejskiej rozpoczął się w Europie Zachodniej. Przewidywany czas realizacji ok. 4 minuty. Uczniowie na podstawie podręcznika wyjaśniają, jakie zmiany nastąpiły w Europie po rozpoczęciu procesów integracyjnych. Oceniają skutki procesu, np. w formie tabeli. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. 20 Proces integracji europejskiej po II wojnie światowej SKUTKI pozytywne 2 negatywne bezpośrednie długofalowe PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Wypowiedź pisemna: Jakie korzyści z procesu integracji europejskiej po II wojnie światowej odniosły kraje Europy Zachodniej? notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 21 2 Proces integracji europejskiej po II wojnie światowej ...................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 22 Temat lekcji: 3 Proces integracji Polski z Unią Europejską (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów znaczenia integracji Polski z Unią Europejską CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „negocjacje akcesyjne”, „traktat akcesyjny”, „referendum akcesyjne”, • wymienia argumenty przeciwników i zwolenników procesu integracji, • charakteryzuje zmiany, jakie dokonały się w Polsce pod wpływem integracji, • lokuje w czasie główne etapy procesu integracji Polski z Unią Europejską, • wyjaśnia, jakie były przyczyny integracji Polski z Unią Europejską. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „negocjacje akcesyjne”, traktat akcesyjny”, „referendum akcesyjne”, „polska racja stanu” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do historii lub wiedzy o społeczeństwie, mapa ścienna Europy „Dziedzictwo Europy”, atlas historyczny 23 3 Proces integracji Polski z Unią Europejską PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel wyjaśnia, że zmiany związane z integracją europejską dotyczyły wszystkich dziedzin życia, miały różną genezę i były na tyle głębokie, że mówi się o zasadniczym przełomie w rozwoju Polski. Dodaje, że proces ten budził i budzi duże emocje. Uczniowie będą poszukiwać odpowiedzi na pytania: Dlaczego doszło do integracji Polski z Unią Europejską? Czym charakteryzował się proces integracji europejskiej? Jakie są koszty i korzyści członkostwa Polski w Unii Europejskiej? Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel informuje, że w maju 1990 r. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej złożył oficjalną propozycję rozpoczęcia negocjacji stowarzyszeniowych. Najważniejszą kwestią sporną był fakt określenia kwestii przyszłego członkostwa Polski we Wspólnotach. Przewidywany czas realizacji ok. 2 minuty. Uczniowie na podstawie podręcznika wyjaśniają, jakie były motywy integracji Polski z UE. Analizują argumenty: zwolenników i przeciwników. Wymieniają i krótko charakteryzują przyczyny integracji Polski z Unią Europejską. Przewidywany czas realizacji ok. 12 minut. Nauczyciel może przedstawić zestawienie informacji na temat działań podejmowanych na rzecz integracji Polski z UE. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. Uczniowie powinni zapamiętać tylko najważniejsze fakty, wyróżnione pogrubioną czcionką. 24 Proces integracji Polski z Unią Europejską 3 Data Rodzaj wydarzenia 19.09.1989 Polska i Wspólnoty Europejskie podpisały umowę w sprawie handlu i współpracy gospodarczej. 16.12.1991 Układ Europejski – umowa o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi oraz ich państwami członkowskimi. 21-22.06. 1993 Kryteria kopenhaskie, których spełnienie umożliwia państwu kandydującemu ubieganie się o członkostwo w Unii Europejskiej (polityczne, ekonomiczne, zdolności). 08.04.1994 Polska złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej. 31.03.1998 Początek właściwych negocjacji akcesyjnych Polska – UE. 23.06.1998 Rada Ministrów RP przyjęła Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w UE. 16.04.2003 Przedstawiciele 15 państw członkowskich i 10 państw przystępujących do Unii podpisali Traktat Akcesyjny. 7-8.06.2003 Referendum akcesyjne w Polsce – 77,45% głosujących opowiedziało się za przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Frekwencja 58,85%. 01.05.2004 Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela zastanawiają się nad tym, jakie zmiany dokonały się w Polsce i w regionie po przystąpieniu do Unii Europejskiej. 25 3 Proces integracji Polski z Unią Europejską PODSUMOWANIE LEKCJI Uczniowie na dołączonej mapie konturowej zaznaczają państwa, które wraz z Polską przystąpiły do Unii Europejskiej. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. 26 Proces integracji Polski z Unią Europejską 3 Następnie dokonują krótkiego bilansu procesu integracyjnego, uwzględniając polską rację stanu oraz perspektywę państw europejskich, które można zaprezentować w formie tabeli. Co przyniósł Polsce? Co przyniósł innym krajom europejskim? Przewidywany czas realizacji ok. 12 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Praca pisemna: Co mi daje członkostwo Polski w Unii Europejskiej? notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 27 3 Proces integracji Polski z Unią Europejską ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 28 Temat lekcji: 4 Czym jest Unia Europejska? (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, jakie są cele Unii Europejskiej. Lekcja ma charakter podsumowujący CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • wymienia najważniejsze cele Unii Europejskiej, • wymienia najważniejsze osiągnięcia Unii Europejskiej i uzasadnia wybór, • prezentuje własną ocenę Unii Europejskiej i uzasadnia swoją opinię. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „Unia Europejska”, „Wspólnota Europejska”, „filary UE” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do historii lub wiedzy o społeczeństwie, mapa ścienna Europy „Dziedzictwo Europy”, atlas historyczny 29 4 Czym jest Unia Europejska? PRZEBIEG ZAJĘĆ Uczniowie na podstawie podręcznika i atlasu odpowiadają na pytania: • Jakie były podstawy integracji europejskiej po II wojnie światowej? • Do jakich wartości nawiązywały integrujące się państwa Europy Zachodniej? (demokracja, prawa człowieka, rządy prawa) • Jakie były konsekwencje integracji dla Europy? Wyjaśniają znaczenie procesu rozszerzenia UE i zacieśniającej się współpracy między państwami europejskimi. Wskazują na rolę i znaczenie poszczególnych etapów. Cele Unii Europejskiej 1. Popieranie postępu gospodarczego i społecznego oraz wysokiego poziomu zatrudnienia i doprowadzenie do zrównoważonego i trwałego rozwoju, poprzez utworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych. 2. Zapewnienie jednolitej tożsamości Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej (poprzez programy pomocy humanitarnej, wspólną politykę zagraniczną, wspólne działania podczas kryzysów międzynarodowych, wspólne stanowiska wobec organizacji międzynarodowych). 3. Stworzenie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (działania wynikające z rynku wewnętrznego i swobody przemieszczania się na terytorium UE, koordynacja działania wymiaru ścigania, europejska policja – Europol). 4 Wprowadzenie obywatelstwa europejskiego (które nie zastępuje obywatelstwa narodowego, a jedynie je uzupełnia, wprowadzając nowe prawa polityczne i społeczne dla obywateli europejskich). 5. Zachowanie i budowa europejskiego dorobku prawnego (cała legislacja instytucji europejskich oraz traktaty założycielskie). Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Nauczyciel powinien wyjaśnić, czym jest Unia Europejska, zaprezentować jej cele. Odwołuje się do źródła – Traktat o UE z poszanowaniem zasady pomocniczości 30 Czym jest Unia Europejska? 4 określonej w art. 5 Traktatu z Maastricht. Podkreśla, że istniejące trzy Wspólnoty stają się tzw. I Filarem Unii. II Filar Unii Europejskiej to Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, zaś III Filar to Współpraca Policyjna i Sądowa w sprawach karnych. Na mocy Traktatu z Maastricht główną pozycję uzyskała w Unii Wspólnota Europejska. Unia Europejska nie jest federacją, jak Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Nie jest też jednak wyłącznie organizacją międzyrządową na wzór ONZ. Unia jest jedyna w swoim rodzaju. Państwa członkowskie są niezależne i suwerenne, jednak postanowiły połączyć swą suwerenność w celu osiągnięcia siły i wpływu na arenie międzynarodowej, jakich same nigdy nie byłyby w stanie osiągnąć. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie zastanawiają się, które elementy można uznać za trwałe podstawy integrującej się Europy, jaką rolę odgrywały w przeszłości i jaką rolę można przypisać im współcześnie. Prezentują swój wybór, zastanawiają się i uzasadniają opinię, które z tych zjawisk będą ważne dla Europy również w przyszłości. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel zwraca uwagę na różnorodność ocen dorobku procesu integracyjnego, wyjaśnia w czym tkwi źródło różnych ocen. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minut. Uczniowie zastanawiają się, jaką rolę w procesie tworzenia nowego modelu współdziałania państw skupionych we Wspólnotach odegrał upadek ustroju socjalistycznego w państwach Europy Środkowej oraz zjednoczenie Niemiec. Na podstawie podręcznika wymieniają cechy jednoczące współczesną Europę. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. 31 4 Czym jest Unia Europejska? PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel Unia Europejska powołana została do życia na mocy Traktatu z Maastricht podpisanego 7 lutego 1992 roku. W chwili tworzenia UE należało do niej 12 państw – Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy, Niemcy, Wielka Brytania, Dania, Irlandia, Grecja, Hiszpania i Portugalia. Uchwalenie Traktatu z Maastricht spowodowało powołanie do życia nowej struktury – Unii Europejskiej, opartej na tzw. trzech filarach. Pierwszy filar to istniejące dotychczas trzy wspólnoty – Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej i Wspólnota Europejska (nowa nazwa dotychczasowej EWG). Drugi filar UE stanowi wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa. Przepisy funkcjonujące w ramach tego filaru mają służyć wzmocnieniu tożsamości Europy i jej niezależności. Celami II filaru są: • ochrona wspólnych wartości, interesów i tożsamości UE zgodnie z zasadami Kart Narodów Zjednoczonych, • umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszystkich formach, • utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, • popieranie współpracy międzynarodowej, • rozwijanie demokracji i rządów prawa. Trzeci filar to współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych. Głównym celem III filaru jest utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zapewnienie swobodnego przepływu osób, kontrola zewnętrznych granic Unii, współpraca w zakresie polityki azylowej, imigracyjnej oraz zapobieganie przestępczości to główne narzędzia III filaru. Przewidywany czas realizacji ok. 12 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Który z celów Unii Europejskiej obecnie uważasz za najważniejszy i dlaczego? 32 Temat lekcji: 5 Ład instytucjonalny w Unii Europejskiej (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów mechanizmu funkcjonowania instytucji UE CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • rozróżnia główne i pomocnicze instytucje UE, • charakteryzuje kompetencje instytucji europejskich, • wyjaśnia okoliczności powstania instytucji europejskich. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „ład instytucjonalny”, „instytucje główne UE”, „instytucje pomocnicze UE” METODY DYDAKTYCZNE: prezentacja z elementami wykładu ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do historii lub wiedzy o społeczeństwie 33 5 Ład instytucjonalny w Unii Europejskiej PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel dokonuje przeglądu i prezentacji instytucji. Zauważa, że ład instytucjonalny Wspólnot Europejskich opiera się na sześciu głównych instytucjach: Parlamencie Europejskim, Radzie Europejskiej, Komisji Europejskiej, Radzie Unii Europejskiej, Trybunale Sprawiedliwości, Europejskim Trybunale Obrachunkowym oraz organach pomocniczych: Komitecie Regionów, Komitecie Ekonomiczno-Społecznym, Europejskim Banku Centralnym, Europejskim Banku Inwestycyjnym. Szczególną pozycję zajmuje Rada Europejska, organ, który przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony nie posiadał statusu instytucji Wspólnot Europejskich. Od 1 grudnia 2009 r. odgrywa pierwszorzędną rolę we współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Parlament Europejski to największy wielonarodowy parlament na świecie. Powstał w 1957 r. jako Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne. Jego kadencja trwa 5 lat. Do 1979 r. deputowani Parlamentu Europejskiego byli delegowani przez parlamenty narodowe państw członkowskich według ustalonego klucza, natomiast począwszy od 1979 r. są oni wybierani spośród obywateli Unii w wyborach powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych we wszystkich państwach członkowskich w tym samym lub zbliżonym terminie. W skład Parlamentu wchodzi nie więcej niż 750 posłów, nie licząc przewodniczącego. Z biegiem czasu zakres uprawnień Parlamentu Europejskiego został wyraźnie rozszerzony, co jest postrzegane jako zwrot w kierunku demokratyzacji procesów integracyjnych w Europie. Obecne kompetencje Parlamentu można podzielić na trzy grupy: • uprawnienia w procesie legislacyjnym, • uprawnienia budżetowe, • uprawnienia kontrolne. Parlamentowi Europejskiemu nie przysługuje prawo do inicjatywy legislacyjnej, natomiast współpracuje on z Radą UE i Komisją Europejską przy ustanawianiu prawa wspólnotowego w ramach procedury współdecydowania, procedury kon34 Ład instytucjonalny w Unii Europejskiej 5 sultacji i opiniowania. Uprawnienia budżetowe PE to przede wszystkim akceptacja ostatecznego projektu budżetu, prawo do ustalania tzw. wydatków nieobligatoryjnych (nie wynikających z zobowiązań traktatowych UE) oraz udzielanie Komisji Europejskiej absolutorium z wykonania budżetu. Ogólne uprawnienia kontrolne PE odnoszą się do całości prac Komisji Europejskiej, która ma obowiązek zdawać Parlamentowi doroczny raport z działalności Wspólnot. Przysługuje mu również prawo wystąpienia z wnioskiem o wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej, a jego przyjęcie większością dwóch trzecich głosów parlamentarzystów nakłada na Komisję obowiązek podania się kolegialnie do dymisji. Siedzibą PE jest Strasburg, chociaż niektóre jego sesje odbywają się w Brukseli, a Sekretariat Parlamentu mieści się w Luksemburgu. Parlamentarzyści są zorganizowani nie w grupy narodowościowe, ale – zgodnie ze swymi orientacjami politycznymi – w grupy (frakcje) polityczne. Bieżąca praca posłów toczy się w ramach komitetów przedmiotowych. Parlament może także powoływać podkomisje, komisje tymczasowe i komisje śledcze. Decyzje Parlamentu zapadają na zasadzie absolutnej większości oddanych głosów, o ile nie zostało to inaczej przewidziane w traktacie. Parlament Europejski jest jedyną instytucją wspólnotową, która obraduje na forum publicznym. Debaty, opinie oraz rezolucje są publikowane w „Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej”. Komisja Europejska jest wykonawczym organem wspólnotowym, który reprezentuje interesy UE. Składa się z komisarzy (po jednym z poszczególnych krajów), mianowanych na pięć lat. W realizacji przyznanych jej uprawnień posiada dużą samodzielność, co objawia się między innymi tym, że nie musi uznawać instrukcji jakiegokolwiek państwa członkowskiego czy też organizacji międzynarodowej. Komisja Europejska ma charakter ponadnarodowy. Posiada pełnię inicjatywy legislacyjnej, jest strażnikiem przestrzegania prawa wspólnotowego, decyduje w sprawach określonych przez traktaty. Jest odpowiedzialna politycznie przed Parlamentem Europejskim. Najważniejszymi uprawnieniami Komisji są: • prawo do inicjatywy ustawodawczej – najważniejsze prawo Komisji, która posiada je jako jedyna w zakresie polityki Wspólnot, • kontrola nad stosowaniem prawa wspólnotowego, • kompetencje wykonawcze – wydawanie aktów prawnych, zarządzanie fundu35 5 Ład instytucjonalny w Unii Europejskiej szami unijnymi (szczególnie funduszami strukturalnymi) oraz dbanie o wykonanie budżetu, • w zakresie stosunków zewnętrznych – reprezentowanie Wspólnoty wobec państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, negocjowanie umów z państwami bądź organizacjami międzynarodowymi po uzyskaniu zgody Rady Unii Europejskiej. Komisja działa kolegialnie, tzn. decyzje podejmowane są przez komisarzy wspólnie, podobnie jak i odpowiedzialność za nie jest kolegialna. Rada Unii Europejskiej jest głównym organem decyzyjnym UE (najważniejsza instytucja polityczna w UE). Podobnie jak Parlament Europejski, Rada została powołana w latach 50. na mocy traktatów założycielskich. Reprezentuje ona państwa członkowskie, a w jej obradach uczestniczy jeden minister z każdego rządu narodowego. Poszczególni ministrowie uczestniczą w posiedzeniach w zależności od rodzaju zagadnień ujętych w porządku obrad. Rada podejmuje decyzje w drodze głosowania. Im większą populację ma dany kraj, tym większą liczbą głosów dysponuje. Rada spełnia sześć głównych funkcji: • uchwala europejskie akty prawne; w wielu dziedzinach dzieli władzę ustawodawczą z Parlamentem Europejskim, • koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich, • zawiera umowy międzynarodowe między UE a jednym lub większą liczbą państw czy też organizacji międzynarodowych, • wraz z Parlamentem Europejskim zatwierdza budżet UE, • określa kierunki Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, opierając się na wytycznych ustalonych przez Radę Europejską, • koordynuje współpracę między krajowymi organami sądowymi i służbami policyjnymi w sprawach kryminalnych. Przewodnictwo w Radzie (Prezydencja) zmienia się rotacyjnie co sześć miesięcy. Europejski Trybunał Sprawiedliwości powstał w 1952 r. na mocy Traktatu Paryskiego jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Od 1957 r. funkcjonował jako instytucja wszystkich trzech Wspólnot Europejskich. Jego kompetencje określone są w traktatach założycielskich WE, a polegają zasadniczo na kontroli stosowania 36 Ład instytucjonalny w Unii Europejskiej 5 prawa wspólnotowego i jego interpretacji. Trybunał jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych wynikłych między państwami członkowskimi, instytucjami UE, przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi. Trybunał Sprawiedliwości składa się z sędziów i adwokatów generalnych. Są oni wybierani na mocy uzgodnień pomiędzy rządami państw członkowskich; ich kadencja trwa sześć lat. Siedziba ETS znajduje się w Luksemburgu. Europejski Trybunał Obrachunkowy został powołany w 1975 r. Rozpoczął on swoją działalność w Luksemburgu w październiku 1977 r. Powierzono mu zadanie sprawowania kontroli finansowej we Wspólnotach, czyli badanie zgodności z prawem i prawidłowości wszystkich wydatków i dochodów oraz ocenę racjonalności i prawidłowości zarządzania finansami. Traktat z Maastricht z 1992 r. wzmocnił znacznie pozycję Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status głównego organu WE. Trybunał Obrachunkowy działa w sposób niezależny i może swobodnie decydować o tym, jak planować swoje czynności kontrolne, jak i kiedy przedstawiać swoje spostrzeżenia oraz w jaki sposób podawać do wiadomości publicznej swoje sprawozdania i opinie. On sam nie dysponuje żadnymi prawnymi kompetencjami. Jeśli kontrolerzy wykryją nadużycia lub nieprawidłowości, możliwie najszybciej przekazują informacje na ten temat do właściwych organów UE, które podejmują stosowne działania. Trybunał Obrachunkowy, po zamknięciu roku budżetowego, sporządza sprawozdanie z wykonania budżetu, które staje się podstawą do uchwalenia przez Parlament Europejski absolutorium dla Komisji. Swe raporty i opinie Trybunał przyjmuje większością głosów. Rada Europejska to oficjalna instytucja europejska. Określenie to jest stosowane w odniesieniu do regularnych spotkań głów lub premierów państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem tych spotkań jest pobudzanie rozwoju Unii Europejskiej oraz wytyczanie jego głównych kierunków i priorytetów politycznych. Rada Europejska składa się obecnie z premierów krajów członkowskich (lub ich zastępców) oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej. W jej pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony (1 grudnia 2009 r.) Rada wybiera 37 5 Ład instytucjonalny w Unii Europejskiej przewodniczącego na kadencję 2,5-letnią i obraduje pod jego przewodnictwem. Przewodniczącym nie może być osoba pełniąca krajową funkcję publiczną. Rada podejmuje decyzje w drodze consensusu. Zbiera się dwa razy w ciągu półrocza. Jeżeli sytuacja tego wymaga, przewodniczący zwołuje nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej. Rada Europejska nie pełni funkcji prawodawczej. Przewidywany czas realizacji ok. 35 minut. Uczniowie zaznaczają podstawowe kompetencje instytucji europejskich. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel wyjaśnia, że instytucje unijne kierują procesem integracji europejskiej, uchwalają prawo wspólnotowe, stawiają nowe cele zmierzające ku pełnemu zjednoczeniu Europy. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Przedstaw, jaką rolę w instytucjach europejskich odgrywają Polacy. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 38 Temat lekcji: 6 Rola i zasady działania samorządów w Unii Europejskiej (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów zasad funkcjonowania i organizacji samorządu terytorialnego CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • określa rolę i prawa społeczności lokalnej, • identyfikuje proces decentralizacji władzy, • rozróżnia wpływ społeczności lokalnej na rozwiązywanie problemów, • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „społeczność lokalna”, „samorząd”, „transformacja ustrojowa”, • ocenia zakres uprawnień samorządów w Polsce. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „społeczność lokalna”, „koncepcja samorządu lokalnego w Polsce i w Europie”, „decentralizacja”, „transformacja państwa” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu, praca w grupach, praca z tekstem źródłowym, „burza mózgów” ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do wiedzy o społeczeństwie, tekst źródłowy 39 6 Rola i zasady działania samorządów w Unii Europejskiej PRZEBIEG ZAJĘĆ Uczniowie wymieniają w punktach zmiany, jakie dokonały się w Polsce w wyniku transformacji państwa po roku 1989. Wskazują obszary, które dotyczyły samorządności. Określają, jakie wydarzenia miały wpływ na zmianę modelu organizacji społeczeństwa. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel podkreśla, że reformy związane z decentralizacją i budową samorządności terytorialnej są szczególnie złożone. Przechodząc na standardy europejskie, społeczności lokalne uzyskały zdolność do podejmowania decyzji. Zmiana modelu organizacji państwa – odejście od centralizmu państwowego na rzecz wyzwalania aktywności lokalnych i rozwijania samorządności – jest procesem, który napotyka wiele trudności. Samorząd po zmianach ustrojowych stał się podmiotem do zarządzania sprawami lokalnymi i regionalnymi. Jest taki, jakim stworzy go społeczeństwo. Zauważa, iż samorząd może efektywnie działać jedynie wtedy, gdy istnieją wspólnoty świadome swoich potrzeb i celów. Podkreśla, że takie zasady obowiązują w integrującej się Europie. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel prezentuje materiał źródłowy (Europejska Karta Samorządu Lokalnego). Zaznacza, że o kompetencjach poszczególnych szczebli samorządowych w Polsce była mowa na lekcji wiedzy o społeczeństwie. Bieżąca lekcja ma umożliwić uczniom poznanie i zrozumienie roli, jaką spełniają samorządy w Unii Europejskiej. Uczniowie powinni odkryć, w jakim stopniu udało się po roku 1989 zmienić zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. Uczniowie posługując się materiałem źródłowym, odpowiadają na pytanie: W jaki sposób w Unii Europejskiej realizuje się idea samorządności? Metodą burzy mózgów zgłaszają propozycje rozwiązań. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. 40 Rola i zasady działania samorządów w Unii Europejskiej 6 Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Na podstawie tekstu źródłowego i wiadomości z lekcji wiedzy o społeczeństwie każda z grup opracowuje dwa z wymienionych poniżej zagadnień. Przedstawiciele grup referują opracowane w zespołach zagadnienia. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel stawia pytanie: W jakim stopniu proces integracji europejskiej wpłynął na rozszerzenie praw obywateli państw członkowskich? Uczniowie z pomocą nauczyciela formułują wnioski, odnosząc się do ośmiu zagadnień opracowanych w grupach (np. 1. Bezpieczeństwo – do bezpiecznej gminy, miasta, wolnego od przestępczości i agresji. 2. Czyste i zdrowe środowisko – do środowiska naturalnego, wolnego od zanieczyszczenia powietrza, wód i gleb oraz hałasu, a także do ochrony przyrody i zasobów naturalnych. 3. Zatrudnienie – do godnego zatrudnienia, do udziału w życiu gospodarczym i uzyskiwaniu w ten sposób osobistej niezależności finansowej. 4. Mieszkanie – do należytego dostępu i możliwości wyboru zdrowych mieszkań gwarantujących prywatność i spokój. 5. Możliwości przemieszczania się – do nieskrępowanego przemieszczania się i wolności podróżowania, do równowagi między użytkownikami ulic – transportem publicznym, samochodami prywatnymi, pieszymi i rowerzystami. 6. Zdrowie – do środowiska i różnorodnych urządzeń, zapewniających zdrowie fizyczne i psychiczne. 7. Sport i wypoczynek – do dostępu wszystkich osób, niezależnie od wieku, sprawności i zamożności, do różnorodnych urządzeń sportowych i rekreacyjnych. 8. Przyjazne otoczenie architektoniczne i przestrzenne – do estetycznego, stymulującego ukształtowanie przestrzeni przez współczesną architekturę o wysokiej jakości oraz do utrzymania i odnawiania historycznego dziedzictwa architektury). Przewidywany czas realizacji ok.10 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel prezentując europejski dorobek, zaznacza, że społeczności lokalne stanowią podstawę ustroju demokratycznego. Uświadamia uczniom konieczność 41 6 Rola i zasady działania samorządów w Unii Europejskiej wykorzystania potencjału, jaki tkwi w społecznościach lokalnych poprzez pełną realizację idei samorządności. Następnie pomaga uczniom wypełnić pierwsze wiersze tabeli. Resztę zadania uczniowie mogą dokończyć w domu. Przewidywany czas realizacji ok. 6 minut. Uczestnictwo Prawo do zrzeszania się, dostępu do informacji, zarządzania sprawami i finansami publicznymi, uniezależnienia od nadmiernej regulacji. Finansowanie Posiadanie własnych zasobów finansowych i swobodne dysponowanie nimi, dostęp do źródeł finansowych, funduszy strukturalnych. Kultura Dostęp i udział w różnorodnych działaniach i przedsięwzięciach kulturalnych i twórczych. Rozwój Równość Współpraca Organizacja Programowanie Dialog Konflikty PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej przedstaw zadania gminy, powiatu i samorządu województwa w Polsce. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 42 Temat lekcji: 7 Strategia rozwoju mojej gminy i powiatu – działania podejmowane przez samorząd w kontekście rozwoju regionalnego (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów znaczenia planowania strategicznego dla społeczności lokalnych CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • podaje datę początków transformacji ustrojowej Polski, • rozróżnia i stosuje pojęcia: „strategia rozwoju”, „hierarchizacja celów”, „rozwój lokalny”, • wymienia elementy niezbędne do konstrukcji strategii gminy/powiatu, • odkrywa znaczenie programowania przyszłego działania, • poznaje podstawowe dokumenty planistyczne istotne dla rozwoju lokalnego oraz tryb ich przygotowania. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „strategia rozwoju”, „hierarchizacja celów”, „rozwój lokalny” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu, praca w grupach, elementy analizy SWOT ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do wiedzy o społeczeństwie, strategie gminne i powiatowe 43 7 Strategia rozwoju mojej gminy i powiatu... PRZEBIEG ZAJĘĆ Uczniowie przypominają sobie z lekcji wiedzy o społeczeństwie: • jaka jest struktura samorządu, • jakie są zasady funkcjonowania i organizacji samorządu terytorialnego w Polsce. Nauczyciel nawiązuje do transformacji ustrojowej i zasad samorządności. Przypomina, że to właśnie samorząd jest ustrojową formą zarządzania sprawami lokalnymi i regionalnymi w modelu demokratycznym. W Polsce od roku 1990 ustanowienie samorządu terytorialnego i konstytucyjne przekazanie władzom lokalnym uprawnień i odpowiedzialności za określone sprawy zmieniło w sposób zasadniczy ustrój państwa. Był to pierwszy etap reformy, który zmienił zasadniczo sposób zarządzania podstawowymi usługami publicznymi na szczeblu gminnym. Drugi etap reformy samorządowej z 1998 roku to utworzenie dwóch nowych jednostek samorządowych: powiat i samorządowe województwa. W zamiarach autorów reformy było utworzenie silnych, samowystarczalnych ekonomicznie województw samorządowych. Ostatecznie ich liczba uchwalona przez Sejm wyniosła 16 – w tym w nowym kształcie i granicach od 1 stycznia 1999 roku województwo małopolskie. Obecnie w Polsce obowiązuje trójstopniowy podział terytorialny państwa. Samorząd terytorialny jest jednym z elementów państwa demokratycznego. Przewidywany czas realizacji ok. 8 minut. Nauczyciel wyjaśnia, że zakres odpowiedzialności władz lokalnych obejmuje praktycznie wszystkie dziedziny życia publicznego, od edukacji poprzez drogi, zagospodarowanie odpadów, zaopatrzenie w wodę, ogrzewanie, komunikację aż do wpierania gospodarki. Wszystkie te dziedziny podlegają różnym regulacjom, a mechanizmy ich rozwoju są różne. Nakładają się na nie interesy poszczególnych grup społecznych czy zawodowych albo nawet poszczególnych osób. Wszystko to w oczywisty sposób wpływa na procesy rozwoju lokalnego i regionalnego. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. 44 Strategia rozwoju mojej gminy i powiatu... 7 Uczniowie odpowiadają na pytanie: Na czym polega samodzielność samorządów powiatowego i gminnego? Jakie są źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego? Jakie prawa przysługują jednostkom samorządu terytorialnego? Przewidywany czas realizacji ok. 6 minut. Nauczyciel odnosząc się do wypowiedzi uczniów, przedstawia rolę samorządu lokalnego w inicjowaniu działań w obszarze rozwoju. Charakteryzuje dokumenty istotne dla społeczności lokalnej w obszarze planowania kierunków rozwoju, np. strategie gminne i powiatowe. Objaśnia, że strategia rozwoju gminy ujmuje główne cele i uwarunkowania jej rozwoju w pewnym horyzoncie czasowym (np. 5-10 lat) w zmieniających się uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych, przy czynnym uczestnictwie podmiotów publicznych i prywatnych, które pomagają w wyborze najlepszej strategii rozwoju oraz są istotnymi uczestnikami jej realizacji. Celem opracowania strategii lokalnej jest przygotowanie własnego dokumentu władzy samorządowej, dzięki któremu będzie ona mogła racjonalnie organizować swoje przyszłe działanie. Dlatego też w strategii dominujące miejsce powinny zająć te przedsięwzięcia, które władza lokalna może sama podjąć i za które może odpowiadać. Strategia nie powinna przeradzać się w „koncert życzeń” skierowanych pod adresem podmiotów mało zależnych lub całkowicie niezależnych od gminy (np. władz wyższego szczebla, sąsiednich gmin, przedsiębiorstw, inwestorów). Strategia powinna stać się podstawą prowadzenia właściwej polityki przez poszczególne podmioty działające na scenie lokalnej, a w szczególności przez władze publiczne. Podstawą rozwoju gminy powinno być założenie maksymalnego wykorzystania wewnętrznych zasobów potencjału miejscowych podmiotów, jak również korzyści położenia. Strategia powinna być oparta na dokładnym rozpoznaniu istniejących zasobów gminy i walorów jej lokalizacji. Strategia rozwoju gminy jest programowaniem przyszłego działania. Istotą strategii jest hierarchizacja celów, ponieważ nigdy nie ma możliwości jednoczesnej realizacji wszystkich potrzeb. W pierwszym rzędzie należy realizować cele przyczyniające się w najwyższym stopniu do przyszłego rozwoju. Przewidywany czas realizacji ok. 9 minut. 45 7 Strategia rozwoju mojej gminy i powiatu... Uczniowie podzieleni na grupy w ramach ćwiczenia formułują przykładowe cele strategiczne ważne dla swoich społeczności lokalnych, określają i uzasadniają hierarchię ważności. Mogą to ćwiczenie wykonać za pomocą tabeli. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Wzór Lp. Cel Uzasadnienie 1. Tworzenie warunków do pozyskania wysokiej jakości miejsc pracy Pozyskuje inwestorów, fundusze zewnętrzne, stwarza korzystny klimat gospodarczy. Przyczynia się do dynamizacji rozwoju, zwiększenia dochodów z tytułu podatków, prowadzi do zaspokojenia potrzeb mieszkańców. 2. 3. 4. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel Rolą władz publicznych jest dostrzeganie i wykorzystanie szans, które pojawiają się w danym miejscu i czasie, i które, jeżeli nie zostaną podjęte, znikają. Dlatego też w strategii rozwoju konieczne jest wskazanie zestawu szans, jakie mogą stać przed gminą, jak również miejscowych warunków, które należy spełnić, by szanse te mogły zostać wykorzystane. Budowa strategii rozwoju sprowadza się do odpowiedzi na trzy podstawowe pytania: • W jakim punkcie na ścieżce rozwoju znajduje się gmina, w której mieszkam? • Gdzie powinna się znaleźć w określonym momencie (za 5–10 lat)? • W jaki sposób osiągnąć pożądany stan? Jest to właściwa strategia rozwoju, która będzie zawierać opis poszczególnych stanów pośrednich, środki ich osiągania oraz wskazanie na punkty w czasie, w których powinny one wystąpić. 46 Strategia rozwoju mojej gminy i powiatu... 7 Nie jest możliwe opracowanie strategii bez ścisłej współpracy zespołu ekspertów zewnętrznych z władzami lokalnymi. W szczególności, udział władzy lokalnej jest niezbędny przy zbieraniu i porządkowaniu materiałów do opracowania diagnozy. W każdej fazie budowy strategii rozwoju lokalnego przedstawiciele władz i elit lokalnych powinni brać czynny udział, konsultując ustalenia poszczególnych faz analiz. W etapie końcowym zaproponowana strategia powinna uzyskać – po fazie dyskusji – akceptację samorządu lokalnego. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela podsumowują lekcję. Wpisują na przygotowanych kartach atuty miejscowości, w której mieszkają. Przewidywany czas realizacji ok. 4 minuty. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Wykorzystując strony internetowe gminy i powiatu, w którym mieszkasz, uzupełnij poniższą tabelę: Silne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 47 7 Strategia rozwoju mojej gminy i powiatu... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 48 Temat lekcji: 8 Rozwój regionalny – priorytety i zasady finansowania (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów roli i znaczenia rozwoju regionalnego CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • wyjaśnia pojęcia – „rozwój regionalny”, „polityka regionalna”, „polityka rozwoju”, • wymienia najważniejsze cechy rozwoju regionalnego, • charakteryzuje rolę samorządu wojewódzkiego w polityce rozwoju, • charakteryzuje najważniejsze priorytety polityki regionalnej i polityki rozwoju, • identyfikuje działania samorządu wojewódzkiego w kontekście rozwoju regionalnego. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „rozwój regionalny”, „polityka regionalna”, „polityka rozwoju” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu, praca w grupach ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do wiedzy o społeczeństwie, mapa administracyjna Polski 49 8 Rozwój regionalny – priorytety i zasady finansowania PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel przypomina uczniom znaczenie transformacji państwa w kontekście rozwoju regionalnego i lokalnego. Przypomina i wyjaśnia sens decentralizacji państwa. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Uczniowie korzystając z podręcznika do wiedzy o społeczeństwie, wyszukują w nim informacje na temat rozwoju regionalnego. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Nauczyciel formułuje pytanie: Czym różni się model państwa demokratycznego od centralnie sterowanego w aspekcie prowadzenia rozwoju regionalnego? Uczniowie odpowiadają. (Charakteryzują rolę i znaczenie samorządności, kompetencje władz samorządowych w obszarze polityki regionalnej, podają możliwe źródła finansowania, podnoszenie konkurencyjności gospodarki, tworzenie nowych miejsc pracy. Polityka regionalna w państwie demokratycznym jest tą częścią polityki rozwoju, która jest prowadzona w odniesieniu do dziedzin, w ramach których dominuje podejście terytorialne. W procesie formułowania celów polityki regionalnej w modelu demokratycznym główna rola przypada rządowi oraz samorządom województw). Przewidywany czas realizacji ok. 4 minuty. Nauczyciel podsumowuje: rozwój regionalny stanowi centralny punkt zainteresowania polityki regionalnej, a ta wchodzi w skład polityki rozwoju. Daje to możliwość lepszego skoordynowania działań podejmowanych przez różne podmioty publiczne i przyczynia się do zredukowania nakładających się kompetencji i uniknięcia rozproszenia wydatkowanych na nie środków. Celem polityki regionalnej jest pobudzanie czynników wzrostu gospodarczego służących podnoszeniu konkurencyjności województw i całego kraju. Polityka regionalna nie może być utożsamiana wyłącznie z polityką rządu wobec województw, podobnie jak nie może być trakto50 Rozwój regionalny – priorytety i zasady finansowania 8 wana wyłącznie jako polityka rozwoju prowadzona przez samorządy województw. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Uczniowie na podstawie informacji zawartych w podręczniku konstruują tabelę pt. „Miejsce polityki regionalnej w polityce rozwoju”, zamieszczając w niej kilka wybranych priorytetów. Nauczyciel pomaga zdefiniować lewą kolumnę. Prawa zostanie rozwinięta przez uczniów. Polityka regionalna Jest integralną częścią polityki rozwoju. Programowanie rozwoju regionalnego. Działania przebiegają w oparciu o opracowaną strategię. Wspólna polityka podmiotów publicznych (współpraca w zakresie programowania i realizacji), jak również prywatnych. Realizuje własne cele strategiczne. Efektywność i jakość współpracy: skuteczność (w realizacji postawionych celów), korzyść (pozytywne efekty), ekonomiczność (wartość/nakład). Koncentracja w obszarze tematycznym i terytorialnym. Planowanie i programowanie rozwoju województw. Polityka rozwoju Cele polityki regionalnej wpisują się w ogólne cele rozwojowe kraju. Politykę rozwoju prowadzi się na podstawie strategii rozwoju oraz programów. Determinuje sposób myślenia o polityce rozwoju. Zgodna ze strategią rozwoju kraju oraz programami operacyjnymi przy współfinansowaniu środków publicznych. Działania rządu/samorządu (szczebla wojewódzkiego, powiatowego oraz gminnego) mające znaczenie dla rozwoju regionalnego. Jednolite standardy przygotowywania dokumentów strategicznych, sposobu ich konsultacji, wdrażania. Skuteczność w osiąganiu celów wyznaczonych na poziomie którego dotyczy. Koordynacja oraz regulacja. Kreowanie warunków rozwoju. Przewidywany czas realizacji ok. 24 minuty. 51 8 Rozwój regionalny – priorytety i zasady finansowania PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel zaznacza, że podmiotem odpowiedzialnym ustawowo za rozwój województwa jest samorząd województwa. Rola wojewody w polityce regionalnej ogranicza się do nadzoru nad legalnością działania samorządu zgodnie z jego ustawowymi kompetencjami. Rola rządu (w tej materii głównie dotyczy to działalności Ministerstwa Rozwoju Regionalnego) polega na koordynacji podejmowanych działań głównie poprzez właściwe otoczenie regulacyjne. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela podsumowują lekcję – wskazują na rolę samorządu województwa w polityce rozwoju: • Planowanie i programowanie rozwoju województwa. • Zarządzanie rozwojem województwa. • Koordynacja działań prorozwojowych na terenie województwa. • Budowanie partnerstwa w zarządzaniu rozwojem województwa. • Budowa długofalowego myślenia strategicznego w województwie. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej wyjaśnij, w jaki sposób jest finansowana polityka regionalna. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 52 Temat lekcji: 9 Strategia rozwoju województwa – co chcemy i możemy osiągnąć w najbliższej perspektywie? (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, jaką rolę w planowaniu strategicznym w regionie odgrywa strategia rozwoju województwa CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „strategia rozwoju województwa”, „diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Małopolski”, „sposób realizacji strategii”, • wskazuje najważniejsze wyzwania dla samorządu wojewódzkiego na lata 2007-2013, • poznaje podstawowe zasady i założenia strategii, • wymienia cele i elementy składowe strategii, • ocenia znaczenie strategii wojewódzkiej. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „strategia wojewódzka”, „diagnoza sytuacji w regionie”, „uspołecznianie procesu decyzyjnego” METODY DYDAKTYCZNE: praca z tekstem źródłowym, elementy dyskusji ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013 53 9 Strategia rozwoju województwa... PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel prosi o przypomnienie okoliczności powstawania dokumentów strategicznych dla rozwoju lokalnego i regionalnego. Wyjaśnia specyfikę i tryb uchwalania tego dokumentu w województwie. Zwraca przy tym uwagę, że strategia rozwoju województwa mówi o tym, co jako społeczność regionalna możemy i chcemy osiągnąć w perspektywie dziesięciu lat. Porusza problem wagi i znaczenia strategii rozwoju województwa, które wynikają z celów, którym ona służy. Są nimi przede wszystkim planowanie działań własnych samorządu, pozyskiwanie wsparcia ze strony rządu i Unii Europejskiej oraz organizowanie wspólnego wysiłku wszystkich podmiotów zaangażowanych w rozwój Małopolski. Nawiązuje do procesu konsultacji społecznych przed uchwaleniem ostatecznego kształtu dokumentu. Przewidywany czas realizacji ok. 8 minut. Nauczyciel rozdaje przygotowany tekst źródłowy (fragmenty ze Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013). Prosi uczniów o wskazanie, jak została zdefiniowana wizja Małopolski oraz jakie są wyzwania dla regionu w najbliższej perspektywie. Przewidywany czas realizacji ok. 2 minuty. Uczniowie zapoznają się z rozdziałem „Małopolska 2015”. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie wspólnie z nauczycielem definiują najważniejsze wyzwania i zastanawiają się, które z nich mają największy wpływ na rozwój regionu (wyzwania kompetencyjne, technologiczne, cywilizacyjne, środowiskowe, symboliczne, polityczne). W krótkiej dyskusji uzasadniają swój wybór. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie czytają dokument (SRWM 2007-2013) i poznają podstawowe zasady i założenia strategii: 54 Strategia rozwoju województwa... 9 I. Zasadę partnerstwa II. Zasadę zarządzania strategicznego III. Zasadę autonomii programowej małopolskiej strategii rozwoju regionalnego IV. Zasadę rozwoju zrównoważonego w wymiarze społecznym, przestrzennym i środowiskowym Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel Strategia rozwoju województwa jest narzędziem wspierania pozytywnych zmian w regionie i reagowania na zmiany pojawiające się w otoczeniu. Jest najważniejszym dokumentem przygotowywanym przez samorząd województwa, określającym cele i priorytety polityki rozwoju prowadzonej na terenie regionu. Z chwilą uchwalenia strategia staje się podstawowym i nadrzędnym dokumentem formułującym politykę rozwoju województwa z perspektywy regionalnej. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej uzasadnij, dlaczego i jakie obszary zostały zdefiniowane w pozycjach I-IX w części II Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 55 9 Strategia rozwoju województwa... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 56 Temat lekcji: 10 Jak wykorzystałbym/wykorzystałabym fundusze europejskie w mojej gminie? (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, jakie są szanse na pozyskanie i wykorzystanie środków z funduszy europejskich przez samorządy lokalne CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „fundusze strukturalne”, „programy operacyjne”, „inwestycje infrastrukturalne”, • określa, w jakich dziedzinach samorząd lokalny pozyskał środki z funduszy europejskich, • identyfikuje obszary aktywności samorządu lokalnego, • doskonali kompetencje kluczowe, • ocenia działania lokalnego samorządu terytorialnego. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „fundusze strukturalne”, „programy operacyjne” METODY DYDAKTYCZNE: debata oksfordzka ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do wiedzy o społeczeństwie, prezentacje przygotowane przez uczniów 57 10 Jak wykorzystałbym/wykorzystałabym fundusze... PRZEBIEG ZAJĘĆ Uczniowie W debacie bierze udział sześciu uczniów – trzech potwierdzających tezę (P – propozycja) i trzech negujących tezę (O – opozycja). Ponadto uczniowie wybierają marszałka i dwóch sędziów. Pozostali uczniowie są widownią, która zapoznaje się z argumentacją adwersarzy. Czas debaty: P1 – przemawia 5 minut O1 – przemawia 5 minut P2 - przemawia 5 minut O2 - przemawia 5 minut P3 - przemawia 5 minut O3 - przemawia 5 minut Nauczyciel pełni funkcję obserwatora. Czuwa, żeby reguły debaty zostały dochowane. Uczniowie przygotowują w domu argumenty do debaty. Losują stanowisko „za” lub „przeciw” do tezy „Samorządy właściwie wykorzystują dostępne środki z funduszy europejskich”. Każdy mówca w drużynie wypełnia określone zadanie. Dyskutant P1 jest pierwszą osobą zabierającą głos w debacie. Do niego należy zdefiniowanie ogólnego rozumienia dyskusji. P1 wyznacza także kryterium, jakim w całej linii argumentacji posługuje się jego drużyna. Prawidłowo dobrane argumenty muszą być konkretne i odpowiednio uzasadnione. Zadaniem P1 jest zyskanie sympatii sędziów i publiczności dla całej drużyny. Następnie występuje O1. W pierwszej części swej wypowiedzi musi krótko odpowiedzieć na argumenty swojego przedmówcy. Następnie powinien przedstawić linię argumentacji swojego zespołu, podobnie jak to zrobił P1. Jako pierwszy musi obalić argumenty przeciwnika. O1 musi odznaczać się inwencją i umiejętnością podejmowania szybkich decyzji. Następnie głos zabiera P2. Powinien on obalić wszystkie argumenty O1, a w drugiej części mowy wzmocnić linię swojego zespołu. P2 rozwija twierdzenia swojego zespo58 Jak wykorzystałbym/wykorzystałabym fundusze... 10 łu przez podawanie przykładów, statystyk, danych źródłowych. O2 spełnia taką samą rolę jak jego adwersarz z zespołu P. P3 jako ostatni kończy linię argumentacyjną swojego zespołu. Do niego należy odparcie wszystkich dotąd nie podsumowanych przez kolegów tez zespołu przeciwnego. Właściwa analiza wszystkich wypowiedzi poprzednich mówców może przechylić szalę zwycięstwa na stronę jego zespołu. Ostatnim mówcą całej debaty jest O3. Sędziowie muszą oceniać zarówno wystąpienia poszczególnych mówców, jak i dokonać wyboru zwycięskiego zespołu. Sędziowie nie mogą konsultować ze sobą swoich werdyktów, lecz przekazują je marszałkowi, który sumuje liczbę punktów i wskazuje zwycięzcę. Sędziowie biorą pod uwagę przy ocenie: treść, metodę argumentacji oraz formę prezentacji argumentów przez danego mówcę. Wygrywa zespół, który przedstawił bardziej przekonywające argumenty na poparcie swojej tezy. W czasie wygłaszanej mowy pozostali uczniowie, czyli widownia mogą zgłaszać „pytanie” lub przedstawić „informację” w następujący sposób – osoba z widowni wstaje podczas przemówienia któregoś z mówców, podnosi do góry rękę i głośno informuje: „pytanie” lub „informacja”. Mówca może udzielić lub nie udzielić głosu pytającemu. Jeśli wtrącenie zostanie odrzucone, wtrącający musi bez słowa usiąść. Przyjęte wtrącenie powinno być krótkie i precyzyjne, najlepiej jednozdaniowe. Wtrącający nie może polemizować z mówcą. Przewidywany czas realizacji ok. 13 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Marszałek ogłasza werdykt Jury. Przewidywany czas realizacji ok. 2 minuty. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Wykorzystując strony internetowe swojej gminy, uczniowie przygotowują zestawienie zrealizowanych zadań lub zadań w trakcie realizacji z wykorzystaniem środków europejskich. 59 10 Jak wykorzystałbym/wykorzystałabym fundusze... notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 60 Temat lekcji: Obszary wsparcia 11 z funduszy europejskich (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów zmian, które dokonały się w Polsce dzięki pozyskanym środkom finansowym z funduszy europejskich CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego”, „Europejski Fundusz Społeczny”, „Fundusz Spójności”, „fundusze strukturalne”, „polityka spójności”, „programy operacyjne”, • odczytuje i interpretuje dane statystyczne, • odkrywa czynniki rozwoju, • porównuje programy operacyjne, • identyfikuje zmiany, jakie dokonały się w Polsce dzięki funduszom strukturalnym, • ocenia system wdrażania funduszy europejskich. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „polityka spójności”, „fundusze strukturalne”, „programy operacyjne”, „EFRR”, „EFS”, „FS” METODY DYDAKTYCZNE: „burza mózgów”, elementy wykładu ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do wiedzy o społeczeństwie i pomocnicze materiały statystyczne 61 11 Obszary wsparcia z funduszy europejskich PRZEBIEG ZAJĘĆ Uczniowie wymieniają w punktach zmiany w kraju, regionie, najbliższym otoczeniu, które dokonały się w wyniku pozyskania środków z funduszy europejskich. Określają, które z nich w sposób trwały są związane z postępem cywilizacyjnym. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel zaznacza, że o zmianach, które zaszły w naszym województwie, będzie mowa na następnej lekcji. Bieżąca lekcja ma natomiast umożliwić uczniom poznanie i zrozumienie dążeń Polski do wykorzystania funduszy europejskich, z których mogą korzystać państwa członkowskie UE. Uczniowie powinni odkryć, w jakim stopniu udało się wykorzystać szansę, jaką jest kilkuletnie członkostwo Polski w UE i na co do tej pory udało się pozyskać środki europejskie. Przewidywany czas realizacji ok. 2 minuty. Uczniowie odpowiadają na pytanie: W jaki sposób wykorzystywano w Polsce środki pochodzące z funduszy europejskich? Metodą burzy mózgów zgłaszają propozycje, które mogą dotyczyć przykładów krajowych i regionalnych. (Przykładowe propozycje: zmiany w infrastrukturze, ochrona środowiska naturalnego, zmiany w rolnictwie, działania podejmowane na rynku pracy, rozwój regionalny itp.). Przewidywany czas realizacji ok. 4 minuty. Nauczyciel w formie wykładu przedstawia środki z budżetu UE i charakteryzuje główne zasady polityki strukturalnej. Odwołuje się do danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy finansowania 2007-2013. Wykorzystuje wykresy i dane statystyczne zawarte w materiałach pomocniczych. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela interpretują dane statystyczne. Zwracają szczególną uwagę na wysokość środków przyznanych Polsce i możliwości osiągnięcia wzrostu gospodarczego. Zauważają również różnice między poprzednim 62 Obszary wsparcia z funduszy europejskich 11 a obecnym systemem finansowania – całkowite dofinansowanie, jakie można uzyskać ze środków unijnych to 85%. W poprzednich latach było to 75%. Uzupełnienie stanowią środki krajowe (obecnie 15%). Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel stawia pytanie: Czy wiecie, w jaki sposób zorganizowany jest system wdrażania funduszy europejskich w Polsce? Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela wyszukują w podręczniku informacji o Europejskim Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskim Funduszu Społecznym i Funduszu Spójności. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Nauczyciel zaznacza, że w Polsce przygotowane zostały programy, które opisują kto i na co może otrzymać dotację. Są to programy operacyjne, w ramach których państwo członkowskie może prowadzić interwencje współfinansowane z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Rodzaj finansowania wspólnotowego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności Cele Celem programu jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. 63 11 Obszary wsparcia z funduszy europejskich Innowacyjna Gospodarka Kapitał Ludzki 64 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Szeroko rozumiana innowacyjność. Wsparcie mogą otrzymać przedsiębiorstwa, instytucje otoczenia biznesu oraz jednostki naukowe, które chcą pomóc firmom we wdrażaniu najnowszych rozwiązań technologicznych. Finansuje duże projekty, które mają na celu stworzenie odpowiednich warunków rozwoju dla innowacyjnych przedsiębiorstw. Europejski Fundusz Społeczny Pełne wykorzystanie potencjału zasobów ludzkich, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. W szczególności chodzi tu o koncentrację na obszarach zatrudnienia, edukacji, aktywizacji zawodowej, integracji społecznej oraz o budowę sprawnej administracji publicznej. Ma na celu wzrost poziomu zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego, wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa oraz zwiększenie spójności społecznej i terytorialnej. Obszary wsparcia z funduszy europejskich 11 16 Regionalnych Programów Operacyjnych Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Znacząca decentralizacja zarządzania procesami rozwojowymi. Identyfikowanie potrzeb na jak najniższym szczeblu, tak aby działania zawarte w Regionalnych Programach Operacyjnych odpowiadały planom rozwoju każdego województwa z osobna. Kluczową rolę w zarządzaniu i wdrażaniu pełnią zarządy województw. Program Rozwoju Polski Wschodniej Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Województwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Cel: zwiększenie tempa, w którym rozwija się Polska Wschodnia. Pomoc Techniczna Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Powstał z myślą o instytucjach, które są odpowiedzialne za przyznawanie dotacji unijnych w Polsce. Europejska Współpraca Terytorialna Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Programy współpracy transgranicznej, programy współpracy transnarodowej, programy współpracy międzyregionalnej. Oprócz polityki regionalnej Unia Europejska kładzie także spory nacisk na politykę rolną oraz politykę rybactwa i rybołówstwa. W Polsce przejawia się to w istnieniu dwóch programów: • Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (pieniądze przeznaczone dla polskich rolników, przetwórców rolnych oraz gmin wiejskich i małych miast), • Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”. Przewidywany czas realizacji ok. 11 minut. 65 11 Obszary wsparcia z funduszy europejskich PODSUMOWANIE LEKCJI Uczniowie wyszukują w materiałach pomocniczych i wpisują przy odpowiednim programie zarezerwowaną kwotę na realizację przedsięwzięcia. Ustalają hierarchię ważności wg kryterium wysokości środków na realizację Programu. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej uzasadnij, jakie są nadzieje związane z wykorzystaniem przez Polskę funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 66 Temat lekcji: Edukacja dzieci i młodzieży 12 w programach europejskich (1 godz.) Główny cel lekcji: Zaprezentowanie uczniom możliwych obszarów finansowania projektów dla młodzieży CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • charakteryzuje programy: „Młodzież w działaniu” i Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL), • określa specyfikę udzielanego w ramach programów wsparcia, • wyjaśnia pojęcia: „program”, „priorytet”, „cele”, „działania”, „grupa docelowa”, „typ projektu”, • wylicza potencjalne obszary wsparcia z funduszy europejskich. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „program”, „priorytet”, „cele”, „działania”, „grupa docelowa”, „typ projektu” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do wiedzy o społeczeństwie 67 12 Edukacja dzieci i młodzieży w programach europejskich PRZEBIEG ZAJĘĆ Uczniowie korzystając z podręcznika do wiedzy o społeczeństwie, odpowiadają na pytanie: Z jakich funduszy europejskich korzysta Polska? Jakie programy operacyjne finansują zadania z dziedziny edukacji (patrz scenariusz 11)? Uczniowie wymieniają w pełnym brzmieniu nazwy programów. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel zadaje pytanie: W jaki sposób wykorzystanie środków z programów europejskich w obszarze edukacji dzieci i młodzieży wpływa na rozwój kraju i regionu? Uczniowie wraz z nauczycielem określają, jakie są źródła finansowania projektów w obszarze edukacyjnym ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Uczniowie powinni zwrócić uwagę na rolę edukacji w rozwiniętych państwach demokratycznych oraz jej powiązania ze współczesnym rynkiem pracy. Koncentrują się na poszukiwaniu rozwiązań dostosowania kierunków i profilu kształcenia do potrzeb gospodarki rynkowej. W dyskusji zastanawiają się nad możliwymi formami współpracy władz samorządowych i przedsiębiorców oraz wyzwaniami, jakie stoją przed współczesną polską szkołą i władzami oświatowymi. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. Nauczyciel podsumowuje dyskusję. Wyjaśnia na przykładach, jakie są możliwości wspierania inicjatyw edukacyjnych w dostępnych programach. Koncentruje się na wątku pozaszkolnym i pozalekcyjnym jako uzupełnieniu oferty edukacyjnej szkoły. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Uczniowie wraz z nauczycielem zastanawiają się, w jakich dodatkowych formach edukacyjnych mogą wziąć udział w cyklu kształcenia. 68 Edukacja dzieci i młodzieży w programach europejskich 12 Młodzież w działaniu POKL Charakterystyka Program Unii Europejskiej wspierający uczestnictwo w kształceniu pozaszkolnym, czyli w edukacji pozaformalnej. Program umożliwia nawiązywanie kontaktów międzynarodowych i wymianę doświadczeń. Zachęca do podejmowania różnorakich działań na rzecz społeczności lokalnej, służących również indywidualnemu rozwojowi. Promuje ideę zjednoczonej Europy. Największy w historii Unii Europejskiej program współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Cele Nauczyciel prezentuje w formie zestawienia propozycje skierowane do uczniów. Uwzględnia aktualną perspektywę finansową, np. 2007–2013. Może skorzystać z charakterystyki programu „Młodzież w działaniu” i Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (zwraca szczególną uwagę na IX Priorytet). • promowanie aktywnych postaw obywatelskich wśród młodzieży, • rozwój solidarności i tolerancji oraz wzajemnego zrozumienia wśród młodych ludzi z różnych krajów, • podnoszenie jakości systemów wspierających działania młodzieży, • wspieranie współpracy europejskiej w dziedzinie młodzieży, • zwiększanie udziału w życiu społecznym młodzieży z mniejszymi szansami. Celem głównym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. 69 Działania Grupa docelowa 12 Edukacja dzieci i młodzieży w programach europejskich Jest skierowany przede wszystkim do młodych ludzi w wieku 13-30 lat oraz do osób pracujących z młodzieżą, dla których edukacja pozaformalna to wspaniała szansa indywidualnego rozwoju oraz zdobycia wiedzy i umiejętności niezbędnych we współczesnym świecie. Akcja 1.1. Wymiana młodzieży – spotkania młodzieży w wieku 13-25 lat z krajów europejskich w celu wzajemnego poznania, przedyskutowania interesujących tematów, zrealizowania wspólnych przedsięwzięć. Akcja 1.2. Inicjatywy młodzieżowe – lokalne działania młodych ludzi w wieku 18-30 lat, których głównym odbiorcą jest otaczająca, najbliższa społeczność. Akcja 1.3. Młodzież w Demokracji – działania promujące uczestnictwo młodzieży w życiu obywatelskim na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Opisane w Szczegółowym Opisie Priorytetów POKL (np. uczniowie, nauczyciele, bezrobotni, przedsiębiorcy, urzędnicy, pracownicy przedsiębiorstw, niepełnosprawni, bezdomni, długotrwale bezrobotni, pracownicy naukowi, studenci, personel medyczny, instytucje działające w obszarze rynku pracy, pomocy i integracji społecznej). Ukierunkowane na realizację celu, koncentrują się na obszarach dotyczących m.in.: • zatrudnienia, • edukacji, • integracji społecznej, • ułatwienia w dostosowaniu się pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce, • zagadnieniach związanych z rozwojem zasobów ludzkich na terenach wiejskich, Akcja 2. Wolontariat Europejski – praca przy różnorodnych projektach zagranicznych podejmowana przez młodych ludzi na zasadach wolontariatu. Projekty Wolontariatu Europejskiego mogą być realizowane indywidualnie lub grupowo przez młodych ludzi w wieku 18-30 lat. 70 • budowy sprawnej i skutecznej administracji publicznej szczebli, • promocji zdrowia. wszystkich Edukacja dzieci i młodzieży w programach europejskich 12 Działania Akcja 3. Młodzież w Świecie – współpraca pomiędzy młodzieżą z krajów UE i krajów sąsiadujących. Organizacja wymian z młodymi ludźmi z państw sąsiadujących z Europą i z innych krajów świata oraz szkolenia i projekty współpracy w sieci. Akcja 4. Systemy wsparcia młodzieży – wsparcie dla wszystkich, którzy są zaangażowani w działalność młodzieżową, w przygotowanie i realizację projektów w ramach programu „Młodzież w działaniu”. Oferuje między innymi szkolenia, seminaria, staże dla pracowników młodzieżowych. Akcja 5. Wsparcie europejskiej współpracy w zakresie problematyki i działań młodzieżowych – pomaga w dialogu młodzieży z osobami odpowiedzialnymi za kreowanie polityki młodzieżowej w Europie. Umożliwia między innymi organizację krajowych i międzynarodowych seminariów dotyczących współpracy w tej dziedzinie. 71 Typ projektu 12 Edukacja dzieci i młodzieży w programach europejskich Przezwyciężanie barier, uprzedzeń i stereotypów wśród młodych ludzi, wspieranie ich mobilności oraz promowanie aktywności obywatelskiej. Wspiera przedsięwzięcia, które mają pomóc w rozwoju osobowości młodych ludzi oraz nabywaniu nowych umiejętności. Udostępnianie informacji, organizowanie szkoleń oraz tworzenie możliwości przygotowywania nowych przedsięwzięć z partnerami w całej Europie i poza jej granicami. Opisane w Szczegółowym Opisie Priorytetów POKL, np. kursy, szkolenia, praktyki, staże, doradztwo zawodowe, promocja przedsiębiorczości, badania, studia, ekspertyzy kampanie informacyjne, promocyjne, podnoszenie i zmiana kwalifikacji zawodowych, doskonalenie zawodowe pracowników, opracowanie programów i materiałów do kształcenia w formie e-learningu oraz opracowanie innowacyjnych programów dotyczących kształcenia, nowe programy kształcenia na uczelniach, unowocześnienie zarządzania finansami publicznymi, zwiększanie kompetencji kadr sektora publicznego oraz rozwijanie i upowszechnianie współpracy pomiędzy administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi i partnerami społecznymi, rozwijanie potencjału instytucji działających w obszarze POKL. W trybie konkursowym projekty będą mogły realizować wszystkie podmioty, w tym: instytucje rynku pracy, instytucje szkoleniowe, jednostki administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe, instytucje systemu oświaty i szkolnictwa wyższego, i inne podmioty. Przewidywany czas realizacji ok. 20 minut. Uczniowie z pomocą nauczyciela wskazują na możliwości, jakie dają prezentowane programy w kontekście wzbogacenia edukacji dzieci i młodzieży. 72 Edukacja dzieci i młodzieży w programach europejskich 12 PODSUMOWANIE LEKCJI Uczniowie analizują charakterystyki zaprezentowanych programów. Na podstawie materiału: • określają następstwa realizacji projektu w ramach programu w swojej szkole, • wskazują najważniejsze cechy aktywizujące uczniów do udziału w projektach w ramach poznanych programów, • wymieniają czynniki sprzyjające procesowi rozszerzania oferty zajęć pozaszkolnych i pozalekcyjnych w swojej szkole. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej informacji pisemnej zaprezentuj pozyskany z Internetu harmonogram najbliższych konkursów w ramach programów „Młodzież w działaniu” i Program Operacyjnego „Kapitał Ludzki – IX Priorytet”. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 73 12 Edukacja dzieci i młodzieży w programach europejskich ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 74 Temat lekcji: Fundusze europejskie 13 w moim województwie (1-2 godz.) Główny cel lekcji: Porównanie przez uczniów programów finansowanych z funduszy europejskich dostępnych w obecnej perspektywie finansowej (2007-2013) w województwie małopolskim CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • wyjaśnia znaczenie programów operacyjnych dla rozwoju regionalnego, • rozróżnia cele i zakres wsparcia programów, • charakteryzuje obszary: infrastrukturalny, społeczny i międzynarodowy, • identyfikuje samorządy aktywne w realizacji projektów w ramach MRPO i POKL, • odkrywa znaczenie wdrażanych w województwie małopolskim programów operacyjnych. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „zrównoważony rozwój”, „spójność w regionie” „innowacyjność gospodarki”, „współpraca transgraniczna” METODY DYDAKTYCZNE: rozmowa nauczająca z elementami wykładu, analiza materiału źródłowego ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do wiedzy o społeczeństwie, Małopolski Regionalny Program Operacyjny (MRPO), Program Operacyjny Kapitał Ludzki (POKL), mapa województwa małopolskiego, laptop z dostępem do Internetu, projektor multimedialny 75 13 Fundusze europejskie w moim województwie PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel przypomina uczniom (zob. scenariusz 11), jakie programy są finansowane z funduszy strukturalnych. Przypomina i wyjaśnia, jaką rolę będą odgrywać w rozwoju regionalnym. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Uczniowie zapoznają się z rozdziałem IV. MRPO (Analiza SWOT) i zwracają szczególną uwagę na szanse i zagrożenia zidentyfikowane w Małopolsce. Następnie po lekturze rozdziału VI. MRPO (Strategia rozwoju regionu – synteza) odpowiadają na pytanie: Jaki jest cel główny, cele szczegółowe, strategia realizacji celów wskazanych w MRPO? Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. Nauczyciel wykorzystując projektor i dostęp do Internetu, analizuje i wyjaśnia schemat celów MRPO na lata 2007-2013. Zaznacza, że Małopolski Regionalny Program Operacyjny to najważniejszy program finansowany ze środków europejskich w latach 2007-2013 w Małopolsce. Program ten był negocjowany z Komisją Europejską przez Zarząd Województwa przy współpracy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego. Główny cel Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego to: wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia w Małopolsce. Zagwarantowane w ramach programu 1 290 274 402 euro ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego będzie przeznaczone na dofinansowanie inwestycji, które mają przyczynić się do podniesienia konkurencyjności i innowacyjności małopolskiej gospodarki, poprawę spójności w regionie (zrównoważony rozwój województwa jest strategiczny dla samorządu województwa) oraz na rozwój potencjału instytucjonalnego podmiotów z regionu. Będą to przede wszystkim: inwestycje infrastrukturalne, inwestycje wspierające innowacyjność i społeczeństwo informacyjne, inwestycje nakierunkowane na poprawę stanu środowiska naturalnego i kulturowego w Małopolsce. Nauczyciel uzupełnia swój wykład o przykłady i bieżące dane związane ze stanem realizacji MRPO, dostępne na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego: www.malopolskie.pl; 76 Fundusze europejskie w moim województwie 13 www.fundusze.malopolska.pl. Stara się zaprezentować po jednym przykładzie z następujących dziedzin: społeczeństwo informacyjne, przedsiębiorczość, turystyka, kultura, infrastruktura regionalna, w tym transportowa i drogowa, Krakowski Obszar Metropolitalny, ochrona zdrowia, rozwój miast i wsi, wreszcie ochrona środowiska i współpraca międzyregionalna. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Nauczyciel w dalszej części lekcji prezentuje priorytety regionalne Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Zwraca uwagę na: Priorytet Cele VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich • Zwiększenie zasięgu oddziaływania Aktywnej Polityki Rynku Pracy. • Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób młodych. • Zmniejszanie bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (kobiet, osób długotrwale bezrobotnych, osób niepełnosprawnych, osób bezrobotnych zamieszkujących na obszarach wiejskich). • Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób starszych. VII. Promocja integracji społecznej • Poprawa dostępu do rynku pracy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. • Wzmocnienie i poszerzenie zakresu działań sektora ekonomii społecznej. VIII. Regionalne kadry gospodarki • Rozwój wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej. • Poprawa funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą. 77 13 Fundusze europejskie w moim województwie • Zmniejszenie nierówności w upowszechnieniu edukacji, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi. IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach • Zmniejszenie nierówności w jakości usług edukacyjnych, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi (w zakresie kształcenia ogólnego). • Podniesienie atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego. • Wzmocnienie rozwoju zawodowego i podnoszenia kwalifikacji nauczycieli, szczególnie na obszarach wiejskich. Nauczyciel nawiązuje również do I Programu Współpracy Transgranicznej Polska – Republika Słowacka 2007-2013. Program Zasięg Cel Program Współpracy Transgranicznej Polska – Republika Słowacka 2007-2013 Podregion nowosądecki oraz powiat oświęcimski. Wsparcie dla operacji w zakresie współpracy transgranicznej. Program Współpracy Transgranicznej Polska – Republika Słowacka 2007-2013 Podregion nowosądecki (powiaty gorlicki, nowosądecki, limanowski, nowotarski, tatrzański i miasto Nowy Sącz), powiat myślenicki w podregionie krakowskim, powiaty suski, wadowicki i oświęcimski w podregionie oświęcimskim. Po stronie słowackiej obszar kwalifikowany obejmuje regiony Preszowski i Żyliński. Przewidywany czas realizacji ok. 20 minut. 78 Wzmocnienie opartej na partnerstwie współpracy polsko-słowackiej, mającej na celu trwały rozwój obszaru przygranicznego. Fundusze europejskie w moim województwie 13 PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel wyjaśnia, że podczas bieżącej lekcji ukazano wybrane obszary w dziedzinie infrastrukturalnej, społecznej i współpracy międzynarodowej ważne dla naszego regionu. Zwraca uwagę na specyfikę Małopolski oraz dużą aktywność różnych podmiotów w sięganiu po środki europejskie. Na zakończenie lekcji może wykorzystać publikowane przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego informacje na temat stanu zaawansowania wdrażania poszczególnych programów w naszym województwie. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Przygotować informację pisemną nt. „Jakie projekty realizuje moja gmina w ramach MRPO i POKL?”. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 79 13 Fundusze europejskie w moim województwie ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 80 Temat lekcji: Zasady budowania partnerstwa 14 w projektach europejskich (2 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, jakie jest znaczenie partnerstwa w projektach europejskich CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • przygotowuje projekt listu intencyjnego do projektu, • określa zakres i charakter partnerstwa projektowego, • identyfikuje współzależności i uwarunkowania projektu partnerskiego, • rozróżnia wpływ na projekt przedstawicieli różnych sektorów, • odkrywa rolę i znaczenie partnerstwa opartego na współpracy. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „list intencyjny” „partnerstwo projektowe”, „struktura partnerstwa” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, formularz listu intencyjnego dotyczącego współpracy przy przygotowywaniu i realizacji projektu 81 14 Zasady budowania partnerstwa w projektach europejskich PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel przedstawia ideę partnerstwa w projektach europejskich ze szczególnym uwzględnieniem programów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki). W oczywisty sposób stosowanie tej zasady przekłada się na procedury oraz kryteria przyznawania środków Europejskiego Funduszu Społecznego – Instytucje Wdrażające kładą nacisk na projekty partnerskie, które są wyżej punktowane w ocenie merytorycznej. Generalną zasadą jest dołożenie najwyższej staranności przy realizacji projektu – może to udać się wówczas, gdy zadania w projekcie zostaną równomiernie rozłożone pomiędzy partnerów, którzy specjalizują się w poszczególnych częściach projektu. Te założenia ogólne znajdują pełne odzwierciedlenie na poziomie lokalnym i bezpośrednio wpływają na szansę uzyskania środków na realizację projektów. Nie wszyscy projektodawcy są w pełni świadomi tego, że chcąc realizować projekty, należy poważnie zastanowić się, czy powołanie partnerstwa nie byłoby tu właściwym sposobem przygotowań. Pierwszym etapem w takim przypadku będzie podpisanie listu intencyjnego, w którym zostaną określone zasady współpracy i realizacji projektu deklarowane na etapie oceny formalnej i merytorycznej. Poprzedza on zawarcie w późniejszym okresie umowy partnerskiej. Przewidywany czas realizacji ok. 20 minut. Nauczyciel przedstawia typowy schemat funkcjonowania partnerstwa w projektach społecznych. Zwraca uwagę na warunki, jakie muszą być spełnione w przypadku zawierania partnerstwa. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. 82 Zasady budowania partnerstwa w projektach europejskich plan finansowy cel partnerstwa zasady komunikacji i przepływ informacji sposób monitorowania i kontroli w projekcie partnerstwo – II etap umowa partnerstwa obowiązki lidera projektu 14 zadania i obowiązki partnerów zasady podejmowania decyzji Nauczyciel omawia przed ćwiczeniem warsztatowym kluczowe kwestie i działania dla osób planujących i wdrażających projekt współfinansowany ze środków EFS (montaż finansowy: 85% EFS, 15% środki krajowe). Dzieli uczniów na cztery grupy. Zadaniem każdej z grup jest opracowanie zarysu jednego listu intencyjnego i przeniesienie go do formularza porozumienia partnerskiego na realizację zajęć pozalekcyjnych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych (materiał pomocniczy do scenariusza 14). Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie muszą wypełnić zaznaczone na formularzu pola, organizują pracę swoich zespołów – wybierają „lidera”, który kieruje pracami i „sekretarza”, który dokumentuje pracę zespołu. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Zwracają szczególną uwagę na zdefiniowane obszary: Uczestnictwo w partnerstwie oraz struktura Zgoda, zaangażowanie i zrozumienie pomiędzy partnerami Komunikacja pomiędzy partnerami Planowanie działań i zarządzanie projektem 83 14 Zasady budowania partnerstwa w projektach europejskich Po zakończonej pracy przenoszą swoje rozwiązania do formularza i przygotowują się do ustnej prezentacji porozumienia. Przewidywany czas realizacji ok. 35 minut. Uczniowie biorą udział w prezentacji i z pomocą nauczyciela wybierają najlepszą propozycję. Nauczyciel sprawdza poprawność zapisów i sposób wypełnienia formularza w zaznaczonych polach. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel Projekt realizowany w partnerstwie przez przedstawicieli kilku instytucji zapewnia im sukces, który nie byłby możliwy, gdyby działali indywidualnie. Współpraca oparta na doświadczeniu i zaangażowaniu członków partnerstwa stanowi o sukcesie projektu oraz przynosi konkretne korzyści. Decyzja o tym, z kim projekt realizować powinna być przemyślana pod względem kompetencji i umiejętności współpracy partnerów. Prawidłowy kształt projektu partnerskiego uzależniony jest od właściwego podziału prac i obowiązków określonych w liście intencyjnym, a także stanowi wyraz woli stron do podjęcia rzeczywistej współpracy oraz zawarcia umowy o partnerstwie w przypadku uzyskania decyzji o dofinansowaniu projektu. Funkcjonują dwa rodzaje partnerstw: projektowe (wspólne przygotowanie projektu i jego realizacja; członkowie partnerstwa muszą od początku wiedzieć już na etapie przygotowania aplikacji, jaki jest ich zakres obowiązków oraz praw, a także jak przebiegać ma komunikacja w zespole projektowym, kto ponosi odpowiedzialność za poszczególne działania) i realizacyjne (w wyniku realizacji projektu musi zostać zawiązane partnerstwo; część zadań w ramach projektu musi być realizowana w formie współpracy partnerskiej; aby rozliczyć projekt należy udokumentować realizację zadań w partnerstwie). Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej przedstaw, w jakich konkursach wymagane jest partnerstwo. 84 Temat lekcji: Cykl faz w zarządzaniu 15 projektem europejskim (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów istoty zarządzania cyklem projektu CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „cykl projektu”, „planowanie”, „identyfikacja”, „opracowanie”, „finansowanie”, „wdrożenie”, „ewaluacja”, • określa zależności pomiędzy poszczególnymi fazami cyklu, • wyjaśnia na czym polega zarządzanie w projekcie europejskim, • odkrywa znaczenie umiejętności projektowych. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „cykl projektu”, „planowanie”, „identyfikacja”, „opracowanie”, „finansowanie”, „wdrożenie”, „ewaluacja” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach, „burza mózgów” FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: prezentacja PP (slajdy 2-14), Podręcznik Zarządzania Cyklem Projektu 85 15 Cykl faz w zarządzaniu projektem europejskim PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel przy wykorzystaniu komputera i projektora multimedialnego prezentuje i wyjaśnia mechanizm cyklu projektu. Omawia dokładnie poszczególne fazy i ich elementy składowe. Wskazuje na związki przyczynowo-skutkowe zachodzące pomiędzy zdefiniowanymi obszarami. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel po zakończonej prezentacji dzieli klasę na sześć grup i wprowadza uczniów w obszar ćwiczenia warsztatowego. Zadaniem każdej grupy będzie analiza przedprojektowa własnej szkoły. Przewidywany czas realizacji ok. 2 minuty. Uczniowie pracując w grupach z wykorzystaniem formularza (materiał pomocniczy do scenariusza 15), analizują obszary wskazane w pięciu kolumnach. W tej części ćwiczenia metodą „burzy mózgów” zgłaszają jak najwięcej pomysłów. Na koniec dokonują prezentacji wyników pracy zespołowej (grupy mogą doprecyzować rozwiązania w ramach pracy domowej). Przewidywany czas realizacji ok. 30 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel odwołując się do wcześniejszych lekcji, przypomina, że umiejętności projektowe są niezwykle istotne i poszukiwane na regionalnym i lokalnym rynku pracy. Żeby przygotować kompletny wniosek do programów operacyjnych, trzeba nie tylko znać obowiązującą procedurę, ale przede wszystkim doskonale się poruszać w obrębie zagadnień zaprezentowanych na lekcji przy omawianiu faz zarządzania projektem europejskim. Zanim rozpoczną się prace aplikacyjne, wcześniej trzeba poznać i zrozumieć mechanizm zarządzania cyklem. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. 86 Cykl faz w zarządzaniu projektem europejskim 15 Uczniowie z pomocą nauczyciela podsumowują lekcję. Powinni zwrócić uwagę na złożone uwarunkowania procesu zarządzania cyklem projektu, związki przyczynowo-skutkowe, kolejność zdarzeń, charakterystyczną przy każdym projekcie powtarzalność faz w cyklu. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Pozyskanie i analiza obowiązującego „Programu rozwojowego własnej szkoły”. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 87 15 Cykl faz w zarządzaniu projektem europejskim ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 88 Temat lekcji: Myślenie 16 i umiejętności projektowe (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów znaczenia myślenia i umiejętności projektowych CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „projekt”, „adekwatność”, „podejście odgórne”, „podejście oddolne”, • określa elementy myślenia projektowego, • identyfikuje atrybuty projektu, • rozróżnia wpływ umiejętności projektowych na jakość projektu, • odkrywa znaczenie pracy zespołowej w projekcie. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „projekt”, „adekwatność”, „podejście odgórne”, „podejście oddolne” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach, „burza mózgów” FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: prezentacja PP (slajdy 15-27), Podręcznik Zarządzania Cyklem Projektu 89 16 Myślenie i umiejętności projektowe PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel przy wykorzystaniu komputera i projektora multimedialnego prezentuje i wyjaśnia specyfikę projektu. Może skorzystać z prezentacji PP (slajdy 15-19). Definiuje czym jest projekt, jakie są jego atrybuty. Po zakończonej prezentacji dzieli klasę na sześć grup i wprowadza uczniów w obszar ćwiczenia warsztatowego. Zadaniem każdej grupy będzie odpowiedź na pytanie: Na czym polega myślenie projektowe? Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie pracują w grupach metodą „burzy mózgów”. W punktach (równoważnikach zdań) starają się opowiedzieć na pytanie. Grupy starają się zająć miejsce umożliwiające pracę wszystkich uczestników, np. wokół pojedynczych stołów. Po zakończonym ćwiczeniu, które nie powinno trwać dłużej niż 5 minut liderzy grup krótko prezentują stanowisko zespołu (1 minuta). Przewidywany czas realizacji ok. 8 minut. Nauczyciel po zakończonych prezentacjach zaprasza do wykonania drugiego ćwiczenia. W tych samych zespołach i pozostając przy tej samej metodzie, uczniowie opracowują kolejne zagadnienie: jakie umiejętności są związane z procesem przygotowania projektu. Uczniowie pracując w grupach również metodą „burzy mózgów”, zgłaszają jak najwięcej pomysłów wraz z uzasadnieniem. Po upływie 5 minut liderzy grup krótko prezentują stanowisko zespołu. Przewidywany czas realizacji ok. 8 minut. Nauczyciel przechodzi do ostatniego ćwiczenia. Prosi tym razem uczniów, żeby wskazali – podając również uzasadnienie – jakie czynniki mogą wpływać na powodzenie projektu. 90 Myślenie i umiejętności projektowe 16 Uczniowie w pracy grupowej szukają rozwiązań i wypracowują wspólne stanowisko. Na koniec zespoły prezentują swoje stanowiska. Przewidywany czas realizacji ok. 8 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel odwołując się do zaprezentowanych wariantów, dokonuje podsumowania lekcji. W tym miejscu może wykorzystać prezentację PP (slajdy 20-27). Zwraca uwagę na praktyczne aspekty myślenia projektowego, zwraca uwagę na istotę pracy zespołowej, podkreśla znaczenie procedur konkursowych, ale również niezbędne umiejętności, jakie powinni posiadać członkowie zespołu projektowego. Przewidywany czas realizacji ok. 8 minut. Uczniowie z pomocą nauczyciela podsumowują lekcję. Nauczyciel stawia pytania: od czego zaczynamy pracę w projekcie; jakie umiejętności powinni posiadać członkowie zespołu projektowego. Uczniowie powinni zwrócić uwagę na umiejętność identyfikacji problemu, przygotowania projektu i dopiero na końcu przygotowania kompletnego wniosku. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej uzasadnij, jakie kryteria powinny być brane pod uwagę przy kompletowaniu zespołu projektowego. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 91 16 Myślenie i umiejętności projektowe ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 92 Temat lekcji: Zasady tworzenia projektów 17 – wybór problemu (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów czym jest problem w projekcie CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „problem kluczowy (główny)”, „drzewo problemów”, • analizuje elementy „drzewa problemów”, • identyfikuje problem kluczowy (główny), • rozróżnia przyczyny i skutki problemu, • nabywa umiejętności analizy problemu, • tworzy listę najważniejszych problemów lokalnych lub regionalnych, • odkrywa znaczenie identyfikacji problemu. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „problem kluczowy (główny)”, „przyczyna”, „skutek” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach, „burza mózgów” FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: prezentacja PP (slajdy 28-34), Podręcznik Zarządzania Cyklem Projektu 93 17 Zasady tworzenia projektów – wybór problemu PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel w nawiązaniu do wcześniejszych lekcji przypomina, że przygotowanie projektu jest związane z przyjęciem stosownych rygorów. Trzeba uchwycić i zaprojektować całość niezbędnych działań koncepcyjnych i planistycznych, przyjąć określone procedury związane z organizacją pracy zespołu, przestrzegać przyjętego harmonogramu i sprawować kontrolę nad całym procesem. Określenie problemu jest jednym z najważniejszych zadań zespołu projektowego. Analiza problemu określa negatywne aspekty obecnej sytuacji i definiuje związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy występującymi problemami. Żaden problem nie występuje w oderwaniu od rzeczywistości. Jest prawdziwy, choć przez nas niepożądany. Jeśli nie zostanie trafnie zidentyfikowany, to jego rozwiązanie może okazać się niemożliwe. Nie zawsze możemy poprzez projekt rozwiązać dany problem. Niekiedy osiągamy zadowalający efekt poprzez ograniczenie jego skali. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Nauczyciel przechodzi do ćwiczenia, którego celem jest określenie przez grupy listy najbardziej naglących problemów występujących lokalnie lub w województwie. W trakcie ćwiczenia grupy skupiają uwagę na konkretnych, istotnych, kluczowych problemach lokalnych lub regionalnych. Przewidywany czas realizacji ok. 20 minut. Uczniowie dyskutują w grupach i ostatecznie tworzą listę najważniejszych problemów. Po zakończeniu pracy uczniowie prezentują wraz z uzasadnieniem zestaw najważniejszych lokalnych lub regionalnych problemów. Nauczyciel moderuje przebieg prezentacji i wywiązującą się przy tej okazji dyskusję, zadaje pytania pomocnicze. Zapisuje w widocznym miejscu (tablica) zdefiniowane problemy, eliminując powtarzające się kwestie. Zwraca uwagę grupom na sposób opisu problemu i konieczność unikania słowa „brak”. Nauczyciel przydziela grupom po jednym problemie, nad którym będą pracowały w dalszej części lekcji. Zadaniem uczniów będzie określenie ciągłej, ne94 Zasady tworzenia projektów – wybór problemu 17 gatywnej sekwencji przyczynowo-skutkowej według wzoru – slajd 34. To ćwiczenie związane z przygotowaniem „drzewa problemów”. Ćwiczenie służy nabyciu umiejętności analizy problemu i skupia uczestników na rzeczywistych, ważnych społecznie problemach lokalnych i regionalnych. Uczniowie metodą „burzy mózgów” pracują nad przydzielonym problemem określając, gdzie tkwią jego przyczyny i jakie wywołuje skutki. Analizują hierarchię przyczyn i starają się skomponować poszczególne elementy w relacjach przyczynowo-skutkowych, łącząc je ze sobą. Do wykonania zadania wykorzystują duże karty papieru i pisaki. Przewidywany czas realizacji ok. 15 minut. Nauczyciel czuwa nad poprawnością logiczną i stylistyczną problemu. Zwraca uwagę na odpowiednią ogólność proponowanego problemu, czuwa nad przebiegiem dyskusji. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel nawiązując do zrealizowanych ćwiczeń, dokonuje podsumowania lekcji. W tym miejscu może wykorzystać prezentację PP (slajdy 28-34). Zwraca uwagę na istotę prawidłowego określenia problemu. W sposób szczególny podkreśla, że podejście problemowe w konstruowaniu projektu jest typowe w przedsięwzięciach współfinansowanych z funduszy strukturalnych. Problem zawsze definiowany jest jako nieakceptowana sytuacja uniemożliwiająca utrzymanie lub osiągnięcie pożądanego stanu. W sferze społecznej prace projektowe powinno rozpoczynać się od identyfikacji problemu. Nawiązując do wcześniejszej lekcji zwraca również uwagę na zasady współpracy i istotę pracy zespołowej ważnej przy omawianiu problemu. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej uzasadnij, jakie przyczyny i skutki wywołuje problem kluczowy (główny) przydzielony grupie, w której pracowałeś. 95 17 Zasady tworzenia projektów – wybór problemu notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 96 Temat lekcji: Zasady tworzenia projektów 18 – od problemu do celu (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, jakie zachodzą relacje między problemem kluczowym a celem ogólnym projektu CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „cel ogólny”, „cele szczegółowe”, „drzewo celów”, • rozróżnia składowe analizy celów, • nabywa umiejętności wyznaczania celu ogólnego, • dokonuje hierarchizacji celów, • tworzy „drzewo celów”, • odkrywa znaczenie zależności przyczynowo-skutkowych. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „cel ogólny”, „cele szczegółowe”, „drzewo celów” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach, „burza mózgów” FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: prezentacja PP (slajdy 35-43), Podręcznik Zarządzania Cyklem Projektu 97 18 Zasady tworzenia projektów – od problemu do celu PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel przygotowuje uczniów do kolejnego ćwiczenia. Sprawdza, czy grupy znają przydzielone problemy (kontynuacja wcześniejszej lekcji). Zapowiada kolejny etap projektowania polegający na analizie celów. Informuje uczniów, że ich zadaniem będzie zidentyfikowanie celu projektu. Dodaje, że analiza celów wykonywana jest najczęściej w projektach za pomocą „drzewa celów” stanowiącego zwięzły opis pożądanej sytuacji w przyszłości. Ćwiczenie realizowane w grupach dotyczyć będzie wyboru i opisaniu celu ogólnego. Polegać będzie na przeformułowaniu uprzednio zdefiniowanego problemu i przedstawieniu pozytywnych aspektów pożądanej sytuacji w przyszłości. Cel ma być opisem sytuacji, która nastąpi, jeśli coś zostanie naprawione, zredukowane itp. Przed przystąpieniem do pracy informuje uczniów, że osiągnięcie celu ogólnego w projekcie powinno wpłynąć na rozwiązanie lub ograniczenie skali zdefiniowanego problemu kluczowego (głównego). Podobnie jak podczas poprzednich lekcji, uczniowie pracują w grupach, wykorzystując metodę „burzy mózgów”. Ćwiczenie służy nabyciu umiejętności wyznaczania celu ogólnego. Uczniowie pracują w grupach nad rozwiązaniami. Wspólnie wybierają cel ogólny i starają się uzasadnić, że jest on realistyczny. Do wykonania zadania wykorzystują duże karty papieru i pisaki. Przewidywany czas realizacji ok. 15 minut. Nauczyciel zwraca uwagę na wybór jednego celu ogólnego przez każdą grupę. Czuwa również nad przebiegiem dyskusji w grupach. Nauczyciel przechodzi do kolejnego ćwiczenia, którego celem jest utworzenie „drzewa celów”. Prezentuje, wyjaśnia, a następnie udostępnia uczniom wzór schematu – slajd 37. Wydaje uczniom polecenie zdefiniowania celów szczegółowych i wskazania środków do ich realizacji. Ćwiczenie jest kontynuacją poprzedniego, koncentruje uwagę na umiejętności wskazania zależności przyczynowo-skutkowych. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. 98 Zasady tworzenia projektów – od problemu do celu 18 Uczniowie dyskutują w grupach i ostatecznie tworzą „drzewo celów”. Przewidywany czas realizacji ok. 15 minut. Nauczyciel moderuje przebieg prezentacji, i wywiązującą się przy tej okazji dyskusję, zadaje pytania pomocnicze. Zwraca uwagę, że „drzewo celów” jest w pewnym sensie lustrzanym odbiciem „drzewa problemów”. Stara się zweryfikować prawdziwość zależności środki – cele. Sprawdza, czy wystąpiły przy analizie celów charakterystyczne etapy: opis przyszłej pożądanej sytuacji, zamiana aspektów negatywnych w pozytywne, hierarchizacja celów. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel nawiązując do zrealizowanych ćwiczeń, dokonuje podsumowania lekcji. W tym miejscu może wykorzystać prezentację PP (slajdy 35-36, 38-43). Zwraca uwagę na istotę prawidłowego określenia celu ogólnego i celów szczegółowych. W tym miejscu zwraca uwagę uczniom, że właściwe sformułowanie celu często wymaga jedynie odwrócenia problemu. Nadmienia, że dalszym krokiem w pracach projektowych powinna być analiza i wybór właściwej strategii działania, aby zagwarantować osiągnięcie wyznaczonych celów. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. Uczniowie z pomocą nauczyciela podsumowują lekcję. Starają się określić, który cel będzie w ich grupach celem ogólnym przyszłego projektu. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej uzasadnij wybór celu ogólnego oraz celów szczegółowych projektu. 99 18 Zasady tworzenia projektów – od problemu do celu notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 100 Temat lekcji: Zasady tworzenia projektów 19 – strategia działania (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów znaczenia strategii działań projektowych CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „problem kluczowy (główny)”, „cel ogólny”, „cele szczegółowe”, „grupa docelowa”, „działania w ramach projektu”, • nabywa umiejętności projektowania strategii działania, • planuje działania, • tworzy zarys fiszki projektu, • odkrywa znaczenie zależności przyczynowo-skutkowych. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „fiszka projektu”, „grupa docelowa”, „działania w ramach projektu” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach, „burza mózgów” FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Podręcznik Zarządzania Cyklem Projektu 101 19 Zasady tworzenia projektów – strategia działania PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel przygotowuje uczniów do ćwiczenia z zakresu projektowania strategii działania. Ćwiczenie realizuje w tych samych grupach, które wcześniej pracowały nad problemem i celami projektu. Tym razem zadaniem grup będzie przygotowanie wstępnej fiszki projektowej. Nauczyciel może dokonać wyboru przebiegu lekcji w dwóch wariantach, uwzględniając stopień opanowania umiejętności projektowych przez grupy ćwiczeniowe realizujące wspólnie zadania (scenariusz 17, 18). Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Wariant I Uczniowie uwzględniając efekty pracy grupowej, wykorzystując posiadany materiał, pracują nad fiszką projektu określając: tytuł projektu, grupę odbiorców, zadania projektowe (działania) w podziale na etapy. Pracują w grupach metodą „burzy mózgów” nad rozwiązaniami. Udzielają zwięzłych odpowiedzi. Efekty swojej pracy przenoszą do formularza. Przewidywany czas realizacji ok. 30 minut. Nauczyciel nadzoruje przebieg prac. Dyscyplinuje grupy, zwraca uwagę na organizację prac w grupach, zadaje pytania pomocnicze. Zwraca uwagę na konieczność wzięcia pod uwagę czynników zewnętrznych oraz możliwości technicznych. Wariant II Nauczyciel korzysta z prezentowanego gotowego przykładu, traktując wypracowany materiał w scenariuszu 18 i 19 jako odrębne części o charakterze wyłącznie ćwiczeniowym, wspierającym różne umiejętności projektowe, a nie służące przygotowaniu materiału do przyszłego projektu. Krótko omawia kompetencje kluczowe. Uczniowie pracują w grupach i korzystają z przygotowanego wcześniej formularza. 102 Zasady tworzenia projektów – strategia działania 19 Kompetencje kluczowe Połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Wszystkie osoby potrzebują ich do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. (zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawia kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie – 2006/962/WE) 1. Porozumiewanie się w języku ojczystym 2. Porozumiewanie się w językach obcych 3. Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne 4. Kompetencje informatyczne 5. Umiejętność uczenia się 6. Kompetencje społeczne i obywatelskie 7. Inicjatywność i przedsiębiorczość 8. Świadomość i ekspresja kulturalna Opis: Szkoła ponadgimnazjalna zamierza przygotować projekt w ramach konkursu POKL polegający na przygotowaniu dla 120 uczniów cyklu zajęć pozalekcyjnych ukierunkowanych na rozwój kompetencji kluczowych, ze szczególnym uwzględnieniem technologii informatycznych, języków obcych, przedsiębiorczości i nauk przyrodniczo-matematycznych. Posługując się powyższym przykładem, przygotuj fiszkę dla projektu. Zadania: • zaproponuj tytuł projektu, • zdefiniuj problem kluczowy (główny), • określ cel ogólny projektu, • określ cele szczegółowe, • określ grupę odbiorców, • zaproponuj działania, jakie zostaną ujęte w projekcie, • dokonaj podziału projektu na etapy. 103 19 Zasady tworzenia projektów – strategia działania Uczniowie pracują w grupach metodą „burzy mózgów” nad rozwiązaniami. Udzielają zwięzłych odpowiedzi. Efekty swojej pracy przenoszą do formularza. Przewidywany czas realizacji ok. 30 minut. Fiszka projektu Tytuł projektu Problem kluczowy (główny) Cel ogólny Cele szczegółowe Grupa odbiorców Działania w ramach projektu Podział projektu na etapy Nauczyciel nadzoruje przebieg prac. Dyscyplinuje grupy, zwraca uwagę na organizację prac w grupach, zadaje pytania pomocnicze. Zwraca uwagę na konieczność wzięcia pod uwagę czynników zewnętrznych oraz możliwości technicznych. 104 Zasady tworzenia projektów – strategia działania 19 PODSUMOWANIE LEKCJI Uczniowie Grupy prezentują wypracowany materiał. Liderzy prezentują przygotowany materiał wraz z uzasadnieniem. Pozostali członkowie grupy wspierają lidera uzupełniając treść wystąpienia. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Nauczyciel Podczas dyskusji, która wywiązuje się w trakcie prezentacji omawia efekty pracy grup, zwracając szczególną uwagę na precyzyjne ujęcie wskazanych zadań i logikę konstrukcyjną. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Poszukaj w Internecie informacji o programach, które wspomagają proces zarządzania projektami europejskimi. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 105 19 Zasady tworzenia projektów – strategia działania ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 106 Temat lekcji: Narzędzia do zarządzania 20 projektem europejskim (2 godz.) Główny cel lekcji: Analiza narzędzi wspomagających proces zarządzania CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „programy do zarządzania”, „zespół wdrożeniowy”, • określa charakter zarządzania projektem europejskim, • identyfikuje współzależności i uwarunkowania związane z funkcjonalnością, • rozróżnia wpływ równowagi między dyscypliną a elastycznością, • wymienia obszary umiejętności zarządzania, • odkrywa znaczenie narzędzi do zarządzania projektami, • ocenia przez porównanie wybrane oprogramowanie do zarządzania. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „programy do zarządzania”, „zespół wdrożeniowy” METODY DYDAKTYCZNE: wykład prezentacyjny (pierwsza część), debata „za i przeciw” (druga część) ŚRODKI DYDAKTYCZNE: prezentacja PP (slajdy 44-51) 107 20 Narzędzia do zarządzania projektem europejskim PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. godzina Uczniowie pozyskują na lekcję informacje o programach i w miarę możliwości również bezpłatne wersje demonstracyjne programów. Nauczyciel zwraca uwagę, że zarządzanie projektem można potraktować jako specyficzny system. Jest to proces zastosowania wiedzy i umiejętności, technik oraz dostępnych, adekwatnych narzędzi wspomagających. Realizacja każdego projektu rozpoczyna się od skompletowania zespołu wdrażającego, a także przygotowania i zastosowania systemu zarządzania. Szczególna rola w tym procesie przypada w udziale kierownikowi projektu, który odpowiada za sprawną realizację wszystkich zadań i powodzenie samego projektu. Bardzo dobre zarządzanie projektem zwiększa prawdopodobieństwo sukcesów i prowadzi do lepszych wyników, lepszego wykorzystania czasu, mniejszego wysiłku i stresu, lepszych relacji w zespole wdrożeniowym, a także stałego zwiększania wydajności w kolejnych projektach. Nauczyciel dokonuje przeglądu dostępnych narzędzi wspomagających proces zarządzania projektem europejskim, np. EFSART, PBP, MS Project, Victoria PM i krótko je charakteryzuje. Może wykorzystać materiał z prezentacji PP (slajdy 44-51). Przewidywany czas realizacji ok. 40 minut. Nauczyciel po części prezentacyjnej ustala reguły debaty „za i przeciw”, która odbędzie się na drugiej godzinie. Prosi uczniów o zajęcie stanowiska: Co uczniowie sądzą o programach komputerowych wspomagających proces zarządzania projektem? Czy są za czy przeciw? Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. 108 Narzędzia do zarządzania projektem europejskim 20 2. godzina Nauczyciel pełni rolę moderatora: rozpoczyna debatę, nazywa problem, wyjaśnia przebieg debaty. Losowo dokonuje wyboru trzech obserwatorów. Przewidywany czas realizacji ok. 2 minuty. Uczniowie po zapoznaniu się z postawionym problemem, głosując, wyrażają opinię: „za” lub „przeciw”. Po wyrażeniu opinii tworzone są grupy odnoszące się do danego stanowiska według kryterium zajmowanego wobec problemu stanowiska. Grupy wypracowują punkty widzenia wraz z uzasadnieniem, oraz lidera do zaprezentowania stanowiska. Przewidywany czas realizacji ok. 3 minuty. Nauczyciel udziela głosu liderom. Uczniowie – liderzy wygłaszają krótki wstęp (jedna osoba – 3 minuty), odnosząc się do dokonanego wyboru stanowiska. Przewidywany czas realizacji ok. 6 minut. Nauczyciel zaprasza grupy do wymiany argumentów. Uczniowie Grupy wspierając swoich liderów wymieniają argumenty. Następuje to w wystąpieniach i kontrwystąpieniach. Przewidywany czas realizacji ok. 12 minut. Uczniowie – obserwatorzy biorą udział w końcowej rundzie i przekazują grupom, które argumenty uważają za przekonywające, a które nie. Przekazują swoje wrażenie i wskazują, co było dobre, a co im się nie podobało. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Nauczyciel po wysłuchaniu grup i obserwatorów jeszcze raz przeprowadza wśród uczniów głosowanie nad pytaniem wyjściowym. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. 109 20 Narzędzia do zarządzania projektem europejskim PODSUMOWANIE LEKCJI Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela podsumowują lekcję. Zwracają uwagę na wszelkie nowinki techniczne i udogodnienia również w zakresie urządzeń i oprogramowania, które mogą być przydatne w realizacji projektu. Pomagają nauczycielowi w zdefiniowaniu szerokiego pakietu dostępnych narzędzi do zarządzania. Mogą zaprezentować własne przykłady. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Do fiszki projektowej z poprzedniej lekcji zaprojektuj sposób zarządzania projektem. Zaproponuj podział zadań między personel zarządzający i wskaż, za jakie działania w projekcie będzie on odpowiedzialny. Możesz skorzystać z dowolnego programu komputerowego. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 110 Temat lekcji: Promocja 21 i rekrutacja w projekcie (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów istoty promocji i zasad procesu rekrutacji uczestników do projektu CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „promocja”, „rekrutacja”, • projektuje zarys strategii promocji i rekrutacji, • szacuje ryzyka związane z rekrutacją i promocją, • odkrywa znaczenie promocji i rekrutacji w projekcie. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „promocja”, „rekrutacja” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach, „burza mózgów” FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Podręcznik Zarządzania Cyklem Projektu, Podręcznik przygotowania wniosków wramach PO KL, prezentacja PP (slajdy 52-55) 111 21 Promocja i rekrutacja w projekcie PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel wyjaśnia, że na bieżącej lekcji uczniowie będą zajmować się problemami związanymi z istotnymi działaniami, jakimi w projekcie są: promocja i rekrutacja. Zwraca uwagę, że warunkiem powodzenia projektu jest bardzo dobrze przygotowana i konsekwentnie zrealizowana promocja i rekrutacja. Uczniowie wykorzystują przygotowaną już wcześniej fiszkę projektu do zaprojektowania strategii promocji i rekrutacji. W trakcie lekcji biorą udział w trzech krótkich ćwiczeniach. Pracują w grupach metodą „burzy mózgów”. W pierwszym ćwiczeniu, znając główne założenia i dysponując materiałem (fiszka) wypracowanym na ostatnich lekcjach, przygotowują strategię promocji do swojego projektu. Metodę pracy pokazuje poniższa tabela. Przewidywany czas realizacji ok. 11 minut. Działanie Lista czynności Osoba odpowiedzialna Promocja Nauczyciel po sprawdzeniu, czy grupy wykonały zadanie przechodzi do drugiego ćwiczenia. Uczniowie przygotowują zarys strategii rekrutacji do swojego projektu. Wykorzystują podobny schemat działania i metody pracy w grupie. Przewidywany czas realizacji ok. 11 minut. Działanie Rekrutacja 112 Lista czynności Osoba odpowiedzialna Promocja i rekrutacja w projekcie 21 Nauczyciel po sprawdzeniu, czy grupy wykonały zadanie przechodzi do ostatniego ćwiczenia. Prosi o oszacowanie ryzyka związanego z promocją i rekrutacją. Wykorzystuje w tym celu szablon zagrożeń (materiał pomocniczy do scenariusza 21). Uczniowie wpisują co najmniej trzy zagrożenia dla promocji i trzy dla rekrutacji. Przy każdym zagrożeniu opisują skutki, jakie wystąpią, gdy zagrożenie się pojawi. Następne trzy kolumny wypełniają wpisując cyfry od 1 do 3 oraz mnożąc je w kolumnie ryzyka – co daje nam opis stopnia ryzyka (duże, średnie, małe). Ostatnia kolumna to środki zapobiegawcze, jakie można podjąć, aby zminimalizować ryzyko. Przewidywany czas realizacji ok. 13 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela podsumowują lekcję – prezentują efekty swojej pracy. Uświadamiają sobie znaczenie tych działań dla realizacji projektu. Nauczyciel dokonuje przeglądu dostępnych narzędzi wspomagających proces promocji i rekrutacji i krótko je charakteryzuje. Może wykorzystać materiał z prezentacji PP (slajdy 52-55). Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Zaprojektuj slogan i wzór plakatu promującego projekt, nad którym pracowałeś w grupie. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 113 21 Promocja i rekrutacja w projekcie ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 114 Temat lekcji: Budżet 22 zadaniowy (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów procesu analiz finansowych w projekcie CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • definiuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „budżet zadaniowy”, „wydatki kwalifikowalne”, • określa rodzaje kosztów dla wybranych działań projektowych, • szacuje wartość kosztową działań, • klasyfikuje pozycje kosztowe, • odkrywa znaczenie analiz finansowych. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „budżet zadaniowy”, „wydatki kwalifikowalne” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach, „burza mózgów” FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Podręcznik Zarządzania Cyklem Projektu, Podręcznik przygotowania wniosków w ramach POKL, prezentacja PP (slajdy 56-59) 115 22 Budżet zadaniowy PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel wyjaśnia, że budżet należy do podstawowych instrumentów zarządzania projektem. Opisuje szczegółowo wszystkie koszty, jakie trzeba uwzględnić i ponieść, aby skutecznie zrealizować projekt. Zespół już na etapie prac projektowych dokonuje analizy finansowej. Musi zaplanować odpowiednie środki do realizacji planowanych działań, sprawdzić, jakie koszty można uwzględnić w projekcie, przygotować harmonogram finansowania zaplanowanych działań. Weryfikuje poszczególne elementy budżetu w odniesieniu do zdefiniowanych działań. Doświadczone zespoły projektowe często sięgają po narzędzia wspomagające zarządzanie na etapie przygotowania projektu, a później, już po podpisaniu umowy na dofinansowanie, również podczas realizacji projektu. Przykład prawidłowo wykonanego budżetu obrazuje tabela zamieszczona w zestawie materiałów pomocniczych (materiał pomocniczy do scenariusza 22A). Nauczyciel zapoznaje grupy z podstawowymi regułami tworzenia budżetu zadaniowego (materiał pomocniczy do scenariusza 22B). Zaprasza grupy do wstępnego projektowania i oszacowania głównych kategorii budżetu projektu. Wydaje uczniom polecenie: „Proszę przypisać do działań w projekcie (scenariusz 19) niezbędny rodzaj kosztów”. Analiza polega na określeniu przypisanych do poszczególnych działań rodzajów kosztów i wstępnego oszacowania ich wartości. Przewidywany czas realizacji ok. 7 minut. Uczniowie kontynuują prace w ramach grup. Nawiązują do wyników z poprzednich lekcji (scenariusze: 19, 20, 21 – kategoria: działania). Nauczyciel prosi uczniów o wybranie w grupach ze swoich przykładowych projektów po dwa różne działania. Przewidywany czas realizacji ok. 2 minuty. Uczniowie opracowują kategorie kosztów i w miarę możliwości szacują wartość poszczególnych kosztów dla wybranych działań. Wykorzystują kalkulatory i duże arkusze papieru. Następnie dla swoich projektów wpisują wszystkie rodzaje kosz116 Budżet zadaniowy 22 tów, jakie udało się im ustalić. Starają się przyporządkować koszty do odpowiednich kategorii. Analizują, czy w sposób wyczerpujący przedstawili wszystkie rodzaje kosztów adekwatnych do wybranych działań. Po zakończeniu prac grupy prezentują wyniki. Wyniki pracy każda grupa przedstawia w formie plakatu. Przewidywany czas realizacji ok. 21 minut. Działania Rodzaj kosztów Nauczyciel zwraca uwagę na: • zaproponowane działania i pozycje do budżetu, • określanie poziomu kosztów, • obliczanie poszczególnych pozycji, • możliwości finansowania w POKL. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel przypomina, jakie parametry powinien spełniać budżet zadaniowy. Stara się podpowiedzieć uczniom, które kategorie wydatków będą możliwe do sfinansowania w POKL, a które niestety nie. Ilustruje swoją wypowiedź materiałem z prezentacji PP (slajdy 56-59). Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela podsumowują lekcję. Dokonują weryfikacji założeń budżetowych do wybranych działań projektowych. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Powtórzyć wiadomości na temat zasad projektowania. 117 22 Budżet zadaniowy notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 118 Temat lekcji: Struktura wniosku 23 aplikacyjnego (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, jak należy wypełnić wniosek o dofinansowanie projektu w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • wyjaśnia pojęcia: „generator wniosków aplikacyjnych”, „wniosek aplikacyjny”, „walidacja danych”, • lokalizuje we wniosku informacje o projekcie, informacje o projektodawcy, charakterystykę projektu, budżet projektu, harmonogram realizacji, • zapoznaje się z wzorem wniosku o dofinansowanie projektu. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „generator wniosków aplikacyjnych”, „wniosek aplikacyjny”, „walidacja danych” METODY DYDAKTYCZNE: wykład prezentacyjny ŚRODKI DYDAKTYCZNE: komputer z projektorem multimedialnym, materiał pomocniczy do scenariusza 23 (wniosek o dofinansowanie projektu POKL – instrukcja) 119 23 Struktura wniosku aplikacyjnego PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel wyjaśnia, że Generator Wniosków Aplikacyjnych to narzędzie informatyczne dla projektodawców w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki niezbędne do przygotowania wniosku o dofinansowanie realizacji projektu ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego. Jest to aplikacja umożliwiająca tworzenie, edycję i drukowanie wniosków o dofinansowanie realizacji projektów. Aplikacja ułatwia prawidłowe przygotowywanie wniosków aplikacyjnych poprzez dostępne instrukcje w formie pomocy przy każdym wypełnianym polu oraz w formie listy błędów przy walidacji danych. Uczniowie śledzą prezentację i zapoznają się z zasadami tworzenia wniosku aplikacyjnego. Szczególną uwagę zwracają na obszar charakterystyki projektu. Nauczyciel pokazuje w wersji elektronicznej pełny zakres instrukcji wniosku o dofinansowanie projektu w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Zaznacza, że nie można rozpocząć prac nad wnioskiem, wypełniając go w trakcie czytania. Sprawdza, czy uczniowie zapamiętali z poprzednich lekcji proces prac projektowych: pomysł – projekt – wniosek. Przewidywany czas realizacji ok. 30 minut. UWAGA! Wniosek aplikacyjny podzielony jest na pięć części. Poruszanie się po poszczególnych częściach wniosku odbywa się z wykorzystaniem bocznego menu. Wypełnianie wniosku powinno następować zgodnie z kolejnością wskazaną w nawigacji. Aplikacja umożliwia powrót do poszczególnych części wniosku poprzez przełączanie się pomiędzy jego częściami. Wypełnianie wniosku można przerwać w dowolnym momencie i wrócić do niego w wolnej chwili. Aby nie stracić już wprowadzonych danych, należy wniosek zapisać jako plik XML (plik z rozszerzeniem ZIP) na dysku lokalnym i wczytać go ponownie korzystając z przycisku „Otwórz”. 120 Struktura wniosku aplikacyjnego 23 Uczniowie z pomocą nauczyciela wyjaśniają znaczenie poszczególnych funkcji oprogramowania, sposób zapisywania materiału źródłowego. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. Nauczyciel omawia tryb sprawdzania zgodności danych i sposób sporządzania wersji papierowej wniosku. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel Generator wspiera projektodawców w prawidłowym przygotowywaniu wniosków o dofinansowanie projektów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki poprzez dostępne instrukcje wypełniania wniosku, w formie pomocy przy każdym wypełnianym polu oraz w formie listy błędów przy walidacji wniosków. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela podsumowują lekcję. Zwracają uwagę na wymóg opracowania wniosku w wersji elektronicznej i papierowej. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ Pobierz i zainstaluj najnowszą wersję Generatora Wniosków Aplikacyjnych. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 121 23 Struktura wniosku aplikacyjnego ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 122 Temat lekcji: 24 Czy jesteśmy gotowi na przygotowanie wniosku aplikacyjnego? (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, czy dysponujemy wystarczającym potencjałem, aby ubiegać się o wsparcie CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • charakteryzuje elementy cyklu projektowego, • przedstawia wnioski dotyczące projektów, • planuje zarys projektu, • rozróżnia wpływ ryzyka na projekt, • ocenia, czy projekt jest wykonalny, • wymienia podstawowe cechy dobrego projektu. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „potencjał projektowy”, „logika projektu” METODY DYDAKTYCZNE: praca w grupach, burza mózgów FORMA ORGANIZACJI PRACY: zajęcia warsztatowe ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Podręcznik Zarządzania Cyklem Projektu, Podręcznik przygotowania wniosków w ramach POKL 123 24 Czy jesteśmy gotowi na przygotowanie wniosku aplikacyjnego? PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel stara się z uczniami znaleźć odpowiedź na pytanie: Czy jesteśmy gotowi na przygotowanie wniosku aplikacyjnego. Przeprowadza ćwiczenie w takich samych grupach jak podczas całego cyklu lekcji, wykorzystując wypracowane przez uczniów przykładowe projekty. Celem ćwiczenia będzie zdiagnozowanie sprawności zespołów w obszarze podstawowych umiejętności projektowych. Grupy wymieniają się projektami i przystępują do formułowania opinii na temat otrzymanego materiału. Przewidywany czas realizacji ok. 25 minut. Uczniowie oceniają stworzone przez siebie projekty, wpisując znak „x” we właściwej kolumnie. Wskazują na konkretne zapisy i punkty w projektach, które można przyjąć lub należy poprawić. Obszary 1. Czy problemy są jasno zdefiniowane? 2. Czy cele są jasno zdefiniowane? 3. Czy został określony stopień zaangażowania partnerów w projekt? 4. Czy cele projektu zdefiniowane są w odniesieniu do grupy docelowej? 124 Nie dotyczy W pełni Prawie W niewielkim stopniu Wcale Czy jesteśmy gotowi na przygotowanie wniosku aplikacyjnego? 24 5. Czy zewnętrzne okoliczności zostały jasno zdefiniowane, a ryzyko ich wpływu na projekt zminimalizowane? 6. Czy działania są jasno zdefiniowane i realistyczne? 7. Czy efekty wyraźnie odnoszą się do grupy docelowej? 8. Czy efekty wyraźnie odnoszą się do grupy docelowej? 9. Czy koszty projektu są realistyczne i kwalifikowane? 10. Czy rezultaty projektu są trwałe i będą osiągalne dla grupy docelowej po zakończeniu projektu? 11. Czy projekt powoduje trwałą zmianę w otoczeniu? Nauczyciel pomaga grupom dyscyplinując je, moderując dyskusję w podgrupach. Czuwa nad poprawnością merytorycznego zakresu prac i dyscypliną czasową. Uczniowie prezentują wyniki prac. Uzasadniają swoje opinie i spostrzeżenia dotyczące projektów. Przewidywany czas realizacji ok. 15 minut. 125 24 Czy jesteśmy gotowi na przygotowanie wniosku aplikacyjnego? PODSUMOWANIE LEKCJI Uczniowie wraz z nauczycielem tworzą listę rankingową projektów. Wspólnie wybierają najlepszą pracę. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej uzasadnij, jakie umiejętności decydują o powodzeniu procesu projektowania. notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 126 Temat lekcji: 25 Kto może nam pomóc w przygotowaniu wniosku aplikacyjnego? (1 godz.) Główny cel lekcji: Zrozumienie przez uczniów, jakie są formy pomocy dla potencjalnych projektodawców CELE OPERACYJNE LEKCJI Po lekcji uczeń: • identyfikuje podstawowe źródła informacji o funduszach europejskich, • określa różnice pomiędzy szkoleniem, doradztwem, animacją i akcją informacyjną, • rozróżnia instytucje działające na rzecz upowszechniania informacji o funduszach europejskich w regionie. POJĘCIA WPROWADZONE NA LEKCJI: „Lokalne Punkty Informacyjne”, „Regionalne Ośrodki EFS”, „szkolenia”, „doradztwo”, „animacja”, „akcja informacyjna” METODY DYDAKTYCZNE: dyskusja ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Podręcznik przygotowania wniosków w ramach POKL, prezentacja PP (slajdy 63-65) 127 25 Kto może nam pomóc w przygotowaniu wniosku aplikacyjnego? PRZEBIEG ZAJĘĆ Nauczyciel posługując się prezentacją PP (slajdy 63-65), wprowadza uczniów w obszar dyskusji nad obiegiem informacji i dostępem do bezpłatnych usług szkoleniowych i doradczych finansowanych przez państwo i samorządy. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie odpowiadają na pytanie: Jakie są współczesne oczekiwania co do informacji o funduszach europejskich. Korzystając wcześniej z internetu, wyszukują informacji na temat pomocy dla potencjalnych projektodawców w przygotowaniu wniosku aplikacyjnego. Zastanawiają się, czy każdy ma dostęp do takiej pomocy i w jaki sposób można z niej skorzystać. Starają się również odpowiedzieć na pytanie: Kto finansuje pomoc dla projektodawców. Dyskutują nad sposobem i skutecznością informowania o funduszach europejskich. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Nauczyciel wyjaśnia, że jedną z form takiego wsparcia jest Regionalny Ośrodek EFS. To miejsce, gdzie profesjonalni doradcy pomagają znaleźć możliwości dofinansowania projektów z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz doradzają przy ich tworzeniu. Informacje udzielane są przez ROEFS bezpłatnie – telefonicznie oraz mailowo. Sieć Regionalnych Ośrodków Europejskiego Funduszu Społecznego powstała, aby rozwijać kompetencje potencjalnych projektodawców związane z wykorzystaniem szansy, jaką oferuje Europejski Fundusz Społeczny. Regionalne Ośrodki EFS ułatwiają zainteresowanym osobom i instytucjom dostęp do informacji o możliwościach wykorzystania środków z EFS i fachowo wspierają potencjalnych projektodawców w trakcie przygotowywania projektów. Ośrodki wspierają również projektodawców w przygotowaniu wniosku i w realizacji projektu. Regionalne Ośrodki EFS aktywizują lokalne społeczności, wspierają instytucje i organizacje w nawiązywaniu partnerstw, które wspierają rozwój regionu, pomagają diagnozować problemy na lokalnym/regionalnym rynku pracy i podejmować działania skutecznie przeciwdziałające tym problemom. Celem działania sieci Regionalnych Ośrodków EFS jest kreowanie rozwoju lokalnego, 128 Kto może nam pomóc w przygotowaniu wniosku aplikacyjnego? 25 budowanie partnerstw nastawionych na rozwój regionu, w szczególności w zakresie rozwoju kapitału społecznego. Cel ten jest osiągany poprzez wspieranie beneficjentów do przygotowywania wysokiej jakości odpowiadających na potrzeby społeczne projektów, które mogą być sfinansowane ze środków EFS. Ośrodek wspiera beneficjentów poprzez realizację szeroko rozumianych działań animacyjnych, z wykorzystaniem szkoleń, doradztwa oraz informacji. Można również uzyskać pomoc w Lokalnych Punktach Informacyjnych, za funkcjonowanie których odpowiada Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. Uczniowie zapoznają się z podstawowymi formami wsparcia dla potencjalnych projektodawców. Szkolenia Szkolenie to działanie edukacyjne o charakterze wykładowo-warsztatowym, którego celem jest podniesienie wiedzy i kompetencji w danej dziedzinie. Szkolenie trwa 8 godzin lekcyjnych (45 minut) dziennie i odbywa się z udziałem co najmniej 1 trenera. Animacja Działania zmierzające do pobudzenia aktywności osób, grup i instytucji w przestrzeni publicznej, ożywienia społeczności lokalnej poprzez inicjowanie różnego rodzaju aktywności oraz polegające na pracy z wieloma grupami w środowisku lokalnym na rzecz rozwoju lokalnego, wzmocnienia kapitału społecznego, budowania partnerstw na rzecz rozwoju. Za działania animacyjne odpowiada animator. 129 25 Kto może nam pomóc w przygotowaniu wniosku aplikacyjnego? Doradztwo To proces, w którym doradca pomaga klientowi zrozumieć problem i wspólnie z klientem znaleźć jego rozwiązanie. Doradztwo zmierza zatem do propozycji rozwiązania problemu, czy to w ramach projektu, czy w organizacji klienta. Doradztwo ma charakter skonkretyzowanej porady odnoszącej się do konkretnej sprawy, opartej na danych i materiałach przekazanych przez klienta. Informacja Umiejętne dostosowanie do potrzeb klienta ogólnodostępnych danych oraz przekazanie ich w sposób precyzyjny i zrozumiały dla odbiorcy. Informacja nie prowadzi bezpośrednio do wdrożenia konkretnych rozwiązań związanych z projektem czy organizacją. Uczniowie wypowiadają się oceniając, czy proponowany zakres wsparcia w regionie jest wystarczający. Mogą przeprowadzić minisondaż dotyczący znajomości instytucji i własnych preferencji: kontakt bezpośredni (osobisty) lub poprzez internet. Przewidywany czas realizacji ok. 5 minut. PODSUMOWANIE LEKCJI Nauczyciel podaje dane identyfikacyjne instytucji zajmujących się wspieraniem potencjalnych projektodawców w regionie (materiał pomocniczy do scenariusza 25). Podaje również adres rządowej strony o funduszach: www.funduszeeuropejskie.gov.pl. Przewidywany czas realizacji ok. 10 minut. PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ W krótkiej wypowiedzi pisemnej uzasadnij, z jakiej pomocy pragniesz skorzystać przystępując do pracy nad projektem. 130 MATERIAŁY POMOCNICZE Materiał pomocniczy do scenariusza 2 2 Proces integracji europejskiej po II wojnie światowej DALSZE ETAPY ROZSZERZANIA UE 1957 25 marca, na mocy Traktatu Rzymskiego, powstały Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM) oraz Europejska Wspólnota Gospodarcza; traktat został zawarty na czas nieograniczony; głównym celem EURATOMU było pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. EWG zmieniło nazwę na Wspólnotę Europejską. 1973 Do Unii Europejskiej wstępują: Dania, Irlandia i Wielka Brytania. 1981 Do Unii Europejskiej wstępuje Grecja. 1986 Do Unii Europejskiej wstępują: Hiszpania i Portugalia. 1995 Do Unii Europejskiej wstępują: Austria, Finlandia i Szwecja. 2004 Do Unii Europejskiej wstępują: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry. 2007 Do Unii Europejskiej wstępują: Bułgaria i Rumunia. 133 Materiał pomocniczy do scenariusza 5 5 Ład instytucjonalny w Unii Europejskiej CHARAKTERYSTYKA ORGANÓW POMOCNICZYCH UE Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman) działa w charakterze pośrednika między obywatelami i władzami UE. Jest on uprawniony do przyjmowania i badania skarg wniesionych przez obywateli UE, przedsiębiorstwa i instytucje oraz przez każdą osobę fizyczną lub prawną mieszkającą lub posiadającą swoją siedzibę w jednym z państw członkowskich. Skargi dotyczą niewłaściwego administrowania w instytucjach i organach Unii Europejskiej. Jest on wybierany przez Parlament Europejski na okres pięciu lat z możliwością reelekcji, a jego kadencja odpowiada długością kadencji Parlamentu Europejskiego. Każdy obywatel Unii lub każda osoba fizyczna i prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej może złożyć skargę do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, pocztą zwykłą, faksem lub pocztą elektroniczną. Formularz skargi jest dostępny w Biurze Europejskiego Rzecznika. Może też być pobrany z jego strony internetowej. Komitet Ekonomiczno-Społeczny powstał w 1958 r. na mocy Traktatów Rzymskich jako wspólna instytucja EWG i EURATOMU. Jest to organ doradczy i opiniodawczy w kwestiach polityki gospodarczej i społecznej w ramach Wspólnot Europejskich oraz w sprawach, które mogą pociągać za sobą reperkusje dla sytuacji ekonomicznej i społecznej we Wspólnotach. 135 5 Charakterystyka organów pomocniczych UE Komitet składa się z członków nominowanych jednomyślnie przez Radę UE na podstawie wniosków przedstawianych przez poszczególne rządy państw członkowskich. Mandat członkowski Komitetu trwa cztery lata i jest odnawialny. KES dzieli się na trzy podstawowe grupy reprezentujące interesy pracodawców, pracobiorców i inne środowiska gospodarczo-społeczne (w tym konsumentów). Ponadto w jego ramach funkcjonują grupy branżowe. KES jest zatem pomostem łączącym Unię z jej obywatelami, promując bardziej uczestniczące, zaangażowane, a przez to bardziej demokratyczne społeczeństwo europejskie. Komitet jest integralną częścią procesu decyzyjnego UE: wprowadzono obowiązek konsultowania się z nim przed podjęciem decyzji dotyczących polityki gospodarczej i społecznej. Może on również wydawać opinie z własnej inicjatywy w innych sprawach, które uznaje za ważne. Komitet Regionów jest jedną z najmłodszych instytucji Unii Europejskiej. Został on utworzony na mocy Traktatu z Maastricht z 1992 r., a rozpoczął działalność w marcu 1994 r. Powołanie Komitetu Regionów miało na celu włączenie regionów i społeczności lokalnych w proces integracji europejskiej. Podobnie jak Komitet EkonomicznoSpołeczny jest instytucją doradczą, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec reprezentowanych przez siebie instytucji i organizacji. Członkowie Komitetu (oraz ich zastępcy) są mianowani jednomyślnie przez Radę UE na podstawie wniosków składanych przez poszczególne państwa członkowskie. Następnie wybierają spośród swego grona przewodniczącego oraz prezydium na dwuletnią kadencję. Inne organa są zobowiązane do konsultowania się z Komitetem w sprawach dotyczących władz lokalnych i regionalnych, np. w odniesieniu do polityki regionalnej, ochrony środowiska, edukacji i transportu. W ramach Komitetu pracuje osiem stałych komisji i cztery podkomisje. Komitet Regionów korzysta - ze względów oszczędnościowych - ze struktury administracyjnej Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. 136 Charakterystyka organów pomocniczych UE 5 Europejski Bank Centralny został utworzony w 1998 r. na mocy Traktatu o Unii Europejskiej w celu wprowadzenia nowej waluty i zarządzania nią - przeprowadzania transakcji walutowych i zapewnienia bezproblemowego funkcjonowania systemów płatniczych. EBC jest również odpowiedzialny za określanie ram i realizację polityki gospodarczej i pieniężnej UE. Aby spełniać swoją funkcję, EBC współpracuje z „Europejskim Systemem Banków Centralnych” (ESBC), w którym uczestniczą wszystkie 25 państwa członkowskie UE. Jednak dotychczas tylko 12 z nich wprowadziło euro. Te 12 państw tworzy łącznie „obszar euro”, a ich narodowe banki centralne wraz z Europejskim Bankiem Centralnym tworzą tak zwany „eurosystem”. EBC jest całkowicie niezależny w wykonywaniu swoich obowiązków. Ani EBC, ani narodowe banki centralne w eurosystemie, ani żaden członek ich organów decyzyjnych nie przyjmują instrukcji od jakiegokolwiek innego organu. Instytucje UE i rządy państw członkowskich muszą przestrzegać tej zasady i nie wolno im próbować wywierać wpływu na EBC lub narodowe banki centralne. Europejski Bank Inwestycyjny został powołany do życia w 1958 r. na mocy Traktatu Rzymskiego. Pomaga on osiągnąć cele Unii poprzez finansowanie projektów inwestycyjnych. Projekty wybrane do finansowania promują integrację europejską, zrównoważony rozwój, spójność gospodarczą i społeczną oraz innowacyjną gospodarkę opartą na wiedzy. Misją EBI jest inwestowanie w projekty, które przyczyniają się do osiągania celów Unii Europejskiej. Będąc instytucją nie nastawioną na zysk, nie czerpie on żadnych korzyści z rachunków oszczędnościowych lub bieżących. Projekty, w które inwestuje Bank, są poddawane szczegółowej selekcji, zgodnie z następującymi kryteriami: • muszą się one przyczyniać do osiągania celów UE, np. zwiększać konkurencyjność europejskiego przemysłu i małych przedsiębiorstw; tworzyć sieci 137 5 Charakterystyka organów pomocniczych UE transeuropejskie (transport, telekomunikacja, energetyka); doskonalić sektor technologii informatycznych; ochraniać środowisko naturalne i miejskie; podwyższać jakość usług w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia; • muszą przynosić korzyści przede wszystkim najsłabiej rozwiniętym regionom; • muszą pomagać w przyciąganiu innych źródeł finansowania. Powyższe kryteria stosowane są zarówno w przypadku działań podejmowanych w obrębie Unii Europejskiej, jak i poza jej granicami. Prawie 90% działań podejmowanych przez EBI ma miejsce na terenie Unii Europejskiej, ale znaczna część funduszy kierowana jest do przyszłych państw członkowskich. EBI jest instytucją autonomiczną. Sam podejmuje decyzje w sprawie zaciągania i udzielania pożyczek, kierując się wyłącznie zaletami każdego projektu i możliwościami oferowanymi przez rynki finansowe. Każdego roku przedstawia on sprawozdanie z całej swojej działalności. Bank współpracuje z instytucjami UE. Na przykład, jego przedstawiciele mogą uczestniczyć w posiedzeniach komisji Parlamentu Europejskiego, a Prezes EBI może brać udział w posiedzeniach Rady UE. 138 Charakterystyka organów pomocniczych UE 5 Ważniejsze instytucje Unii Europejskiej INSTYTUCJA Biuro Ombudsmana SIEDZIBA Strasburg Biuro Statystyczne Wspólnot Europejskich Luksemburg Centralne Biuro Pomiarów Jądrowych Euratomu Geel (Belgia) European University Institute Europejska Agencja Ochrony Środowiska Naturalnego Europejski Bank Centralny Europejski Bank Inwestycyjny Europol Instytuty naukowo-badawcze Euratomu Florencja Kopenhaga Frankfurt nad Menem Luksemburg Haga Ispra (Włochy) Karlsruhe (Niemcy) Pellen (Holandia) Komisja Europejska Bruksela Komitet Ekonomiczno-Społeczny Bruksela Komitet Regionów Bruksela Parlament Europejski Rada Europejska Bruksela (posiedzenie komisji) Strasburg (sesje plenarne) Luksemburg (Sekretariat) Miasta w państwach sprawujących prezydencję UE Rada Unii Europejskiej Bruksela Trybunał Obrachunkowy Luksemburg Trybunał Rewidentów Księgowych Luksemburg Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich Luksemburg Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich Luksemburg 139 5 Charakterystyka organów pomocniczych UE Skład Rady Europejskiej Przewodniczący Rady Europejskiej 27 ministrów spraw zagranicznych Przewodniczący Komisji Europejskiej 1 członek Komisji Europejskiej Sekretariat Generalny 140 Przewodniczący Parlamentu Charakterystyka organów pomocniczych UE 5 Struktura Komisji Europejskiej KOMISJA EUROPEJSKA Odpowiedzialność polityczna i ogólna Odpowiedzialność administracyjna i techniczna Kolegium 27 komisarzy Dyrekcje Generalne Gabinety komisarzy Służby administracyjne 141 Materiał pomocniczy do scenariusza 6 6 Rola i zasady działania samorządów w Unii Europejskiej EUROPEJSKA KARTA SAMORZĄDU LOKALNEGO1 Sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (Dz. U. z dnia 25 listopada 1994 r.) W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ podaje do powszechnej wiadomości: W dniu 15 października 1985 r. została sporządzona w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Lokalnego w następującym brzmieniu: Europejska Karta Samorządu Lokalnego2 PREAMBUŁA Państwa członkowskie Rady Europy, sygnatariusze niniejszej Karty, zważywszy, iż celem Rady Europy jest zacieśnienie więzi pomiędzy państwami członkowskimi w celu ochrony i urzeczywistnienia idei oraz zasad, które stanowią ich wspólny dorobek; zważywszy, że jednym ze środków służących do realizacji tego celu jest zawieranie umów w dziedzinie administracji; zważywszy, że społeczności lokalne stanowią jedną z zasadniczych podstaw ustroju demokratycznego; 143 6 Europejska Karta Samorządu Lokalnego zważywszy, że prawo obywateli do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi jest jedną z demokratycznych zasad, wspólnych dla wszystkich państw członkowskich Rady Europy; przekonane, że to właśnie na szczeblu lokalnym prawo to może być realizowane w sposób najbardziej bezpośredni; przekonane, że istnienie społeczności lokalnych wyposażonych w rzeczywiste uprawnienia stwarza warunki dla zarządzania skutecznego i pozostającego zarazem w bezpośredniej bliskości obywatela; świadome faktu, że ochrona i ugruntowanie samorządu terytorialnego w poszczególnych krajach Europy przyczyniają się w poważnym stopniu do budowy Europy w oparciu o zasady demokracji i decentralizacji władzy; przyznając, że jest to możliwe przy założeniu, że społeczności lokalne wyposażone są w organy decyzyjne ukonstytuowane w sposób demokratyczny i korzystają z szerokiej autonomii odnośnie do kompetencji, sposobów ich wykonywania oraz środków niezbędnych do realizacji ich zadań, uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 Strony zobowiązują się do uznania poniższych artykułów za wiążące w sposób i w zakresie przewidzianym w artykule 12 niniejszej Karty. CZĘŚĆ I Artykuł 23 Podstawa konstytucyjna i prawna samorządu lokalnego Zasada samorządności lokalnej musi być uznana w prawie wewnętrznym oraz, w miarę możliwości, w Konstytucji. 144 Europejska Karta Samorządu Lokalnego 6 Artykuł 34 Koncepcja samorządu lokalnego 1. Samorząd lokalny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców. 2. Prawo to jest realizowane przez rady lub zgromadzenia, w których skład wchodzą członkowie wybierani w wyborach wolnych, tajnych, równych, bezpośrednich i powszechnych i które mogą dysponować organami wykonawczymi im podlegającymi. Przepis ten nie wyklucza możliwości odwołania się do zgromadzeń obywateli, referendum lub każdej innej formy bezpośredniego uczestnictwa obywateli, jeśli ustawa dopuszcza takie rozwiązanie. Artykuł 45 Zakres działania samorządu lokalnego 1. Podstawowe kompetencje społeczności lokalnych są określone w Konstytucji lub w ustawie. To postanowienie nie wyklucza jednakże możliwości przyznania społecznościom lokalnym uprawnień niezbędnych do realizacji specyficznych zadań, zgodnie z prawem. 2. Społeczności lokalne mają - w zakresie określonym prawem - pełną swobodę działania w każdej sprawie, która nie jest wyłączona z ich kompetencji lub nie wchodzi w zakres kompetencji innych organów władzy. 3. Generalnie odpowiedzialność za sprawy publiczne powinny ponosić przede wszystkim te organy władzy, które znajdują się najbliżej obywateli. Powierzając te funkcje innemu organowi władzy, należy uwzględnić zakres i charakter zadania oraz wymogi efektywności i gospodarności. 4. Kompetencje przyznane społecznościom lokalnym powinny być w zasadzie całkowite i wyłączne i mogą zostać zakwestionowane lub ograniczone przez inny organ władzy, centralny lub regionalny, jedynie w zakresie przewidzianym prawem. 5. W przypadku delegowania kompetencji społecznościom lokalnym przez organy władzy centralnej lub regionalnej, powinny one, w miarę możliwości, mieć pełną swobodę dostosowania sposobu wykonywania tych kompetencji do warunków miejscowych. 145 6 Europejska Karta Samorządu Lokalnego 6. Społeczności lokalne powinny być konsultowane o tyle, o ile jest to możliwe, we właściwym czasie i w odpowiednim trybie, w trakcie opracowywania planów oraz podejmowania decyzji we wszystkich sprawach bezpośrednio ich dotyczących. Artykuł 5 Ochrona granic społeczności lokalnych Każda zmiana granic społeczności lokalnej wymaga uprzedniego przeprowadzenia konsultacji z zainteresowaną społecznością, możliwie w drodze referendum, jeśli ustawa na to zezwala. Artykuł 6 Dostosowanie struktur i środków administracyjnych do zadań społeczności lokalnych 1. Jeśli bardziej ogólne postanowienia ustawy nie stanowią inaczej, społeczności lokalne powinny móc samodzielnie ustalać swą wewnętrzną strukturę administracyjną, tworząc jednostki dostosowane do specyficznych potrzeb i umożliwiające skuteczne zarządzanie. 2. Status pracowników samorządowych powinien umożliwiać zatrudnianie pracowników wysoko wykwalifikowanych, w oparciu o kryterium umiejętności i kompetencji; w tym celu należy przewidzieć odpowiednie zasady szkolenia, wynagradzania oraz możliwości awansu zawodowego. Artykuł 7 Warunki wykonywania uprawnień na szczeblu lokalnym 1. Status przedstawicieli wybieranych do władz lokalnych powinien zapewniać swobodne wykonywanie ich mandatu. 2. Status ten powinien zapewnić wyrównanie finansowe odpowiednio do kosztów poniesionych w związku z wykonywaniem mandatu oraz, w razie potrzeby, wyrównanie finansowe za utracone zyski lub też wynagrodzenie za wykonaną pracę, jak również odpowiednie ubezpieczenie społeczne. 3. Funkcje lub działania nie dające się pogodzić z mandatem przedstawiciela wybranego do władz lokalnych mogą być określone jedynie przez ustawę lub wynikać z podstawowych zasad prawnych. 146 Europejska Karta Samorządu Lokalnego 6 Artykuł 8 Kontrola administracyjna działalności społeczności lokalnych 1. Wszelka kontrola administracyjna społeczności lokalnych może być dokonywana wyłącznie w sposób oraz w przypadkach przewidzianych w Konstytucji lub w ustawie. 2. Wszelka kontrola administracyjna działalności społeczności lokalnych powinna w zasadzie mieć na celu jedynie zapewnienie przestrzegania prawa i zasad konstytucyjnych. Kontrola administracyjna może jednakże obejmować kontrolę celowości realizowaną przez organ wyższego szczebla w odniesieniu do zadań, których wykonanie zostało społecznościom lokalnym delegowane. 3. Kontrola administracyjna społeczności lokalnych powinna być sprawowana z zachowaniem proporcji między zakresem interwencji ze strony organu kontroli a znaczeniem interesów, które ma on chronić. Artykuł 9 Zasady finansowe społeczności lokalnych 1. Społeczności lokalne mają prawo, w ramach narodowej polityki gospodarczej, do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach wykonywania swych uprawnień. 2. Wysokość zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych im przez Konstytucję lub przez prawo. 3. Przynajmniej część zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych, których wysokość społeczności te mają prawo ustalać, w zakresie określonym ustawą. 4. Systemy finansowe, na jakich opierają się zasoby pozostające do dyspozycji społeczności lokalnych, powinny być wystarczająco zróżnicowane i elastyczne, aby mogły w miarę możliwości odpowiadać rzeczywistym zmianom zachodzącym w poziomie kosztów związanych z wykonywaniem uprawnień. 5. Ochrona społeczności lokalnych, finansowo słabszych, wymaga zastosowania procedur wyrównawczych lub działań równoważących, mających na celu korygowanie skutków nierównego podziału potencjalnych źródeł dochodów, a także wydatków, jakie te społeczności ponoszą. Procedury lub działania 147 6 Europejska Karta Samorządu Lokalnego tego typu nie powinny ograniczać swobody podejmowania decyzji przez społeczności lokalne w zakresie ich uprawnień własnych. 6. Społeczności lokalne powinny być konsultowane, w odpowiednim trybie, co do form przyznania im zasobów pochodzących z redystrybucji dochodów. 7. O ile jest to możliwe, subwencje przyznane społecznościom lokalnym nie powinny być przeznaczane na finansowanie specyficznych projektów. Przyznanie subwencji nie może zagrażać podstawowej wolności społeczności lokalnej do swobodnego prowadzenia własnej polityki w zakresie przyznanych jej uprawnień. 8. Dla potrzeb finansowania nakładów inwestycyjnych społeczności lokalne powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego, w granicach określonych prawem. Artykuł 10 Prawo społeczności lokalnych do zrzeszania się 1. Wykonując swoje uprawnienia, społeczności lokalne mają prawo współpracować z innymi społecznościami lokalnymi oraz zrzeszać się z nimi - w granicach określonych prawem - w celu realizacji zadań, które stanowią przedmiot ich wspólnego zainteresowania. 2. Prawo społeczności lokalnych do przystąpienia do stowarzyszenia w celu ochrony i rozwijania wspólnych interesów oraz prawo do przystąpienia do międzynarodowego stowarzyszenia społeczności lokalnych będzie uznane w każdym państwie. 3. Społeczności lokalne mogą współpracować ze społecznościami innych państw na warunkach przewidzianych prawem. Artykuł 116 Prawna ochrona samorządu lokalnego Społeczności lokalne mają prawo do odwołania na drodze sądowej w celu zapewnienia swobodnego wykonywania uprawnień oraz poszanowania zasad samorządności lokalnej, przewidzianych w Konstytucji lub w prawie wewnętrznym. 148 Europejska Karta Samorządu Lokalnego 6 CZĘŚĆ II Przepisy różne Artykuł 12 Zobowiązania 1. Każda ze Stron zobowiązuje się do uznania za wiążące co najmniej dwudziestu ustępów zawartych w części I Karty, z których co najmniej dziesięć zostanie wybranych spośród następujących ustępów: - art. 2, - art. 3 ustępy 1 i 2, - art. 4 ustępy 1, 2 i 4, - art. 5, - art. 7 ustęp 1, - art. 8 ustęp 2, - art. 9 ustępy 1, 2 i 3, - art. 10 ustęp 1, - art. 11. 2. Każde umawiające się państwo, w chwili składania dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia, powiadamia Sekretarza Generalnego Rady Europy o wybranych ustępach, zgodnie z przepisem ustępu 1 niniejszego artykułu. 3. Każda ze Stron może w jakimkolwiek późniejszym terminie powiadomić Sekretarza Generalnego, iż uznaje za wiążący każdy z pozostałych ustępów niniejszej Karty, którego dotychczas jeszcze nie przyjęła, zgodnie z przepisem ustępu 1 niniejszego artykułu. Te późniejsze zobowiązania będą uznane za integralną część ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia Strony składającej powiadomienie i będą miały ten sam skutek począwszy od pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia otrzymania powiadomienia przez Sekretarza Generalnego. 149 6 Europejska Karta Samorządu Lokalnego Artykuł 137 Społeczności, do których Karta ma zastosowanie Zasady samorządności lokalnej zawarte w niniejszej Karcie mają zastosowanie do wszystkich kategorii społeczności lokalnych istniejących na terytorium Strony. Jednakże każda ze Stron może - w momencie składania dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia - wskazać te kategorie społeczności lokalnych lub regionalnych, do których zamierza ograniczyć stosowanie niniejszej Karty, lub te, do których Karta nie będzie miała zastosowania. Strona może również włączyć inne kategorie społeczności lokalnych lub regionalnych do zakresu stosowania Karty w drodze późniejszego powiadomienia o tym Sekretarza Generalnego Rady Europy. Artykuł 14 Przekazywanie informacji Każda Strona przekazuje Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy wszelkie informacje dotyczące przepisów prawnych oraz innych rozwiązań, które zostały zastosowane w celu dostosowania się do postanowień niniejszej Karty. CZĘŚĆ III Artykuł 15 Podpisanie, ratyfikacja, wejście w życie 1. Niniejsza Karta jest otwarta do podpisu dla państw członkowskich Rady Europy. Podlega ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu. Dokument ratyfikacyjny, przyjęcia lub zatwierdzenia zostanie zdeponowany u Sekretarza Generalnego Rady Europy. 2. Niniejsza Karta wejdzie w życie w pierwszym dniu miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia wyrażenia zgody na związanie się Kartą przez cztery państwa członkowskie Rady Europy, zgodnie z przepisem poprzedniego ustępu. 3. W stosunku do każdego państwa członkowskiego, które wyrazi w późniejszym terminie zgodę na związanie się Kartą, wejdzie ona w życie w pierwszym dniu 150 Europejska Karta Samorządu Lokalnego 6 miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia. Artykuł 16 Klauzula terytorialna 1. Każde państwo może przy podpisywaniu albo w momencie składania dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia określić terytorium lub terytoria, na których Karta będzie stosowana. 2. Każde państwo może w jakimkolwiek późniejszym terminie, w drodze oświadczenia skierowanego do Sekretarza Generalnego Rady Europy, rozszerzyć stosowanie niniejszej Karty na każde inne terytorium wskazane w tym oświadczeniu. W stosunku do tego terytorium Karta wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia otrzymania oświadczenia przez Sekretarza Generalnego. 3. Każde oświadczenie sporządzone na podstawie przepisów dwóch poprzednich ustępów może być wycofane odnośnie do każdego terytorium wskazanego w tym oświadczeniu, w drodze powiadomienia skierowanego do Sekretarza Generalnego. Wycofanie to nabierze mocy pierwszego dnia następującego po upływie sześciu miesięcy od dnia otrzymania powiadomienia przez Sekretarza Generalnego. Artykuł 17 Wypowiedzenie 1. Żadne państwo nie może wypowiedzieć niniejszej Karty przed upływem pięciu lat od dnia wejścia dla niego w życie niniejszej Karty. Sekretarz Generalny Rady Europy zostanie powiadomiony o wypowiedzeniu z sześciomiesięcznym wyprzedzeniem. Wypowiedzenie takie nie wpływa na ważność Karty w stosunku do innych Stron, pod warunkiem że ich liczba nie będzie mniejsza niż cztery. 2. Każda Strona może zgodnie z przepisami zawartymi w poprzednim ustępie wypowiedzieć każdy z przyjętych ustępów części I Karty, pod warunkiem że liczba i kategoria ustępów, do których przestrzegania Strona będzie zobo- 151 6 Europejska Karta Samorządu Lokalnego wiązana, są zgodne z przepisem artykułu 12 ustęp 1. W stosunku do każdej Strony, która w wyniku wypowiedzenia któregoś ustępu nie zastosuje się do przepisu artykułu 12 ustęp 1, przyjmuje się, że Strona ta wypowiedziała także Kartę. Artykuł 18 Notyfikacje Sekretarz Generalny Rady Europy powiadamia państwa członkowskie Rady o następujących faktach: a. każdym podpisaniu Karty; b. złożeniu każdego dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia; c. każdej dacie wejścia w życie niniejszej Karty, zgodnie z artykułem 15; d. każdym powiadomieniu otrzymanym w związku z zastosowaniem przepisów artykułu 12 ustępy 2 i 3; e. każdym powiadomieniu otrzymanym w związku z zastosowaniem przepisów artykułu 13; f. każdej innej czynności, powiadomieniu lub informacji, które mają związek z niniejszą Kartą. Na dowód czego niżej podpisani, właściwie do tego upełnomocnieni, podpisali niniejszą Kartę. Sporządzono w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. w językach angielskim i francuskim, przy czym obydwa teksty mają jednakową moc, w jednym egzemplarzu, który zostanie złożony w archiwum Rady Europy. Sekretarz Generalny Rady Europy przekaże uwierzytelnione kopie wszystkim państwom członkowskim Rady Europy. 152 Europejska Karta Samorządu Lokalnego 6 Po zaznajomieniu się z powyższą Kartą, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że: – została ona uznana za słuszną w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych, – jest przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona, – będzie niezmiennie zachowywana. Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej. Dano w Warszawie dnia 26 kwietnia 1993 r. 1) Tytuł zmieniony przez pkt 1 obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 sierpnia 2006 r. o sprostowaniu błędu (Dz.U.06.154.1107). 2) Preambuła zmieniona przez pkt 2 obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 sierpnia 2006 r. o sprostowaniu błędu (Dz.U.06.154.1107). 3) Art. 2 zmieniony przez pkt 2 i 3 obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 sierpnia 2006 r. o sprostowaniu błędu (Dz.U.06.154.1107). 4) Art. 3 zmieniony przez pkt 2 i 3 obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 sierpnia 2006 r. o sprostowaniu błędu (Dz.U.06.154.1107). 5) Art. 4 zmieniony przez pkt 2 obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 sierpnia 2006 r. o sprostowaniu błędu (Dz.U.06.154.1107). 6) Art. 11 zmieniony przez pkt 2 i 3 obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 sierpnia 2006 r. o sprostowaniu błędu (Dz.U.06.154.1107). 7) Art. 13 zmieniony przez pkt 3 obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 22 sierpnia 2006 r. o sprostowaniu błędu (Dz.U.06.154.1107). 153 PARTNERSTWO Współpraca i dialog pomiędzy podmiotami polityki strukturalnej na szczeblu lokalnym, regionalnym i państwowym. Partnerstwo wertykalne i horyzontalne. SUBSYDIARNOŚĆ Każde państwo i region odpowiada za rozwój regionalny. Unia pełni jedynie rolę pomocniczą. Zasady generalne SPÓJNOŚĆ Zgodność polityki regionalnej z ustawodawstwem unijnym. PROGRAMOWANIE Wieloletnie plany rozwojowe – Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia. Zasady organizacji polityki regionalnej ZASADY POLITYKI REGIONALNEJ DODATKOWOŚĆ Środki z funduszy regionalnych mogą stanowić tylko uzupełnienie środków państwowych i regionalnych państw członkowskich. KONCENTRACJA Wspieranie tylko najważniejszych celów: zacofanie regionalne i walka z bezrobociem. Zasady finansowania polityki regionalnej EWALUACJA 4 instrumenty: ocena ex ante, przejściowa, śródterminowa i ex post. KONTROLA FINANSOWA Kontrola państwowa, regionalna i specjalna Komisji. MONITORING Cząstkowe oceny wydajności pomocy i interwencji funduszy. Zasady oceny realizacji programów 8 Rozwój regionalny – priorytety i zasady finansowania Materiał pomocniczy do scenariusza 8 Materiał pomocniczy do scenariusza 11 11 Obszary wsparcia z funduszy europejskich ŚRODKI FINANSOWE UNII EUROPEJSKIEJ gromadzone są przez państwa członkowskie i przekazywane do unijnego budżetu. Według prawa wspólnotowego środki te stanowią zasoby własne Unii Europejskiej. Środki w budżecie Unii Europejskiej pochodzą z trzech podstawowych źródeł: • z ceł pobieranych od towarów importowanych z państw, które nie są członkami Unii Europejskiej (tzw. tradycyjne zasoby własne Unii), • z dochodów z VAT (czyli podatku od wartości dodanej) – jest to określony procent, który dane państwo ma zapłacić Unii od środków pochodzących z podatku VAT), • ze środków uzależnionych od dochodu narodowego każdego z państw członkowskich - każde państwo płaci 0,73% swojego Produktu Narodowego Brutto (PNB) do budżetu Unii. Jest to obecnie największe źródło środków finansowych Unii Europejskiej. Oprócz wymienionych wyżej źródeł zasilania budżetu Unii Europejskiej, trzeba jeszcze wymienić mniej znaczące, takie jak: podatki od wynagrodzeń pracowników instytucji Unii Europejskiej, składki wpłacane przez państwa spoza Unii Europejskiej do niektórych programów unijnych oraz kary finansowe nakładane na przedsiębiorstwa za łamanie prawa konkurencji i innych przepisów. Środki te stanowią w przybliżeniu ok. 1% budżetu Unii Europejskiej. Duża część przychodów do budżetu Unii Europejskiej uzależniona jest od poziomu gospodarczego państw 157 11 Środki finansowe Unii Europejskiej członkowskich. Oznacza to, że państwa bogatsze wpłacają do Unii Europejskiej więcej niż kraje biedniejsze, mimo to nie otrzymują więcej dotacji unijnych. Przykładowo, Polska należy do tych krajów, które wpłacają o wiele mniej, niż otrzymują od Unii Europejskiej. W 2007 roku do Polski trafiło 7,8 miliarda euro (7,4% wszystkich unijnych wydatków). Po zapłaceniu składki, „na czysto” Polska zarobiła około 5,1 miliarda euro. Inaczej mówiąc suma, którą wpłacamy do budżetu Unii stanowi tylko ¼ tego, co otrzymujemy. W porównaniu z 2006 rokiem, jest to ponad dwa razy więcej. Szacuje się, iż w latach 2007-2013 Polska otrzyma od Unii Europejskiej w sumie 87 miliardów euro, a do budżetu odda 22 miliardy euro, co oznacza, iż „na czysto” otrzyma około 65 miliardów euro. To zdecydowanie najwięcej ze wszystkich krajów członkowskich. Na co Unia Europejska przeznacza zebrane środki? Przede wszystkim na realizację wspólnej polityki rolnej (w tym rybactwa i rybołówstwa), a także polityki spójności, które mają pomóc w podniesieniu konkurencyjności Unii Europejskiej oraz wpłynąć pozytywnie na rozwój m.in. rolnictwa, kultury, infrastruktury, szkolnictwa, wymiaru bezpieczeństwa. Z budżetu finansowane są również koszty administracyjne utrzymania instytucji Unii Europejskiej oraz pomoc humanitarna i rozwojowa dla krajów spoza Unii Europejskiej. Poniższy wykres przedstawia te dziedziny, na które obecnie wydawane są unijne pieniądze. W aktualnym okresie programowania 2007-2013 po raz pierwszy w historii Unii Europejskiej mamy do czynienia z sytuacją, w której środki na wsparcie konkurencyjności i spójności przewyższają fundusze na rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich. 158 Środki finansowe Unii Europejskiej inne, w tym koszty administracyjne (5,9%) 11 UE na arenie międzynarodowej (5,7%) obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość (1,2%) konkurencyjność i spójność (44,2%) zasoby naturalne, rolnictwo, rozwój obszarów wiejskich, środowisko i rybactwo (43%) Źródło: Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Budżetu Opis/charakterystyka programów w perspektywie finansowej 2007-2013 Nazwa Programu Operacyjnego Kwota środków wspólnotowych zarezerwowanych na realizację Programu [mld euro] Infrastruktura i Środowisko 27,9 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 13,2 Regionalne Programy Operacyjne 16,5 Kapitał Ludzki 9,7 Innowacyjna Gospodarka 8,2 Programy operacyjne w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej 0,7 Rozwój Polski Wschodniej 2,2 Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 0,7 Pomoc Techniczna 0,5 Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 159 Materiał pomocniczy do scenariusza 14 14 Zasady budowania partnerstwa w projektach europejskich LIST INTENCYJNY Dotyczący współpracy przy przygotowaniu i realizacji projektu: „.............................................................................................................................” w ramach konkursu POKL na projekty realizowane w ramach Priorytetu IX Działanie 9.1.2; 9.5 PROGRAMU OPERACYJNEGO KAPITAŁ LUDZKI 2007-2013 zawarty w dniu ........................................................... pomiędzy ................................................................................................................................ zwanym dalej Liderem Projektu oraz Partnerami 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................ Artykuł 1 Strony oświadczają iż przeprowadziły negocjacje, które mają doprowadzić do nawiązania współpracy poprzez podpisanie umowy o partnerstwie, w celu przygotowania i wspólnej realizacji projektu pt. „......................................................... ....................................................................”, w przypadku otrzymania dofinansowania w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013, konkurs POKL, PROJEKTY REALIZOWANE W RAMACH Priorytetu IX, Działanie 9.1.2, 9.5. 161 14 List intencyjny dotyczący współpracy przy przygotowaniu... Artykuł 2 W przypadku otrzymania dofinansowania, o którym mowa w Artykule 1, Lider Projektu zobowiązuje się do: 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................ 5. ............................................................................................................................ Artykuł 3 W przypadku otrzymania dofinansowania, o którym mowa w Artykule 1, I Partner Projektu zobowiązuje się do: 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................ 5. ............................................................................................................................ II Partner Projektu zobowiązuje się do: 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................ 5. ............................................................................................................................ III Partner Projektu zobowiązuje się do: 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................ 5. ............................................................................................................................ 162 List intencyjny dotyczący współpracy przy przygotowaniu... 14 IV Partner Projektu zobowiązuje się do: 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................ 5. ............................................................................................................................ Artykuł 4 Strony porozumienia komunikować się będą w następujący sposób: 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................ 5. ............................................................................................................................ Artykuł 5 Lider i Partner Projektu nie wnoszą wkładu finansowego w realizację Projektu a całość wydatków jest finansowana w ramach uzyskanej dotacji. W celu realizacji niniejszego listu intencyjnego strony podejmą wszelkie prawne i faktyczne działania, niezbędne do wykonania wymienionych w nim porozumień. Artykuł 6 Niniejszy list intencyjny stanowi wyraz woli Stron podjęcia ze sobą współpracy oraz zawarcia umowy o partnerstwie, w przypadku uzyskania dofinansowania na realizację projektu. 163 14 List intencyjny dotyczący współpracy przy przygotowaniu... Artykuł 7 Postanowienia końcowe 1. Niniejszy list intencyjny sporządzono w sześciu jednobrzmiących egzemplarzach, w języku polskim po jednym dla każdej ze Stron Partnerstwa oraz jeden egzemplarz do przedłożenia w Instytucji Wdrażającej. 2. Postanowienia niniejszego listu intencyjnego wchodzą w życie z dniem podpisania. ......................................................................................., dnia ........................... r. (miejscowość) Lider Projektu .................................................................... (imię, nazwisko i funkcja) Partnerzy Projektu 1. ............................................................................................................................ 2. ............................................................................................................................ 3. ............................................................................................................................ 4. ............................................................................................................................ 5. ............................................................................................................................ 164 Co warto wziąć pod uwagę? Korzyści Straty Kto miałby tego dokonać? ANALIZA PRZEDPROJEKTOWA W SZKOLE PONADGIMNAZJALNEJ Cykl faz w zarządzaniu projektem europejskim Co warto wspierać w szkole? 15 Materiał pomocniczy do scenariusza 15 Materiał pomocniczy do scenariusza 21 Zagrożenie Skutki Koszt ryzyka 3 – duże 2 – średnie 1 – małe Koszt × Prawdopodobieństwo prawdopodobieństwo wystąpienia 9-6 ≥ duże ryzyko 3 – duże 4-2 ≥ średnie ryzyko 2 – średnie 2< małe ryzyko 1 – małe ĆWICZENIE DO RYZYKA PROMOCJI I INFORMACJI 21 Promocja i rekrutacja w projekcie Działania profilaktyczno -likwidacyjne Materiał pomocniczy do scenariusza 22a 22 Budżet zadaniowy a PRZYKŁADOWY BUDŻET ZADANIOWY1 KOSZTY BEZPOŚREDNIE (4.1.1) ilość cena jednostkowa Zadanie 1 - Zarządzanie projektem łącznie 99 780,00 Wynagrodzenie koordynatora projektu (+ składki) m-c 8 4 500,00 36 000,00 Wynagrodzenie pracownika ds. obsługi finansowej projektu (+ składki) m-c 8 4 000,00 32 000,00 Wynagrodzenie pracownika ds. monitoringu i ewaluacji (+ składki) m-c 8 2 000,00 16 000,00 zakup komputera dla koordynatora i pracownika ds. obsługi finansowej szt. 2 2 300,00 4 600,00 zakup oprogramowania Windows szt. 2 700,00 1 400,00 zakup oprogramowania Office szt. 2 400,00 800,00 zakup urządzenia wielofunkcyjnego szt. 1 1 500,00 1 500,00 założenie i prowadzenie wyodrębnionego rachunku bankowego m-c 8 35,00 280,00 zakup szafy metalowej do archiwizacji dokumentów szt. 1 1 200,00 1 200,00 usługi kancelarii prawnej szt. 2 1 500,00 3 000,00 Zadanie 2 - Promocja projektu 19 875,00 opracowanie strony internetowej projektu szt. 1 1 500,00 1 500,00 utrzymanie strony internetowej m-c 7 600,00 4 200,00 druk ulotek informacyjnych szt. 1,75 875,00 opracowanie i druk 200 plakatów (zlecenie) szt. 1 3 000,00 3 000,00 publikacja ogłoszeń w prasie lokalnej szt. 2 600,00 1 200,00 169 22a Przykładowy budżet zadaniowy wynagrodzenie pracownika ds. promocji i informacji (+ składki) m-c 7 1 300,00 Zadanie 3 - Rekrutacja uczestników i doradztwo zawodowe 9 100,00 15 600,00 wynagrodzenie doradcy zawodowego (+ składki) h 120 60,00 7 200,00 wynagrodzenie psychologa (+ składki) h 120 70,00 8 400,00 Zadanie 4 - Szkolenie A wynagrodzenie wykładowców (+ składki) 97 720,00 h 192 200,00 38 400,00 wynajem sali szkoleniowej szt. 48 500,00 24 000,00 wyżywienie uczestników (2 razy w tygodniu przez 24 tygodnie dla 20 osób) szt. 960 12,00 11 520,00 materiały szkoleniowe szt. 20 230,00 4 600,00 koszty dojazdu uczestników szt. 960 20,00 19 200,00 Zadanie 5 - Szkolenie B wynagrodzenie wykładowcy (+ składki) 73 000,00 h 120 180,00 21 600,00 wynajem sali szkoleniowej szt. 60 350,00 21 000,00 materiały szkoleniowe (w tym płyty z oprogramowaniem) szt. 20 720,00 14 400,00 koszty dojazdu uczestników szt. 20,00 16 000,00 Zadanie 6 - Szkolenie C 86 200,00 zlecenie usługi szkoleniowej szt. koszty dojazdu uczestników szt. 960 RAZEM 1 67 000,00 67 000,00 20,00 19 200,00 392 175,00 1) Dokumentacja konkursowa – Poddziałanie 1.3.2 POKL – Projekty na rzecz promocji równych szans kobiet i mężczyzn oraz godzenia życia zawodowego i rodzinnego 170 Materiał pomocniczy do scenariusza 22b 22 Budżet zadaniowy b TWORZENIE BUDŻETU Oszacowanie zasobów oraz budżetu to ostatni krok. Prawidłowo sporządzony budżet projektu musi nie tylko równoważyć koszty i źródła finansowania, ale też respektować wymagania określone w systemie wdrażania. Planowanie budżetu jest tym elementem przygotowania projektu, którego spora część wnioskodawców się boi albo po prostu nie lubi. Ta praca uważana jest za wyjątkowo trudną i obarczoną ryzykiem pomyłek. ZASADY I REGUŁY: • planowanie działań i środków niezbędnych do ich realizacji, • kwalifikowalność kosztów, • harmonogram działań i utrzymanie płynności finansowej, • monitorowanie wydatków. Trzy komponenty projektu: logika wdrażania, harmonogram i budżet opowiadają dokładnie tę samą historię, widzianą jednak z różnych perspektyw: zakresu pracy, jej czasu oraz kosztów. Muszą więc być absolutnie spójne. Analizę budżetu projektu w odniesieniu do planowanych działań i zasobów niezbędnych do realizacji projektu najlepiej przeprowadzić posługując się matrycą logiczną projektu. ASPEKTY PLANOWANIA BUDŻETU • niezbędne zasoby (dokumenty programowe i konkursowe, czas, kompetencje członków zespołu projektowego, informacje), 171 22b • • • Tworzenie budżetu tworzenie budżetu z uwzględnieniem konieczności rozliczenia projektu, tworzenie budżetu z uwzględnieniem niezbędnych do rozliczenia projektu dowodów i dokumentów księgowych, pozycje budżetowe zaplanowane pod rozliczenie (jaki dokument księgowy potwierdzi dany wydatek budżetowy?). Często zdarza się, że pierwsza wersja budżetu powstała na bazie opracowanej koncepcji projektu prowadzi do konkluzji, iż projekt trzeba zmodyfikować (np. ograniczyć czas realizacji lub zmniejszyć liczbę beneficjentów ostatecznych), gdyż np. wartość budżetu znacznie przekracza zasoby finansowe projektodawcy albo nie daje gwarancji zachowania płynności finansowej. Jaki budżet projektu: • elastyczny czy szczegółowy? • rodzajowy czy zadaniowy? Jakie wydatki uwzględnia budżet: • koszty stałe i koszty zmienne, • koszty bezpośrednie i koszty pośrednie, • wydatki kwalifikowane i niekwalifikowane. Szacowanie wartości: • wydatki przedstawione w budżecie są kompatybilne z planowanymi działaniami, • nazwy wydatków są zgodne z treścią merytoryczną wniosku (np. w zakresie form wsparcia, działań, struktury zarządzania projektem), • zostały precyzyjne określone nazwy pozycji budżetowych i właściwe nazwano miary jednostek budżetowych, • zostały precyzyjne oszacowane wartości pozycji budżetowych, • planowanie nastąpiło w oparciu o realia rynkowe i dotychczasowe doświadczenia (kalkulacje bazują na stawkach lokalnych/regionalnych, a także wynikają z planowanych działań), • stawki wynagrodzenia są możliwe do udowodnienia w oparciu o listy płac, PIT, itd., • budżet uwzględnia obowiązujące narzuty w umowie o pracę, umowie zleceniu, umowie o dzieło. 172 Materiał pomocniczy do scenariusza 25 25 Kto może nam pomóc w przygotowaniu wniosku aplikacyjnego? ŹRÓDŁA INFORMACJI O PROGRAMACH Fundusze Europejskie w Małopolsce (FEM) www.wrotamalopolski.pl Departament Funduszy Europejskich UMWM ul. Wielicka 72 30-552 Kraków tel.: (012) 299 07 40 fax: (012) 299 07 41 e-mail: [email protected] To pierwsze w kraju nowoczesne Centrum Informacji o funduszach dostępnych dla mieszkańców, firm i instytucji z Małopolski. Fizyczne i wirtualne – dostępne w Internecie miejsce, gdzie o funduszach można dowiedzieć się wszystkiego. Specjalizacja: szkolenia w ramach MRPO. FEM stawia na: • wysoki standard bezpłatnych usług, • prosty i komunikatywny przekaz, • 24 godzinny dostęp do wiarygodnych i aktualnych informacji, • stały monitoring potrzeb beneficjenta. GDZIE UZYSKAĆ INFORMACJE O POKL? Szczegółowe informacje o całym Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki dostępne są w serwisie rządowym www.efs.gov.pl. 173 25 Źródła informacji o programach Szczegółowe informacje dotyczące POKL w Małopolsce dostępne są w serwisie internetowym oraz w Punktach Informacyjnych EFS Wojewódzkiego Urzędu Pracy mieszczących się w: • Krakowie Plac na Stawach 1 30-107 Kraków tel.: (012) 424 07 37, (012) 424 07 02, e-mail: [email protected] • Tarnowie al. Solidarności 5-9 33-100 Tarnów tel.: (014) 626 95 43 e-mail: [email protected] • Nowym Sączu ul. Węgierska 146 33-300 Nowy Sącz tel.: (018) 442 91 25 e-mail: [email protected] Nieodpłatne doradztwo dla beneficjentów z terenów województwa małopolskiego świadczą również Regionalne Ośrodki EFS (ROEFS) w Krakowie, Tarnowie, Nowym Sączu oraz Oświęcimiu. Regionalne Ośrodki EFS prowadzone są przez: • Fundację im. Hetmana Jana Tarnowskiego ul. Wałowa 2 33-100 Tarnów tel.: (014) 655 69 85, (014) 655 68 96 fax: (014) 655 69 85 e-mail: [email protected] Pomoc dla powiatów: bocheńskiego, brzeskiego, dąbrowskiego, tarnowskiego oraz miasta Tarnów 174 Źródła informacji o programach 25 • Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych i Oświatowych CUMULUS ul. Węgierska 146a 33-300 Nowy Sącz tel.: (018) 442 01 99 e-mail: [email protected] Pomoc dla powiatów: gorlickiego, limanowskiego, nowosądeckiego oraz miasta Nowy Sącz • Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie ul. Szlak 73a 31-153 Kraków tel./fax: (012) 633 13 06 e-mail: [email protected] Pomoc dla powiatów: krakowskiego, miechowskiego, myślenickiego, nowotarskiego, proszowickiego, tatrzańskiego, wielickiego oraz miasta Kraków • Fundację Rozwoju Regionu Rabka w partnerstwie z Centrum Biznesu Małopolski Zachodniej Sp. z o.o ul. Unii Europejskiej 10 32-600 Oświęcim tel.: (033) 844 73 44 fax: (033) 844 73 45 e-mail: [email protected] Pomoc dla powiatów: chrzanowskiego, olkuskiego, oświęcimskiego, suskiego i wadowickiego Ponadto od roku 2009 w ramach projektu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego „System Informacji o Funduszach Europejskich na lata 2007-2013” w Województwie Małopolskim uruchomiono Lokalne Punkty Informacyjne. Jego celem jest koordynacja i rozwój w całej Polsce sieci punktów informacyjnych na temat funduszy europejskich, oferujących w jednym miejscu informację o wszystkich programach operacyjnych realizowanych w ramach Narodowej 175 25 Źródła informacji o programach Strategii Spójności. Projekt „System Informacji o Funduszach Europejskich na lata 2007-2013” jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna (85%) oraz ze środków budżetu państwa (15%). Dane teleadresowe Lokalnych Punktów Informacyjnych w Małopolsce: • Lokalny Punkt Informacyjny w Chrzanowie ul. Rynek 4 32-500 Chrzanów tel.: (032) 627 23 10, (032) 627 23 11 fax: (032) 627 23 12 e-mail: [email protected] • Lokalny Punkt Informacyjny w Nowym Sączu ul. Zygmuntowska 15 33-300 Nowy Sącz tel.: (018) 442 25 78, (018) 442 25 79 fax: (018) 442 25 11 e-mail: [email protected] • Lokalny Punkt Informacyjny w Nowym Targu al. 1000-lecia 35 33-400 Nowy Targ tel.: (018) 266 13 71 tel./fax: (018)266 13 72 e-mail: [email protected] • Lokalny Punkt Informacyjny w Tarnowie ul. Szujskiego 66 33-100 Tarnów tel.: (014) 628 88 12, (014) 628 88 13 fax: (014) 628 88 11 e-mail: [email protected] 176 WYKAZ MATERIAŁÓW DODATKOWYCH ZAMIESZCZONYCH NA PŁYCIE CD • • • • • • • • • • Mapa Województwa Małopolskiego Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 Podręcznik przygotowania wniosku o dofinansowanie Podręcznik zarządzania cyklem projektu Prezentacja Power Point Program Operacyjny Kapitał Ludzki Statut Województwa Małopolskiego Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013 Symbole Województwa Małopolskiego Wykaz regionów partnerskich współpracujących z Województwem Małopolskim wraz z ich symbolami notatki ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 177 ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 178 ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 179 ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 180 ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 181 ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 182
